Laat ons een boom

Laat ons een bloem en wat gras dat nog groen is, laat ons een boom en het zicht op de zee… Louis Neefs zong het al in 1970, maar zijn oproep naar meer groen blijft ook nu brandend actueel. Hoewel bomen heel wat positieve effecten hebben op mens en milieu, worden ze vaak nog gekapt in Vlaanderen. Bijvoorbeeld als ze op tracés liggen van noodzakelijke riolerings- wegeniswerken. Hoe gaan we daar in de toekomst beter mee om?

Aquafin werkt aan een bomentoets en een actieplan.

Dat bomen veel positieve effecten hebben op de mens, het milieu en het klimaat, is al lang bekend. Denk maar aan de warme zomer van vorig jaar. Onder bomen kan de temperatuur op hete dagen tot meer dan 4 graden lager zijn. Bomen verdampen water, creëren luchtstromingen en verkoelen instant. In stedelijke omgevingen met veel verharding zijn bomen als het ware natuurlijke airco’s.

Belang van bomen voor steden

Bomen in straten, op pleinen en parkeerplaatsen hebben een verkoelend effect op het stadsklimaat. Door de schaduwvorming komt er minder zonnestraling op het oppervlak terecht en de warmte wordt geabsorbeerd door verdamping van vocht uit de bladeren. Gemiddeld genomen houdt een bebladerde boomkroon de eerste 2-4 mm neerslag vast. Voor uitgegroeide waardevolle bomen in stadscentra kan dit overeenkomen met 200 tot 400 liter. De bodem krijgt dus minder water te slikken. Bij zwaardere buien kan een boom die het water opvangt, het via zijn stam laten infiltreren in de onderliggende groenzone, in plaats van dat het op het asfalt belandt. Het beplanten van wadi’s of infiltratiebermen met bomen verbetert de infiltratiecapaciteit (ten opzichte van gras) en zorgt dat een deel van het water in de zomer ook wordt afgevoerd via verdamping. Dit maakt dan weer ruimte vrij in de bodem om de volgende zware bui op te vangen.

EFFECTEN VAN BOMEN OP DE WATERHUISHOUDING

• Afvlakking pieken in afvoer van neerslag

• Verhogen van infiltratie in de bodem

• Oppervlakkige afvoer en berging van hemelwater

Bomen in de stad helpen niet alleen de temperatuur te verlagen en regenwater vast te houden. Ze zorgen ook voor minder stof en andere luchtverontreiniging en vergroten de leefkwaliteit in het algemeen. Vaak stijgt door hun aanwezigheid de waarde van onroerend goed in de buurt. Een variatie van bomen biedt bovendien plaats en voedsel voor vogels, insecten en zoogdieren. Zo dragen ze bij tot een grotere biodiversiteit. Bomen zijn ook beeldbepalend in de stad en vormen onderdeel van grotere blauwgroene netwerken.

Bomen vs riolerings- en wegeniswerken

Dat ze belangrijk zijn, weet intussen iedereen. Maar toch worden bomen vaak gekapt als straten opgebroken moeten worden voor riolerings- en wegeniswerken. Ook bij (her)aanleg van fietspaden – die terecht omwille van verkeersveiligheid steeds breder worden – durven bomen al eens sneuvelen. Hoe zijn beide belangen te verzoenen?

Andreas Volckaert is projectmanager bij Aquafin en werkt mee aan de ‘bomentoets’. “Hoewel iedereen weet hoe belangrijk bomen zijn, is er nog onvoldoende aandacht voor in onze infrastructuurprojecten. De meeste waardevolle bomen sneuvelen al in ontwerpfase. Maar het is vaak pas bij de vergunningsaanvraag dat het projectteam de eerste keer ziet welke bomen effectief gaan sneuvelen. We zouden dit veel vroeger moeten weten, zodat het ontwerp hieraan aangepast kan worden. Bij Aquafin werken we daarom de bomentoets uit, waarbij we in het volledige proces aandacht vestigen op bomen: vanaf het projectplan, voorontwerp, vergunning tot de uiteindelijke uitvoeringsfase. In elke fase kan je maatregelen nemen. En daarbij is de groeiplaats van de boom minstens even belangrijk als de boom zelf. Het gebeurt nog vaak dat tien jaar na de werken bomen afsterven omdat er niet goed nagedacht is over de groeiplaats. Het is beter één boom te voorzien met een groot plantvak dan tien bomen met een te klein plantvak.”

Naast de bomentoets in ontwerp en uitvoering, werkt Aquafin momenteel ook een concreet bomenactieplan uit. De ambitie is om bomen en hun groeiplaats bij de realisatie van projecten maximaal te behouden. Simon Lameire is water- en omgevingsingenieur bij Aquafin en geeft alvast mee wat de principes zullen worden van dit actieplan: “We gaan voor maximaal behoud, maar als er toch bomen moeten worden gekapt, willen we ze zoveel mogelijk vervangen door nieuwe exemplaren aan te planten in het project zelf. Als dat niet lukt, zullen we samen met de gemeente bekijken of dit elders binnen de gemeente kan. Als ook dat niet haalbaar is, willen we in samenwerking met een partner (bijvoorbeeld vzw Bosgroepen) eigenaars van beschikbare terreinen in Vlaanderen vergoeden om deze te bebossen.”

Aquafin stelde deze ambitie voor aan zijn studiebureaus op een kennisdag in december 2022 en werkt momenteel het actieplan verder uit. Samen met al onze projectpartners willen we ervoor zorgen dat de bomen in onze projecten meer aandacht krijgen. Meewerken aan dit plan of heb je nog suggesties? Contacteer simon.lameire@aquafin.be of andreas.volckaert@aquafin.be.

Boomstammen beschermen is slechts een deel van de oplossing. Minstens even belangrijk is dat je beschermingsmaatregelen voorziet voor de wortels van de boom. Dit wordt vaak vergeten. Plaats een vast hekwerk of afpaling rond de boom zodat er niet onder of tegen kan worden gereden. Stockeer geen bouwmaterialen onder de boom. Leg geen werfwegen aan onder bomen. Als je de ruimte toch moet gebruiken, leg dan rijplaten om beschadiging te voorkomen.