Boekblad #1 jan-feb 2022

JAARGANG 189 JANUARI/FEBRUARI 2022

1

Vakblad voor het boekenvak w ww.b oek blad.nl

Varende uitgeverij HetMoet Met de kop in de wind op zoek naar inspiratie Uitgeverijen en de zakelijke markt Groeimotor of niet?

Amin Usman (Libris Voorhoeve):

‘CORONA WAS EIGENLIJK DE BESTE MARKETINGACTIE VOOR ONZE SITE’ januari/februari 2022  jaargang 189

00

catalogi en Dat kunnen we.

Als geen ander.

High-Tech Offset volgens Veldhuis Media We produceren het drukwerk volgens de ISO 12647-2 norm. Het is dé standaardnorm voor offsetdruk. Hierdoor garanderen wij een voorspelbare kwaliteit. Je wensen en ons drukproces naadloos op elkaar aangesloten.

Hierdoor krijg je het kwaliteitsdrukwerk mooi op tijd en toch voordelig.

Snel en voordelig het drukwerk op de plaats van bestemming.

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

INHOUD

22

EN VERDER 06 Vooraf

Twan Vissers (Relay): ‘Uitgeverijen zijn ontzettend enthousiast’

10

Vincent van de Vrede: ‘Tegenwind’

08 Over het nieuws

Joost Nijsen, Anouk Boelsma, Michiel Scheen

20 In beeld

Verbouwd, verhuisd en helemaal nieuw

32 Frank Krake

Een boekhandelaar in het verzet en andere oorlogsverhalen

34 Column

Amin Usman (Libris Voorhoeve): ‘Corona was eigenlijk de beste marketingactie voor onze site’

26

Martijn David (GAU): Kleine zegeningen

36 Boekverkoper schrijft

Lot Douze (Over het water, Amsterdam): Keuzes durven maken

37 Boekverkopers lezen Recensies

Elte Rauch (Uitgeverij HetMoet): ‘We zijn rebels, we willen reuring’

28

B2B-markt Groeimotor of niet?

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur).

E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

Uitgeverij Boekblad verschijnt in 2022 zes keer, waarvan één keer in combinatie met Boekenpost.

Uitgave van Stip Media, Alkmaar.

Medewerkers aan dit nummer Anouk Boelsma, Klaas de Boer, Wilna Claassen, Martijn David, Maarten Dessing, Lot Douze, Monique Eskens, Anthoni Fierloos, Geraldine te Gussinklo, Sandra de Jong, Joost Nijsen, Michiel Scheen, Merijn Schipper, Mik Vaes, Enno de Witt.

Foto omslag Stijn Rademaker.

4

www.boekblad.nl

Advertenties Vincent van de Vrede T (072) 531 49 78 E vincent@stipmedia.nl Vormgeving Jan Scholtus.

Druk Veldhuis (Raalte).

© 2022 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Meer informatie: www.reprorecht.nl.

Abonnementen Boekblad Compleet onbeperkt toegang tot Boekblad.nl + 6 x Boekblad magazine print en digitaal Eerste jaar € 179 Regulier € 262 | ZZP-ers € 142.

Boekblad Online onbeperkt toegang tot Boekblad.nl, inclusief Boekblad magazine digitaal Eerste jaar € 119 Regulier € 202 | ZZP-ers € 80.

Proefabonnement zes maanden toegang tot Boekblad.nl, inclusief magazine digitaal € 29,95 (stopt na zes maanden).

Meer informatie www. boekblad.nl/abonneren.

Opzeggingen Uw opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

Klantenservice Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T 072 531 49 78 E info@stipmedia.nl www.boekblad.nl

Adreswijzigingen Uw adreswijziging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te worden doorgegeven bij onze klantenservice.

ISSN 1586-2897

januari/februari 2022  jaargang 189

5

VOORAF

Tegenwind Als boekenvakker heeft u het zwoegende duo op de foto hieronder ongetwijfeld herkend: het zijn de presentatoren van Brommer op zee, het enige boekenprogramma op de Nederlandse televisie. Aan het groen op de achtergrond en aan het haar van Ruth Joos te zien (bij Wilfried de Jong is dat minder duidelijk) hebben ze te kampen met tegenwind. Voor de meeste boekenprogramma’s op televisie stak door de jaren heen die tegenwind (in de vorm van kijkcijfers die omroepbonzen niet tot enthousiasme brachten) vrij snel op.

En Brommer op zee leek er ook al vlot mee te maken te krijgen, toen de Vlaamse VRT het na één seizoen voor gezien hield.

Tegenwind speelt het boekenvak, en bij uitbreiding de maatschappij als geheel, inmiddels al twee jaar parten. Dat frustraties daarover steeds heftiger naar boven komen, hebben we de afgelopen periode nadrukkelijk gemerkt. De ellende is natuurlijk dat de tegenwind in dit geval vooral ontstaat door ons eigen gedrag, althans het gedrag van degenen die niet die dingen (willen) doen die bijdragen aan het beteugelen van de pandemie. Hoe we ervoor staan op het moment dat u dit nummer ontvangt, valt niet te zeggen op het moment dat ik dit schrijf, de dag na de toepasselijk op Black Friday aangekondigde ‘avond- en nachtlockdown’.

Maar laat de wens voor het nieuwe jaar zijn dat de wind gaat draaien en het boekenvak, inclusief de makers van Brommer op zee, in 2022 met volle kracht vooruit kan.  Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

FOTO VPRO/Britt Bennink

Met rond de 150.000 kijkers per aflevering is het programma nog geen kijkcijferkanon, maar hopelijk heeft dat voorlopig geen consequenties. De formule begint vertrouwd te worden en de voor televisiebegrippen vrij uitvoerige interviews (die de empathische Joos wat mij betreft alleen zou mogen doen, zodat schrijvers minder van hun à propos gebracht worden) wisselen af met luchtiger items waarin lezers, maar ook boekhandels en bibliotheken een plaats krijgen.

Home Magazine Boekblad was erbij

Vacatures Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

Wessel te Gussinklo wint Boekenbon Literatuurprijs Dit is te leuk om te laten liggen.

Voor deze rubriek werd ik gevraagd door Geraldine te Gussinklo. Ik kende haar niet en vroeg nieuwsgierig of ze familie is van auteur Te Gussinklo. En jawel, ze is de dochter, antwoordde ze. Ongeveer in hetzelfde etmaal kwam in de lucht dat Te Gussinklo vanwege medische omstandigheden zijn dochter de prijs in ontvangst liet nemen. Ook weer: Geraldine.

Die nu deze regels moet redigeren (afblijven!). Soms word ik gek, want van nature volstrekt niet bijgelovig, kan ik er niet omheen vast te stellen dat zich voortdurend zulke ‘toevalligheden’ voordoen.

Enfin, nu over de prijs zelf. Ik ben geen partij in het oeuvre van Te Gussinklo, heb er (foei) nauwelijks in gelezen, maar zeker is dat het een eigenzinnig schrijver is bij een eigenzinnig uitgever, en dat daar dus dwars tegen alle commerciële wetten in, nog altijd ruimte voor bestaat. Het bevestigt wat ik al lang denk: uiteindelijk zijn het alleen nog de jury’s die vanuit inhoudelijkheid en onafhankelijkheid en rust (de media zijn zo druk!) de echte winnaars kunnen aanwijzen, ook als het om uiteenlopende redenen geen gelikt verhaal is (jonge mediagenieke schrijfster over drama in haar jeugd et cetera). Een halve ton als aanvulling op het schrijversinkomen en een hoop aandacht: chapeau.

8

Boekhandelaren accepteren mondkapjesplicht morrend Een onmogelijk onderwerp vanwege de bijna dagelijks wisselende actualiteit rondom de corona-richtlijnen en maatregelen. Van alles hangt er in de lucht weer nu ik dit schrijf. Op verjaarsfeestjes (bij wijze van spreken, want hoeveel feestjes geven we nog?) blijf ik beamen dat ‘corona’ voor ons als boekenvak voornamelijk een goednieuws-show is geweest.

Immers, mensen zijn meer gaan lezen. Bij Podium hadden we een geweldig 2020, onder meer door het uitroepen in het laatste Boekenpanel van De Wereld Draait Door van de dikke roman van Johan Harstad tot de ‘ultieme quarantaine-roman’.

Dit jaar lopen we wat achter op de begroting. Dat is vooral te wijten aan het enorme aanbod, door uitgestelde ‘grote’ titels ook veroorzaakt.

Als duivels dilemma voegde zich hierbij het papiertekort, waardoor je als uitgever veel titels in hogere startoplagen bracht. De magazijnen van het CB moeten bársten van voorraad. Laten we hopen dat daar niet een heel groot deel van vernietigd moet worden binnen een jaar of wat. En de winkels maar héél even nog dicht moeten. E-commerce is handig, maar geen omgeving voor het betere, stille, eigenwijze, schone boek.

Joost Nijsen vertrekt bij Podium In de gangen van het Crossing Border Festival (door internationale uitgevers en agenten gezien als doekje voor het bloeden na een magere Buchmesse) kreeg ik op dit bericht vele reacties. Zó uiteenlopend dat je moet vaststellen dat mensen geneigd zijn op berichten

www.boekblad.nl

te reageren vanuit eigen preoccupaties. ‘What did I hear Joost, are you going to retire?’ De Engelse agent die dat vroeg, zag er uit alsof hij héél erg met pensioen wil.

‘Hoé erg was het in de concernwereld?’ De uitgever die dat vroeg, een ‘indie’, leek heel teleurgesteld dat ik toelichtte dat mijn besluit na 25 jaar eens wat anders te gaan doen, niet per se verbonden is met de context waarin ik met Podium nu opereer. ‘Wat ga je nu doen dan?’ Allereerst eens wat schrijven, legde ik de Nederlandse redacteur uit. ‘Nee toch, geen bóek schrijven hoor, gatsie’, riep ze uit. Zou ze zelf een poging gedaan hebben?

Schrijvers haten? Haha. En zo riepen al die reacties weer vragen bij me op over ánderen. Mijn geweldige team bij Podium (nog tot de zomer hoor!) weet al hoe ik ga afsluiten: never a dull moment.

FOTO Hannie van Herk

JOOST NIJSEN Verlaat per 1 juli 2022 Podium, de uitgeverij die hij in 1997 oprichtte

ANOUK BOELSMA Samen met partner Stefan van Duyn oprichter van Thinium Audioboekproducties, dat per 15 november is overgenomen door Shared Stories Group Shared Stories Group neemt Thinium over & VBK begint audioproductiehuis: VBK AudioLab In 2015 heb ik samen met mijn vriend Stefan (van Duyn) Thinium opgericht, dat in zes jaar tijd uitgegroeid is tot de grootste luisterboekenproducent in Nederland. De laatste tijd merkten we echter dat we langzaam een beetje wegdreven van waar het in eerste

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl instantie om ging: voorlezers, boeken, creativiteit en mooie dingen maken. Luisterboeken hebben inmiddels een vaste plek ingenomen in de uitgeverswereld, maar we willen weer verder: hoorspelen, audio-only’s, verhalende podcasts, en dan het liefst in samenwerking met auteurs. Met VBK, dat onlangs ook AudioLabs in het leven riep en dat al twee mooie podcasts heeft gelanceerd, hebben we een ideale partner gevonden om met ons bedrijf de toekomst in te gaan.

Damon Galgut wint Booker Prize Na twee eerdere nominaties heeft Galgut met De belofte de Booker Prize gewonnen. Volkomen terecht, zijn manier van schrijven is zo filmisch. De verteller vertelt het verhaal via verschillende personages, maar richt zich, met humor, ook tot de lezer door commentaar te geven op het net vertelde. Het perspectief van de verteller kan razendsnel veranderen, soms zelfs binnen een zin waardoor je wel je concentratie erbij moet houden.

De jury prees onder andere de ‘originality and fluidity of voice’ van het boek. Toen ik het las wist ik al dat er een luisterboek zou komen, en dat het wel wat van de voorlezer zou vergen om dit verhaal over te brengen. Dafne Holtland heeft dat voortreffelijk gedaan!

Spotify neemt Findaway over & Storytel neemt Audiobooks.com over Nog meer overnamenieuws uit de luisterboekenwereld. Twee bedrijven uit de Verenigde Staten, distributeur Findaway en webwinkel Audiobooks.com, werden ingelijfd door respectievelijk Spotify en Storytel - allebei uit Zweden. Luisterboeken worden in Amerika, dat vooral door Audible wordt gedomineerd, over het algemeen afgerekend per download en Ameri-

kaanse auteurs en uitgeverijen zijn vaak nogal huiverig zijn voor het ‘Europese’ abonnementsmodel.

Storytel maakte meteen bekend dat het niet met Audiobooks.com gaat streamen, maar wie weet zet dit op den duur wel meer de deur open voor meer Amerikaanse titels in de Nederlandse modellen.

En hopelijk zal het Amerikaanse uitgeverijen laten merken dat het abonnementsmodel niet eng is.

Mocht dat lukken dan zou dat voor de rechtenafdelingen van Nederlandse uitgeverijen het werk makkelijker maken.

MICHIEL SCHEEN Ontving in zijn boekhandel Stumpel (Almere) Ali B voor tv-opnames rond diens boek De Ali B-methode Ali B promoot de boekhandel RTL Boulevard filmde de boekpresentatie van Ali B bij Stumpel Almere. Regelmatig kocht hij hier boeken over management en zelfontplooiing. Onze extra tips kocht hij ook onmiddellijk, hij wordt oprecht blij van boeken, lezers en boekhandelaren. Ik ken Ali B al jaren als gretige en contemplatieve lezer. Deze maand kwam hij ‘uit de boekenkast’ en verbaasde menigeen met zijn belezenheid.

De RTL-interviewer feliciteerde hem met zijn debuut als auteur, ‘boekenschrijver’, het begrip nog maar eens uitgelegd aan zijn doelgroep. Tv-shows hebben de leeshonger van Ali B helaas nooit weten te belichten. Iemand die oprecht zijn levenservaringen verwerkt en er wijsheid uit probeert te halen is een voorbeeld voor zijn (jonge) fans. Zijn boek is dan ook een perfect feestdagencadeau voor de vertwijfelde adolescent en iedereen die zich wil blijven ontwikkelen.

januari/februari 2022  jaargang 189

Column Hans Bousie: de waarde van BookTok Ontlezing bij de jeugd? Ik zie dat wat genuanceerder. Het e-book zou de boekhandels wegvagen, e-learning de studieboekenmarkt op z’n kop zetten. Allemaal niet gebeurd. Het Young Adult-genre (YA) is al jaren heel populair, boekenseries worden tv-series of andersom, er zijn podcasts voor en door jongeren en hele communities van jonge lezers op social media.

Laat kinderen inderdaad rustig op #booktok kijken! In onze winkel zie ik regelmatig heel blije gezichten bij een zojuist nieuw verschenen deel, sommigen kopen alles van eigen geld in één keer. Het aandeel Nederlandstalige YA is fors, maar men leest het vooral in het Engels.

