Hoe verbeter je de informatie over

Hoe verbeter je de allergeneninformatie?

ZES WETENSCHAPPELIJKE AANBEVELINGEN VOOR EEN DUIDELIJKER ETIKET

Informatie over allergeneninformatie op het etiket is cruciaal voor patiënten met een voedselallergie om te bepalen of een product veilig is. Helaas krijgen patiënten nog regelmatig een onverwachte allergische reactie door inadequate informatie. Deskundigen op het gebied van communicatie en voedselallergie hebben de informatie op bijna 300 etiketten geanalyseerd en doen een voorstel ter verbetering.

Ondanks regelgeving komen allergische reacties nog veel voor

Tekst Marty Blom en Leo Lentz

Allergische reacties bij voeding kunnen mild tot ernstig zijn. Bij de meeste patiënten is niet te voorspellen wanneer een reactie ernstig of mild zal zijn. Mensen met een voedselallergie moeten er dus voor zorgen dat ze producten vermijden die de stof(fen) bevatten waarvoor ze allergisch zijn. Het etiket is daarvoor de belangrijkste bron van informatie. In veel landen in de wereld is er wetgeving die verplicht om de belangrijkste allergenen op het etiket te vermelden. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om onbedoelde kruiscontaminatie te vermelden op het etiket door het plaatsen van een zogeheten PAL (Precautionary Allergen Label) oftewel een ‘kan sporen bevatten van …’. Ondanks deze regelgeving komen allergische reacties nog veel voor. Een van de oorzaken is dat consumenten de informatie op het etiket vaak niet goed begrijpen.

Analyseren etiketten

Recent is door een multidisciplinair team, bestaande uit communicatiedeskundigen van de Universiteit Utrecht en voedselallergie-experts van TNO en het Universitair Medisch Centrum Utrecht, de allergeneninformatie van bijna 300 etiketten in supermarkten geanalyseerd met het doel aanknopingspunten voor verbetering te identificeren. Het team keek naar allergeneninformatie voor alle veertien door de EU gereguleerde allergenen, en beoordeelde deze informatie op een reeks van kenmerken die volgens communicatietheorieën de leesbaarheid en begrijpelijkheid van de informatie beïnvloeden.

Leesbaarheid

Zo werd gekeken naar de manier waarop allergenen in de ingrediëntenlijst werden gemarkeerd, naar het gebruik en de formulering van PAL, naar het gebruik van pictogrammen, en naar de vraag of al dan niet een aparte allergeneninformatie-sectie werd gebruikt. De EU-verordening 1169/2011 stelt dat allergenen op het etiket in de ingrediëntenlijst gemarkeerd moeten worden. Op bijna alle etiketten gebeurde dat in een vette letter, wat goed is voor de leesbaarheid en vindbaarheid. Alle andere informatie over allergenen werd op heel verschillende manieren en volgorden gepresenteerd. Dat betekent dat consumenten met een allergie en hun huisgenoten bijzonder weinig houvast hebben bij het lezen van etiketten.

Veel variatie

De manier waarop de informatie gecommuniceerd wordt was zeer variabel, met één uitzondering: bijna alle etiketten benadrukten de allergenen in de ingrediëntenlijst vooral in vet en soms met hoofdletters. Op de afbeeldingen in dit artikel is te zien dat het lastig kan zijn om de allergeneninformatie te herkennen.

Voorbeelden

De leesbaarheid op transparante (of versierde) labels bemoeilijkt de identificatie van relevante informatie over allergenen, zoals te zien is op de afbeelding hierboven.

Het gebeurt ook dat optionele irrelevante informatie tussen de ingrediëntenlijst en de allergeneninformatiesectie staat, zoals op de afbeelding hieronder te zien is.

Op een deel van de etiketten is een aparte rubriek met allergeneninformatie aanwezig. Deze kan de allergenen uit de ingrediëntenlijst herhalen. Of doet dat niet en geeft alleen een PAL. Daarnaast stond bij een deel van de producten een PAL aan het einde van de ingrediëntenlijst: zie het voorbeeld hierboven.

De vindbaarheid van informatie over allergenen tussen alle verplichte en optionele onderwerpen op een productetiket neemt af door een gebrek aan samenhang in de onderwerpen en de volgorde van onderwerpen: zie de afbeelding op pagina 12.

Aanbevelingen allergeneninformatie

1. Zorg dat alle voedselinformatie leesbaar is (met

een goede achtergrond). Voor een goede leesbaarheid moet visuele drukte op de achtergrond worden vermeden, en in het geval van transparante verpakkingen heeft het de voorkeur om een witte

achtergrond te gebruiken voor optimale leesbaarheid.

