ABSOLUUT 22 by absbouwteam

ABSOLUUT

N°22

L EN T E—ZO M ER 21 — € 9

A RCH I T ECT U U R — DESIGN — K U NST — L I F EST Y L E

“Als corporate architectuur zich tegelijk tijdloos en elegant toont, dan moet ze toch de erkenning krijgen die ze verdient?”

David Van Severen, OFFICE KGDVS

STONE Olsene Grote Steenweg 13, 9870 Olsene T. +32 (0)9 388 91 11 info@stone.be

www.stone.be

STONE Londerzeel Autostrade 30, 1840 Londerzeel T. +32 (0)9 388 91 11 info@stone.be

ABSOLUUT VOORAF

STEEN, EN DE TR AGIEK VA N HE T LE V EN De steen der wijzen (lapis philosophorum) is een legendarische alchemistische substantie waarvan men geloofde dat er gewone metalen in edelmetalen mee veranderd konden worden, met name goud. U zal veel over (natuur)steen lezen in deze editie, maar enkel de leveranciers ervan zullen beweren dat ze die in goud kunnen veranderen. Wat er dan wel mee gemaakt kan worden, is pure architecturale alchemie… en in het geval van Sisyphus zelfs filosofie. We leven in een absurde maar heroïsche wereld. Dat wordt treffend geïllustreerd door de mythe van Sisyphus. De goden hadden hem veroordeeld tot het voortdurend omhoogduwen van een grote steen naar de top van een berg, waarna die steen vanzelf weer naar beneden rolde. Ze hadden, niet zonder reden, bedacht dat er geen vreselijkere straf bestond dan nutteloze en hopeloze arbeid. Sisyphus is voor Albert Camus dé absurde held. Zijn liefde voor het leven is hem deze onzegbare marteling waard. Dat is de tragiek van het leven: het heldere inzicht dat ons foltert, bewerkstelligt evengoed onze overwinning. Er is namelijk geen noodlot dat niet door determinisme overwonnen kan worden. Voor Camus is de botsing tussen het menselijke verlangen naar eeuwigheid, duidelijkheid en zin aan de ene kant en een universum dat koppig en onrechtvaardig zwijgt aan de andere kant, de meest treffende dimensie van de menselijke existentie. Hij vraagt ons deze situatie bewust te beleven, zonder gemakkelijke uitwegen, dogmatische zekerheden, of ontkenning. De tragiek van ons leven is tegelijkertijd de schoonheid ervan. Dit magazine helpt u dat te ondergaan met een blij gemoed en met een oog op het belang van eerlijkheid en schoonheid, de twee sterkhouders in de volgende bladzijden. Leven met passie komt neer op leven met pijn.

Anton Sr Gonnissen ABSOLUUT bouwmeester Gent, 17 april 2021

N°22 08

ABSOLUUT ARCHITECTUUR

ABSOLUUT DESIGN

David Van Severen, OKGDVS / 02 “Ik wil erkenning voor tijdloze en elegante corporate architectuur”

Brick brillante / 38 Een zomerse selectie van steen en design

Woord vooraf / 05 Steen, en de tragiek van het leven Het Marnix-gebouw in Brussel / 08 Gigakantoorarchitectuur met een toekomst Met de hand gevormd / 18 Drie portretten van hedendaagse houwers

De nieuwe studio van Mark Manders / 46 Zo kunstenaar, zo atelier Portfolio / 58 De stenen banken van Bram Vanderbeke Column / 60 Auteur Joris Ockier over de betonstop

Binnenkijken bij Bram en Elise / 28 Een gezin in wording, een woning op de groei

Coverbeeld: uit de reportage ‘Brick brillante’, fotograaf Damon De Backer, p. 38 - 43

ABSOLUUT INHOUD

lente - zomer 2021

106

ABSOLUUT KUNST

ABSOLUUT HOT

De nieuwe modelwoning van ABS Bouwteam / 62 Energiezinnige architectuur

Portfolio / 98 Ca'n Terra door Ensamble Studio

Binnenkijken bij Yann en Charlotte / 70 Compacte klassieker

The mocktail club / 100 Non-alcoholische drankjes om de zomer mee in te zetten

Responsieve architectuur / 78 De opkomst van interactieve robotische technologie in huis

Coronaproof kunst kijken / 104 De mooiste expo's die je naar buiten lokken

Column Anton / 86 Betreffende Batibouw en allerhande kortingen

Boeken die tellen / 106 Een zomerse boekenlijst in cijfers

Office Kersten David Geers Marnix-gebouw

ABSOLUUT ARCHITECTUUR

Elke editie gaan twee partijen in gesprek over Belgische architectuur. Deze keer trekt Anton Gonnissen, zaakvoerder van ABS Bouwteam en uitgever van dit magazine, met OFFICE Kersten Geers David Van Severen naar Brussel. David Van Severen koos er ‘Marnix’ uit, een driedelig kantoorgebouw uit de jaren zestig van de Amerikaanse architect Gordon Bunshaft. Daarmee wil de Brusselse architect een statement maken: dat ook kantoorgebouwen fijne architectuur kunnen opleveren. Meer nog: het Amerikaanse, corporate karakter, de samenvloeiing van modernisme en classicisme, de sterke link met kunst en de feilloze integratie in het straatbeeld maken van het iconische gebouw aan de Marnixlaan Van Severens all-time favourite in Brussel.

GI-

kantoorarchitectuur met een toekomst

56 jaar Marnix

Aan de ingang van het gebouw heeft een klein, wild bosje in een cirkelvormige betonnen sokkel al decennialang een vaste stek.

HOGER DAN HET PALEIS 2021 is een belangrijk jaar voor het Marnix-gebouw in Brussel. In maart werd het driedelige bouwwerk opgenomen op de bewaarlijst van het Brusselse erfgoed en in het najaar start een grondig renovatietraject dat tot 2023 zal duren. Het bewijst dat de mastodont van een kantoorgebouw doorheen de jaren niets aan relevantie heeft ingeboet. Het is wel uitzonderlijk stil in het gebouw. Door de strenge coronamaatregelen is slechts vier procent van de huidige hoofdzetel van ING België bezet. En aan de vooravond van het intensieve renovatietraject is veel meesterlijke kunst al uit het gebouw gehaald. Een bezoek aan ‘Marnix’ is in deze tijden dan ook uitzonderlijk. Ook voor Van Severen is het de eerste keer: “Het is een fantastisch gebouw, maar ik zag het nog nooit aan de binnenkant. De hele site werd in verschillende fases en over vele decennia heen gebouwd en toch zie je dat niet. De visie van de architect werd van het begin tot het einde doorgetrokken, inclusief de aanpak rond kunst en de link met stadsgroen.”

De Marnix-site is 40.000 vierkante meter groot en bevindt zich als één stadsblok aan de ingang van het centrum van Brussel, recht tegenover het Koninklijk Paleis. Het zicht vanuit het penthouse op de zevende verdieping is grandioos. Er wordt gefluisterd dat het gebouw bewust boven het paleis uit torent. Léon Lambert zal het ons niet meer vertellen. Het was nochtans zijn moeder die midden de jaren vijftig, na de brand in het voormalige herenhuis van de familie en naarmate de bankactiviteiten zich verder ontwikkelden, de aangrenzende percelen kocht om op die locatie een nieuwe zetel voor de bank Lambert te bouwen. Achtentwintig jaar is de jonge Lambert op het moment dat zijn moeder aanklopt bij het bureau Skidmore Owings & Merrill (SOM), waar de Amerikaanse architect Gordon Bunshaft de opdracht op zich neemt. En die stelt al snel: “Met het Koninklijk Paleis zo dichtbij, moet je hier wel een monument neerzetten of je bent een ezel.” In 1965 huldigt Léon Lambert het Marnix-gebouw in, in de jaren tachtig volgt een uitbreiding met Marnix II en Marnix III, die de verbinding tussen beide delen maakt. “Toch markant hoe Amerikaanse architecten zich lieten inspireren door de Europese, klassieke architectuur en dat vertaalden in een moderne herinterpretatie die paste in hun maatschappij van vrijheidsstreven en booming kapitalisme. En hoe die nieuwe stijl daarna terug naar Europa werd gebracht. Jammer dat bedrijfsarchitectuur vandaag alleen nog maar een negatieve bijklank heeft. Als het kon met de tijdloze elegantie van Marnix, dan moet dit toch ook vandaag nog kunnen? Why not?”, aldus David.

INGESNOERDE INOX KNOOP Terwijl David en Anton door de majestueuze inkomhal wandelen, wijst David op de uitgestrekte travertinvloer die zich naadloos een weg naar buiten baant: “Deze vloer is in België eigenlijk niet geschikt als buitentoepassing. Dat is ook de reden waarom het buitenplein van het Marnix-gebouw al drie keer moest worden vervangen. Maar dat heb je ervoor over. (lacht)” Op weg naar de lift mijmert het duo verder tot hun enthousiasme een hoogtepunt bereikt op de derde verdieping, waar massieve pilaren de brede gang ondersteunen. De betonnen zuilen, ingesnoerd door een inox knoop in het midden, zijn het symbool voor alles waar het gebouw voor staat. David: “Dit gebouw behoort even goed tot de modernistische als tot de classicistische stijl. Het is import van Amerikaanse architectuur, maar toont zich evengoed als een palazzo. En deze pilaren – even robuust als elegant – vertalen de essentie perfect.” Anton valt in: “De helderheid van het plan en de lichtinval in alle ruimtes tonen me dat het voor deze architect toen al een uitdaging was om werkplekken meer identiteit te geven en een dialoog te creëren tussen binnen en buiten.”

Ook de gevel van het Marnix-gebouw wordt gekenmerkt door dezelfde pilaren. Die dubbelwandige optie wordt al in 1958 door Bunshaft bedacht voor de Rare Book Library van de Yale University, waar hij een gordijngevel verdubbelt met een omhulsel van dunne platen in Vermontmarmer om het directe licht te filteren en zo de boeken te beschermen. Ook hier beschermt de betonnen kruisconstructie van de gevel het Marnix-gebouw tegen zonnestralen. Het doet ons wat denken aan de toepassing van een stalen maliënkoldergordijn door OFFICE Kersten Geers David Van Severen voor de gevel van het Centrum voor traditionele muziek Dar Al Jinaa in Bahrein ter bescherming tegen de krachtige woestijnzon. “Voor onze office is alles in de VS begonnen. Kersten en ik leerden er elkaar kennen en we hebben allebei een grote affiniteit voor de plek waar het modernisme nooit zo stug en dogmatisch beleefd werd als in Europa, maar wel sec en sexy tegelijk. Daar heeft de Amerikaanse hang naar vrijheid ongetwijfeld mee voor gezorgd, of toch de verheerlijking ervan. Want net als bij een fata morgana weten we dat die vrijheid er eigenlijk nooit was. In werkelijkheid is het kapitalisme bikkelhard. Maar die dualiteit maakt het wel interessant. Net als de architectuur.”

DAVID: “ DIT GEBOUW BEHOORT EVEN GOED TOT DE MODERNISTISCHE ALS TOT DE CLASSICISTISCHE STIJL. HET IS IMPORT VAN AMERIKAANSE ARCHITECTUUR, MAAR TOONT ZICH EVENGOED ALS EEN PALAZZO.” - David Van Severen

De ronde, metalen geometrische constructies met klimop vertalen vandaag nog steeds Bunshafts liefde voor vormsnoeikunst.

PRITZKERPRIJS Een andere klepper op het palmares van Bunshaft is ‘The Lever House’ uit 1952, een van de eerste en meest invloedrijke wolkenkrabbers volgens de Internationale Stijl in de Verenigde Staten. Met zijn zuivere lijnen en gladde materialen veranderde het gebouw de skyline van Manhattan. Gebogen lijnen introduceert Bunshaft pas vanaf de jaren zeventig in zijn werk, naar het voorbeeld van Le Corbusier en Mies van der Rohe. We zien ze onder meer bij de New Yorkse wolkenkrabbers Solow Building en W.R. Grace Building en het Smithsonian Hirshhorn Museum in Washington. Ook zijn materiaalgebruik verschuift in de loop der jaren van glas- en staalconstructies naar beton. Maar wie kent Bunshaft, in tegenstelling tot zijn tijdsgenoten Frank Lloyd Wright en Frank Gehry? Ver weg van de starchitectuur van de twintigste eeuw, werkt Bunshaft verder. In 1988 wint hij samen met Oscar Niemeyer de Pritzker Prize, waar hij zich nota bene zelf voor had genomineerd. Het moet de enige keer zijn dat hij zelf een aandeel heeft gehad in de erkenning van zijn werk. Bunshaft is de enige SOM-partner die deze onderscheiding in ontvangst mocht nemen. En hoewel de architect niet graag over zichzelf of zijn werk sprak – “Laat

de gebouwen voor zichzelf spreken” – verscheen in 2019 het boek ‘Gordon Bunshaft and SOM: Building Corporate Modernism’. Net zoals ‘The Lever House’ een daktuin avant la lettre had en de ‘National Commercial Bank Headquarters’ in Jeddah drie loggia’s kreeg die als ‘tuinen in de lucht’ werden omschreven, zo is ook de verwevenheid van stadsgroen en architectuur een van de belangrijke pijlers waar het Marnixgebouw op rust. Zo heeft voor de ingang van het gebouw een klein, wilde bosje in een cirkelvormige betonnen sokkel al decennialang zijn vaste stek en vertalen de ronde, metalen geometrische structuren met klimop vandaag nog steeds Bunshafts liefde

voor vormsnoeikunst. De wilde natuur aan de ene zijde, de onderdanige natuur aan de andere. David: “De aanwezigheid van stadsgroen heeft een belangrijk aandeel in de perfecte integratie van het gebouw in het straatbeeld. Op symmetrische wijze en naar Amerikaans voorbeeld heb je aan de kant van de ingang een drop-off met een plein dat de bezoeker verwelkomt en aan de andere kant een inham met verzonken tuin. Achteraan werd een parkje geannexeerd, waar nu ruimte wordt gemaakt voor kunst en vooraan is er een brede stoep. Het behoort duidelijk tot het gebouw, maar tegelijk staat het ook op zichzelf. Skaters en bikers leven er zich graag uit. Op die manier geeft Marnix ook iets terug aan de stad.”

