Religada informativa. Etapa 03 - Num 02

Page 1

Etapa 03 – Num 02 Hibierno 2018 Visita guiada a la Exposición sobre lo Pilar Las fiestas d’o Pilar son probablement un d’os momentos mas sinyalaus en lo calendario de qualsiquier habitant de Zaragoza. Conoixer la historia d’istas fiestas las fa muito mas intresants. Antimás, permite entender millor los conflictos y debatz que se creyan totz los anyos arredol d’o modelo de fiestas, la relichiosidat, los espacios publicos, lo papel d’as penyas... Lo pasau 1 d’aviento Nogara planteyó una actividat consistent en una visita guiada a lo museu d’historias. Concretament a la exposición “Zaragoza y las fiestas del Pilar”, que continará estando visitable dica lo tretze de chinero. Durant bell par d’horetas podiemos veyer toda la parrafiquera de fotos, cartels y obchectos que fan parte d’una ampla y bien intresant exposición. Antimás, teniemos la oportunidat de disfrutar d’as explicacions de Daniel Lerín, experto en historia aragonesa, qui contextualizó cadúno d’os espacios adintro d’a etapa historica y d’o momento social que se viviba alavez. Lo maitin estió una sobrebuena sincusa pa aprender una miqueta mas sobre Zaragoza y las suyas fiestas, tot en la nuestra luenga.

L’aragonés ye una d’as expresions d’a cultura y lo patrimonio aragonés mas bonicas que i hai. Manimenos, tamién ye d’as mas desconoixidas por la nuestra población. A sobén nos trobamos en l’administración, los medios de comunicación y los retz socials – fisicos y virtuals – con una patacada de topicos que no son que ixo: prebas d’o poco que se sabe d’a nuestra luenga. mo siempre con las puertas y las ments ubiertas a tot qui quiera treballar por lo futuro y la dignidat de l’aragonés. Queremos, un curso mas, que las nuestras aula s’implan d’alumnas y alumnos. Porque la millor manera de desfender l’aragonés ye conoixer-lo y charrar-lo por cada dia, fendo que faiga parte d’a tuya vida. Emojis en aragonés En iste agüerro, en los retz socials de Nogara hemos estau penchando toda mena de vocabularios acompanyaus d’os emojis correspondients: animals, colors, numeros, verbos, fruitas y hortalizas, birolla y bebida... N’hemos feito buena cosa y lo resultau ha estau una patacada d’interaccions que contrimuestran lo gran intrés por conoixer lo vocabulario d’a nuestra luenga. En internet tamién queremos #VivirEnAragones. Si quiers enterar-te de l’actualidat de Nogara y de l’aragonés, u leyer contenius como istos, busca-nos en, Twitter @AC_Nogara Instagram: @nogara_religada Facebook y Youtube


L’aragonés en Moncayo

DENDE MONCAYO CON AMOR L'aragonés tien hue una situación critica si pensamos en a suya pervivencia, a transmisión cheneracional ye en momentos de trencar-se. Chunto a lo tradicional desprecio a lo que a cultura en castellano ha sozmeso a la nuestra lengua, viene agora a sumar-se a irracional obsesión por vulcar-se en un aprendizache de l'anglés por parte d'os crianzons las mas d'as veces improductivo, por inadequau y irreal. Si a esto sumamos antimás que a clase politica contina tractando con un paternalismo caritativo as midas administrativas, si no con odio atavico, no nos queda atra salida que treballar por a dignificación d'a lengua allá an que nusatros podamos, an que vivamos y en a mida d'as nuestras fuerzas y as circumstancias nos deixen. Este prencipio pareix que bellas personas lo veyen como una error pos, u bien lo consideran malfurriar os esfuerzos y recursos, u bien veyen como una intromisión de chent sangre-puerca en a pureza pristina d'a lengua tradicional y de pura raza pirenenca. Bueno, pos yo ni soi puro, ni pristino, ni pirinenco y por qüestions de l'azar me vivo en a comarca que veyió naixer a mis pais, Moncayo. Podría haber afogau a mía pasión por a lengua aragonesa en a mía propia basa de glarimas autocomplacients, u haber espleitau os modernos retz socials pa opinar virtualment sobre modelos de lengua y grafías facils, oficials u romanicas, pero, en cuenta, malas que i torné, ta esta tierra alta d'Aragón, en fa ya 11 anyos, decidié de fer un curso a distancia tutorizau, curso que hue contina amillorau en manos d'atros nogarers y, por sorpresa, ixe mesmo anyo, sin fer yo mica esfuerzo me trobé con 15 zagals quincenos que me demandoron fer-les clase. Dimpués d'ixe mediocurso, estos mesmos zagals y belatra quincena d'adultos, que beluno en heba feito ya bell curso en anyos anteriors, nos achuntemos pa atro curso. D'astí naixió una colleta, chiqueta, de chent interesada en fer cosas por l'aragonés. Paremos una actividat sobre a tronca que continamos fendo, y continemos fendo cursetz, uno en o instituto de Tarazona, an que treballo. A verdat ye que toda iniciativa pendeba d'a mía aportación como profesor, y bell anyo no se fació curso. Dende que se fació o segundo curso (2008) bells zagals d'estos marchoron y les perdié a pista, pero qual estió la mía sorpresa quan 2 anyos dimpués me los trobé por Tarazona charrando a dos d'ellos en un aragonés precioso. A simient heba cherminau. En os siguients cursos nos animemos a fer un curso d'aragonés en o lugar de Lituenigo, an que una colla bien maha de chent prencipió a aprender y amillorar un aragonés que enradigaba con a tradición local, que teneba sentiu pa ellos y que aponderaba a identidat lingüistica

