“1940: Τα αποτυπώματα του πολέμου στη μουσική”

11ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Εορτασμός της Σημαίας και της 28ης Οκτωβρίου 1940

Ορισμός σημαιοφόρου και παραστατών

Απονομή αριστείων και βραβείων σχολικού έτους 2012-2013

Το μουσικό σχήμα «11 & κάτι»

Παρουσιάζει:

«1940: Αποτυπώματα του πολέμου στη μουσική»

Μην τον ρωτάς τον ουρανό Στίχοι: Γιάννης Ιωαννίδης

Μουσική: Μάνος Χατζηδάκις (Από την ταινία «Το νησί των γενναίων» 1959)

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πιο

καταστροφικός που γνώρισε μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα, άφησε

ανεξίτηλα σημάδια, στην τέχνη, όπως και σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ζωγραφική, ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η μουσική αποτύπωσαν και το ηρωικό φρόνημα των λαών αλλά, κυρίως, τη φρίκη και την καταστροφή που βίωσαν στη διάρκεια του πολέμου.

Για την Ελλάδα, ο πόλεμος δεν τελείωσε με την υποταγή στους Γερμανούς, τον

Απρίλη του 1941. Συνεχίστηκε, όπως και σε άλλες χώρες, με τη μορφή της Εθνικής

Αντίστασης στον κατακτητή και, όπως σε καμία άλλη χώρα, με τον

αδελφοκτόνο εμφύλιο του 1946 –’49. Ο λαός μας βρέθηκε στη δίνη του πολέμου

ολόκληρη τη δεκαετία του ’40.

Λίγα χρόνια μετά έκαναν την εμφάνισή τους ταινίες με θέμα τον πόλεμο,

κάποιες από τις οποίες αξιόλογες (Το νησί των γενναίων/ 1959,

Προδοσία/1964, Το μπλόκο/1966, Ρούπελ/1969, Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση;/1971, Μια γυναίκα στην αντίσταση/1971 κ.ά.)

Πρόβα νυφικού Στίχοι –Μουσική: Βασίλης Δημητρίου

(Από τη σειρά «Πρόβα νυφικού», τηλεοπτική μεταφορά

του ομώνυμου μυθιστορήματος της Ντόρας Γιαννακοπούλου, 1995)

Ο πόλεμος αυτός, ωστόσο, επέδρασε όσο κανένα άλλο ιστορικό γεγονός στην ελληνική ποίηση και στη μουσική. Δεν είναι τυχαίο ότι αποτέλεσε κομβικό σημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε βαθμό, ώστε να καθορίσει την ονοματοδοσία της (Α και Β Μεταπολεμική Γενιά). Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλα έργα του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη εμπνεύστηκαν από αυτόν. Από τα πιο γνωστά, το «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» μελοποιήθηκε από το Νότη Μαυρουδή

Τώρα κείτεται Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης

Μουσική: Νότης Μαυρουδής (Από το «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της

Αλβανίας»)

Αντίστοιχη ήταν και η επίδρασή του στη μουσική, όπου ολοκληρωμένα έργα σημαντικών συνθετών αποτύπωσαν την εμπειρία του πολέμου του 1940 –’41, της Εθνικής Αντίστασης και του

Εμφυλίου.

Κι έρχομαι μοναχά να σ’ αγκαλιάσω Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής (Από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Ηταν το 1975 όταν ο Χρήστος Λεοντής

παρουσιάζει μια από τις σπουδαιότερες μελοποιήσεις που είδαν ποτέ το φως

στο ελληνικό τραγούδι, το «Καπνισμένο Τσουκάλι» σε ποίηση Γ. Ρίτσου

(«Columbia»). Μάλιστα, ο ποιητής παίρνει ενεργά μέρος στο δίσκο, απαγγέλλοντας με συγκλονιστικό τρόπο αποσπάσματα από το ποίημα, ακόμη και κατά τη διάρκεια των τραγουδιών.

