MEMORANDUM VLAAMSE VERKIEZINGEN 2024
Slim investeren in infrastructuur voor waterzuivering en regenwater 4 aanbevelingen voor de volgende legislatuur
1
2
Index Een betaalbare en toekomstgerichte infrastructuur
4
Nieuwe, complexe uitdagingen voor de afvalwatersector
6
Vier aanbevelingen voor de volgende legislatuur:
8
01. Versterk de rol van Aquafin als geïntegreerd netwerkarchitect 02. Stimuleer verticaal geïntegreerd projectmanagement en
rioolbeheer
03. Houd de tempoverhoging aan die is ingezet voor de uitbouw
van de afvalwaterinfrastructuur
04. Investeer in innovatie en verlaag zo de jaarlijkse kost van
afvalwaterzuivering
8 12 16 20
3
4
Een betaalbare en toekomstgerichte infrastructuur Het afvalwater van ruim 86% van de Vlamingen wordt ondertussen gezuiverd voordat het naar een waterloop gaat. Vlaanderen heeft duidelijk stappen vooruitgezet in de aansluiting van huishoudens op de waterzuiveringsinfrastructuur. Toch staan we nog steeds voor grote uitdagingen. De beschikbaarheid van voldoende proper water voor mens, milieu en economie is niet meer de evidentie die het ooit leek. Een verdere scheiding van regen- en afvalwater is nodig om ecologische redenen, maar ook om riooloverstromingen te voorkomen. Door het veranderende neerslagpatroon komen ze steeds vaker voor, waarbij ze aanzienlijke schade kunnen aanrichten in woningen. Nieuwe soorten vervuiling die in de waterlopen zijn geslopen, leiden tot kopzorgen. En dat terwijl de Europese lidstaten nog steeds worstelen met de verplichtingen die de 23 jaar oude kaderrichtlijn Water oplegt. Het doel om de watervoorraden en de waterkwaliteit in Europa veilig te stellen, zoals deze kaderrichtlijn vraagt, is nog veraf. Jaarlijks gaat er 1,4 miljard euro naar de afvalwatersector om stappen vooruit te zetten op al die domeinen. Dat is veel en weinig tegelijk, gezien de berg waar Vlaanderen nog over moet. Voor een maximale return van de beschikbare middelen, dient het rioleringslandschap optimaal ingericht te worden en moet innovatie worden ingezet als hefboom. Alleen dan kunnen de gestelde uitdagingen aan het gewenste tempo en budgettair haalbaar worden aangepakt. Aquafin doet vier aanbevelingen om effectiever toe te werken naar de ecologische doelstellingen die Vlaanderen vooropgesteld heeft. Ze zijn geformuleerd na gesprekken met milieu-experten, steden en gemeenten, de watersector en burgervertegenwoordigers. Onze aanbevelingen bouwen verder op eerdere realisaties en beleidskeuzes. We focussen op wat haalbaar is om budgetten effectief in te zetten en tot zichtbare resultaten voor de burgers te komen. Alain Bernard Voorzitter van de raad van bestuur
Betrouwbare partner voor het Vlaamse Gewest Aquafin zorgt al meer dan dertig jaar voor de uitbouw, het beheer en de prefinanciering van de bovenlokale waterzuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen. We vangen het water uit de bovenlokale riolen op in grote collectoren en behandelen het op 328 zuiveringsinstallaties. Met gerecupereerde energie en grondstoffen werken we mee aan een toekomstbestendig Vlaanderen. In samenwerking met gemeentelijke rioolbeheerders bieden we een deskundig rioolbeheer aan steden en gemeenten en geven we ruimte aan regenwater. We zoeken verbinding met uiteenlopende partners en stimuleren innovatie in de sector.
5
Uitbouw en verbetering infrastructuur (totaal)
Infrastructuur in beheer
• Projecten opgeleverd: 4,5 miljard euro • Projecten in uitvoering: 1,9 miljard euro • Bedrag geprefinancierd: 5 miljard euro
• 328 zuiveringsinstallaties, 2.033 pompstations, 7.172 km leidingen • 3 drooginstallaties en 13 vergistingsinstallaties voor slib • Producent van groene elektriciteit, biomethaan en groene warmte (via riothermie)
Tewerkstelling • Aantal medewerkers: 1.213 • Indirecte tewerkstelling: 10.000 jobs Zuivering huishoudelijk afvalwater (per jaar)
Partnerschappen voor gemeentelijk rioolbeheer Structureel
Ad hoc
• Gezuiverd afvalwater: 800 miljoen m³ • Gezuiverd water beschikbaar voor hergebruik: 150 miljoen m³ • Verwerkt waterzuiveringsslib: 10 miljoen ton
Aquafin, de noodzakelijke en verbindende actor Aquafin zorgt in het complexe veld van de watersector voor de noodzakelijke verbinding tussen het Vlaamse Gewest, met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW) als regisseurs van de waterketen, en de Vlaamse steden en gemeenten, die regisseur zijn op het publiek domein.