moncaína. A colla de chent yera chiqueta pero cerenya, choven, con rasmia. Entremistanto yo m'afanaba en completar o treballo que dende que prencipié a aprender aragonés prexinaba pa contrimostrar a los incredulos a relación historica d'a lengua aragonesa y a parla moncaína. Son muitas as experiencias y as alegrías que hemos teniu en a comarca entre as que se troba o feito de fer una actividat dende fa 4 anyos en o recreyo de l'instituto. Tot prencipió quan una alumna preguntó si se podeba aprender-ie aragonés, yo le dicié que no, pero que si quereba podebanos fer clase en o recreyo. Dende o prencipio se i apuntoron bells profesors y con mayor u menor actividat totz os anyos hemos feito qualcosa. Este anyo ye o segundo que no se fa curso como tal en a comarca, pero en o instituto ya hemos prencipiau con o curso d'o recreo. Este anyo no bi ha guaires alumnos, no sé si porque no s'apuntan u porque s'han espantau en veyer a qualque 15 profesors totz os miércols a las 10:15 en o taller de tecnolochía angluciosos por saber qué expresions aragonesas conservamos, quals hemos perdiu y por qué, cómo ye l'aragonés, qué estructuras gramaticals nos unen con o francés, u quals con atras lenguas. A verdat que con un café en a man a pasión d'aprender d'ixa colla de profesors y ixe zarpau d'alumnos ye bien gran. Pero esto puede estar mas intenso. Dende fa mas d'un anyo que presenté o mío treballo sobre a fabla de Moncayo en aragonés, dica esta mesma semana que voi a presentar a versión en castellano s'ha chenerau un ambient d'interés por bella cosa secularment estigmatizada, a nuestra lengua, mesmo en o coro de profesors de l'IES cantamos bella coseta en aragonés. Fa bells días se creyió un grupo de facebook pa compartir o conoiximiento sobre a fabla local de Moncayo lo que ha chenerau una botinada d'aportacions que con interés, pasión y mesmo entusiasmo ye servindo pa fer plegar conceptos que muitos nunca no s'heban plantiau. Este curso daremos continidat a tot esto con bella actividat relaixada sobre este afer de lengua local, incrementando l'interés suscitau y metendo en valor a lengua aragonesa. Y tot esto, ¿pa qué?, preguntarán belunos, con unas suspicacias u d'atras, as mas preocupants as que conciernen con a inutilidat d'ensinyar esta lengua estant en as tres pedretas en un puesto an que fa qualque docientos anyos ya no se i charra. Pos vos diré pa qué. Pa que un pueblo inconscient d'a suya historia prenga consciencia d'o suyo fondo cultural, pa que un buen numbro de profesors, oriundos y foranos, adquieran atra visión sobre o tema lingüistico, que s'ubran a la cruda y rica realidat de l'aragonés, y pa que d'una traza u d'atra, a ixugada comunidat aragonesofablant se nutra de sapia nueva, de chovens que puedan charrar aragonés en Tarazona, Lituenigo, Zaragoza u l'alto Aragón.