“DE VISIE VAN BUNSHAFT WERD VAN HET BEGIN TOT HET EINDE DOORGETROKKEN, INCLUSIEF DE AANPAK ROND KUNST EN DE LINK MET STADSGROEN.” - David Van Severen

POSTCOVIDKANTOOR Kunst dan. Bunshaft – zelf een verwoed kunstverzamelaar – had voor het Marnix-gebouw een uitgekiende wisselwerking tussen kunst, architectuur, meubilair en mens voor ogen. Aan de kant van Lambert was er de ambitie om van het gebouw een schrijn voor zijn indrukwekkende kunstcollectie te maken. En Bunshaft wist als geen ander wat iemand als Lambert nodig had om zijn kunstcollectie te doen spreken. Zijn advies: “Maak het zo stil mogelijk”. Tot op vandaag wordt de filosofie van Lambert – die aan de basis ligt van de INGkunstcollectie van tweeduizend stukken – geëerd. De Brusselse bankier wilde kunst toegankelijk maken voor iedereen en vandaag is de collectie dan ook verspreid opgesteld doorheen het gebouw. Via een monumentale, ovalen wenteltrap met ernaast de sculptuur van Nadine Effront (Vis, 1952, nvdr) beklimmen Anton en David het gebouw tot in het penthouse. Niet alleen was dat het decor voor Lamberts flamboyante diners, hij omringde er zich ook met zijn belangrijkste kunstwerken. “Wat een mooi moment”, vertelt Anton. “Mijn vader is vandaag negentig jaar geworden en ik was hier eerder al op deze verdieping. Met hem. Dat was 25 jaar geleden voor zijn pensioenviering.” De uitstraling van weleer is vandaag verdwenen. En hoewel het panoramische zicht over Brussel vanop het dakterras op de zevende verdieping grandioos is, rijst de vraag of er in het postcovidtijdperk een toekomst is voor gigakantoorgebouwen als dit. Anton: “De impact op kantoorvastgoed zal zeker voelbaar zijn. Er moet ongetwijfeld een nieuwe officearchitectuur ontwikkeld worden om mensen te motiveren nog vijf dagen per week op een megakantoor te gaan werken.” Met de nieuwe arbeidsovereenkomst van begin maart die gemiddeld vijftig procent thuiswerk toestaat en de renovatie die de hoogste ambities toont op milieuvlak levert de bank alvast de nodige inspanningen om het iconische karakter van het Marnixgebouw te behouden en het tegelijk futureproof te maken.

“MARNIX TOONT DAT HET IN DE JAREN ZESTIG AL EEN UITDAGING WAS OM WERKPLEKKEN MEER IDENTITEIT TE GEVEN EN EEN DIALOOG TE CREËREN TUSSEN BINNEN- EN BUITENRUIMTES.” - Anton Gonnissen

Interieur- en kleuradvies, binnen- en buitenschilderwerken, decoratieve verftechnieken, behangwerken, exclusieve raamdecoratie, stoffering, meubilair, maatwerk, vast tapijt en karpetten.

©cafeïne

www.evelynmoreels.be

MET DE HAND

gevormd Weghalen wat te veel is en ballast verwijderen. Zo werken steenkappers en beeldhouwers. Wij brengen samen wat bij elkaar hoort en toch weer niet: drie profielen, driemaal anders. Wat ze bindt, is het hanteren van hamer, beitel, vijl of zaag. En de magie van hun handen, waarmee ze materie verkappen, verzagen en vormgeven. We dalen af in het universum van Florian Tomballe, Karl Storms en Sofie Muller. Divers qua oeuvre, maar gelijkaardig in het streven naar perfectie, scherpen ze hun vaardigheden aan.

Florian Tomballe gipst sculpturen in

Het werk van Florian Tomballe nodigt uit om aan te raken. Het lijkt gehouwen uit steen, maar niets is minder waar. Hij versnijdt massief piepschuim en modelleert solide acrylhars zoals een traditionele beeldhouwer dat zou doen. Als telg van een kunstenaarsgezin en klassiek geschoold, heeft hij zijn eigen karakteristieke beeldentaal gecreëerd. Hoewel zijn witte, brutalistische wezens niet beantwoorden aan anatomische regels, herken je er toch moeiteloos de mens in. Florians gipsen beelden hebben iets universeels. Zijn creaties bewerkt hij als een sculptuur. Ze dragen sporen van een modellering met vingers, kwast of spatel. “Het piepschuim wordt gezaagd, gesneden en geschaafd. Vervolgens stileer ik het met gips. Werken met piepschuim gaat snel. En daardoor werk ik ongeremd en durf ik fouten te maken”, lacht de kunstenaar. Dat leidt tot verrassende resultaten. Qua principe is het gelijkaardig aan steen. “Je haalt materiaal weg, zoals een traditionele beeldhouwer. Maar met steen ben je meer beredeneerd bezig.” Florian heeft vroeger ook wel traditioneel uitgehouwen in steen en gekneed in klei. “Aanvankelijk ben je heel erg bezig met wat je weet en wat je ziet. Ik leerde uiteraard wat een klassiek beeld is. Slechts langzaam kwam ik daarvan los. Om je eigen weg te volgen, moet je breken met wat anderen doen. Het duurt toch wel even voor je dat lef hebt. Er was ook echt een schakelmoment. Ik wou iets maken dat op een dag klaar is, expressief is en waarvan ik vooraf niet wist wat het resultaat zou zijn.” De handen van de beeldend kunstenaar dansen in de materie. “Het liefst van al word ik verrast door wat zich tussen mijn handen afspeelt. Gaandeweg kreeg ik dat onder de knie. Veeleer dan zien, voel je dat het goed zit. Mijn handen zien beter dan mijn ogen.” Zo begon Florian vrijer te werken. Een holte of een oogkas masseert hij haast blindelings. “Eens je dat kan, werk je intuïtiever. Ik heb me wel eens verdedigd voor mijn keuze. Maar ook de Engelse beeldhouwer Henry Moore maakte beelden uit piepschuim, die later gecoat en afgegoten werden. De creativiteit zit in de vormen. Het materiaal is minder mijn drijfveer.”

De broers Karl en Ben Storms zijn tussen de stenen geboren. De eerste trad in de voetsporen van zijn vader Rik, de tweede werd ontwerper. Als zoon van een steenkapper kreeg Karl het vak en de liefde voor de materie van kleins af mee. Waar het werken met natuurlijke minerale materialen zijn DNA bepaalt, ontbreekt middelmatigheid in zijn woordenboek. “Ben en ik zijn opgegroeid tussen de steenblokken, sierstenen, moulures en balustrades. We werden omringd door het getik van hamers en beitels”, vertelt Karl. Hij koos voor het vak en het bedrijf, zijn broer Ben sloeg de design- en kunstwereld in. “We leggen elk ons eigen parcours af en volgen onze passie. We blijven echter dicht bij elkaar, met liefde voor dezelfde grondstof. Kwaliteit is daarbij onze gemeenschappelijke deler.” Karl toont zich een groot verdediger van de eeuwenoude traditie: “De restauratie van historische gebouwen is een nichemarkt die bulkt van het precisiewerk. Erg dik gezaaid zijn ze niet, de klanten die nog tijd en budget willen vrijmaken voor authentiek vakwerk. Dit is per definitie een traag vak. In dit ambacht kan het niet van vandaag op morgen. Daarmee staan we haaks op de huidige maatschappij. Ik hoef ook geen innovatieve concepten te lanceren. Ik kies er liever voor om de historische correctheid kwalitatief in ere te herstellen. De algemene zucht naar vernieuwing is al groot genoeg.” “Onze vakkennis staat onder druk. In deze branche moet je bedreven zijn in de authentieke manier van werken”, zegt de steenkapper en marmerbewerker. Vandaag leidt hij niet alleen het familiebedrijf, hij hamert en beitelt ook zelf nog. “Ik leerde het vak van ervaren leermeesters. Het gaat om ambachtelijke technieken die van generatie op generatie worden overgedragen en die je alleen verwerft door te kijken en vooral, door te doen. Elk stuk steen is verschillend. Waar zitten de fouten in de steen? Hoe kan ik er zo efficiënt mogelijk het blok uithalen dat ik nodig heb?” Marmer, blauwe hardsteen, witte natuursteen of zandsteen? Neen, een favoriet heeft Karl niet. Elke werf of realisatie vraagt om een eigen steen.

KARL STORMS hamert en beitelt

SOFIE MULLER vijlt kwetsuren in albast

Met zachte hand laat Sofie Muller albast spreken. Op een poëtische manier toont ze de fysieke en psychische kwetsuren van de mens. “Ik ben geen typische steenkapper. Ik zoek naar het materiaal dat het best aansluit bij het gevoel dat ik wil weergeven. Dat kan steen zijn, maar evengoed iets anders. Het medium volgt het idee”, duidt ze. Sofie heeft een enorme voeling met de huid en het diepmenselijke. “Van alle steensoorten benadert albast de menselijke huid wellicht het dichtst. Het toont karakter door zijn adering, subtiele kleurdiversiteit en transparantie.” Sofie gebruikt het materiaal ook als basis voor haar bloedschilderijen. “Ik heb een voorkeur voor stukken albast die zwaargehavend zijn, stenen die al een leven gehad hebben, met een tache de beauté of een unieke nerf, waar de natuur als een beeldhouwer op heeft ingewerkt. Mijn uitgangspunt verschilt van dat van andere steenbewerkers. Ik had een idee in mijn hoofd en wou het uitwerken in dit materiaal en daardoor ben ik gestart met enkele jaren scholing.” Een gedurfde keuze, want albast wordt maar zelden voor sculpturen gebruikt. “Voor velen is het een inferieure steen, maar ik werk heel graag met albast. Die ruwe, natuurlijke staat en fragiliteit wil ik integreren in mijn eigen werk.” Het oeuvre van Sofie Muller appelleert aan onze angsten en verlangens. Het staat bol van betekenis en confronteert ons met onze kwetsbaarheid. Menselijke kwetsuren brengt ze in beeld. Zo ook op de expo Correspondances die tot oktober 2021 loopt in het Franse Rodez. “Ik ga er in dialoog met Rodin. Daartoe verdiepte ik me in Madame Fenaille. Ik wou weten wie de vrouw van zijn mecenas was, die zo vaak terugkeerde in zijn werk. Dit beeld is een aanklacht. Tegen vrouwonvriendelijkheid. En tegen de grootste machokunstenaar uit de geschiedenis die Rodin was. Ik heb mevrouw Fenaille letterlijk onthoofd. Als statement. Want voor de mannen in haar omgeving was ze niet meer dan een mooie achtergrondfiguur. Haar meest kwetsbare punt nam ik weg: haar hals, het lichaamsdeel waar Rodin zo graag mee speelde. Het ontbreken van de nek symboliseert haar onzichtbare positie in de geschiedenis.”

HOME ART interior design

C A S S I N A - K N O L L I N T - B & B I TA L I A - E D R A - W A LT E R K N O L L - D E S E D E V I T R A - C A R L H A N S E N - A R T I S A N - F R I T Z H A N S E N - VA N R O S S U M M D F I TA L I A - P A S T O E - A R C O - I N D E R A - J O V - F L O S - O C C H I O - . . .

W W W. H O M E - A R T. B E BERCHEMWEG 236 OUDENAARDE D I N S D A G - Z AT E R D A G : 1 0 U - 1 8 U 3 0 — Z O N D A G E N M A A N D A G G E S L O T E N

EEN GEZIN IN WORDING, EEN WONING OP DE GROEI

Toen Bram en Elise eind 2016 in hun nieuwe woning introkken, waren ze nog niet compleet. Het ontwerp was dat wél, hoewel de uitvoering in fases verliep met een flexibele invulling van ruimtes. Die aanpak vraagt wat meer tijd, maar maakt wel dat het huis vandaag perfect is afgestemd op het leven en de behoeftes van het gezin met drie kinderen.

Meegroeien met je woning: het is misschien niet voor iedereen weggelegd, maar voor Bram en Elise was het de uitgelezen manier om eerst hun huis te leren kennen en pas geleidelijk aan keuzes te maken naar inrichting en afwerking toe. Zo werd de bebouwde oppervlakte in de loop der jaren letterlijk een stukje groter met als nieuwste aanwinst het poolhouse. “Het wordt onze eerste zomer met de pas aangelegde tuin”, aldus Elise. “Het huis zelf was wel compleet in volume toen we hier kwamen wonen. Het is de afwerking die in fases is verlopen. Het wandmeubel met de haard is er bijvoorbeeld pas na een paar jaar gekomen en ook de vestiairekast en de dressing zijn pas geïnstalleerd. Sommige ruimtes kunnen ook vlot verschillende bestemmingen krijgen, naargelang onze behoefte van het moment. Wat nu het bureau is, kan makkelijk een speelkamer worden. En de derde kinderkamer op de verdieping had ook een bureau kunnen zijn. Daar heeft Ibe – net vier maanden oud – op een heel positieve manier anders over beslist. (lacht)”

BLIK OP DE TOEKOMST Wie wil meegroeien met zijn woning heeft een architect nodig die het grote plaatje ziet en de communicatie helder gaande houdt, weet Bram: “De samenwerking met ABS Bouwteam en architect Charlotte Willaert heeft ons heel veel tijd en organisatie uitgespaard. We konden de keuzes die we zelf moesten maken, beperken. Bovendien is het voor leken als wij vaak moeilijk om kwaliteit in te schatten, of de gevolgen van bepaalde technische beslissingen te voorzien. Door dat proces in volle vertrouwen uit handen te kunnen geven, hebben we een zorgeloze bouwperiode doorgemaakt met een schitterend resultaat.”

DYNAMISCH BUITENAANZICHT Vanuit de zitruimte zien we hoe de avondzon over de carport heen tot op de patio en tot in het salon schijnt. Transparante gordijnen maken de kleur van het binnenvallende zonlicht er alleen maar mooier op. De ruimte maakt integraal deel uit van de grote woonkamer en keuken, maar springt subtiel uit het volume. Resultaat is dat er aan twee zijden grote ramen zijn, waardoor het bijna als een tuinkamer aanvoelt. En toch is de derde wand helemaal gesloten: een gedurfde keuze van de architect. Charlotte Willaert: “Ik wilde een gevel met een verhaal. En dat betekent: gesloten en open gedeeltes gedoseerd afwisselen. Bram en Elise wilden immers een echte gezinswoning die deels van de straat wordt afgeschermd, maar binnen en naar de tuin een en al openheid uitstraalt. De gevels combineren witte crepi en houten lamellen. Dat zorgt voor dynamiek, maar vooral veel rust. Door bij de basis te blijven, en niet eindeloos naar effecten te zoeken, is de architectuur heel zuiver gebleven.” En dat leest heel duidelijk. Het huis heeft een duidelijke structuur en bijna voor de hand liggende looplijnen. Met andere woorden: de woning wijst de weg om ze op een heel praktische manier te gebruiken. Daardoor laat ze aan haar bewoners voldoende ruimte voor de emotie. En dat is puur genieten.

“Sommige ruimtes kunnen vlot verschillende bestemmingen krijgen, naargelang onze behoefte van het moment. Wat nu het bureau is, kan makkelijk een speelkamer worden.”

Meegroeien met je woning: het is misschien niet voor iedereen weggelegd, maar voor Bram en Elise was het dé manier om eerst hun huis te leren kennen en pas geleidelijk aan keuzes te maken naar inrichting en afwerking toe. Zo werd de bebouwde oppervlakte in de loop der jaren letterlijk een stukje groter met als nieuwste aanwinst het poolhouse. “Het wordt onze eerste zomer met de pas aangelegde tuin”, aldus Elise.

