Az Damiaan Topics november 2015

Az Damiaan Topics Informatief magazine voor artsen

NOVEMBER 2015/// 04

Ethische aspecten van de ziekenhuiszorg

Euthanasie en wilsverklaringen

topics 004 2015 okt.indd 1

De DNR-code

Palliatieve sedatie

3-11-2015 15:13:22

Geachte collega De hoofdmoot van deze Az Damiaan Topics behandelt ethische aspecten van de ziekenzorg en meer bepaald DNR-code, de palliatieve sedatie, euthanasie en therapiebeslissingen bij Jehovagetuigen. De verschillende bijdragen zijn een weergave van de voorstelling op de wetenschappelijke vergadering van mei 2015. Het belang van deze items voor de dagelijkse praktijk is zo groot dat we ze in deze uitgave van Az Damiaan Topics ook publiceren om nog eens rustig na te lezen en eventueel later nog te consulteren.

DNR staat voor “do not reanimate”, maar dekt eigenlijk een veel bredere lading dan ‘al dan niet reanimeren’. Het doel van een DNR-beleid is immers een aanvaardbare levenskwaliteit nastreven en therapeutische hardnekkigheid vermijden en dit door het staken of niet starten van een levensverlengende behandeling. De geneeskunde kan geen eeuwig leven bieden, wat impliceert dat de nadelen van een behandeling moeten afgewogen worden t.o.v. de voordelen. Behandelen heeft slechts zin als we de patiënt een toegevoegde waarde kunnen bieden. In het verleden werd ‘levensverlenging op zich’ wel eens als positief aanzien ; nu wordt aan levensverlenging “waardevol” en “menswaardig” gekoppeld.

Alle patiënten hebben het recht om bepaalde therapeutische aktes te weigeren. De DNR-code is een medische beslissing mits het akkoord van de geïnformeerde patiënt en deze keuze is bindend.

Meer hierover leest u in de bijdrage van Dr. An Simpelaere.

Euthanasie heeft als doel het lijden te beëindigen en wordt erkend als : “het recht van iedere zieke om te kiezen voor het leven of de dood, voor zover hij/zij zich bevindt in de omstandigheden bepaald in de wet”. De wetgever heeft geoordeeld dat een dergelijke fundamentele beslissing slechts kan genomen worden door een wilsbekwaam individu (tenzij bij onomkeerbaar coma). In de bijdrage van Dr. Ann Vandenbroucke wordt nader ingegaan op het verschil tussen euthanasie op korte termijn en op een later tijdstip ; het is erg belangrijk dat euthanasie op later tijdstip enkel kan in geval van een onomkeerbaar coma (door ziekte of ongeval veroorzaakt) en niet bij andere ziekten zoals dementie. Wel kan een negatieve wilsverklaring of “levenstestament” worden opgemaakt ; hierin bepaal je wat je NIET meer wenst te ondergaan en dit kan wel toegepast worden wanneer je wilsonbekwaam bent.

Euthanasie is niet afdwingbaar, t.t.z. een arts kan niet verplicht worden om euthanasie uit te voeren; een negatieve wilsverklaring daarentegen is WEL afdwingbaar; behoudens noodsituaties, dubbelzinnige opstelling of zolang de verzoeker zijn wil nog kenbaar kan maken moet de arts er zich aan houden.

dr. Mario Schurgers hoofdarts

Palliatieve sedatie wordt frequent in één adem vernoemd met euthanasie, meer zelfs palliatieve sedatie wordt als euthanaticum gebruikt, wat fout is. Palliatieve sedatie is een doelbewust medisch handelen om bewustzijnsdaling na te streven en waarbij symptoomcontrole centraal staat. Het kan alleen toegepast worden bij palliatieve, terminale patiënten. In zijn bijdrage situeert dr. Guy Fonteyn de plaats van deze sedatie.

De standpunten die getuigen van Jehova innemen omtrent toediening van bloed en bloedproducten stellen ons, als zorgverstrekkers, soms voor problemen. Wat moet onze houding zijn? Dr. Guy Fonteyn belicht de plicht tot bijstand versus de patiëntenrechten.

Kanker is een chronische ziekte geworden. Chemotherapie werd totnogtoe enkel in een ziekenhuis toegediend, meestal via intraveneuze weg. Verplaatsing naar het ziekenhuis is voor deze patiënten echter niet altijd makkelijk. In een samenwerking met de 1° lijn kan subcutane chemotherapie ook in de thuissituatie toegediend worden. Dr. Isabelle Spoormans legt in haar bijdrage de procedure uit.

Uiteindelijk melden we een Belgische primeur van ons Az Damiaan in het ziekenhuislandschap, met name koper – en zilverionisatie ter preventie van Legionella infectie. Door de implementatie van een Bifipro-installatie verzekeren we de patiëntveiligheid en bieden we tegelijk een belangrijk energiebesparend voordeel.

We wensen u een aangename én interessante lectuur.

2 topics 004 2015 okt.indd 2

3-11-2015 15:13:23

in

04

De gigantische technologische evolutie in de geneeskunde is grensverleggend, levens-verlengend maar mogelijk ook stervensverlengend.

Daarom wordt de existentiële vraag: ‘Moet alles wat kan?’ steeds vaker gesteld.

14

Sinds enkele jaren worden cytostatica ontwikkeld die - naast hun intraveneuze toediening - ook subcutaan kunnen worden gegeven.

Toediening in de thuissituatie behoort hierdoor tot de mogelijkheden. Az Damiaan stelt hiervoor een zorgpad beschikbaar.

COLOFON Az Damiaan Topics

18

In april 2015 paste Az Damiaan, als eerste Belgisch ziekenhuis, zijn legionellabeheersplan aan door de implementatie van een Bifipro®-installatie.

Het systeem is opgebouwd uit koper- en zilverelementen, die op basis van het waterverbruik worden gedimensioneerd.

Az Damiaan vzw Gouwelozestraat 100 8400 Oostende 059 41 67 65 www.azdamiaan.be info@azdamiaan.be HOOFDREDACTIE dr. Mario Schurgers EINDREDACTIE dr. Mario Schurgers Michèle Lams Evelien Roels Kevin Mollet

3 topics 004 2015 okt.indd 3

3-11-2015 15:13:24

Euthanasie

Eu-Thanatos: de goede dood

Euthanasie en wilsverklaringen Waar men vroeger vooral overleed aan acute ziekten zoals TBC, griep, pneumonie ... zien we nu steeds meer overlijdens ten gevolge van chronische ziekten zoals kanker, hart- en vaatziekten, COPD, dementie ...

Vroeger stierf men meestal thuis, tegenwoordig steeds vaker in het ziekenhuis.

De gigantische technologische evolutie in de geneeskunde is grensverleggend en levensverlengend, maar mogelijk ook stervensverlengend.

Daarom stellen we ons meer en meer de existentiële vraag: ‘Moet alles wat kan?’

We moeten ons hoeden voor therapeutische hardnekkigheid, dit is volharden in een zinloos geworden behandeling, een therapie verderzetten die niet meer in verhouding staat met het te verwachten resultaat of verdergaan met een behandeling die zelfs schadelijk wordt omdat ze de levens/ stervenskwaliteit aantast.

In Vlaanderen wordt het levenseinde in bijna 50 % van de gevallen beïnvloed door een beslissing omtrent het levenseinde, d.w.z. medisch gestuurd.

Beslissingen omtrent het levenseinde handelen over: • stoppen van behandeling bv. stop dialyse bij terminale patiënt.

• niet opstarten van behandeling bv. geen chemo.

• opdrijven pijnstilling met als doel de patiënt pijnvrij te maken • levensbeëindiging zonder verzoek bv. pasgeborene met extreme afwijkingen.

• hulp bij zelfdoding. De arts levert voorschrift en/of middel, maar is niet aanwezig.

• euthanasie. Het opzettelijk beëindigen van het leven door een arts op verzoek van de patiënt zelf.

Het aantal euthanasiegevallen steeg van 1.9% (2007) naar 4,6% (2013).

EUTHANASIE Euthanasie heeft als doel het lijden te beëindigen en wordt erkend als: “het recht van iedere zieke om te kiezen

voor het leven of de dood, voor zover hij zich bevindt in de omstandigheden bepaald in de wet”.