Ο Γ. Ρίτσος έγραψε το «Καπνισμένο

Τσουκάλι» το 1948, στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Πολιτικών Κρατουμένων, στο Κοντοπούλι Λήμνου. Οι σκέψεις, τα λόγια του, τα μηνύματά του είναι συγκλονιστικά και πάντα επίκαιρα. Για τον συνθέτη, «ο Γιάννης Ρίτσος, ένα από τα στολίδια του ελληνισμού και της

παγκόσμιας ποίησης, είναι ένα σημείο αναφοράς για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο,

για όσους διαπνέονται από ανθρωπισμό

Το εξαιρετικό αυτό έργο, που στηρίζεται σε όργανα όλων των ειδών,

από παραδοσιακά μέχρι κλασικά, σφραγίστηκε από την ερμηνεία του

κορυφαίου Νίκου Ξυλούρη.

Η καρδιά μου είναι τώρα ένα φαρδύ χωματένιο τσουκάλι, που μπήκε πολλές φορές στη φωτιά, που μαγείρεψε χιλιάδες φορές για τους φτωχούς για τους ξωμάχους, για τους περατάρηδες

για τους εργάτες και για τις πικρές μανάδες τους,

για τον πεινασμένο ήλιο, για τον κόσμο, ναι για όλο τον κόσμο

ένα φτωχό, καπνισμένο, μαυρισμένο τσουκάλι, που κάνει καλά τη δουλειά του. Και τούτο το τσουκάλι βράζει, βράζει τραγουδώντας.

Λοιπόν παιδιά μου Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

(Από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Λοιπόν παιδιά μου, συλλογιέμαι τώρα να βρω μια λέξη να ταιριάζει στο μπόι

της λεύτεριας μήτε πιο ψηλή, μήτε πιο κοντή-

το περίσσιο είναι ψεύτικο, το λιγοστό είναι ντροπαλό,

και γω δεν το ’χω σκοπό να καμαρώσω για τίποτα πιότερο, για τίποτα λιγότερο από άνθρωπος.

Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν. Αυτό το χαμόγελο, κι αυτόν τον ουρανό, δεν μπορούν να μας τα πάρουν. (Γιάννης Ρίτσος από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Γιατί εμείς, δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ' τον

κόσμο. Εμείς τραγουδάμε, για να σμίξουμε τον

κόσμο. (Γιάννης Ρίτσος, από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Εδώ είναι ένα φως αδερφικό Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

(Από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Εδώ είναι ένα φως αδερφικό-απλά τα

χέρια και τα μάτια. Εδώ δεν είναι να ’μαι εγώ πάνω από

σένα, ή εσύ πάνω από μένα. Εδώ είναι να ’ναι ο καθένας μας πάνω

από τον εαυτό του.

Εδώ είναι ένα φως αδερφικό, που τρέχει σαν ποτάμι δίπλα στον μεγάλο τοίχο. Αυτό το ποτάμι το ακούμε ως και μέσα στον ύπνο μας. Κι όταν κοιμόμαστε, το `να μας χέρι κρεμασμένο απ’ όξω απ’ την κουβέρτα, βρέχεται μέσα σε τούτο το ποτάμι.

Λοιπόν, δεν είναι ανάγκη να φωνάξω για να με πιστέψουν, να πουν:"όποιος φωνάζει έχει δίκιο". Εμείς το δίκιο το ’χουμε μαζί μας, και το ξέρουμε, κι όσο σιγά κι αν σου μιλήσω, ξέρω πως

θα με πιστέψεις. (Γιάννης Ρίτσος, από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Αυτά τα κόκκινα σημάδια Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

(Από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους, μπορεί να `ναι κι από αίμα.

Όλο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα.

Αυτοί που περιμένουν στον ξύλινο πάγκο, είναι οι φτωχοί, οι δικοί μας οι δυνατοί,

είναι οι ξωμάχοι, οι σπουδαστές, κι οι προλετάριοι-

κάθε τους λέξη είναι ένα ποτήρι κρασί, μια γωνιά μαύρο ψωμί,

ένα δέντρο πλάι στο βράχο, ένα παράθυρο ανοιχτό στη λιακάδα.

Κάθε δείλι τα πράγματα κοκκινίζουν πριν σβήσουν

και ο θάνατος είναι πιο κοντά. Έξω απ’ τα κάγκελα, είναι οι φωνές των παιδιών, και το σφύριγμα του τρένου.