REGISSEURS VAN DE WATERKETEN
REGISSEUR VAN DE PUBLIEKE RUIMTE
VMM & CIW
GEMEENTE
VERBINDER & MATCHMAKER
Nieuwe, complexe uitdagingen voor de afvalwatersector 6
INFRASTRUCTUUR UITBOUWEN EN OPTIMALISEREN OM DE WATERKWALITEITSDOELEN TE BEHALEN Ondanks alle geleverde inspanningen heeft Vlaanderen nog een hele weg te gaan voordat alle waterlopen een goede kwaliteit hebben en we dus aan de Europese kaderrichtlijn Water voldoen. De waterzuiveringssector levert daaraan een aanzienlijke bijdrage, door de vervuiling van de waterlopen door huishoudelijk afvalwater nog verder terug te dringen. Door de versnippering van de sector verloopt dat proces echter langzamer dan nodig en blijven er kansen onbenut om budgetten optimaal in te zetten. ZORGWEKKENDE STOFFEN UIT HET WATER VERWIJDEREN VRAAGT BIJKOMENDE ZUIVERINGSTECHNIEKEN Het oppervlakte- en grondwater bevatten een cocktail aan zorgwekkende stoffen, die afkomstig zijn van menselijke activiteiten en via verschillende routes aangevoerd worden (PFAS, geneesmiddelen, microplastics…). Het effect van hun impact op mens en milieu wordt geleidelijk duidelijker. Sommige stoffen moeten vandaag nog niet verwijderd worden op zuiveringsinstallaties, maar wellicht wel in de nabije toekomst. Een deel van die stoffen zorgt nu al wel voor hoge kosten.
Zo moet PFAS verwijderd worden uit het bemalingswater van rioleringswerken in zones waar voorzichtigheidsmaatregelen van toepassing zijn. De technieken om dat betaalbaar op grote schaal te doen, zijn in ontwikkeling maar staan nog lang niet op punt. RIOLERINGS- EN ZUIVERINGSINFRASTRUCTUUR ALS SCHAKEL IN HET VLAAMS KLIMAATADAPTATIEPLAN De klimaatverandering zorgt voor meer neerslag in de winter en drogere zomers met korte, meer intense buien. De Vlaamse ambities in het Klimaatadaptatieplan en in de Blue Deal zijn duidelijk, maar de gekozen methodes om ze te realiseren zijn vaak erg klassiek. Toch is er wel degelijk veel innovatiepotentieel in de waterzuiveringssector en zijn er talloze koppelkansen die voor het grijpen liggen. Zo zouden rioleringsprojecten systematisch moeten worden gecombineerd met maatregelen om het publieke domein te vergroenen en waterrobuust te maken. Zonder voldoende extra ingrepen zullen riooloverstromingen in woonkernen en overstorten van rioolwater in de waterlopen namelijk steeds vaker voorkomen. Innovatieve technieken zoals een waterdoorlatende onderfundering moeten verder ingang vinden om water te bufferen waar er niet veel vrije ruimte voorhanden is.
7
Circulair watergebruik moet de waterbeschikbaarheid verhogen, en er is nog veel onaangeboord potentieel. Bijna 20% van het afvalwater dat door Aquafin wordt gezuiverd kan - mits een voortgezet stimulerend beleid - worden hergebruikt en opgewaardeerd tot proceswater en drinkwater. KLIMAATIMPACT VERMINDEREN DOOR DUURZAAM INFRASTRUCTUUR TE BOUWEN EN WATER TE ZUIVEREN Waterzuivering heeft uiteraard een positieve invloed op het milieu, maar anderzijds zijn er ook broeikasgasemissies die rechtstreeks aan het zuiveringsproces en aan de gebruikte bouwmaterialen toe te wijzen zijn. De waterzuiveringsinstallaties stoten behoorlijk wat lachgas uit. Klassiek beton heeft dan weer een heel hoge CO2-voetafdruk. Met de inzet van nieuwe materialen en technologieën kan die extra druk op het milieu succesvol verminderd worden. Anderzijds biedt de aanleg van nieuwe rioleringsinfrastructuur ook koppelkansen om biodiversiteit te stimuleren of groen(blauw)e maatregelen te integreren. Het waterzuiveringsproces kan mogelijk ook groener en kleinschaliger uitgevoerd worden in de afgelegen gebieden. Nature-based s o l u t i o n s ku n n e n h e t h u i s h o u d e l i j ke afvalwater van de buitengebieden op de zoneringsplannen al een basiszuivering geven.