Wanneer het levenseinde lijden wordt, komt de dood als een vriend EUTHANASIEWET We legden in België een lange weg af via taboe naar debat en uiteindelijk naar wetgeving. Dit leidde tot de euthanasiewet (28 mei 2002), de wet op de patiëntenrechten (2002) en de wet op palliatieve zorg (2002). België, samen met Nederland en Luxemburg, zijn de enige landen ter wereld waar euthanasie wettelijk geregeld is.

De voorwaarden van de euthanasiewet zijn: • Meerderjarig > 18 jaar, ontvoogde minderjarige.

Wetswijziging 28/02/2014: uitbreiding naar oordeelsbekwame minderjarige. Bijkomende voorwaarden: ouders akkoord, fysiek lijden (niet bij louter psychisch lijden), terminale situatie).

• Handelingsbekwaam/wilsbekwaam.

• Weloverwogen verzoek: vrijwillig, herhaald en duurzaam.

• Schriftelijk.

• Ernstige aandoening: medisch uitzichtloos of ongeneeslijk.

• Ondraaglijk lijden.

KNELPUNTEN LEEFTIJD (MINDERJARIGHEID) Hier is er reeds een wetswijziging ingevoerd op 28/02/14: een minderjarige die oordeelsbekwaam is, kan euthanasie vragen onder bepaalde voorwaarden cfr. supra.

WILSBEKWAAMHEID Dit is een belangrijk probleem bij dementie. Hier zal in de toekomst nog veel discussie over gevoerd worden.

Veel mensen willen uitbreiding van de wet voor demente mensen, maar hoe zit het met de bescherming van deze mensen?

Wie beslist wanneer het genoeg is?

“ERNSTIGE” AANDOENINGEN Wat is ernstig? bv. uitgezaaide kanker versus zeer hoogbejaarde met een polyproblematiek die levensmoe is.

Wanneer is iets onbehandelbaar/ uitzichtloos? bv. wanneer is een psychiatrische patiënt uitbehandeld? De patiënt heeft recht om de behandeling te weigeren.

“ONDRAAGLIJK” LIJDEN Wat is ondraaglijk lijden? De draagkracht van mensen is zeer verschillend.

DIENST GERIATRIE dr. A. Vandenbroucke avandenbroucke@azdamiaan.be 059 41 79 81

4 topics 004 2015 okt.indd 4

3-11-2015 15:13:24

AFDWINGBAARHEID Euthanasie is niet afdwingbaar. Een arts kan niet verplicht worden om euthanasie uit te voeren. Er kunnen zich problemen stellen bij doorverwijzing naar een collega. Doorverwijzing is niet verplicht, maar wel raadzaam in het kader van kwaliteitsvolle zorg en continuïteit.

Praktisch kunnen we de euthanasievraag verdelen in: • Je wil binnenkort euthanasie.

• Je wil later euthanasie, wanneer je het zelf niet meer kunt vragen.

VERWARRING EN GEBREKKIGE KENNIS OMTRENT VERSCHILLENDE DOCUMENTEN

EUTHANASIE OP KORTE TERMIJN Indien de patiënt terminaal ziek is, m.a.w. het overlijden is te verwachten binnen enkele maanden (bv. vergevorderde kanker, eindstadium hartfalen of longlijden), dan moeten volgende stappen worden genomen: • Overleg met arts.

• Schriftelijk verzoek: « actueel verzoek ». Eventueel mondeling als de betrokkene niet meer kan schrijven en opgetekend door een onafhankelijke persoon onder bepaalde voorwaarden.

• 2de arts: gaat de voorwaarden van de wet na en maakt het verslag.

Is de patiënt niet terminaal maar wel ongeneeslijk ziek (bv. volledige verlamming, MS, ALS, beginstadium dementie ...):

• • • • •

Overleg met arts.

Schriftelijk verzoek.

2de arts: gaat de voorwaarden van de wet na en maakt het verslag.

Bijkomend 3de arts (specialist/ psychiater).

Wachttijd van 1 maand (bedenktijd) na opstellen schriftelijk verzoek.

EUTHANASIE OP LATER TIJDSTIP Euthanasie op een later tijdstip kan enkel in geval van een onomkeerbaar coma, dus niet bij een gevorderd stadium van ziekte (bv. Alzheimer, een hersentumor ...)

De te ondernemen stappen zijn: • Opstellen wilsverklaring (= positieve wilsverklaring).

• 2 getuigen, waarvan minstens 1 onafhankelijk (geen erfgenaam), tekenen mee.

• Eventueel aanduiden van een vertrouwenspersoon.

• Bekendmaking van de euthanasievraag door vertrouwenspersoon of via wettelijke registratie.

• Behandelende arts gaat na of de patiënt ongeneeslijk ziek is. Stelt dus de onomkeerbaarheid van de coma vast.

• 2de arts gaat onomkeerbare toestand en de wettelijke voorwaarden na en maakt een verslag.

Let wel, euthanasie is niet afdwingbaar.

De arts kan niet verplicht worden om euthanasie uit te voeren.

SCHRIFTELIJK VERZOEK Bij wens tot euthanasie op korte termijn.

Verplichte gegevens: Naam en voornaam, datum, handtekening en de uitdrukkelijke vermelding: «Ik, persoon X, wens euthanasie».

Wanneer de patiënt lucied is, maar het verzoek niet zelf kan schrijven (bv. verlamd, te zwak, analfabeet...) dan mag een onfhankelijk persoon (geen erfgenaam) het verzoek opschrijven.

Hij/zij vermeldt wel de reden waarom de betrokkene niet zelf kan schrijven, de naam van de schrijver en de naam van de behandelende arts (de arts moet aanwezig zijn bij het noteren).

Het verzoek mag op eender welk stukje papier geschreven worden.

Er is geen registratie noodzakelijk.

Het LEIF-project (LevensEinde Informatie Forum) is een open initiatief en bestaat uit mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen, waarbij respect voor de wil van de patiënt voorop staat. Er worden opleidingen georganiseerd voor artsen en zorgverleners. Het project is ontstaan uit de angst voor het levenseinde zoals het bang zijn om af te zien, de schrik voor pijn en de vragen of men het levenseinde bewust mag beleven en of er respect zal zijn voor de zelfgenomen beslissingen.

5 topics 004 2015 okt.indd 5

3-11-2015 15:13:25

WILSVERKLARING EUTHANASIE (POSITIEVE WILSVERKLARING) Bij wens tot euthanasie later, in geval van onomkeerbaar coma.

Verplichte gegevens: Naam en voornaam, datum, handtekening en de uitdrukkelijke vermelding: «Ik, persoon X, wens euthanasie in geval van onomkeerbaar coma » .

Bij een wilsverklaring euthanasie moeten de getuigen verklaren dat het document echt is. Minstens één getuige is geen belanghebbende, m.a.w. geen erfgenaam.

De optionele vertrouwenspersoon mag om het even wie zijn, dus ook een getuige. De vertrouwenspersoon speelt de rol van bekendmaker als de patiënt in coma verkeert en dient als spreekbuis.

De wilsverklaring is slechts 5 jaar geldig en moet in principe hernieuwd worden. Echter, in geval van optredende wilsonbekwaamheid vervalt ze niet. Ze kan geregistreerd worden via de gemeente en wordt opgemaakt in evenveel exemplaren als er ondertekenaars zijn (verzoeker, getuige, vertrouwenspersoon). Ook de huisarts krijgt een exemplaar.

NEGATIEVE WILSVERKLARING De negatieve wilsverklaring wordt ook «Levenstestament» genoemd en is een document waarin je bepaalt wat je NIET meer wenst te ondergaan wanneer je het zelf niet meer kan vragen, m.a.w. als je wilsonbekwaam bent. Dit blijft altijd en onbeperkt van kracht, tenzij de patiënt ze herroept.

Het kan gaan om het weigeren van behandelingen en/of onderzoeken. De negatieve wilsverklaring is afdwingbaar. De arts dient er zich dus aan te houden, behalve in noodsituaties, bij dubbelzinnige opstelling en zolang de verzoeker zijn wil nog kenbaar kan maken. Er kan een vertegenwoordiger aangeduid worden, die om het even wie is. De vertegenwoordiger maakt, wanneer de patiënt wilsonbekwaam wordt, de negatieve wilsverklaring bekend en waakt erover dat de rechten van de patiënt niet geschonden worden.

