Aqua 2018-3

Driemaandelijks • juli-augustus-september 2018 • afgiftekantoor Leuven Masspost

P209940

DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN AQUAFIN 2018/3

Asset Management: op alles voorbereid Slimme sensoren als wapen tegen groeiende waterrisico’s

Evolueren naar meer duurzame energie

6 20

2

AQUA 2018/3

INHOUD

De eerste vangst van Natuur.TV: mis ze niet!

4

Als de droogte het grootst is, is gezuiverd afvalwater nabij

8 10

Meander

12 14

Vlaanderen onthardt

18

5 jaar Chap’eau = 5 jaar hoedje af voor propere waterlopen

20

Slimme sensoren als wapen tegen groeiende waterrisico’s

22

Libellen, de vliegkunstenaars van onze wereld

“Met scherpe energiedoelen onze ecologische voetafdruk verkleinen”

Massage en frieten: welkom op de werf!

I

n onze vorige Aqua kon u lezen dat Natuurpunt start met een eigen YouTube kanaal met onder meer reportages over de zoektocht naar bijzondere dieren in onze Vlaamse natuur. Ze hebben allemaal één ding gemeen: ze zijn voor hun overleving afhankelijk van zuiver water. Natuurexperten Frank Resseler en Joeri Cortens doorkruisen heel Vlaanderen op hun zoektocht. In de eerste aflevering vonden ze in de vallei van de Bosbeek en Itterbeek in Geel de ringslang die Frank op de foto toont.

Het is een zwemmende slang, die bij ons steeds vaker voorkomt in proper water en die totaal ongevaarlijk is. Benieuwd naar de avonturen van Frank en Joeri?

Volg hun expedities in samenwerking met Aquafin vanaf nu via YouTube op Natuur.TV. l

6

16

VAN VOLLEDIGE LEVENSCYCLUS TOT ACUUT PROBLEEM: OP ALLES VOORBEREID!

L'EAU-KEREN BRENGT WATER IN DE STAD

Fijn dat u ons magazine leest!

V

ia Aqua houden we u als lezer op de hoogte van onze activiteiten en van dingen die onze aandacht trokken en die we graag met u delen.

Wanneer u ons gratis magazine op naam ontvangt, dan bent u bij ons geregistreerd als abonnee. De gegevens van onze abonneelijst worden uitsluitend gebruikt voor de verzending van Aqua.

U kunt zich op elk moment laten schrappen van de abonneelijst door een e-mail te sturen naar redactie@aquafin.be. Heeft u relaties of kennissen die ook graag gratis Aqua ontvangen, dan kunnen zij zich via datzelfde mailadres laten registreren. l

Driemaandelijks • juli-augustus-september 2018 • afgiftekantoor Leuven Masspost

P209940

DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN AQUAFIN 2018/3

Asset Management: op alles voorbereid Slimme sensoren als wapen tegen groeiende waterrisico’s

Evolueren naar meer duurzame energie

6 20

V.u.: Jan Goossens, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar, ondernemingsnummer 0440.691.388 Het contactcenter van Aquafin is op weekdagen te bereiken van 8 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: 0472 450 450 of ombudsman@aquafin.be Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Fotografie: Aquafin, Jan Locus, Misjel Decleer, Frank Resseler, Frederik Beyens, Shutterstock

Volg ons op

3

Stormloop op gezuiverd afvalwater

N

og meer dan vorig jaar was ons gezuiverd afvalwater deze droge zomer gegeerd als alternatief voor drink-, grond- en oppervlaktewater.

Enkele cijfers:

LEES MEER OP P. 4

> 127 contracten afgesloten > minstens 113.540 m³ water opgehaald* > aanvankelijk 38 rioolwaterzuiveringsinstallaties, later zelfs

50 locaties waar water kon gehaald worden * Op het moment van de druk van dit nummer waren nog niet alle afnames geregistreerd.

VOORWOORD

I

k herinner me uit mijn kindertijd nog de warme en droge zomer van 1976.

Daarna is het stilaan een vage herinnering geworden en was droogte in Vlaanderen nooit meer echt een thema. Tot we vorig jaar opnieuw te maken hadden met een zeer droog voorjaar en afgelopen zomer er nog een serieuze schep bovenop deed. Bij velen is nu het besef wel gegroeid dat voldoende water in Vlaanderen stilaan geen evidentie meer is. In onze dichtbevolkte regio volstaan de neerslag en de aanvoer via rivieren niet om onder alle omstandigheden in onze waterbehoefte te voorzien. Bovendien wordt als gevolg van de klimaatopwarming de kans op lange droge periodes, afgewisseld met intense neerslag, steeds groter. Dat dwingt ons om anders om te gaan met water. Bijvoorbeeld door het opnieuw te gebruiken, zoals de vele landbouwers die de voorbije maanden dankbaar gebruik maakten van ons gezuiverd afvalwater om de schade aan hun gewassen te beperken. Maar ook door regenwater weer de ruimte te geven om in de bodem te dringen. We adviseren het niet alleen aan de gemeenten via een hemelwaterplan maar proberen er ook het grote publiek warm voor te maken met ‘Operatie Perforatie’, een campagne die we samen met Infopunt Publieke Ruimte lanceerden.

Dat ook de volledige rioleringsinfrastructuur in Vlaanderen een cruciale schakel vormt in de waterhuishouding is duidelijk. Belangrijk is wel dat ze slim wordt aangestuurd, systematisch wordt geïnspecteerd, preventief wordt onderhouden en dat de juiste investeringskeuzes gemaakt worden. Dit vraagt met andere woorden goed Asset Management, en laat het juist dat zijn waar we als eigenaar en beheerder van de bovenlokale zuiverings-

infrastructuur de afgelopen jaren sterk hebben op ingezet. Ik ben er van overtuigd dat onze aanpak uniek is in Vlaanderen en dat we als Asset Manager een grote meerwaarde kunnen betekenen voor het rioolbeheer van steden en gemeenten.

De klimaatopwarming en de bijhorende effecten op neerslag, zijn het gevolg van de ongebreidelde uitstoot van broeikasgassen. Ook hier willen we onze maatschappelijke rol opnemen en een positieve bijdrage leveren aan het behalen van de klimaatdoelstellingen in Vlaanderen door vermindering van ons eigen energieverbruik, gebruik van fossiele brandstoffen volledig te stoppen en door productie van hernieuwbare energie.

Propere waterlopen voor de volgende generaties en een samenleving in harmonie met water, daar doen we het uiteindelijk voor! Dat het niet allemaal kommer en kwel is en dat we met zijn allen al een hele weg afgelegd hebben, kan je beleven op ons jaarlijks evenement “Chap’eau” met Lokeren dit jaar als gaststad.

Wat er die dag allemaal te beleven valt leest u verder in deze AQUA. In elk geval warm aanbevolen aan iedereen met een hart voor water! l

Bart Van Eygen, directeur Asset Management

4

AQUA 2018/3

Als de droogte het grootst is, is gezuiverd afvalwater nabij De zomer van 2018 zal de geschiedenis in gaan als extreem droog en warm. Net als vorig jaar bracht Aquafin zijn aanbod van gezuiverd afvalwater extra onder de aandacht. En daar werd opnieuw gretig gebruik van gemaakt. Er was ook veel waardering voor de snelheid en flexibiliteit waarmee we inspeelden op de behoeften.