Vier aanbevelingen voor de volgende legislatuur 8
01
Versterk de rol van Aquafin als geïntegreerd netwerkarchitect
In Vlaanderen is de rioolinfrastructuur opgedeeld en toegewezen aan twee verschillende bestuursniveaus. Lokaal aan de gemeenten en bovenlokaal aan het Vlaamse gewest, Aquafin dus. Dat is bijna nergens anders in Europa het geval. Om een optimaal ecologisch resultaat te bereiken vanuit de beschikbare budgetten is het noodzakelijk om alle rioolinfrastructuur in Vlaanderen als één integraal netwerk te behandelen. Het Vlaamse Gewest heeft de voorbije jaren dan ook duidelijk stappen richting integratie gezet. Met twee opdrachten van de Vlaamse Regering evolueerde Aquafin al naar geïntegreerd netwerkarchitect. Het gewest kende in 2019 aan Aquafin decretaal de rol van matchmaker toe om de investeringen in riooluitbouw van het gewest en van de gemeenten beter op elkaar af te stemmen. Aquafin kreeg ook de opdracht om het asset management in Vlaanderen te verbeteren door in overleg met de sector de standaarden voor rioolinspecties op te maken.
VERZEKER CONTINUÏTEIT VAN DE LOPENDE ACTIES De gevraagde standaarden om de lokale rioleringsinfrastructuur te inspecteren zijn ondertussen uitgezet. Een online tool geeft beleidsmakers nu zicht op de actuele toestand per gemeente en per rioolbeheerder. Om een verdere accurate opvolging van de actieplannen en herstellingen in de databank te verzekeren, is het aangewezen om de opdracht die Aquafin kreeg tot 2027 te verlengen met minstens vijf jaar, tot 2032. KIES VOOR MEER ECOLOGISCH EN BUDGETTAIR RENDEMENT Een versterking en verankering van onze verantwoordelijkheid als geïntegreerd netwerkarchitect is een volgende logische vervolgstap. Ingrepen op zowel de lokale als bovenlokale rioleringsinfrastructuur dienen te gebeuren vanuit een helikopterzicht en vanuit een expertise over de volledige waterzuiveringsinfrastructuur. De twee delen zijn namelijk zodanig met elkaar verweven, dat een ingreep op het ene deel vaak de werking van het andere beïnvloedt. KPMG1 acht een besparing van 70
9
miljoen euro/jaar realistisch bij een continue optimale afstemming tussen het lokale en bovenlokale niveau. Ecologisch gezien heeft een integrale blik op de rioleringsinfrastructuur alleen maar voordelen. Zo kan de aanleg van een gescheiden riolering op een bedrijventerrein lokaal weinig prioritair lijken, maar toch zal dit de overstortwerking op een bovenlokale riool sterk verminderen of de uitbreiding van een waterzuiveringsinstallatie onnodig maken. Evengoed heeft investeren in een verhoogde waterzuiveringscapaciteit pas zin als de lokale projecten die het afvalwater naar de waterzuiveringsinstallatie van Aquafin moeten brengen, gelijktijdig worden uitgevoerd. Een integrale blik laat ook de lokale en bovenlokale budgetten voor regenwater- en droogtemanagement beter renderen. Een projectaanpak vanuit een helikopterblik, gecombineerd met de nodige ervaring in stakeholdermanagement, maakt het vaak mogelijk om gecombineerde, creatieve en betaalbare oplossingen te voorzien. Parallel moet ook de bestaande infrastructuur tijdig hersteld en gerenoveerd worden. Een geïntegreerd netwerkbeheerder moet de actieplannen van de gemeenten overkoepelend bekijken en samen met de gemeentelijke riool1 Strategische Visienota Visie op het beheer van afvalen hemelwaterinfrastructuur in Vlaanderen, KPMG, 2018. Een jaarlijkse besparing van 5% op de 1,4 miljard euro die Vlaanderen jaarlijks besteedt aan de inzameling en zuivering van afvalwater.
beheerders bepalen welke renovatieprojecten en vervangingsinvesteringen prioritair zijn op niveau Vlaanderen. Een renovatieproject kan niet alleen ecologisch, maar ook budgettair en maatschappelijk interessanter zijn dan nieuwe aansluitingen in een gemeente. COMBINEER EEN STERKE VISIE MET VRIJHEID VAN UITVOERING Een geïntegreerd netwerkarchitect, zoals Aquafin die voor ogen heeft, krijgt het mandaat om een geïntegreerde visie op het volledige rioleringsstelsel uit te werken. Aquafin tekent hierbij de optimale prioritering en combinatie van projecten uit, rekening houdend met de prioriteiten voor de bovenbouw van de gemeenten en in functie van de milieuresultaten. Vanuit deze visie geeft Aquafin alle actoren in de rioleringssector onderbouwd advies. Wie er uiteindelijk uitvoering geeft aan de geselecteerde projecten en acties, beslissen de verschillende rioolbeheerders nog steeds volledig zelf. STEM DE DOELSTELLINGEN VAN AQUAFIN EN DE GEMEENTEN OP ELKAAR AF De effectiviteit van deze rol neemt nog toe als Vlaanderen de rioleringsdoelstellingen voor het lokale niveau afstemt op de ecologische doelstellingen die Aquafin opgelegd kreeg, bijvoorbeeld minder afvalwaterverlies via overstorten.