Indien er geen vertegenwoordiger aangeduid was, treedt een cascade-systeem in werking: • gehuwde (samenwonende) partner • meerderjarige kinderen • overlevende ouders • broers/zussen • medisch team De vertrouwenspersoon heeft een andere functie dan de vertegenwoordiger. Wanneer iemand wilsbekwaam is, kan hij/ zij zich laten bijstaan door een vertrouwenspersoon tijdens contacten met het medisch team. Dit kan om het even wie zijn.

Deze ondersteunt, maar kan niets in de plaats van de patiënt beslissen. Getuigen zijn niet vereist.

FAMILIE Om met familie te spreken is de uitdrukkelijke toestemming van de patiënt nodig. Bij weigering is het raadzaam om de patiënt te overtuigen om dit toch toe te laten, mede om gecompliceerde rouw bij de familie te vermijden. Als de familie zich verzet, mag euthanasie toch doorgaan als aan de wettelijke voorwaarden voldaan is.

DE UITVOERING Van zodra alle wettelijke vereisten in orde zijn, kan euthanasie plaats vinden: • arts bereidwillig (akkoord) • gebeurt op een geplande dag • arts haalt zelf producten bij apotheek • toediening via infuus of via de mond (drankje).

Euthanasie gebeurt door toediening van een overdosis barbituraten (slaapmiddel) zoals bv. Pentothal (20 mg/kg).

Dit leidt na enkele seconden tot verlies van bewustzijn en het overlijden, meestal binnen enkele minuten. Eventueel kan men een myoplegicum (spierverslapper) toedienen zoals bv.

Esmeron (1 mg/kg).

Na de uitvoering van de euthanasie dient de uitvoerende arts binnen de 4 werkdagen een registratiedocument (bundel) in te vullen en op te sturen naar de Federale Controle en Evaluatiecommissie Euthanasie. De commissie oordeelt binnen de 2 maanden of er voldaan is aan de wettelijke voorwaarden. bv. Esmeron (1 mg/kg).

DE DOCUMENTEN Alle documenten zijn te vinden in het LEIF-blad, dat verkrijgbaar is bij de apotheek, de bibliotheek, de gemeente en de huisarts.

• • • • • •

Schriftelijk verzoek Wilsverklaring euthanasie (“positief”) Negatieve wilsverklaring of levenstestament (niet registreerbaar) Verklaring voor orgaandonatie Verklaring inzake wijze teraardebestelling Verklaring lichaam schenken aan de wetenschap (niet registreerbaar)

De LEIF-kaart informeert artsen zodat ze rekening kunnen houden met wat je als patiënt wenst en verwijst naar de wilsverklaringen die opgesteld werden.

Toen je werd geboren huilde je terwijl iedereen blij was.

Leef je leven zodanig dat wanneer je sterft iedereen huilt terwijl jij blij bent.

6 topics 004 2015 okt.indd 6

3-11-2015 15:13:26

EUTHACONSULT - CONSULTATIE VAN DE WILSVERKLARING VOOR EUTHANASIE Deze toepassing stelt artsen in de mogelijkheid om na te gaan of er een wilsverklaring inzake euthanasie werd geregistreerd bij een gemeente. Wanneer een patiënt wilsonbekwaam is of zich in een stadium bevindt waardoor hij, volgens de wet van 28 mei 2002 betreffende euthanasie, eventueel in aanmerking zou kunnen komen voor euthanasie, dan kan de behandelende arts zich wenden tot de databank opgericht bij de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. In deze databank kan de arts nagaan of er voor zijn patiënt gegevens in verband met een wilsverklaring inzake euthanasie zijn opgenomen. Na identificatie van de arts met zijn/haar elektronische identiteitskaart, dient men verplicht de velden ‘naam’, ‘voornaam’, ‘geboortedatum’ en ‘geslacht’ van de betreffende patiënt in te vullen, erover wakend hierbij de correcte spelling te gebruiken.

Indien de patiënt een geldige wilsverklaring (een verklaring die niet afgelopen is, noch ingetrokken is) heeft gedaan, kan de gebruiker dit document raadplegen. De online toepassing is te bereiken via www.ehealth.fgov.be onder de rubriek Zorgverleners, instellingen en zorggroeperingen.

LEVENSEINDE INFORMATIEFORUM WEST-VLAANDEREN • LEIF-punt West-Vlaanderen - Levenshuis Koningin Elisabethlaan 92 - 8000 Brugge Onthaal elke woensdag zonder afspraak van 10 uur tot 12 uur en van 14 uur tot 16.30 uur. elke 2de en 4de woensdag van de maand op afspraak van 17 uur tot 19 uur elke dinsdag op afspraak van 14 uur tot 16.30 uur Telefonisch bereikbaar op weekdagen tussen 10 uur en 17 uur op 050 34 07 36 Medisch: telefonisch bereikbaar op weekdagen tussen 9 uur en 12 uur op 0471 83 90 10 leif@levenshuis.be • LEIF-punt Stadhuis Oostende Vindictivelaan 1 - 8400 Oostende Onthaal elke 1ste en 3de donderdag van de maand tussen 17.15 uur en 19.30 uur.

Bij voorkeur op afspraak via 0471 35 34 07 • LEIF-punt VLC De Geuzetorre Oostende Kazernelaan 1 - 8400 Oostende Onthaal elke 2de en 4de donderdag van de maand tussen 9.30 uur en 16 uur.

Bij voorkeur op afspraak via 059 51 73 06

7 topics 004 2015 okt.indd 7

3-11-2015 15:13:26

Therapie

Is DNR een stap te ver?

De DNR-code vrijwaart het recht op kwaliteitsvolle zorgen Vergrijzing, de intensieve(re) zorgen, de oncologische (r)evolutie … doen steeds vaker conflicten tussen de toenemende technische mogelijkheden versus de lichamelijke en psychische mogelijkheden van de patiënt ontstaan. Zo weekt een post-ICU syndroom vaak maatschappelijke vragen los. Inhoudelijk staat de DNR-beslissing lijnrecht tegenover het begrip ‘therapeutische verbetenheid’. Is een DNR-beslissing de stap te ver?

Het doel van een DNR-beleid is om een aanvaardbare levenskwaliteit na te streven en therapeutische hardnekkigheid te vermijden door het staken of niet starten van een levensverlengende behandeling. Dit omdat deze behandeling in de gegeven situatie als niet langer zinvol of doeltreffend wordt beschouwd of wanneer de patiënt deze behandeling weigert.

Als zorgverlener dien je een evenwicht te bewaren tussen het geven van hoop en het realistisch resultaat van een behandeling.

De DNR-code is dus een medische beslissing mits het akkoord van de geïnformeerde patiënt. Hierbij speelt het belang van de wet betreffende patiëntenrechten (2002): recht op kwaliteitsvolle dienstverstrekking, recht op informatie, recht op toestemming en recht op weigering. Communicatie blijft dus primordiaal.

de behandelende arts, huisarts, verpleegkundigen, andere (ziekenhuis)artsen en andere leden van het zorgteam vormt een moment van zelfreflectie als arts.

De argumentatie en het besluit moet men noteren in het medisch dossier.

HET DNR-CODERINGSBLAD Het DNR-coderingsblad is terug te vinden in het medisch dossier en biedt de arts een houvast tijdens een acuut moment, zeker tijdens een wacht of tijdens de nacht. Een DNR-code betekent echter niet dat de patiënt niet meer goed behandeld dient te worden en staat niet synoniem voor palliatieve zorgen. De DNR-code vrijwaart het recht op kwaliteitsvolle zorgen en men zal steeds comfort blijven nastreven. De DNR-code kan steeds veranderen in de loop van de tijd.

AANPAK In het overleg met de patiënt over mogelijke therapiebeperking bespreken we de relevante gevolgen en risico’s van weigering en overlopen we de behandelingsalternatieven. We beogen een weloverwogen beslissing van de patiënt. De keuze van de patiënt is namelijk bindend. Een overleg met de vertegenwoordiger van de patiënt kan enkel indien de patiënt wilsonbekwaam is en er geen geldige voorafgaande negatieve wilsverklaring is.

De beslissing van de vertegenwoordiger is meestal bindend. In een gesprek met de naasten van de patiënt verduidelijken we de gevolgen van een post-ICU syndroom: cognitieve en fysieke beperkingen van de patiënt en de eigen mentale gezondheid.

Het verwachtingspatroon van de naasten strookt zelden met de realiteit van het syndroom.