Τότε τα κελιά γίνονται πιο στενά

και πρέπει να σκεφτείς το φως σ’ έναν κάμπο με στάχυα,

και το ψωμί στο τραπέζι των φτωχών και τις μητέρες να χαμογελάνε στα

παράθυρα, για να βρεις λίγο χώρο να απλώσεις τα

πόδια σου.

Κείνες τις ώρες, σφίγγεις το χέρι του συντρόφου σου,

γίνεται μια σιωπή γεμάτη δέντρα.

βρίσκουμε τη φλέβα που φτάνει στην καρδιά της άνοιξης

Είναι οι δικοί μας Χριστοί, οι δικοί μας Άγιοι. Τα χοντρά τους παπούτσια είναι σαν βαγόνια με κάρβουνο τα χέρια τους είναι η σιγουριάαργασμένα χέρια, σκληρά χέρια, ροζιασμένα με φαγωμένα νύχια, με άγριες τρίχες με το μεγάλο δάχτυλο φαρδύ όσο η ιστορία του ανθρώπου με τη φαρδειά σπιθαμή σα γιοφύρι πάνω από τον γκρεμό. (Γιάννης Ρίτσος, από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Χρήστος Λεοντής (Από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ -

δύσκολος δρόμος. Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος.

Τον κρατάς όπως κρατάς το χέρι του φίλου σου,

και μετράς το σφυγμό του, πάνου σε τούτο το σημάδι που άφησαν

οι χειροπέδες.

Κανονικός σφιγμός. Σίγουρο χέρι. Κανονικός σφυγμός. Σίγουρος δρόμος.

Έχεις ακόμη να κλάψεις πολύ

ώσπου να μάθεις τον κόσμο να γελάει. (Γιάννης Ρίτσος, από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Το 1980 ο Μάνος Χατζηδάκις κυκλοφορεί

την «Εποχή της Μελισσάνθης». Το έργο αναφέρεται στην εποχή της

απελευθέρωσης από τους Γερμανούς και στα γεγονότα που την σημάδεψαν. Έργο αυτοβιογραφικό, αλλά και βαθύτατα πολιτικό, «Η Εποχή της Μελισσάνθης» απασχόλησε τον Χατζιδάκι επί μία δεκαετία - περισσότερο από κάθε άλλο έργο του, μετά την "Αμοργό".

Η δεύτερη «ανάγνωση» του έργου δίνει

εικόνες από την καταστροφή που άφηνε πίσω του ο πόλεμος, από την ανάπηρη

Απελευθέρωση της χώρας, την αρχή νέων δεινών και τη διάψευση των ελπίδων:

Το πρόσωπο της νύχτας Στίχοι –Μουσική: Μάνος Χατζηδάκις (Από το έργο «Η εποχή της Μελισσάνθης»)

Χρονικό ενός καιρού, οι πρώτες μέρες της απελευθέρωσης, με ανεξίτηλες αυτοβιογραφικές εικόνες. Σαν το ρολόι στο καπηλειό με τους δυο φίλους που ζητάν δραματικά κι επίμονα να σταματήσουν τον Χρόνο, ή εκείνο τον φίλο που τον χάσαμε σχεδόν παιδί -τον έλεγαν Έκτορα Οικονομίδη και ήταν είκοσι χρονών όταν τον τύφλωσαν και τον θανάτωσαν οι Γερμανοί στο Χαϊδάρι, αφού βέβαια τον πρόδωσαν οι «εθνικόφρονες» εκείνου του καιρού. (Μάνος Χατζηδάκις από την «Εποχή της Μελισσάνθης»)

Οι μάνες στις καμένες στέγες Στίχοι –Μουσική: Μάνος Χατζηδάκις (Από το έργο «Η εποχή της Μελισσάνθης»)

Και εικόνες άπειρες με σιδεριές από κατεστραμμένα σπίτια σαν χέρια αιχμηρά που ζητάν ελεημοσύνη απ΄ τον ουρανό. Και μάνες να γυρεύουν τα παιδιά τους πάνω από τις καμένες στέγες μ΄ ένα πλήθος που να κραυγάζει έξαλλα κι αλλοπρόσαλλα συνθήματα. Μες στον αλαλαγμό, ρωτούσαμε και ψάχναμε να βρούμε την ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ, σύμβολο ιδανικών αλλοτινών καιρών. (Μάνος Χατζηδάκις από την «Εποχή της Μελισσάνθης»)