“Werken aan de rioleringsinfrastructuur zijn een katalysator voor de verdere ontwikkeling van een groenblauwe omgeving. Aquafin is goed geplaatst om lokaal draagvlak te creëren voor geïntegreerde maatregelen die Vlaanderen moeten wapenen tegen droogte en riooloverstromingen” – Patrick Willems KU Leuven en voorzitter Vlario
10
Waarom een geïntegreerde aanpak? Rioolwaterzuiveringsinstallaties, buizen, regelconstructies, overstorten en wachtbekkens vormen stelsels van hart en aderen die net zoals bij levende wezens één geheel vormen. Toch wordt deze infrastructuur in Vlaanderen opgesplitst in een bovenlokaal en een lokaal deel, waarbij het lokale deel nog eens verder versnipperd is over 300 gemeenten. Deze versnippering maakt het zeer complex om de Vlaamse reductiedoelen voor de hoeveelheid stikstof en fosfor in de waterloop te behalen. Hoewel finaal de goede toestand van dezelfde waterlichamen wordt beoogd, is ook de saneringsplicht voor huishoudelijk afvalwater in Vlaanderen verdeeld over 2 niveaus. Op lokaal niveau gebeurt de uitvoering hiervan momenteel door 94 actoren: gemeenten die zelf instaan voor hun rioolbeheer, 6 drinkwatermaatschappijen, Fluvius en Aquafin.
Bufferbekkens
94 actoren LOKAAL
4000 overstorten
BOVENLOKAAL Aquafin
Bufferbekkens
4500 overstorten
RWZI
SAMENGEVAT EEN GEMANDATEERD NETWERKARCHITECT ALS ANTWOORD OP ACTUELE UITDAGINGEN Om de lopende inventarisatie van de toestand van de riolen in Vlaanderen echt te laten renderen, moet een formeel geïntegreerd netwerkarchitect de verschillende actieplannen bekijken en in samenwerking met de gemeentelijke rioolbeheerders bepalen welke renovatieprojecten en vervangingsinvesteringen prioritair zijn voor Vlaanderen.
De versnippering van bevoegdheden maakt een efficiënte aanpak van overstorten van ongezuiverd water uit rioleringen onmogelijk, terwijl net daar de focus moet liggen om de waterkwaliteit nog significant te verbeteren op relatief korte termijn. Bijkomende rioolaansluitingen doen of waterzuiveringsinstallaties uitbreiden, heeft niet het gewenste effect als ongezuiverd afvalwater ergens onderweg de beek inloopt via één van de meer dan 8.000 overstorten die Vlaanderen telt.
Engagement Aquafin Vanuit een versterkte rol als geïntegreerd netwerkarchitect heeft Aquafin de ideale uitgangspositie om de efficiëntieverbetering van 5% op het Vlaamse totaalbudget voor de afvalwatersector te realiseren die KPMG(1) realistisch acht. Bij een continue optimale afstemming tussen het lokale en bovenlokale niveau voor elk van de 300 gemeenten betekent dit 70 miljoen euro/jaar aan bijkomende middelen voor de verdere uitbouw en beheer van het lokaal en bovenlokaal stelsel. We zullen elke euro optimaal laten renderen door de juiste prioriteiten te stellen bij nieuwbouwinvesteringen en bij renovaties, in samenwerking met de gemeentelijke rioolbeheerders. Met een voortzetting van hetzelfde budget zullen we ervoor zorgen dat de online statustool wordt onderhouden en rapporteringen worden verdergezet. Zo zullen we de bredere rol die we kregen in onze nieuwe samenwerkingsovereenkomst met het Vlaamse Gewest waarmaken en de ons opgelegde ecologische doelstellingen tijdig realiseren.
11
12
02
Stimuleer verticaal geïntegreerd projectmanagement en rioolbeheer
Beslissingen moeten genomen worden vanuit een geïntegreerde visie op het rioleringsstelsel, maar vervolgens zijn er bij de effectieve uitvoering ook nog aanzienlijke optimalisatiemogelijkheden. Verschillende studies tonen aan hoe groot de efficiëntieslagen en financiële winsten zijn bij een verticaal geïntegreerd rioolbeheer. Hierbij worden het lokale en bovenlokale rioleringsstelsel gezamenlijk en als één geheel aangepakt. Dat geldt zowel voor de verticaal geïntegreerde uitvoering van infrastructuurprojecten als voor het geïntegreerd beheer van bestaande lokale en bovenlokale rioleringsstelsels.
De voordelen van een verticaal geïntegreerde aanpak van projectuitvoering en onderhoud zijn voor de betrokken gemeenten intussen vanzelfsprekend. Het is daarom de expliciete ambitie van Aquafin om in de loop van de volgende legislatuur ook met de 4 andere gemeentelijke rioolbeheerders een structureel samenwerkingsverband aan te gaan. Het bijkomende synergiepotentieel wordt geschat op 36 miljoen euro per jaar2. Deze structurele samenwerkingen kunnen wel pas ten volle effectief en kostenefficiënt zijn, als enerzijds het beleidskader volledig duidelijk is en anderzijds de (digitale) processen erop afgestemd worden.