Interdisciplinaire bespreking bij de besluitvorming tussen

DIENST PNEUMOLOGIE dr. A. Simpelaere asimpelaere@azdamiaan.be 059 41 79 60

8 topics 004 2015 okt.indd 8

3-11-2015 15:13:26

DNR-CODES CODE 0 • geen beperkende maatregelen • alle zorg wordt verder gegeven CODE 1 • niet reanimeren • de maximale zorgen worden verstrekt met uitzondering van het aangeduide item CODE 2 • therapie niet uitbreiden • geen reanimatie, geen defibrillatie, • per patiënt vastgelegde beperkingen : • deze worden individueel bepaald!

• de individuele beperkingen zijn afhankelijk van de situatie, biologische leeftijd en co-morbiditeit van de patiënt CODE 3 • therapie afbouwen • in deze fase komt comfortzorg met pijnbestrijding en symptoomcontrole op de voorgrond • de afbouw van de therapie is individueel per patiënt af te spreken CODE 4 • stoppen van alle therapie behalve comfortzorg • staken van alle actieve en supportieve behandelingen wanneer het stervensproces reeds ingezet is • comfortzorg is een evidentie en behoort tot de basisbehandeling van elke patiënt

9 topics 004 2015 okt.indd 9

3-11-2015 15:13:27

Therapie

Therapiebeslissingen bij Jehovagetuigen

Plicht tot bijstand versus patiëntenrecht Wat hoort de houding van de arts te zijn tegenover de weigering door de patiënt van een behandeling, een weigering die de patiënt in levensgevaar kan brengen? Dit is een probleem dat zich o.a. stelt bij een weigering van de toediening van bloed aan een patiënt die getuige is van Jehova.

De wet betreffende de rechten van de patiënt laat geen twijfel bestaan over het juridische principe dat in dergelijke gevallen dient te worden gehanteerd. Hierin staat uitdrukkelijk dat de oordeelscompetente patiënt zijn toestemming dient te geven voor elke tussenkomst of behandeling door een zorgverlener. De wet stipuleert verder dat de patiënt het recht heeft om zijn toestemming weer in te trekken.

Dit betekent dat de patiënt ook elke tussenkomst of behandeling kan weigeren.

de patiënt zou bevorderen, behouden of herstellen.

Om de autonomie ten volle te kunnen uitoefenen, dient de keuze vrijwillig te zijn tot stand gekomen, zonder externe druk, manipulatie, chantage… De patiënt dient oordeelscompetent te zijn. Dat houdt in dat de patiënt het vermogen heeft om een keuze mee te delen, om relevante informatie te begrijpen, om een bepaalde situatie te vatten en om de voordelen en risico’s af te wegen.

In de maatschappelijke praktijk stelt men echter vast dat het recht op weigering niet steeds wordt erkend. Veelal roept men dan de plicht tot bijstand in. Die plicht weegt des te sterker op de arts, omdat de bescherming van de gezondheid en het leven een algemene finaliteit van de geneeskunde is. Die overweging kan ook een rol spelen waar een arts de weigering door de patiënt van levensreddende ingrepen, zoals in sommige gevallen bloedtransfusie, niet respecteert.

Getuigen van Jehova keren zich over het algemeen tegen de transfusie van vol bloed, rode en witte bloedcellen, bloedplaatjes en plasma. Natuurlijk hemoglobine wordt eveneens geweigerd. Voor de fracties van plasma (zoals albumine, immunoglobulines en stollingsfactoren) kan de houding variëren.

Over het algemeen aanvaarden de Getuigen alle niet van bloed afkomstige substituten voor plasma (cristalloïden, synthetische colloïden) en alle niet van bloed afkomstige zuurstofdragers.

Ook alle niet van bloed afkomstige farmaceutische producten ter vermindering van bloedverlies worden aanvaard, net als producten die bijdragen tot de vermeerdering van de productie van rode bloedcellen.

Er mag geen bloed worden gestockeerd waardoor het directe contact met het circulatiesysteem van de patiënt zou worden doorbroken. Autologe transfusies zijn dus ook uitgesloten.

WAARDEN De waarde van de autonomie kan verder worden gefundeerd in het respect voor de uniciteit van elke persoon en voor de menselijke waardigheid, die onder andere de vrijheid voor eenieder impliceert om over de eigen waarden te beslissen. Wanneer een patiënt een behandeling weigert kan de waarde van de autonomie in conflict komen met het medische oordeel dat een bepaalde ingreep het welzijn of de gezondheid van

GETUIGEN VAN JEHOVA

AANBEVELINGEN Patiënten hebben het volste recht om niet-levensnoodzakelijke ingrepen of behandelingen te weigeren. Uitzondering dient te worden gemaakt voor oordeelsonbekwame minderjarigen. De arts dient alle mogelijke voorzorgen te nemen en de elementen die de beslissing motiveren steeds aan het medische dossier toe te voegen. De hieronder vermelde richtlijnen dienen niet star te worden opgevat, maar met de nodige soepelheid te worden toegepast, afhankelijk van de situatie.

Het al dan niet aanwezig zijn van een weigering dient door de patiënt of de familieleden te worden meegedeeld aan de arts. Het is niet de verantwoordelijkheid van de arts om deze informatie op te zoeken. Wel dient hij in geval van weigering de nodige stappen te ondernemen om deze weigering in een schriftelijke verklaring vast te leggen en aan het dossier toe te voegen.

Het proces inzake deze weigering van de toediening van bloedtransfusies dient uitvoerig gedocumenteerd te worden en aan het medisch dossier van de patiënt te worden toegevoegd.

WILSBEKWAME MEERDERJARIGEN De arts is verplicht de weigering van een levensnoodzakelijke bloedtransfusie te respecteren, zelfs als dit de dood van de patiënt betekent.

Er dienen echter enkele voorwaarden

10 topics 004 2015 okt.indd 10

3-11-2015 15:13:27

vervuld te zijn. De patiënt moet oordeelsbekwaam zijn en mag niet lijden aan een psychiatrische pathologie die het oordeelsvermogen in de weg staat.

De patiënt dient te volharden in zijn weigering, na te zijn ingelicht over de gevolgen van de weigering. De patiënt moet de mogelijkheid krijgen tot een individueel gesprek met de arts, zodat de wil van patiënt in een serene en onafhankelijke omgeving kan worden vastgesteld. De arts dient de patiënt een verklaring te laten ondertekenen, waarin zijn weigering wordt vastgelegd en de arts moet deze verklaring toevoegen aan het medisch dossier van de patiënt.

Nadat de weigering van de levensnoodzakelijke bloedtransfusie is vastgesteld, kan de arts weigeren de patiënt verder te behandelen en kan hij doorverwijzen, behalve indien de gezondheidstoestand van de patiënt dit niet toelaat.

WILSONBEKWAME MEERDERJARIGEN De weigering voor transfusie door familieleden of andere begeleiders kan nooit volstaan. De arts mag de weigering slechts respecteren als er een bij goed bewustzijn, schriftelijk opgestelde, voldoende recente en ondertekende verklaring beschikbaar is van de patiënt en er geen enkele twijfel over bestaat dat deze verklaring door de patiënt werd opgemaakt. De verklaring kan weerlegbaar zijn mocht bijvoorbeeld uit de verklaring van derden blijken dat de patiënt twijfels heeft bij wat hij zou doen in dringende gevallen.

MINDERJARIGEN ZONDER OORDEELSVERMOGEN

MINDERJARIGEN MET OORDEELSVERMOGEN

Indien de ouders geen toestemming geven voor een levensnoodzakelijke bloedtransfusie mag de arts niet zomaar ingaan op het verzoek van de ouders. In dringende gevallen dient de behandeling als prioritair te worden toegepast.

Wanneer de ouders bij hun standpunt blijven, dient de arts contact op te nemen met het parket en zijn uitgevoerde beslissing mee te delen. Indien mogelijk dient de arts de verklaring van twee andere onafhankelijke collega’s te bekomen (college van drie), waaruit blijkt dat de bloedtranfusie levensnoodzakelijk is.

Bij de arts kan het vermoeden rijzen dat de beslissing van de minderjarige tot stand is gekomen onder een grote omgevingsdruk. De arts mag de weigering van de minderjarige respecteren, indien de minderjarige duidelijk oordeelsbekwaam is en de minderjarige inderdaad vrijwillig opteert voor de niet-behandeling. Dit wordt bij voorkeur in een gesprek onder vier ogen getoetst. Bij onoplosbare twijfel over de wilsbekwaamheid van de minderjarige dient te arts op dezelfde wijze te handelen als bij een wilsonbekwame minderjarige.

