ASZpect editie juni 2020

JUNI 2020 // MEDISCH INFORMATIEBLAD A.S.Z.

S-gebouw:

Gloednieuw labo in gebruik genomen op campus Aalst Nieuwe hartklep geplaatst via okselslagader onder lokale verdoving

Nieuwe ‘REZUM’waterdamp behandeling helpt op minimaal invasieve wijze bij goedaardig prostaatgezwel

Covid-19: organisatie gezondheidszorg tijdens de coronacrisis

VOORAF De voorbije maanden zijn voor iedereen een uitdaging geweest. De zorgsector werd serieus op de proef gesteld. Ook binnen het A.S.Z. zijn er ingrijpende verschuivingen nodig geweest om zowel Covid-19-patiënten op te vangen, als de zorg voor onze andere patiënten zo veilig mogelijk te laten doorgaan. Beide stromen werden volledig gesplitst, wat zorgde voor een hoge belasting van logistiek en personeel.

Maar nu de cijfers significant aan het dalen zijn, kunnen we al eens voorzichtig terugblikken en zeggen dat het A.S.Z. de Covid-19-epidemie goed doorstaan heeft. Dit mede dankzij triagecentra bij de huisartsen en woonzorgcentra die – ondanks de moeilijke start – oudere patiënten opvingen en zo hielpen de spoedopname te ontlasten.

Op dit ogenblik zijn we ons aan het herorganiseren om bij een nieuwe opstoot van Covid-19 de non-Covid-pathologie minder drastisch te moeten terugschroeven. Op die manier zullen we in de toekomst ook in drukkere periodes zowel Covid- als non-Covid-pathologie kwalitatief en patiëntgericht kunnen opvangen en wachttijden beperken.

Ons nieuwe S-gebouw kon op geen beter moment klaar zijn. Het zorgt voor maar liefst 6.000m² extra wachtruimte.

Sinds april werd de nieuwbouw geleidelijk aan in gebruik genomen en inmiddels zijn het labo en verschillende consultaties naar daar verhuisd. Midden juni wordt ook de cathlabeenheid met dagkliniek in gebruik genomen. Dit zorgt ook voor meer plaats in de andere gebouwen zodat we op een nóg veiligere manier onze patiënten kunnen opvangen.

Ook rondom ons is het ziekenhuislandschap volop aan het veranderen. Dankzij de goede samenwerking met de netwerkziekenhuizen OLV, UZ Brussel en Sint-Maria Halle tijdens deze crisis, hopen we de komende maanden ons netwerk officieel te laten erkennen en binnen de regio verdere en nauwere samenwerkingen op te zetten.

Ik wil u allen namens het A.S.Z. bedanken voor uw ondersteuning en inzet in deze moeilijke periode en hoop dat u allen veilig en in goede gezondheid blijft.

Cardioloog en voorzitter VZW Medische Staf ASZ

Dr. M. Rosseel

A.S.Z. CAMPUS AALST

A.S.Z. CAMPUS GERAARDSBERGEN

A.S.Z. CAMPUS WETTEREN

Merestraat 80

Gasthuisstraat 4

Wegvoeringstraat 73

9300 Aalst

9500 Geraardsbergen

9230 Wetteren

T +32 (0)53 76 41 11

T +32 (0)54 43 21 11

T +32 (0)9 368 82 11

F +32 (0)53 76 68 09

F +32 (0)54 43 21 12

F +32 (0)9 368 82 74

www.asz.be

2

@szpect

IN DIT NUMMER DOSSIER

UITGELICHT Nieuwe hartklep geplaatst via okselslagader onder lokale verdoving

6

Covid-19 aanpak A.S.Z

15

FOCUS

Expertisecentrum pancreaschirurgie A.S.Z. Aalst BONDIG ............................................................................................................... 4

20

S-GEBOUW OP CAMPUS AALST................................................... 10 30 JAAR A.S.Z..................................................................................................25 NIEUWE ARTSEN .......................................................................................26 SAVE THE DATE............................................................................................28

PRIMEUR

‘REZUM’-waterdamp behandeling helpt op minimaal invasieve wijze bij goedaardig prostaatgezwel

8

COLOFON Verantwoordelijke uitgever: dienst communicatie A.S.Z. - vzw MSSZ Fotografie: Droombeeld Adviesraad: Geert Brantegem (Directeur vzw Medische staf). Druk: Drukkerij Schaubroeck Vragen of suggesties? Adreswijziging melden? Mail naar communicatie@asz.be

@szpect

3

bondig

ONDERWATERWERELD VOOR KINDEREN OP SPOED IN GERAARDSBERGEN

Begin februari werd op campus Geraardsbergen de nieuwe pediatriebox en wachtzaal van de dienst Spoedopname ingehuldigd. Een opname of behandeling in een ziekenhuis kan voor een kind een nare ervaring zijn. Dankzij de sponsoring van Foundation Jana De Koker worden kinderen op de dienst Spoedopname in Geraardsbergen voortaan opgevangen in een aangename, kindvriendelijke omgeving.

De

aparte

pediatriebox

behandelruimte op

de

dienst

en

de

die

Spoedopname

muurschilderingen

gebruikt

wachtzaal

werden

omgetoverd

in

wordt

voor

met

een

als

kinderen mooie

magische

onderwaterwereld. “Op deze manier willen we op de kinderen een bepaalde rust overbrengen, de leefomgeving aangenamer maken en voor afleiding zorgen tijdens de onderzoeken”, zegt dr. Vergote, medisch diensthoofd van de Spoedgevallendienst. “We zijn Foundation Jana De Koker dan ook heel dankbaar dat we met dit project de nare ervaring van een opname op spoed voor kinderen

tot een minimum kunnen beperken.” Voor kinderen was sowieso al een aparte wachtkamer voorzien zodat zij niet in contact komen met andere zwaargewonden of slachtoffers van een ongeval. Kinderen krijgen ook steeds voorrang in de wachtzaal, behalve op hoogdringende gevallen. Verder is de wachtruimte een aangename ruimte met klein meubilair, speelgoed, een spelconsole enz.

GLOEDNIEUW SLAAPLABO A.S.Z. WETTEREN Begin juli 2020 openen op campus

klachten van snurken, apneus,

wordt de patiënt “aangekoppeld”.

Wetteren vier gloednieuwe

slaperigheid, slapeloosheid, epilepsie,

De verschillende elektroden worden

slaaplabo’s, bovenop de twee

cardiovasculaire problemen …

opgeplakt en het toestel met

Tijdens een polysomnografie meten

infraroodcamera wordt aangesloten.

we enerzijds de slaapkwaliteit en

Dit duurt een 45 minuten en zowel

verstoring van de slaap en anderzijds

het aansluiten als de metingen

de verschillende fysiologische

Daarmee is de volledige afdeling

verlopen volledig pijnloos. Vanaf

processen die slaapverstorend

07u30 wordt de patiënt afgekoppeld

slaaplabo nu gecentraliseerd in

kunnen werken: ventilatie (neus-

en ongeveer 10 werkdagen later kan

Wetteren en zijn op campus Aalst

en mondademhaling, buik- en

de patiënt na afspraak het resultaat

geen slaaplabo’s meer beschikbaar.

borstademhaling, saturatiemeting),

ophalen bij de aanvragende

EEG/EKG/EMG, PLM of

arts.

beenbewegingen, snurken ...

Vragen of meer info?

Dit onderzoek vindt plaats tijdens

Het slaaplabo op campus

een ziekenhuisopname van één

Wetteren is telefonisch te

nacht. De patiënt meldt zich aan

bereiken op 09/368 82 44.

reeds bestaande die er half mei heropgestart zijn na een korte onderbreking omwille van Covid-19.

De zes slaaplabo’s zullen elke werkdag beschikbaar zijn, elk voor één patiënt. Deze centralisatie biedt meer mogelijkheden en verkort de wachttijden voor een

om 19u15, vult een vragenlijst in en

slaaponderzoek.

krijgt een kamer toegewezen op

Een slaaplabo of polysomnografie

de afdeling slaaplabo. In de loop

kan ingepland worden bij

van de avond (tussen 19u30-22u30)

4

@szpect

VLAAMSE FLIKKEN Op

vrijdag

6

maart

ging

de

film

"Vlaamse Flikken" in première. Niets speciaals denkt u, ware het niet dat de regisseur amper 18 jaar oud is, en dat hij onder meer Lien Van de Kelder, Mathias Sercu en Daan Hugaert heeft kunnen strikken als acteurs!

regisseur

kinderafdeling

geschonken

van

BEDRIJVEN SPRINGEN IN DE BRES BIJ NOOD AAN PERSOONLIJKE

De opbrengst van deze film heeft de jonge

VERSCHILLENDE LOKALE

het

aan

A.S.Z.

de

Enkele

jaren geleden kwam de filmmaker in ons ziekenhuis terecht na een zwaar skiongeval. Hij was zo overdonderd door de empathie en de goede zorgen van onze verpleegkundigen dat hij graag iets wou terugdoen. Wij zijn alvast supertevreden over het resultaat!

BESCHERMINGSMIDDELEN Een van de grote moeilijkheden tijdens de coronacrisis was – ook bij ons – het aangeleverd krijgen van voldoende persoonlijke

beschermingsmiddelen

zoals

mondmaskers,

schorten en helmmutsen. Gelukkig konden we rekenen op de steun van verschillende bereidwillige lokale bedrijven die ons hielpen op korte tijd onze stock terug aan te zuiveren.

Zo heeft Van de Velde een deel van haar productie omgetuned om ons te voorzien in herbruikbare mondmaskers voor medewerkers en patiënten en hielp Accent Stores door het maken van helmmutsen voor onze zorgmedewerkers op de Covid-19-afdelingen. Het Belgisch modehuis Marie Méro leverde gratis een pakket met patroon en benodigdheden aan naaisters thuis om twintig mondmaskers (FFP1) te maken. We zijn hen en de vele andere helpende handen heel dankbaar!