De erfgoedtuiniers van domein Bokrijk gebruikten het effluent onder meer om het bassin van de lotusplanten te vullen.

B

egin mei was de start van een lange, extreem droge periode.

Na een natte winter leken we de eerste droge weken te kunnen teren op voldoende reserves. Maar tegen eind juni klonken de eerste oproepen om extra spaarzaam om te gaan met drinkwater.

5

Enkele weken later werd het onder meer verboden om te sproeien, vijvers bij te vullen en water op te pompen uit onbevaarbare waterlopen. De situatie was dit keer niet alleen in West-Vlaanderen penibel, maar over gans Vlaanderen.

Dat was voor Aquafin het signaal om nog eens te wijzen op de mogelijkheden van gezuiverd afvalwater, of effluent, als alternatief voor meer ‘klassieke’ waterbronnen. “In juni 2017 brachten we ons aanbod voor het eerst in de pers en onmiddellijk reageerden toen een aantal West-Vlaamse landbouwers,” herinnert Wouter Boncquet zich, die bij Aquafin de contracten voor afnames coördineert. “In totaal sloten we die zomer een 35-tal tijdelijke contracten af en de landbouwers waren erg blij met onze hulp. Nu zitten we voor deze zomer aan 127 contracten, verspreid over heel Vlaanderen. Ook gemeenten vonden hun weg naar ons effluent, bijvoorbeeld om er sportvelden mee te besproeien of groenaanplantingen water te geven.”

SOEPELE CONTRACTEN Bedrijven die effluent willen gebruiken, moeten daarvoor met Aquafin een overeenkomst afsluiten en een administratieve kost van 160 euro per maand betalen. Daarna mogen ze zoveel effluent ophalen als ze willen op de rioolwaterzuiveringsinstallaties die daarvoor zijn aangeduid. “Vorig jaar versoepelden we de overeenkomsten die we tot dan toe gebruikten, waardoor het mogelijk werd om maandcontracten af te sluiten zo lang het nodig is. De landbouwers die er gebruik van maken, zien ons effluent immers als een noodoplossing zo lang ze geen oppervlaktewater mogen capteren.

Zelf maken we er geen winst op,” gaat Wouter Boncquet verder.

“Dit jaar was de vraag zo groot dat we ook organisatorisch voortdurend moesten bijsturen. We hebben meer installaties opengesteld voor afname én onze openingsuren uitgebreid, sommige zelfs tot tien uur ’s avonds en op zaterdag.”

“We ‘produceren’ dagelijks zo’n 2 miljoen liter gezuiverd afvalwater, maar dat is niet allemaal beschikbaar. Er moet ook nog voldoende naar de waterloop gaan om daar het ecologische evenwicht te bewaren. Tegelijk was het voor onze medewerkers op de installaties vaak niet evident om in de vakantieperiode deze stormloop op ons effluent te combineren met de normale exploitatietaken.” l

EFFLUENT ALS WATERBRON Aquafin stelt zijn gezuiverd afvalwater, of effluent, al jarenlang ter beschikking van bedrijven om het te gebruiken als reinigingswater of in het productieproces voor laagwaardige toepassingen. Want zonder bijkomende zuivering mag het niet gebruikt worden voor toepassingen waardoor het in de voedselketen kan terechtkomen. Het is in die vorm ook niet geschikt om er bijvoorbeeld mee te douchen. Maar het kan wel verder gezuiverd worden tot eender welke gewenste kwaliteit.

Meer weten over hergebruik van gezuiverd afvalwater?

Op www.aquafin.be/nl.be/effluent-ophalen vindt u alles over contracten, gebruik en toepassingen.

Inge Moors Limburg gedeputeerde Landbouw Provincie

“Voor veel landbouwers is het effluent een laatste middel om nog zoveel mogelijk van hun oogst te redden. Aquafin heeft echt zijn best gedaan om zo goed en snel als mogelijk in te gaan op de vragen om langer open te blijven of om afnames van effluent ook op onbemande zuiveringsinstallaties toe te laten. Voor de fruittelers in Haspengouw, maar ook voor akkerbouwers en siertelers is dat belangrijk. Hopelijk is het effluent voor hen meer geweest dan een druppel op een hete plaat!”

Frank Libens verantwoordelijke groen domein Bokrijk

“Wij gebruikten het effluent van Aquafin om onze collectieplanten en nieuwe aanplantingen in Bokrijk water te geven toen dat niet mocht met leidingwater. In de zomermaanden gebruiken we daarvoor veel regenwater maar in een lange hete zomer hebben we niet voldoende. De service van Aquafin was zeer goed.

Je kan het contract onmiddellijk afsluiten voor één maand.

Eens ondertekend, kan je direct effluent afhalen. Transport moet je zelf nog regelen, maar daar bestaan verschillende firma’s voor.

We hebben op deze manier onze regenwaterputten terug gevuld en één vloeistofdichte container gehuurd.”

6

AQUA 2018/3

Van volledige levenscyclus tot acuut

op alles voorbereid!

Als de problemen in het rioolstelsel tijdig gedetecteerd worden, kan dat veel ellende voorkomen.

Omgekeerd worden bevindingen uit risicoanalyses van de assets en conditiemetingen van bijvoorbeeld het rioolstelsel dan weer teruggekoppeld vanop het terrein om de onderhoudsplannen eventueel bij te sturen of te verfijnen.

INTERVENTIETEAM VOOR NOODGEVALLEN Een wegverzakking of andere acute schade aan het rioolstelsel? Dan rukt een team bouwkundige specialisten uit dat snel en efficiënt tewerk gaat om de herstelling zo duurzaam mogelijk Noodingrepen zijn soms weinig zichtbaar, maar af en toe ook spectaculair, zoals deze buis die als tijdelijke bypass dient.

Net zoals de rioleringsinfrastructuur zelf, wordt het onderhoud ervan alsmaar complexer. Veel steden en gemeenten besteden dat takenpakket daarom liever uit aan een gespecialiseerde rioolbeheerder.

Aquafin combineert een lange termijnvisie met accurate daadkracht wanneer het toch mis gaat.

EXPERTISE VANAF AANKOOP Met meer dan 300 rioolwaterzuiveringsinstallaties, ruim 1.700 pompstations/bergbezinkingsbekkens en 6.200 kilometer leidingen in beheer voor het Vlaamse Gewest, is het logisch dat ‘onderhoud’ een belangrijke expertise is bij Aquafin. Verschillende vakgroepen leggen zich toe op de vele disciplines die bij het asset management van de infrastructuur komen kijken, zoals bijvoorbeeld elektriciteit, elektromechanica en bouwkunde. Zij nemen specifieke, complexe onderhoudstaken binnen hun werkdomein op zich.

Alles begint natuurlijk met de aankoop van het ‘juiste toestel of product aan de juiste prijs’. Omdat ook dat een expertise is, hebben de vakgroepen vanaf dan al een bepalende rol, vooral als het over procesmeettoestellen gaat.

Ze schrijven mee aan de bestekken, starten de aanbestedingsdossiers op, beoordelen de geschiktheidstesten van het materiaal en volgen de aankoop, levering en installatie ervan op.

“Daardoor wéten we dat we juist aankopen mét de nodige gegarandeerde service,” zegt Jan Peeters, manager Gespecialiseerd onderhoud’.