Het onderontwikkelde Nederlandse taalgebruik blijkt echter niets met leeftijd te maken te hebben. Zolang we maar de middelbareschooljeugd weten te fascineren investeren we in onze eigen toekomst.

Shared Stories Group neemt Thinium over Net zoals een coachingsboek van Ali B en BookTok kunnen luisterboeken nieuwe lezers de wereld van het boek in trekken. Er zijn al ontelbare initiatieven en platforms met een zeer divers aanbod, die auteurs en uitgevers een groter bereik bieden dan folio alleen. De Luisterbieb bijvoorbeeld kan een rol spelen bij kinderen die moeite met lezen hebben. Van voorgelezen worden tot zelf lezen, een bekend procedé. Want hoe leuk is het niet om de schrijver zelf te horen voorlezen: (stem)acteur Kevin Hassing, die varieert van jong meisje, naar vriendelijke reus, tot krakend oud kereltje. Of Dave Grohl, die zeer doorleefd zijn eigen verhaal vertelt, prachtig! Zoals het bedoeld is. Op de achterbank naar Spanje, in de trein op je mobiel, tijdens het joggen in lockdowns, 24/7 boekengenot! 

9

DE VISIE

Amin Usman (Libris Voorhoeve):

‘ CORONA WAS EIGENLIJK DE BESTE MARKETINGACTIE VOOR ONZE SITE’ Omzetstijging, nieuw publiek – de zet van Amin Usman om midden in coronatijd te investeren in ‘een voor Hilversum, met 90.000 inwoners, bovenmaatse boekwinkel’ pakt vooralsnog uitstekend uit. Ook dankzij een studio aan de straatkant. ‘Ik vertel tegen zo veel mogelijk mensen over deze locatie en dan rolt het balletje vanzelf een keer onze kant op.’

Tekst Maarten Dessing Beeld Stijn Rademaker

AMIN USMAN

1968 1994 1994-1996 1997-1999 1999-heden 1999-2007 2007-2012 2012-2013 2012-heden

10

Geboren te Hilversum Hotelschool, Den Haag Consultant, Horwath Consulting Manager filiaalbedrijf Nederland Dille & Kamille Eigenaar boekhandel Voorhoeve, Hilversum Directeur boekhandel Voorhoeve Commercieel directeur RDC Boekenpartners Account director Boekenbon BV Opnieuw directeur boekhandel Voorhoeve

www.boekblad.nl

E

en half jaar is boekhandel Libris Voorhoeve open op de nieuwe locatie. Aan het kleine pleintje op de Kerkstraat van Hilversum, schuin tegenover het pand waar de boekhandel sinds 1911 was gevestigd, vult de winkel de kelder en de begane grond van het voormalige warenhuis van C&A – een van de laatste ontwerpen van Willem Dudok. Het bevalt ‘fantastisch’, zegt directeur en eigenaar Amin Usman. ‘We zijn in een bizarre tijd op de trein gesprongen. We tekenden het contract toen de coronacrisis al was begonnen. Maar de cijfers zijn hartstikke goed, de reacties superpositief.’

Opgetogen geeft hij een rondleiding. De leestafel voorin die dankzij de state of the art-technologie kan worden omgetoverd tot het middelpunt van een radio- en tv-studio. De bakkerij, onderdeel van de eigen lunchroom. De ruim neergezette tafels. Het smaakvolle non-bookaanbod achterin. En natuurlijk de brede trap naar beneden, een warenhuis waardig, waar Voorhoeve een glazen lift aan heeft toegevoegd.

‘Ik ben hier zó trots op. Het is zo majestueus. En iedereen wordt als het ware door die trap naar beneden gezogen.’

De oppervlakte verdubbelde naar ruim duizend vierkante meter, het assortiment bleef nagenoeg gelijk – ‘we zijn alleen een beetje gegroeid in de wenskaarten’ – en toch steeg de omzet met 30 procent. ‘Die groei moet je natuurlijk hebben na een verbouwing.

Maar dat dit ons nu al is gelukt, puur door alles beter te presenteren, biedt heel veel perspectief voor de toekomst. De oude winkel was een pakhuis geworden.

De consument moest echt zoeken om alles te kunnen zien. Nu hebben we alle ruimte om actuele thematafels te maken. Dat betaalt zich uit.’

De winkel trekt ook nieuw publiek. ‘Jonger, minder highbrow. Ze vinden het kek om hier rond te lopen in

januari/februari 2022  jaargang 189

11

DE VISIE

‘IK ZIE JONGE MEIDEN ELKE DAG OPDUIKEN EN DE WINKEL ONTDEKKEN. ZE KOMEN ECHT ALS BIJEN OP DE HONING AF’ deze lichte omgeving, met gangpaden van drie meter breed en hoge plafonds. En we hebben voorin tafels staan met BookTok- en LHBTQ+-titels. Veel Engelstalige Young Adult. Ook dat lokt ze naar binnen. Ik zie die jonge meiden elke dag opduiken en de winkel ontdekken. Maar ik zie het ook aan de open sollicitaties.

Middelbare scholieren die hier ’s middags na school willen werken. Vrouwen uit de groep 25-35 jaar. Ze komen echt als bijen op de honing af.’

Ecosysteempje

Zonder dat je wist of de combinatie boekhandelstudio zou werken?

‘Alweer vijf jaar geleden, tijdens de Dutch Media Week, hadden we een pilot gedaan. Werkte perfect.

Het geroezemoes op de achtergrond is alleen maar gezellig.’

Waarom duurde een nieuw pand vervolgens zo lang?

‘Als je vijfhonderd vierkante meter hebt en je zoekt iets groters, kom je al snel terecht bij warenhuizen.

En die zijn weer te groot. Wat we zochten, viel tussen servet en tafellaken. Toch hebben we al snel naar dit pand gekeken, als een van de vijf opties. Het idee was toen om deze twee verdiepingen voor de winkel te gebruiken en de rest te verhuren als werkplek en kantoor, met helemaal bovenin een rooftoprestaurant.

Maar dat kreeg ik financieel niet rond.’

Waarom wilde je zo graag naar dit pand?

‘We waren uit ons jasje gegroeid – dat was de eerste reden om een jaar of vijf geleden al op zoek te gaan.

Er was horeca bijgekomen, het “plus-assortiment” groeide exponentieel, zonder dat het boekenassortiment kleiner werd. Kijk maar op Google Streetview, daar kun je de oude winkel mooi vergelijken met de nieuwe.’

Je kon, in de krimpende markt van destijds, toch ook scherpere keuzes maken in je aanbod?

‘Nee. Ik heb in de winkel geprobeerd een eigen ecosysteempje te maken. Al die toevoegingen waren steeds nieuwe aanleidingen om naar de winkel te komen. De horeca was bedoeld om mensen langer binnen te houden. En ik zag aan de cijfers dat het werkte.

Alles wat we toevoegden, werkte positief op de omzet van de andere productcategorieën. Logisch ook, want mensen gaan meestal niet naar de boekhandel voor een boek, maar voor een cadeau – dat de ene keer een boek is, maar de andere keer een fraaie kaars of een luxe notitieboek kan zijn. Dus hoe meer je te bieden hebt, hoe meer aanleiding er is om de winkel te bezoeken, hoe meer je verkoopt. Daarom wilde ik veel liever verder groeien.’

Wat was je tweede reden?

‘Hilversum is de mediastad van Nederland. Zelfs meer dan een paar jaar geleden, nu steeds meer tv-programma’s die bijvoorbeeld op het Westergasterrein werden opgenomen terugkomen naar het Mediapark. Het is te duur geworden in Amsterdam, er zijn daar steeds meer problemen met de bereikbaarheid.

Alleen: je ziet hier in het centrum niets terug van wat Hilversum bijzonder maakt. Het centrum is – ik chargeer – volledig inwisselbaar. Waarom kun je hier niet, zoals in New York, vanaf de straat zien dat een programma wordt opgenomen? Waarom vent de stad

12

zijn unique selling point niet uit? Ik koesterde al heel lang de wens zoiets mogelijk te maken, ook om wéér een aanleiding te geven om naar ons toe te komen.

Daar had ik alleen ruimte voor nodig.’

www.boekblad.nl

Bouwvakker En toen lukte het toch.

‘Ik ben altijd heel open geweest over mijn ambities.

Daardoor kwamen er voortdurend mensen naar me toe. Ik heb een heel aantal projectontwikkelaars aan mijn bureau gehad. Dat werd allemaal niets. Tot er een projectontwikkelaar uit Eindhoven langskwam, die wel interesse had in het object, maar niet in het commercieel vastgoed zat en dus niets met de onderkant wilde doen. Of ik die wilde kopen. Perfect. Ik had inmiddels bij mijn huurbaas bedongen dat ik ook na tweeëneenhalf jaar mijn contract kon beëindigen en dus eerder weg kon uit het oude pand.’

Waarom koop – in deze moeilijke tijd?

‘Ach, mijn huurpenningen op de oude locatie zijn hetzelfde als de hypotheek hier. Nu is het pand een stukje pensioen. En ik heb alle vertrouwen dat het zijn waarde houdt. De locatie is perfect: zo’n pleintje heeft, ook als de retail minder wordt, nog steeds karakter. De aanloopstraatjes zullen eerder lijden onder de teruggang. Bovendien is het een iconisch pand van Dudok. Het is misschien niet zijn sterkste ontwerp, maar het heeft lokaal absoluut waarde. Het is geen zielloze betonnen kolos die in de jaren zeventig uit de grond is getrokken met te weinig geld, het is een Du-

januari/februari 2022  jaargang 189

13

DE VISIE

‘MIJN ALLERGROOTSTE DROOM IS EEN LATE NIGHT DAILY: EEN TALKSHOW WAARIN ALLE ONDERWERPEN VAN DE BOEKHANDEL AAN DE ORDE KOMEN. NEGEN VAN DE TIEN GASTEN HEBBEN OOK EEN BOEK GESCHREVEN’ dok. Na de verbouwing hierboven is het gebouw straks bovendien helemaal strakgetrokken.’

Heeft corona de plannen in de war geschopt?

‘Als ik in juni 2020, bij het tekenen, had geweten hoe ingrijpend corona nog zou worden – een maandenlange winkelsluiting! – had ik het misschien niet gedurfd. Gelukkig wist ik dat dus niet. Want ik liep zó’n enorme breuk op in mijn resultaat en mijn begroting dat ik alles moest omgooien en me moest beperken tot het hoogstnoodzakelijke. Achteraf is het ook vooral leuk om met deze uitdaging om te gaan.

Je wordt er heel creatief van. En al heeft het heel veel van het team gevraagd – denk aan de fysieke beperkingen, de andere manier van werken, de onzekerheid, de benodigde 200 procent inzet – het verbroederde. Het maakte de nieuwe winkel nog meer “eigen” voor iedereen.’

Wat heb je achterwege moeten laten?

‘Ik heb bij alle hardware steeds gedacht: wat kan nu en wat later? Ik wilde bijvoorbeeld het liefst zonnecollectoren op het dak en een warmtewisselaar. Te duur.

Maar ik heb voor de vloerverwarming geen buizen van 12 millimeter neer laten leggen, wat genoeg zou zijn voor de tweedehands cv-ketels die ik nu heb, maar buizen van 14 millimeter, die je nodig hebt voor een warmtepomp. Als de ketels aan vervanging toe zijn en ik weer een beetje geld heb, kan ik dus alsnog naar een energieneutraal pand toe. Ook heb ik gekeken wat we zelf konden doen. Ik heb een jaar lang als bouwvakker gewerkt. Ik ging om zes uur aan de slag, samen met de mannen, en als zij om drie uur ’s middags naar huis gingen, begon ik bij de winkel.’

hij? En dan wijs ik naar de leestafel en laat ik ze naar boven kijken. Daar hangt een grid, waar licht en geluid aan hangt en camera’s aan vastgemaakt kunnen worden. Dankzij een aansluiting op het glasvezelnet van Hilversum is er een directe verbinding met het Mediapark, waar beeld- en geluidregie plaats kan vinden. Maar zo nodig kunnen er via een kattenluikje in de muur kabels worden gelegd naar satellietvrachtwagens die hier direct naast kunnen parkeren. En een studio is ook helemaal niet zo groot als veel mensen denken. Deze ruimte is net zo groot als de studio van De Wereld Draait Door, verzekeren de mensen van Studio Baarn me, met wie we samenwerken voor de techniek.’

Is de studio snel opgebouwd?

‘We hebben gekozen voor een hybride inrichting. Alle tafels staan op wieltjes. Je kunt de inrichting dus heel makkelijk als een harmonica in- en uitschuiven als er opnames zijn, we een boekpresentatie organiseren of een evenement zoals, hopelijk binnenkort, een BookTok-festival.’

Talkshow

Heb je de studio al zo vaak nodig als je het je had voorgesteld?

‘Er gebeurt al van alles. Het Moluks Historisch Museum neemt hier de livestream Beta Disini op, dat door mensen uit die gemeenschap van over de hele wereld wordt bekeken. Een lokale partij als Hilversummers.nl zendt vanaf hier uit. Zelf hebben we met Libris BoekenLive hierheen gehaald. Felix Meurders, klant van de winkel, heeft hier een keer zijn radioprogramma live uitgezonden. Het liefst heb ik natuurlijk een programma dat een op een bij de winkel aansluit: De Taalstaat (Radio 1) of Brommer op Zee (VPRO). Maar dat hóéft niet. Met een boekhandel kun je zo veel kanten op.

Een sportprogramma? Ik kan er twee tafels met sportboeken bij leggen. Een kookshow, bijvoorbeeld van Rudolph van Veen die hier ook klant is? Met de keuken van de lunchroom is dat niet zo ingewikkeld.

En mijn allergrootste droom is een late night daily: een talkshow waarin eigenlijk alle onderwerpen van de boekhandel aan de orde komen. Negen van de tien gasten hebben ook een boek geschreven.’

En dus blijft het voor nu beperkt tot twee belangrijke vernieuwingen. Ten eerste: de studio. Al is die niet heel zichtbaar.

‘Dat klopt. Mensen vragen soms verbaasd: waar is

Alleen is het niet zo simpel programmamakers te lokken?

‘De productie van landelijke radio- en tv-shows kent enorm lange looplijnen. Ook zijn producenten na

Je kon ook niet investeren in assortiment?

‘Nee. Dat ging een op een over van de oude winkel.

Er kon niets extra’s. Pas nu zijn we op het punt dat we voorzichtig tegen elkaar beginnen te zeggen: misschien is dit mogelijk, misschien kunnen we dat eens proberen.’

14

www.boekblad.nl

januari/februari 2022  jaargang 189

15

DE VISIE

‘FEIT IS DAT HET GEMIDDELDE BONBEDRAG OMHOOG GAAT. OOK OMDAT MENSEN DOOR CORONA GEWEND ZIJN GERAAKT HIER MET WINKELMANDJES ROND TE LOPEN, WAARDOOR ZE MEER MEENEMEN’ de moord op Peter R. de Vries voorzichtiger geworden in de publieke ruimte. Een tijdje hebben ze zich helemaal teruggetrokken op het Mediapark, met containers ervoor en mannen met machinegeweren.