RUSTGEVEND UITZICHT Boven de grote glaspartijen van beneden, ligt de gesloten bovenverdieping. En toch zijn het ook daar opnieuw de vensters die met de architecturale eer gaan lopen. Technisch hoogstandje: de ramen in de kinderkamers schuiven in de spouw van de muur. Een zeer sobere, glazen borstwering biedt de nodige bescherming zonder het doorzicht te hinderen. Een straf visueel effect met de typische stempel van de architecte: de ramen lopen door tot aan de dakrand, bijna een halve meter voorbij het plafond. Vanuit het bed lijkt het alsof de ramen eindeloos doorlopen, met een quasi onbegrensd en rustgevend uitzicht op de lucht en de boomkruinen. In de ouderslaapkamer werd gekozen voor een nog gedurfdere architecturale ingreep: het grote raam geeft er immers uit op een volledig ommuurde patio. De privacy is volkomen, het daglicht heeft vrij spel, gordijnen zijn overbodig en het gevoel is … helemaal zen.

UITKIJKEN NAAR DE ZOMER Ook buiten ontplooit zich een oase van rust, want Tuinen Snaet legde een groot terras aan in ipé hardhout en beton binnen de U-vorm van het huis, alsook een tuin zo’n 40 centimeter lager. Het poolhouse in zwartgebrand hout kwam er recent bij met een gesloten gedeelte dat een douche, kleedruimte en extra berging omvat en een open, overdekt deel met buitenkeuken en plek voor een zithoek met verwarming. De voortuin en oprit werden aangelegd in grind en plantenborders in organische vormen, als contrast met de strakke architecturale lijnen. En daarmee is het huis afgewerkt. De woning kwam tot stand op het tempo van haar bewoners en staat er vandaag zelfzeker en klaar voor een onvergetelijke zomer. “Wij komen ons kot niet uit.”

“De woning kwam tot stand op het tempo van haar bewoners en staat er vandaag zelfzeker en klaar voor een onvergetelijke zomer.”

Zonnepanele

ESE.solar maakt deel uit van ESE.group. R 10 jaar ontwerpen en installeren wij PV-installa werkelijk van A tot Z. Door jarenlange erva hebben we heel wat expertise opgebouwd ons toelaat om voor al onze klan de meest ecologische en economis oplossing aan te bieden.

UW PARTNER VOOR ZONNEPANELEN |

BATTERIJSYSTEMEN |

LAADPALEN

Batterijsystemen Het verbruiksprofiel in kaart brengen is de eerste stap om de juiste technieken te kiezen.

Zonne

ESE.solar maakt deel uit van Zonnepanelen 10 jaar ontwerpen en installeren

werkelijk van A tot Z. Door jare hebben we heel wat expertise o ESE.solar maakt deel uit van ESE.group. Ruim ons toelaat om voor al 10 jaar ontwerpen en installeren wij PV-installaties de meest ecologische en werkelijk van A tot Z. Door jarenlange ervaring oplossing aan te bieden. hebben we heel wat expertise opgebouwd die ons toelaat om voor al onze klanten de meest ecologische en economische oplossing aan te bieden.

Laadpale

Batterijsystemen Batterijsystemen

Het verbruiksprofiel in kaart brengen is de Het verbruiksprofi el in kaart de verbruiksprofiel in eerste stapbrengen om deisjuiste kaartstap brengen is technieken de te kiezen. eerste om de juiste te kiezen. technieken eerste stap om de juiste technieken te kiezen. esegroup.be Deze ABS-klant koos voor een energieneutrale woning en geniet nu korting op zijn onroerende voorheffing.

.solar

.smart

.roof

.service

+32(0)59 39 50 follow us on

Laadpalen ESEGROUP.BE .SOLAR .SMART .ROOF .SERVICE | +32(0)58 59 39 50 | FOLLOW US

Laa

Ruim aties aring die nten sche

WAREGEM

SINT-MARTENS-LATEM

BRUGGE

epanelen

ESE.group. Ruim n wij PV-installaties enlange ervaring opgebouwd die onze klanten n economische

adpalen

new webshop www.vertigomenswear.com

NIEUWPOORT

BRICK BRILLA 38

ANTE

Baksteen als materiaal mag dan wel een blijver zijn, het is vooral de kleur ervan die tegenwoordig met alle aandacht gaat lopen. Pair de populaire roestkleur met broeierig bruin en alle tinten grijs en je hebt het perfecte palet om je zomer op de grens van schaduw en zon te spenderen.

40 Steenmix Vandemoortel - www.vandemoortel.be

Stoel - Roly Poly - Home of Geraldine - 495 euro www.homeofgeraldine.com Steenmix Vandemoortel - www.vandemoortel.be

Vaas van Argot Studio - Want Interior - 70 euro www.want-interior.com Homeware Patina Collection - Studio Corkinho - 199 euro www.studiocorkinho.com Stenen: StoneCycling WasteBasedBricks Mopé en VDM Linea 7-8012 en Linea 3011 - www.stonecycling.com / www.vandemoortel.be

Tafel - Tim Teven ‘Recycling Reject’ - Atelier Ecru - 790 euro www.weareatelierecru.com Cylinder low ‘Rebirth’ - Studio Corkinho - 179 euro www.studiocorkinho.com Stenen: StoneCycling WasteBasedBricks Radish & Aubergine www.stonecycling.com

Vaas 'Sphere Vase Bubl' van 101Cph - Want Interior - 45 euro www.want-interior.com Stenen: StoneCycling WasteBasedBricks Radish & Mopé en VDM Crea 3010, Linea 3016, Nature7 K en sEptEm 8012 - www.stonecycling.com

Tafel ‘Sintra Table S’ van Frama - Flow Interior - 820 euro www.flow-interior.com Vaas van Argot Studio - Want Interior - 60 euro www.want-interior.com Stenen: StoneCycling WasteBasedBricks Radish & Mopé en VDM Linea 3011- www.stonecycling.com

StoneCyling

Al meer dan 550 ton afval kon het Nederlandse bedrijf StoneCycling verwerken bij de productie van baksteen. Oprichters Ward Massa en Tom van Soest werken sinds de oprichting van hun firma in 2013 hard aan het omzetten van afvalstromen uit de bouwen sloopindustrie in duurzame designbakstenen. Hun WasteBasedBricks vind je over de hele wereld in gevels, wandbekleding en vloeren van hoogwaardige, duurzame architecturale projecten.

Photo JP Gabriel

Penthouse Tuymans-Arocha Architecture by Glenn Sestig

HET NIEUWE ATELIER VAN

MARK M De Nederlands-Belgische kunstenaar Mark Manders wordt geroemd tot in New York en Tokio, maar woont en werkt al sinds de jaren negentig in Ronse. Samen met het Gentse architectenbureau Coussée & Goris bouwde hij er op een industrieterrein een nieuw atelier dat uitblinkt in sober raffinement en dat net als elk werk van de kunstenaar leest als een praktisch en poëtisch momentum van een gedachtestroom in beweging. Zo kunstenaar, zo atelier? “Alles wat ik maak, is achtergelaten”.

MANDERS WERELDKUNST OP BELGISCHE INDUSTRIEGROND 47

“Ik ontvang weinig mensen. Soms wel eens uit China of Japan”, steekt Mark Manders van wal. In 2019 kreeg ‘Tilted Head’, een in brons gegoten androgyn hoofd, tijdelijk een plek aan de ingang van Central Park in New York. Met werk op die plek volgde hij namen zoals Wim Delvoye, Ai Weiwei, Sol LeWitt en Louise Bourgeois op. Begin vorig jaar kwam Manders nog eens dichterbij, met een overzichtstentoonstelling in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Met de titel ‘The Absence of Mark Manders’ kon de expo de ziel van de beeldende kunstenaar perfect vatten, want net zoals altijd en overal leek het ook daar in elke ruimte alsof de kunstenaar uit zijn eigen werk was weggelopen.

krukje met geperforeerde zit. Hij fabriceerde het als functioneel object voor de badkamer van zijn eigen woning. Functionaliteit: een term waar we verder in het atelier nog vaak op zullen botsen. In de tekenstudio op de bovenverdieping verraadt de compositorische schoonheid van de achtergelaten schetsen en het werkgerief orde te midden van alle chaos. Voor het eerst overvalt ons het gevoel dat we niet door het atelier, maar door een kunstwerk van Manders lopen. Haastig opent hij de deur naar een verloren ruimte, die hij op een zeer praktische manier inrichtte tot brainstormruimte. Aan een touwenraster hangen ideeën en work in progress netjes op. “Ik heb van een dubbele muur iets nuttigs gemaakt. Superfijn, vind ik dat.”

We staan in de grote ontvangstruimte van zijn nieuwe atelier in Ronse, waar veel licht, spierwitte muren en blank hout tegengewicht bieden aan de zwartgeblakerde façade. Er staat een gestileerde opstelling van werk en meubels. “Ik maak soms meubeltjes omdat ik ze nodig heb voor een werk of omdat ik zo even mijn zinnen kan verzetten,” vertelt Manders, “maar tegenwoordig reikt mijn interesse verder dan dat.” Hij wijst naar een stalen, driepotig

Voor Manders tekende Coussée & Goris een economisch ontwerp dat het industriële karakter van het gebouw overstijgt dankzij het spel van diepte, schaduw en kleur in de gevel.

DE TRADITIE VAN INDUSTRIEBOUW Beneden stappen we binnen in een immense ruimte van een meter of tien hoog. Dankzij de dakkoepel die het hele plafond overspant, valt perfect koel en helder licht binnen. “Ik heb van mijn oude atelier een puzzel gemaakt”, vertelt de kunstenaar. “Ik heb de ruimtes uitgeknipt en hier opnieuw ingedeeld. De meerwaarde hier is het comfort dat ik vroeger niet had: de warmte, het licht en de eenvoud maken dit gebouw erg aangenaam.” Voor het ontwerp en de bouw van het nieuwe atelier klopte de kunstenaar aan bij Coussée & Goris, het Gentse architectenbureau dat ook al werkte voor Zeno X, de galerie van Mark Manders in Antwerpen. Kunst als inspiratiebron zit ingebakken in het DNA van het architectenbureau. Voor Manders tekende Coussée & Goris een economisch ontwerp dat het industriële karakter van het gebouw overstijgt dankzij het spel van diepte, schaduw en kleur in de gevel.

De indeling volgt dan weer een warmteconcept met zowel een zomer- als winteratelier en het gebouw werd zo opgevat dat elke werkruimte uniek is qua verhouding en lichtinval. Manders: “Het lag op voorhand vast dat mijn nieuwe atelier industriebouw zou zijn, omwille van het functionele karakter ervan. Je voelt hier de traditie, de strengheid ervan. Tegelijk is het veel meer dan dat. Ik vind het erg bijzonder. Er zit geen spatje twijfel aan.” Ook op energie werd sterk ingezet: regenwater wordt maximaal hergebruikt, op het dak liggen zonnepanelen en er komt een oplaadpunt voor elektrische wagens. Bovendien wordt het gebouw aangesloten op het warmtenet van het nabije bedrijf Biosynergy, dat warmte genereert door reststoffen van omliggende bedrijven te verwerken. We lopen naar de zijkant van het gebouw waar een aaneenschakeling van werkruimtes naar een grote opslagplaats leidt. Manders: “Ik ben hier elke dag. Drie dagen per week werk ik hier samen met andere mensen: iemand voor houtbewerking, een ander werkt met metaal en een laatste doet de schilderwerken. De andere dagen werk ik alleen. Ik heb een aantal zaken die ik dagelijks moet doen, maar voor de rest neem ik graag de tijd en de ruimte om dingen te doen ontstaan.” We zien een werk in wording: een katachtige in de aanval, gespannen tussen touw en een constructie van botten bovenop zijn lijf. Eén beweging en alles stort ineen. Die spanning en het gevoel van dreigende zwaartekracht zoekt Manders wel vaker op in zijn werk. De sculptuur lijkt gemaakt uit gebroken klei, maar is in werkelijkheid beschilderd brons. Het procedé om die illusie te scheppen, ontwikkelde de kunstenaar stap voor stap.

“HET LAG OP VOORHAND VAST DAT MIJN NIEUWE ATELIER INDUSTRIEBOUW ZOU ZIJN. JE VOELT HIER DE TRADITIE, DE STRENGHEID ERVAN. ER ZIT GEEN SPATJE TWIJFEL AAN.” 50

Spanning en het gevoel van dreigende zwaartekracht zoals in deze sculptuur zoekt Manders wel vaker op in zijn werk.

SCHRIJVEN OVER DE INNERLIJKE MENS Is er een link tussen zijn oeuvre en het portfolio van Coussée & Goris, vraag ik nog. “Jawel”, weet Manders. “Hoewel we een andere manier van denken hebben, is het resultaat zowel voor hen als voor mij het creëren van de essentie.” Het oeuvre van Mark Manders – zo is wijdverspreid bekend – is één groot zelfportret en al het werk dat hij sinds 1986 creëert, maakt deel uit van één groot gesamtkunstwerk. Manders ziet zijn oeuvre als een beweging die plots werd stilgelegd, als een gebouw waaraan wordt doorgewerkt en dat plots wordt achtergelaten. En zo voelt het precies aan als we door de lange gang richting opslagplaats stappen. We passeren het houtatelier en verder ook de kleiworkshop, stuk voor stuk praktisch ingerichte ruimtes die schijnbaar achteloos werden achtergelaten en waar de chaorde leest als een schoon stuk poëzie. “Als kind wilde ik psycholoog of schrijver worden”, vertelt Manders. “Op mijn achttiende viel de puzzel in elkaar en besloot ik om kunstenaar te worden: om te schrijven over de innerlijke mens met voorwerpen in de context van een gebouw.” Wat verderop zien we een bad en twee stoelen, een ruimtelijk schilderij waar Manders al een tijdje aan werkt. “Ik wilde al heel lang een schilderij maken, maar ik had moeite met kleuren kiezen. Als je materialen wil naschilderen

zoals die in werkelijkheid zijn – een bad, een bed of een stoel – dan komt er niet veel kleur aan te pas. Dus voegde ik er een handdoek aan toe, een object waar wel kleur in zit. Het maakt alles boeiender.” Met de kleur geel heeft de kunstenaar trouwens al langer een innige band. “Nochtans kwam die connectie met geel er heel toevallig”, verduidelijkt hij. “In het spoor van Van Gogh maakte ik een schilderij met zonnebloemen, en daaruit destilleerde ik verschillende versies van het woord geel. Ik wil best alle kleuren gebruiken, maar het liefst toch geel.”

“IN BELGIË HEEFT IEDERÉÉN EEN ANDER HUIS, EN IK DENK DAT DIT BELANGRIJK IS VOOR MENSEN. ZO VOEL JE JE MEER VERBONDEN MET DE PLEK WAAR JE WOONT EN DAT VIND IK HEEL BIJZONDER.”

“UIT DE BOUW VAN MIJN NIEUW ATELIER IS HET BESEF GEGROEID VAN DE IMMENSE INVLOED DIE ARCHITECTUUR HEEFT OP ONS LEVEN.”