TIJDELIJKE VERPLAATSING PSYCHIATRISCHE AFDELING VAN CAMPUS AALST NAAR GERAARDSBERGEN Op

donderdag

14

mei

2020

verhuisden

de

alcohol ...), burn-out … Met deze psychiatrische hulp-

verblijfsafdeling en een deel van de polikliniek van

verlening bieden we patiënten, vanaf de leeftijd van

de Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis

18 jaar, een gespecialiseerde en geïndividualiseerde

(PAAZ) voor maximum een jaar van campus Aalst naar campus Geraardsbergen. De PAAZ op campus Aalst fungeert namelijk momenteel als Covid-19verblijfsafdeling.

behandeling

aan.

Artsen,

verpleegkundigen,

psychologen, ergotherapeuten en maatschappelijk medewerkers dragen elk, vanuit hun eigen specialisatie, bij aan de zorg op maat die wij aan onze patiënten bieden.

De PAAZ op campus Geraardsbergen beschikt over 22 bedden. De dienst wordt ondergebracht op de derde

De PAAZ is een open hospitalisatie-afdeling die bedoeld

verdieping (3de KAT) van het A.S.Z. Geraardsbergen. Er

is voor opnames van patiënten met acute psychische

zullen wel nog steeds raadplegingen plaatsvinden op

problemen of patiënten die in een crisissituatie

campus Aalst. Zo kunnen we aan onze patiënten een

verkeren. De opname gebeurt op vrijwillige basis.

kwalitatieve en veilige zorg blijven garanderen.

Concrete indicaties kunnen zijn: depressie, angst, zelfmoordgedachten, levensloopproblemen,

psychosomatische afhankelijkheid

klachten, (medicatie,

Vragen of graag meer informatie: Tel. 054 43 23 00 | paaz@asz.be @szpect

5

UITGELICHT Belgische primeur in het A.S.Z.

NIEUWE HARTKLEP GEPLAATST VIA OKSELSLAGADER ONDER LOKALE VERDOVING Begin februari werd in het A.S.Z. Aalst met succes een nieuwe hartklep geplaatst via de okselslagader onder lokale verdoving. Dit is een primeur in BelgiĂŤ, normaliter wordt de aortaklep percutaan via de lies vervangen onder algemene verdoving echter slaagde de dienst Cardiologie van het A.S.Z. ziekenhuis erin om de nieuwe hartklep via de linkeroksel te plaatsen onder lokale verdoving. Door de hartklep via de lies of de oksel te plaatsen, komt er geen openhartchirurgie aan te pas. Dat maakt de operatie aanzienlijk korter met minder complicaties als gevolg.

Aortaklepstenose Het vervangen van een aortaklep is een van de meest voorkomende hartchirurgische ingrepen. Tot voor kort werd een vernauwde aortaklep in de meeste gevallen vervangen door een kunstklep via een openhartoperatie.

Daarvoor opende de chirurg het borstbeen om bij het hart en de aangetaste klep te geraken. Het hart werd dan tijdelijk stilgelegd en een hart-longmachine nam de ademhaling en bloedcirculatie over.

Een

vernauwing

van

de

aortaklep

-

ook

wel

aortaklepstenose genoemd - is een aandoening die door de veroudering van de bevolking steeds vaker voorkomt. Hierbij vernauwt de klep waardoor het bloed uit de linkerkamer moeilijk naar de hoofdslagader stroomt. Veel voorkomende klachten bij deze aandoening zijn: kortademigheid, flauwvallen, druk op de borst en uiteindelijk kan het zelfs dodelijk zijn.

Transcatheter Aortaklep Implantatie Om deze aandoening te behandelen wordt de aortaklep vervangen. Steeds vaker gebeurt dit percutaan (of door de huid heen), waarbij de klep via de lies wordt vervangen.

Dat is een minder belastende ingreep waarbij de nieuwe hartklep in het lichaam wordt geschoven via een katheter, een klein plastic buisje, dat in de lies wordt ingebracht.

De borstkas dient dus niet meer geopend te worden.

6

@szpect

Dit wordt ook wel een TAVI (of Transcatheter Aortaklep Implantatie) genoemd. In de meeste centra wordt dit onder algemene verdoving gedaan.

Echter bij sommige patiĂŤnten zijn de slagaders in de benen en de buik niet toegankelijk en kan deze toegangsweg niet gebruikt worden. In dit geval dringt er zich toch een operatieve klepvervanging of een percutaan moeilijkere toegangsweg op, zoals de halsslagader, de

v.l.n.r. Dr. Ian Buysschaert, cardioloog A.S.Z. en Dr. Michaël Rosseel, medisch diensthoofd Cardiologie

“Dit is een vrij unieke toegangsweg die in België tot op heden zelden gebruikt is, gezien de technische

Door via de lies of de oksel

complexiteit. Door via de lies of de oksel te opereren, komt

geen

er geen openhartchirurgie aan te pas. Op zich is dat het

openhartchirurgie aan te pas. Op

te doorstaan dan een zware openhartoperatie,” legt dr.

te

opereren,

komt

er

grootste voordeel. Deze kleine ingreep is veel makkelijker

zich is dat het grootste voordeel.

Rosseel, medisch diensthoofd cardiologie van het A.S.Z.

Deze kleine ingreep is veel

toegangsweg om de klep succesvol te plaatsen onder

uit. “Het unieke van deze procedure bestaat erin dat de lokale verdoving werd gebruikt. Het betrof een 82-jarige

makkelijker te doorstaan dan

patiënt. De procedure verliep vlot en zonder complicaties.

een zware openhartoperatie.

De patiënt kon na twee dagen al het ziekenhuis verlaten.”

De dienst cardiologie / cardiochirurgie van het A.S.Z.

aorta of de slagader onder het sleutelbeen. Dit gebeurt dan in combinatie met heelkunde om de toegangsweg vrij te maken. In het A.S.Z. campus Aalst gebeuren de TAVI-procedures onder lokale of lichte verdoving.

werd

in

het

A.S.Z.

een

België als een van de eerste centra gestart ruim 10 jaar geleden en hebben inmiddels meer dan 500 patiënten percutaan behandeld met deze techniek.

Meer informatie vindt u terug op:

Nieuwe behandelingstechniek Onlangs

specialiseert zich in deze behandelingstechniek. Ze zijn in

patiënt

met

www.asz.be/deelwebsites/cardiologie/over-cardiologie

aortaklepstenose behandeld bij wie de liesslagader niet toegankelijk was. In de plaats daarvan werd de slagader via de linkeroksel gebruikt. De procedure gebeurde onder lokale verdoving. Onder echogeleide werd de okselslagader aangeprikt en werd nadien de klep op klassieke manier geplaatst.

@szpect

7

PRIMEUR NIEUWE ‘REZUM’ WATERDAMPBEHANDELING HELPT OP MINIMAAL INVASIEVE WIJZE BIJ GOEDAARDIG PROSTAATGEZWEL Dr. Bernard Rappe, medisch diensthoofd Urologie bij het A.S.Z., is een expert in de diagnose en behandeling van zowel goedaardige als kwaadaardige prostaatgezwellen.

Sinds kort biedt hij, samen met de andere urologen van het A.S.Z. Aalst – Wetteren - Geraardsbergen, een nieuwe minimaal invasieve behandeling aan voor mannen met goedaardige prostaatvergroting. De ‘REZUM’-procedure duurt 10 tot 15 minuten, onder plaatselijke of algemene verdoving. De opnameduur is beperkt tot maximaal 24 uur. Bij deze nieuwe therapie zijn bijwerkingen zoals incontinentie- of potentiestoornissen evenals retrograde ejaculatie tot een minimum beperkt.

8

@szpect

Goedaardige prostaatvergroting (BPH)

ingespoten

Vanaf een zekere leeftijd worden mannen geconfronteerd met toenemende plasklachten, zoals nadruppelen, frequent moeten plassen, waarvoor nachtelijk moet opgestaan worden tot zelfs blokkage. Dit is het gevolg van het dichtdrukken van het plaskanaal door de prostaatvergroting. Deze plasproblemen hebben vaak een grote en negatieve invloed op iemands levens-

ter

hoogte

van

het

goedaardige

prostaatgezwel, waardoor het aangegroeide

weefsel

afsterft en de prostaat krimpt. Hierdoor vermindert de druk in het urinekanaal, en verdwijnen de plasklachten.

De seksuele functie en de zaadlozing blijven bij deze behandeling behouden. De onmiddellijke post-ingreepnevenwerkingen zijn gewoonlijk mild tot matig.

kwaliteit. Bij hinderlijke goedaardige prostaatvergroting

PRIMEUR IN BELGIË

(BPH) zijn verschillende behandelingen mogelijk. Als de

Deze techniek wordt ruim vier jaar toegepast in de

klachten nog aanvaardbaar zijn, kan worden gekozen

Verenigde Staten en in het Verenigd Koninkrijk. De

voor een afwachtende houding. Sommige mannen

resultaten na 4 jaar zijn bijzonder positief. Dr. B. Rappe

kiezen voor een behandeling met medicatie. Deze

volgde recent als eerste Belgische uroloog een intensieve

kan zowel prostaat-versoepelend werken, als prostaat-

training in de ‘REZUM’-techniek in Londen. Intussen

verkleinend, of een combinatie van beiden. Echter

werden de eerste Belgische patiënten behandeld in het

heeft medicatie slechts een tijdelijk effect, en kunnen

A.S.Z. met gunstige resultaten tot gevolg.

medicijnen een negatieve invloed hebben op het libido, Momenteel is er voor deze behandeling, noch in België

de erectiekracht en de zaadlozing.

noch in de ons omgevende landen, terugbetaling Wanneer de

medicatie

plasklachten

te

niet

meer

voldoende

onderdrukken,

wordt

om

voorzien. Het REZUM-stoomapparaat is voor éénmalig

meestal

gebruik, en komt ten koste van de patiënt. De kost

is

overgegaan tot een heelkundig ingrijpen, traditioneel de klassieke Millin-ingreep of de gekende transurethrale

hiervoor bedraagt ongeveer 1.500 euro.

resectie van de prostaat (TURP). Een hedendaagse en

Meer informatie vindt u terug op:

duidelijk minder invasieve behandeling bestaat uit een

www.urologie-asz-aalst.be

Holmium of Thulium enucleatie van de prostaat (HoLEP of ThuLEP). Deze techniek wordt slechts in een klein aantal centra waaronder het A.S.Z. aangeboden.