Zo’n gespecialiseerd onderhoud van de infrastructuur verloopt altijd gepland.

Voor zijn belangrijkste assets heeft Aquafin lange termijnonderhoudsplannen die een optimale werking garanderen over de hele levenscyclus van een onderdeel. De verschillende vakgroepen waken erover dat de aanbevelingen uit de onderhoudsplannen correct vertaald worden naar duidelijke werkinstructies voor wie het onderhoud uitvoert.

Ook veiligheid is daarbij een belangrijk aandachtspunt.

IN 2018 SLAAGDE AQUAFIN VOOR EEN NIEUWE ISO55001-CERTIFICATIE VOOR DE MANIER WAAROP HET ZIJN ASSETS BEHEERT.

probleem:

uit te voeren, met de minste hinder voor de omgeving. Het ‘Eerste Hulp bij Incidenten’-team van Aquafin, zeg maar.

De manager van het interventieteam Matthew Geirnaert, legt uit hoe het werkt: “Op basis van een risicoanalyse schatten we telkens de urgentie in.

Vereist de schade geen dringende tussenkomst, dan plannen we de herstelling later in op basis van het toegekende risicocijfer. Bij veiligheidsrisico’s bakenen we de zone rondom de schade uiteraard altijd veilig af.”

“Zien we echter ernstige acute schade, denk bijvoorbeeld aan een wegverzakking op een drukke baan, dan gaan we direct tot de actie over. Via raamcontracten kunnen we altijd een beroep doen op een poule van aannemers. We contacteren de geschikte partner en gaan aan de slag.

We stoppen niet voor de schade hersteld is. Dat wil zeggen dat we dus ook ’s avonds, ’s nachts of in het weekend doorwerken. Het zijn soms lange dagen maar de voldoening als we de situatie oplossen, is groot.” l

NOODSTOCK VERMIJDT ECOLOGISCHE SCHADE De pompstations van Aquafin verpompen het afvalwater via persleidingen die het transporteren onder grote druk. Bij schade aan deze leidingen komt het afvalwater met een aanzienlijk debiet via een noodoverlaat in een waterloop terecht. Een snelle herstelling is dan ook van groot belang om ecologische schade te voorkomen.

Daarom legde Aquafin een noodvoorraad aan met persleidingen en andere onderdelen zodat ze onmiddellijk ter beschikking zijn als het nodig is. Binnen een paar uur is het correcte materiaal ter plaatse én wordt het probleem meteen definitief in plaats van voorlopig opgelost.

Matthew Geirnaert: “We werken nu een jaar met onze noodvoorraad.

Ondertussen maakten we er al 20 keer gebruik van, een duidelijk bewijs dat het geen overbodige luxe is.”

7

8

AQUA 2018/3

Duiken naar afval

D

uikclub Orka uit Lokeren geeft haar leden al jaren meer dan duikles. Van jongs af aan leren ze respect te hebben voor het kwetsbare milieu waarin ze hun sport beoefenen. In hun opleiding worden de duikers bewust gemaakt van de problemen van watervervuiling én worden ze aangespoord om hun steentje bij te dragen om die vervuiling tegen te gaan. Zo is het de gewoonte dat jeugdduikers stukjes plastic die ze onder water vinden, mee naar boven nemen om weg te gooien in de vuilnisbak.

Haar engagement om bij te dragen tot propere waterlopen maakt Orka nog concreter door Dive4Life, een actie in het kader van Music for Life van Studio Brussel. Op 17 november 2018 duiken ze 12 uur lang letterlijk onder in het Durmebad in Lokeren. De opbrengst van hun actie gaat naar twee goede doelen, waaronder ‘Proper strand lopers’, vrijwilligers die in hun vrije tijd het strand opruimen. Een intitiatief dat Aquafin graag een duwtje in de rug geeft. l

Zuidflank wordt nieuwe groene long in het hart van Overijse

H

et centrum van de VlaamsBrabantse gemeente Overijse ligt in het dal van de IJse, een zijrivier van de Dijle die ontspringt in het Zoniënwoud. Deze ligging heeft de gemeente in het verleden parten gespeeld en zorgde meermaals voor overstromingen.

Vooral neerslagwater afkomstig van de steile helling ten zuiden van het centrum zorgde voor wateroverlast. Om deze problemen naar de toekomst toe te voorkomen werd in samenwerking met Aquafin een hemelwaterplan uitgewerkt om de groene Zuidflank te herinrichten met respect voor ruimte voor water en voor de natuur.

MEANDER

De werken werden deze zomer voltooid en ogen bijzonder fraai. Schepen van openbare werken en infrastructuur van Overijse Sven Willekens is enthousiast: “Ons uitgangspunt is om water in het straatbeeld en het landschap duurzaam te integreren. We beschouwen water als een meerwaarde en niet als bron van problemen.

PROPER WATER WEER IN DE STAD De IJse is sinds 2016 één van de 15 meest levendige waterlopen in Vlaanderen. (cfr. ‘Rapport Levende beken’ van Natuurpunt).

De toename van het leven in en rond de rivier is grotendeels te danken aan de toegenomen zuivering van het afvalwater.

De waterloop wordt vooral geroemd door de aanwezigheid van de ijsvogel en de grote gele kwikstaart. Overijse brengt proper water weer in de stad en daar profiteert zowel mens als dier van.

9

Op strategische plaatsen in de valleiflanken hebben we bufferbekkens en infiltratiezones aangelegd die bij hevige regenval het water tijdelijk opvangen en wateroverlast in het centrum voorkomen.

De Zuidflank kreeg bovendien een recreatieve invulling die de kwaliteit en de belevingswaarde verhogen.” l

Jan Goossens en Samuel Van de Vijver aan het woord op Kanaal Z

Duurzaamheid en recreatie gaan hand in hand.

De grootste bufferzone kan ook dienen als natuurlijk amfitheater voor openluchtvoorstellingen.

Water in de kijker op Kanaal Z

D Kinderen, skaters, voetballers, wandelaars, lopers en fietsers genieten van de groene zones en de unieke recreatielocaties.

it najaar wijdt Kanaal Z een reportagereeks aan het thema ‘water’ vanuit verschillende invalshoeken. In de uitzending van 18 september geeft Aquafin zijn visie op de rol van regenwater in het openbare domein.

Aan het woord komen onze algemeen directeur Jan Goossens en Samuel Van de Vijver, adviseur Water bij de stad Antwerpen. Binnen de samenwerking met Water-link maakte Aquafin een hemelwaterplan op voor de stad. Dat geeft aan hoe er best met afval- en regenwater wordt omgesprongen om Antwerpen klimaatrobuust te maken. De stad bouwt verder op deze visie voor de ontwikkeling van een waterplan, waarmee ze water wil integreren in de openbare ruimte.

Dat is alvast goed gelukt in de wijk Groen Zuid in Hoboken, waar de opnames plaatsvonden. l

DE REEKS Z-WATER IS NOG TOT EN MET 30 OKTOBER ELKE DINSDAGAVOND OM 20 UUR TE ZIEN OP KANAAL Z.

