CSY: DE SLEUTEL TOT ONOPGELOSTE MOORDZAKEN

zijn er tientallen vastgelopen moordzaken waarbij we zelfs het DNA van de onbekende dader hebben, maar diens identiteit niet vinden. Want hier is de schokkende waarheid: het is niet zo simpel als misdaadseries je doen geloven. Aan DNA hangt geen naamkaartje klaar om de dader te identificeren. Maar wat als ik je vertel dat ik de sleutel in handen heb om deze mysterieuze moordzaken op te lossen? Ik ben Sofie Claerhout, forensisch geneticus en auteur van het boek ‘Dader onbekend’. Laat me je meenemen op een spannende forensische reis over mijn werk van Leuven via Kortrijk tot in Seattle. Baanbrekend onderzoek en de jacht op onbekende moordenaars.

Het is frustrerend. We hebben het DNA van de dader gevonden op de plaats delict, maar zonder de naam achter het DNA blijft de zaak vastlopen. Traditioneel zoeken we naar een identieke DNA-match in de nationale DNAdatabank of onder verdachten. Maar wat als de dader niet in die databanken te vinden is? Dan komt mijn onderzoek om de hoek kijken: CSY, oftewel crime scene onderzoek op het Y-chromosoom. Ofwel ‘de sleutel tot onopgeloste moordzaken’. Waarom? Het Y-chromosoom is het enige stukje krachtig hulpmiddel om jarenlang vastgelopen moordzaken toch nog op te lossen via grootschalig verwantschapsonderzoek.

Na mijn studies in de moleculaire biologie aan de KU Leuven, een minor biotechnologie aan de Universiteit van Leiden en vier jaar intensief wetenschappelijk onderzoek, promoveerde ik in 2020 als eerste in België tot doctor in de forensische genetica. Met mijn innovatief CSY-onderzoek werd ik bekroond met de hoofdprijs op het forensisch wereldcongres, de Vlaamse PhD cup, de EOS publieksprijs en werd ik gedoopt tot ‘Krak van Kortrijk’. Allemaal met één doel: de verouderde Belgische wetgeving veranderen zodat ik met CSY moorden kan oplossen. Met succes, want op dit moment sta ik nauw in contact met minister van justitie Vincent van Quickenborne om DNA-verwantschapsonderzoek te implementeren in onze Belgische wetgeving. Het principe, doel en kracht van CSY goot ik eind 2022 op vraag van Uitgeverij Lannoo in een publieksboek ‘Dader onbekend’, waardoor ik ook de jaarprijs van wetenschapscommunicatie in ontvangst mocht nemen. Een hele eer.

Vandaag ben ik postdoctoraal onderzoeker aan de KU Leuven en afdeling Kortrijk (Kulak) met als doel de eerste CSY-onderzoeksgroep te kunnen uitbouwen. Binnen ons kleine CSY-team blijven we voornamelijk wetenschappelijk onderzoek doen om sneller (familie van) de dader te kunnen identificeren dankzij snelle en trage veranderingen op het Y-chromosomaal DNA. Maar om alles tot in het kleinste detail te analyseren, hebben we dure DNA-sequencing-machines nodig. En die vonden we op amper drie kilometer van ‘huis’. Dankzij een prille samenwerking met Kortrijks ziekenhuis az groeninge vlak naast onze Kulak-deuren, kan ik mij in het moleculair laboratorium van professor Tom van Maerken blijven inzetten om mijn CSY-analyses te verfijnen en te verbeteren. Fantastische samenwerking, met onmiddellijk resultaat.