Nomás decir-vos que si puyatz t'Ansó u ta Echo podretz trobar-vos a un forestal moncaíno que se desembolica prou bien en aragonés, tanto que i participa en Dingolondango, o grupo de teatro, y que si vos pasatz por a Ribagorza veretz a un mayestro moncaino fendo clases a los ninons, correndo os lugars, chicotz y grans, d'a ribera de l'Esera, con o suyo aragonés aprendiu, y viviu, en Moncayo y que agora s'enriquirá y amillorará bebent de las fuents encara potables de la Ribagorza, porque o suyo mayestro, u a lo menos uno d'os suyos mayestros, les ensinyó que l'aragonés s'aprende con muito amor y a cabeza y o corazón patalers pa aprender-lo y vivir-lo en a suya esencia, aluenyaus de prechudicios y basemias bacivas. Dende Moncayo con amor. Por Dabi Lahiguera Albericio

Videos de O zaguer chilo 2 Dimpués d’a resaca d’o concierto de Pilars y presentada oficialment a segunda entrega d’o disco O zaguer chilo en o Centro d’Historias de Zaragoza, varios grupos s’han lanzau a fer un videoclip d’a suya canción. A resultas d’o videoclip de Nuei “mil parolas”, tema que faciemos servir pa presentar os cursos d’estianyo, varios son os grupos que han quiesto animar-se-ie y fer-ne un. Empecipió Red baleine con “a sangre y as glarimas”, poema de Diego Colás feito canción y posteriorment videoclip, grupo an que ye Niko Bleach/Oshito audiovisual, autors tamién d’o disenyo d’o cd. O pasau 29 de noviembre presentemos oficialment en Ordio Minero o videoclip “as estrelas”, d’Ørbita, con muit buena acceptación. Divergenzia no ha quiesto estar-ne menos y recientment ha penchau en youtube o suyo tema “ye muit facil” con imachens y videos correspondients a la suya gravación en Delicias Discograficas y a o concierto de Pilars. L’aragonés de moda, y esto no ha feito soque empecipiar. Puetz mercar lo disco en: A.C. Nogara (Zaragoza) Tabierna Ordio Minero (Zaragoza) Cervecería L’Artesana (Uesca) CSA A ixena (Teruel) Radio Montalbán Kiosko Pablo (Andorra) Bar Planta Baja (Brea) Restaurante El Convento (Gotor)

Vidio de “Enlucernaus”, un homenache a o pleito a o sol de Pedro Saputo. Pedro Saputo ye uno d’os personaches más conoixius d’a literatura aragonesa, que refleixa o caracter, a vida y l’humor d’as y d’os aragoneses. Este personache ficcticio fue creyau por Braulio Foz en a suya obra “La vida de Pedro Saputo” (1844) pero muitas d’as suyas aventuras y desventuras encara son aplicables a día de hue. Pa fer un homenache a la literatura aragonesa y a la primera cinta en aragonés grabada por o cineasta Antonio Artero, con esta mesma tematica. Beatriz López, Isidro Tolosana y Silvia Cebolla, y prou que sí con a colaboración de más chent, decidiemos de grabar este curto que chunta elementos actuals con scenas d’antesmás. Como no podeba estar d’atra traza o vidio lo grabemos en Almudévar que ye o lugar a on pasan muitas d’as historias de Pedro Saputo. As scenas d’o vidio que ocurren a día de hue son inventadas y lo que ye a historia de o pleito a o sol ye una adaptación d’a novela. Silvia Cebolla ha feito o guión y a traducción a l’aragonés adaptau a o modelo lingüistico que se charró en Almudévar. Beatriz López s’encargó d’a grabación y edición e Isidro Tolosana antimás de participar como actor s’encargó d’a parte de producción. Dimpués como actors tamién participoron Ignacio Tolosana y Mª Jesús Aso. A verdat que fue una experiencia mahisma grabar este vidio porque lo pasemos de pistón fendo-lo y esperamos que lo pasetz igual de bien vusotros y vusotras veyendo-lo, y prou que sí, que contribuya a difundir tanto l’aragonés como a cultura d’Aragón a traviés d’una plataforma actual como ye Youtube. O vidio lo hemos penchau en o canal de Youtube de A Escuchetes, que encara que por un regular nomás gosa puyar vidios de recetas veganas y consellos utils nos pareixió que os suyos seguidors tamién podeban estar muito interesaus en esta mena de conteniu. Tos deixamos o enlace d’o vidio pa que podatz veyer-lo: https://www.youtube.com/watch?v=PYaa_yAmHBE Por Silvia Cebolla Youtube: A Escuchetes