Bij de minste twijfel dient de arts de normale behandeling toe te passen In niet-dringende gevallen dient de arts zoveel mogelijk te overleggen met de ouders tot een vergelijk is bekomen, hij dient meer bepaald na te gaan of zij zich kunnen neerleggen bij de beslissing van een ‘college van drie’. Indien de arts de overlegprocedure mislukt acht, en hij oordeelt dat het levensbelang van het kind onvoldoende beschermd is, dient hij het parket op de hoogte te stellen, om een maatregel van opvoedingsbijstand uit te lokken.

Volledigheidshalve kan hier worden aan toegevoegd dat er hieromtrent geen eensgezindheid bestaat. Sommigen zijn ook van mening dat de arts de weigering door een wilsbekwame minderjarige Getuige van Jehova niet mag respecteren.

DIENST NEUROLOGIE dr. G. Fonteyn gfonteyn@azdamiaan.be 059 41 79 48

11 topics 004 2015 okt.indd 11

3-11-2015 15:13:27

Palliatieve sedatie

Palliatieve sedatie

Maximaal comfort in de stervensfase Palliatieve sedatie is het toedienen van sedativa in doseringen en combinaties die vereist zijn om het bewustzijn van een terminale patiënt in zijn laatste levensfase zoveel te verlagen als nodig om één of meerdere refractaire symptomen op een adequate wijze te controleren. Het betreft dus een doelbewust medisch handelen om bewustzijnsdaling na te streven en waarbij symptoomcontrole centraal staat.

Palliatieve sedatie situeert zich in het traject en proces van palliatieve zorg, en wordt niet toegepast om het overlijden te bespoedigen of enkel om de patiënt diep in slaap te brengen. Er is een uitgesproken verschil met euthanasie.

In tegenstelling tot euthanasie behoort palliatieve sedatie tot het normaal medisch handelen. Via palliatieve sedatie wordt een maximaal comfort beoogd van de patiënt in de stervensfase.

INDICATIES De indicatie tot palliatieve sedatie is het bestrijden van refractaire symptomen, symptomen die ernstig lijden veroorzaken en die op een klassieke manier niet afdoende kunnen worden verlicht.

De arts en de patiënt of diens vertegenwoordiger bepalen gezamenlijk en in overleg met het multidisciplinair team of een symptoom refractair is of niet. Het kan gaan om fysieke ofwel om psychische en existentiële symptomen.

Fysieke refractaire symptomen kunnen pijn, terminaal delier, terminale ernstige kortademigheid en verstikkingsgevoel zijn of ernstige vormen van misselijkheid en braken. Onder psychische en existentiële refractaire symptomen verstaan we een mentaal uitgeputte patiënt na een lange ziektegeschiedenis, patiënten met angst voor het lijden of voor het sterven en patiënten die niet meer verlangen om de laatste dagen bewust mee te maken.

Ook het gevoel om totaal afhankelijk te worden kan ondraaglijk zijn en de zin van het leven kan in vraag worden gesteld wanneer het overlijden binnen 1 à 2 weken wordt verwacht. Tenslotte verstaan we hieronder ook patiënten met twijfel over euthanasie.

VOORWAARDEN Palliatieve sedatie kan alleen verantwoord worden toegepast bij palliatieve, terminale patiënten. Het gaat om patiënten die stervende zijn.

Als regel is een op voorhand ingeschatte levensverwachting van maximum twee weken een voorwaarde voor continue palliatieve sedatie. Zoniet kan intermittente sedatie overwogen worden.

Ook als de patiënt ondraaglijk lijdt als gevolg van één of meerdere refractaire symptomen, kan palliatieve sedatie toegepast worden. Dit is niet hetzelfde als een “moeilijk” symptoom en geen gemakkelijkheidsoplossing om het gebrek aan adequate psychologische en spirituele begeleiding te camoufleren.

Wanneer er ondraaglijk lijden aanwezig is, moet er multi/interdisciplinair overleg zijn om de palliatieve zorg te optimaliseren.

In de regel kan palliatieve sedatie alleen worden toegepast mits het verkrijgen van een geïnformeerde toestemming. Hiervan kan slechts in uitzonderlijke gevallen afgeweken worden. Bij wilsbekwame patiënten is een geïnformeerde toestemming van de patiënt noodzakelijk. Bij wilsonbekwame patiënten moet er nagegaan worden of er een wilsverklaring is en of er een vertegenwoordiger is aangeduid. Er wordt steeds zo veel mogelijk gestreefd naar een consensus tussen patiënt, behandelende arts, behandelend team en naasten. De eindverantwoordelijkheid voor de beslissing tot palliatieve sedatie ligt bij de behandelende arts. Zo mogelijk dient er een bedenktijd van 12 uur of meer voorzien te worden tussen de

beslissing tot palliatieve sedatie en het moment waarop de palliatieve sedatie wordt gestart.

RISICO’S De risico’s van palliatieve sedatie zijn een te groot bewustzijnsverlies en verminderde communicatie waardoor de patiënt niet meer de mogelijkheid heeft om zijn beslissing te herroepen.

Ook het niet meer volledig ontwaken uit een sedatie die intermittent bedoeld was, vormt een reëel risico. Stabiele sedatie wordt meestal niet onmiddellijk bereikt met de mogelijkheid om ongewenst wakker worden. Ook de tijdsduur tot overlijden kan zeer variabel zijn (mogelijk probleem van langdurig sterven) en euthanasie is niet mogelijk tijdens palliatieve sedatie.

ACUTE PALLIATIEVE SEDATIE Soms kan een acute palliatieve sedatie noodzakelijk zijn. Dit kan het geval zijn bij zeldzame dramatische verwikkelingen, zoals een massieve fatale bloeding of dreigende verstikking. In dat geval is er geen tijd voor overleg en is een onmiddellijk ingrijpen geboden.

Uitzonderlijk is het dus mogelijk om een patiënt zonder geïnformeerde toestemming te sederen.

Bij risicopatiënten is het zeer wenselijk dat de mogelijkheid van deze vorm van acute palliatieve sedatie op voorhand met hen wordt besproken. Na het instellen van de acute palliatieve sedatie moet de toestand regelmatig geëvalueerd worden om na te gaan of verdere sedatie nog geïndiceerd is.

12 topics 004 2015 okt.indd 12

3-11-2015 15:13:27

PROPORTIONELE SYMPTOOMCONTROLE Proportionaliteit van de gebruikte therapie staat centraal: dosering en combinaties van medicatie moeten in verhouding staan tot het specifiek lijden dat dient gelenigd te worden. Dit wil zeggen dat de palliatieve patiënt slechts zo lang (kort) en zo diep (oppervlakkig) gesedeerd mag worden als strikt noodzakelijk is om symptoomcontrole te bereiken. Wie evenwel meer sedeert dan noodzakelijk om de refractaire symptomen onder controle te krijgen doet duidelijk niet aan palliatieve sedatie, maar aan actieve levensbeëindiging.

van het niet kunstmatig toedienen van voedsel en vocht quasi onbestaande.

Het staken van kunstmatige voedselen vochttoediening bij palliatieve sedatie veroorzaakt geen ‘extra’ lijden.

Daarenboven geeft kunstmatige voedsel- en vochttoediening bij deze terminale patiënten eerder aanleiding tot een toename van het discomfort.

De patiënt heeft het recht eenzijdig te beslissen om de kunstmatige toediening van voedsel en vocht te weigeren (wet over de patiëntenrechten).

Wanneer de patiënt zelf de wens uit om vocht en voedsel te blijven innemen, is alleen intermittente palliatieve sedatie mogelijk.

