De werkomgeving als stress-oase

MAAK VAN DE WERKOMGEVING EEN STRESS-OASE

Serie: FM en omgevingspsychologie (deel 2)

Veel medewerkers ervaren stress op hun werk. Voor organisaties is het belangrijk om dit te verminderen, want stress heeft een negatieve invloed op werkgeluk, productiviteit en uitval van mensen. Ook een facilitair manager kan hier een rol spelen, door omgevingsstressoren te verminderen en door aanpassingen door te voeren die medewerkers beter bestand maken tegen stress en hen sneller helpen te herstellen.

DOOR LINDE VAN DEN BRINK*

FACTOREN EN STRESSOREN Alles in een omgeving - geluid, temperatuur, geur, de hoeveelheid mensen in een ruimte - is een omgevingsfactor. In de omgevingspsychologie wordt een omge vingsfactor die als ongewenst of vervelend wordt ervaren een omgevingsstressor genoemd. Deze omgevingsstressoren hebben een negatief effect op hoe wij denken, ons voelen en gedragen. We pres teren minder goed op cognitieve taken, voelen ons onprettig en eerder geïrriteerd en worden minder gevoelig voor sociale signalen. Uiteindelijk leiden omgevings stressoren tot stress. En stress heeft een vervelende eigenschap: het heeft een naeffect. Nadat je weg bent uit de stressvolle situatie of omgeving, duurt het nog een tijdje voordat je stressniveau gedaald is. En wanneer je stressniveau te lang en te vaak hoog blijft, neemt de kans op menta le en fysieke gezondheidsproblemen toe.

VAN OMGEVINGSFACTOR NAAR OMGEVINGSSTRESSOR Een omgevingsfactor wordt een omgevingsstressor als er te veel van is. Neem bijvoorbeeld de aanwezigheid van veel mensen in de directie omgeving of een heel hard geluid. Maar het kan ook zijn dat er te weinig van is, bijvoorbeeld te weinig vi suele variatie in oriëntatie, kleur of vorm. Dat zie je in sommige kantoorruimtes die clean en lean zijn ingericht, met rijen een vormige bureaus, zonder persoonlijke decoratie, en alles in wit, grijs of beige. Mensen voelen zich daar niet prettig bij en dat heeft invloed op hun prestaties. Een groot accountancykantoor in Londen merkte bij voorbeeld dat na hun verhuizing naar een dergelijk kantoor het teamwerk afnam en de productiviteit daalde.

WAT IS TE VEEL OF TE WEINIG? Hoe weet je of er te veel of te weinig van een omgevingsfactor in een ruimte aan wezig is? Die vraag kent drie antwoorden.


 
   
Of een omgevingsfactor als stressor wordt ervaren hangt af van de persoonlijke ken merken van iemand. Sommige mensen hebben van nature behoefte aan meer prikkels, andere juist niet. De prikkelbe hoefte kan ook van tijd tot tijd verschillen.


 
  
Of een omgevingsfactor als stressor erva ren wordt, hangt ook af van psychologische factoren. Als mensen geen controle hebben over de stressor (ze kunnen zelf de temperatuur in een ruimte niet instel len), als ze geen keuze hebben (er zijn geen concentratieplekken waar ze zich even kunnen terugtrekken), of als ze niet over informatie beschikken (ze weten niet hoe lang de overlast duurt), dan is de kans groter dat ze een omgevingsfac tor als stressor ervaren. De invloed van deze psychologische fac toren op het wel of niet ervaren van overlast en stress door omgevingsfacto ren is heel groot. Van geluid is bijvoorbeeld bekend dat voorspelbaarheid en controle daarvoor bepalender zijn dan het geluidsniveau of de duur. Een andere belangrijke factor is hoe mensen over de veroorzaker denken. Als zij het idee heb ben dat het geluid niet noodzakelijk is of dat de veroorzaker geen rekening houdt met hun welzijn, heeft geluid een nega tiever effect op hun welbevinden en gezondheid.



  
 
Laten we vooral de omgevingsfactor zélf niet vergeten. Over het algemeen is er een gulden middenweg in prikkelniveau. De natuur is daarvoor een mooie inspi ratiebron. Natuurlijke landschappen hebben een oneindige variëteit aan pa tronen, in tegenstelling tot de gebouwde omgeving, waarin dezelfde patronen vaak worden herhaald. Toch wordt een natuurlijke omgeving niet als overprik

SERIE VAN 3 ARTIKELEN In een serie van 3 artikelen besteedt Facto aandacht aan het onderwerp omgevingspsychologie: > Deel 1. Inleiding: Laat de ruimte in je voordeel werken (zie Facto 8-2019). > Deel 2. Hoe kun je de werkomgeving inzetten om omgevingsstressoren te verminderen en het welbevinden te verhogen? (huidig artikel) > Deel 3. Gedragsverandering en andere manieren om met de inrichting van de ruimte gewenst gedrag te ondersteunen (verschijnt in Facto 2).