IEDEREEN EEN ANDER HUIS De opslagruimte blijkt immens te zijn. Overal zien we werk van Manders opgesteld: de schoorstenen, een kunstinstallatie in uitvoering, een kamer waar aan het artist proof exemplaar van een reusachtig androgyn vrouwenhoofd wordt gewerkt, en achter plastieken gordijnen, een workshop waar krantenpapier geplet en verlijmd tot kunst wordt verheven, een belangrijke uiting van Manders’ liefde voor taal die doorheen zijn oeuvre terugkeert. We ploffen ons met een kopje koffie in het even achteloze salonnetje en ik pols hoe Belgisch Manders zich na bijna drie decennia Ronse voelt. “Ik ben geboren in een rijtjeshuis, zó typisch Hollands. In Nederland heeft iedereen hetzelfde huis. Daarom ben ik verliefd geworden op België: net omdat je hier het tegenovergestelde hebt. Hier heeft iederéén een ander huis, en ik denk dat dit belangrijk is voor mensen. Zo voel je je meer

verbonden met de plek waar je woont en dat vind ik heel bijzonder.” Naast de bouw van zijn nieuwe atelier, was Mark Manders de afgelopen tijd ook nauw betrokken bij de renovatie van zijn oude atelier en woning. “Deze twee projecten van zo dichtbij meemaken, was voor mij een heel leerzaam proces. Ik ben voor een stuk anders gaan nadenken en uit die ervaring is het besef gegroeid van de immense invloed die architectuur heeft op ons leven. Plots heb ik heel veel zin gekregen om een paviljoen te maken. (lacht)”

JEF VERSELE - 6TH GENERATION BREWER

E X P E R I E N C E T H E F L AV O U R , T H E T R A D I T I O N , T H E M O M E N T W W W. F O U R C H E T T E . B E E R Ons vakmanschap drink je met verstand.

©Tim Van de Velde Photography

BECAUS TUINEN & ZWEMBADEN VANTEGEMSTRAAT 33 – 9230 WETTEREN T 09 363 09 63 | INFO@BECAUS.BE | WWW.BECAUS.BE

Carpentier levert aan de high-end klant duurzaam en sterk massief hout voor design en architecturale toepassingen en constructies, zowel binnen als buiten.De opbouw met intelligente systemen resulteert in een unieke beleving voor de eindklant en een grote tijdswinst voor de plaatser.

Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15, 8760 Meulebeke +32 (0)51 48 89 61 www.carpentier.be

PORTFOLIO

Brick Bench B R A M VA N D E R B E K E

Voor de inrichting van de tweede vestiging in Antwerpen klopte restaurant September.Lokaal aan bij de Gentse designer Bram Vanderbeke. Met zijn architecturale objecten raakt hij de grens tussen het sculpturale en functionele. Ze zijn ook vaak stapelbaar, een ritme van herhaling waarin de designer zich met plezier verliest. En dat is precies wat Vanderbeke voor het Antwerpse restaurant deed. Hij goot op repeat de negatieve ruimtes in baksteenmallen af met beton en voegde er pigment aan toe: aardse tinten die typisch Belgisch zijn, maar ook heel uniek dankzij de typische Vanderbeke-stempel. Het resultaat zijn ruwe, korrelige bijzettafeltjes of een dito bank die goed staan in een eigenzinnig Belgisch interieur.

C O L U M N

BETONSTOP GOEDE ARCHITECTUUR IS DE SLEUTEL TOT TOEKOMSTIGE LEEFBAARHEID De roep om de ‘betonstop’ heeft vele vaders: de bescherming van open ruimte, de torenhoge kost van de wijdvertakte infrastructuur, het fileleed. Het bepleite resultaat is er één van ‘met meer mensen op minder ruimte’ te gaan wonen. Verdichting klinkt al snel als een kwantitatieve oefening, maar dat denser bouwen ook op een bijzonder kwalitatieve manier kan, hebben al vele nieuwe stadsprojecten bewezen. Een beter grondgebruik heeft drie sleutels tot succes. Ten eerste een ‘slimmer’ kwantitatief gebruik, ten tweede een ‘betere’ woonkwaliteit en ten derde, niet in het minst en onderbelicht, een goede ‘architecturale’ kwaliteit. Als woonplekken rond de kerktoren vandaag gegeerd zijn, dan heeft dat veel te maken met de waardevolle omranding van dat kerkplein met waardevolle woningen, ook al staan die vele malen dichter tegen elkaar dan in de stadsrand. Hoe waardevol en noodzakelijk de gedachte van een betonstop ook is, het gevaar van rationele dozenstapeling zal continu dienen bewaakt te worden. Architectuur krijgt daar een zware maatschappelijke taak.

UGLY BELGIAN HOUSES Het blijft verbazen hoe Vlaanderen er door de jaren heen is in geslaagd om een slordig amalgaam van stijlen te combineren in een warrig straatbeeld, met een website als ‘ugly Belgian houses’ als exponent. IJveren voor betere architectuur is maatschappelijk soms een lastige discussie. Het heet elitair te zijn omdat mooie architectuur ook wel voor de happy few zal zijn; of het heet afbreuk doen aan onze individuele vrijheid en smaken, want wat is immers mooi?

We hebben dan wel onze eigen gedroomde individuele viergevelvilla kunnen bouwen, maar die bevindt zich wel in een collectieve omgeving van diffuse architectuur. En mooie architectuur elitair? Zeker niet. Juiste verhoudingen en goede materiaalkeuzes hoeven niet per se (veel) duurder te zijn. Maar dat de evenwichten subtiel zijn, is zeker: hoever ga je in het afdwingen van een collectieve ‘schoonheid’, wat is ‘schoonheid’ en wat is de meerprijs die we ervoor willen of kunnen betalen, zonder een brede betaalbaarheid van wonen in gevaar te brengen?

DE CHARMANTE DORPSKERN Als dorpskernen vandaag charme hebben, dan is dat omdat doorheen de vele eeuwen de architecturaal waardevolste woningen daar werden gebouwd. Als morgen de dorpskern niet groter mag worden, laten we er dan over waken dat hij warm en charmant blijft, huiselijk en sfeervol, en gewoon ‘mooi’. Het mag nog: gewoon mooi. Een goede architectuur is de sleutel tot toekomstige leefbaarheid. Je bouwt niet alleen voor jezelf, je bouwt ook het straatbeeld van de ander.

koper. Anderzijds: wie vandaag aanbiedt in het hogere segment komt in een competitieve omgeving terecht van mooi, mooier, mooist. Toparchitecten worden aangeschreven om een product te creëren waar locatie, grondwaarde en project één harmonieus geheel vormen. Niet alleen de hoge grondprijs maakt de locatie onbereikbaar voor velen, maar ook de noodzakelijke combinatie met een duur ontwerp. ‘Mooi’ dreigt op die manier het monopolie te worden van high-end ontwikkelingen, maar dat hoeft niet: ook ‘gewonere’ locaties verdienen vandaag een sterke architectuur en dat kan! Ontwikkelaars, architecten (en overheden) hebben een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid dat het densere landschap waar we morgen met z’n allen collectief in rondlopen niet overgaat in een koud, killig, onkundig volgepropt straatbeeld. Dat kan ook met mooie én betaalbare architectuur. Die bestaat vandaag. Laten we ze tot norm maken. Als we morgen nog maar één steen mogen leggen, laten we dan de juiste steen op de juiste plaats en op de juiste manier leggen.

DURE GROND, DURE PROJECTEN Bij grond op een toplocatie hoort vandaag een topprijs. Projectontwikkelaars die in dit segment aan de slag zijn, weten dat de constructie passend moet zijn om de hoge grondprijs (die hen ook wordt opgelegd) te verantwoorden. Een hoge grondprijs in combinatie met een goedkope woning vindt geen

Joris Ockier Auteur van ‘Mijn grond is goud waard’, Lannoo Campus 2019 Immpower, gespecialiseerd in de verkoop van projectgronden

C O L U M N

“ALS WE MORGEN NOG MAAR ÉÉN STEEN MOGEN LEGGEN, LATEN WE DAN DE JUISTE STEEN OP DE JUISTE PLAATS EN OP DE JUISTE MANIER LEGGEN.”

ENERGIEZINNIGE ARCHITECTUUR

MODELWONING 2022

De nieuwe modelwoning van ABS Bouwteam staat in de steigers. Daarmee wil het bouwteam een echelon hoger schakelen op het vlak van schoonheid, woonkwaliteit en duurzaamheid. Zo wordt de woning opgetrokken in natuursteen, een natuurlijk materiaal dat meeleeft met de seizoenen en anders kleurt in harmonie met het decor van karaktervolle bomen en beplanting dat er al decennialang even weelderig als statig zijn plek inneemt.

OMHELZING MET DE NATUUR De uitgelezen materialen die robuust en verfijnd tegelijk het weergaloze buitenaanzicht van de nieuwe modelwoning bepalen, vinden ook naadloos hun weg van buiten naar binnen. In een dichte omhelzing met de tuin tonen de leefruimtes zich als sfeervolle oases van hedendaags comfort en esthetiek. De koeling en verwarming gebeuren dan weer met geothermie, een duurzame manier van energie opwekken en opslaan met de grond als batterij.

RESIDENTIEEL NABIJ DE STAD De nieuwe modelwoning van ABS Bouwteam bevindt zich op 200 meter van het hoofdkantoor in Sint-Denijs-Westrem en vlak bij Gent: ideaal voor wie wonen in een residentiële omgeving graag combineert met de nabijheid van de stad.

MODELWONING 2022 BENIEUWD NA AR MEER? SCAN DEZE QR- CODE VOOR ALLE INFO:

09 242 85 65 info@absbouwteam.be

HOUT is onze passie, duurzaamheid onze belofte! PARKET LEFEVERE ‘t Lindeke 31 - Zone C1 8880 Sint-Eloois-Winkel www.parket-lefevere.be T. 0475 91 77 59

Hogeheerweg 3 9051 Sint-Denijs-Westrem 09 222 23 40

foto bartvanleuven.com - vorm ingedingen.be

Martelaarslaan 200 9000 Gent 09 248 05 55 info@bulthaupgent.be www.gent.bulthaup.be

bulthaup van damme team

COMPACTE

KLASSIEKER Compact, functioneel en klassiek ingedeeld: dat is de woning van Yann en Charlotte in een notendop. Het koppel woont sinds eind vorig jaar in hun villa die tot in de puntjes afgewerkt en tot in de kleinste details aangepast werd aan hun wensen. “Dankzij de verfijnde afwerking valt de rust hier als een warm deken over ons.”

KEUKEN ALS PIÈCE DE RÉSISTANCE Dat op dit perceel in een residentiële wijk een nieuwbouwwoning zou verrijzen, dat wisten zelfs de bouwheren aanvankelijk niet. Het oorspronkelijke plan was om de bestaande jarenzeventigbungalow te verbouwen, maar tegelijk droomde het koppel van veel groen in de achtertuin. Architecte Francisca Hautekeete: “De inplanting en het bouwvolume van de bungalow maakten een verbouwing met grote tuin onmogelijk. Bovendien zouden in dat scenario de voortuin en de oprit te veel plaats hebben ingenomen.” Met veel zin voor proportie ontwierp Hautekeete daarop een compacte woning die zelfzeker en toch discreet haar plek inneemt in het straatbeeld. Dankzij het doordachte spel van inspringende bouwvolumes kreeg de massieve, gesloten voorgevel een dynamische uitstraling.

Binnen wordt de woning van Yann en Charlotte gekenmerkt door heldere ruimtes die naadloos op elkaar aansluiten. Het koppel koos voor een functionele, klassieke indeling met twee L-vormige volumes die in elkaar grijpen: één deel voor het bureau en de zitruimte, één voor de keuken. In het verbindingsstuk kwam de eetruimte. De keuken is het absolute pièce de résistance. “Over de indeling en het gebruik van de keuken is heel goed nagedacht”, aldus Hautekeete. “Voor alle spullen is er een gepast plekje en dat geldt eigenlijk voor het hele huis. Ook dát is compact. Nu het huis bewoond is, is het interessant om feedback te krijgen. Dat stelt gerust. We hebben de juiste keuzes gemaakt, op maat van de woonwensen.” De keuken werd afgewerkt met een beperkte mix van materialen, waaronder een grote, donkere keramische vloertegel, een werkblad in Corian en een wand in natuursteen als absolute eyecatcher. Het resultaat is een praktische en sfeervolle verzameling van terughoudende materialen en texturen die voor rust en ruimtelijkheid zorgen in de woning.

Verder in de woning is het dankzij de noordoostelijke oriëntatie nooit overdreven warm. De bewoners genieten wel van het zonlicht dat via de ramen in de zijgevels binnenvalt. Dat Yann en Charlotte buitenmensen zijn, valt duidelijk af te lezen, want alle ruimtes hebben zicht op de tuin en de grote schuiframen maken het contact met buiten nog intenser. Het overdekte terras dat de L-vorm van de woning volgt, zet de toon voor een aangenaam leven binnen én buiten, ook in de tussenseizoenen.

CENTRAAL EN TOCH DISCREET Een ander staaltje discrete compactheid baant zich verborgen tussen twee muren een weg naar boven. De trap kreeg een centrale plaats zonder al te veel plaats in te nemen. Het compacte karakter van de woning keert ook terug in de kamers. De twee kinderkamers met eigen badkamer, de logeerkamer, de masterbedroom en de grote badkamer zijn voor alle gebruikers even gerieflijk en licht. In de badkamer werden zowel de vloer als de douchewand en het badmeubel afgewerkt met de glanspleister Aspecto Concreto. Het satijneffect brengt de badkamer tot leven, zeker wanneer het daglicht door het grote raam naar binnen valt. Het grote raam geeft zonder inkijk onbegrensd uit op de groene omgeving. Het is voor Yann en Charlotte een extra plek in huis om volop te genieten van de natuur.

“Het is fijn om te verhuizen naar een afgewerkte woning. De subtiliteit van de afwerking zorgt hier van bij het binnenkomen voor een voelbare rust en dat vonden wij zeer belangrijk.”

GERAFFINEERDE ZIN VOOR DETAIL Ook de inrichting werd bedacht en uitgevoerd door de tandem Hautekeete-ABS Bouwteam. En ook daar springt de afwezigheid van hun werk in het oog. Zo werden de gordijnen en lichtarmaturen discreet weggewerkt in nissen of in het plafond en dankzij een elegante magnetische rail kan het systeem uitgebreid of aangepast worden naargelang de behoefte van het ogenblik. Ook de technische elementen van de pivoterende binnendeuren werden onzichtbaar weggewerkt. Charlotte: “Het is fijn om te verhuizen naar een afgewerkte woning. De subtiliteit van de afwerking zorgt hier van bij het binnenkomen voor een voelbare rust en dat vonden wij zeer belangrijk.” Eind november trokken de eigenaars in hun woning. De bouwwerken vonden grotendeels plaats in volle coronacrisis, maar dat belette het team niet om ook het bouwtraject compact te houden. Yann: “We hebben veel geluk gehad met de timings, maar ook met de werfleider. Dankzij de goede communicatie en zijn hands-oninstelling is alles vlot verlopen in minder evidente tijden.”

dcPools · Nijverheidsstraat 95, 9890 Gavere · 09 330 87 35 · info@dcpools.be · www.dcpools.be

Nicolas Vantomme Photography

tuinarchitect Frederiek Snaet Molen straat 5 2 c 9860 Baleg em (O osterzele) 09 362 80 62 in fo@ tu in en sn aet.b e www.tuinensnaet.be

©Peter Bucks

“INTERACTIEVE EN RESPONSIEVE ARCHITECTUUR ZULLEN ONS WELZIJN VERBETEREN”

Meer dan vijftig jaar geleden droomden architecten al van responsieve en interactieve architectuur: gebouwen die zich aanpassen aan hun omgeving en aan de mensen die ze gebruiken. Dankzij steeds beter wordende robotische technologie zien we meer en meer ontwikkelingen in die richting opduiken. “Gebouwen die reageren op iemands activiteiten, voorkeuren en gevoelens zullen het welzijn van de mens verbeteren.”