10

AQUA 2018/3

“Met scherpe energiedoelen onze ecologische voetafdruk verkleinen”

Het verzamelen en zuiveren van huishoudelijk afvalwater, de hoofdopdracht van Aquafin, heeft onmiskenbaar een positieve impact op het milieu. Om de gigantische waterzuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen draaiende te houden, is er echter ook veel energie nodig. Aquafin legt zichzelf daarom ambitieuze energiedoelstellingen op. Tegen 2030 moet niet alleen het energieverbruik van Aquafin drastisch gedaald zijn en het gebruik van fossiele brandstoffen stopgezet zijn, tegen dan wil het bedrijf ook grote stappen zetten in duurzame energieproductie.

D

e werking van de waterzuiveringsinstallaties en pompen vraagt veel energie. Ook al koopt Aquafin alle elektriciteit aan onder de vorm van groene stroom, toch verbruikt het bedrijf nog een aanzienlijk aandeel fossiele brandstoffen. Die worden ingezet om slib te drogen, voor transport en voor de verwarming van de gebouwen van Aquafin.

Bart Ryckaert is Energiemanager bij Aquafin en legt uit hoe het bedrijf zich klaarstoomt voor een duurzame toekomst. “We willen de impact van ons energieverbruik op het milieu beperken.

Niet alleen door zo weinig mogelijk energie te verbruiken, maar ook door zelf energie te produceren, te helpen bij de stabiliteit van het energienet en ons slib tot een waardevol nieuw product in de energieen nutriëntencyclus op te waarderen.

We hebben onszelf daarom scherpe doelstellingen opgelegd tegen 2030”.

ONZE ENERGIEDOELSTELLINGEN 1. Jaarlijks -1% energieverbruik 2. Geen fossiele brandstoffen meer tegen 2030 3. Significante stijging productie groene stroom

DALING ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN 20% IN 20 JAAR Aquafin verbruikt per jaar ongeveer evenveel elektriciteit als 75.000 gezinnen, het equivalent van de stad Brugge.

Bovenop de inspanningen die we in het verleden al leverden, willen we de komende jaren telkens 1% besparen op het elektriciteitsverbruik, of een reductie met 20% in 20 jaar. Dit komt ongeveer neer op een vermindering van het energieverbruik met 2.700.000 kWh per jaar, elk jaar opnieuw. Wetende dat een gezin ongeveer 4.000 kWh per jaar verbruikt, willen we dus elk jaar ons jaarverbruik verder terugdringen met het equivalent van het jaarverbruik van 750 gezinnen.

Bart Ryckaert: “De meest rechttoerechtaan manier is uiteraard om minder energie te verbruiken door energiezuinigere toestellen of technieken te installeren of toe te passen. We kunnen ook energie besparen door onze procesvoering nog fijner af te regelen met sensoren en machine learning: slimme toestellen die zichzelf bijsturen en aanpassen. Uiteraard kunnen ook infrastructurele maatregelen een grote impact hebben, waardoor er bijvoorbeeld minder regenwater of drainagewater in onze pompstations of op de waterzuiveringsinstallatie terechtkomt.”

GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN MEER IN 2030 Aquafin engageert zich om het rechtstreekse verbruik van alle directe fossiele brandstoffen (aardgas, diesel, benzine, stookolie) tegen 2030 volledig op nul te brengen.

Bart Ryckaert: “Er zal niet één oplossing zijn om dit te realiseren, verschillende situaties vragen verschillende oplossingen.

Warmtenetten met restwarmte, elektrificatie van het verbruik, lokale warmterecuperatie, gebruik van lokale biomassa, gebruik van duurzame energiedragers zoals waterstofgas en biomethaan, gebruik van aardwarmte… In de toekomst duiken wellicht nog nieuwe opties op.

Hoe snel we daarin gaan of kunnen gaan hangt ook van externe factoren af.

We zien aardolieproducten sterk variëren in prijs, de prijs van carboncredits kan sterk stijgen,… Bepaalde oplossingen die op dit moment nog onhaalbaar lijken, kunnen plots naar voor komen als the way to go.”

“Een deelmaatregel die we iets sneller willen realiseren, is het stoppen van het gebruik van aardgas om slib te drogen tegen 2025. Dit kadert in de brede slibstrategie die Aquafin aan het uitbouwen is, waarbij we in eerste instantie denken aan het gebruik van industriële restwarmte.

We willen van ons zuiveringsslib een waardevol product maken dat kan zorgen voor recyclage van nutriënten zoals fosfor en voor energieproductie.”

“We vergroenen momenteel ook onze wagenvloot. Werknemers die recht hebben op een bedrijfswagen, kunnen geen dieselwagens meer bestellen en het gebruik van CNG-wagens of elektrische wagens wordt aangemoedigd. Onze dienstwagens en vrachtwagens worden stelselmatig vervangen door CNG-voertuigen.”

11

Bart Ryckaert: Energiemanager bij Aquafin.

ZELF GROENE ENERGIE PRODUCEREN De grote installaties en terreinen van Aquafin verspreid over heel Vlaanderen, bieden mogelijkheden voor zonne- en windenergie. Aquafin wil grote stappen zetten in een duurzame energieproductie.

Bart Ryckaert: “Binnenkort komen de eerste zonnepanelen op onze sites.

Eerst op twee pilootinstallaties maar we willen het uitrollen waar het kan, in samenhang met zoveel mogelijk andere functies zoals groendaken. Ook de mogelijkheden van windenergie onderzoeken we actief.

We stellen onze terreinen ter beschikking voor grootschalige windenergie die we zoveel mogelijk zelf willen gebruiken.”

“We willen ook zelf middelgrote windturbines bouwen waar er geen grote turbines mogelijk zijn. En waarom zouden we niet aan waterkracht denken?”

“Het vergroenen van ons wagenpark is maar één maatregel om het gebruik van fossiele brandstoffen volledig te bannen tegen 2030.”

“Het slib, afkomstig uit afvalwater, wordt bij Aquafin vergist tot biogas en omgezet naar elektriciteit en warmte met een warmtekrachtkoppeling.”

“Zo produceren we vandaag al 13.000.000 kWh elektriciteit per jaar, of het equivalent van 3.000 gezinnen.

Opwerking van het biogas tot biomethaan behoort tot de mogelijkheden.

Onze CNG-wagens zouden dan op zelf opgewekte brandstof kunnen rijden!”

“Doordat het afvalwater een bepaalde temperatuur behoudt, is er minder energie nodig om het verder op te warmen en zo een warmtenet te voeden.”

“Er zijn plannen om in Deurne een nieuw te ontwikkelen stadswijk te voorzien van warmte afkomstig van het gezuiverde afvalwater van de nabijgelegen waterzuiveringsinstallatie.

Ook op deze manier helpen we om de CO2-uitstoot in Vlaanderen te verminderen en de klimaatdoelstellingen te realiseren.”

Als Energiemanager definieert Bart de projecten die elk jaar uitgevoerd moeten worden: “Alle investeringen op energievlak met een terugverdientijd tot 9 jaar komen in aanmerking. We willen van in het begin het volledige gamma geïntegreerd meepakken, van kleine tot grote projecten. Kleinere ingrepen zijn vaak sneller uit te voeren, terwijl de impact ervan gegroepeerd ook erg groot is.

Aquafin wil in ieder geval koploper zijn in Vlaanderen met zijn energiebeleid.

We doen niet alleen wat strikt wettelijk noodzakelijk is, we willen een flinke stap verder gaan.” l

12

AQUA 2018/3

Vlaanderen onthardt!