Maar hiervoor geldt hetzelfde als voor het zoeken van een nieuw winkelpand: ik vertel tegen zo veel mogelijk mensen over deze locatie en dan rolt het balletje vanzelf een keer onze kant op, daar ben ik van overtuigd.

Contacten zijn er in ieder geval. Frits Spits, presentator van De Taalstaat, was in onze winkel vanwege zijn boek. RTL heeft geïnformeerd, de directeur van de NPO is hier geweest.’

Zorgen opnames behalve voor reuring ook rechtstreeks voor meer boekverkoop?

‘Niet echt. Ik speel er wel op in. Tijdens de opnames van Beta Disini had ik op wat normaal de bakkersbalie is, boeken neergelegd over de Molukse en Indonesische keuken. Maar dat is vooral goed voor het beeld.

Al zijn er klanten die daar, getriggerd door de opnames, geïnteresseerd naar kijken. Overigens moesten klanten wel wennen. In het begin dachten ze: “help, we moeten stil zijn”. Dus nu staat er standaard tijdens opnames een bord bij de ingang dat we gewoon open zijn.’

Wat zijn de nadelen?

‘De makers nemen direct je hele winkel over. Daar moet ik mee oppassen: de corebusiness blijft boeken verkopen. Daarom zou het ideaal zijn om een late night daily binnen te halen. Dan komen ze pas als de winkel dichtgaat. Of een programma op zondagochtend: WNL op zondag. Het zou de rentabiliteit op het pand ook alleen maar vergroten.’

Brood Ook nieuw is de eigen bakkerij. Hoe kwam je daarbij?

‘We werken daarvoor samen met Matthijs Boon, een ambachtelijke bakker die al leverancier was van onze lunchroom. Toen we elkaar spraken over onze ambities realiseerde ik me: een bakkerij geeft aanleiding om elke dag naar de winkel te komen. Onze klanten komen als ik geluk heb een keer per week, maar meestal een keer per kwartaal of zelfs per jaar voor een boek. Maar als je ze vaker wilt zien, moet je

16

www.boekblad.nl

iets anders hebben. Kranten en tijdschriften lopen terug. Ik vraag me zelfs af hoe lang we nog tijdschriften verkopen. Tabak en staatsloten passen niet bij het karakter van de winkel. En bieden met 6 of 7 procent ook te weinig marge. In plaats daarvan hebben we het leescafé. Maar ook brood kopen mensen dagelijks.

Zeker nu in stadscentra steeds meer mensen alleen in kleine appartementen wonen en vaker buiten de deur eten of dat gaan halen. En zulk mooi en niet goedkoop brood als Matthijs maakt, een lokaal bekende naam bovendien, past perfect.’

Zo werkt het ook?

‘Ja! Ik zat laatst met mijn dochter in het leescafé. Er kwam een man binnen voor het brood die vervolgens in een moeite door een cappuccino to go bestelde, zich omdraaide en tegen de tafel met nieuw verschenen boeken aanliep, drie boeken omdraaide en er één kocht. Het gaf zo’n kick dat te zien, dat was precies zoals ik het me had voorgesteld.’

Hoeveel extra levert dat de winkel op?

‘Dat kan ik nu niet zeggen. We zijn bijvoorbeeld nog aan het leren om bederfelijke waar in te kopen. Dan moet je naar de weersverwachting kijken: gaat het regenen, dan verkoop je minder dan wanneer de zon schijnt. En dan nog: wat is precies te danken aan de bakkerij? Feit is dat het gemiddelde bonbedrag omhoog gaat. Ook omdat mensen door corona gewend zijn geraakt hier met winkelmandjes rond te lopen, waardoor ze meer meenemen. Die mandjes heb ik dus gehouden.’

Unieke winkel Wat ga je nog meer toevoegen nu je daar langzamerhand weer budget voor hebt?

‘Zoiets als een studio en bakkerij komt er in ieder geval niet bij. Ik wil het ruimtelijke behouden. Zeker in deze tijd, waarin veel mensen hechten aan het bewaren van afstand. Maar het assortiment is natuurlijk altijd dynamisch. Engels zit erg in de lift, dus breiden we dat binnenkort uit. Regionaal is een leuke groeier: van een droevig half plankje is het zelfs tafelverkoop geworden. Tijdschriften gaan er op termijn misschien dus uit, hoe dol ik daar persoonlijk ook op ben.’

januari/februari 2022  jaargang 189

17

DE VISIE

‘DE SAMENWERKING MET LIBRIS WERPT ZIJN VRUCHTEN AF’ Toch zei je bij de opening van deze winkel dat jouw ideaal een klein warenhuis is.

‘Dat is waar. Maar je moet ook kijken naar deze stad.

Dit is voor Hilversum, met 90.000 inwoners, al een bovenmaatse boekwinkel. Dit pand helemaal vullen met boeken heeft geen zin, zoiets kan alleen in Amsterdam of Rotterdam. Maar ik wil wél dat Voorhoeve herkenbaar blijft als boekhandel, dus het moet ook niet tot de nok toe worden gevuld met andere producten en activiteiten. Niet voor niets staan de non-books bij elkaar achterin de winkel. Deze huidige combinatie is precies goed. Ten eerste omdat de studio de perfecte binding met deze mediastad is, en ten tweede omdat je nergens in Nederland iets vergelijkbaars vindt. De klanten ervaren het als een unieke winkel.’

Maar wat als de combinatie toch niet genoeg mensen aanleiding blijkt te bieden naar de winkel te komen?

‘Het aantal kassa-aanslagen is nu te laag als gevolg van covid-19. De omzet ontwikkelt zich wel goed, maar dat komt door de stijging van het bonbedrag. Als de mensen die door corona thuis zijn gebleven niet terugkeren, of sterker: als de drukte verder afneemt, is het risico op omvallen daarom alleen maar groter geworden. En dus moet je in de eerste plaats samen met de gemeente zorgen voor een aantrekkelijker centrum. Door het compacter te maken bijvoorbeeld. Of wat we hier proberen: door de bibliotheek uit de rand hierheen te krijgen, zodat er én minder leegstand is én er 300.000 bezoekers per jaar extra in het centrum zijn. Als ondernemer moet je daar bovenop zitten.’

positief resultaat opleveren. Je kunt trouwens kosten besparen op andere manieren van verkopen dan in de winkel, door – zoals wij doen – zelf te bezorgen of samen te werken met Libris Blz., dat mijn website verzorgt. En bedenk ook: wat als ik niet online actief ben? Al die jonge meiden die nu de winkel ontdekken, gaan echt niet voor iedere aankoop wachten tot de winkel weer open is – zoals jij en ik dat soms nog wel doen. Die kopen gewoon online. Dus als ik geen goede site heb, ben ik ze binnen de kortste keren weer kwijt.’

Wagenpark Weten de Hilversummers de weg naar jouw site te vinden?

‘Absoluut. Ik zoek op alle mogelijke manieren lokaal de verbinding: van een banier op het hockeyveld en advertenties tot het huisvesten van Hilversummers.nl in de winkel. Ook de samenwerking met Libris werpt zijn vruchten af. Omdat wij consequent de naam ‘Libris Voorhoeve’ in al onze uitingen gebruiken, associëren de mensen hier de advertenties van Libris met ons. Toen Libris voor het eerst het magazine instak bij de DPG-kranten, hoorde ik van klanten: “Stoer van je, Amin, jouw magazine bij de Volkskrant.”

Die realiseren zich niet dat er een landelijke club achter zit.’

En internet?

‘Dat is de andere helft van het antwoord. Wij behoorden al tot de kopgroep binnen Libris die inzet op internet. Dat blijf ik doen. Mijn filosofie is: iedereen die leest, is mijn klant – of hij nou fysiek of digitaal leest, of hij nou naar de winkel komt of online koopt en een boek thuisbezorgd wil krijgen. Of desnoods als hij tegen betaling van een voordracht wil genieten.

Dat kan hier nu óók. Als ik zo alles bij elkaar opgeteld genoeg klanten heb, verdien ik een goede boterham – ook als een substantieel deel van de mensen niet meer naar het centrum komt.’

Maar bestellen ze dan ook bij Voorhoeve.nl?

‘Corona heeft ons enorm geholpen daarbij. Met de kopgroep wilden we naar een omzetaandeel van 10 procent uit internet. Lange tijd bleef die groei hangen. Maar toen corona uitbrak, was het ons geluk dat de winkel al helemaal klaar was voor het afhandelen van internetbestellingen. We hadden bijvoorbeeld al een eigen cargoscooter – inmiddels een heel wagenpark met meerdere scooters en een elektrische Vespa.

De omzet ging in de eerste maanden dwárs door de grens van 10 procent heen. Inmiddels is dat weer teruggezakt, maar nog altijd is het 13 tot 15 procent.

Corona was eigenlijk de best denkbare marketingactie voor onze site.’

Maar niet iedere vorm van lezers bedienen is even lucratief.

‘Uiteraard. Een boek van 13 tot 15 euro thuisbezorgen kost me gewoon geld. Op een e-boek zit minder marge dan op een papieren boek. Aan de andere kant hoef ik voor e-boeken geen voorraad aan te houden of personeel in te roosteren. Het gaat er daarom om dat de marge in de mix goed moet zijn.

De totale omzet minus de totale kosten moet een

Tot slot: kan een boekhandel die alle lezers wil helpen ook iets met de almaar populairdere abonnementen voor e- en audioboeken?

‘Natuurlijk! Ik kan zoiets alleen niet in mijn eentje.

Libris Blz. eigenlijk ook niet. Dan moet je samenwerken met andere partijen binnen de bedrijfskolom.

Hopelijk lukt het om dat te realiseren. Maar ook het downloaden van losse luisterboeken zal riant stijgen, verwachten de deskundigen.’ 

18

www.boekblad.nl

januari/februari 2022  jaargang 189

19

IN BEELD

Verbouwd, verhuisd en

‘Met stille trom’ onderging Broekhuis Almelo een facelift.

Een nieuwe vloerbedekking, lichtplan en aanpak van de buitengevel moeten ervoor zorgen dat de winkel een frisse en stralende toekomst tegemoet gaat. Nieuw is een hoek met puzzels en spellen.

helemaal nieuw

FOTO’S Sylvia van Santen

FOTO’S Abbink Fotografie

Ook in het laatste kwartaal van 2021 zat er nog de nodige beweging in het boekhandelslandschap in de vorm van verbouwing, verhuizing en opening van (al dan niet tijdelijke) winkels. Op deze pagina’s beelden uit Almelo, Culemborg, Breda en Rotterdam.

Naast de hier in beeld gebrachte winkels openden er nieuwe vestigingen van Riemer in Groningen (in samenwerking met de koffiebranders van Koffiestation) en van Mayflower Bookshop in Den Haag, beide met de nadruk op Engelstalig aanbod.

En er waren tijdelijke winkels: een Kinderboekenweekpopupwinkel van Schouten in Strijen en kerstwinkels van Haasbeek Herenhof in Alphen aan den Rijn en instore bij De Vries Van Stockum in Haarlem.

20

15

www.boekblad.nl

Met steun van zo’n tachtig klanten verhuisde op 13 november de Culemborgse boekhandel Tomey van het pand aan de Markt 36 naar de Markt nummer 8. Het vormde het slotstuk van de actie ‘Wij zijn blij met Tomey’. Driehonderd inwoners van Culemborg hadden een zogeheten ‘gouden boekje’ van 100 euro gekocht. Daarmee kon eigenaar Gerard Tomey een verhuizing naar een goedkoper pand én de inrichting daarvan financieren.

januari/februari 2022  jaargang 189

Op 22 oktober opende op station Breda de eerste vestiging van de Relay lees- en cadeauwinkels, waarvan hier een blik op de inrichting. Begin november volgde de eerste van twee vestigingen op station Rotterdam CS, op de foto gezien vanuit de stationshal. Zie ook het artikel op de volgende pagina’s.

21

BOEKHANDEL

Twan Vissers (Relay):

‘ Uitgeverijen zijn ontzettend enthousiast’ Een half jaar na het winnen van de tender voor zeven stationswinkels kon de nieuwe keten lees- en cadeauwinkels Relay laten zien wat het te bieden heeft.

In oktober en november werden de eerste vestigingen geopend op de stations Breda en Rotterdam CS. Commercieel directeur Twan Vissers licht de gemaakte keuzes toe.

Tekst Maarten Dessing

Op 21 oktober ging de eerste Nederlandse vestiging van Relay open. De omzet van de lees- en cadeauwinkel op het station van Breda in de eerste weken heeft Twan Vissers ‘aangenaam verrast’. Hetzelfde geldt voor de eerste van twee winkels op Rotterdam CS die begin november zijn deuren opende, vertelt de comTwan Vissers mercieel directeur van Lagardère Travel Retail Nederland. ‘En dat ondanks het feit dat er vier dagen later werd aangekondigd dat winkels vervroegd dicht moesten, waardoor we niet meer tot 21 uur open kunnen zijn en je de dag na de persconferentie meteen merkte dat er minder werd gereisd.’

Dynamisch assortiment Wat betekent ‘aangenaam verrast’?

‘Ik noem geen cijfers. Maar neem van mij aan: de winkels overtreffen de prognoses en doen daar echt niet makkelijk over, omdat je uiteindelijk wél de kosten moet terugverdienen.’

Waarom doet Breda het zo goed?

‘De winkelruimte in de tunnel was nooit gebruikt. Hij

22

was afgeplakt door NS omdat het bedrijf zich elders op het station concentreerde op een shopping mall-achtig deel. Veel mensen wisten niet eens dat daar een ruimte zat. Wij hebben de winkel nu zó uitgelicht dat het als het ware een baken van licht in die tunnel is. Dat blijkt heel goed te werken. Mensen komen er vanaf dag 1 binnen alsof die winkel er altijd al heeft gezeten.’

Werken de assortimentskeuzes ook goed?

‘Ik denk het wel. Vooraan in de winkel liggen de leesproducten: boeken, kranten, tijdschriften. Zo maken we duidelijk wat voor winkel Relay in ieder geval is. Op dat gebied is er op stations ook weinig tot geen concurrentie, dus dat loopt meteen goed. Pas als je verder de winkel in komt, word je verrast door wat er nog meer ligt: reisproducten, technische producten als het vergeten kabeltje en – vooral – verrassende cadeauartikelen. Zo willen we een zaadje planten: “O, als ik een keer iets nodig heb, kan ik hier terecht.” Dat aanbod is onderscheidend van wat je elders op het station vindt bij winkels als Sissy Boy en Hema. De verkoop van deze producten hoefde niet meteen te pieken, maar gaat gelijk goed.’