Dat architectuur veel dynamischer kan zijn dan algemeen wordt aangenomen, daar waren visionairs in de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw al van overtuigd. Denk maar aan de Britse groep Archigram (een samentrekking van Architecture en Telegram) die er een futuristische visie op stedenbouw op nahield. Het collectief bestond uit zes architecten en liet een voor die tijd compleet nieuw geluid horen. Kenmerkend was hun adoratie voor machines, robots, fabrieken, techniek, snelheid, kracht en vooruitgang. Hun radicale ideeën werden nooit gerealiseerd, maar hun visuele presentaties spraken tot de verbeelding en inspireren architecten en kunstenaars tot op de dag van vandaag. De eerste aanzet tot interactieve architectuur gaven zij met gebouwen die geconceptualiseerd waren als machines, die op zichzelf konden functioneren, vrij rondliepen en zich inplugden om de bewoners en voorraden om te wisselen. Een van de bekendste projecten was ‘Walking’: spinachtige gebouwen op hoge poten die over het water lopen.

RESPONSIEVE EN INTERACTIEVE ARCHITECTUUR Intussen zijn we meer dan halve eeuw verder en is er van lopende gebouwen nog steeds geen sprake. Dynamische architectuur is wel al uit de startblokken geschoten, maar de adepten van nu hadden graag al veel verder gestaan. In dit artikel bespreken we twee vormen: de responsieve en de interactieve. Er is sprake van responsieve architectuur wanneer een gebouw of een onderdeel ervan reageert op de behoeften van de gebruikers. Volgens de ene gebeurt die reactie automatisch, volgens de andere gebeurt er pas iets na een druk op een knop. Interactieve architectuur gaat nog een stap verder: er ontstaat een dialoog tussen het gebouw enerzijds en de gebruiker anderzijds. Beide partijen moeten de interactie kunnen aangaan en het gaat om een continu proces dat eigenlijk nooit stopt. Bijvoorbeeld: een gebouw past de leefruimte zo aan dat er een plaats

gecreëerd wordt waar het goed is om te mediteren op het moment dat het merkt dat de bewoner gestresseerd is. Wat responsieve en interactieve architectuur met elkaar gemeen hebben, is dat er altijd gebruik wordt gemaakt van een mechanisch systeem of een robot om een verandering teweeg te brengen. Alles wat je manueel moet bedienen, valt dus niet onder deze noemer.

VERBETERD WELZIJN Is er een relatie met domotica? “Domotica hoort er voor een stuk bij, maar responsieve architectuur is ruimtelijker, proactiever en intelligenter. Je zou kunnen zeggen dat het domotica in overdrive is”, zegt professor in Ontwerpformatica Andrew Vande Moere, verbonden aan de onderzoeksgroep Research[x]Design van het Departement Architectuur van de KU Leuven. Het bekendste voorbeeld van reeds bestaande responsieve architectuur zijn zonneschermen die integraal deel uitmaken van de architecturale expressie en die automatisch reageren op veel of weinig zonlicht en zo het comfort, maar ook de architecturale beleving van de gebruikers verhogen. De ambities van responsieve en interactieve architectuur reiken echter veel verder dan dat. “De bedoeling is het algemene welzijn van mensen te verbeteren door bijvoorbeeld ook te spelen met akoestiek, indeling, zichtlijnen, ventilatie, luchtkwaliteit en/of privacy in een pand en dat op basis van de activiteiten die er plaatsvinden, het aantal mensen dat er aanwezig is, maar ook de behoeftes, ervaringen en gevoelens van elk individu. Wetende dat het bewezen is dat architectuur een wezenlijke invloed heeft op de gezondheid en het welbevinden van de bewoners - ziekenhuispatiënten genezen bijvoorbeeld sneller wanneer ze aan het raam liggen - is het volgens Vande Moere best mogelijk dat architectuur die inspeelt op verschillende noden van mensen zal bijdragen aan hun geluk, productiviteit, gezondheid, motivatie om langer te werken… doordat ze wonen op een plek die zich dynamisch aanpast aan hun noden en wensen.

RESPONSIEVE GORDIJNEN EN BEWEGENDE WANDEN We zoomen in op twee experimenten die onder de supervisie van professor Vande Moere zijn gebeurd. Vorig jaar onderzocht student Simon Van Gompel de effecten van responsieve muren. Voor het experiment gebruikte hij gordijnen omdat die makkelijker te transformeren zijn. Van Gompel had zijn door robots aangestuurde gordijnen graag uitgetest in het gebouw van het Departement Architectuur, maar de eerste lockdown maakte dat onmogelijk waardoor hij moest uitwijken naar een zelfgebouwde pergola (de buitenlucht minimaliseerde het risico op een besmetting). Eerst onderzocht hij hoe de gebruikers van de pergola de specifieke bewegingen van het responsieve gordijn interpreteerden en vervolgens gebruikte hij die interpretaties in een tweede experiment om de impliciete functie van de pergola aan te passen. Zo toonde hij aan dat een ruimte door middel van dergelijke ingrepen flexibeler wordt en dat het gebruik ervan kan worden geoptimaliseerd op basis van de tijdelijke wensen van een bewoner. Van Gompel ziet in responsieve architectuur een mogelijke oplossing om de levensduur en functionaliteit van panden te verhogen. “En wie weet is er wel commerciële interesse in luxepergola’s of poolhouses die automatisch gezellige ruimtes kunnen creëren naargelang de context, zoals het tijdstip, de temperatuur, de wind, het aantal en de levendigheid van de bewoners”, zegt professor Vande Moere. Een tweede experiment is het nog lopende ‘moving-wall’ project van de Vietnamese doctoraatsstudent Alex Nguyen. Voor deze studie wordt een robotische wand ingezet in een open ‘tussenruimte’, waar zowel vergaderingen, privégesprekken als koffiepauzes plaatsvinden. Er wordt nu onderzocht hoe de automatisch bewegende wand die ruimte kan optimaliseren, multifunctioneel kan maken en hoe dat de ervaring en het welzijn van de mensen kan verbeteren. Nguyen past daarvoor zelfs de principes van

feng shui uit de traditionele architectuur van zijn geboorteland toe. “Net zoals responsieve en interactieve architectuur beïnvloedt feng shui immers het gedrag en de ervaringen van bewoners door energievelden te creëren, versterken of belemmeren”, aldus Nguyen.

IN REALTIME VERANDEREN VAN VORM EN INHOUD We spraken ook met Kas Oosterhuis, architect, professor emeritus aan de Delft University of Technology, huidig professor aan de universiteit van Qatar en medeoprichter van Studio ONL. In 2000 riep Oosterhuis de Hyperbody Research Group in het leven en die leidde hij tot aan zijn pensioen in 2016. De onderzoeksgroep ontwierp en realiseerde meerdere interactieve installaties die voorbodes kunnen zijn voor interactieve architectuur op grote schaal. Zo werd op de Biënnale van Venetië in 2000 ‘Trans-Ports’ voorgesteld: een virtueel prototype van een responsieve en in wezen proactieve structuur. Het was een arena die in interactie ging met de bezoekers door mee te bewegen naarmate zij hun positie veranderden. Mensen communiceerden met het gebouw, simpelweg door erin te stappen en als actor deel te nemen. “Burgers worden niet langer als consumenten beschouwd, maar als actieve spelers in het multiplayerspel van het leven. Volgens ons zouden gebouwen vectoriële lichamen moeten zijn die in realtime van vorm en inhoud kunnen veranderen. Dingen die in beweging zijn, zijn nu eenmaal veel interessanter en leuker om naar te kijken dan dode objecten”, vindt Oosterhuis.

DE TROEPEN VER VOORUIT Andere onder zijn toezicht gerealiseerde projecten zijn de NSA Muscle in het Centre Pompidou (2003) en de Muscle Tower (2006) waarbij staande kolommen werden vervangen door pneumatische cilinders die net zoals spieren kunnen opspannen en ontspannen waardoor de structuur kan bewegen. Wat de voordelen daarvan zijn? “Gebouwen kunnen reconfigureren: ze kunnen groter en kleiner worden naargelang het gebruik. Wolkenkrabbers die onderhevig zijn aan windkracht zouden gebouwd kunnen worden met actieve cilinders die tegenkracht bieden wanneer de wind zich laat voelen om zo heen en weer wiegen tegen te gaan.” Een ander idee dat Oosterhuis

ooit voorstelde aan de Nederlandse minister van Infrastructuur en Milieu is een dynamische geluidswand die het lawaai van een aankomende trein kan dempen, maar die enkel tevoorschijn komt wanneer de trein de stad effectief binnenrijdt zodat het zicht tussendoor niet wordt belemmerd. Leuk, vond de minister, maar toen belandde het idee in de ambtenarij. “Het is nochtans niet eens zo duur”, zegt Oosterhuis. “Maar het is een hele andere manier van denken en dat vraagt tijd, veel tijd. Toen we in 2000 de installatie Trans-Ports maakten, dacht ik in al mijn optimisme dat we nog een jaar of vijf zouden nodig hebben om dit in een werkelijk gebouw te integreren. Dat dat tot op heden nog niet is gebeurd, betekent dat wij de troepen ver vooruit waren. Na 25 jaar onderzoek worden we nu toch wel ongeduldig.”

PROGRAMMEERBARE INTERIEURS Toch benadrukken beide professoren dat steeds meer ontwikkelingen inzake responsieve en interactieve architectuur zich laten zien en dat het een kwestie van tijd is tot ze de wereld zullen ‘veroveren’. “De locatie van meubels veranderen met gelijkaardige technologie als de stofzuigerrobot of robots die gebruikt worden in magazijnen om artikels te verplaatsen, is geen probleem. Alleen is het nog niet duidelijk welke meubelen, wanneer en naar welke plaats”, zegt professor Vande Moere. En in metropolen waar de huurprijzen fenomenaal hoog zijn, staan reeds privéwoningen waar de keukens en badkamer in wanden zijn weggewerkt en pas tevoorschijn komen wanneer je ze effectief nodig hebt. Een ander mooi voorbeeld is de start-up Bumblebee uit Californië: programmeerbare interieurs waarbij bed, kleerkast en bureau verdwijnen in een aan het plafond bevestigde stijlvolle ‘bak’. Ze zakken naar beneden wanneer de gebruiker een commando ingeeft in de Bumblebee-app op zijn smartphone. Zo krijgt één ruimte tal van verschillende functies en dat maakt dan weer het o zo noodzakelijke ‘kleiner wonen’ meteen een stuk aantrekkelijker. “Door je interieur programmeerbaar te maken, kan je veel meer doen op een beperkte oppervlakte en toch is het niet duurder, want je spaart er veel dure vierkante meters mee uit terwijl je aan comfort wint. Het kan dus kostenneutraal zijn”, zegt Oosterhuis. Die redenering trekt hij door naar publieke ruimtes, musea, evenementenzalen…: er zal minder ruimte nodig zijn om hetzelfde te doen.

CORONA ALS KATALYSATOR Blijft de vraag waaruit de systemen hun input zullen halen en in hoeverre dat onze privacy zal bedreigen. De Hyperbody Research Group paste in zijn projecten onder andere proximity sensoren, touch sensoren of gegevens uit een weerstation toe, maar intussen sturen ook onze smartphones en smartwatches de systemen aan. Professor Vande Moere maakt de vergelijking met de intelligente Nest-thermostaten van Google die je niet hoeft te programmeren en die de verwarming vanzelf lager zetten wanneer je weg bent zodat je geen leeg huis verwarmt. Context wordt herkend en daar komen dan proactieve en intelligente reacties uit voort. “Hoe meer context gehaald kan worden uit private informatie, hoe ‘slimmer’ de acties kunnen worden. Momenteel is onze fysieke leefwereld nog een private sfeer in vergelijking met de virtuele wereld. Willen we ook in onze fysieke wereld meer en meer privacy opgeven?”, vraagt hij zich af. Hij en zijn collega’s zien veel toekomst voor responsieve en interactieve architectuur, zeker in veeleisende omgevingen zoals ziekenhuizen, supermarkten of deelkantoren. Ze hopen dan ook vurig op een toenemende interesse bij architecten en fabrikanten. Professor Oosterhuis verwacht een ‘opleving’ dankzij de pandemie. “We bekijken de dingen nu met andere ogen. Ons gedrag in het openbaar wordt steeds meer geprogrammeerd. Een app zegt je hoeveel mensen zich op een plaats bevinden en hoe veilig het er is. De bereidheid om ermee aan de slag te gaan, groeit en dat is in ons voordeel.” Of hoe corona in de kaart speelt van responsieve en interactieve architectuur. Zelf ziet Oosterhuis niet meteen een probleem op het vlak van privacy. “Zolang dergelijke technologieën in twee richtingen werken (we helpen elkaar) en niet van boven worden opgelegd, heb ik daar geen probleem mee.” Met ONL, de studio die hij oprichtte samen met Ilona Lénárd, blijft hij verder ideeën voor interactieve installaties en architectuur ontwikkelen. We zijn beeldende kunstenaars die proactief te werk gaan en ons werk ook zelf bekostigen. Het is nu alleen nog wachten op een opdrachtgever. En die zal er komen, zeker weten. Dynamische architectuur is onvermijdelijk.”

Student Simon Van Gompel onderzocht hoe responsieve gordijnen (die gestuurd werden met rijdende robots op het plafond) de impliciete ruimtelijke functies van een pergola kunnen veranderen. Een testgroep nam eerst deel aan een vooraf gedefinieerde choreografie en vulde daarna een vragenlijst in over de manier waarop ze de bewegingen van het responsieve gordijn interpreteerden. Op basis van die interpretaties werd de choreografie van de gordijnen bijgestuurd en zo werd het mogelijk de impliciete functies van de pergola aan te passen aan de activiteiten en de wensen van de gebruikers. Deze studie draagt bij aan de integratie van responsieve architectuur in toekomstige ontwerpen.