Μα η Μελισσάνθη δεν βρισκόταν πουθενά. Γιατί αν την βρίσκαμε, ίσως να μην επέτρεπε τους φόνους του Τζων Κέννεντυ και του Λουθήρου Κινγκ. Δεν θ΄ άφηνε να γίνει το Βιετνάμ χώρα της βίας και της χαμένης ανθρωπιάς, την Χιλή να αιμορραγεί στη Δύση του Ήλιου και την Αργεντινή να χορεύει τανγκό με τον ρυθμό των πολυβόλων. (Μάνος Χατζηδάκις από την «Εποχή της Μελισσάνθης»)

Μητέρα κι αδερφή Στίχοι –Μουσική: Μάνος Χατζηδάκις (Από το έργο «Η εποχή της Μελισσάνθης»)

Μια απελευθέρωση που έκρυβε μέσα της ένα θανατερό συμβιβασμό, τη βία και την ενοχή, την προδοσία και τη χωρίς γιατρειά τραυματισμένη ελευθερία. Μία απελευθέρωση που δεν πρόλαβε να γίνει λ α ϊ κ ή. Την κατέγραψαν μ’ ευκολία ε θ ν ι κ ή και την γιορτάζουνε στα Δημαρχεία και στις Νομαρχίες. (Μάνος Χατζηδάκις από την «Εποχή της Μελισσάνθης»)

«Σου σπάσανε τα κόκκαλα τ’ ασθενικά παιδιά μας», αναστροφή του Σολωμικού

«Απ’τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά». Πού βρίσκεται η αλήθεια της

νεοελληνικής μας ελευθερίας; Βέβαια και στους δύο αυτούς στίχους. Αδιάκοπα,

διαδοχικά και παρανοϊκά. (Μάνος Χατζηδάκις από την «Εποχή της Μελισσάνθης»)

«Πολύχρωμη απελπισία του καιρού μου Βοήθησέ με να εξαφανιστώ

Να σκεπαστώ Απ' την ψυχρή αλήθεια που γεννάει ο

Χρόνος Κατευναστικά»

(Μάνος Χατζηδάκις από την «Εποχή της Μελισσάνθης»)

Τούτες τις μέρες Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

(Από το «Καπνισμένο Τσουκάλι»)

Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή.

Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία.

Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς.

Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος. (Μάνος Χατζηδάκις 1993)

Μέσα στις τσέπες του παλιού πανωφοριού τους έχουν μικρά τζάκια να ζεσταίνουν τα παιδιά. Κάθονται στον πάγκο κι αχνίζουν απ’ τη βροχή και την απόσταση.

Η ανάσα τους είν’ ο καπνός ενός τραίνου που πάει μακριά, πολύ μακριά.

Κουβεντιάζουν. Και τότε η ξεβαμμένη πόρτα της

κάμαρας γίνεται σαν μητέρα που σταυρώνει τα

χέρια της κι ακούει.

Ιωάννα Ασλάνη (Γ2): Τραγούδι Κωνσταντίνα Γλένη (Γ2): Φλάουτο Νίκος Καζαντζάκης (Α5): Κιθάρα, απαγγελία Μιχάλης Καπλαγκιόζης (Β4): Κιθάρα, τραγούδι

Αντωνία Κουγιουμτζή (Γ2): Τραγούδι Έλλη Μελιδονιώτη (Γ2): Πλήκτρα, τραγούδι

Κάλλια Νιράκη (Β2): Πλήκτρα, τραγούδι Στέλιος Παξιμαδάκης (Β2): Μπουζούκι Έμμα Παπαδογιωργάκη (Γ3): Τραγούδι

Φιλική συμμετοχή: Αντώνης Μουτζιάνου

Μουσική επιμέλεια και συντονισμός: Έλλη Μελιδονιώτη

Ρύθμιση Ήχου: Αντώνης Μουτζιάνου

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ξένια Περακάκη

Ευχαριστούμε τον κ. Γιώργο Γοργοράπτη για τη συμβολή στην επιλογή των έργων.

Ευχαριστούμε τη Διευθύντρια και το Σύλλογο καθηγητών για τη συμπαράσταση και την κατανόηση.

“11 & κ ά τ ι”

25 Οκτωβρίου 2013