“REZUM” : EEN REVOLUTIONAIRE BEHANDELING MET STOOM OF WATERDAMP Deze nieuwe stoomtherapie werd ontwikkeld door de firma Boston-Scientific. Via een specifiek ontwikkeld instrument

wordt

onder

hoge

druk

waterdamp

@szpect

9

SPOTLIGHT

NIEUW S-GEBOUW OP CAMPUS AALST ZORGT VOOR NOG EFFICIËNTERE ORGANISATIE ZORG

10

@szpect

Begin 2018 startte de bouw van een nieuwe vleugel vooraan rechts op campus Aalst om het nijpende plaatsgebrek van verschillende diensten - in hoofdzaak het labo - op te lossen. Twee jaar later, in april 2020, wordt het gebouw voor het eerst in gebruik genomen. Het moderne, nieuwe S-gebouw bestaat uit zeven bouwlagen, heeft een totale oppervlakte van 8.000 m² en kostte ongeveer 24 miljoen euro. “Zowel voor de patiënten, als voor de medewerkers, zal deze ruime extra vleugel een grote meerwaarde betekenen, zeker in tijden van corona”, aldus Geert Brantegem, directeur van de vzw Medische Staf Stedelijk Ziekenhuis.

De nieuwe vleugel werd ontworpen en opgevolgd door

Aan de pre-analytische straat zijn verschillende toestellen

architectenbureau Boeckx-Detoo en studiebureau SDKE

gekoppeld, zowel van Roche zelf als van andere merken.

en de werken werden na een algemene aanbesteding

Een belangrijk onderdeel hiervan is de Cobas 8000, een

toegewezen aan de firma Jan De Nul. Pascal De Ras, hoofd

moduleerbare lijn voor een breed gamma aan in vitro

Technische Dienst A.S.Z., licht de ontwerpcriteria voor het

diagnoses van zowel klinische chemie als immunochemie.

gebouw toe: “Allereerst was het belangrijk dat het ging om

Daarnaast is ook de LiaisonXL aan de straat gekoppeld, een

een duurzaam en ecologisch gebouw. Daarnaast moest

volautomatische analysator voor chemiluminescentie, een

het gebouw flexibel in te vullen zijn. Ook de esthetiek was

proces waarmee bepaalde ziekteverwekkers aangetoond

niet onbelangrijk in de plannen. Daarom kozen we voor

worden zoals antistoffen voor Covid-19.

wit architectonisch beton met grote raampartijen die zorgen voor veel extra daglicht. Als laatste - en misschien wel belangrijkste - criterium is er de functionaliteit van het gebouw. Alle lokalen zijn rolstoeltoegankelijk, speciale architecturale hoogstandjes zoals ronde muren werden vermeden en het gebouw is zoveel mogelijk aangesloten op de infrastructuur van het hoofdgebouw.

De bovenverdieping wordt volledig ingenomen door de technische uitrusting van het gebouw want een modern ziekenhuis is meer dan ooit een high-tech omgeving.”

De hypermoderne, nieuwe laboratoria Op maandag 27 april werden - als eerste in het S-gebouw - twee gloednieuwe laboratoria in gebruik genomen: een klinisch labo en een labo bacteriologie. Het klinisch labo is onder andere uitgerust met de nieuwste pre-analytische straat van Roche en een gerobotiseerde koelkamer die stalen archiveert en automatisch terugstuurt als er bijkomende testen nodig zijn. Als primeur in België, worden aan de pre-analytische straat in het A.S.Z. voor het eerst twee ACL TOP-stollingstoestellen gekoppeld.

Dit alles zorgt voor een nog snellere en efficiëntere behandeling van stalen. Naast deze technologische hoogstandjes, is het labo zeer ruim en licht, waardoor het een heel aangename werkomgeving is.

Het labo bacteriologie beslaat een gedeelte van het niveau -1 en het klinisch labo bevindt zich op de derde verdieping van het S-blok. Dit laatste is ontworpen in samenspraak met specialisten van de firma Roche en is uitgerust met de nieuwste pre-analytische straat van Roche: de Cobas 8100, waaraan verschillende analytische toestellen gekoppeld worden. Deze pre-analytische straat zorgt ervoor dat stalen snel en efficiënt automatisch behandeld worden en is tegelijkertijd zo flexibel dat dringende stalen steeds voorgenomen kunnen worden. @szpect

11

ACL TOP-stollingstoestellen Als eerste in België worden aan de pre-analytische straat ook twee ACL TOP-stollingstoestellen gekoppeld. Deze worden gebruikt voor stollingsonderzoek bij verschijnselen van een verstoorde hemostatische balans die bloedingsneiging of tromboseneiging tot gevolg kunnen hebben. In het begin zullen de ACL TOP-toestellen al meedraaien in de routine maar nog vooraan ingeladen worden. Eens het labo helemaal geautomatiseerd is, zullen de stollingstoestellen volledig geconnecteerd en geautomatiseerd worden.

Gerobotiseerde koelkamer Een ander groot voordeel van het nieuwe laboratorium is dat alle bloedstalen gearchiveerd worden in een gerobotiseerde koelkamer. Deze koelkamer stuurt stalen waarvoor de arts bijkomende testen vraagt automatisch terug naar de lijn voor analyse. Daardoor is de pre-analytische fase, de triage, de centrifuge en het transport volledig geautomatiseerd en gestandaardiseerd in het nieuwe labo.

Aangename werkomgeving Naast deze technologische hoogstandjes, is het nieuwe labo veel ruimer en lichter dan het vorige omdat het één grote open ruimte is, waardoor het een zeer aangename werkomgeving is. Alle afdelingen werden ook verbonden met dr. Deblaere - dienst Gynaecologie

het labo door middel van een nieuw systeem van buispost.

Zo kunnen bloedstalen heel snel en efficiënt doorgestuurd worden van de hospitalisatie-afdelingen naar het labo.

VERNIEUWDE consultaties Na de laboratoria verhuisden in het weekend van 8, 9 en 10 mei ook de eerste consultaties, de bloedafname en de COVID-19-screenings naar het nieuwe S-gebouw.

De

consultatiediensten

neurologie,

cardiologie

het S-gebouw een

gynaecologie, en

vaatheelkunde,

cardiochirurgie

kregen

in

nieuwe werkplek met elk een eigen

secretariaat en ruime, hedendaagse consultatielokalen uitgerust met de modernste technieken zoals klimaatplafonds, zonwering en daglichtafhankelijke ledverlichting.

Dat de nieuwe consultatie gynaecologie op de tweede verdieping zou komen, was een evidente keuze omdat deze ruimte aanpalend is aan de hospitalisatie-afdeling met verloskamers in het hoofdgebouw. Ook de vaatchirurgen hadden te weinig consultatieruimte op hun vroegere locatie, net zoals de diensten Neurologie, Neuropsychiatrie en Neurochirurgie. Waar deze laatste voorheen verspreid zaten op twee locaties, hebben zij nu het voordeel dat ze samen op één dienst ondergebracht worden.

De cardiologische eenheid Tegen half juni zal ook het nieuwe cardiologisch dagziekenhuis in gebruik worden genomen. Patiënten en bezoekers zullen hier worden ontvangen in een lounge setting. Centraal in 12 @szpect - dienst Cardiologie dr. Buysschaert

De indeling van het gebouw

VERDIEPING +3 Laboratorium en lokaal voor bloedafname en COVID-19-tests (open van 8u tot 20u)

VERDIEPING +2 Consultatie Cardiologie Consultatie Cardiochirurgie Consultatie Gynaecologie Consultatie Vaatheelkunde

VERDIEPING +1 Dienst Intensieve Zorgen (opening najaar 2020)

GELIJKVLOERS Cardiologisch dagziekenhuis Catheterzaal EFO-zaal BIplane zaal

VERDIEPING -1 Consultatie Neurologie Consultatie Neurochirurgie Consultatie Neuropsychiatrie Labo Bacteriologie

NIEUWE DEELWEBSITE LABO Het associatielaboratorium A.S.Z. – AZO heeft een nieuwe website. Surf naar www.asz.be/ deelwebsites/labo en bekijk snel het resultaat!

@szpect

13

deze lounge bevindt zich de open verpleegpost. Naast de

Geert Brantegem besluit: “Dankzij de nieuwe vleugel

patiëntenkamers is er ook een salon voor de bezoekers, een

kunnen we onze zorg efficiënter organiseren en meer

koffiehoek en een computerhoek. Alle behandelkamers

patiënten in optimale omstandigheden begeleiden. Het

voor minimaal invasieve cardiovasculaire behandelingen

A.S.Z. besteedt in de nieuwbouw immers veel aandacht

worden hier gecentraliseerd op één werkplek. Er zijn ook

aan kwaliteit, comfort en veiligheid.”

drie nieuwe behandelzalen van Philips in de nieuwbouw: één catheterzaal of cath-lab, één EFO-zaal voor de electro-fysiologie ingrepen en één biplane zaal, waar de interventionele radiologie-ingrepen gebeuren, zoals het verhelpen van hersenaneurysma’s. Deze nieuwe zalen geven levensveranderende mogelijkheden voor patiënten.