De leerlingen van het deelnemende Sint-Pietersinstituut kijken alvast uit naar hun nieuwe speelplaats, die veel groener en gevarieerder zal ogen.

Operatie Perforatie, de campagne van Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin die Vlaanderen aanspoort om te ontharden, loopt volop. Dat er wel degelijk draagvlak is voor meer ruimte voor groen en water, blijkt uit de projecten die al werden ingediend om kans te maken op de Aquafin-prijs en uit enkele initiatieven die we hier graag in de kijker zetten.

VAN SAAI GRIJS NAAR LEVENDIG GROEN Net zoals vele Vlaamse scholen heeft het Sint-Pietersinstituut in Turnhout vandaag nog een grote, overwegend grijze speelplaats waar de plassen na een regenbui blijven staan. Maar de school heeft grootse plannen en gaat deze ruimte van in totaal één hectare verharde oppervlakte volledig herinrichten. De leerlingen werden bij het project betrokken.

Directeur Willem Janssens: “We hebben hen in het computerspel MineCraft hun ideale speelplaats laten ontwerpen en bij het ontwerp van de herinrichting hielden we rekening met hun suggesties.”

“Zo waren ze zelf bijvoorbeeld vragende partij voor meer groen en elementen met water.”

In het ontwerp is een compleet andere benadering van omgaan met regenwater voorzien. “Momenteel stroomt de volledige verharde oppervlakte af naar de riolering in de straat,” weet Marianne France van Studiebureau France. “Na de herinrichting zal er veel minder verharding zijn en wordt het regenwater opgevangen in een wadi of een beek die stapsgewijs naar beneden gaat met telkens een maximale infiltratie ter plaatse. Het regenwater zal bovendien ten goede komen van de nieuwe bomen die worden aangeplant en die op warme dagen voor verkoeling zullen zorgen.”

DE STRAAT ALS GEZELLIGE BUURTTUIN De Korte Veluwestraat is een smal, doodlopend straatje in de Mechelse binnenstad. Met geveltuintjes en een vrolijke vlaggetjesslinger proberen de bewoners wat kleur te brengen in de grijze, verharde straat. Maar de plannen voor een totale make over zijn bijna klaar. En dan wordt de Korte Veluwestraat het ‘Grun Gangske’, een groene oase waar gezellig buurten en buiten spelen centraal staan. Trien en Filip wonen al vele jaren in de straat en konden hun buren warm maken voor het idee. Trien: “Omdat we allemaal maar een kleine achtertuin hebben, zitten we vaak samen buiten op straat.

Soms eten we hier zelfs samen. Dat kan, omdat de straat doodlopend is en maar weinig buren hebben een auto.

Jaren geleden al, droomden we dan vaak over hoe het zou zijn als deze straat één grote voortuin was, met veel groen.

Dat gekke idee is stilaan uitgegroeid tot een concreet plan.”

13

De stad Mechelen zag het voorstel wel zitten en riep het project alvast uit als één van de winnaars van de wedstrijd ‘Klimaatneutrale initiatieven en buurten’. De uitvoering ervan zal in twee fasen gebeuren. Nog dit najaar zullen de parkeerplaatsen verdwijnen en vervangen worden door groenaanplantingen en fietsenstallingen. “Zo kunnen we allemaal wennen aan het idee van een autovrije straat. We behouden wel een soort ‘kiss & ride’ zone om kinderen en boodschappen af te zetten maar parkeren zal moeten gebeuren op de vesten hier vlakbij, waar de stad overigens extra plaatsen creëert,” vertelt Filip. Voor de tweede fase van het project heeft Natuurpunt al een eerste ontwerp gemaakt dat de straat moet omtoveren tot een echt ‘Grun Gangske’. De ideeën daarvoor komen van de bewoners zélf.

Trien: “Uit onze brainstorm bleek vooral dat we een plek willen om tot rust te komen, met zoveel mogelijk groen en ook een boom voor wat schaduw. We zullen de eerste Mechelse straat zijn die zo’n make over krijgt en we kijken er echt naar uit!” l

“Jaren geleden al, droomden we vaak over hoe het zou zijn als deze straat één grote voortuin was, met veel groen.”

Trien en Filip dromen weg bij de plannen voor de nieuwe straat.

Dien uw project in, de deadline nadert!

Broed u ook op een plan om een stukje (semi) openbaar domein te ontharden en ecologisch in te richten? Dien uw project in voor 31 oktober via www.operatieperforatie.be en maak kans op een deel van de geldprijs van 100.000 euro die Aquafin ter beschikking stelt. Alle informatie over de campagne en de wedstrijdvoorwaarden vindt u op deze website. www.operatieperforatie.be

Scan deze code en laat u inspireren door onze Pinterest-borden.

14

AQUA 2018/3

In Baal mogen de arbeiders elke maand aan tafel schuiven voor lekkere frietjes.

Massage en frieten: welkom op de werf!

Een werf voor de deur is nooit leuk. Moeilijk bereikbare straten,

ACTIES VOOR DE KLANTEN

modder of stof, het hoort er nu eenmaal bij. Met continu meer dan

Klanten overtuigen om tijdens de werken in de dorpskern te blijven winkelen, het vergt wat creativiteit maar is absoluut mogelijk, bewijzen de handelaars in Rijmenam en Baal.

Michel Voskresensky, juwelier en voorzitter van de middenstandsvereniging in Rijmenam getuigt: “Je kan bij de pakken blijven zitten of je kan actie ondernemen. We besloten een positief signaal te geven en nodigen de bewoners uit om lokaal te blijven winkelen. Via een spaarkaart ontvang je stempels als je lokaal blijft winkelen.

Met elke volle spaarkaart kan je een VIP-ontbijt winnen”. Ook Baal organiseert een gelijkaardige actie. Daar wordt maar liefst 2500 liter brandstof verloot.

150 werven over heel Vlaanderen, zet Aquafin daarom stevig in op ‘minder hinder’-maatregelen en een goede communicatie naar omwonenden. Niet zelden krijgen we hulp uit de buurt zelf om de hinder te beperken. We gingen langs in Rijmenam en Baal: daar maakte de middenstand een positief verhaal van de werven in hun dorpskernen.

C

entraal in beide verhalen staat ‘communiceren’. Zowel in Rijmenam als in Baal werken de aannemers en de lokale middenstandsverenigingen van bij de start van de werken intens samen. In beide gemeenten hebben de handelaars een aanspreekpunt dat elke werfvergadering volgt. Daar wordt onder meer de timing voor de volgende weken besproken.

Zo blijft iedereen op de hoogte van wat te verwachten. Belangrijk is dat de twee gemeentebesturen van bij het begin hun verantwoordelijkheid namen om samen met de bewoners de last tot een minimum te beperken. Ze werken ook nauw samen met de werfpartners.

De aannemers van hun kant stellen zich zeer bereidwillig op en proberen op de vele vragen van de bewoners een antwoord te bieden.

15

GOEDE SFEER

WEDERZIJDS RESPECT

In beide gemeenten zit de sfeer op de werven van begin af aan goed.