Onder het motto “grenzen moet je verleggen”, verhuisde ik in april 2023 voor zes maanden naar hét land waar DNA-verwantschapsonderzoek al doorbraken forceerde in meer dan honderd moordzaken: de Verenigde Staten van Amerika. Als gast-postdoctoraal onderzoeker landde ik in Seattle, een stad doordrenkt van de DNA-geheimen. Mijn doel is om mijn CSY-onderzoek verder te optimaliseren aan de Universiteit van Washington, onder leiding van professor Bruce Weir, een forensisch icoon. Ik wil er mijn kennis delen, wereldbekende experts ontmoeten en non-stop bijleren. Eerlijk? Het is een ongelofelijke eer om betrokken te zijn bij het werk van professor Weir, die niet alleen bekend staat om zijn forensisch biostatistisch onderzoek, maar ook voor zijn rol in het legendarische O.J. Simpson moordproces in 1995. Bovendien beschikt professor Weir over de grootste Y-chromosoom-databank ter wereld. Een ware schatkamer vol cruciale informatie.

Mijn tijd in Seattle is verdeeld over drie belangrijke pijlers. Ten eerste wil ik met CSY impact creëren en vooruitgang boeken. Hier onderzoek ik in detail hoe succesvol zo’n grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek is en hoeveel vrijwilligers we nodig hebben om een match te vinden met een onbekende dader. Elk detail telt, van de plaats van een moord tot de context van de zaak en de geografische verspreiding ervan.

Ten tweede heb ik de eer om les te geven aan de Universiteit van Washington, waar ik studenten meeneem in de wondere wereld van CSY en de verouderde Belgische wetgeving. Daarnaast staan er vergaderingen op de agenda met prominente instanties zoals de FBI, de Washington State Patrol en de drijvende kracht achter ‘The Washington Innocence’-project. Samen werken we aan een toekomst waarin hopelijk geen enkele moord onopgelost blijft. Tot slot heb ik het voorrecht om binnen de onderzoeksgroep van professor Weir te werken. Zijn expertise in gerechtelijke genetica en biostatistiek is ongeëvenaard. Het is een onvergetelijke ervaring om samen te werken met een van de grootste namen in het veld. En dat op het einde van zijn carrière, want binnenkort vier ik hier samen met de onderzoeksgroep zijn emeritaat. Samen duikt prof. Weir voor de laatste keer diep in de wondere wereld van het Y-chromosoom en gebruiken we deze kennis om onze zoektocht naar gerechtigheid voort te zetten.

Als Belgische wetenschapper merk ik enkele culturele verschillen op tussen de aanpak in Europa en de Verenigde Staten. Hun gebruik van commerciële DNA-databanken voor juridische doeleinden, bijvoorbeeld, roept ethische vraagstukken op. In Europa worden dergelijke methoden zorgvuldig overwogen voordat we ze toepassen. In Amerika is de aanpak andersom: doen en dan denken. In België hechten we enorm veel waarde aan privacy en ethische kwesties. Daarom werk ik samen met privacy-experts om te zorgen dat we de grenzen van wat acceptabel is blijven respecteren. Zoals uitgelegd in mijn boek, steunt CSY op vrijwilligers, bekijken we enkel nietszeggende delen van het DNA, doen we alles achter de schermen, houden we geen databank bij en maken we niemand verdacht.

MAKEN AAN HET MYSTERIE EN EEN NIEUWE BLADZIJDE OMSLAAN IN DE GESCHIEDENIS VAN GERECHTIGHEID”

Het CSY-onderzoek biedt hoop en mogelijkheden die voorheen ondenkbaar waren. Met de Y-chromosoomsleutel kunnen we hopelijk binnenkort de naam achter de onbekende dader ontrafelen en recht doen aan slachtoffers en hun geliefden. Maar onze zoektocht naar gerechtigheid vereist middelen die justitie noch de overheid ons op dit moment kunnen bieden. Daarom ben ik vandaag ook op zoek naar mensen of bedrijven die geloven in de kracht van CSY binnen moordonderzoek, om ons een financieel steuntje in de rug te geven. Samen kunnen we het verschil maken en een rechtvaardigere samenleving creëren, waarin geen enkele moord onopgelost blijft. Bezoek mijn website, www.CSY-Leuven.be, of contacteer mij voor meer informatie over ons werk en hoe u kan bijdragen aan ons streven naar gerechtigheid. Elke gift is goud waard. Help ons de waarheid achterhalen en de samenleving veiliger te maken.