STATE-OF-THE-ART INTENSIEVE ZORGEN Vóór het einde van het jaar zal ook de volledig nieuwe, state-of-the-art

Intensive

Care-afdeling

in

gebruik

worden genomen. De nieuwe Intensieve Zorgen zal twee verpleegposten hebben, elk verantwoordelijk voor 9 IZ-bedden in afzonderlijke boxen. Centraal tussen de verpleegposten is een grote gemeenschappelijke berging van waaruit alle logistieke opvolging gebeurt. De patiënten liggen in ruime éénpersoonskamers uitgerust met alle moderne uitrusting : één digitaal werkstation per bed, nieuwe medische pendels, tilsysteem… Deze afdeling zal via de nieuwe passerelle die midden oktober voorzien wordt onmiddellijk aansluiten op het operatiekwartier. De betonconstructie voor de passerelle zal steunen op acht palen en zal 40 grote raampartijen hebben die zorgen voor een overvloed aan daglicht.

14

@szpect

Leuk weetje! Het nieuwe gebouw is ingericht met muurhoge foto’s van het openluchtzomerfestival Cirk! In Aalst. Deze foto’s geven het geheel een vrolijke, luchtige uitstraling en zorgen voor binding met de streek.

DOSSIER COVID-19

COVID-19: ETIOLOGIE, TRANSMISSE, KLINIEK, DIAGNOSE EN BEHANDELING Coronavirussen zijn belangrijke verwekkers van ziekten zowel bij dieren als bij mensen. Covid-19 wordt veroorzaakt door een nieuw coronavirus dat voor het eerst werd beschreven eind 2019 naar aanleiding van een cluster van patiënten met het beeld van een virale pneumonie in Wuhan (China). Het gaat specifiek over een type van betacoronavirus. Zoönotische coronavirussen waren al de oorzaak van eerdere epidemieën zoals SARS in 2003 en MERS in 2012. Vandaar dat men dit nieuwe virus de benaming gaf: SARS-CoV-2. De verspreiding van het virus zou kunnen gestart zijn op een markt waar levende dieren ter plaatse geslacht en verkocht werden, met mogelijke overdracht van dier op mens.

Transmissie

respiratoire

aanvaard en bevestigd door Sciensano dat de periode van

druppeltjes en contact - al dan niet via oppervlakken

besmettelijkheid minimaal 14 dagen is na het begin van

- zonder dat er nu al duidelijke evidentie bestaat voor

de klachten, en dat men tot 72 uur volledig klachtenvrij

een aërogene transmissie. Druppeltjes verplaatsen zich

moet zijn om niet meer besmettelijk te zijn.

niet verder dan 2m en blijven niet aanwezig in de lucht.

De klinische presentatie is gelukkig mild bij 80 % van

gebeurt

voornamelijk

via

Het virus overleeft zeker 72 uur (en mogelijk langer) op oppervlakten en is dus gemakkelijk overdraagbaar.

Het virus werd ook teruggevonden in fecale en oculaire excreties, urine en bloed. De exacte vorm van transmissie is echter nog niet helemaal duidelijk en zal verder moeten volgen uit onderzoek. Transmissie kan optreden van een aantal dagen voordat de klachten starten tot een aantal dagen na het verdwijnen ervan. Verschillende studies beschrijven een langdurige ‘virale shedding’ of aanwezigheid van het virus via o.a. de luchtwegen (tot 37 dagen), maar hierbij werd enkel aanwezigheid van viraal RNA aangetoond waarbij het vermoedelijk gaat over een niet-infectieuze restant van het virus. Er wordt algemeen

de patiënten. Volgens de laatste gevalsdefinitie van Sciensano zijn dit de hoofdsymptomen: hoesten, dyspnoe, thoracale pijn, plotse anosmie of dysgeusie. Er kunnen ook heel wat andere klachten optreden zoals koorts, spierpijn, keelpijn, plotse diarree en plotse verwardheid. 20% van de patiënten dient echter gehospitaliseerd te worden en 5% heeft nood aan intensieve zorg waarbij de meest ernstige evolutie ontwikkeling is van een uitgesproken virale pneumonitis en ARDS (Acute Respiratory Distress Syndrome). Een kritische periode treedt vaak op een 5 tot 7-tal dagen na het begin van de klachten, waarbij soms een interleukine storm optreedt met snel respiratoir en multi@szpect

15

orgaanfalen. Een intussen bekend

verricht waarbij suggestieve beelden

beleid. Op basis van studies en

fenomeen is de hypercoagulabiliteit

(bv.

aanbevelingen vanuit de European

of verhoogde staat van activiteit

aanleiding geven tot een lage (1-2)

Society

van het stollingssysteem met vaak

of hoge (4-5) CO-RADS-score die de

and Infectious Diseases (ESCMID)/

optreden

longembolie.

kans, of de mate van verdenking,

Infectious Diseases Society of America

Patiënten op oudere leeftijd en/of

op Covid-19 weergeeft. Er is echter

(IDSA) en de Belgische Vereniging

met onderliggende aandoeningen

geen sluitende diagnostiek gezien

voor

(zoals cardiovasculaire aandoeningen,

de

Microbiologie

diabetes,

immuunsuppressie)

maar lagere sensitiviteit toont, en

wij voor gehospitaliseerde patiënten

hebben een hoger risico op een

vice versa voor de radiologische

ook hydroxychloroquine of lopinavir/

ongunstige

beelden.

van

een

evolutie

en

mogelijk

bilaterale

PCR

matglasinfiltraten)

een

hoge

Serologie

specificiteit

of

Clinical

Infectiologie

Microbiology

en

(BVIKM)

Klinische gebruiken

is

intussen

ritonavir. Er is echter geen plaats

een

diagnose

voor gebruik hiervan in ambulante

overlijden. De globale mortaliteit ligt

ook

rond 2 à 3%.

te bevestigen, op voorwaarde dat

setting

de klachten al minimaal 14 dagen

neveneffecten

bezig zijn, omdat anders nog geen

data. Corticosteroïden zijn ook niet

seroconversie of ontwikkeling van

aangewezen. Er zijn heel wat klinische

antistoffen optrad. Patiënten met

studies lopende wereldwijd en ook

een mild symptomatisch verloop

in de Belgische universitaire centra

of

vertonen

op basis van o.a. remdesivir, anti-IL6,

soms echter geen seroconversie. De

interferon en ribavirine. We wachten

betekenis van de antilichamen is

hoopvol op gunstige resultaten en

vandaag ook onvoldoende duidelijk

bredere

en er is geen kennis of deze echt

Daarnaast is het vooral essentieel

beschermend zijn en herinfectie al

dat er zo snel mogelijk een vaccin

staal waarbij vooral de eerste dagen

dan niet mogelijk kan zijn.

gevonden wordt.

van infectie de PCR positief is. Als de

Er bestaat nog geen voldoende

De belangrijkste preventieve maat-

ziekte al verder geëvolueerd is, kan

gedocumenteerde

specifieke

regelen zijn en blijven dan ook het

de PCR vals negatief zijn. Er wordt

behandeling voor patiënten met een

bewaren van afstand (‘social distance’)

bij sterk klinisch vermoeden ook

Covid-19-infectie.

behandeling

van min. 1,5 m en het frequent wassen

meestal een “low dose” CT-thorax

bestaat uit een maximaal supportief

met water en zeep of desinfecteren

De

diagnose

wordt

gesteld

op

basis van kliniek en een aantal bijkomende aanvullende

onderzoeken. bloedafname

Een toont

meestal een inflammatie, verhoogd ferritine, verhoogde D-dimeren, en een lymfopenie. Men stelt soms ook gestoorde levertesten vast, een verhoogd troponine of een gedaalde nierfunctie. Er wordt steeds een PCR uitgevoerd op een nasopharyngeaal

16

@szpect

mogelijk

om

immuunsuppressie

De

wegens en

mogelijke

de

mogelijke onvoldoende

implementatie.

van de handen.

het aantal Covid-19-opnames maar

DE STRIJD TEGEN HET

VOORZORGSMAATREGELEN BIJ

we moeten uiteraard zeer alert blijven

CORONAVIRUS

HET A.S.Z.

de komende weken en maanden.

In het A.S.Z. zijn van bij het begin

TEKORT AAN PERSOONLIJKE BESCHERMINGS-MIDDELEN

De coronapandemie door de ogen van Sabine Siau, Algemeen Directeur wnd. A.S.Z.

AANGEPAKT DOOR DESINFECTIE

Toen

van

de

coronacrisis

ernstige

voorzorgsmaatregelen genomen. Zo gold er sinds 12 maart tot dinsdag 2 juni een streng bezoekverbod, waarbij - buiten enkele uitzonderingen geen bezoek aan patiënten werd toegelaten. Ook tijdens de periode waarin er enkel dringende ingrepen, consultaties en onderzoeken doorgingen,

werd

gevraagd

aan

de

patiënten om alleen te komen. En nu ook andere ingrepen, consultaties en

onderzoek

terug

opgestart

zijn, gelden er nog verschillende voorzorgsmaatregelen. Enkel indien medisch

noodzakelijk

begeleider

wordt

een

die

zelf

toegestaan

uiteraard ook geen enkele van de symptomen

van

Covid-19

mag

vertonen.

Daarnaast werd ook aan de dienst Spoedopname

sinds

het

begin

een strikte triage gemaakt tussen patiënten met mogelijke Covid-19besmetting en andere patiënten.