De natuur helpt bij het herstellen van stress.

kelend ervaren omdat elementen uit de natuur wel onze aandacht trekken, maar op een vanzelfsprekende manier, zonder dat het mentale moeite kost.

Dit heeft te maken met aangename ver houdingen en schaalsprongen. Ook ritme en structuur door (gebroken) symmetrie en juist veel details op de kleinere en tussenliggende schaalniveaus zorgen samen voor een optimaal prikkelniveau.

STRESSOREN VERMINDEREN Over het algemeen wordt de gebouwde omgeving, en ook de werkomgeving, ge kenmerkt door sociale overstimulatie (te veel mensen) en fysieke onderstimulatie (te weinig variatie en details in de vorm geving). Wat kun je daaraan doen?

> Als er te veel mensen in een ruimte aanwezig zijn of als ze te dicht op el kaar zitten, verdeel de ruimte dan onder in verschillende zones, of kijk of een betere spreiding van de bezetting mogelijk is. > Als er te weinig variatie is in patronen of kleuren, voeg die dan toe met als inspiratiebron de natuur.

Het delen van de dagelijkse dingen met collega’s heeft een positief effect op stressreductie.

> Geef medewerkers controle over bij

voorbeeld de klimaatbeheersing en de keuze om in een drukke of rustige werkomgeving te verblijven. > Informeer mensen altijd over de nood zaak, duur en reden van eventuele verstoringen. Zo verklein je de kans dat een omge vingsfactor een omgevingsstressor wordt.

HERSTEL ONDERSTEUNEN EN WEERBAARDER MAKEN Maar de werkplek kan meer bieden. De omgeving kan werknemers ook helpen beter bestand te zijn tegen stress en er sneller van te herstellen door gebruik maken van de positieve effecten van de natuur en sociale interactie.


 
De natuur is niet alleen belangrijk als inspiratiebron voor een optimaal prik kelniveau, maar helpt ons ook bij het herstellen van vermoeidheid en stress. De onbewuste aandacht voor natuurlijke elementen herstelt onze mentale capaci teiten waardoor we ons daarna weer goed kunnen concentreren op lastige ta ken. Ook zorgt onze aangeboren behoef

te aan natuur ervoor dat contact met een natuurlijke omgeving direct samenhangt met ons fysiek en mentaal welbevinden, omdat onze stressniveaus in een natuur lijke omgeving afnemen. Zo laten onderzoeken zien dat mensen met meer groen in hun woonomgeving een lagere kans hebben op stressgerelateerde aandoenin gen zoals hart- en vaatzieken.

Alle vormen van natuur hebben een po sitief effect. Er is wel verschil in effectgrootte: > Het beste werkt het actief beleven van natuur, bijvoorbeeld door erdoorheen te bewegen. Gebruik dit effect door bij voorbeeld een groene lunch-wandelroute te ontwikkelen en te promoten. > Daarna komt het passief beleven van natuur in de vorm van binnenbeplan ting en uitzicht op groen. > Een kleiner effect hebben realistische afbeeldingen van natuurlijke land schappen. > Als laatste zijn kunstmatige elementen met eigenschappen uit de natuur in te zetten (denk aan nepplanten, het ge bruik van de kleur groen en natuurlijke materialen, architectonische verwijzingen naar natuur en abstracte kunst met natuur als thema). stimuleren. Er is alleen één valkuil. We hebben gezien dat één van de negatieve effecten van omgevingsstressoren is dat mensen minder openstaan voor contact. Sociale interactie is goed en noodzakelijk voor ons als mens, maar in de werkom geving worden we al aan zoveel interactie (en andere stressoren) blootgesteld dat we ons juist terugtrekken. Waardoor we ons afsluiten van de voordelen die we juist zo hard nodig hebben! Kantoorme dewerkers kunnen zich alleen openstellen voor contact en van de positieve effecten profiteren, als ze zich ook - naar behoefte - kunnen terugtrekken. Dit be tekent dat zij in de eerste plaats privacy en rust moeten kunnen vinden als ze dit nodig hebben. Focus dus niet alleen op ontmoetingsplekken, maar zorg ook voor ‘terugtrek’-plekken.