Het eerste wat me opvalt is de – zeker voor stationswinkels – ruimtelijke indeling. Van bijna alle tijdschriften is bijvoorbeeld de hele cover te zien. En ook opvallend zijn de brede gangpaden.

‘Mensen komen op het station om een trein te pakken, niet om naar ons te gaan. En dus moeten ze, als ze toch binnenlopen, in één oogopslag zien wat er allemaal ligt. Als je ze dwingt om te gaan zoeken, maak

www.boekblad.nl

Interieur Relay-vestiging op Rotterdam CS.

Optreden Jim Bakkum in Relay-winkel op station Breda.

je ze onrustig. Dan denken ze: “Haal ik mijn trein nog wel?” En dankzij de brede gangpaden, waar ook geen molens staan, loop je er zo naartoe. Dat had overigens ook als effect dat mensen in een scootmobiel glunderend naar ons toe komen. Eindelijk een winkel op het station waar zij met hun beperking terechtkunnen, horen we. Dat hadden wij niet zo bedacht, maar is een mooie bijkomstigheid.’

Het betekent wel dat jullie een veel hogere omloopsnelheid nodig hebben dan een AKO of Bruna op deze heel dure retailmeters.

‘Dat is best mogelijk. Ik denk dat juist keuzes maken daarbij helpt. Wij hebben alleen de bestlopende boeken, kranten en tijdschriften – gebaseerd op data van partijen als CB en Aldipress, toegespitst op onze klantprofielen; partijen die ons echt heel veel informatie kunnen leveren. Klanten stuiten daarom niet eerst op een schutting aan tijdschriften waar ze zo lang moeten zoeken dat ze niet meer zien wat daarachter nog meer is. Nee, ze vinden direct wat wij denken dat ze zoeken, zijn opgelucht omdat ze het hebben gevonden, en hebben dan nog tijd om te ontdekken wat wij nog meer verkopen. Die overzichtelijkheid stimuleert de omzet meer dan wanneer je een winkel vol zet. Maar ik moet meteen toegeven dat wij de luxe hadden om onze winkel van scratch op te bouwen – en mensen direct het juiste beeld van Relay te geven, een concept dat ze nog niet kennen.’

Moet Relay niet contractueel een minimaal aantal leesproducten verkopen?

‘De helft van ons aanbod moet lezen zijn. Maar het is niet rigide vastgelegd wat de helft is. Dat helpt ons ook om “lees- en cadeauwinkel” als één concept neer te zetten. Een boek is immers vaak een cadeau. Dat maakt Relay unieker, omdat er eigenlijk geen formule voor cadeauwinkels meer is nadat bijvoorbeeld Expo in 2012 is verdwenen. Wat we uiteindelijk binnen dat concept het prominentst maken, hangt af van de reactie van de consument op de winkel in deze eerste fase.’

Het assortiment cadeauartikelen oogt tamelijk luxe.

‘Leuk dat je dat zegt. Dat is precies wat we willen uitstralen, terwijl we toch echt een prijsplafond van ongeveer 25 euro in gedachten houden. Onze inschatting is dat mensen dat maximaal willen betalen als ze een cadeau zijn vergeten. Een cadeau dat je weken van tevoren bestelt, mag vaak wat meer kosten. Maar zo’n “altijd goed-cadeau” dat je bij ons snel mee kunt pakken niet. Het aanbod begint ook bij 4 euro. Maar het cadeau moet natuurlijk wel zo’n uitstraling hebben dat je ermee aan kunt komen zetten.’

Misschien komt het ook omdat er geen merken liggen die je overal al tegenkomt? Met uitzondering misschien van Tony’s Chocolonely.

‘Dat klopt. Ons theemerk Kusmi ligt behalve op Schiphol alleen bij De Bijenkorf. De Oil & Vinegarproducten zijn tot nu toe alleen in hun eigen winkels te koop geweest. Het is voor het eerst dat ze hun

januari/februari 2022  jaargang 189

23

BOEKHANDEL

Je hebt wel vertrouwen in de goede afloop? Lagardère heeft zich, achteraf bekeken, héél kort voor de uitbraak van de pandemie op travel retail in Nederland gestort. Dat moet een fikse tegenvaller zijn.

‘Wij hadden Smullers in januari 2019 overgenomen. In dat eerste jaar wonnen we direct de prijs van de formule met de grootste omzetgroei. Kat in het bakkie, dachten wij. Dat liep anders. Maar het geeft wel vertrouwen, ja.

Dankzij de steunmaatregelen van de overheid, de omzet die we nog wel maken én de goede afspraken met de verhuurder – die immers ook baat heeft bij levendige stations vanaf het moment dat de reizigersstroom weer normaal is – lukt het om het hoofd boven water te houden.’

Levendige stations Ook de strategie om activiteiten in de winkel te organiseren is gestart: in Breda was een signeer- & Helpt het ook dat jullie een divisie zijn van een groot singsessie met Jim Bakkum. Blijkt dat te werken op internationaal bedrijf met een miljardenomzet? een doorgangslocatie als het station?

‘Wereldwijd spelen natuurlijk dezelfde beperkingen ‘Er waren tegen de honderd mensen. Lekker druk, op reizen. En Lagardère zit ook in landen zonder terwijl er tegelijk mensen bij konden om een Brabants ruimhartige NOW-steun, waar de gevolgen veel ernstiDagblad op te halen. Maar we moeger zijn. Dus iedere divisie wordt ten natuurlijk goed nadenken over nadrukkelijk uitgenodigd om ‘Wat mij betreft wordt de de frequentie en het tijdstip. We lokaal de broek op te houden. En volgende NS Publieksprijs bij toch helpt het dat er een grote gaan zoiets niet zes keer per week doen en ook niet tijdens de ochmoederorganisatie achter zit. ons op het station van tendspits. Het reizigersproces mag We kunnen met z’n allen slimme Amsterdam of Rotterdam niet in het gedrang komen. In de dingen doen in plaats van dat ene winkel past het ook beter dan uitgereikt. En ja, dat mag M we door een gebrek aan omzet de andere. In Rotterdam zullen noodoplossingen moeten live uitzenden op televisie’ naar we het dus niet doen in de eerste grijpen.’ winkel van net 100 vierkante meter, maar in de andere die 500 vierkante meter is. En dan Merk je wel iets van de huidige personeelstekorten nog: als het een keer wat te druk is, is dat niet erg. overal?

Jim Bakkum liet aan 300.000 volgers op Instagram ‘Het was een hels karwei. Onze recruiters hebben alle weten dat hij onderweg is naar de Relay in Breda. Dat zeilen bij moeten zetten. Maar het is gelukt voor de is ook wat waard.’ eerste winkels. Hopelijk wordt het vanaf nu makkelijker. We kunnen nu laten zien in wat voor winkel je Wordt vervolgd dus. komt te werken.’

‘Zeker. Uitgeverijen zijn ontzettend enthousiast, merken wij. Ze zijn blij dat er een nieuwe speler is, ze Maak je je op de lange termijn zorgen om het hybride willen daarom graag samenwerken. Het is afwachten werken? wat er vanwege corona nog mogelijk is, maar we heb‘Nee. Het gaat absoluut gebeuren dat mensen niet ben plannen genoeg. We hebben daarbij al contacten meer vijf keer per week naar kantoor of elke maand met NS, die inzet op lezen. Wat mij betreft wordt de naar Londen gaan. Maar mensen kopen nu ook niet volgende NS Publieksprijs bij ons op het station van vijf keer per week het nieuwe nummer van EW. Het is Amsterdam of Rotterdam uitgereikt. En ja, dat mag dan alleen de uitdaging om ervoor te zorgen dat als M live uitzenden op televisie.’ ze nog maar twee of drie keer naar het station gaan, ze dan wél bij ons dat nieuwe nummer aanschaffen.’

Hoe zullen de jongste coronamaatregelen de uitwerking van de plannen verstoren?

Er lopen dus al aanbestedingen voor nieuwe locaties?

‘Géén idee. We bewegen met onze andere winkels op ‘Ik zou bijna zeggen: helaas niet. Maar we zien ze Schiphol en de stations – zoals Smullers, Yo Sushi, reikhalzend tegemoet. Zeven is een mooi aantal om te verschillende fashion-merken – al twee jaar mee. We ontdekken wat werkt in de praktijk, wat niet en zo het passen ons steeds aan. En ik ben gestopt daar iets van concept te finetunen. Maar we willen graag groeien op te vinden, je hebt er toch geen invloed op.’ treinstations en vliegvelden.’

24

www.boekblad.nl

www.boekblad.nl Haal nog meer uit je Boekblad abonnement!

Naast het Boekblad magazine, valt er nog veel meer interessants te lezen op www.boekblad.nl. Als Boekblad abonnee heeft u bovendien onbeperkt toegang.

Heeft u nog geen inloggegevens? Neem contact op met onze klantenservice via info@stipmedia.nl of bel 072 531 4978. Wij sturen u kosteloos nieuwe inloggegevens toe.

RECENSIES

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Jessica Leffers

De Belangen des Boekhandels

Jessica Leffers van Boekhandel Oisterwijk verbaast zich over de houding van de brancheverenigingen ten tijde van de lockdown van de boekhandels. Over de minder idyllische kant van het boekenvak.

Twee jaar geleden begon ik als een naïeve, dromerige boekverslinder aan mijn tweede leven. Ik werd verkoopmedewerker bij de gezelligste boekwinkel van Nederland. Tijdens de lockdown kwam de minder idyllische kant van het boekenvak in de schijnwerpers te staan.

Ik leerde dat het Centraal Boekhuis, althans zijn voorloper, sinds 1871 bestaat. Opgezet door de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ (later KVB). Wat is er van dat initiatief overgebleven? Het CB, dat nog net niet voor iedere letter op een pakbon geld vraagt, heeft geen last van de lockdown. Boekhandels bestellen tijdelijk veel minder boeken bij het CB, maar Bol.com des te meer.

Wordt het niet eens tijd dat uitgeverijen en het CB een statement van jewelste maken, dat het CB zich herinnert waaruit het is ontstaan en, ondersteund door uitgevers, tijdelijk even niet aan Bol.com levert? Ter bevordering van de ‘Belangen des Boekhandels’? Die vraag werd weggewuifd in boekenland, want dat was wel heel naïef

36

Bestellingen liggen klaar bij Boekhandel Oisterwijk

gedacht. Ook Bol.com en andere grootmachten zijn immers gewoon aangesloten bij het CB en zouden gezien moeten worden als gezonde concurrentie.

In 1907 kwam er een branchevereniging bij: de Nederlandsche Debitantenbond (debitant = kleinhandelaar). Tegenwoordig bekend als Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Met als belangrijkste speer-

www.boekblad.nl

punt: ‘voorwaarden te scheppen voor profijtelijk ondernemen en een toegevoegde waarde te leveren voor de continuïteit en vitaliteit van de boekenbranche’.

De belangen van het florerende Bol.com (dat toch niet als debitant kan worden gezien) vallen hier ook onder, alhoewel hun belangen toch geen voorwaarde voor continuïteit van de boekenbranche vormen. Zeker niet in een lock-

down van de échte debitanten.

De pleidooien die KBb en CPNB hebben gehouden richting Tweede Kamer om de boekhandels open te houden of in ieder geval een afhaalloket toe te staan tijdens de lockdown, kunnen geen vurige statements met een vuist op tafel genoemd worden. Goed, in de verlenging is er een nationale campagne gekomen om mensen toch vooral bij hun lokale boekhandel te laten kopen. Dat is een mooi initiatief, maar is wel aan de late kant.

Laten we ook sommige uitgeverijen én auteurs niet vergeten, die Bol.com of hun eigen webwinkel promoten, buiten de boekhandels om. En over uitgevers gesproken: waarom wordt ineens de lancering van een aantal nieuwe boeken uitgesteld tot ná de lockdown? Zou het niet een aardige geste zijn om die nieuwe titels exclusief bij de stenen boekhandels aan te bieden?

En dat de auteurs dan meegaan om te bezorgen?

Mijn conclusie is dat dit niet klinkt als iets wat continuïteit en vitaliteit in de boekenbranche kan waarborgen. Althans niet voor de fysieke boekhandels, de échte ‘debitanten’.

Ik weet dat er een taak is weggelegd voor de boekhandels zelf, maar tegen zoveel grootmachten is het voor een zelfstandige boekhandel moeilijk volhouden.

Dat kan alleen door een hechte samenwerking tussen enerzijds de ‘stenen boekhandels’ en anderzijds de uitgeverijen en de brancheverenigingen, waarin ieders belangen evenredig worden behartigd. Op die manier worden in tijden van lockdown de lasten verdeeld en worden ze niet alleen door de boekhandels gedragen. Is het niet hierom dat we maandelijks zoveel geld aan dit soort ‘Vereenigingen’ betalen? Ter bevordering van de Belangen des Boekhandels?

Wat denkt u, had ik beter een naïeve, dromerige boekverslinder kunnen blijven? 

BOEKVERKOPERS LEZEN

bestsellers in twee kasten elders aanbieden. Voor hen is dat ook een experiment, waarvan wij overtuigd zijn dat het gaat het werken. Zo hebben we voor alle producten binnen het brede assortiment gezocht naar iets waarvan de klant meteen weet: dat is bijzonder en goed. Tony’s is inderdaad een uitzondering. Maar dat kan zomaar nog komen. Het assortiment wordt toch heel dynamisch. Niet alleen om in te spelen op de seizoenen, maar ook om te kunnen blijven verrassen.

Een winkel waar nooit iets anders verandert dan het weeknummer van de Voetbal International is gewoon niet aantrekkelijk.’

Home

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Agenda

Over het nieuws

Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

Willy Wouters van boekhandel de Boekenmolen (Meliskerke): 2020 was het Multatuli-jaar. Max Havelaar is een van de belangrijkste Nederlandstalige literaire werken, in veertig talen uitgegeven. Een boek dat iedere Nederlander zou moeten lezen. Eduard Douwes Dekker werkt als assistent-resident in Lebak en ziet hoe de inlandse mensen honger lijden omdat ze verplicht worden producten te verbouwen die veel geld opbrengen, zoals koffie en suiker, in plaats van de broodnodige rijst. Hoe groter de oogst, hoe meer de plaatselijke gezagsdrager verdient en zo wordt een corrupt systeem in stand gehouden. De schrijver wil de vinger bij dit onrecht leggen, maar krijgt geen gehoor. Op een zolderkamer in Brussel schrijft hij Max Havelaar. Deze graphic novel van Eric Heuvel (prachtige tekeningen) en Jos van Waterschoot (goede uitleg en achtergrond) is een heel mooie opstap om het boek opnieuw te ontdekken. Wat is het een mooie uitgave. Het verhaal van Saïdjah en Adinda maakt opnieuw indruk. Cultuurgoed dat doorgegeven moet worden, het is met het oog op slavernij, eerlijke handel, ‘Black Lives Matter’ blijvend actueel.

