Hoe minder fosfor naar de beek, hoe beter

Op een 50-tal zuiveringsinstallaties verwijdert Aquafin méér fosfor uit het afvalwater dan de norm voorschrijft. Zo brengen we een aantal welgekozen waterlichamen weer een stap dichter bij de Kaderrichtlijn Water.

De Kaderrichtlijn Water streeft naar een goede kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater. Er zijn meerdere parameters die de waterkwaliteit bepalen, waaronder fosfor (P). Een (te) hoge fosfaatconcentratie in zoete wateren leidt tot eutrofiëring of overbemesting van de waterloop. Dat wordt onder meer zichtbaar door overvloedige algengroei, waardoor het zuurstofgehalte daalt en de lichtinval vermindert. Beide effecten hebben een negatieve impact op meerdere waterorganismen.

Huishoudelijk afvalwater bevat veel fosfaten, zo’n 0,75 kg per persoon per jaar. Fosfaten zijn afkomstig van was- en schoonmaakmiddelen maar komen ook via menselijke urine in het afvalwater terecht. Hoewel Aquafin op jaarbasis gemiddeld 85% van de aanwezige fosfor uit het afvalwater verwijdert, is er nog altijd te veel van die stof in onze waterlichamen aanwezig. Het gezuiverde afvalwater is ook niet de enige bron. Fosfor komt evengoed via de landbouw en door bodemerosie in het oppervlaktewater terecht.

Op 51 rioolwaterzuiveringsinstallaties levert Aquafin alvast extra inspanningen om meer fosfor uit het afvalwater te halen. “Op deze locaties trekken we het verwijderingspercentage op naar 95%”, zegt Kathleen Moons, Procesingenieur bij Aquafin. “De locaties waar deze verregaande verwijdering wordt toegepast, bepaalden we samen met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in functie van de kwetsbaarheid van de ontvangende waterloop.”

Ambitieuze streefwaarden

Voor een goede waterkwaliteit volgens de Kaderrichtlijn Water mag de totale concentratie fosfor in de waterloop niet hoger liggen dan 0,14 mg per liter. Om die ambitieuze streefwaarde te behalen, zijn inspanningen van verschillende sectoren nodig. “Zelf streven we op onze installaties op jaarbasis naar 0,3mg/l fosfor in het effluent, het gezuiverde afvalwater”, legt Kathleen uit. “Die streefwaarde ligt lager dan de norm van 1 of 2 mg/l die de Europese richtlijn stedelijk afvalwater (ERSA) vandaag via VLAREM oplegt. Op die manier creëren we de nodige marge voor eventuele afwijkende stalen.” “De ERSA zal naar alle waarschijnlijkheid de norm in de toekomst verstrengen naar 0,5 mg/l”, weet Nathan Hellinck, Manager Levenscyclusbeheer bij Aquafin. “Door de verregaande fosforverwijdering nu al uit te rollen op 51 RWZI’s werken we proactief en zetten we stappen vooruit.”

Automatische dosering

Om onze eigen streefwaarde van 0,3 mg/l te halen, doseren we extra ijzer- of aluminiumhoudende chemicaliën in het slib. “In 2020 werden vier proefprojecten opgestart”, zegt Kathleen. “Op basis van de bevindingen uit deze projecten hebben we de uitrol opgestart naar in totaal 51 installaties. Die installaties worden allemaal uitgerust met fosfaatmonitoren en een automatische sturing. De hoeveelheid chemicaliën die extra wordt toegevoegd aan het slib, wordt continu bijgestuurd op basis van de gemeten fosforconcentratie in het effluent. Zo doseren we niet meer product dan nodig. We doseren dus juister, in vergelijking met een manuele dosering.” Ten opzichte van vandaag zullen we gemiddeld gezien wel meer chemicaliën doseren. Het effect hiervan op de omgeving werd onderzocht. “Bijvoorbeeld ijzerchloride is een soort zout. Wanneer je meer chlorides in de waterloop loost, zou dit tot verzilting kunnen leiden”, legt Kathleen uit. “De VMM onderzocht het effect van deze verhoging en eventuele verzilting in een studie in Bilzen. De impact bleek echter verwaarloosbaar.”

Een ander gevolg van een extra dosering chemicaliën is de hogere kostprijs. “Het klopt dat we meer zullen moeten uitgeven aan chemicaliën”, aldus Nathan. “Maar, uit een vergelijkend onderzoek door de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW) bleek de dosering van chemicaliën wel veruit de meest kostenefficiënte maatregel om extra fosfor te verwijderen, en dit zowel over verschillende maatregelen als sectoren heen. Het aanleggen van extra collectoren of het aansluiten van woningen in een buitengebied op de riolering kost bijvoorbeeld veel meer. Bovendien is het een maatregel die we op korte termijn in praktijk kunnen brengen.” >

Fosfor Recupereren Met Geplande Monoverwerker

Aquafin plant de bouw van een slibmonoverwerker op de site van ArcelorMittal in de haven van Gent. De installatie zal het slib verwerken dat overblijft na het zuiveren van huishoudelijk afvalwater. Die biomassa bevat naast energie ook grondstoffen, waaronder fosfor. Hoe meer fosfor we afvangen in het slib, hoe meer we eruit kunnen recupereren. In een monoverwerker wordt het slib niet verdund met andere stoffen, waardoor een maximale recuperatie van fosfor mogelijk is. De nieuwe installatie, die in 2026 operationeel moet zijn, zal de aangeleverde biomassa dus nog meer kunnen benutten.

Circulaire economie

De extra fosforverwijdering is niet alleen een goede zaak voor de waterkwaliteit. Meer fosfor verwijderen uit het afvalwater betekent ook meer fosfor in het slib, een nevenproduct van het zuiveringsproces. Bij de verwerking van dat slib kan er bijgevolg meer fosfor gerecupereerd worden. “Dat is een goede zaak”, zegt Nathan. “Fosfor is een essentiële bouwsteen voor de groei van alle levende organismen, dus ook voor ons. Maar de grondstof is niet onuitputbaar en bovendien staan de natuurlijke reserves onder druk. Gezien de slinkende voorraden wereldwijd en de geopolitieke situatie is het een goede zaak om meer en meer onafhankelijk te worden van de fosforertsen uit het buitenland.”

Op dit moment zou Aquafin zo’n 15% van de nodige fosfor in Vlaanderen kunnen voorzien. Met de verwachte strengere normen van de nieuwe ERSA zullen nog een pak meer RWZI's extra fosfor moeten verwijderen (zie kaartje). De brede uitrol samen met de nieuwe slibmonoverwerker (zie kaderstuk p.10), die vanaf 2026 operationeel is, maakt dat we de 15% zouden kunnen optrekken tot 20%.

Onderstaande kaart toont alle zuiveringsinstallaties waar het afvalwater van meer dan 10.000 inwoners toekomt. Verwacht wordt dat de nieuwe ERSA strengere fosfornormen zal opleggen voor deze installaties.