Aan het onthaal wordt nu ook een gescheiden

flow

voorzien

voor

ingang/uitgang/(cafetaria) om zoveel mogelijk de afstand te bewaren.

Elke persoon die binnenkomt, krijgt een mondmasker, moet zijn handen ontsmetten en wordt gevraagd zijn temperatuur te laten nemen. Ook in

de

wachtzalen

wordt

afstand

gecreëerd tussen de wachtenden.

Binnen de muren van het A.S.Z. moet elke medewerker maar ook elke patiënt een chirurgisch mondneusmasker

(FFP1)

dragen.

Patiënten

met een (geplande) opname worden vooraf gescreend aan de hand van een vragenlijst en een PCR. Op deze manier trachten we vooral preventief nieuwe

transmissie

te

beperken

en willen we absoluut nosocomiale overdracht vermijden. We willen onze patiënten en medewerkers maximaal beschermen. We zien sinds begin mei een gunstige evolutie in ons ziekenhuis met een sterke daling van

MET UV-LICHT Naar

aanleiding

aan

van

kwalitatieve

het

tekort

persoonlijke

beschermingsmiddelen

in

de

Covid-19-pandemie, heeft het A.S.Z. in

samenwerking

met

op

korte

succesvol

termijn

BRuv-cO een

decontaminatie-procedure met UVlicht opgesteld.

het

coronavirus

in

Europa

opmars maakte en de beelden van de in

gecrashte

gezondheidszorg

Lombardije

op

nieuwsuitzendingen

alle

verschenen,

werd het voor mij duidelijk dat we voor een nooit geziene uitdaging zouden staan. Op enkele dagen tijd werd het ziekenhuis

gereorganiseerd,

meer

dan 100 verpleegkundigen kregen

UV-behandeling heeft aangetoond

een nieuwe dienst toegewezen - al

dat

aan

dan niet op hun eigen campus - en tal

menselijke pathogenen (waaronder

van andere medewerkers kregen een

coronavirussen) inactiveert, ook op

nieuwe taakinvulling. Onze logistieke

persoonlijke beschermingsmiddelen.

diensten draaiden overuren om alles

UV-licht met een korte golflengte

in goede banen te leiden, kortom

doodt

iedereen heeft de handen in elkaar

het

een

of

breed

scala

inactiveert

micro-

organismen door nucleïnezuren te

geslagen en er is keihard gewerkt.

vernietigen en hun DNA te verstoren,

DE GROOTSTE UITDAGINGEN

waardoor ze niet in staat zijn om vitale cellulaire functies uit te voeren. De methode heeft een bewezen effect op SARS-CoV-2.

Het bedrijf BRuv-cO heeft samen met het A.S.Z. de procedure onderzocht.

Allereerst wordt al het persoonlijke beschermingsmateriaal 72 uur in quarantaine geplaatst.

Vervolgens visuele met

ultraviolet

daartoe De

wordt

controle

het licht

ontworpen

gekozen

na

een

gedesinfecteerd in

een

installatie.

bestralingsduur

van

8 minuten per zijde overschrijdt maar liefst vier keer(!) de vereiste dosis, waardoor het A.S.Z. kiest voor een ruime veiligheidsmarge voor doeltreffende

decontaminatie.

Tegelijk is vastgesteld dat UV-licht de vezelstructuur en het filter intact laat,

zodat

de

zorgmedewerkers blijft.

Door

de

bescherming

van

gegarandeerd decontaminatie-

procedure kunnen FFP2-mondneusmaskers, helmmutsen en operatieschorten in totaal drie keer worden gebruikt omdat ze volledig kiemvrij kunnen worden gemaakt.

De grootste uitdagingen tijdens deze crisis voor ons waren het voorzien van de nodige persoonlijke beschermmaterialen voor onze zorgverleners.

"Toen er tijdens het paasweekend meer dan 20 patiënten intensieve verzorging nodig hadden met een groot aantal beademde patiënten, zijn we erin geslaagd om iedere patiënt de nodige kwalitatieve zorg te verlenen." aldus Sabine Siau, algemeen directeur wnd. A.S.Z. Deze

tekorten,

dreigende

samen

met

onbeschikbaarheid

de van

medicatie, zorgden echt voor een gevoel van onmacht en hebben mij persoonlijk

verschillende

slapeloze

nachten bezorgd. De aankoopdienst heeft onafgebroken gezocht naar veilige, geattesteerde FFP2-maskers.

Vervolgens waren er onvoldoende schorten,

handalcohol,

medicatie

… Maar dankzij de creativiteit van velen, hebben we mooie initiatieven op poten kunnen zetten om deze problemen het hoofd te bieden. @szpect

17

Zo werd UV-behandeling opgestart, werden snorkelmaskers voorzien, face shields gemaakt, mondmaskers genaaid enz.

Toen er tijdens het paasweekend meer dan 20 patiënten intensieve verzorging nodig hadden met een groot aantal beademde patiënten, zijn we erin geslaagd om iedere patiënt de nodige kwalitatieve zorg te verlenen. Ik ben enorm fier dat wij deze bijzonder zware opdracht hebben doorstaan. En bij deze wil ik heel graag de artsen en verpleegkundigen bedanken die wekenlang dag en nacht deze crisissituatie hebben opgevangen met hun expertise en warme patiëntenzorg. De solidariteit en collegialiteit waren ongezien en hartverwarmend.

EEN VOORUITBLIK Misschien is het een beetje vroeg voor een evaluatie maar we kunnen voorzichtig positief zijn over de wijze waarop deze crisis in de zorgsector werd opgevangen. Door samenwerking tussen de ziekenhuizen van het netwerk, woonzorgcentra en huisartsen en met ondersteuning van steden en gemeenten zijn goede initiatieven ontstaan: schakelzorgcentra en triageposten werden opgericht en zo is een stormloop naar de ziekenhuizen voorkomen.

Dit jaar zal het afwachten zijn of er een tweede piek aankomt en in welke mate onze organisatie opnieuw moet bijgestuurd worden. We gaan moeten leren samenleven met het coronavirus en de ingevoerde hygiënemaatregelen zullen van kracht blijven. Het is wel duidelijk dat we met de inzichten van de eerste golf een mogelijke tweede golf anders zullen aanpakken.

Getuigenis dr. Erica Sermijn, diensthoofd Infectiologie A.S.Z. Sabine Siau, alg. directeur wnd. A.S.Z.

Ook ik herinner me nog erg goed de eerste berichtgeving eind 2019 over een nieuw coronavirus dat de oorzaak bleek te zijn voor een cluster van pneumonieën in Wuhan, China. Als infectioloog volgde ik de informatie met interesse op, maar initieel dacht niemand dat dit virus deze pandemie zou veroorzaken. Het virus verspreidde zich echter razendsnel en het werd al snel duidelijk dat ook wij niet zouden gespaard blijven van Covid-19. De beelden die we zagen opduiken in de media afkomstig uit ziekenhuizen in Italië en Spanje die de toestroom aan ernstig zieke patiënten niet meer konden verwerken, blijven helder op mijn netvlies gebrand. Het waren surreële beelden die we ons als arts niet konden voorstellen in onze Europese landen met een hoge standaard aan gezondheidsinfrastructuur.

Deze beelden toonden onszelf en de overheid dat we in sneltempo ons ziekenhuis moesten herorganiseren.

ZIEKENHUISNOODPLAN Er is van bij de start heel snel gereageerd met onmiddellijke activatie van ons ziekenhuisnoodplan onder begeleiding van de noodplancoördinator.

Er werd een crisiscel en een kernteam opgericht die dagelijks heel strak alle aanbevelingen van de overheid en Sciensano opvolgden. Ons ziekenhuis werd ongelooflijk snel heringericht met een cohortafdeling, verschillende Covid-19 verblijfsafdelingen, extra IZ-bedden en een apart OK. Flows werden operationeel uitgewerkt om Covid-patiënten te allen tijde gescheiden te houden van andere patiënten. En er werd ingezet op een blijvende zoektocht naar voldoende en kwaliteitsvolle persoonlijke beschermingsmiddelen. We startten zelfs desinfectie met een eigen UV-kast om zeker te zijn van het kunnen aanleveren van veilige FFP2maskers.

dr. Erica Sermijn, infectioloog A.S.Z. 18 @szpect

ONGELOOFLIJKE INZET EN SOLIDARITEIT OP ALLE

technologisch - kunnen ons niet beschermen tegen de

NIVEAUS

sterkte en onvoorspelbaarheid van de natuur. Dat zet

Er was een ongelooflijke inzet van medewerkers op alle

aan tot reflectie. Het coronavirus heeft de zorgsector

niveaus. Op basis van de snel voortschrijdende inzichten

door elkaar geschud. Ook de komende maanden zal een

was een continue bijsturing van protocols en workflows

blijvende inspanning nodig zijn. De grootste uitdaging

nodig, wat zeker niet evident is voor de toepassing op de

blijft het onvoorspelbare karakter van de pandemie en

werkvloer. Het was een intense periode met een grote

de continue nood aan bijsturing. Ik hoop dat er geen

druk op de hele organisatie van het ziekenhuis. Er waren

belangrijke tweede piek komt, dat de wetenschappelijke

schrijnende verhalen, stervende patiĂŤnten die geen

inzichten snel evolueren zodat we onze Covid-19-patiĂŤnten

bezoek konden ontvangen, een heel hoge werkbelasting.

beter kunnen behandelen en dat er in het beste geval een

Maar er was ook een immens grote solidariteit, wat

optimaal vaccin komt.

essentieel was voor het goed doorstaan van deze crisis.

We zullen sowieso moeten blijven beschikken over

Elke medewerker, op zijn of haar niveau, heeft zich ingezet en geprobeerd naar eigen kunnen zo veel mogelijk te realiseren. Het meest bewondering heb ik nog steeds voor alle verpleegkundigen die dagdagelijks een heel zware taak uitvoeren.