MULTATULI’S MAX HAVELAAR DE GRAPHIC NOVEL ERIC HEUVEL, JOS VAN WATERSCHOOT (UITGEVERIJ L, € 22,99)

CORNEEL DE WILDE Marketeer bij uitgeverij Christofoor, die alle boeken uit de voorjaarsaanbieding gratis weggeeft aan vijftig boekhandels

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht): Er verschijnen de laatste tijd meer boeken over de aardbodem en de daarin levende organismen. Een goede ontwikkeling want onze kennis op dat gebied is nog maar net een beetje aan het groeien en heeft alles te maken met hoe wij omgaan met de natuur en dus onszelf. De onderwereld van de tuin is een prettig leesbaar boek waarin Van de Kaa een aantal van de ontelbare bodemwezens behandelt en daarbij de nadruk legt op hun onderlinge samenwerking en hun belang voor elkaar en anderen. Hij mengt zijn kennis met ervaringen uit zijn eigen leven als tuinier en met zijn stellige meningen zonder cynisch of vervelend te worden. Bijvoorbeeld dat het beter is niet te spitten en geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest te gebruiken. Ik kende Van de Kaa alleen maar van naam en dacht dat het een van de zoveel tuinboekenschrijvers was, maar zijn prettige dwarse houding en zijn humor vond ik verfrissend en maakte me benieuwd naar zijn andere boeken.

Vliegende start campagne CPNB

Ik heb hiervoor in de outdoorretail gewerkt en ben nog relatief nieuw in het boekenvak. Wat mij opvalt is het enorme kapitaal aan goodwill dat er bij het publiek is voor onze sector. De klant vindt ons ongelooflijk sympathiek. Dit is echt uniek binnen de retail en we moeten als boekenvakkers niet onderschatten hoe waardevol dat is. Je ziet dat je die sympathie met een goede campagne zoals deze van de CPNB kan omzetten in resultaten. De saamhorigheid die deze campagne uitstraalt en de manier waarop die door iedereen is opgepakt – van auteurs en boekwinkels tot uitgevers – maken het extra sterk. Tekenend is trouwens hoe in dit artikel ook de inzet van vrijwilligers genoemd wordt. Dat zou in een heleboel andere bedrijven ondenkbaar zijn!

De Grote Vriendelijke Podcast lanceert programma met kinderboekennieuws

DE ONDERWERELD VAN DE TUIN – VAN MICROBE TOT MOL ROMKE VAN DE KAA (ATLAS CONTACT, € 21,99)

maart/april 2021  jaargang 188

WEBSITE Dagelijks artikelen van de redactie van Boekblad. Onbeperkt toegang voor alle abonnees. Ga naar www.boekblad.nl

Geweldig om te zien dat de heren van de Grote Vriendelijke Podcast zoveel succes hebben. Hun podcast is echt een begrip geworden en voorziet in een behoefte. Kinderboeken worden in de media inder-

37

8

daad vaak genegeerd. Je kunt dan bij de pakken neer gaan zitten, of op zoek gaan naar andere manieren om het publiek te bereiken.

We zijn als uitgeverij voor communicatie over onze prentenboeken voor een groot deel afhankelijk van de inzet van eigen middelen: dat betekent continu zoeken naar creatieve manieren om de klant te bereiken. Ik zie andere spelers in het boekenvak dit ook doen. Als ik daar een goed idee zie denk ik vaak eerst ‘hadden wij dat maar bedacht’, maar het motiveert ook om zelf met het volgende goede idee te komen.

Uitgeverij Christofoor schenkt boeken aan boekhandels

Het nieuws dat de boekhandels hun deuren moesten sluiten sloeg ook bij ons in als een bom. We hebben een groot aantal winkels waar we een goede band mee hebben. Als zelfstandige uitgeverij zijn onze middelen beperkt.

We hebben een klein team en we moeten daarom altijd zorgvuldig overwegen wat we wel en niet doen. Maar deze actie (het gratis opsturen van iedere titel uit onze voorjaarsaanbieding naar ‘onze’ vijftig beste boekhandels) was voor ons een no-brainer: we hebben de beslissing op ons gevoel genomen, niet op basis van een kosten-batenanalyse. Het voelt goed om iets te kunnen doen. Hopelijk maakt dit het ondernemen voor hen net wat makkelijker in deze moeilijke tijd.

www.boekblad.nl

AKKE VISSER Oprichter van de Culturele Apotheek en de nieuwe secretaris van Stichting de Gouden Ganzenveer A.W. Bruna experimenteert met een dating-app voor veellezende singles

Dit opvallende bericht riep bij mij meteen allerlei vragen op. Kun je aan de boeken waar je van houdt eigenlijk iets aflezen over de mensen op wie je valt? Moet de inhoud van je boekenkast overeenkomen om gematcht te worden, of juist niet? Is het niet veel spannender als je gekoppeld wordt aan iemand die een totaal andere leessmaak heeft? Heeft de jonge doelgroep waar Bruna zich met deze app op zegt te richten überhaupt wel een boekenkast? En is Bruna nou de beste matchmaker? Is de plaatselijke boekhandelaar – bij wie je al jaren komt – niet veel beter in staat om in te schatten wie er bij je past (waarbij er ook nog eens de kans is dat die persoon bij je in de buurt woont)? Kortom, een heerlijk bericht om over door te denken.

Boekenmarkt groeide in 2020 met 6 procent – maar niet bij fysieke boekhandel

Goed nieuws dat de omzet van de boekverkoop is toegenomen afgelopen jaar. In tijden van crisis grijpen mensen naar boeken,

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl blijkt. Jammer natuurlijk dat de boekwinkels daar nog niet van profiteerden. Hopelijk brengt de #steunjeboekhandel-actie waar tal van schrijvers aan meewerkten daar dit jaar verandering in.

Maar mijn hart maakte vooral een sprongetje toen ik las dat de groei van de omzet van fictie ook is gestegen. Soms krijg ik de indruk dat mensen voornamelijk nog non-fictie willen lezen. Alsof een verhaal wel echt gebeurd moet zijn om waarde te hebben. Zelf ben ik altijd blij als ik even de realiteit kan ontvluchten. Maar los daarvan ben ik ervan overtuigd dat juist fictie onze blik op de werkelijkheid kan verruimen. Omdat het ons uitdaagt om het eens vanuit een ander perspectief te bekijken, of prikkelt om verder te denken dan we voor mogelijk houden. Broodnodig.

Coronaproof Nationale Voorleesdagen van start

Heel goed dat de Nationale Voorleesdagen online doorgingen.

Persoonlijk denk ik dat je nooit te oud bent om voorgelezen te worden. De Nationale Voorleesdagen zouden wat mij betreft dan ook niet alleen op kinderen gericht hoeven te zijn, maar op iedereen.

Vanuit de Culturele Apotheek die ik tien jaar geleden oprichtte, organiseren we al jaren zogenaamde samenleesgroepen (shared reading) in de zorg, in buurthuizen en in de psychiatrie. Wekelijks lezen we er samen en hardop romanfragmenten, korte verhalen en gedichten voor en bespreken we wat ze bij ons oproepen. Naast verhalen lezen, worden ook persoonlijke verhalen gedeeld. Juist het hardop voorlezen blijkt een laagdrempelige manier om samen literatuur te verkennen, ook voor mensen die niet gewend zijn literatuur te lezen. Sinds corona doen we dat

ook online. Leuke bijkomstigheid: er doen nu mensen uit heel Nederland en Vlaanderen mee aan onze wekelijkse online samenleesuurtjes.

JONATHAN URSEM Richtte begin dit jaar zijn eigen uitgeverij Vesper Publishing op Oud-hoofdredacteur Nieuwe Revu start eigen uitgeverij met Fortuyn

Het is mooi om te zien hoe enthousiast er vanuit het vak wordt gereageerd op een nieuwkomer zoals ik. Wel veel gehoord van familie en vrienden: wat stoer dat je tijdens de crisis juist in díé sector begint. Mensen hebben toch het idee dat de hele boekenmarkt op z’n gat ligt, terwijl dat (helaas) vooral voor de fysieke boekwinkels geldt. De hele markt groeide in 2020 met 6 procent. Op Twitter werd het al snel ‘onfatsoenlijk’ genoemd dat ik vier klassiekers van Pim Fortuyn opnieuw ga uitgeven, ook worden zijn lezers ‘te dom om een boek te lezen’ genoemd en hoopt een journalist dat Vesper zo snel mogelijk failliet gaat. De vrijheid van meningsuiting is in Nederland niet absoluut, maar voorbehouden aan hen die wel deugen, zo lijkt het.

Boekhandels aarzelen over afhaalloket

De boekwinkel zit, als niet-essentiële winkel, in de hoek waar de klappen vallen. De support your local-initiatieven van de laatste tijd zijn hartverwarmend, maar lossen structureel niets op. Alleen fysieke winkels met een strak ingericht online verkoopkanaal kunnen de klappen die offline vallen misschien nog een beetje opvangen.

maart/april 2021  jaargang 188

Het zou goed zijn als boekwinkels in de winkelstraat een soort buurtfunctie kunnen krijgen.

Zonder te beargumenteren dat het hangplekken voor lezers moeten worden, zou je met productdifferentiatie best een nieuwe rol aan de winkels kunnen toedichten met additionele verkoop. Zeker met het winterse weer is het helemaal niet zo gek om een klant die een besteld boek afhaalt ook een kop koffie of warme chocolademelk te verkopen. Dan maak je er een ‘boek en zopie’ van, en kunnen de winkeliers wat extra omzet maken.

Nieuwe steunmaatregel voor schrijvers én boekhandel stimuleert optredens

Auteurs die een boek op de markt brengen, beleven nu een anticlimax. Jaren naar de stip op de horizon toegewerkt, en als je het boek dan eindelijk in je handen hebt, was dat het dan. Geen feestelijke boekpresentatie, alleen een proostmoment in huiselijke kring.

Gelukkig biedt het Nederlands Letterenfonds, dat een regeling heeft opgezet met De Schrijverscentrale en de Koninklijke Boekverkopersbond, uitkomst. Met een toekenning van maximaal 500 euro aan zowel de auteur als de boekhandel, stimuleer je creatieve oplossingen zoals Uitgeverij Pluim bijvoorbeeld doet in samenwerking met het Amsterdamse restaurant Hemelse Modder. Je bestelt een afhaalmenu, dat je opeet terwijl Jaap Goudsmit tijdens een Teamslezing vertelt over zijn boek Vrij van corona. Wat fijn dat dit soort initiatieven nu een steuntje in de rug krijgt met een subsidie. 

9

NIEUWSBRIEF Ontvang 3 keer per week onze nieuwsbrief. Meld je gratis aan via www.boekblad.nl/nieuwsbrief

januari/februari  jaargang 189

25

UITGEVERIJ

‘ We zijn rebels, we willen reuring’

FOTO Guido Benschop

Elte Rauch (Uitgeverij HetMoet):

mensen die net als ik uit zijn op kwaliteit. Dat doen we met verschillende series. We geven prachtige dichtbundels uit in onze Singersteek Serie in samenwerking met Stichting Feest der Poëzie en andere onafhankelijke kunstenaars en ontwerpers. Dan hebben we de serie biografische bloemlezingen en Open Archief, de non-fictiereeks, werken over urgente socioculturele, politieke, feministische, anti-racistische, non-binaire, persoonlijke en religieuze thema’s. Het fonds is zeer divers en opvallend, al onze eerste drukken zijn hardback met stofomslag, prachtig verzorgd door onze Gentse boekontwerpers van het bureau Armée de Verre, met wie ik al vanaf het begin samenwerk.’

HetMoet is de enige varende uitgeverij van Nederland, gevestigd op een pakweg honderd jaar oude platbodem, erkend erfgoed. Dat past wonderwel bij de motivatie van Elte Rauch, die de uitgeverij drie jaar geleden oprichtte uit ideologische bevlogenheid – en het besef dat er ook boeken moeten worden verkocht.

Tekst Enno de Witt

Rauch bracht een groot deel van haar leven door in Engeland, waar ze werkte, woonde en een Master-degree behaalde in filosofie en sociale wetenschappen.

Terug in Nederland studeerde ze enige tijd theologie, haar eerste ervaringen in het boekenvak deed ze op als persoonlijk assistent van de dichter Huub Oosterhuis. ‘Hij was al op leeftijd, mijn taak bestond eruit zijn werk onder te brengen binnen één koepel. In Engeland noemen ze dat een literary executor.

Voor zijn tachtigste verjaardag maakte ik een boekje voor hem met liederen en dat was erg leuk om te doen. Ik besloot daarom een uitgeverij op te richten, maar dat hield helaas al snel weer op, doordat ik ernstig ziek werd. Ik was er helemaal klaar voor, alles stond in de schappen. Nu gaat het redelijk goed met me, we zijn twee jaar verder en de ergste behandelingen heb ik achter de rug. In Nederland heb ik in de GGZ gewerkt, daar hoorde je veel verhalen, en die kunnen soms letterlijk levens redden.

Tijdens mijn ziekte zijn literatuur en poëzie voor mij levensreddend geweest.

Ze waren troostend en creatief, ik kon er als uitgever ook iets mee: ik heb een bundel essays gemaakt rond het thema ziek zijn.’

‘Tussendoor kregen we ook nog de pandemie. Dat legde er een flinke druk op, ik kon bijna inpakken, maar ik ben wel boeken blijven maken. In samenwerking met Stichting Feest der Poëzie maakte ik een biografische bloemlezing uit het werk van de dichter Henriette Roland

26

Holst, ter gelegenheid van haar honderdvijftigste geboortedag. We maakten een film, toneel, het werd gepresenteerd in De Nieuwe Liefde in Amsterdam – het was fantastisch! We zijn in Noordwijk geweest, waar haar borstbeeld staat.

Boeken maak je altijd samen, met de passie en toewijding van iedereen, van drukker en boekbinder tot vertaler, ontwerper, redacteur. Dat heb ik als auteur ook zelf ontdekt. Het hoort bij de ethiek van onze uitgeverij, liefst maken we van iedere titel een Gesamtkunstwerk. ’ Rode mammoet Na drie jaar werd het voor Rauch tijd om met haar uitgeverij de volgende stap te zetten, naar meer professionaliteit, en dat betekende nogal wat: ‘Ik had gemerkt dat het boekenvak niet altijd leuk is, zeker als je een kleintje bent en een beetje eigenwijs. Het is erg commercieel, je hebt enorm veel energie nodig. Als ik op de beurs naast Prometheus zou zitten, werd ik door de boekhandel over het hoofd gezien. Ze lopen me gewoon voorbij. Maar ik ben dingen gaan veranderen, anders gaan doen. Niet dat ik nu ineens targets en een afdeling sales heb. Dat geld betaal ik liever aan de mensen met wie ik samenwerk bij het maken van boeken.