2. Geef allergenen in de ingrediëntenlijst vetge-

drukt weer. Een vet lettertype valt meer op dan bijvoorbeeld cursief. En uit onderzoek naar hoe voedingswaarde-informatie het beste gepresenteerd kan worden, blijkt dat vetgedrukte presentatie op een witte achtergrond de leesbaarheid van de informatie verbetert.

3. Groepeer gerelateerde onderwerpen en zorg voor een uniforme volgorde van informatie op het eti-

ket. Een basisprincipe in communicatie is dat de informatieopname verbetert wanneer verwante onderwerpen dicht bij elkaar staan en er een uniforme volgorde van onderwerpen is. Dat betekent dat het goed zou zijn om alle allergeneninformatie te groeperen, bij voorkeur samen met alle andere

Zowel het ontwerp als de tekst op etiketten kan beter

Voorstel voor een uniforme volgorde van onderwerpen, gestructureerd per vraag. Verplichte onderwerpen zijn vet en cursief gedrukt (naar figuur 3 uit Blom et al, CEA 2021). Het fictieve voorbeeld geeft alle verplichte onderwerpen weer, evenals nauw verwante aanvullende informatie over allergenen die momenteel nog niet is geïmplementeerd in de EU-verordening 1169/2011 (PAL, informatie over allergenen). Deze gerelateerde onderwerpen mogen niet worden onderbroken of gescheiden door optionele informatie over het product. De studie laat zien dat veel etiketten kunnen worden verbeterd door de volgorde van onderwerpen te herstructureren zoals in de figuur hierboven.

verplichte en vrijwillige informatie in een standaardvolgorde. Het team heeft een voorstel gedaan voor een uniforme presentatie die is gestructureerd aan de hand van een aantal vragen.

4. Creëer een duidelijk herkenbare sectie met infor-

matie over allergenen. Een manier om voor samenhang in communicatie over allergenen te zorgen, is alle allergeen-gerelateerde informatie in een sectie te bundelen. Vanuit communicatief oogpunt heeft een aparte sectie, die duidelijk opvalt ten opzichte van de overige etiketinformatie, de voorkeur. Uit eerder onderzoek blijken allergische consumenten hier ook de voorkeur aan te geven. Hoewel sommige huismerken dit advies al opvolgen, is de vrijwillige herhaling van allergenen buiten de lijst van ingrediënten in Europa formeel nog niet toegestaan (wel in andere regio’s).

5. Gebruik één standaardformulering voor PAL.

Momenteel worden er verschillende PAL-verklaringen gebruikt, zoals “kan allergeen X bevatten”,

“is gemaakt in een fabriek waar ook allergeen X wordt gebruikt” of “kan sporen bevatten van…”, waardoor ten onrechte de indruk bestaat dat achter verschillende formuleringen verschillende risico’s schuilgaan. Consumenten geven de voorkeur aan een uniforme formulering, zoals “kan X bevatten …”. 6. Gebruik uniforme allergeenpictogrammen. Momenteel zijn pictogrammen niet toegestaan volgens EU-verordening 1169/2011, hoewel er enkele op etiketten werden gezien. Vanuit communicatieoogpunt is de ontwikkeling van gestandaardiseerde pictogrammen wenselijk, en kan dit zeker bij de productie voor een wereldwijde markt voordeel hebben. Veelal wordt op etiketten dezelfde informatie in meerdere talen herhaald, omdat producten in verschillende landen op de markt worden gebracht. Dit belemmert de vindbaarheid van informatie. Met uniforme pictogrammen hoerft er minder herhaald te worden en is er dus een efficiënter gebruik van de waardevolle ruimte op het etiket.

Conclusie

Zowel het visuele ontwerp als de tekst van voedseletiketten behoeft verbetering. Een optimale leesbaarheid en begrijpelijkheid draagt bij aan het reduceren van onverwachte allergische reacties bij consumenten. De aanbevelingen helpen supermarkten en producenten concrete stappen te zetten om de allergeneninformatie te verbeteren.

Auteurs

• Marty Blom, food allergy risk assessor at TNO, marty.blom@tno.nl. • Prof. Leo R. Lentz, (emeritus) hoogleraar tekstontwerp en communicatie, Utrecht Institute for Linguistics UIL-OTS, Universiteit Utrecht, l.r.lentz@uu.nl.