"Het coronavirus heeft de zorgsector door elkaar geschud. Ook de komende maanden zal een blijvende inspanning nodig zijn. De grootste uitdaging blijft het onvoorspelbare karakter van de pandemie en de continue nood aan bijsturing." vertelt

dr. Sermijn, medisch diensthoofd Infectiologie A.S.Z. DE ZORGSECTOR DOOR ELKAAR GESCHUD

Ik ervaar zelf de coronacrisis alsof we in een bizarre film zijn terechtgekomen, waarbij we geconfronteerd worden met de nietigheid van de mens. Ons leven wordt gedomineerd door een virus waar we geen therapie voor hebben en ook allicht niet snel een goed vaccin. Alle ongelooflijke

een aparte Covid-afdeling met IZ-bedden. Anderzijds is er heel wat non-Covid-pathologie uitgesteld, met duidelijke gevolgen voor onder andere cardiovasculaire en oncologische problematiek. De non-Covid-zorg zal niet meer zo abrupt kunnen onderbroken worden als de eerste keer, zonder gevolgen op langere termijn.

GEMISTE KANS OP SAMENWERKING Op breder vlak vind ik het een gemiste kans dat men geen eenduidig beleid gevolgd heeft voor alle Europese landen en op eigen bodem idem voor alle ziekenhuizen van de ziekenhuisnetwerken. Een crisis vraagt een eenduidige en uniforme aanpak en kan samenwerking net gaan faciliteren.

Blijf op de hoogte van onze nieuwste richtlijnen om de verspreiding van het coronavirus COVID-19 te beperken op www.asz.be/corona.

evoluties van de laatste decennia - zowel medisch als @szpect

19

FOCUS Expertisecentrum pancreaschirurgie A.S.Z. Aalst Pancreasadenocarcinoma, één van de meest voorkomende vormen van pancreaskanker, heeft in Europa na diagnose een overlevingspercentage van amper 8 tot 11 % over 5 jaar.

Men verwacht dat deze tumor de tweede grootste doodsoorzaak zal worden in 2030. Gezien het laattijdige optreden van symptomen zoals pijn en icterus (geelzucht) heeft 80% van de patiënten al uitzaaiingen naar andere delen van het lichaam op het moment van diagnose.

RESECEERBAARHEID

Heelkunde is de enige optie om

Recent versterkten nog twee artsen

pancreasadenocarcinoma te

het gastroteam van het A.S.Z. om

genezen en heeft een gunstig effect

de pancreasconventie verder te

op de overleving van de patiënt.

ondersteunen: dr. C. Debeuckelaere

Helaas kan slechts bij 10 tot 20

en dr. E. Vandekerckhove zijn

% van de patiënten de tumor

beiden gastro-enteroloog met een

operatief verwijderd worden op het

bijkomende bekwaamheid in de

moment van diagnosestelling.

digestieve oncologie.

Vorig jaar besliste de federale

TYPES CHIRURGIE

overheid om complexe ingrepen

Het type chirurgie dat gekozen

bij pancreaskanker te centraliseren

chirurgie. De beoordeling van de

wordt bij pancreaskanker hangt

in ziekenhuizen die minstens 20

reseceerbaarheid van de tumor

grotendeels af van de lokalisatie en

ingrepen per jaar uitvoeren, de

wordt meestal op voorhand beslist

grootte van de tumor, alsook van

zogenaamde referentiecentra.

door de medisch beeldvormende

de aanwezigheid van uitzaaiingen

Gezien de jarenlange investering

onderzoeken, in combinatie met

of metastasen op het moment van

in deze pathologie binnen het

oppuntstellingsonderzoeken van de

diagnose. Chirurgie kan uitgevoerd

A.S.Z., onder andere door het

gastro-enterologen.

worden omwille van verschillende

uitbouwen van multidisciplinaire

redenen:

zorgpaden met goede resultaten voor de patiënten, voldeden wij

1.

PALLIATIEF: het verminderen

In multidisciplinair overleg wordt bepaald of de tumor reseceerbaar is of niet. Niettemin de sterke vooruitgang in de diagnostiek van pancreaskanker kan het werkelijke oncologische stadium van de pancreaskanker maar definitief worden beoordeeld op het ogenblik van en na

Soms kan een exploratieve laparoscopie (kijkoperatie) meer uitsluitsel brengen indien er

aan de vooropgestelde criteria.

van de pijn en behandelen van

Daarom is het A.S.Z. sinds juli 2019

twijfel is over de reseceerbaarheid.

symptomen van de tumor

In uitzonderlijke gevallen is het

erkend als expertisecentrum voor pancreaschirurgie.

20

@szpect

2. CURATIEF: het verwijderen van de volledige tumor

echter zo dat peroperatief dient beslist te worden dat de tumor

LINKSE HEPATISCHE RECHTSE GALWEGKANAAL HEPATISCHE GALWEGKANAAL

niet reseceerbaar is of dat er reeds uitzaaiingen zijn die

LEVER

niet uitgesloten konden worden door de preoperatieve onderzoeken.

MAAG

MULTIDISCIPLINAIR OVERLEGCOMITÉ Complexe chirurgie bij pancreaskanker moet uitgevoerd worden door een team van chirurgen gespecialiseerd in

PANCREAS

GALBLAAS

dit type chirurgie (hepatobiliaire en pancreaschirurgen).

Bovendien moet dit soort chirurgie uitgevoerd worden in referentiecentra zoals het A.S.Z. Het team binnen

PANCREASKANAAL

HOOFD GALWEG

het A.S.Z. legt een grote focus op de pre-, per- en

DUODENUM

postoperatieve omkadering om zo de kwaliteit van de zorg hoog te houden.

MODIFIED WHIPPLE PROCEDURE

Het multidisciplinair team bestaat uit chirurgen,

Bij de Modified Whipple procedure (of pylorus-sparende

gastro-enterologen, radiologen, anatomo-pathologen,

pancreaticoduodenectomie) wordt de uitgang van de

oncologen, oncocoachen en anesthesisten/intensivisten.

maag bewaard. Op deze manier kan de maag normaal

Een nauwe samenwerking binnen het hepatobiliair/

werken.

pancreasteam is een absolute must en is onze sterkte!

Een pylorus-sparende Whipple procedure kan niet steeds

PALLIATIEVE CHIRURGIE Palliatieve chirurgie wordt uitgevoerd om symptomen van niet reseceerbare pancreastumoren of recidieven van pancreastumoren na voorgaande chirurgie te behandelen.

Bijvoorbeeld wanneer tumoren in de kop van de pancreas de galwegen (icterus) of het duodenum (gastric outlet syndroom) belemmeren. Palliatieve chirurgie dient dan te worden toegepast om deze obstructies op te heffen, bijvoorbeeld door middel van een dubbele derivatie of chirurgische bypass. Ook hier wordt gestreefd naar een multidisciplinaire benadering om de beste en minst invasieve behandeling te kiezen op maat van de patiënt.

CURATIEVE CHIRURGIE Er bestaan verschillende types van ingrepen.

WHIPPLE PROCEDURE De Whipple procedure (of pancreaticoduodenectomie) is

worden uitgevoerd, bijvoorbeeld wanneer de tumor te groot is, wanneer hij in het duodenum groeit of wanneer de lymfeklieren in de buurt van de pylorus verdacht voorkomen.

CO R P U S - S TA A R T- PA N C R E AT E C T O M I E O F D I S TA L E PA N C R E AT E C T O M I E Een corpus-staart-pancreatectomie wordt gedaan voor een tumor in het corpus (lichaam) of de staart van de pancreas. Hierbij worden de staart van de pancreas of de staart en een deel van het corpus van de pancreas en de nabijgelegen lymfeklieren verwijderd. Meestal wordt de milt mee weggenomen gezien de nabijheid van de tumor en de betrokkenheid van de bloedvaten.

Voor deze ingrepen is er een duidelijke evolutie naar een

minimaal

invasieve

aanpak

door

middel

van

laparoscopische en robotchirurgie, zo ook binnen het A.S.Z. Op deze manier wordt de postoperatieve pijn, de hospitalisatieduur en de grootte van de incisie gereduceerd.

het meest voorkomende en bekendste type van chirurgie voor de behandeling van pancreaskanker. Dit type wordt uitgevoerd om tumoren in de kop van de pancreas te

MILT

behandelen.

PANCREASSTAART

Hierbij worden volgende structuren verwijderd (stippellijn in de figuur): •

de kop van de pancreas, samen met het duodenum

•

de galblaas

•

een deel van de hoofdgalwegen

•

de pylorus (uitgang van de maag)

•

de lymfeklieren

T O TA L E PA N C R E AT E C T O M I E Soms dient een totale pancreatectomie te worden uitgevoerd omdat de ziekte al te ver gevorderd is.

@szpect

21

Na een totale pancreatectomie ontwikkelt de patiënt echter diabetes en zal hij afhankelijk zijn van insuline, wat soms moeilijk onder controle te krijgen is. Naast het vervangen van de endocriene functie van de pancreas (diabetes), zal ook de exocriene functie (verteringsfunctie) moeten vervangen worden. Hiervoor zal levenslange enzymvervanging

met

bv.

Creon

nodig

zijn.

Ook

monitoren van de vetoplosbare vitamines (ADEK) is noodzakelijk en wordt ingepland via de multidisciplinaire pancreasconsultatie, waar de pancreasspecialist, gastroenteroloog en chirurg aanwezig zijn. Ook hier is de nood aan een multidisciplinaire aanpak heel duidelijk.