Onlangs op een redactievergadering hebben we het erover gehad om auteurs een zo hoog mogelijk percentage te bieden. De bestaande verdeelsleutel is doorgeschoten en niet eerlijk. Iedere schrijver accepteert het standaardcon-

www.boekblad.nl

tract, je bent allang blij en dankbaar dat ze je boek willen publiceren. Ik ben juist op zoek naar een nieuwe, duurzame en minder op exploitatie gerichte balans.

Wat mij voor ogen staat is een kleine en onafhankelijke uitgeverij, met mooie uitgaven, spannende boeken en ruimte voor experimenten, maar geen hobby.

We hebben net de autobiografie van Sinéad O’Connor vertaald, te verschijnen in december. De vragen die zij bij de muziekindustrie stelt, heb ik bij het boekenvak, een beetje opschudding kan soms tot nieuwe inzichten leiden.’

‘Ons logo zegt precies wat we willen zijn. Een rode mammoet probeert naar links uit het raamwerk te breken. Het moet eruit. We zijn rebels, we willen reuring. We zetten alles op zichtbaarheid en promotie. Volgend jaar wil ik naar de London Book Fair, als die tenminste doorgaat, om dat ook een keer mee te maken. Rechten verkopen moet ik ook nog leren, zolang het tenminste binnen onze ethische grenzen past, en ik heb onlangs een paar prachtige titels ingekocht. En ondanks de hybride presentaties, met Zoom en Vimeo, is het ook wel weer eens leuk om boekhandels te bezoeken.’

Boeken die moeten ‘Het is ontzettend spannend en er komt veel bij kijken. Nu we de volgende stap aan het zetten zijn is het wel de vraag hoe we onze eigenheid kunnen behouden. Het wordt heftig. Een serieus bedrijf. Een eenmanszaak, maar dat

Elte Rauch aan boord van haar varende uitgeverij.

hoeft niet zo te blijven. Ik heb veel te danken aan anderen. Aan uitgevers als Jurgen Maas en Eva Cossee, die ook onafhankelijk bleven. Ik heb ook veel steun van De Vrije Uitgevers, waarbij ik me heb aangesloten. Een persoonlijk voorbeeld is Geert van Oorschot. Misschien moet ik ook met een dikke sigaar de boekhandel inlopen en vertellen wat ze moeten kopen. En dan niet weggaan tot ze dat met stapels tegelijk doen. Ik ben een handelaar, maar ik blijf de dingen anders doen. Ik hoef geen Mai Spijkers te worden. Ik wil ook niet automatisch meegaan in het ritme van drie aanbiedingen per jaar, maar zoek nog naar een nieuwe vorm, duurzamer. Het kan zijn dat we één keer per vijf jaar een folder uitbrengen, dat wordt dan een soort prospectus met tijdloze titels. Of we bieden bestaande titels gewoon nog een keer aan, als ze actueel blijven. Wat ik in ieder geval niet wil is dat een titel na een paar weken alweer verdwijnt.’

‘Ik wil echt de grote boze boekenwereld in en in alle algemene boekwinkels liggen, zoals we nu al in boekhandels als Broese en Donner liggen. Amsterdamse boekhandels zijn gelukkig ook niet te beroerd om stapels neer te leggen. Soms organiseer je iets, je neemt contact op

met de plaatselijke boekhandel en hoort dan niets. Dat kan frustrerend zijn. Andere boekhandels vinden het juist weer spannend wat we doen. Mensen moeten hun boeken in de algemene boekhandel kopen, maar Bol.com is tot op heden mijn grootste klant, tot mijn grote irritatie. Laten we solidair zijn en onze idealen niet verloren laten gaan door de druk van targets die we moeten halen.’

‘Ook al zijn we niet groot, we geven boeken uit die moeten, samen met

Kop in de wind Onderscheidend is in ieder geval de locatie: de een eeuw oude schuit, genaamd De Tijd zal het Leren, die ligt in de Amsterdamse Museumhaven. Als Rauch er tenminste niet mee aan het varen is, met haar volledig voor kapitein gekwalificeerde partner. Er zijn plannen om volgend jaar een varende schrijfcursus op de Zeeuwse wateren te houden, in samenwerking met zeiltjalk de Vrijbuiter. ‘We zijn echt een varende uitgeverij. Hier lees, schrijf en maak ik boeken. En straks gaan we met cursisten die willen leren hoe het boekenvak in elkaar zit met de kop in de wind op zoek naar inspiratie. We brengen ook zeer duurzaam onder zeil boeken weg en we houden onze jaarlijkse borrel niet in een suf kantoor, maar aan boord, en dan een beetje zeilen over het IJ.’ 

Titels uit het fonds van HetMoet.

januari/februari 2022  jaargang 189

27

FOTO: ShowUp

UITGEVERIJ

Uitgevers denken verschillend over kansen op zakelijke markt

B2B: groeimotor of niet?

Welke omzetten halen uitgeverijen en verkooporganisaties tegenwoordig buiten de boekhandel? Cijfers op brancheniveau zijn er niet. En de wisselende ervaringen zijn afhankelijk van de fondsen van uitgeverijen en de mate waarin ze op dit kanaal inzetten.

Tekst Maarten Dessing

Annemarieke Piers van uitgeverij Snor weet nog goed dat haar zakenpartner Claudette Halkes en zij voor het eerst op De Kleine Fabriek waren – de toenmalige beurs voor kindermode. Snor had nog maar één boek uitgebracht: Naaien enzo, dat ze ook zelf hadden geschreven. ‘De organisator van de beurs was geïnteresseerd. Ze schatte in dat haar bezoekers het hartstikke leuk vonden, eindelijk geen stoffig boek over naaien, en overtuigde ons te komen.’

Ze waren daar vijftien jaar geleden de enige uitgeverij.

‘We waren zelf ook nog zo groen als gras’, zegt Piers.

‘Is dat de inkoopprijs of verkoopprijs? vroegen mensen ons. In- of exclusief btw? Franco of niet-francolevering?

Eh... geen idee. Maar het betaalde zich uit. We verkochten 7000 exemplaren van Naaien enzo in drie weken.

Dat was wel een andere tijd. En we begonnen een klantenbestand op te bouwen waar we nog steeds profijt van hebben.’

Snor is daarom sindsdien altijd aanwezig geweest op inkoopbeurzen voor andere retailers dan boekhandelaren.

Na De Kleine Fabriek volgde de zogeheten voorjaarsbeurs en najaarsbeurs in de Utrechtse Jaarbeurshallen.

Sinds de eerste editie in 2013 staan ze twee keer per jaar op de cadeauartikelenbeurs ShowUp. ‘We kunnen niet alles doen. Het kost toch veel tijd waarin je niets anders kunt doen. Maar we gaan nu ook Trendz uitproberen.’

Snor is allang niet meer de enige uitgeverij die andere verkoopkanalen heeft ontdekt. Twee jaar geleden, bij de laatste reguliere editie voor corona, telde ShowUp zo’n vijftien uitgeverijen onder de circa 350 exposanten. Dat waren onder andere TerraLannoo, Bis, Carrera, Luster, Good Cook en Ludion. Bij GrowUp, het beursonderdeel voor producten voor baby’s en kinderen, hadden onder meer Deltas en Van Halewyck een stand.

Kookwinkels en supermarkten Weten uitgeverijen dus steeds beter zakelijke klanten buiten het boekenvak te bedienen? Er zijn geen cijfers beschikbaar die dat onomstotelijk vaststellen. KVB Boekwerk, het kennis- en innovatieplatform van het boekenvak, doet daar geen onderzoek naar. In het consumentenonderzoek krijgen geënquêteerden bijvoorbeeld alleen de vraag of ze hun boek in de fysieke boekhandel of bij een online boekhandel hebben gekocht – niet bij een derde partij.

Uitgeverijen zelf, van nature toch al niet zo open naar de buitenwereld, zijn terughoudend over de resultaten.

Piers doet niet zo moeilijk: ‘Wij maken gemiddeld de helft van de omzet in het niet-boekhandelskanaal. Hoeveel precies wisselt per jaar. Het ene jaar is het 40 procent, het andere 60 procent.’ Andere uitgeverijen zijn soms bevreesd hun belangrijkste klant voor het hoofd te stoten: de boekhandel – die als enige het fonds in Claudette Halkes en Annemarieke Piers (Uitgeverij Snor): ‘Wij maken gemiddeld de helft van de omzet in het niet-boekhandelskanaal.’

28

www.boekblad.nl

Boeken op cadeauartikelenbeurs ShowUp.

Kookboek op maat van VBK, gemaakt voor ZorgSaam, Zorggroep Zeeuws-Vlaanderen, als onderdeel van het kerstpakket voor medewerkers en vrijwilligers.

volle breedte aan lezers aanbiedt.

Maar het is verleidelijk om voetstoots aan te nemen dat het buiten-boekhandels-kanaal een groeimotor is. Uitgeverijen kampten vanaf de financiële crisis van 2008 met dalende boekverkopen. En al is de trend medio jaren tien gekeerd, nog altijd is de markt kleiner dan aan het begin van de eeuw. Wat ligt dan meer voor de hand dan aan te nemen dat ze zich genoodzaakt voelden om nieuwe terreinen te ontginnen?

Aangespoord door pioniers als Snor lijken uitgeverijen die ook te hebben gevonden. Niet alleen door regulier assortiment via beurzen als ShowUp te slijten aan kookwinkels, conceptstores, supermarkten en noem maar op. Uitgeverijen maken ook premiums voor spaaracties of wedstrijden van derden. En een hele reeks specials: van branded versies van reguliere uitgaven tot speciaal gemaakte boeken in opdracht van bedrijven en allerhande organisaties.

Iedereen ziet het boek tegenwoordig overal terug in de winkelstraat. De retailbedrijven die, net als de boekhandel, zich al lang niet meer beperken tot hun kernassortiment en consumenten steeds vaker lokken met onverwachte toevoegingen, weten ook het boek te vinden. Voor online retailers is het nog makkelijker.

Dankzij CB hoeven ze niet eens boeken in te kopen om de productcategorie te kunnen toevoegen aan hun site.

Niet voor niets heeft een concern als VBK, waaraan zo’n 7500 auteurs in alle denkbare genres zijn verbonden, sinds enkele jaren een aparte b2b-afdeling. Een team van vijf mensen is vanuit het hoofdkantoor in Utrecht de hele dag in gesprek met grote retailbedrijven, aan het mailen met groothandels, aanwezig op

januari/februari 2022  jaargang 189

29

UITGEVERIJ

inkoopbeurzen, titels aan het pitchen bij bedrijven, et cetera. Dat zal niet zijn omdat er niet genoeg mogelijkheden zijn.

Loyalty-programma’s En toch hoor je bij uitgeverijen en verkooporganisaties niet unisono een verhaal van groei. Neem Ef & Ef, dat uitgeverijen vertegenwoordigt als De Harmonie, Mercis, Elmar en Jurgen Maas. Wat mede-eigenaar Paul Impens betreft is de trend alweer voorbij dat de Dille & Kamilles, Kruidvatten en Etossen van deze wereld inzetten op het boek. ‘Steeds meer kansen buiten de boekhandel? Het is eerder iets minder geworden.’

In zijn beleving lag de piek zo’n vijf, zes jaar geleden.

‘Toen probeerden veel ketens het met het boek. Dat liep niet zo goed als zij hadden gehoopt. Het boek was niet de gedroomde heilige graal, en dus zijn ze er weer mee gestopt. We blijven wel beurzen bezoeken, hoor. Laatst stonden we op de speelgoedbeurs Spotlight – bij wijze van probeersel. We waren er twee dagen, we hebben er veel winkeliers gezien, maar de omzet was nihil.’

Stand uitgeverij Snor op de beurs ShowUp. Ef & Ef heeft grote merken in de aanbieding als Nijntje en Harry Potter. ‘Winkeliers uit andere branches willen met boeken kunnen verrassen. Ze zoeken dus iets nieuws – maar van Nijntje kun je moeilijk zeggen wel een boekenactie, Total deed jarenlang spaaracties. dat ze nieuw is. Nijntje is saai, zeggen ze dan. Ook een Nu is er meer concurrentie van andersoortige producnieuwe titel van J.K. Rowling, zoals nu Het kerstvarken, ten.’ wordt maar weinig ingekocht buiten de boekhandel.

Ook de verkoop van regulier aanbod via andere Al zijn er uitzonderingen: de Hema blijft veel Annie retailers dan boekhandels is bij WPG Kindermedia M.G. Schmidt verkopen.’ stabiel. Maar de afnemers zijn deels andere geworden.

Daar komt bij dat veranderingen in het ‘Intertoys was heel belangrijk voor ons. boekenvak de omzet buiten de boekboekenaanbod was zo groot dat ze Paul Impens (Ef&Ef): Hun handel doen afnemen. Primera gold enorme aantallen inkochten. Dat is voorbij.

‘Steeds meer kansen V&D was ook ooit belangrijk. Daarvoor enkele jaren geleden als ‘buiten’. Dat kun je niet meer beweren nu Primera buiten de boekhanin de plaats zijn online speelgoedwinkels, de focus op boeken heeft vergroot en en dergelijke gekomen. Ovedel? Het is eerder iets conceptstores zelfs lid is geworden van de Koninklijrigens gaat het meestal om kleine aantalke Boekverkopersbond (KBb). Impens: minder geworden’ len, hoor. Twee plankjes boeken bij een ‘Vroeger had je ook De Bijenkorf, al Prénatal, dat is echt een kleine omzet.’ kon je die grote afdelingen eigenlijk Er zou wel meer mogelijk zijn als WPG boekhandels noemen. Dat is nu allemaal overgenoKindermedia niet de policy zou hanteren om zijn bemen door Audax.’ langrijkste merken te beschermen. ‘Grote retailers als Albert Heijn willen natuurlijk het liefst de bestverkoBij WPG Kindermedia is de omzet uit wat ‘specials pende boeken, maar het is niet goed voor een characen samenwerkingen’ heet, al jaren stabiel. De uitgeter als Dolfje Weerwolfje overal te koop ligt of wordt verijen Leopold, Condor, Ploegsma en Witte Leeuw gebruikt in loyalty-programma’s. Dus zeggen wij: je maken specials voor partijen als Action, Jumbo en kunt wel werk van Paul van Loon gebruiken, maar Teva en gaven titels uit in samenwerking met onder dan een minder bekende titel van zijn hand.’ meer De Efteling en Kunstmuseum Den Haag. Deze Uiteindelijk hebben rechthebbenden het laatste laatste titels verschenen ook regulier, maar konden alwoord. ‘Sommige auteurs willen het überhaupt niet, leen gemaakt worden dankzij de grote gegarandeerde dan houdt alles op. En die het wel willen, adviseren afname van de partner. wij te kiezen voor verhalen die op dat moment niet ‘En dat doen we al zolang als ik bij dit bedrijf werk leverbaar zijn. Meestal luisteren ze daarnaar, omdat – twintig jaar’, zegt commercieel manager Vanessa het velen eerder gaat om het leesbevorderende aspect Storm de Grave. ‘Dat gaat om enkele tientallen uitgadan de financiën. Door zo’n actie komt toch vaak een ven per jaar. Op een totaal van honderden titels per groep kinderen die niet snel in de boekhandel komt, jaar niet zo veel dus. Er zijn wel verschuivingen. Een in aanraking met boeken.’ paar jaar geleden werd het kinderboek vanzelfspreMet de belangrijkste klanten, de boekhandels, is het kend ingezet voor loyalty-acties. C1000 deed ieder jaar bedrijf even voorzichtig, vertelt Storm de Grave. ‘Een

30

www.boekblad.nl

boek bij een loyalty-actie heeft nogal wat impact op de reguliere business. En al kun je misschien in één klap veel geld verdienen door tienduizenden exemplaren te leveren, zoals vroeger aan Total, op de langere termijn heb je veel meer aan de reguliere business. Wij zullen dus nooit een uitgave aanbieden die het nog goed genoeg doet bij de boekhandel.’