VOEDING- EN VOCHTTOEDIENING

BELANGRIJK

Het stoppen met kunstmatige voedselen/of vochttoediening is het voorwerp van een afzonderlijke beslissing. In de meeste gevallen gaat deze beslissing vooraf aan de beslissing tot palliatieve sedatie. De patiënten die gesedeerd worden zijn meestal niet meer in staat om normaal te eten of te drinken of staan zo dicht bij het overlijden dat ze reeds volledig gestopt zijn met eten en drinken. Bij deze patiënten (met een levensverwachting van 1 tot 2 weken) is het levensverkortend effect

De arts en de patiënt of diens vertegenwoordiger bepalen gezamenlijk en in overleg met het multidisciplinair team of de voorwaarden voor palliatieve sedatie aanwezig zijn. Ook gedurende de verdere uitvoering van de palliatieve sedatie dient het multidisciplinair team regelmatig en voldoende geconsulteerd te worden. Het is belangrijk om voldoende te noteren in het patiëntendossier. Zowel de voorwaarden en het tot stand komen van de beslissing worden best genoteerd, alsook de observaties en toedieningen

tijdens de uitvoering van de palliatieve sedatie.

ETHISCHE REFLECTIE Vooreerst dient steeds afgewogen te worden of een intermittente sedatie de voorkeur verdient boven een continue sedatie. Bij een intermittente sedatie kan men immers de patiënt op regelmatige, bij voorkeur vooraf afgesproken tijdstippen, laten ontwaken zodat contact mogelijk is en hij zijn wil kan kenbaar maken.

Vervolgens is het belangrijk om zorgvuldig de proportionaliteit na te streven. Dit zorgt ervoor dat de bewustzijnsdaling niet dieper of langduriger is dan nodig is voor de adequate symptoomcontrole.

Het is aan te raden om deze afspraak met de familie schriftelijk vast te leggen.

Het onderscheid met euthanasie situeert zich op drie domeinen • • •

De intentie: symptoomcontrole bij palliatieve sedatie en levensbeëindiging bij euthanasie.

De handeling: zoveel medicatie als nodig om de symptomen te controleren bij palliatieve sedatie en zoveel als nodig om het leven te beëindigen bij euthanasie.

Het resultaat: levensverkorting is uitzonderlijk bij palliatieve sedatie en is bij euthanasie per definitie het doel.

DIENST NEUROLOGIE dr. G. Fonteyn gfonteyn@azdamiaan.be 059 41 79 48

13 topics 004 2015 okt.indd 13

3-11-2015 15:13:28

ZORGPAD

Az Damiaan implementeert een nieuw klinisch zorgpad

Subcutane chemotherapie in de thuissituatie Sinds enkele jaren worden cytostatica ontwikkeld die naast hun intraveneuze toediening ook subcutaan kunnen worden gegeven. Studies tonen voor deze producten aan dat dit, naast het feit dat het veilig en even efficiënt is, eveneens goedkoper is. Daarnaast geniet subcutane cytostatica de voorkeur van de patiënt. Toediening in de thuissituatie behoort hierdoor tot de mogelijkheden. Az Damiaan stelt hiervoor een zorgpad beschikbaar.

Het toedienen van chemotherapie gebeurt tot op heden quasi uitsluitend in het ziekenhuis en via intraveneuze weg.

Dit is voor de patiënt zowel praktisch, financieel als emotioneel een moeilijk proces.

bortezomib, trastuzumab, azacitidine en cytarabine. In dit implementatieproject wordt ingegaan op één product dat gebruikt wordt bij de behandeling van borstkanker met HER2+ receptoren, namelijk trastuzumab (Herceptin®).

Recent zijn enkele chemotherapeutica ontwikkeld die niet intraveneus, maar subcutaan worden toegediend. Deze blijken in alle studies op zijn minst even efficiënt en dikwijls met minder bijwerkingen. Daarnaast meldt de patiënt in deze studies nog een aantal voordelen (minder pijn bij het aanprikken, geen poortkatheter, minder infusietijd en dus een korter ziekenhuisverblijf).

Dankzij een nieuwe formule kan trastuzumab SC in een vaste dosis worden toegediend en niet langer volgens lichaamsgewicht.

Hiervoor wordt trastuzumab gecombineerd met recombinant human hyaluronidase PH-20 als excipiens om zo het subcutaan weefsel op te lossen, zodat het nodige volume van 5 ml vlot subcutaan kan worden ingespoten.

Meerdere studies tonen ook aan dat deze subcutane chemotherapie veilig kan worden toegediend in de thuissituatie.

Voor de patiënt levert dit dus bijkomende voordelen op. Het grootste probleem voor de thuistoediening stelt zich praktischorganisatorisch voor het ziekenhuis en zijn zorgverstrekkers.

In het kader van een Bachelorproef 1 werd, in samenwerking met de artsen, nagegaan wat de mogelijkheden en problemen zijn voor het toedienen van de vier op heden beschikbare producten van subcutane toediening in een thuissituatie:

HER2-POSITIEVE BORSTKANKERPATIËNTEN Dit klinisch pad laat organisatorisch toe, vanzelfsprekend de vrije keuze van de patiënt hierin respecterend, om subcutane chemotherapie in de thuissituatie toe te dienen. Meer specifiek is de doelgroep alle HER2-positieve borstkankerpatiënten behandeld met Herceptin® (Trastuzumab), zowel in adjuvante setting als gemetastaseerde setting.

Er is binnen dit zorgpad specifieke

aandacht voorzien om alle praktische problemen (o.a. transport van gekoelde chemotherapie, korte houdbaarheid van chemotherapie, benodigdheden thuis, opleiding thuisverpleegkundige …) aan te pakken tot een vlot functionerend systeem. Daarnaast zal de patiënt uitgebreid betrokken worden om, vanuit zijn of haar visie, de kwaliteit van zorg bij te sturen en de tevredenheid te beoordelen.

Gezien vroegere studies aantoonden dat thuistoediening van chemotherapie zowel voor de maatschappij maar ook voor de patiënt financieel voordeliger is, wordt er ook een financiële evaluatie uitgevoerd.

STRIKTE SAMENWERKING Deze implementatie noodzaakt een strikte samenwerking, zowel in als buiten het ziekenhuis, tussen het verpleegkundig departement, de apotheek, de patiënt, de medisch oncoloog en de huisarts.

De oncologisch verpleegkundige speelt hierin een centrale rol. Naast het standaardiseren en opleiden van verpleegkundigen in de thuiszorg, zal de oncologisch verpleegkundige ook het geheel coördineren en de praktische

1

: (Subcutane toediening van antitumorale middelen in de thuissituatie: Aanmaak van een klinisch zorgpad, Bachelorproef , Nollet Inne, 2013-2014)

14 topics 004 2015 okt.indd 14

3-11-2015 15:13:28

organisatie van het project dagdagelijks opvolgen.

De medisch oncoloog draagt de eindverantwoordelijkheid en is het eerste aanspreekpunt bij problemen.

Momenteel is er geen financiële regeling voorhanden om de toediening van subcutane chemotherapie in de thuissituatie mogelijk te maken.

Nevendoelstelling van dit project is dan ook om aan de hand van deze studie en de resultaten ervan een krachtig dossier te hebben, zodat de terugbetaling van deze acte ook financieel bespreekbaar wordt.

KOELING De eerste toediening gebeurt steeds in het ziekenhuis omdat nevenwerkingen kunnen optreden. Nevenwerkingen kunnen zijn: allergische reactie, koorts en hypotensie. Dit komt echter zeer zelden voor. De volgende drie toedieningen gebeuren in de thuissetting. Vervolgens vindt elke vijfde toediening terug plaats in het ziekenhuis. Dit uit praktische overwegingen, zoals noodzakelijke consultatie met de arts, het voorschrijven van de volgende medicatie en het afleveren van de volgende medicatie.

Het product dat wordt toegediend, moet onder strikte voorwaarden gekoeld blijven. Vooraleer de eerste thuistoediening zal plaatsvinden, krijgt de patiënt een thermometer mee, die de temperatuur van de koelkast zal monitoren. Deze metingen worden ons bezorgd voor de start van de behandeling.

Mocht deze koeling ontoereikend zijn, kan ervoor gekozen worden om de medicatie ter bewaring bij de huisarts te houden.

De medicatie wordt steeds meegegeven in een koelbox en bij de thuistoediening zal steeds eerst de koeling van de koelkast worden geëvalueerd door de toediener.

De huisarts heeft een belangrijke rol in het proces.

Bij de opstart wordt de huisarts door de behandelende arts op de hoogte gesteld en wordt een bundel bezorgd met alle aandachtspunten, nevenwerkingen, toxiciteit en afspraken. Bij de vierde toediening neemt de huisarts een bloedafname en zo mogelijk ook een EKG. Zodoende zijn de resultaten gekend alvorens de patiënt zich naar het ziekenhuis begeeft.