NEVENEFFECTEN NA PANCREASCHIRURGIE Mogelijke neveneffecten na pancreaschirurgie zijn: pijn, infectie, bloeding, gallekkage, pancreasfistel, vertraagde maaglediging of net te snelle maaglediging (dumping syndroom), verminderde eetlust/vetabsorptie, diarree, diabetes en nutritionele problemen. Neveneffecten na pancreaschirurgie verschillen erg van patiënt tot patiënt.

Ze kunnen optreden onmiddellijk na de operatie of pas veel later. Ze hangen af van welk type chirurgie de patiënt heeft ondergaan en van zijn of haar algemene gezondheid.

Deze neveneffecten snel herkennen en behandelen is een noodzaak en vraagt ervaren teams.

NIEUWE EVOLUTIES IN PANCREASCHIRUGIE

Dr. Reekmans bij aanvang echo-endoscopie

Naast de multidisciplinaire aanpak in het A.S.Z., zetten wij als referentiecentrum voor pancreaschirurgie ook sterk in op datamanagement. Carine D'Hont - zorgmanager pancreaspathologie - is hiervoor verantwoordelijk in nauwe samenwerking met de overheid. Op een minimaal invasieve

aanpak

(door

middel

van

laparoscopie,

robotchirurgie, echo-endoscopie…) en op neo-adjuvante behandelingen (chemotherapie vóór chirurgie) om de mogelijkheid tot chirurgie en curatieve behandeling te vergroten.

PROMINENTE ROL VAN DE ECHO-ENDOSCOPIE Echo-endoscopie heeft in de afgelopen 10 jaar een prominente plaats ingenomen binnen de diagnostiek en behandeling van pancreaspathologie. Deze techniek werd initieel ontwikkeld als een diagnostische tool maar heeft ondertussen een belangrijke rol gekregen in het therapeutisch behandelen van complexe - al dan niet kwaadaardige - pancreaspathologie. Echo-endoscopie combineert – zoals het woord doet vermoeden – endoscopie en echografie. Ter hoogte van de tip van de endoscoop wordt niet enkel een kleine camera geïnstalleerd maar ook een echografieprobe of -sonde.

Er bestaan twee types echo-endoscopen: de lineaire en de radiale echo-endoscoop. De radiale echo-endoscoop 22

@szpect

Anatoompatholoog dr. Karl Dhaene

v.l.n.r. dr. Van den Bossche en dr. Reekmans wordt vandaag de dag louter gebruikt voor diagnostische doeleinden. De lineaire echo-endoscoop heeft naast een diagnostische rol ook een therapeutische functie. Via een extra kanaal kunnen verschillende katheters of instrumenten worden ingebracht voor bijvoorbeeld fijne-naald-aspiratie.

Het grote voordeel van deze techniek is dat de echoprobe kan worden opgevoerd tot vlak naast de pancreas en de galwegen waardoor er een optimale visualisatie van deze organen ontstaat en de relatie met omliggende weefsels en bloedvaten zeer accuraat kan beoordeeld worden.

Tijdens dezelfde procedure bestaat de mogelijkheid om weefsel te bekomen via fijne-naald-aspiratie (FNA) of fijne-naald-biopsie (FNB). Het bekomen van een histologische diagnose op basis van zo’n EUS-geleide punctie is de gouden standaard geworden, daar uit de literatuur blijkt dat het risico op peritoneale uitzaaiingen met deze techniek veel lager ligt dan bij een CT-geleide punctie.

Tijdens een echo-endoscopisch geleide punctie in het A.S.Z. is er standaard een anatoompatholoog on-site. Deze nauwe samenwerking of ‘ROSE’ (Rapid On Site Evaluation) heeft als

MULTIDISCIPLINAIRE PANCREASCONSULTATIE Sinds

januari

2020

is

er

een

multidisciplinaire pancreasconsultatie op donderdagnamiddag, op de consultatie abdominale

heelkunde

(A.S.Z.

Campus

Aalst, gebouw Rimbaut, niveau +1). Deze consultatie wordt geleid door dr. Ann Reekmans en dr. Bert Van den Bossche.

Het grote voordeel van deze multidisciplinaire omkadering is dat de patiënt maar eenmaal hoeft te komen en tijdens deze consultatie meteen op de hoogte wordt gebracht van

de

verschillende

diagnostische

en

therapeutische opties met advies van twee experten tegelijkertijd. Zo kunnen alle vragen ook meteen beantwoord worden en kunnen afspraken op elkaar afgestemd worden om de patiënt maximaal te ondersteunen.

voordeel dat we onmiddellijk weten of er voldoende materiaal verkregen is om tot een histologische diagnose te komen. Dit stelt ons in staat om het aantal puncties te beperken en zo ook het risico op complicaties. Door de multidisciplinaire nauwe samenwerking kunnen we de accuraatheid van weefseldiagnose @szpect

23

Meer informatie over abdominale heelkunde en hepatobiliaire pancreaschirurgie vindt u terug op de nieuwe deelwebsite: www.asz.be/deelwebsites/ abdominale-heelkundeen-hepatobiliairepancreaschirurgie

vooropgesteld in de literatuur overtreffen.

De echo-endoscopische procedures worden in het A.S.Z. op campus Aalst uitgevoerd door dr. Celine Debeuckelaere en dr. Ann Reekmans. De ‘ROSE’techniek wordt uitgevoerd door dr. Marilyn Carprieaux. Allen maken ze deel uit van de pancreasconventie.

NEO-ADJUVANTE BEHANDELING MET CHEMOTHERAPIE Patiënten die maar net of net niet opereerbaar zijn tracht men toch opereerbaar te maken door met neo-adjuvante chemotherapie de tumor voldoende te doen krimpen zodat een volledige R0-resectie wél mogelijk wordt. Eveneens wordt hierdoor de kans op negatieve lymfeklieren vergroot. Uit statistiek blijkt dat 70 % van de patiënten een ziekteherval ontwikkelt binnen de 2 jaar na primaire curatieve heelkunde. Deze cijfers ondersteunen het belang van adjuvante systemische chemotherapie gedurende 6 maand bij alle patiënten, onafhankelijk van hun klinische of pathologische TNM-classificatie.

Dienst Gastro-enterologie

CHEMOTHERAPIE IN PALLIATIEVE SETTING Wanneer er bij diagnose uitzaaiing naar andere lichaamsdelen wordt

CAMPUS AALST

vastgesteld is curatieve heelkunde geen optie meer en kan in palliatieve

Dr. B. Berghmans

setting chemotherapie opgestart worden om de tumorgroei af te remmen en

Prof. dr. I. Colle

de symptomen te verbeteren. Hierbij kan geopteerd worden voor FOLFIRINOX.

Dr. G. Cornelis

Vaak start men tegenwoordig echter met Gemcitabine in combinatie

Dr. L. Crapé

met Nab-Paclitaxel gezien het gunstigere bijwerkingsprofiel bij deze vaak

Dr. C. Debeuckelaere

zwakke patiënten. In tweede lijn werd recent 5FU-Naliri goedgekeurd. Deze

Dr. S. Debeuckelaere

nanoliposomale vorm van irinotecan dringt beter door in het tumorweefsel en

Dr. A. Reekmans

geeft zo minder systemische toxiciteit.

Dr. E. Vandekerckhove

NIEUWE THERAPIEËN CAMPUS GERAARDSBERGEN Dr. B. Nolf Dr. F. Van der Meersch CAMPUS WETTEREN Dr. P. Baetens

Dienst Heelkunde CAMPUS AALST Dr. K. Boterbergh Dr. M. Poortmans Dr. B. Van Den Bossche Dr. D. Van Der Fraenen Dr. T. Vierendeels Campus Geraardsbergen Dr. P. Potvlieghe Campus Wetteren Dr. K. Boterbergh

24

@szpect

Ondanks de slechte prognose, hopen we in de toekomst nieuwere therapieën te kunnen gebruiken. Er wordt bij patiënten met gevorderde pancreaskanker veel onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van immunotherapie of doelgerichte therapie (targeted therapy), die de kwaadaardige kankercellen stimuleert om zichzelf te vernietigen zodat normaal weefsel (in tegenstelling tot bij chemotherapie) gespaard kan worden. Helaas blijkt vaak een minderheid van de patiënten hiervoor in aanmerking te komen, en momenteel ook enkel in studieverband.

PSYCHOSOCIAAL WELZIJN Naast het medisch en heelkundig luik wordt bij het A.S.Z. bijzonder veel aandacht besteed aan het psychosociaal welzijn en pijncontrole. Een psycholoog en onco-coach maken deel uit van het pancreasteam en het contact met hen is zeer laagdrempelig waardoor er zich een nauwe band met de familie en patiënt kan ontwikkelen en we hun de ‘best supportive care’ kunnen aanbieden.

#

THROWBACK 30 jaar A.S.Z.

19 DEC 1989 179 patiënten vlekkeloos van oud naar nieuw ziekenhuis geloodst in Aalst

Ze werden via de beddenliften meteen naar de nieuwe afdelingen gebracht. "Het is een verschil van dag en nacht" zei een patiënt.

EEN VERSCHIL VAN DAG EN NACHT Het oude ziekenhuispand aan

1 JAN 2001

de Aalsterse Gasthuisstraat werd

Samenvoeging met het Onze-Lieve-

ingeruild voor een gloednieuw

Vrouwziekenhuis

ziekenhuis aan de Siesegemlaan.

Bij het vertrek uit het SintElizabethziekenhuis kregen alle patiënten een bloemetje.