STIMULEER STRUCTURELE SAMENWERKINGEN TUSSEN AQUAFIN EN DE GEMEENTELIJKE RIOOLBEHEERDERS
ZORG VOOR EEN DUIDELIJKE POLITIEKE VISIE
Met bijkomende samenwerkingsovereenkomsten tussen Aquafin en de gemeentelijke rioolbeheerders valt nog heel wat financiële winst te halen. Aquafin werkt vandaag al structureel samen met De Watergroep, water-link en Pidpa.
De nieuwe Vlaamse Regering zorgt daarom het best zo snel mogelijk voor een eenduidige langetermijnvisie op de gewenste eindstructuur van de watersector. Zo kunnen de lopende en nieuwe samenwerkingsovereenkomsten gericht vorm krijgen.
13
Zorg voor een ondersteunende IT-infrastructuur Een overkoepelend software- en data-landschap (lokaal en bovenlokaal) is evengoed een voorwaarde om de mogelijke besparingen van een geïntegreerd rioolbeheer te kunnen waarmaken. Bij het sluiten van samenwerkingsakkoorden tussen rioolbeheerders blijkt de digitale integratie vaak de grootste horde om te nemen. In een conceptnota van de Vlaamse minister van Omgeving uit 2020 werd al het belang benadrukt van een digitaal samenwerkingsplatform voor berekeningsmodellen om de werking van het netwerk te simuleren. Een proactieve, overkoepelende inrichting van het digitaal landschap verzekert ook een open data-uitwisseling tussen alle wateractoren. Aquafin is kandidaat om mee de standaarden uit te zetten voor de digitale ontwikkeling van de sector, uiteraard in afstemming met VMM, de rioolbeheerders en de sectorvertegenwoordiging. Vandaag is het bedrijf al trekker in een informeel overlegplatform over de gemeenschappelijke ICT-uitdagingen in de watersector.
2 Het Finaal eindrapport Pidpa en Aquafin Samenwerkingsmodellen, KPMG, 2022 berekende dat het synergiepotentieel van een structurele samenwerking tussen Pidpa en Aquafin op 10 miljoen euro/jaar komt, te bereiken binnen een tijdshorizon van 3 tot 5 jaar. Een vervolgstudie van KPMG in 2023 maakte een inschatting van het synergiepotentieel van gelijkaardige samenwerkingsmodellen met de overige Vlaamse rioolbeheerders waarmee Aquafin een structurele overeenkomst wil sluiten. Dit levert een potentieel op van 20 miljoen euro/jaar met Fluvius, 15 miljoen euro/jaar met Farys, 0,5 miljoen euro/ jaar met Aquaduin en 0,2 miljoen euro/jaar met AGSO Knokke-Heist.
14
SAMENGEVAT VERTICAAL GEÏNTEGREERD PROJECTMANAGEMENT EN RIOOLBEHEER ALS ANTWOORD OP ACTUELE UITDAGINGEN De synergievoordelen van een structureel samenwerkingsverband zijn duidelijk zichtbaar op het terrein. Een gekoppeld lokaal en bovenlokaal investeringsproject als één project op de markt brengen, zorgt voor een betere benutting van de schaarse capaciteit bij studiebureaus en aannemers. Eén aannemer, één studiebureau, één bestek maakt de projectuitvoering veel minder complex en meer kostenefficiënt. Voor de gemeente is wat op het publieke domein gebeurt ook veel overzichtelijker. Daarom is ook het combineren van inspecties en onderhoud van bestaande infrastructuur sneller en goedkoper. Eén inspectiefirma bekijkt de volledige rioolstreng, één aannemer doet de nodige onderhouds- en herstellingswerken. Bovendien wordt hierbij maximaal gebruik gemaakt van gezamenlijke data in een geïntegreerde databank.
Voor 91 gemeenten worden nu al zowel de lokale als bovenlokale pompstations geïnspecteerd en onderhouden door één operationeel team van Aquafin. Soms liggen lokale en bovenlokale pompstations op wandelafstand van elkaar. Een gemeenschappelijk beheer is dan de logische keuze. Een verticale integratie in de watersector zorgt bovendien voor een snellere verspreiding van knowhow en innovatie. Zo kunnen gemeentelijke rioolbeheerders gebruik maken van de expertise van Aquafin met real time sturing van rioolwater doorheen rioolbuizen. Door de bergingscapaciteit van het lokale en bovenlokale rioolstelsel slim te integreren, kunnen riooloverstromingen en overstorten van rioolwater in beken sterk verminderd worden.