Rijmenam verwelkomde de arbeiders met een ontbijt toen de werken begonnen. Intussen kregen ze zelfs al een massage. Ook in Baal worden de werkmannen getrakteerd door de winkeliers. Van drankjes en ijsjes tot maandelijks gratis frieten. Annick Geets, eigenares van frituur ‘De Kannibaal’ vertelt: “Van in het begin had de aannemer goed begrepen wat onze belangrijkste bekommernissen waren: een goede bereikbaarheid en proper werken. Tegen het weekend zorgen er ze bijvoorbeeld voor dat het dorp zo toegankelijk mogelijk is. Zo kunnen onze klanten ons altijd bereiken”.

Dat er wederzijds respect is, beamen ook de aannemers. “De bewoners waarderen onze open communicatie.

Zij gaven ons dan weer van in het begin het gevoel dat we welkom waren, en dat werkt de samenwerking alleen maar in de hand. We helpen waar we kunnen”.

Wanneer we ten slotte nog enkele buurtbewoners aanspreken horen we ook daar alleen maar woorden van lof: “De termijnen worden strikt gevolgd, de aannemers zijn zeer benaderbaar en geen vraag is hen te veel”. l

In Rijmenam kunnen bewoners een VIP-ontbijt winnen als ze lokaal winkelen.

“Je kan bij de pakken blijven zitten of je kan actie ondernemen. We besloten een positief signaal te geven en nodigen de bewoners uit om lokaal te blijven winkelen.”

INFO OVER ONZE WERVEN?

i

Alle informatie over de Aquafin-werken in uw buurt vindt u makkelijk terug op www.aquafin.be

Een specifieke vraag of bekommernis?

Ons Contactcenter helpt u graag verder: & 03 450 45 45 (op werkdagen tussen 8 en 19 uur) ✉ contact@aquafin.be

16

AQUA 2018/3

L'eau-keren brengt water in de stad

De vijfde editie van Chap’eau op zondag 30 september vindt niet zomaar plaats in Lokeren. De stad zet in 2018 onder de noemer ‘L’eau-keren’ al haar waterrealisaties in de kijker. Dankzij heel wat saneringsprojecten is de waterkwaliteit van de Durme fel verbeterd en daar profiteert zowel dier als mens van. Burgemeester Filip Anthuenis is enthousiast en hoopt dat de stad zich nu definitief kan profileren als dé Durmestad van het Waasland.

Sinds de opstart van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Lokeren in 1997 evolueerde de waterkwaliteit van de Durme van zwaar verontreinigd naar aanvaardbare kwaliteit. Wat zijn de verdere ambities van de stad?

Filip Anthuenis: “Ik ben geboren en getogen Lokeraar en al 18 jaar burgemeester van mijn geboortestad.

In al die jaren heb ik de Durme zien evolueren van een riolerings- en lozingsrivier tot een propere waterloop met kajakkers, boottoeristen en zelfs zwemmers. We blijven elke dag werken aan de uitbouw van het rioleringsstelsel en een verhoging van de zuiveringsgraad.

Momenteel zitten we aan een rioleringsen zuiveringsgraad van 84%. We zijn goed bezig, maar we moeten ook de komende jaren blijven investeren in de uitbouw van het stelsel want er zijn nog heel wat straten waar op dit moment geen riolering ligt. Er staan voor bijna 13 miljoen euro aan bovengemeentelijke en gemeentelijke projecten in de meerjarenplanning.”

Sinds september 2008 is Lokeren klant van Riopact, een samenwerking tussen Aquafin en De Watergroep.

Wat is voor u de meerwaarde?

Filip: “Riopact helpt Lokeren bij de uitbouw van het gemeentelijke rioleringsbeheer.”

“Het plaatst en onderhoudt IBA’s, geeft hydraulisch advies… Het is voor een gemeente of stad vandaag onmogelijk om al die expertises zelf te beheersen.

Dankzij Riopact kunnen we als stad heel wat zorgen uit handen geven en rekenen op een professionele aanpak. De samenwerking is erg succesvol want op tien jaar tijd hebben we bijna alle woningen die niet op de riolering kunnen aansluiten, voorzien van een IBA (Individuele Behandelingsinstallatie voor Afvalwater).”

Lokeren is in het verleden niet gespaard gebleven van wateroverlast.

Een aantal knelpunten werden al aangepakt en de stad heeft bij Aquafin een hemelwaterplan besteld. Welke accenten worden hierin zeker opgenomen?

Filip: “De stad wil duurzaam omspringen met hemelwater en water een prominente plek geven in de openbare ruimte. Met een hemelwaterplan op maat kunnen we huidige en toekomstige knelpunten wegwerken en zorgen voor een optimale infiltratie, buffering en afvoer van het regenwater.

Zo creëren we extra belevingswaarde voor onze burgers en bezoekers en koppelen we een zichtbare meerwaarde aan de infrastructuurwerken.

Hopelijk kunnen we heel wat ideeën uit het plan gebruiken bij de realisatie van toekomstige projecten.”

L’eau-keren viert dit jaar het Jaar van het Water. Als apotheose van dit bijzonder jaar stelde de stad zich zelf kandidaat als gaststad voor Chap’eau, het evenement waarmee Aquafin jaarlijks proper water in de kijker zet.

Wat mogen de bezoekers verwachten?

Filip: “Naast de rioleringsprojecten die we de laatste jaren met Aquafin realiseerden, willen we ook recreatie op en rond het water in de kijker zetten.

Dankzij de saneringsprojecten is de waterkwaliteit van de Durme fel verbeterd en wil Lokeren zich als dé Durmestad profileren.”

“We hebben heel wat inspanningen gedaan om het water letterlijk dichter bij de mensen te brengen. De heraanleg van de Markt heeft hierin een grote rol gespeeld. Vroeger werd deze omwald door een hoge muur omdat het waterpeil in de Durme vaak te hoog kwam.

Door de aanleg van trappen tussen de twee bruggen is de Durme nu zichtbaar vanaf de Markt, maar kan het water de stad niet meer binnenstromen.

Daarnaast is ons fiets- en wandeltoerisme sterk uitgebouwd, telkens met water in de hoofdrol. Ook de unieke jachthaven in het centrum van de stad is een grote troef voor wie de regio vanop het water wil ontdekken.” l

17

“We blijven investeren in de uitbouw van het stelsel want er zijn nog heel wat straten waar op dit moment geen riolering ligt�.

Filip Anthuenis, burgemeester Lokeren

18

AQUA 2018/3

Yves Verheyen

Simon Amelinckx

Griet Defloor

Inschrijven en programma op www.chap-eau.be of chapeau@aquafin.be

19

5 jaar Chap’eau = 5 jaar hoedje af voor propere waterlopen Tijdens deze jubileumeditie van Chap’eau staat ontspanning op en langs proper water weer centraal. Aquafin organiseert het evenement nu al voor de vijfde keer samen met verschillende partners die mee werken aan gezonde waterlopen. Verken het Waasland vanop het water met een sup, kano of elektrisch bootje of doorkuis de nabije natuurgebieden al wandelend, lopend of met de fiets. Alle activiteiten hebben één ding gemeen: de Durme speelt de hoofdrol.

O

ok voor deze vijfde editie is er weer een uniek programma samengesteld. U vindt alle praktische info op de website www.chap-eau.be.

Inschrijvingen voor activiteiten met een beperkt aantal plaatsen worden op woensdag 26 september afgesloten.

Ter plaatse kunt u zich wel nog registreren voor de vrije wandelingen, natuurloop en fiets- en mountainbiketochten. Kinderanimatie is doorlopend en gratis en ook aan de foodtrucks kunt u de hele dag aanschuiven.