Vanuit financieel oogpunt is er geen nomenclatuur beschikbaar die de

coördinatie kan vergoeden.

De coördinatie gebeurt door de artsspecialist van het ziekenhuis en omvat de opvolging, het opmaken van de voorschriften, de tussentijdse beschikbaarheid en de follow-up. In dit project zal dit gebeuren door de medisch oncologen, dr. I Spoormans en dr. R. D’hondt.

Sterke kanten van het onderzoeksproject zijn uiteraard de voordelen voor de patiënt, de naadloze zorg, de betrokkenheid van de eerstelijn (huisarts en thuisverpleegkundigen).

Aandachtspunten betreffen voornamelijk de praktische bezwaren rond de koeling en het transport met strikte voorwaarden.

Alhoewel de praktische uitwerking zeer stringent zal verlopen, is om die reden een implementatie in een proefproject aangewezen.

DIENST MEDISCHE ONCOLOGIE dr. I. Spoormans ispoormans@azdamiaan.be 059 41 79 78 dr. R. D’hondt rdhondt@azdamiaan.be 059 41 79 78

15 topics 004 2015 okt.indd 15

3-11-2015 15:13:29

Van A tot Z PLASTISCHE HEELKUNDE De Raad van Bestuur besliste om dr.

Rudolf Vertriest aan te stellen als artsspecialist consulent in de plastische heelkunde.

MEDISCHE DIENSTHOOFDEN Per 01.07.2015 gingen de aanstellingen in van volgende medische diensthoofden: • Dr. Myriam Azou: medisch diensthoofd zorgprogramma voor kinderen.

• Dr. Sabine Gerniers: medisch diensthoofd basiszorgprogramma voor kinderen.

• Dr. Sylvie Van Molhem: medisch diensthoofd functie lokale neonatale zorg (in opvolging van dr.

Van Paemel).

• Dr. An Simpelaere: medisch diensthoofd midcare (in opvolging van dr. Desmet).

EINDE SAMENWERKING Tandarts Lies Deckers en dr. Lieven Depypere ( Algemene heelkunde) stopten hun activiteiten in ons ziekenhuis. Dr. Aldegonde Van Paemel (Pediatrie) en dr. Roger Ameloot (Anesthesie) gingen per 30 september 2015 op pensioen.

ERKENNING Op 01.08.2015 ontving Az Damiaan de erkenning voor het coördinerend gespecialiseerd oncologisch zorgprogramma voor borstkanker, met ingang van 02.01.2014. Dit is een belangrijke stap voor de verdere uitbouw van de oncologische zorgverlening in Az Damiaan.

VACATURE ARTS-SPECIALIST IN DE URGENTIEGENEESKUNDE OF ACUTE GENEESKUNDE (M/V) Het Az Damiaan Oostende is een gloednieuw ziekenhuis met 523 acute bedden en beschikt over alle disciplines, op cardiochirurgie na. Het ziekenhuis nam in oktober 2012 zijn intrek in een volledige nieuwbouw. Naast het cathlab zijn ook de technische diensten prima uitgerust.

Het ziekenhuis heeft een druk bezochte functie Gespecialiseerde Spoedgevallenzorg (FGS). In 2014 ving de spoed 24.800 patiënten op.

FUNCTIE Het Az Damiaan Oostende wenst zijn spoedgevallendienst verder uit te bouwen en zoekt hiervoor dynamische artsen-specialisten in de Urgentiegeneeskunde of artsen-specialisten in de Acute Geneeskunde.

ONS AANBOD Een organisatie in volle beweging en met ambitieuze toekomstplannen.

Diverse en klinisch interessante pathologie.

Geïnteresseerde en gemotiveerde collegae urgentie-artsen en verpleegkundigen.

Samenwerking met hooggekwalificeerde collegae-artsen van ondersteunende disciplines.

Ondersteuning door uitstekende medisch-technische diensten.

Een zeer aantrekkelijk uurrooster en verloning.

INTERESSE? Wil bij interesse of vraag voor bijkomende informatie vrijblijvend contact opnemen met Dr. M. Schurgers, hoofdarts, 059 41 67 52, mschurgers@azdamiaan.be of Dr. S. Bogaerts, diensthoofd urgentiegeneeskunde, 059 41 79 88, sbogaerts@azdamiaan.be of mevr. E. Roels, directiesecretariaat, 059 41 67 42, eroels1@azdamiaan.be.

Gelieve uw sollicitatiebrief met CV te richten naar: mevrouw G. Brugmans, voorzitter Raad van Bestuur Gouwelozestraat 100 8400 Oostende gbrugmans@azdamiaan.be met kopie naar het diensthoofd dr. S. Bogaerts via sbogaerts@azdamiaan.be.

INTERACTIEVE VORMING MET PENTALFA Het Pentalfa-project staat voor interactief postgraduaat afstandsonderwijs. Bedoeling is het postgraduaat onderwijs van de Faculteit Geneeskunde van KU Leuven op een interactieve wijze in uw eigen regio aan te bieden. Ook in Az Damiaan kunt u, dankzij onze geavanceerde apparatuur voor videoconferentie, diverse sessies bijwonen.

Voor elke Pentalfa-sessie wordt een accreditering aangevraagd. Accreditering gebeurt automatisch nadat u bij aankomst uw gegevens hebt geregistreerd.

Sommige sessies maken gebruik van een voor Pentalfa ontwikkelde interactieve online applicatie.

Tijdens een sessie kan u: • deelnemen aan een interactieve voting • vragen doorsturen naar de centrale moderator • downloaden van de presentaties in pdf • informatie lezen over het onderwerp en de spreker(s) U maakt verbinding met internet via uw mobiele provider (3G of 4G) of maakt gebruik van het WiFi-netwerk in Az Damiaan.

Wij bezorgen de inloggegevens.

De sessies starten steeds om 19.45 uur (onthaal vanaf 19.30 uur) en vinden plaats in vergaderzaal Lange Nelle, te bereiken met de panoramische liften aan het onthaal op de 5de verdieping. Het overzicht vind je op www.azdamiaan.be - onder de rubriek professionals - Pentalfa.

16 topics 004 2015 okt.indd 16

3-11-2015 15:13:29

TEVREDEN PATIËNTEN IN AZ DAMIAAN Az Damiaan neemt jaarlijks deel aan een patiëntentevredenheidsmeting die wordt georganiseerd door het Vlaamse Indicatoren Project (VIP2).

Elke patiënt van de deelnemende zorgeenheden kreeg bij zijn ontslaggesprek de enquête aangeboden.

In de enquête werden vragen gesteld over opname, ontslag, de medewerkers … Er werden ook twee algemene vragen gesteld over het ziekenhuis.

De patiënt kon het ziekenhuis een algemeen beoordelingscijfer geven tussen 0 en 10. Het AZ Damiaan behaalde een gemiddeld cijfer van 8,6/10 in 2014. De globale tevredenheid van patiënten is vergelijkbaar met 2013 en met andere ziekenhuizen (8,5/10).

Een tweede algemene vraag was de mate waarin de patiënt het ziekenhuis op basis van deze opname zou aanbevelen. 71% van de patiënten zou het ziekenhuis zeker aanbevelen. Hiermee scoort het AZ Damiaan 8% hoger dan de benchmark.

Deze scores zouden niet behaald worden zonder de toegewijde en professionele inzet van onze artsen en medewerkers. Kwaliteitsvol samenwerken loont. Dankzij de warme en hoogwaardige zorg mogen we ons bij de beste ziekenhuizen van het land rekenen.

OPLEIDINGSAVOND IPEO - DONDERDAG 12 NOVEMBER 2015 Hierbij nodigen wij u uit voor de opleidingsavond omtrent IPEO (Instrument voor eerste psychosociale evaluatie en opvang) op donderdag 12 november 2015 van 18 uur tot 21 uur in VZ Staketsel (auditorium) van Az Damiaan.

Tijdens deze avond komen de volgende onderwerpen en sprekers aan bod: • Voorstelling project IPEO & Cijfers Az Damiaan 2013-2014

Jente Vandeburie – Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Largo Roeselare •

Herstelgerichte training op basis van oplossingsgericht werken bij zelfdoding Khely Kenis - oplossingsgericht therapeut & Sara Vansteyvoort – vrijwilliger slachtofferhulp

•

Preventie van zelfdoding: een oplossingsgerichte aanpak Patrick Vanderreydt – Centrum ter Preventie van Zelfdoding

Na afloop wordt een glaasje aangeboden in de cafetaria. Accreditering werd aangevraagd.