“Complexe herstellings- en renovatiewerken op het gemeentelijke stelsel zullen sneller kunnen gebeuren door de combinatie van knowhow en mankracht van Pidpa en Aquafin” – Katleen Reyniers Manager relatiebeheer bij Pidpa
Engagement Aquafin Aquafin werkt nu al structureel samen met gemeentelijke rioolbeheerders water-link, Pidpa en De Watergroep. Met Farys en Aquaduin werken we samen op projectbasis. Het is de ambitie van Aquafin om in de volgende legislatuur ook met Farys en Fluvius, Aquaduin en ASGO Knokke-Heist vergelijkbare contracten af te sluiten om mogelijke synergieën maximaal te benutten. Bij afloop van contracten voor rioleringsbeheer tussen Aquafin en individuele gemeenten, zullen we ze bij voorkeur hernieuwen binnen een structureel samenwerkingsverband met een gemeentelijke rioolbeheerder.
15
16
03
Houd de tempoverhoging aan die is ingezet voor de uitbouw van de afvalwaterinfrastructuur
Door de verbetering van de waterkwaliteit wordt de aantrekkingskracht van wonen en ontspannen langs het water steeds groter. De waterflora en -fauna herleeft. Zo dragen we ook bij aan de natuurdoelstellingen en de habitatrichtlijn. Ondanks die zichtbare vooruitgang voldoet Vlaanderen nog lang niet aan de kaderrichtlijn Water, die een ‘goede toestand’ van alle watersystemen beoogt. Bovendien zullen de huidige normen waaraan gezuiverd afvalwater moet voldoen nog worden verstrengd met de lopende herziening van de Europese richtlijn Stedelijk afvalwater. Verder zorgt de veroudering van de zuiveringsinfrastructuur in beheer van het gewest voor een toenemende nood aan onderhoud en vervanging. Redenen genoeg om een stevig investeringstempo aan te houden.
HOUD HET TEMPO AAN VOOR DE UITBOUW VAN NIEUWE BOVENLOKALE INFRASTRUCTUUR Vandaag wordt het afvalwater van ruim 86% van de Vlamingen gezuiverd. Om tot een goede toestand in alle waterlopen te komen, moet het afvalwater van alle Vlamingen behandeld worden voordat het naar een beek stroomt. De opleveringsbudgetten voor de uitbouw van nieuwe bovenlokale infrastructuur worden nu al verhoogd tot 200 miljoen euro in 2028. Zo kan de ontbrekende zuiveringsinfrastructuur in een goed tempo verder worden aangelegd. Ook daarna blijft een verhoging van de opleveringsbudgetten met 10% per jaar aangewezen om de Vlaamse plandoelstellingen voor 2033 te halen.
17
BEHOUD DE EXTRA ONDERSTEUNING VOOR GEMEENTEN Sinds 2008 wordt een deel van de lokale investeringen in saneringsinfrastructuur door het Vlaamse Gewest ten laste genomen via het ‘Lokaal Pact’. Zo geeft Vlaanderen een bijkomende impuls aan de verdere uitbouw en verbetering van de lokale rioleringsstelsels. De projecten die daarvoor nodig zijn, worden uitgevoerd door Aquafin. Dat Lokaal Pact moet absoluut worden verdergezet, want de inspanningen die de gemeenten nog moeten leveren zijn gigantisch. Een deel van de gemeenten zal de opgelegde zuiveringsgraad van 50% of de reductiedoelstellingen voor planperiode 2033 niet kunnen halen met de geïnde saneringsbijdragen. Zonder de bijkomende ondersteuning door Aquafin vanuit het Lokaal Pact en eventueel bijkomende categorieën in dat programma is het onmogelijk om de ecologische doelstellingen te bereiken die Vlaanderen gesteld heeft. DRAAG ZORG VOOR DE BESTAANDE INFRASTRUCTUUR De herinvesteringswaarde van het patrimonium dat Aquafin beheert, bedraagt ondertussen ca. 7 miljard euro.
Om de levensduur van de bestaande infrastructuur te verlengen en een goede werking van het zuiveringsproces te blijven garanderen, moeten de asset management-budgetten voor renovatie en vervanging gradueel stijgen. In de volgende legislatuur is een jaarlijkse verhoging van het jaarbudget nodig tot 70 miljoen euro in 2029 om faling van kritieke infrastructuur te voorkomen. Daarna moet dat jaarlijkse investeringsbedrag minstens aangehouden blijven om de investeringen uit het verleden niet verloren te laten gaan. ZORG VOOR DUURZAME INVESTERINGEN Om de Vlaamse klimaatdoelstellingen te kunnen behalen, moeten bouwheren zorgen voor het gebruik van duurzame materialen, regenwater ter plaatse houden, biodiversiteit stimuleren, leefbare publieke ruimtes organiseren, enz. Overal al die facetten combineren is niet haalbaar. Een doordacht sustainability-scoringssysteem kan de sector aanzetten om in elk geval een verantwoorde afweging te maken. Aquafin wil graag aanjager zijn om zo’n systeem samen met andere bouwheren op te zetten.