Bumblebee Spaces, opgericht in 2017 door Sankarshan Murthy (voormalig productmanager bij Apple en technoloog bij Tesla), is een roboticastart-up die een responsieve oplossing biedt voor efficiënt leven in krappe woningen in de stad. Kostbare ruimte wordt niet langer verspild, want bed, kleerkasten en bureau zitten weggestopt in het plafond en zakken naar beneden wanneer de gebruiker dat wil. Het systeem is modulair: bewoners schaffen alleen aan wat ze nodig hebben. “Alles wat in huis staat, zou niet statisch mogen zijn, inclusief toestellen zoals wasmachines en droogkasten”, vindt Murthy. Het systeem is zo ontworpen dat het de gebruiker begrijpt, weet wat er in de kasten ligt en op basis daarvan suggesties kan doen.

Op de Biënnale van Venetië (2000) stelde Hyperbody Research Group onder leiding van Kas Oosterhuis Trans-Ports voor. Dit was het eerste virtuele prototype van een responsieve en proactieve structuur: een interactieve arena met infraroodsensoren in het plafond. Wie door de arena stapte, activeerde een of meer infraroodsensoren en dat beïnvloedde de parameters die de inhoud van de virtuele omgeving aanstuurden. De bezoekers konden de parameters wijzigen door hun positie in de arena te veranderen en het virtuele gebouw kon dus in realtime van vorm en inhoud veranderen.

©Sophie Louisnard

De zonwering op de zuidgevel van het Institut du Monde Arabe in Parijs is ontworpen door Jean Nouvel en is geïnspireerd op de werking van het menselijke oog. Het systeem is gemaakt uit staal en bevat honderden lichtgevoelige diafragma’s die responsief op basis van de weersomstandigheden (daglicht en temperatuur) de hoeveelheid licht regelen die het gebouw binnenkomt. De gevel is bovendien zo ontworpen dat voorbijgangers boeiende visuele patronen kunnen zien. Ook binnen in het gebouw is een dynamisch lichtspel te zien op muren, plafonds en vloeren.

“ ENJOY

BATHING, COOKING & ENERGY

Alsan Valcke | Industrielaan 1, 9900 Eeklo Alsan Blanco | Kwatrechtsteenweg 113, 9230 Weeeren Alsan Smeulders | Brasschaatsteenweg 268, 2920 Kalmthout

alsan.be | crissnarubineeerie.com

WARMTEPOMPEN

AIRCO

SANITAIRE INSTALLATIES

STAY COOL

IN HETE ZOMERS

We helpen u graag met het juiste advies op maat van uw eigen woonproject.

Meersbloem-Leupegem 50, 9700 Oudenaarde . 055 61 62 63 . www.hecotec.be

Vernieuwde tegelshowroom: Steenovenstraat 12, Tielt - 051 40 28 24 - www.cortvriendt.com

C O L U M N

BETREFFENDE BATIBOUW EN ALLERHANDE KORTINGEN De Standaard 16 maart 2021:

“De virtuele editie van bouwen verbouwbeurs Batibouw lokt veel minder bezoekers dan verwacht. Tot en met vrijdagmiddag werden 25.000 unieke bezoekers geteld, hoewel de organisatie had gehoopt op 150.000.”

Wanneer ik de pen opneem voor deze column is het maart. Samen met de eerste zonnestralen sinds lang is Batibouw, de jaarlijkse hoogmis van de kortingen, commerciële acties en promoties, de fanfare van de goedkoop, weer in het land. We zijn weer zover. Zoals de seizoenen een onvermijdelijk en wederkerend natuurlijk gebeuren zijn dat u aanvaardt dankzij hun empirisch bewezen natuurlijke wetmatigheid, wil men u ook doen geloven dat deze jaarlijkse bouwkermis aan dezelfde wetten is onderworpen. Niets is minder waar, integendeel. Er is niets levensgetrouw aan dat event en zijn onderliggende drijfveren. Het is een aanfluiting van het respect dat elke consument zou mogen verwachten wanneer die op het punt staat goederen of diensten te verwerven met zijn zuurverdiende centen. Het woord ‘bouwbeurs’ of ‘bouwmarkt’ is trouwens veel te hups, deze bazaar doet de maatschappelijke waarde van een markt of beurs geen enkele eer aan. Ah ja? Wat is er dan anders in het geval van deze Brusselse soek dan bij – om een voorbeeld te noemen – een doorsnee hypermarkt waar allerhande producten evengoed volhardend worden aangeboden met kortingen en allerhande geveinsde beloftes?

C O L U M N

“It’s about buildings, stupid!” Deze verbasterde versie van de quote uit de presidentiële campagne die Bill Clinton in 1992 naar het presidentschap leidde – “It’s the economy, stupid” – duidt op het belang van gebouwen, architectuur en ruimtelijke ordening als een publiek goed. Iemand die een lelijke of goedkope auto koopt, valt daar in wezen niemand mee lastig. Etenswaren met nauwelijks enige voedingswaarde kopen in plastiekzakken is ook min of meer een individuele beslissing. Maar iemand die een mottig gebouw neerzet of nog erger, projecten neerpoot waar het niet fijn wonen is, valt daar een hele grote groep mensen voor een heel lange tijd mee lastig. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de langdurige schade die overmatige verharding, onkundig gebruik van regenwater, uitstoot van koolstofdioxide en slechte isolatie op lange termijn kunnen en zullen teweegbrengen. Ja maar, ja maar… hoe zit dat dan met onze individuele vrijheid? Wat voor de ene mooi en goed is, mag toch voor de ander lelijk en slecht zijn, niet? Neen, eigenlijk is dit niet waar. Harmonie is een sleutelwoord in deze beschouwing. We zijn het erover eens dat gebouwen die in de openbare ruimte staan door iedereen te zien zijn. Het is niet omdat ze op private grond staan dat ze niet aanschouwd kunnen worden door derden. Gebouwen staan ook vrijwel altijd in groep. Harmonie komt uit het Grieks en betekent samenvoeging. Het woord kent vele betekenissen, maar die komen altijd neer op de juiste verhouding of samenwerking van de delen tot een schoon en goed geheel. Ruimtelijke ordening is precies wat het zegt, het ordent de ruimte tot de delen ervan samenwerken in een ‘schoon en goed geheel’. Individuele vrijheden hebben er dus weinig mee te maken. Alleen al hierom is architectuur een collectief goed, of met andere woorden …

“Buildings matter” Tot zover het eerste punt van dit betoog: gebouwen, architectuur en ruimtelijke ordening zijn een te belangrijk collectivum om dit over te laten aan rendementslogica. Aangekomen in de tempel van Jeruzalem verdreef Jezus de veehandelaars en de geldwisselaars die volgens hem het heiligdom tot een rovershol hadden gemaakt. Waar gehandeld wordt, duikt altijd moreel verwerpelijk gedrag op. Kortingen en aanlokkelijke condities zijn de kanaries in de mijn van minderwaardige materialen, halve

oplossingen en snelle ontwaarding. Goedkoop is aantrekkelijk en dat weten de handelaars als geen ander. De vraag die iedereen zich zou moeten stellen, is echter niet waarom dingen duur zijn, maar juist waarom ze zo goedkoop zijn. Journalist Teun van de Keuken geeft een glimp van een antwoord in Brainwash Talks over duurzame consumptie. Hij legt uit dat leverworst door alle grootwarenhuizen uiterst goedkoop verkocht wordt – 62 eurocent voor een halve kilo – omdat de klanten daar zot van zijn en daardoor hun keuze van grootwarenhuis laten bepalen. Hoe maak je in godsnaam een halve kilo leverworst tegen zo’n bodemprijs? De enige mogelijkheid is om er een hele hoop rotzooi in te stoppen. In 2017 werd de kalfsleverworst zonder kalfslever tweede bij de Gouden Windei-verkiezingen voor het meest bedrieglijke product in de winkel, in dit geval Aldi. Die kalfsleverworst bestond uit varkensvlees, een kleine symbolische hoeveelheid kalfsvlees, bietensap om er een leuke leverkleur aan te geven, suiker en smaakstoffen, en voor de rest uit een enorme plens water. De goedkope prijs wordt verkregen door geen eurocent te betalen voor alle leed en externe kosten die daarbij veroorzaakt worden (water, energie, vervuiling, uitbuiting van de koe en de boer, …). Goedkoop is dus duurkoop. Het tweede punt in dit traktaat is evengoed iets dat me nauw aan het hart ligt. Batibouw, bij monde van zijn honderden zwetende vertegenwoordigers, voedt ongegeneerd de illusie dat een particulier zijn woning alleen en op zichzelf kan optrekken. Architecten, ingenieurs en overige deskundigen worden afgenepen tot hun strikt noodzakelijke advies en een twintigtal kmo’s mogen daaropvolgend, krom geplooid na keiharde prijsafspraken, het dilettantenbal komen vervoegen. Anno 2021 is dat ongeveer hetzelfde als beweren dat je je zieke tanden zelf kan trekken of een Boeing 737 zelf aan de grond kan zetten. De steeds complexer wordende vergunningsproblematieken, de verstrengende regelgeving en de steeds ingewikkeldere bouwdetails zorgen ervoor dat de misleide bouwheer – die tegelijk als opdrachtgever, bouwcoördinator, werfleider én financier optreedt – een vogel voor de kat is. Want wat blijkt? In 2019 werden 1672 nieuwe bouwzaken aanhangig gemaakt bij de burgerlijke sectie van de rechtbank van eerste aanleg. In datzelfde jaar zijn er 65.616 bouwvergunningen aangevraagd. Dat betekent dat er voor elke veertig bouwvergunningen één bouwproject voor de rechtbank beland is. En dan zwijg ik nog over

¹ De Deelingenieur-Blog 14/12/2020 ² Ingelijste spreuk van de mensenrechtenadvocaat Burke Marshall als parafrase van Mattheüs 5:9.

bouwzaken die de rechtbank niet halen … Dit getal ligt nog stukken hoger waardoor een verhouding van 1 op 5 veel waarschijnlijker is. Dat betekent dat je niet ver moet zoeken in je omgeving om iemand te vinden van wie het bouwproject niet is verlopen zoals alle partijen hadden verwacht. Dat is geen goede reclame voor de betrouwbaarheid van de bouw in zijn geheel. En wat leren we daaruit? Als een individu door het rode licht stapt, dan is die in fout. Maar als het rode licht op een bepaalde plaats telkens weer genegeerd wordt, dan is dat stoplicht fout. Zo simpel is het¹. Het belangrijke punt in deze stoplichtmetafoor is dat de overvloed aan bouwzaken niet het gevolg is van een gebrek aan beroepskennis, vakmanschap of competentie van de verschillende bouwprofessionals. Van vakschool tot universiteit, ons onderwijs levert uitstekende mensen af. Het punt is dat er een gebrek aan bereidheid is om middelen beschikbaar te stellen om dit potentieel naar behoren te benutten, en dat kortingkermissen en discountmarathons daar alleen maar aan bijdragen. Niets meer. Om af te sluiten nog enkel dit: een populair verweer van de bouwbeursaficionado’s is dat het jaarlijkse Autosalon in Brussel aan de consument dezelfde individuele keuzevrijheid schenkt als deze waarvan de (ver)bouwer kan genieten op Batibouw. Alles op één plek vergelijken, lekker makkelijk … Maar ze vergeten dat het Autosalon, in tegenstelling tot Batibouw, geen onderdelenbeurs is. Je kan er geen versnellingsbak, cardanas of wiellagers kopen om er dan zelf een wagen mee te bouwen. Op Batibouw kan dat wel. Aanvaard mijn excuses, ik beuk er wat hard in. Het valt me moeilijk om er geen mening over te vormen en die dan niet te ventileren waar het kan. Het lijkt me gewoon zeer belangrijk om woonkwaliteit, harmonie en geluk te beschermen tegen de wetten van de winst. Als je wonen gelijkstelt met consumptie en onderwerpt aan een financiële canon gaat er iets essentieels verloren. Ik doe graag mijn uiterste best om dat te vermijden.

“Blessed are the peacemakers, for they shall catch hell from both sides²”

Anton Sr Gonnissen CEO ABS Bouwteam 10 april 2021

M A RPLU 88

Radicaal in zachte architectuur

LUS A S K

In 2015 werd mar plus ask opgericht: een Spaans-Deense samenwerking tussen architecten Mar Vicens en Ask Anker Aistrup. Met hun radicale keuze voor zachte architectuur gooide het duo op korte tijd internationaal hoge ogen. Hun huisstijl in een notendop: een kleine voetafdruk, de natuur dichtbij, de geschiedenis in de rugzak en natuurlijke materialen rondom. Zoals steen: “Mallorca is de plek bij uitstek voor wie houdt van steen. De

©Piet Albert Goethals

lokale steenhouwers zijn zó trots op hun vakmanschap, het is bijna kunst.”

M A R PLU S A S K

Mar Vicens en Ask Anker Aistrup richtten in 2015 het Spaans-Deense architectenbureau mar plus ask op.

Jullie zijn een jonge architectenstudio, maar werden wel snel internationaal opgemerkt. Wat maakt jullie precies zo gegeerd? Ask: “Ik denk dat we het momentum mee hebben. We brengen geen trendarchitectuur, maar onbewust geven we wel wat mensen op dit moment zoeken. De woningen die we ontwerpen of renoveren zijn één met de plek waar ze staan, gaan op in de natuur en zijn zoveel mogelijk opgebouwd uit natuurlijke materialen. Het zijn huizen die tijdloos zijn en waar mensen vandaag erg naar verlangen.” Mar: “In onze realisaties wordt de puzzel van omgeving, materialen en beleving altijd heel nauwkeurig gelegd. Het resultaat is altijd veel meer dan de instaworthiness die op de socials circuleert. Wat foto’s niet weergeven, is de geur van massief hout, de voeling met het binnenklimaat, de manier waarop het licht op elk moment van de dag een ruimte kan veranderen, enzovoort. Hier in Spanje zijn er veel investeerders bedreven in het neerpoten van architecturale paradijsjes waar Ask en ik erg ongelukkig van worden. Het zijn witte boxen die gewoon in het landschap worden neergezet. Ze geven niets terug aan de natuur, blokkeren het zicht van de buurt en de enige die ervan geniet, is de eigenaar. Dat is een erg egoïstische manier van architectuur ontwerpen. En dat terwijl wij, als

architect, zo’n grote verantwoordelijkheid hebben tegenover de mens, de natuur en de planeet.” Mar is afkomstig uit Spanje, Ask is geboren in Denemarken en jullie woonden al in Berlijn. Vinden we jullie projecten ook zo wijdverspreid? Ask: “Het is voor ons belangrijk om de plek waar we een project hebben, te begrijpen. Daar gaan we ver in. Het gaat over onderzoek naar architecturale referenties, het begrijpen van de keuze en het gebruik van materialen tot het leren kennen van culturele gewoontes, zoals het aantal toiletten in een woning of de beveiliging en de impact ervan op de integratie van technieken in de architectuur. Daarom hebben we onlangs een project in New York geweigerd, waar we niet de tijd en de ruimte zouden hebben gehad om ons volledig in te werken en het project nauwgezet op te volgen. Dat willen we niet vanop afstand doen. Nu schuiven we met onze projecten op richting Portugal, waar net zoals in België, een aantal architecten wereldwijd de toon zetten. Zeker met Vincent Van Duysen, Axel Vervoordt en Aires Mateus voelen we een zekere verwantschap. In Mexico zijn dat onder meer Manuel Cervantes, Macías Paredo en Hector Barroso. De uiterste eenvoud van hun architectuur verraadt de complexiteit van hun werk.”