Onze collega's hebben hard gewerkt om er een mooi programma van te maken. Zij geven u graag enkele tips.

TIP VAN YVES STREETFISHING “Tijdens het streetfishen vissen we met kunstaas op roofvissen als snoekbaars, baars en snoek. Het is een hele actieve manier van vissen want je loopt van stek naar stek. We gebruiken een lichte hengel.

Alle gevangen vissen zetten we nadien terug in het water zodat het visbestand blijft aangroeien! In de Durme werden recent al enkele mooie vangsten gedaan.

Benieuwd of ze bij jou ook bijten? Je kan de hele dag je lijn uitgooien.”

TIP VAN SIMON WATERSPORTEN “De nabijgelegen natuurgebieden en omgeving te ontdekken op een unieke manier doe je vanop het water. Je kan actief met een kajak of kano peddelen of je laten varen op één van de elektrische bootjes. Mag het wat avontuurlijker?

Waag je dan aan een Stand-Up-Paddle tocht. Deze combinatie van surfen en peddelen zorgt gegarandeerd voor heel wat plezier”.

TIP VAN GRIET KINDERANIMATIE “Terwijl de ouders genieten van een Chap’eau-biertje voorzien we heel wat leuke activiteiten voor kinderen.

Ze kunnen zich laten schminken en uitleven op de trampoline. Lopen over water in reuzeballen of een lekkere verse smoothie trappen op de sappentrapper.

Bij de Groene Duizendpoot knutselen we met gerecycleerde materialen en op de Aquafinstand bouw je je eigen waterzuivering. Wedden dat ze aan je mouw gaan trekken om te blijven?” l

EXPEDITIE NATUURPUNT GEEFT DAKNAMSE MEERSEN STEUNTJE IN DE RUG In juni nam Aquafin met twee teams deel aan Expeditie Natuurpunt. Een weekend lang wandelden en fietsten de deelnemers door de mooiste groene plekjes in Vlaanderen.

Om te mogen deelnemen, zamelden onze teams geld in voor natuurgebied Daknamse Meersen in Lokeren, in de omgeving waar Chap’eau plaatsvindt. Het is een belangrijk leefgebied voor zeldzame water- en moerasplanten, trek- en broedvogels, zoogdieren en insecten.

Naast de twee Aquafin-teams zamelde ook een team met vrijwilligers van de Meersen geld in voor de Expeditie. Samen haalden ze meer dan 6.000 euro op voor het natuurgebied. Paul Durinck, verantwoordelijke van het beheerteam Daknamse Meersen: “We gaan het geld vooral gebruiken voor de aankoop van terreinen, maar ook voor inrichtingswerken.

Van een bemest grasland gaan we de voedselrijke toplaag afgraven om bloemrijk dotterbloemhooiland beter en sneller te laten ontwikkelen.

Met natuurlijke zitbanken langs de wandelpaden, willen we ons natuurgebied nog aantrekkelijker maken voor het grote publiek.”

20

AQUA 2018/3

Slimme sensoren als wapen tegen groeiende waterrisico’s

Een indrukwekkend netwerk van sensoren in combinatie met slimme monitoring en databeheer: dat is het Internet of Water. Het moet Vlaanderen op termijn de nodige informatie geven om ons beter te beschermen tegen droogte, wateroverlast en watervervuiling.

D

e extreme en langdurige droogte van deze zomer heeft ons weer eens met de neus op de feiten gedrukt: het klimaat verandert en ook Vlaanderen deelt in de klappen.

Een belangrijk neveneffect van de droogte die de schade nog groter maakt, is de verzilting van het oppervlaktewater.

Te hoge zoutwaarden maken het water ongeschikt om er vee van te laten drinken en het verstoort het ecosysteem in de waterloop. Maar ook piekbuien met grote neerslaghoeveelheden veroorzaken steeds vaker problemen.

KLEINE CHIP Een structurele monitoring waarbij de meetgegevens niet alleen geregistreerd maar ook intelligent geïnterpreteerd worden, biedt mogelijkheden om te anticiperen en gepaste maatregelen te nemen. Imec is een toonaangevend Europese onderzoekscentrum op het vlak van nano-elektronica en digitale technologie. Het bedrijf ontwikkelde een zeer kleine sensor die continu zowel de zuurtegraad, geleiding als de hoeveelheid van diverse opgeloste zouten en andere stoffen in het water kan meten.

Waarvoor vroeger diverse, dure sensoren nodig waren, kan nu een veel goedkopere silicium chip van nauwelijks één vierkante centimeter groot gebruikt worden.

De piepkleine sensoren worden geplaatst in waterlopen, riolen, bufferbekkens en waterreserves en geven in real time de gemeten data door.

Vervolgens koppelt de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) de gegevens aan slimme algoritmes, waardoor de gebruiker meteen toegang heeft tot een heus ‘waterbrein’ met modellen die toekomstige evoluties voorspellen. Zo kan hij op zijn beurt efficiënt inspelen op acute veranderingen en verwachtingen op langere termijn.

21

“Het Internet of Water gebruikt artificiële intelligentie waarmee het trends kan voorspellen, een beetje vergelijkbaar met de buienradar.”

productie, terwijl een real time controle een positieve impact heeft op de productiekosten.

PILOOTPROJECT De bedoeling is om op termijn een netwerk van meer dan 1000 kleine, energiezuinige sensoren uit te bouwen over gans Vlaanderen. Een pilootproject in West-Vlaanderen, waar het verziltingsprobleem het grootst is, moet de eerste belangrijke inzichten opleveren: hoe nauwkeurig kan er gemeten worden, welke technische uitdagingen zijn er om de betrouwbaarheid en schaalbaarheid van een uitgebreid netwerk te garanderen, hoe kunnen de resultaten duidelijk gevisualiseerd en voor iedereen zichtbaar gemaakt worden?

Chips van anper één vierkante centimeter vormen de basis van een heus 'waterbrein'

INSPELEN OP TRENDS De gebruikers, dat zijn bijvoorbeeld drinkwaterbedrijf De Watergroep en Aquafin, beide partner in het consortium dat de nieuwe slimme watertechnologie in praktijk brengt. “Het Internet of Water gebruikt artificiële intelligentie waarmee het trends kan voorspellen, een beetje vergelijkbaar met de buienradar,” legt manager R&D bij Aquafin Marjoleine Weemaes uit. “Dat gaat Aquafin toelaten om problemen in de riool kaart te brengen en bijvoorbeeld in te spelen op aankomende hevige buien of droogteperiodes. We zullen bovendien een beter inzicht krijgen van de impact die ons gezuiverd afvalwater heeft op de waterloop waarin we het lozen.”

De Watergroep ziet in een efficiënter beheer van het oppervlaktewater ook een betere garantie van zijn drinkwater-

Ook vanuit de overheid wordt er reikhalzend uitgekeken naar het Internet of Water. “Tijdens de voorbije droogtecrisissen misten we een accurate monitoring en een real time visualisatie van informatie om onze beslissingen te ondersteunen en te objectiveren,” zegt Carl Decaluwé, gouverneur van de Provincie West-Vlaanderen. Met het Internet of Water kan Vlaanderen alvast een belangrijke stap zetten naar een robuust watersysteem én bewijzen we dat onze technologische kennis tot de wereldtop behoort. l

In juli werd in Diksmuide de eerste sensor in werking gesteld.