Het A.S.Z. staat inmiddels voor

FUSIE MET HET ZIEKENHUIS VAN GERAARDSBERGEN

maatschappelijk verantwoorde, veilige en innovatieve gezondheids-

Het A.S.Z. zet campus

zorg. Bovendien behaalde het

Geraardsbergen op de kaart als

A.S.Z. in het voorjaar van 2018 een

een acute basisspecialistische

internationaal kwaliteitslabel. Dit

campus d.m.v. focused clinics voor

label werd toegekend door het

volgende specialismen: orthopedie,

NIAZ, het Nederlands Instituut voor

bariatrische heelkunde, urologie

Accreditatie in de Zorg.

en plastische heelkunde. Een focused clinic koppelt efficiëntie

1 JUL 1998

aan een sterke dienstverlening

Het Aalsters Stedelijk Ziekenhuis

en een hoge kwaliteit van zorg.

werd omgedoopt tot het 'Algemeen

Bovendien blijt het gynaecologisch

Stedelijk Ziekenhuis'

en kindergeneeskundig aanbod op de campus Geraardsbergen

Het overbrengen van de patiënten van het Sint-Elizabethziekenhuis naar het Aalsters Stedelijk Ziekenhuis was een groot gebeuren. De politie begeleidde tien militaire ambulances en de bijhorende legerjeeps.

Gemiddeld was een ambulance twintig minuten onderweg van het Sint-Elizabethziekenhuis naar A.S.Z. en terug. Aan de hoofdingang van het A.S.Z. wachtte een verpleegkundig team de aankomende patiënten op.

FUSIE MET HET EMMANUEL ZIEKENHUIS (WETTEREN)

aanwezig. Zwangerschapsopvolging

Ondertussen werd campus

na de bevalling blijven lokaal

Wetteren omgevormd tot een unieke revalidatiecampus met een sterke focus op gespecialiseerde revalidatie voor locomotorische aandoeningen, zoals na een knieof heupoperatie en op revalidatie voor cardiopulmonaire pathologie.

Bovendien beschikt A.S.Z. Wetteren over een uitgebreide polikliniek met

en begeleiding alsook de kindergeneeskundige opvolging georganiseerd in Geraardsbergen.

En niet te vergeten: Geraardsbergen beschikt over een hypermoderne SPECT-CT en de urologen voeren de uiterst efficiënte HoLEPlasertechniek uit op deze campus.

19 DEC 2019

tal van specialisaties (oftalmologie,

30 jaar A.S.Z.

gynaecologie, endocrinologie,

BEKIJK HET FILMPJE

enz.) en worden er dagopnames georganiseerd op deze campus.

@szpect

25

NIEUWE ARTSEN A.S.Z. sinds 01/11/2019

DR. LAURENCE TACK Mond-, kaak- en aangezichtsheelkunde (Aalst - Geraardsbergen)

STUDIES 2019

Erkenning Stomatologie en bijkomende erkenning arts-specialist Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie (Münster, Duitsland)

2018-2019

Training hoofd- en halsreconstructie en microchirurgie door Prof. Dr. Dr. Wolff- Prof. Dr. Dr. Hölzle (Bochum, Duitsland)

2014-2019

Specialisatieopleiding Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie met zwaartepunt en traumatologie en oncologische hoofd-, hals- en gelaatschirurgie door Prof. Dr. Dr. Haßfeld (Dortmund, Duitsland)

2011-2014

Master Tandheelkunde (KULeuven)

2004 - 2011

Master Geneeskunde (KULeuven)

FOCUSDOMEIN Oncologische hoofd-, hals- en gelaatschirurgie / Reconstructie in hoofd- en halsgebied / Traumatologie

sinds 01/01/2020

DR. GUDRUN CORNELIS Gastro-enterologie (campus Aalst - Wetteren)

STUDIES 2020- heden

Consulent UZ Gent (interventionele endoscopie)

2017-2019

Specialisatie-opleiding gastro-enterologie - Prof. Dr. Van Vlierberghe (UZ Gent)

2016-2017

Specialisatie-opleiding gastro-enterologie - Dr. H. Orlent (AZ Sint-Jan Brugge)

2013-2016

Specialisatie-opleiding inwendige ziekten

2006 - 2013

Master Geneeskunde (UGent)

FOCUSDOMEIN Pancreas

sinds 01/04/2020

DR. ELISABETH VANDEKERCKHOVE Gastro-Enterologie (Aalst)

STUDIES 2018

Specialisme Gastro-Enterologie (UGent)

2012

Master Geneeskunde (UGent)

FOCUSDOMEIN Digestieve Oncologie

26

@szpect

sinds 01/04/2020

DR. AN VERDOODT Spoedopname (Aalst - Geraardsbergen)

STUDIES 2020

Deeltijds pedagogisch medewerker opleiding Geneeskunde VUB

2020

Specialist in de Urgentiegeneeskunde (VUB)

2019

Master-na-master Urgentiegeneeskunde (VUB)

2019

Advanced Trauma Life Support (ATLS)

2019

Cursus Advanced Pediatric Life Support (European Resuscitation Council)

2018

Cursus rampengeneeskunde (Universitair Ziekenhuis Brussel)

2018

Opleiding gebruik van echografie op de spoedgevallendienst: FAST, eFAST (Hands- on- echo St Lucas Gent)

2014

Cursus Advanced Life Support (European Resuscitation Council)

2011

Master Geneeskunde (VUB)

FOCUSDOMEIN Traumatologie / Opleiding studenten en assistenten

We nemen afscheid van...

Pensioen

DR. MARIE STUBBE Anesthesie (Wetteren)

CARRIÈRE Op 31 december 2019 ging dr. Marie Stubbe met pensioen na een mooie carrière van 33 jaar bij de Dienst Anesthesie A.S.Z.

Overlijden

Dr. Johan Holvoet Fysische geneeskunde & Revalidatie (Aalst - Wetteren) OPRECHTE DEELNEMING AAN DE FAMILIE °09/05/1954 (Gent) - †30/04/2020 (Oordegem) Ik was enorm geschrokken bij het vernemen van het overlijden van dr. Johan Holvoet, waarmee ik bijna 20 jaar heb samengewerkt.

Johan was mijn eerste stagemeester en heeft mij zo begeleid bij mijn eerste stappen in de fysische geneeskunde. Wat bij hem in het oog sprong was zijn ongebreidelde werklust die hij koppelde aan een zeer menselijke omgang. Dit maakte hem zeer geliefd bij zijn patiënten. Hij had dan ook een zeer trouw publiek dat veel vertrouwen in hem stelde en hem dankbaar was voor zijn vlotte toegankelijkheid.

Ook in het sportmilieu genoot Johan de nodige bekendheid: de busladingen sporters van alle niveaus die op maandagmorgen (of zelfs zondagavond al in zijn privépraktijk) toestroomden zijn legendarisch. Johan was destijds ook bondsarts voor de Rode Duivels in de aanloop naar het glorieuze WK ‘86 in Mexico, een verwezenlijking waar hij stiekem heel fier op was.

Wetenschappelijke studies waren minder aan Johan besteed. Hij was een man van de praktijk en een uitstekend clinicus die vaak maar een half woord of een oogopslag nodig had om een correcte diagnose te stellen. Collegialiteit was hem ook niet vreemd: wanneer je een vervanging nodig had, een verlofperiode moest overbruggen of een wacht moest wisselen, kon je bij Johan steeds terecht.

Het overlijden van zijn echtgenote in 2016 was voor Johan een zware slag, zijn echtgenote was zijn steunpilaar op alle vlak. Johan kreeg het moeilijker om zich nog dagelijks op te laden en besloot dan ook om te genieten van een welverdiende rust in september 2018, enkele maanden voor zijn 65ste verjaardag. Helaas is hem maar weinig tijd gegund geworden om nog ten volle van zijn pensioen te kunnen genieten. Patiënten, collega’s, secretariaatsmedewerkers, kinesisten en ergotherapeuten,… Ik denk dat ik mag spreken voor velen: bedankt voor alles Johan en het ga je goed daarboven bij je Rosanne.

Dr. Michaël Dick - Medisch Diensthoofd Fysische Geneeskunde en Revalidatie

@szpect

27

A

SAVE THE DATE

AALST

AANVANG 21U00 - PERSONEELSRESTAURANT, VERDIEPING -1

GEEN BIJSCHOLING IN DECEMBER

DI 22I09

Transgenderoperaties in het A.S.Z. dr. J. Dobbeleir (Plastische en Reconstructieve Heelkunde A.S.Z.)

DI 27I10

Pneumokokkenvaccinatie dr. B. Rombaut (Pneumologie A.S.Z.)

DI 24I11

Nieuwe richtlijnen diabetes type 2 Prof. dr. N. De Leu (Endocrinologie A.S.Z.)

G

GERAARDSBERGEN

AANVANG 12U10 - VERGADERZAAL GEBOUW VERHAEGHE VERDIEPING +4

DO 03I09

Glaucoom anno 2020 dr. A. Van Hoey (Oogheelkunde A.S.Z.)

Gebruik van Palliatieve Zorgindicator Tool (PICT) ethiek

DO 01I10

Mevr. R. Maes (PST Oudenaarde)

Diabetes type 2 en management van het cardiorenaal risico

DO 12I11

dr. Z. Matthijs (Endocrinologie A.S.Z.) en dr. S. Devuyst (Cardiologie A.S.Z.)

Minimaal invasieve technieken in de neurochirurgie

DO 03I12

dr. R. Ates (Neurochirurgie A.S.Z.)

W

WETTEREN

Nieuwe evoluties in de Gastro-Enterologie

AANVANG 12U30 - PERSONEELSRESTAURANT, VERDIEPING -1

WO 02I09

dr. P. Baetens (Gastro-enterologie A.S.Z.)

Pneumokokkenvaccinatie

WO 07I10

dr. B. Rombaut (Pneumologie A.S.Z.)

Kindergeneeskunde: genetische casussen

WO 04I11

dr. E. Paeps (Pediatrie A.S.Z.)

Osteomyelitis en de diabetische voet

WO 02I12

dr. L. Bouwen (Orthopedie A.S.Z.)

* onder voorbehoud in functie van de huidige coronapandemie