WPG Kindermedia heeft dan ook niemand in dienst voor ‘special sales’ of ‘new business’ die gericht op zoek is naar nieuwe afzetmogelijkheden. Ook bij WPG, waar de kinderboekenuitgeverijen onderdeel van zijn, doet niemand dat voor hen. Het contact met zakelijke klanten is ingebed in het reguliere werk van de commerciële afdeling. ‘We nemen het wel serieus.

Als we pitchen, bereiden we dat zorgvuldig voor. We zijn alleen niet pro-actief op zoek.’

te benutten. Dat Ef & Ef een krimp ervaart omdat het bedrijf een lange traditie buiten de boekhandel heeft en niet de fondsen vertegenwoordigt om in te kunnen spelen op de behoefte aan écht verrassende cadeauartikelen. En dat WPG Kindermedia binnen de gestelde parameters al lang aan zijn grens zit.

Of dat New Book Collective enthousiast is over ‘de groeimarkt’, zoals directeur Maarten Richel zegt. Als relatief jong bedrijf, dat een groeiend aantal uitgeverijen vertegenwoordigt (waaronder Blossom Books, Elma van Vliet en Loopvis), heeft New Book Collective zich drie jaar geleden actief op het niet-boekhandelskanaal gestort – via een stand op ShowUp, gerichte mailings en af en toe een winkelbezoek. ‘We nemen dit kanaal nu mee in de reguliere cyclus.’

Een logische beslissing, vindt Richel. ‘Ik zie op steeds meer plekken boeken. Alle winkels zijn bezig met Kosten en kortingen beleving, boeken horen daar gewoon bij. Boeken kunUiteindelijk is de inschatting van de kansen buiten de nen bijdragen aan een bepaalde sfeer. Die partijen boekhandel anno 2022 voor iedere uitkopen boeken dan ook op zicht. Het geverij en verkooporganisatie anders. heeft geen enkele zin om te proberen Vanessa Storm de Grave op aanbieding te verkopen. Het is Het is afhankelijk van trends waar (WPG Kindermedia): partijen weinig grip op hebben. Op wel gek dat het dan bijna niet om de veranderingen in de boekenmarkt kan ‘Wij zullen nooit een uit- inhoud gaat, maar om het feit dat het een bedrijf inspelen, op veranderingen boek toevallig een zwart of roze omslag gave aanbieden die het heeft.’ in de grotere wereld van retail, relanog goed genoeg doet En het betaalt zich uit. ‘Bij elkaar heb tiegeschenken, loyalty-programma’s een stuk minder. En dan is het maar ik een heel breed aanbod: van prentenbij de boekhandel’ net wat voor fonds je hebt. Niet ieder boeken en Kakkerlakjes van Loopvis genre is op ieder moment even gewild. tot een Structuurjunkie Planner van Blossom Books.

Daarbij hangt het af van de fase waarin een bedrijf Daar kun je best veel mee. En als je een deal hebt, gaat zich bevindt. Snor heeft zich vanaf het begin op het het direct om grote aantallen. Je moet alleen op een niet-boekhandelskanaal gericht – de uitgeverij doet andere manier onderhandelen. Het gaat niet alleen dat misschien wel primair, omdat juist het boekhanom korting, maar vooral om wie de leveringskosten delskanaal is uitbesteed (aan New Book Collective). betaalt. Bij franco levering moeten de pakketjes niet Begrijpelijk dat Piers en Halkes het als een vrij te klein zijn, dat maakt het te duur.’  stabiele markt beschouwen, ondanks de toegenomen Dit artikel is mede tot stand gekomen met steun van de KVB. concurrentie van andere uitgevers binnen hun type cadeauboek.

‘Het is soms lastig plannen’, zegt Piers. ‘Als een partij een boek inkoopt, is de oplage in één keer bijna uitverkocht. En als ze het niet nemen, kan er wel eens te veel voorraad zijn. En de keuze van partijen is nog onnavolgbaarder dan die van boekhandels. Aan de andere kant hoef je nooit te onderhandelen. Heel lekker. Een boek is voor hen altijd een product erbij en Maarten Richel dus nemen ze het of wel of niet volgens de condities (New Book die wij voorstellen.’

Collective): ‘Alle Dat meer uitgeverijen boeken aanbieden, heeft dat winkels zijn bezig niet veranderd. ‘Er zijn wel uitgeverijen die hogere met beleving, kortingen bieden. Maar daar gaan we niet in mee. boeken horen Uiteindelijk gaat het toch om het boek dat je kunt daar gewoon bij.’ aanbieden. Past dat van ons bij de uitstraling van de winkel? Of dat van Deltas? Een wereld van verschil.

Ook kan ik me voorstellen dat partijen soms Snormoe zijn. Maar dan komen ze wel terug als ze ontdekken dat onze boeken bij hen beter gaan.’

Zo kun je ook redeneren dat VBK groeit met b2b juist omdat het concern structureel en actief de per definitie oneindige mogelijkheden is gaan proberen

31

ACHTERGROND

Frank Krake schreef een spannend boek over de grootste bankoverval uit de geschiedenis

EEN BOEKHANDELAAR IN HET VERZET EN ANDERE OORLOGSVERHALEN Met De laatste getuige schreef Frank Krake een meermaals vertaalde bestseller over de oorlog. Na Hannelore, het meisje uit de sekte, keerde hij terug naar de bezetting, met het verhaal over de grootste bankoverval die ooit werd gepleegd.

Frank Krake

Tekst Marry Dijkshoorn

‘Het verhaal over de bankoverval is bij een kleine groep legendarisch, het werd in mijn jeugd al verteld’, zegt Krake. Maar voor het grote publiek is het volkomen onbekend. ‘In 1944 roofde het verzet een enorm bedrag van de Duitsers. Naar huidig geld omgerekend lag er 1,2 miljard, waarvan 300 miljoen werd meegenomen.

Later is er wel het een en ander over geschreven, maar ik had het gevoel dat het echte verhaal er nog niet was.

Vijf jaar geleden ben ik daarom begonnen met onderzoek naar wat er werkelijk is gebeurd. Ik heb getuigen gesproken en familie van betrokkenen, en vond hier en in het buitenland een schat aan informatie in archieven. Zelfs een bandopname van één van de overvallers.’

‘Een belangrijke datum voor mij was 1 januari dit jaar, toen een heleboel archieven open gingen die lang waren gesloten. Ik had al heel wat nieuwe feiten ontdekt, daar kwamen nu nog meer echte scoops bij. Wat we bijvoorbeeld nog niet wisten was hoeveel indruk de roof in Engeland maakte. De koningin, de regering en zelfs Winston Churchill werden direct op de hoogte gebracht. Geen enkele andere verzetsactie heeft zoveel indruk gemaakt.’

Boekhandel Jakma Nadat hij zoveel mogelijk feiten boven water had gekregen, verwerkte Krake die tot een spannend boek: ‘Ik wilde geen droge opsomming. Je moet echt meevoelen met de jongens die de kraak zetten. Gewone jongens waren dat, die maar één doel voor ogen hadden: Nederland moet vrij. Daarvoor zetten ze alles op het spel.

Maar ze leefden ook een gewoon leven. En ja, daar kwam ook liefde in voor, tussen een verzetsman en een koerierster. Ik vond het ook belangrijk om de andere kant te belichten. De Duitsers, tot aan de nazi-top aan toe, waren behoorlijk in hun wiek geschoten. Het ging ze nog niet eens alleen om het geld, het verzet had ze

32

een loer gedraaid, en die moest worden gewroken.’

Het verhaal in het kort: als de spoorwegstaking is afgekondigd gaat een groot deel van het personeel met hun familie de onderduik in. Het verzet moet alle mogelijke moeite doen om ze van een onderduikplek en eten te voorzien. Daarvoor worden distributiebonnen gestolen, maar er is ook geld nodig. Veel geld. Dan komen ze erachter dat NSB-er Rost van Tonningen, president van De Nederlandsche Bank, enorme hoeveelheden geld in veiligheid heeft gebracht in Almelo en wordt een plan gemaakt. De overval slaagt, en de Duitsers openen de jacht op de daders en andere betrokkenen.

Tot die laatste groep behoort de Zwolse boekhandel Jakma, een knooppunt destijds van het verzet in OostNederland, en ook de plek waar koerierster Tini en haar geliefde Hennie elkaar soms heel even kunnen ontmoeten. Tini is op een kwade dag net weer vertrokken, als de Duitsers een inval doen. Om zeven uur ’s avonds zet een SD-commando de Assendorperstraat af.

Twee verzetsmensen proberen schietend te ontkomen.

Bij een huiszoeking worden belastende documenten gevonden. Boekverkopers Willy en Gé Jakma worden afgevoerd; zij naar Westerbork, hij naar Rijssen, waar hij wordt doodgeschoten. Na de oorlog nam Henk Meulenbeld, een van de bankovervallers, de boekhandel van de weduwe over en werkte hij er nog tientallen jaren.

Verdwenen geld ‘De mannen die de bankoverval pleegden waren gewone jonge jongens’, zegt Krake. ‘Hun leven was net begonnen. Ze hadden net een baan, dromen, een meisje. Wat ze gemeen hadden was een sterk gevoel voor rechtvaardigheid, geen wonder dat een aantal actief was in de SDAP. Ze moesten zich wel verzetten tegen de nazi’s, en raakten zo steeds verder verzeild

www.boekblad.nl

Bekendmaking van de beloning die na de bankoverval werd uitgeloofd.

in het gewapende verzet. Ze konden niet meer thuis wonen, contact met familie, geliefden, vrienden werd moeilijker en moeilijker. Op het laatst zwierven ze als zwaarbewapende guerrillero’s door het land. Ze pleegden aanslagen en schoten zich door wegversperringen heen. Een Duitse infiltrant werd rücksichtslos doodgeschoten. Dan is de stap naar de grootste bankoverval aller tijden niet zo groot, ook al vereiste die natuurlijk bijzonder veel moed. In 1944 was duidelijk waar de Duitsers toe in staat konden zijn als je ze in de weg zat, maar daar trokken ze zich allang niets meer van aan.’

‘Deze stap was er alleen net een te ver. Het hele naziapparaat was wakker en tot in Berlijn verlangde dat resultaten. Het geld moest terug, de daders opgepakt.

Vanaf dat moment worden ze meedogenloos opge-

jaagd, en de Duitsers legden veel daarvan vast, wat ik ook weer in de archieven vond. Toen ik begon, vroeg ik me serieus af hoeveel materiaal er nog bewaard zou zijn gebleven. Al snel had ik dozen en dozen vol, en het bleef maar komen. Niet alleen uit Duitse bronnen trouwens. Het dagrapport aan Churchill over de roof was een vondst waar ik dagen blij mee was. We wisten al dat het nieuws Londen had bereikt, er was radioverkeer over en weer. Maar dat het zelfs in zulke hoge regionen speelde was echt nieuw. Zoals er veel meer details zijn die het verhaal eindelijk compleet maken. Met als belangrijkste vraag waar het geld is gebleven. Het heeft heel wat tijd en moeite gekost, maar ik heb het hele spoor kunnen volgen en geef ook daar een antwoord op. En er is aandacht voor Paard Piet, het enige verzetspaard uit de geschiedenis.’

Tussen de vele documenten zit een aantal papieren dat voor Krake een speciale betekenis heeft. ‘Het zijn de laatste brieven naar huis, die opgepakte verzetsmensen uit goederenwagons hebben gegooid. Als je die zo leest voel je de angst en de pijn door de letters heen. Ze doen hun best om het thuisfront gerust te stellen, maar dat komt zeker nu extra hard aan, omdat je weet wat erachter zit. Op zulke momenten komt de oorlog heel erg dichtbij, en ben je blij dat we in vrede leven. Want dat is dit boek ook: een waarschuwing, zodat we het nooit meer zover laten komen.’

Boekentroubadour Nadat Krake een enorme berg papieren had verzameld, moest hij een belangrijke beslissing nemen: ‘Wat wil je voor boek maken? Het idee van een wetenschappelijk werk met ik weet niet hoeveel voetnoten sprak me niet aan. Doordat ik me helemaal had ondergedompeld in de materie wist ik hoe deze mannen en vrouwen leefden, wat ze voelden, wat hun twijfels waren, hun vreugdes. Dat heb ik willen overbrengen.

Maar ik ontdekte al snel dat er meer in kon zitten.

Dit is nog steeds levende geschiedenis. Ik ben overal geweest, op iedere plek die in het verhaal voorkomt. Je kunt aanwijzen waar de groep een aantal gevangenen heeft bevrijd uit de handen van de Duitsers. Waar het geld is verstopt. Ik ben dan ook op zoek gegaan naar partners die dat levende verleden een nieuwe impuls zouden kunnen geven, en heb die ook gevonden. Van de directie van De Nederlandsche Bank tot de gemeente Almelo, iedereen is enthousiast.’

Zo kunnen de liefhebbers een arrangement boeken in het tot luxe hotel verbouwde Huis van Bewaring in Almelo en dineren in het voormalige bankgebouw, waar nog steeds veel terug is te vinden van de rijke en soms duistere geschiedenis. Krake zelf gaat als een ‘boekentroubadour’ naar boekhandels. Hij neemt dan desgewenst muzikale begeleiding mee, met een speciaal voor het boek geschreven programma, dat ook als cd verschijnt. VVV’s in Overijssel en Drenthe hebben fietsroutes uitgezet langs plaatsen die in het boek een rol spelen.  Dit artikel kwam tot stand met steun van uitgeverij Achtbaan.

januari/februari 2022  jaargang 189

33

COLUMN

Martijn David is Algemeen Secretaris van de GAU.

Kleine zegeningen Tekst Martijn David

De eindejaarsweemoed komt vroeg dit jaar en dus begin ik de kleine zegeningen van de afgelopen periode al te tellen. Wat het ‘boek’ betreft leven we wellicht niet 100 procent in een gaaf landje, maar van een Ondergang van het Avondland is toch ook echt geen sprake.