Een eerste stap naar een robuust watersysteem dat om kan met droogte en zware neerslag.

22

AQUA 2018/3

Libellen,

de vliegkunstenaars van onze wereld Libellen kan je enkel beschrijven met superlatieven. Ze hebben schitterende kleuren, leveren ongeëvenaarde vliegprestaties en hun levenswijze is uitzonderlijk boeiend. Ze behoren tot de oudste en grootste vliegende insecten van onze planeet. De grootste hadden vroeger zelfs de spanwijdte van een zwevende kraai. Ook vandaag nog is de bronlibel het grootste insect van ons land.

DOOR DE LENS VAN MISJEL DECLEER JUFFERS VERSUS LIBELLEN De libellen die bij ons voorkomen, zijn verdeeld in twee soorten: de juffers of ‘gelijkvleugeligen’ en de libellen of ‘ongelijkvleugeligen’. Juffers zijn meestal kleiner en slanker dan libellen.

In rust houden ze hun vleugels langs hun lijf. Ook hebben ze uitstaande ogen en gelijke voor-en achtervleugels.

Libellen zijn meestal forsere insecten die hun vleugels in rust gespreid houden. Hun achtervleugels zijn sterk verbreed en hun ogen zitten dicht op elkaar of raken elkaar.

Hoe mooi, groot, kleurrijk en vliegensvlug libellen ook zijn, toch is hen maar een relatief kortstondig land- en luchtleven toebedeeld.

Het levensverhaal begint voor beide bij het eistadium in het water.

Juffers hebben een aangepast legapparaat waarmee ze een opening in waterplanten maken waarin ze hun langwerpige eieren afzetten. De meeste libellen leggen hun meer ronde eieren dan weer los in het water. Na een periode van twee tot vier weken worden de larven geboren.

Jufferlarven doen er één à twee jaar over vooraleer ze het watermilieu verlaten. Bij libellen duurt het gemiddeld dubbel zo lang.

ONDER DE WATERSPIEGEL Libellenlarven zijn geduchte rovers die hun onderwaterleven vooral op de bodem van onder meer plassen, meren en vennen doorbrengen. Via sensoren aan hun antennes en poten, kunnen ze trillingen van ander leven waarnemen.

Alles wat niet te groot oogt, pakken ze aan. Ook soortgenoten en prooien die groter zijn dan henzelf, ontsnappen hier niet aan. Daarvoor hebben ze een vernuftig apparaat dat vliegensvlug uitklapt en zelden een prooi mist: het vangmasker. Loopt het toch grondig fout voor de larve? Dan kan ze er nog ijlings vandoor. Libellenlarven verplaatsen zich in de regel op hun poten. Maar bij gevaar kunnen ze een fictieve ingebouwde straalmotor aansturen waarbij ze vloeistof door hun achterlijf pompen en vliegensvlug vooruit schieten. Wanneer zo’n dier dicht bij het wateroppervlak zit, kan je een straaltje water uit een plas of ven zien opspuiten.

DE KEIZER Zelf ving ik ooit eens een larve van een keizerslibel die ik als huisgenoot hield in een grote, platte schaal op de keukentafel. Ik voederde hem elke dag tijdens etenstijd. Soms met een waterpissebed, dan weer met rode muggenlarven, maden of kleine aardwormen. Ik was steeds verbijsterd over de efficiëntie van zijn jachtmethode.

Van zodra iets in het water viel, stapte onze libellenlarve sluipend in de richting van de prooi. Soms waren er dieren die het gevaar voelden aankomen en zich onbeweeglijk hielden.

Zelfs dan bleef de larve roerloos staren.

De kleinste beweging werd de prooi fataal en eenmaal gegrepen bleek ontsnappen quasi uitgesloten.

DE SPIEGEL DOORBROKEN Op een mooie junimorgen het daaropvolgende jaar, zat mijn jonge keizer zich te drogen op een stengel van een mattenbies aan de rand van mijn tuinvijver. Het vers ontsproten insect, dat geen larve meer was, leek nog vaal groen. De blauwe bovenrand aan zijn ogen verraadde toen al dat het een mannelijk dier was. Ook zijn vleugels waren al volgroeid.

ER

AT

I JT

BU

IK

PL

B EN

BO

SB

RD

ER PA A

U

FF

EE

KJ

23

Keizerslibel

Ik zag hem later die dag, toen de zon wat hoger stond, als een tele-geleid projectiel langs de haag scheren en zwenken. Even leek hij nog te poseren, bovenin mijn vlinderstruik, alvorens hij verdween in de heldere lucht.

Waarom verbleef de jonge libel niet langer in mijn vijver? Pas vliegvlugge libellen verlaten meestal tijdelijk het geboortewater om te ontkomen aan de agressie van territoriale mannetjes.

Ze zoeken dan rustig naar voedsel en wanneer ze volgroeid zijn, eisen ze hun plaats op langs hun geboortewater.

Vrouwtjes komen pas terug met gerijpte eieren op het moment dat ze een partner opzoeken.

ELFEN VAN DE WATERKANT Deze zomer was ik met mijn kleinkinderen enkele dagen op een camping langs de Semois.

Het eerste wat mij opviel, waren de tientallen weidebeekjuffers met hun grote, opvallende blauwe vleugels die fladderden langs de oever. Regelmatig vlogen de diertjes weg en kwamen ze weer terug. Ik merkte twee mannetjes op die een poging deden om elkaar van een rietstengel af te duwen.

Wanneer even later een licht getint groen vrouwtje langs vlinderde, kwam er een ganse stoet mannetjes in beweging om haar achterna te fladderen. Een waarlijk schitterend zicht dat we vanaf de jaren 60 meer en meer ging missen. Intussen wist de soort zich vanaf de jaren 80, door een verbeterde waterkwaliteit, te herstellen en is ze terug een algemene verschijning in WalloniĂŤ en langs zuurstofrijke beekjes in Vlaanderen.

LIBELLEN ALS MILIEUINDICATOREN Libellen zijn uitstekende milieuindicatoren en worden vanuit die hoek ook steeds meer opgevolgd. Naast vlinders behoren libellen tot de meest bedreigde insecten van onze gewesten.

Maar het kan anders. Een uitgekiend beheer van hooi- en graslanden, aangepaste hoge grondwaterstanden, begrazing en de aanleg van tientallen poelen zorgden in het Zwin bijvoorbeeld voor een zeer gedifferentieerd landschap dat binnen de kortste keren vele honderden juffers en libellen aantrok.

In die mate zelfs dat ook hun predatoren bij uitstek, de boomvalken, er weer kwamen broeden. Ik kan mij geen betere ontspanning wensen dan hier ’s avonds de jagende paardenbijters te observeren die zich storten op de net ontsproten eendagsvliegen. l

Durme KOM GENIETEN VAN SPORT EN ONTSPANNING OP EN LANGS HET WATER

CHAP’EAU zondag 30 september 2018

Prinses Josephine Charlottepark

Lokeren

Schrijf je in via www.chap-eau.be

& krijg een gratis consumptie

Georganiseerd door:

V.U. Sabine Schellens, Dijkstraat 8, Aartselaar

mountainbike wandelen fietsen natuurloop kajak sup bootjes animatie BBQ

In samenwerking met:

rolstoelvriendelijk

ecologisch event