“De klimaatimpact van de bouwsector moet naar omlaag. Verduurzamen van de keten vereist nauwe samenwerking met opdrachtgevers die zich bewust zijn van hun rol en inzetten op innovatie” – Marc Dillen Directeur-Generaal van Embuild Vlaanderen
18
SAMENGEVAT INVESTEREN AAN EEN GOED TEMPO ALS ANTWOORD OP ACTUELE UITDAGINGEN Tegen 2027, de uiterste deadline voor het behalen van de kaderrichtlijn Water, moet de zuiveringsgraad van het Vlaamse afvalwater minstens 91% bedragen3. Een uitdagende doelstelling. Het is wenselijk om minimaal een tempoversnelling qua investeringen te kunnen voorleggen aan Europa. De gemeenten moeten volgens Vlario4 nog 1,8 miljard euro investeren in de uitbouw van hun rioolstelsels om de reductiedoelstellingen voor stikstof en fosfor te halen, zoals ze zijn vastgelegd in de stroomgebiedbeheerplannen.
Aquafin heeft de voorbije 15 jaar bewezen dat de uitvoering van lokale investeringen (via het Lokaal Pact) bij ons in goede handen is. We krijgen de toegekende budgetten ook daadwerkelijk opgeleverd. Met de huidige budgetten vervangen we de Vlaamse riolen gemiddeld 1x per 175 jaar, i.p.v. de richtwaarde van 1x per 75 jaar5. Een geleidelijke stijging van de toegekende middelen, gecombineerd met het doordachte asset management van Aquafin, moet ernstige falingen van infrastructuur kunnen voorkomen.
3 Conceptnota van de Vlaamse Regering ter begeleiding van de stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 4 Vlario, Memorandum Vlaamse Verkiezingen 2024 5 Een benchmarkstudie door Mainnovation met vergelijkbare organisaties in Nederland, geeft aan dat Aquafin zeer beperkte budgetten kan spenderen aan de vervanging, renovatie en het onderhoud van de assets
19
Engagement Aquafin Aquafin blijft als matchmaker lokale en bovenlokale projecten afstemmen en engageert zich om de verhoogde opleveringsbudgetten te blijven invullen met relevante en kostenefficiënte projecten. Vanuit de mogelijkheden die de nieuwe samenwerkingsovereenkomst met het Vlaamse Gewest biedt, zullen we alles op alles zetten om zo snel mogelijk tot een maximaal ecologisch resultaat te komen. Ook zullen we de toegekende asset management-budgetten kritisch en doordacht blijven inzetten voor een betrouwbaar rioleringsstelsel en performante waterzuiveringsinstallaties om zo milieu- en andere incidenten te vermijden. We zullen samenwerken met nog meer partijen en projecten selecteren die zich lenen om het gebruik van duurzame technieken en materialen voor de eerste keer toe te passen. Aquafin maakt ook alvast een start voor de opmaak van een methodologie om projecten een eco-score toe te kennen.
Evolutie noodzakelijke opleveringsbudgetten voor bovenlokale infrastructuur Evolutie noodzakelijke opleverbudgetten voor bovenlokale infrastructuur
Miljoen Millions
(2024-2028 beslist beleid) 350 300 250 200
220
240
265
290
189
200
145
150
165
180
200
220
45
50
55
60
65
70
2024
2025
2026
2027
2028
2029
150 100 50 0
Vernieuwing en renovatie
Uitbouw
20
04
Investeer in innovatie en verlaag zo de jaarlijkse kost van afvalwaterzuivering
Nieuwe micropolluenten, watertekort en wateroverlast remediëren, klimaatbewust ondernemen, voldoen aan nieuwe Europese vereisten… de uitdagingen worden steeds groter. Meer dan drie procent van het Vlaamse bbp gaat naar onderzoek en ontwikkeling, wat Vlaanderen bij de topregio’s van Europa plaatst. Maar wat vandaag onder de radar blijft, is de behoefte aan innovatie in de watersector. Op dit moment is er nog geen specifiek budget voorzien om oplossingen te vinden voor de concrete waterzuiveringsproblemen die zich in de praktijk stellen. Aquafin kent de uitdagingen voor de waterzuiveringsinfrastructuur als geen andere partij in Vlaanderen. Vandaag heeft het bedrijf echter alleen een beperkt budget (ca. 0,3% van onze omzet voor het Vlaams gewest) voor basisonderzoek. Voor innovatie, die moet leiden tot direct toepasbare oplossingen, zijn momenteel geen middelen voorzien.
Met een stapsgewijze invoering van een innovatiebudget, over 5 jaar oplopend tot 1% van onze omzet voor het Vlaamse Gewest, kan de innovatie in de sector een flinke duw krijgen. We hebben een patrimonium van 328 zuiveringsinstallaties, 2.033 pompstations en 7.172 km leidingen in beheer, waarop onderzoekers en start-ups praktijktesten kunnen doen. Onze eigen onderzoeksafdeling heeft een sterke reputatie in binnen- en buitenland en het bedrijf staat ervoor open om nieuwe technieken een kans te geven op volle schaal.