De schuldstapel nieuwe boeken thuis is groter dan ooit, wat een rijkdom is er de afgelopen tijd verschenen. Loop, struin door een boekhandel en de begeerte is nauwelijks te stoppen. De boekhandels waar ik graag kom, ik ben volstrekt polygaam als het om boekhandels gaat, bestaan nog allemaal en binnen lonken de stapels (of stapeltjes) met een verleidelijk ‘leesmij’.

De collectiviteit in dit land, waarvan de geschiedenis eeuwen teruggaat, is een langjarige kleine zegening. Wie in staat is om zijn/haar blik voorbij Wuustwezel te richten ziet hoe bijzonder dit is. Geen land kon zo snel na het uitbreken van de coronapandemie een campagne opzetten om het thuislezen te bevorderen. Mijn Europese collega’s, verzameld in de Federation of European Publishers, keken er met bewondering naar. Van #ikleesthuis via #steunjeboekhandel tot een campagne onder het motto ‘Hoera, de boekhandel is weer open’.

Soms, als een zegening zoals deze collectiviteit al generaties oud is en niemand meer weet hoe het leven zonder was, wordt zij wel eens vergeten, wordt ze een te grote vanzelfsprekendheid; vergeten mensen dat collectiviteit niet alleen een bron is om je aan te laven, maar dat wij zelf ook verantwoordelijk zijn dat de bron gevoed wordt.

Dat een boek tegenwoordig zo veel verschijningsvormen heeft, en op zo veel manieren tot de lezer kan komen, is ook een zegening. Evenzeer dat de apostelen van het digitale universum (‘alles wordt digitaal, het gedrukte boek verdwijnt’) ongelijk hebben gekregen. Het fysieke boek blijft een verrassend sterk product, nu in diverse variaties verkrijgbaar.

Ruim een jaar geleden, oktober 2020, deed een breed palet aan organisaties een oproep om te komen tot een leesoffensief. Tot de ondertekenaars behoorden de Stichting Lezen, bibliotheekorganisaties, de CPNB, de SER, et cetera. Ook hier werd gezamenlijkheid en collectiviteit gevonden. Want hoe fraai het boekenvak er ook bij moge liggen, zonder lezers is het niet meer dan een museum der vergetelheid.

Want onder het oppervlak van de positieve marktcijfers gist en broeit het als het gaat om ‘de lezer’. De onderbouw van VMBO en HAVO loopt nu ongeveer een jaar achter als het gaat om leesvaardigheid. Over die groep, over zo veel kinderen in Nederland die lezen ‘niet leuk’ vinden, daar kan ook het boekenvak over meedenken.

Ons bedreigt in de (nabije) toekomst niet alleen een klimaatcrisis, maar ook een ‘leescrisis’. Met een gedeelde ambitie kunnen we er, gelijk het klimaat, echt wel iets aan doen. Ook dat is collectiviteit, die kleine zegening. 

34

www.boekblad.nl

januari/februari 2022  jaargang 189

35

RECENSIES

Lot Douze

Keuzes durven maken

Lot Douze, eigenaar van boekhandel Over het water in Amsterdam-Noord, durfde het aan: het uitbreiden van het team. Nieuwe medewerker Joost Baars heeft ervaring, kennis van literatuur en ook aandacht voor minder bekende titels. Toch blijft het spannend om uit te breiden in deze onzekere tijden.

Ik besloot mijn team uit te breiden.

Het was het eind van de zomer, de coronacijfers waren laag, de ontwikkelingen goed. Ik zag een vol najaar met nieuwe kansen voor me.

Het afgelopen anderhalf jaar hebben we niet mogen klagen. Boekhandel Over het water profiteerde tijdens de moeilijke coronaperiode van een wijk in de groei, een vaste, toegewijde klantenkring, enthousiaste fietsvrijwilligers en de flexibiliteit van een klein bedrijf. Kortom, we zijn gegroeid.

Zozeer dat het boven ons hoofd begon te groeien, terwijl ik de vergrote klantenkring wil vasthouden en de groei bestendigen.

Uitbreiden is een risico. Het loopt vooruit op een omzet die er nu nog

36

begon een boekhandel in een –toen nog – Vogelaarwijk. Midden in een crisis. Alleen. Met nauwelijks startkapitaal.

niet helemaal is en legt een claim op een toekomst die ik niet kan garanderen. Ik niet, de branche niet, de economie niet, het kabinet al helemaal niet. Maar ik ben geen ondernemer geworden om op veilig te spelen. Ik

www.boekblad.nl

Die start was zwaar, soms te zwaar.

Het heeft tol geëist van mij en mijn gezin en mijn collega’s, maar acht jaar later bestaan we nog steeds. We groeien elk jaar en we hoeven minder onmogelijke eisen aan onszelf te stellen. We hebben in die tijd een winkel neergezet waar ik trots op ben: een boekhandel die kwalitatief boeken verkopen hoog in het vaandel heeft staan. Niet per se de gegarandeerde bestsellers stapels dik neerleggen, maar met oog voor de klant het best passende boek adviseren. Eigen

keuzes durven maken, voor de mensen die hier, bij ons in Amsterdam-Noord, wonen en kopen.

Een boekhandel als een geliefde, betrouwbare delicatessenwinkel.

Door de ontwikkeling in de wijk verandert ons publiek, dat vraagt van de winkel aanpassingsvermogen. Een nieuwe blik op het aanbod, een licht aangepaste inkoop.

Ook de al bestaande vraag van ons publiek groeit: auteurs met diverse achtergronden, boeken met engagement, het betere kinderboek, het boek dat nog niet iedereen heeft. Misschien kun je daar geen heel grote boekhandel mee drijven, maar met deze kleine gaat het heel goed. Juist dat we keuzes maken bevalt de klanten. Ze weten immers heel goed dat we net zo snel zijn als Bol.com voor boeken die we niet in huis hebben.

Daar hield ik me aan vast bij het aannemen van mijn nieuwe werknemer. Sinds 1 december werkt Joost Baars bij boekhandel Over het water. Een stevige nieuwe kracht voor de winkel, een bekende naam in het boekenvak. Joost past binnen mijn visie. Hij heeft een lange staat van dienst als boekverkoper bij Van Rossum, en hij geeft ook aandacht aan de minder bekende parels uit het aanbod. Hij durft zijn eigen keuzes te maken.

Zijn literatuurkennis sluit aan bij het veranderende profiel van ons publiek en hij heeft veel ervaring met het organiseren van evenementen… die misschien straks weer niet door kunnen gaan.

Joost is net begonnen. De coronacijfers zijn hoger dan ooit. Een nieuwe lockdown doemt op aan de horizon als een dreigende storm waarvan je niet weet of hij over zal waaien. Dat benauwt me. Wat als we een volgende coronalockdown niet goed doorkomen, net nu ik de maandelijkse lasten van de winkel heb vergroot? Ik hou mezelf voor dat risico’s nemen bij ondernemen hoort. Dat de winkel niet vooruit kan als ik niet durf. Mijn visie heeft de winkel neergezet en overeind gehouden. Dat zal nu toch ook wel lukken. Fingers crossed. 

BOEKVERKOPERS LEZEN

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Anthoni Fierloos van boekhandels De Koperen Tuin en Het Paard van Troje (Goes): Het is fijn een nieuwe Nederlandse thrillerauteur te ontdekken. Een tweede boek is altijd spannend.

Lukt het Jens Vern zijn fantastische debuut De macht van K. te evenaren? Het antwoord is een volmondig ‘ja’! Er zijn weinig auteurs die de tijdgeest zo goed in thrillers weten weer te geven als Vern. Een virus leidt tot allerlei maatregelen die we ons enige tijd geleden nog niet konden voorstellen. Het leven is weer een soort van normaal geworden, maar schijn bedriegt. Het succesvolle vaccinatieprogramma heeft wat onaangename gevolgen die uiteraard niet bekend mogen worden.

Een boek met spannende achtervolgingen, een sterk plot, leidend tot een explosief einde. Voor wie denkt: o jee, een coronathriller… toch zeker lezen. Het boek gaat bijna letterlijk onder je huid zitten en na het lezen voel je nog even aan je bovenarm.

Sandra de Jong van boekhandel Novita (Bennekom): Winteren, een titel die vast niet voor niets net voor de winter uitkomt. Hoewel de winter in volle glorie voorbijkomt, gaat het in dit boek ook over de winter in onszelf, onze persoonlijke winter. Eenieder zal het wel herkennen: het maar doorgaan. De dagen, de weken en maanden volgen elkaar steeds sneller op totdat er iets gebeurt en je in je persoonlijke winter belandt.

Katherine May beschrijft heel mooi dat deze winterperiodes in je leven komen en gaan. Het is een prachtig persoonlijk verslag van zo’n periode uit haar leven geworden. Ze beschrijft haar manier van omgaan met de struggles die voorbijkomen.

De vragen mag je falen, wanneer faal je en wat is falen eigenlijk worden ook mooi verweven door het hele boek. In haar reis naar het noorderlicht, de viering van de winterzonnewende, het winterzwemmen, de verwachtingspatronen van zichzelf en anderen. Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat winteren je zal helpen om dichter bij je eigen kern te komen. Je transformeert als het ware jezelf.

NEVENSCHADE JENS VERN (VOLT, € 21,99)

WINTEREN KATHERINE MAY (NIEUW AMSTERDAM, € 21,99)

januari/februari 2022  jaargang 189

37

BOEKVERKOPERS LEZEN

Monique Eskens van boekhandel De Drvkkery (Middelburg): Het gegeven is op zich niet origineel: een groep mensen zit ergens vast zonder ontsnappingsmogelijkheden en blijkt een moordenaar in de gelederen te hebben. Maar de setting is wel bijzonder (Antarctica) en het verhaal zit heel goed in elkaar.

Kate is arts en reist naar Antarctica om een collega te vervangen die door een noodlottig ongeval om het leven is gekomen. Al snel ontdekt zij dat er dingen niet kloppen en gaat zij op onderzoek uit. Terwijl buiten de poolnacht aanbreekt en niemand weg kan, vallen er nog meer doden. De dreiging van enerzijds de enorme kou en de duisternis van buiten en anderzijds van de gebeurtenissen binnen zorgen voor een beklemmende sfeer die je als lezer ook goed voelt.

Met veel vaart geschreven en met voldoende plotwendingen om de spanning er tot het einde toe in te houden.

Een prima thriller voor onder een warm dekentje op de bank!

HET DONKER EMMA HAUGHTON (LUITINGH-SIJTHOFF, € 21,99)

38

Mik Vaes van boekhandel Savannah Bay (Utrecht): In 1962 verscheen Silent Spring van Rachel Carson, hét bewijs dat er een verband is tussen bestrijdingsmiddelen en het uitsterven van insecten. Bijna zestig jaar later verschijnt Stille aarde.

Hetzelfde onderwerp, dezelfde conclusies, alleen is alles inmiddels veel erger. De achteruitgang van insecten gaat razendsnel terwijl het gebruik van bestrijdingsmiddelen en de giftigheid ervan alleen maar toenemen. De mens heeft niets geleerd, integendeel. Al dit gif eindigt in de natuur waar het jarenlang zijn werk doet; het doden van alles wat er leeft. Goulson vertelt met veel liefde hoe bijzonder deze beestjes zijn en welke belangrijke rol ze spelen in het ecosysteem aarde, en dus ook in ons eigen leven. Zo bestuiven ze bijna alle planten die ons voedsel leveren, maar wij lijken alles te doen om ze, en dus onszelf, te vernietigen. Insecten zijn de kanarie in onze kolenmijn en die wordt steeds stiller. Tijd om onze kop uit het zand te trekken en actie te ondernemen. Goulson biedt hoop en geeft oplossingen, al is haast geboden.

STILLE AARDE DAVE GOULSON (ATLAS CONTACT, € 24,99)

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht): Deze herfst zijn de C.C.S. Cronestipendia 2021 uitgereikt, bedoeld voor schrijvers uit Utrecht (of belendende gemeenten) met maximaal twee titels bij een reguliere uitgeverij. Naast Mariken Heitman, die in haar tweede roman Wormmaan andermaal de genderrollen ter discussie stelt, ontvingen ook de debutanten Yentl van Stokkum en Lotte Dondorp de toekenningen. Die eerste vanwege haar (overigens geweldige) door de Brontës bevangen dichtbundel Ik zeg Emily, en die tweede vanwege haar eersteling Zonder ons is er geen muziek, dat een magisch-realistische sfeer heeft en associaties oproept met García Márquez, Cortázar en soms zelfs met Lampo.

Omdat de anderen zich in de boekhandel met enig gemak lijken te handhaven, breek ik graag een lans voor deze verhalenbundel, die, zoals het treffende juryrapport stelt, in weinig woorden overtuigend een wereld neerzet, bevolkt met realistische personages die natuurlijk aanvoelende dialogen voeren, en die met goed gevoel voor ritme knap spanning weet op te bouwen.

ZONDER ONS IS ER GEEN MUZIEK LOTTE DONDORP (ATLAS CONTACT, € 19,99)

www.boekblad.nl

Wilna Claassen van boekhandel Adr. Heinen (Den Bosch): Van de vele boeken die je leest, vergeet je de meeste.

Een aantal blijft je bij en zit voorgoed in je hart. De correcties van Jonathan Franzen is zo’n boek. Met zijn nieuwe roman Kruispunt toont hij wederom zijn vakmanschap.

Bij geen enkele van de 570 pagina’s heb ik me verveeld.

De situatie: een slaperig stadje in Amerika, jaren zeventig, een disfunctioneel gezin.

Vader, hulppredikant, verliest zich in de verliefdheid voor een jonge weduwe. Moeder schudt de volgzaamheid van zich af en gooit de kont tegen de krib. De puberkinderen worstelen met hun identiteit en doen alles wat God verboden heeft. Franzen beschrijft de gezinsperikelen vanuit verschillende perspectieven en weet de personages zeer compassievol neer te zetten.

De bijna soapachtige ontwikkelingen zijn meeslepend en vaak hilarisch. In prachtige zinnen brengt hij de verschillende verhaallijnen tot een eenheid. Dit eerste deel van een trilogie doet verlangen naar meer, ik wil verder lezen over deze heerlijke familie, liever vandaag dan morgen!

KRUISPUNT JONATHAN FRANZEN (PROMETHEUS, € 25,-)

Het magazine voor échte boekenliefhebbers

CADEAUABONNEMENT

€ 29,

95

Stopt automatisch

Verras je buurvrouw, beste vriend of jezelf met een Boekenpost cadeau-abonnement! Voor slechts € 29,95 ontvangt iemand (of jij) een jaar lang Boekenpost magazine (6 nummers). Het cadeau-abonnement stopt automatisch.

Ga naar www.boekenpost.nl/boekblad of bel 072 531 49 78

BANKOVERVALLER WERD BOEKHANDELAAR

DE NIEUWE FRANK KRAKE

LANCERING 22 MAART 2022 MET STER CAMPAGNE

Bestellingen kunt u mailen naar Ef & Ef Media, info@efenefmedia.nl