Door het beperken van omgevingsstresso ren, gebruik te maken van binnen- en buitengroen en mogelijkheden te bieden voor zowel sociale interactie als privacy, kan de werkomgeving een stress-oase voor medewerkers worden. Hierdoor voe len ze zich beter, presteren beter, en zijn socialer en gezonder. Zo zorg je als FM pas echt voor toegevoegde waarde! <<

 
 
Ook onderdeel zijn van een sociaal net werk heeft een positief effect op stressreductie en het verminderen van stressgerelateerde ziekten. Hoe een goed sociaal netwerk eruitziet, verschilt per persoon, maar voor de meeste mensen bestaat dit zowel uit het delen van de dagelijkse dingen met bijvoorbeeld collega’s en bu ren, en een diepere verbondenheid met geliefden, familie en vrienden.

Een goede reden dus om sociaal contact op de werkvloer te ondersteunen en te

*Linde van den Brink is omgevingspsy choloog (www.lindevandenbrink.nl). Ze heeft jarenlang gewerkt in een facilitaire omgeving. Ze helpt organisaties de om geving zó in te richten dat deze optimaal bijdraagt aan gewenst gedrag en gevoel.

VAL OVER OPSTAPJE

EIGEN SCHULD

Mevrouw P. werkt voor een schoonmaakbedrijf in een Haags gezondheidscentrum. Op 26 januari 2015 mist zij tijdens het werk een afstapje en komt ten val. Haar dochter brengt haar naar de huisartsenpost. Mevrouw P. heeft door de val een scheur in haar rechteroorlel opgelopen en er is een pees ge scheurd, waardoor zij schouderklachten heeft. Werkgever en diens verzekeraar hebben de aan sprakelijkheid voor het ongeval (meermalen) afgewezen. De vrouw vraagt de rechter in een deelgeschil om een oordeel.

OORDEEL KANTONRECHTER Mevrouw P. werkte in een voor ieder toegankelijk kantoorpand dat voldoet aan de veiligheidseisen. Het opstapje is met een (zeer donkere) contraste rende kleur vloerbedekking bekleed ten opzichte van de lager gelegen (lichtgekleurde) vloer. Daar mee is volgens de kantonrechter voldoende duidelijk gewaarschuwd. Dat na het ongeval een hekje is neergezet, maakt dit niet anders. Overigens lijkt het erop dat het hekje niet is neergezet naar aanleiding van het ongeval, maar meer om te voorkomen dat de receptioniste met haar stoel te ver naar achteren zou rollen en met stoel en al zou vallen. Zij zit immers met haar rug naar het afstapje, waardoor het kleurcontrast onvoldoende waarschuwing geeft. Dat geldt niet voor mevrouw

ONOPLETTENDHEID NIET ZOMAAR AFWENTELEN OP DE WERKGEVER

KANTONRECHTER DEN HAAG, 28 NOVEMBER 2018, ECLI:NL:RBDHA:2018:16010

ROB POORT, JURIST EN VEILIGHEIDSKUNDIGE (WWW.BUREAUPOORT.NL)

Een schoonmaakmedewerker valt tijdens haar werk van een opstapje en loopt letsel op. De rechter acht het opstapje voldoende zichtbaar en wijt het ongeval aan onoplettendheid van de medewerker.

DOOR MR. ING. R.O.B. POORT

P., die bezig was met schoonmaakwerk. Dat de werkgever zijn zorgplicht heeft geschonden omdat instructies ontbraken over de juiste schoe nen, deelt de kantonrechter niet. Er waren ter plaatse geen materialen gebruikt die veiligheids schoenen nodig maakten. Mevrouw P. heeft verklaard dat zij tijdens haar werk “geen erg meer had in dat randje”. Deze onoplettendheid houdt geen enkel verband met de schoenen die zij droeg. Van een werknemer mag worden verlangd enige oplet tendheid te betrachten tijdens de uitvoering van het werk. Een moment van onoplettendheid kan niet zonder meer worden afgewenteld op een werkgever met de stelling dat die zijn zorgplicht heeft geschonden. In dit geval was het opstapje voldoende kenbaar en rustte op de werkgever geen bijzondere zorgplicht, zodat schending van de zorgplicht niet aan de orde is.

AANTEKENING

Op grond van de wet moeten de kosten worden

begroot die het slachtoffer maakt voor het deelge

schil, ook als diens verzoek wordt afgewezen. Dat

is alleen anders als de procedure volstrekt onno

dig of onterecht is ingesteld. Daarvan is hier vol

gens de rechter geen sprake. Dat bedrag wordt

vastgesteld op € 3.890,50 en komt ten laste van

de werkgever. Die moet alleen betalen als zijn aansprakelijkheid in een eventuele bodemproce dure alsnog zou komen vast te staan.