M A R PLU S A S K

Hoe staan jullie, strevend naar duurzaamheid en tijdloosheid, tegenover de toepassing van nieuwe technologieën in architectuur? Ask: “Nieuwe technologieën kunnen vooruitgang brengen en die vooruitgang is menselijk. Maar we geloven niet dat nieuwe technologieën vooruitgang zijn als ze niet duurzaam zijn. Eerder dan ons blind te staren op bijvoorbeeld het behalen van bepaalde isolatiewaarden, streven wij naar huizen die generaties lang blijven staan. Dat is voor ons duurzaamheid. Ik wil niet hoogdravend klinken, maar ik vind dat elke kilo materiaal die we gebruiken, goed besteed moet zijn. Wij, uit Denemarken en jullie in België, hebben een prachtig erfgoed van eeuwenoude gebouwen. Laten we vooral niet vergeten wat we al die jaren geleerd hebben. Het is door de zucht naar vernieuwing van de mens en doordat we elk decennium alles willen heruitvinden, dat we de planeet kapotmaken. We moeten vooruit, dat is zeker, maar dan moet het verleden wel mee.”

‘The Pink House’ in Mallorca - of hoe mar plus ask zich tot in het kleinste detail laat leiden door de locatie.

Mar: “Wie zijn wij als mens? Wat is ons doel? Zijn wij hier om superefficiënt te zijn? Om kleding te dragen die nooit verslijt? Ik kies dan misschien niet voor veganistisch leder, maar wel voor leder dat honderd jaar meegaat, dat de geur van leder draagt en mooi veroudert met de tijd. Na de huid, is kleding de tweede laag die de mens omarmt, beschermt. Daarna komt het dak boven je hoofd en tot slot ook de planeet. Wil je dan wel dat je huis voelt als een plastic zak? Een huis dat bestaat uit nonorganische materialen die niet leven en je zintuigen niet prikkelen? Willen we leven in dezelfde dozen, de mijne rood en die van jou blauw? Sommigen vinden dit een snobistische manier van denken, maar zo zien wij het niet. Het gaat over schoonheid en texturen en als technologie dit kan verwezenlijken, dan ben ik ervoor gewonnen. Dat is ook de reden waarom wij bijvoorbeeld het gebruik van beton tot een minimum beperken. Het is een interessant materiaal, maar zo vervuilend.” Onderzoek vormt een belangrijke pijler van jullie studio, zodat heden en verleden kunnen samenkomen in één nieuwe context. Kunnen jullie vanuit dat standpunt vertellen hoe ‘The Olive Houses’ tot stand is gekomen? Mar: ‘The Olive Houses’ is een love story. Ik heb het stuk grond gekregen van mijn vader toen ik klein was. Ik wilde er altijd al iets mee doen, maar

het is pas nadat ik er met Ask naartoe ging dat de plannen vorm begonnen krijgen. Het heeft veel schetsen en veel bezoekjes aan Mallorca geduurd voor ‘The Olive Houses’ er zijn gekomen. De plek is zo overweldigend mooi. Het is een exemplarische plek die illustreert hoe mens en natuur harmonieus verweven kunnen zijn. De olijfbomen staan er al duizenden jaren, de terrassen werden duizenden jaren door de mens steen voor steen gelegd: kortom, geen enkel ontwerp was ooit goed genoeg.” Ask: “Architectuur gaat vaak over ‘neen’ zeggen. Uit economische overwegingen en uit verantwoordelijkheid tegenover werknemers hebben veel bureaus de luxe niet om ‘neen’ te zeggen. Daarom blijven wij bewust klein. Voor ‘The Olive Houses’ hebben we vier jaar ‘neen’ gezegd, tot we eindelijk een manier vonden om architectuur er een plaats te geven. Enerzijds is er ‘the Purple House’ en anderzijds hebben we ‘the Pink House’ ín de terrassen gebouwd. Het zit dus deels ondergronds. Het verstoppen van de architectuur was voor ons geen excuus, maar het enige dat hier juist voelde. We hebben geen enkele boom gekapt en geen enkele steen verlegd. ‘The Pink House’ hebben we er zelfs rond gebouwd. De steen in het huis is nu een soort altaar.” Is ‘The Olive Houses’ het soort projecten dat jullie in de toekomst meer willen doen? Ask: “Met ‘The Pink House’ worden we vaak vermeld in trendartikels, maar die insteek staat natuurlijk haaks op waar mar plus ask voor staat. De roze kleur en de paarse van ‘The Purple House’ illustreren wel dat we ons tot in het kleinste detail laten leiden door de locatie, want in dit geval zijn roze en paars de complementaire kleuren van de licht- en donkergroene boven- en onderkant van een olijfblad. Ik heb het al geprobeerd om te ontwerpen zonder locatie, maar het lukt me eenvoudigweg niet. Het klopt wel dat we in de toekomst eengezinswoningen willen blijven doen en projecten in de bergen zullen ons altijd blijven triggeren. We doen nieuwe woningen en renovaties. Bij renovaties sta je als architect niet alleen in relatie tot de natuur, maar in mijn hoofd speelt er dan ook een conversatie met de oorspronkelijke architect van de woning. Dat is een extra gelaagdheid die het project des te uitdagender en interessanter maakt.”

“Bij renovaties sta je als architect niet alleen in relatie tot de natuur, maar in mijn hoofd speelt er dan ook een conversatie met de oorspronkelijke architect van de woning.”

‘Casa sa Pau’ in Mallorca, het vijftiende-eeuwse renovatieproject dat mar plus ask vorig jaar opleverde.

©Ask Anker Aistrup en David Zarzoso

- Ask

©Ask Anker Aistrup en David Zarzoso

“De plek waar ‘The Olive Houses’ staat, is zo overweldigend mooi. Het is een exemplarische plek die illustreert hoe mens en natuur harmonieus verweven kunnen zijn.”

©Ask Anker Aistrup en David Zarzoso

M A R PLU S A S K

Voor het ontwerp en de bouw van ‘The Olive Houses’ werd geen enkele boom gekapt en geen enkele steen verlegd.

De hoofdrol in het project ‘The Olive Houses’ gaat naar steen. Hoe staan jullie tegenover dit materiaal? Mar: “Steen is een van onze favoriete materialen. Het is boeiend, mooi en het leeft! We bezoeken vaak steengroeves en zien hoe steen van regio tot regio een eigen leven leidt. Steen in Valencia is niet hetzelfde als in Mallorca. Het wordt ook anders toegepast. Het is dan ook heel leerrijk om met steenhouwers te praten en hen aan het werk te zien. Ze zijn zo trots op hun werk, het is bijna kunst. Als we een project in Mallorca hebben, werken we graag met marés. Dat is een lokale, poreuze steen waarmee je een massieve, gelaagde structuur van een woning kunt uitzetten. We hebben net ‘Casa Sa Pau’ opgeleverd, een vijftiende-eeuws renovatieproject in Mallorca. Enkel de stenen buitenschil is blijven staan en speelde dan ook de hoofdrol in het hele project.” Ask: “Denemarken heeft geen steen, maar toch zie je dat er tegenwoordig vaak mee wordt gewerkt. Het wordt dan ingevoerd uit Turkije, Egypte en China en dan frons ik toch even de wenkbrauwen. De tijd van zo’n werkethiek is al lang voorbij. Voor een project in zeg maar Australië zouden wij ook geen twee ton Deense baksteen invoeren omdat dat het materiaal is dat wij kennen. Zo werken wij niet. We proberen zoveel mogelijk lokale materialen te gebruiken. In België is het gebruik van steen

of baksteen gezien jullie historische traditie wel een logische keuze en hoe Van Duysen ermee werkt, vind ik kloppen. Steen is voor hem geen trendelement, maar het brengt wel karakter en referentie. Prachtig in combinatie met een dak uit stro bijvoorbeeld.” Vraagt jullie aanpak – met veel vooronderzoek – meer tijd (en geduld)? Ask: “Het klopt dat we erop aandringen om het hele ontwerp tot in het kleinste detail te plannen en uit te tekenen, want bouwen is vandaag zoveel meer dan het plaatsen van een vloer en een plafond. We willen vermijden dat na ons werk een brandalarm of een schakelaar op de meest zichtbare plaats wordt gezet of dat een herwerking zich na een bepaalde tijd opdringt. Hoe jammer zijn de 5, 10 of 20 vierkante meter zinloze gangen en gemiste kansen om geweldige dingen te doen. Duurzame architectuur komt tot haar recht als alle potentieel wordt gebruikt. En dat vraagt een streng bouwproces en misschien een maand of twee meer tijd, maar dat heb je toch ervoor over als het betekent dat je huis voor de rest van je leven een glimlach op je gezicht tovert?”

Losliggend met ballast (keien/ tegels / groendak)

Perfecte afwerking dakdoorvoeren, koepels, dakranden

Volledig verlijmd

Firestone RubberGard EPDM is een sterk synthetisch rubbermembraan met volgende eigenschappen: · · · ·

Naadloos Duurzaam Laagste kost gedurende levenscyclus van 50 jaar Milieuvriendelijk

Matthys Projecten is gespecialiseerd in het vakkundig plaatsen van Firestone EPDM rubbermembraan. Onze ‘dakbekwaamheid’ is gebaseerd op meer dan 20 jaar praktijkervaring en continue opleiding van onze mensen. Alle gebruikte dakproducten zijn zonder uitzondering van hoogwaardige kwaliteit.

Kwaliteit verzekerd door:

Nijverheidsweg 8, 9820 Merelbeke | 09 211 05 90 | info@matthysprojecten.be | www.matthysprojecten.be

N A A D LOZ E V LO E R - E N WA N DA F W E R K I N G

NAADLOOS AFWERKEN Het product Aspecto Concreto is ontwikkeld door het bedrijf Unitop Deco. De vakmensen van Unitop Deco hebben jarenlange ervaring met vloeren wandafwerking en ontwikkelen innovatieve afwerkingen voor uw nieuwbouwprojecten en renovaties.

+ + + +

Onderhoudsvriendelijk Sterk Waterafstotend Diverse kleuren

UNITOP DECO BVBA | Olmsebaan 57, B- 2450 Meerhout | www.aspectoconcreto.com | +32 475 60 48 34

Architect: Ensamble Studio Project: Ca’n Terra Plaats: Menorca, Spanje Jaar: 2018

In een verlaten zandsteengroeve op het Spaanse eiland Menorca, bouwde het architectenteam van Ensamble Studio een ondergrondse woning. De grot - die ooit gebruikt werd door het leger tijdens de Spaanse Burgeroorlog - werd gescand, schoongemaakt, gepolijst, heringericht en gefinetuned tot een offgrid leefruimte. Zo houwde Ensamble drie dakramen in de donkerste hoeken en voegde het team doorschijnende gordijnen toe om de nodige geborgenheid en privacy te creëren. Stalen platen die de topografie van de grot volgen, helpen dan weer bij de integratie van de mechanische systemen, inclusief zonnepanelen en een waterreservoir. “In plaats van imposante inbreuken op het milieu te plegen, kozen we hier voor een reis naar het innerlijke wezen van materie. We wilden de schoonheid erkennen van ruimtes die wachten om geleefd te worden”, aldus Antón García-Abril en Débora Mesa, de oprichters van Ensamble Studio. “Dit is een project dat moedig een balans zoekt tussen natuur en mens en tussen gisteren en vandaag.”

PORTFOLIO

ABSOLUUT DRINKS

T H E

K 4

I 5

C L U B 100

ABSOLUUT DRINKS

Non-alcoholische drankjes om de zomer mee in te zetten When life gives you lemons, make lemonade. Dat is wat menig mens het voorbije jaar heeft gedaan. Letterlijk, want limonades, mocktails of alcoholvrije alternatieven voor gin maken meer dan ooit furore. Ze zijn nieuw, geïnspireerd op de traditie, puur natuur en zitten in een stijlvolle verpakking. Bovendien vertellen ze een verhaal over gezond leven, weer bij elkaar zijn, de zomer beleven. Vier je mee?

1/ Drink Ritchie

3/ Nona

5/ Save the Harvest

De flair van toen, de smaak van nu

Negen smaakmakers

Niets verloren laten gaan

De receptuur is een familiegeheim, want Ritchie bestond al in de jaren ‘50. Eind jaren ‘70 ging de stekker eruit, maar in 2016 bracht Jan Verlinden, de zoon van de oorspronkelijke brouwer, Drink Ritchie opnieuw uit. De flair van toen, de smaken van nu: orange met een hint van vanille, pompelmoes met een scheutje ananas, citroen met een vleugje framboos, de allereerste Belgische cola en zelfs een cola zero. Over het colarecept wil de brouwer kwijt dat er géén kunstmatige karamel of fosforzuur in zit. Puur natuur!

Een premium non-alcoholisch alternatief voor een klassieke gin, product van negen gedistilleerde kruiden en aromaten, onder andere citroen, citroengras, zwarte peper, basilicum en jeneverbes. Vandaar de naam NONA June (negen). Charlotte werkte intensief samen met topchefs en sommeliers aan een uitgebalanceerd smakenpalet. Haar concept: geen compromissen in smaak, kwaliteit of beleving! Je kan NONA met tonic drinken, of als basis gebruiken voor een NONA June cocktailrecept. Bijkomend voordeel: tien keer minder calorieën dan de klassieke tegenhanger met alcohol.

Nicolas en Caroline van restaurant Humus x Hortense (Brussel) brouwden een alcoholvrij drankje dat via ‘afhaalformule’ verkocht wordt in het restaurant. Het idee is helemaal ingegeven door de sluiting van de restaurants. Er zijn veel minder culinaire bereidingen, maar de ingrediënten blijven wel groeien en worden wél geoogst. Save the Harvest zit dan ook vol kruiden en wilde planten van het veld, die op die manier niet verloren gaan. De basis is een verfrissende huisgemaakte kombucha op basis van gedroogd blad van Camellia sinensis, een 48 uursinfusie van citroentijm, citroengeranium of chrysanthemum, en verder op smaak gebracht met kruidenbitters en hydrolaten.

www.drinkritchie.com www.nonadrinks.com

www.millecouleurs.be

2/ Skoll

4/ Odett

Traditie met een eigentijdse toets

Natuur in een flesje

Bloedappelsienen of een vleugje vlierbloesem, het mag iets meer zijn voor Skoll, een gloednieuwe limonade. Gemaakt volgens de traditie van de vroegere lokale huisbrouwerijen, maar vooral ook een hedendaags product: denk eigenzinnige, authentieke aromaten en lokaal, milieuvriendelijk geproduceerd. Skoll is West-Vlaams voor “gezondheid!” bij het heffen van het glas. Niet toevallig in deze tijden wil Skoll mensen (weer) dichter bij elkaar brengen. Skoll is ook de wolf uit de Scandinavische mythologie die de zonnegodin Sol achtervolgt. Met andere woorden: Skoll staat ook voor ‘frisse smaak’ en ‘zomer’!