Inschrijven kan via symposium@azdamiaan.be

HEALTH BY TECHNOLOGY v1.0 - ZATERDAG 20 FEBRUARI 2016 mHealth, eHealth, bigdata, quantified self en consumerization of healthcare zijn de nieuwe ‘trendy’ woorden in de zorgsector, maar wat betekent dit in de praktijk? Az Damiaan brengt een uitzonderlijk en boeiende kijk op hoe ‘game-changing’ digitale technologieën een positieve impact kunnen hebben op de gezondheidszorg van vandaag. Het symposium Health by Technology v1.0 zal plaatsvinden op zaterdagvoormiddag 20 februari 2016 in Az Damiaan. Sprekers, waaronder Prof. dr. Koen Kas, zullen inspirerende presentaties brengen met focus op de praktijk. Stip deze datum dus alvast aan in uw agenda.

NUTTIGE DATA Datum

Uur

Event

Thema

Opleiding omtrent IPEO JAK-2 the future: Het vernieuwde landschap van myeloproliferatieve aandoeningen.

Pentalfa Aanpak van congenitale vasculaire malformaties bij kinderen.

Pentalfa Nieuwe genetische technieken in de medische praktijk.

Healthcare by Symposium. Meer informatie volgt via Technologie v1.0 persoonlijke uitnodiging.

Wetenschappelijke Programma volgt via persoonlijke uitnodiging. vergadering

Locatie

12/11/2015 19/11/2015

18.00 uur IPEO-opleiding 19.45 uur Pentalfa

Az Damiaan Oostende Az Damiaan Oostende

26/11/2015

19.45 uur

Az Damiaan Oostende

14/01/2016

19.45 uur

20/02/2016

09.00 uur

04/05/2016

20.00 uur

Az Damiaan Oostende Az Damiaan Oostende Az Damiaan Oostende

17 topics 004 2015 okt.indd 17

3-11-2015 15:13:29

Innovatie

Belgische ziekenhuisprimeur in Az Damiaan

Koper- en zilverionisatie tegen legionella In april 2015 paste Az Damiaan, als eerste Belgisch ziekenhuis, zijn legionellabeheersplan aan door de implementatie van een Bifipro®installatie. Het systeem is opgebouwd uit koper- en zilverelementen, die op basis van het waterverbruik worden gedimensioneerd. Deze implementatie verzekert de patiëntveiligheid en biedt tegelijk een belangrijk energiebesparend voordeel.

Deze toepassing, gebaseerd op koper- en zilverionisatie, is sinds geruime tijd gekend, maar is pas sinds 2014 goedgekeurd als alternatieve beheersmaatregel in het kader van het legionellabesluit in België. Az Damiaan werkte, samen met de firma Holland Water, een project uit om het beheersplan te optimaliseren voor de komende jaren. In onze continue zoektocht naar verbetering en efficiëntie op gebied van patiëntveiligheid en energie, brachten we met dit project beide doelstellingen samen.

LAGERE TEMPERATUUR Az Damiaan maakt in de huidige legionellabestrijding gebruik van thermische desinfectie. Hierbij wordt de installatie continu boven de 60°C gehouden om te verhinderen dat er kolonievormende eenheden (kortweg KVE) optreden. Het is vooral belangrijk dat de punten waar het water stilstaat, periodiek worden gespoeld. Dit is een arbeidsintensieve manier om het water zuiver te houden. Daarnaast is het opstoken van warm water een energetische slokop. De Bifipro®-installatie zorgt ervoor dat stilstaand water gedurende 8 tot 12 weken gevrijwaard is van KVE. Dit betekent letterlijk dat wekelijkse spoeling overbodig wordt en vervangen kan worden door tweemaandelijkse spoeling.

Vervolgens is het niet langer nodig het water hoger op te stoken dan nodig voor de comforttemperatuur van het sanitair warm water. Hierdoor zal de temperatuur van het sanitair warm water worden verlaagd naar 48°C.

over de elektroden gezet en worden kleine hoeveelheden metaalionen rechtstreeks in het water gedoseerd.

De gedoseerde concentraties liggen ruim onder de wettelijke normen en kunnen op geen enkele manier schade veroorzaken bij mens of milieu. Dit is reeds veelvuldig bewezen door talrijke wetenschappelijke studies.

De koper- en zilverionen zorgen ervoor dat de biofilm uit de waterleidinginstallatie wordt verwijderd en dat nieuwe bacteriën zich moeilijk of niet kunnen reproduceren.

Het Bifipro®-systeem werd tevens uitgebreid beproefd door een stuurgroep van experten en werd ook positief beoordeeld door de Hoge Gezondheidsraad.

SEPARATE IONISATIEKAMERS Het Bifipro®-systeem is gebaseerd op koper- en zilverionisatie en bestaat uit separate ionisatiekamers voor koper en zilver waarin zich per kamer steeds twee elektroden bevinden. In functie van het doorstroomdebiet wordt een nauwkeurig ingestelde stroom

18 topics 004 2015 okt.indd 18

3-11-2015 15:13:31

Voorstelling

Nieuwe artsen in Az Damiaan dr. Valerie Adam - pneumoloog Dr. Valerie Adam ging op 1 augustus 2015 aan de slag op de dienst Inwendige geneeskunde van het Az Damiaan en zal de verdere uitbouw van de pneumologie - oncologie op zich nemen.

Zij wordt specifiek verantwoordelijk voor het opstarten en uitvoeren van de echo-endoscopie op pulmonair vlak.

dr. Griet Ghys - geriater Op 31 augustus 2015 vervoegde dr. Griet Ghys de dienst Geriatrie.

Dr. Ghys behaalde het diploma geneeskunde aan de KU Leuven in 2009. Zij volbracht de specialisatie geriatrie aan het UZ Leuven.

dr. Francis De Burghgraeve - anesthesist - intensivist Dr. Francis De Burghgraeve startte op 1 oktober 2015 in opvolging van dr. Roger Ameloot, die met pensioen ging.

Hij behaalde zijn erkenning als arts-specialist in de anesthesie en reanimatie in 2014 en als intensivist in 2015. Hij heeft een bijzondere bekwaamheid in het uitvoeren van echogeleide locoregionale technieken.

dr. Aagje Pareyn - pediater Op 1 oktober 2015 vervoegde dr. Aagje Pareyn de dienst Pediatrie, in opvolging van dr.

Aldegonde Van Paemel, die met pensioen ging.

Dr. Pareyn volbracht de specialisatie pediatrie aan het UZ Leuven bij prof. dr. Van Geet en deed er ervaring op in alle subspecialismen van pediatrie en neonatologie.

dr. Mohamed Abasbassi - algemene heelkunde Dr. Mohamed Abasbassi vervoegde de dienst Algemene Heelkunde op 1 novemeber 2015. Hij volbracht de specialisatie algemene heelkunde aan het az Turnhout, az groeninge Kortrijk, de Ziekenhuisgroep Twente en het UZ Leuven en heeft een bijzondere bekwaming in de colorectale heelkunde. Dr. Abasbassi was reeds werkzaam in AZ Diest en blijft werkzaam in het UZ Leuven als consulent colorectale heelkunde.

dr. Sarah Terras - dermatoloog Op 1 november 2015 vervoegde dr. Sarah Terras de dienst Dermatologie van Az Damiaan.

Zij verrichtte wetenschappelijk onderzoek naar de functie van de regulatoire T-cel in autoimmune huidziekten, naar verschillende collagenosen en naar UVA1-fototherapie.

Haar opleiding dermatologie volgde dr. Terras in het St. Josef Hospital, Ruhr Universiteit Bochum, Duitsland.

19 topics 004 2015 okt.indd 19

3-11-2015 15:13:34

Voor meer informatie kan je terecht op www.azdamiaan.be

www.facebook.com/azdamiaan

@azdamiaan

Az Damiaan Oostende

Az Damiaan vzw Gouwelozestraat 100 8400 Oostende Tel. +32 (0)59 41 40 40 Fax +32 (0)59 41 40 20 info@azdami aan .be www.azdamiaan .be

topics 004 2015 okt.indd 20

3-11-2015 15:13:34