21
VERLAAG DE MATERIAAL- EN BOUWKOST Een deel van het innovatiebudget kan gebruikt worden om bij aanbestedingen studiebureaus of aannemers de kans te geven een nieuwe techniek of technologie uit te proberen. Door de sterke focus op prijs bij aanbestedingen, nemen onze contractoren geen risico's met een nieuwe techniek of technologie. Hierdoor worden betere of goedkopere technieken te traag ontwikkeld en te weinig ingezet. VERLAAG DE ENERGIEKOST VAN WATERZUIVERING Een ander deel van dit innovatiebudget zal de evolutie naar energieneutrale rioolwaterzuiveringsinstallaties versnellen. Aquafin beschikt over een energiefonds, maar daaruit kan geen onderzoek gefinancierd worden naar technologieën die nog niet matuur, maar wel veelbelovend zijn. Concreet gaat het bv. om ‘energy load balancing’: de opwekking en het verbruik van energie beter op elkaar afstemmen.
STIMULEER DE TERUGWINNING VAN ENERGIE EN GRONDSTOFFEN Waterzuiveringsinfrastructuur wordt pas sinds kort op haar werkelijke waarde geschat voor de recuperatie van energie en grondstoffen uit afvalwater. Aquafin maakte de opwaardering van biogas tot biomethaan mogelijk en zette het gebruik van riothermie uit riolen in de markt als alternatieve energiebron. De slibmonoverwerker die we binnenkort bouwen in Gent, zal op grote schaal fosfor kunnen recupereren. Toegang tot grondstoffen en energie door recyclage is van strategisch belang. Verder inzetten op innovatie in dit domein is Vlaanderen toekomstbestendig maken. STIMULEER DE OPWAARDERING VAN EFFLUENT TOT PROCES- EN DRINKWATER Via uiteenlopende samenwerkingsverbanden zet Aquafin in op gebruik van gezuiverd effluent op grote schaal. Ook hier zijn nog talrijke innovatiehordes te nemen, bijvoorbeeld de economisch haalbare verwijdering van verontreinigingen zoals PFAS.
22
SAMENGEVAT INNOVATIE IN WATERZUIVERING ALS ANTWOORD OP ACTUELE UITDAGINGEN De toenemende aanwezigheid van micropolluenten en medicijnresten baart steeds meer specialisten zorgen. De aanwezigheid van PFAS in oppervlakte- en grondwater stelt vandaag al een ecologisch en budgettair probleem. Rioleringsprojecten komen stil te liggen, of worden veel duurder doordat het opgepompte grondwater tijdens de werken ontdaan moet worden van PFAS. De vernieuwde Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater zal binnenkort nog strengere eisen voor de behandeling van stedelijk afvalwater opleggen. Hiertoe zullen op de bestaande waterzuiveringsinstallaties nazuiveringsstappen moeten worden gebouwd. De hiervoor vereiste technologie staat zeker nog niet op punt.
Door innovatie te stimuleren, versnelt de ontwikkeling van technieken voor kleinschalige waterzuivering en nature based solutions, zodat ze nutriënten uit het afvalwater kunnen verwijderen en bijdragen aan de realisatie van de huidige Europese richtlijnen. Het rioolstelsel verder uitbouwen en tegelijkertijd de nodige vervangingsinvesteringen doen op de bestaande infrastructuur, stelt Vlaanderen voor een financiële spreidstand. Inzetten op onder meer artificiële intelligentie leidt tot bewezen besparingen op onderhouds- en vervangingskosten. Een budget voor innovatie versnelt ook de slimme sturing van afvalwater in de riolen, waarvoor proefprojecten telkens weer de grote besparingsmogelijkheden aantonen.
“De integratie van nieuwe, duurzame oplossingen in aanbestedingen heeft een financiële stimulans nodig van de overheid. Met wat extra budgettaire ruimte zal het vertrouwen in nieuwe technieken en technologieën sneller groeien” – Bart Verhulst Gedelegeerd bestuurder BESIX Infra
Engagement Aquafin Een financiële ondersteuning van innovatie ten belope van 1% van onze omzet voor het Vlaamse Gewest geeft Aquafin een totaal beschikbaar budget van 5,4 miljoen euro per jaar. Dat budget zullen we in grote mate inzetten op innovatie in co-creatie met externe partners. Concreet zullen we werk maken van nieuwe waterzuiveringstechnologieën, innovatieve bouw- en renovatietechnieken, doorgedreven energie- en grondstofrecuperatie en de verdere reductie van broeikasgasemissies. Door de omvang van de rioleringsen waterzuiveringsinfrastructuur in beheer van Aquafin én onze impact als bouwheer, zijn de resultaten die hieruit voortvloeien meteen ook een hefboom voor de uitvoering van het Vlaams Energie- en Klimaatplan 2030.
23
24
Aquafin NV • Dijkstraat 8 – 2630 Aartselaar Tel. 03 450 45 11 Info@aquafin.be • www.aquafin.be Volg Aquafin NV via Verantwoordelijke uitgever: Jan Goossens, CEO Aquafin NV