Betekent letterlijk ‘rijkdom’ – zoals de meisjesnaam Odette – een referentie naar de rijke natuur die zich in een flesje Odett bevindt. Geen alcohol, geen suiker. Wél een gezonde, alternatieve basis voor een cocktail, gedistilleerd uit pure kruiden en botanicals. Frambozen en rozenblaadjes zijn de belangrijkste smaken. Je kan het drankje mixen met een premium tonic, of met sodawater en een vleugje gembersiroop. Op het etiket staan de ‘seed of life’ en een haasje, teken van vruchtbaarheid. Odett bruist van energie, leven, nieuwe ideeën en grootse plannen. Een bewuste en gemeende bijdrage om de consument op weg te helpen naar puur en gezond genieten, zonder afbreuk te doen aan smaak.

www.skolldrinks.be

www.odett.be 101

Grophius

Klee

Wagenfeld

Everything starts from a dot

Made in Belgium

Brandt

Rohe

Moholy

HARINCK nv/sa Heirweg 95, zone 2, B-8710 Wielsbeke T +32 (0)56 67 40 50 F +32 (0)56 67 40 51 info@frager.be www.frager.be

Kandinsky

ABSOLUUT EXPO

Coronaproof kunst kijken De mooiste zomerexpo’s die je naar buiten lokken

Vreemde tijden zorgen voor beperkingen, maar gelukkig ook voor mogelijkheden. Tentoonstellingen in openlucht bijvoorbeeld, die vaak op geraffineerde wijze inpikken op het brandend actuele thema van de pandemie. Maar ook een paar interessante indoortentoonstellingen willen we u niet onthouden.

"Het TraumA van Brugge" Triënnale Brugge van 8 mei tot 24 oktober 2021 doorlopend te bezichtigen in de Brugse binnenstad en Zeebrugge

www.triennalebrugge.be

104

De Triënnale is een driejaarlijks gratis kunstenparcours. Tijdens deze editie laten dertien kunstenaars en architecten hun tijdelijke installaties opgaan in het historische erfgoed van de binnenstad, op zoek naar de verborgen lagen en dimensies van de stad en haar inwoners. Een zoektocht naar droom en werkelijkheid, illusie en realiteit. Niet toevallig is het overkoepelende thema van deze editie TraumA, refererend naar de allesoverheersende pandemie. Onder de kunstenaars drie Belgen: Nadia Naveau, Hans Op de Beeck en Gijs Van Vaerenbergh. Word nieuwsgierig naar hun maskers in de nissen van de Augustijnenrei, naar de Danse Macabre of de Colonnade. De tijdelijke installaties worden aangevuld met de groepstentoonstelling ‘De poreuze stad’ in de Poortersloge.

ABSOLUUT EXPO

Raveel 100 Roger Raveel. Een retrospectieve, tot 21 juli 2021 BOZAR, Brussel

"De natuur is krachtiger dan de mens"

www.bozar.be

Op 15 juli 2021 zou Roger Raveel honderd jaar geworden zijn. Ter gelegenheid van dit eeuwfeest pakt BOZAR uit met een retrospectieve van Raveels werk. Hij wordt beschouwd als een van de belangrijkste Belgische schilders van de tweede helft van de 20ste eeuw. BOZAR biedt een thematisch overzicht van zijn lange en rijke artistieke parcours en zijn zeer individualistische beeldtaal, balancerend tussen figuratief en abstract, en met heel vaak zijn eigen woonwereld als decor.

Kunsthub in Molenbeek

Beaufort 21 van 27 mei tot 7 november 2021 Belgische Kust

Galerie HLP 1080 - Slash and Burn II (Marcin Dudek) Isidoor Teirlinckstraat 65, 1080 Brussel

21 Belgische en internationale kunstenaars maken een sculptuur voor Beaufort 21. De beelden zullen een half jaar te zien zijn langs de zeedijken, het strand en de kustlijn in alle badplaatsen. Curator is Heidi Ballet. De kust is bij uitstek een plaats in verandering, een proces dat overigens al decennialang aan de gang is: de hoogbouw langs de zeedijk, de strijd tegen het wassende water… De mens heeft de kust veranderd. Beaufort 21 draait de vraag om: heeft de kust de mens veranderd? En zo ja, op welke manier? Ontdek het aan de hand van een aantal tijdelijke kunstwerken. Overigens, van de vorige zes edities zijn dertig kunstwerken behouden die nog steeds zichtbaar zijn in het kustbeeld.

HLP 1080 is de gloednieuwe galerieruimte van Harlan Levey Projects in hartje Molenbeek, pas open sinds eind april 2021. De eerste solotentoonstelling is ‘Slash and Burn II’ van de Poolse kunstenaar Marcin Dudek (°1979), een verkenning van de underground hooligancultuur in Polen waaraan Dudek destijds actief deelnam. De galerie is gevestigd in een groot pakhuis en fungeert als een hub waar kunstenaars en creatievelingen samenkomen, met naast een tentoonstellingsruimte ook de studio en showroom van de Belgische designer Noro Khachatryan en het atelier van kunstenaar Emmanuel Van der Auwera. Het atelier van Dudek ligt trouwens ook om de hoek.

www.hl-projects.com Meer info? Neem dan een kijkje op de Facebook-pagina van Beaufort 21

105

ABSOLUUT BOEKEN

150

huizen voor je sterft

De ultieme architectuurlijst Voor wie graag zijn volgende reis in het teken van architectuur organiseert, is er ‘150 Houses You Need to Visit Behore You Die’, een boek dat leest als een bucketlist gevuld met iconische architectuur die je gezien moet hebben. Van Villa Savoye tot het Rietveld Schröderhuis: elk huis kreeg een handige identitykit mee. Uitgeverij Lannoo, 29,99 euro

106

ABSOLUUT BOEKEN

Boeken die tellen Een boekenlijst in cijfers, met must-reads om de zomer door te komen. Daar worden wij in deze bijzondere afteltijden alleen maar gelukkig van.

100

jaar Raveel

Het volledige werk in drie delen

Dit jaar staat in het teken van Roger Raveel, met nog tot 21 juli een retrospectieve tentoonstelling in BOZAR. In 2021 zou de kunstenaar namelijk honderd jaar zijn geworden. Uitgeverij Ludion gaf het volledige werk van Roger Raveel uit, in niet minder dan drie boekdelen met tekeningen, grafiek en schilderijen. Uitgeverij Ludion, 79,90 euro

Taschen’s th Anniversary Edition

Berlinde De Bruyckere Van tot nu

David Hockney, A chronology

Engelenkeel, Het boek bij de tentoonstelling

Deze speciale editie – ter gelegenheid van de 40ste verjaardag van uitgeverij Taschen – behoort tot een hele reeks (her)uitgaven. Het boekje geeft een gedetailleerd overzicht van het leven en werk van Hockney: vanaf de London Sixties, via zijn Californische zwembaden tot aan de weidse landschappen rond Yorkshire. Met veel foto’s uiteraard en biografische teksten. Een duik in zijn artistieke research en inspiratiebronnen.

Het Bonnefanten in Maastricht stelt recent werk (2014 tot nu) van Berlinde De Bruyckere tentoon. Bij de overzichtstentoonstelling Engelenkeel hoort een gelijknamige publicatie, met veel beelden van de geëxposeerde sculpturen, die allemaal op het idee van de engel zijn geïnspireerd. Het boek toont ook de kunstenares aan het werk. Met teksten van Erwin Mortier, Stijn Huijts en gedichten van Zbigniew Herbert.

Uitgeverij Taschen, 20,00 euro

Uitgeverij Bonnefanten & Mercatorfonds, 44,95 euro

2014

107

ABS projecten

WE CA N GE T Y OU W H ER E Y OU WA NT T O BE .

HOME - ABS Bouwteam

Voor informatie over deze projecten: 09 242 85 65 | interesse@absbouwteam.be

ABS projecten

H E T L AT E M H O F S I N T- M A RT E N S - L AT E M

WONEN OP U N I E K E L O C AT I E

6 EENGEZINSWONINGEN

ontdek ons nieuwste project. . .

• • • • • •

M E T I N D I V I D U E L E G E S L OT E N G A R AG E S E E N A PA RT E , G E M E E N S C H A P P E L I J K E F I E T S S TA L L I N G MET PRIVÉTUIN ÉN GEZELSCHAPSTUIN WA R M T E E N KO E L I N G D O O R G E OT H E R M I E VO L L E D I G A A N G E L E G D E O M G E V I N G H O O G WA A R D I G E A F W E R K I N G

ABS projecten

THE KING’S WORDT LE ROI Centrum Aalst // Laatste appartement te koop

ABS projecten

VILLAPROJECT ZOË CENTRUM

MERELBEKE

MODERNE VILLA TE KOOP

T IJ DELIJ K A A N 6% BTW

ABS projecten

Een uniek perceel van 2 ha aan de Royal Latem Golf Club. (hole 17/18)

Meer info: interesse@absbouwteam.be

ABS projecten

L E IE D U I N S I N T- M A R T E N S - L AT E M

ABS projecten

W O O N S T E D E

F E LIX INSTAPKLAAR NAJAAR 2021

CENTRUMWONEN IN DENDERBELLE

TIJDELIJK 6% BTW

TE KOOP PRACHTIGE APPARTEMENTEN MET COLLECTIEVE TUINEN EN GROTE TERRASSEN

ABS projecten

EUREKA! TOPARCHITECTUUR IN NAZARETH

TE KOOP Reeds 75% verkocht / tijdelijk 6% BTW

// 4 patiowoningen // 18 schakelwoningen // 8 appartementen // 1 handelsgelijkvloers

ABS projecten

entropic 13 appartementen

KNOKKE-HEIST 90% V E R KOC HT TIJDELIJ K 6 % B T W

ABS projecten

MONOGRAFIE ABS Bouwteam bestaat dertig jaar en viert die bijzondere mijlpaal met de uitgave van zijn allereerste monografie. Het boek brengt de meest markante projecten in beeld, waaronder ABSoluut Plaza in SintDenijs-Westrem en het appartementen retailproject Domus Aurea in Gent, beide in samenwerking met Govaert & Vanhoutte architecten. Met Domus Aurea, de vervanging van het oude Belfius-gebouw in de Vlaanderenstraat, sleepte het bouwen architectenteam in 2016 zelfs de Architizer A+ Award in New York in de wacht. ABS Bouwteam liet zich de voorbije jaren opmerken door zijn samenwerkingen met jong en gevestigd talent uit de Belgische architectenwereld en drukte de voorbije drie decennia zijn stijlen kwaliteitsstempel op de Belgische residentiële villabouw. Dat leverde al heel wat pareltjes van woningen op. In de monografie worden ze in beeld gebracht met vaak grafische en abstracte topfotografie en detailshots van de architectuurfotograaf Thomas De Bruyne: ideaal voor wie op zoek is naar bouwinspiratie of een stijlvol cadeau.

Uitgeverij BETA-PLUS EAN 9782875500748 256 pagina’s 89 euro

TE KOOP OP DE WEBSITE WWW.ABSBOUWTEAM.BE

COLOFON

ABSOLUUT ONLINE

Uitgever Anton Gonnissen ABS Bouwteam, Schoonzichtstraat 33, 9051 Sint-Denijs-Westrem, T 09 242 85 65 info@absbouwteam.be www.absbouwteam.be Hoofdredactie Leslie Vanhecke – Savvy PR & Communicatie www.savvy.be Lay-out Emilie Favril, ABS Bouwteam David Kino, www.newdays.be

YOUR DAILY SHOT OF PURE ARCHITECTURE & GREAT LIFESTYLE

Redactie Leslie Vanhecke Stijn Vanbiervliet (eindredactie) Koen Van der Schaeghe (p. 18 - 25) Katrien Depoorter (p. 78 - 82) Sofie De Vriese (p. 28 - 35, 70 - 75, 100 - 101, 104 - 105, 106 - 107) Joris Ockier (p. 64-65) Anton Gonnissen (p. 5 en p. 86 - 87) Brick brillante (p. 38 - 43) Styling: Dimitra Apostolidis Fotografie: Damon De Backer Beeld Tim Van de Velde (cover, p. 2, p. 5, p. 8 - 16) Alexander Popelier (p. 18 - 25) Annick Vernimmen (p. 28 - 35 en p. 70 - 75) Jesse Willems (p. 46 - 54) Redactie bereiken? redactie@absoluutmagazine.be Adverteren? contacteer Choisi – info@choisi.be of 0477 67 11 08 ABSoluut verschijnt tweemaal per jaar. Het volgende nummer komt uit in november 2021. U kunt alle edities integraal online raadplegen op onze website www.absoluutmagazine.be

follow read the blog www.absoluutmagazine.be

Uitgever en auteurs betrachten grote zorgvuldigheid bij de samenstelling van dit magazine. Zij aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van onjuiste vermelding en/of zetfouten. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Ten aanzien van hetgeen in deze uitgave is opgenomen, is getracht voor zover deze niet bekend waren de auteursrechthebbenden te achterhalen. Voor zover er sprake is van onjuiste vermelding van auteursrechthebbende is dit gebaseerd op te goeder trouw verkregen gegevens. Uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventueel ontbreken van toestemming van auteursrechthebbenden.

SIGNATURE DESIGN CONCEPTS Signature Design Concepts staat voor een geweldige obsessie voor kwaliteit, detaillering en gebruik van karaktervolle, natuurlijke materialen en texturen voor uw interieurproject. Didier François en zijn team van gepassioneerde medewerkers nemen u mee in een creatieve wereld die aansluit bij uw visie, met steeds uw vooropgestelde budget in ons achterhoofd. Met vernieuwende, elegante en tijdloze ontwerpen maakt Signature Design Concepts van uw huis een warme thuis. Het uitmuntende vakmanschap en de traditionele knowhow van onze plaatsers in combinatie met onze ongebreidelde creativiteit, uitgebreide materiaalkennis en hun toepassingsmogelijkheden zijn onze fundamenten. Niet alleen uw thuis, maar ook uw zaak kan volledig door ons ontworpen worden. Wij begeleiden u van A tot Z om er ook op professioneel vlak een succesverhaal van te maken. Signature Design Concepts staat garant voor topkwaliteit en een hoge afwerkingsgraad. We zorgen ervoor dat u als klant een zorgeloos bouwproces tegemoet gaat. Wij verwelkomen u graag na afspraak in onze gloednieuwe kantoren, gelegen in Loods 22, Dublinstraat 31/012 te Gent.

L I V I N G | C O O K I N G | D I N I N G | B AT H I N G | D R E S S I N G Signature Design Concepts

Dublinstraat 31 bus 12

9000 Gent

info@s-d-concepts.be

www.s-d-concepts.be

INTERIEUR: ATELIER DIALECT • FOTO: CAFEINE.BE

CONTACT BOSMANSHAARDEN EEGENE 91-93, 9200 DENDERMONDE

W BOSMANSHAARDEN.BE BOSMANSHAARDEN

ABSOLUUT 22

Articles inside

Binnenkijken bij Bram en Elise

David Van Severen, OKGDVS