Qué diz ixa mesacha? Ascape, traudes, rustir, foeta u zaica son parolas que se pueden ascuitar decir a cualsiquier habitant d’a historica Villa de Montalbán de traza cutiana, sin garra problema pa enterder-las dentre elles. En iste lugar que viyó tiempos millors que los que agora le pertoca, (como muitos d’os de Teruel en l’actualidat), se charró l’aragonés quasi dica o sieglo XVIII, y, como tampoco no ye masiau, encara se reconoixen bellas expresions, estructuras y parolas. Ye situau en as Cuencas Mineras, rodeau de monts y ruixiu por o Riu Martín. De ell soi naixida y ta ell que he tornau, cosetas d’a vida. Y lo bien que se i ye! L’asunto ye que ya feba diyas que me dandoliaba por o tozuelo a ideya de tornar a fer radio—estié pionera en a colla que prencipió Radio Montalbán, por l’anyo 2002—y ya teneba mesmo o nombre pa o programa. Pero dentre treballo, estudeos y a resta, o prochecto se postponeba más y más. A la fin, iste anyo prenié a decisión; ¿Qué diz ixa mesacha? s’ascuitaría en a radio. Un programa en aragonés pero… ¿de qué tractaría? Feito por una transfeminista vegana no podeba estar d’atra traza. Aragón y a suya luenga tienen o protagonismo compartiu con l’actualidad transfeminista, pro-treballadoras d’o sexo y l’antespecismo.

Madrid. Tamién Davit Pardillos y Diago Colás, treballadors infatigables por l’aragonés, nos recontoron totz os prochectos que levan a cabo en Calamocha y a comarca d’o Xiloca. Iste segundo, antimás, s’emitió en o zaguer D’Estrela a Estrela, l’especial 24 horas de radio en aragonés de Radio Topo. En o venient programa es radiosintients descubrirán a tronca de nadal y bella receta sin garra sufrimiento animal pa istas fiestas de cabo d’anyo, amás de bella atra sospresa. Encara que no ha feito so que comencipiar, ¿Qué diz ixa mesacha? Ye un programa feito con ilusión y con a esperanza de fer plegar l’aragonés a todes les montalbines que nos sienten en directo en Radio Montalbán un chueves d’o mes y a qui lo fa descargando o podcast en http://www.radiomontalban.com/j4.html en cualsiquier puesto d’o mundo. Si tenetz bella dudba, sucherencia u ideya, podetz escribir-me ta quedizixamesacha@gmail.com y, bien luego, aspero poder contar con un nuevo logo y una cuenta Facebook pa la suya difusión y comunicación con a chent. Aspero que l’ascuitetz y que tos faiga goi y, si tos agana, quedatz convidades a venir-ie y participar.Nos sentimos en as ondas! Por Elena Torres

Decidié fer man d’amigues y companyeres que han respondiu muit bien; Mario Gil ya ye fixo en a sola sección que se repite en totz os programas: A licción. En ella Mario nos amuestra tradicions, historia y celebracions propias d’o país. A resta d’o programa goso de fer una mica lo que m’agana, y, con un programa d’una hora a lo mes, tampoco no vaga pa guaire; de feito, muitos d’os contenius se quedan difuera u pa emplir os futuros. En o primer programa podretz sentir bellas entrevistas a los grupos de mosica que plenan o disco O Zaguer Chilo II, mientres a suya presentación en as fiestas d’o Pilar 2018, asinas como muitas d’as suyas cantas. Tamién charramos d’a nueit d’animas, tradición d’orichen celta que se celebra en Aragón, frente a o Halloween comercial y consumista. En o segundo programa Mario nos charró de l’orichen d’a luenga aragonesa y a evolución dica o proceso de castellanización, que continaremos explicando en o esvenider. Tamién entrevisté a Talita, una activista feminista antirracista, dimpués d’ascuitar a Angela Davis en a suya conferencia en

Vinyeta de Fernando Estaben, ganador d’o I Premio Braulio Foz de comic en aragonés


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.