"Η Τέχνη απέναντι στο φασισμό και στον πόλεμο"

11ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Εορτασμός Σημαίας Επέτειος 28ης Οκτωβρίου 1940

Παράδοση Σημαίας Απονομή Αριστείων και

Βραβείων σχολικού έτους 2016-17

Το μουσικό σχήμα «11 & κάτι»

παρουσιάζει:

«Η Τέχνη απέναντι στο φασισμό και στον πόλεμο»

Τρίτος παγκόσμιος

Στίχοι: Γιάννης Νεγρεπόντης Μουσική: Μάνος Λοΐζος

Το Σεπτέμβρη του 1939 κηρύσσεται ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος, ο πιο πολύνεκρος πόλεμος που έχει γνωρίσει μέχρι σήμερα

η

ανθρωπότητα.

διεθνής

οικονομική

Είχαν κρίση

προηγηθεί του

’29,

η η

εξαθλίωση των λαών και η άνοδος στην εξουσία

φασιστικών

καθεστώτων

πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

σε

Ο Μουσολίνι, εκφραστής του ιταλικού φασισμού,

είχε

εγκαθιδρύσει

το

καθεστώς του βίαια με τη βοήθεια του

μεγάλου κεφαλαίου και του βασιλιά ήδη από το 1922, καταστέλλοντας ατομικές

και

πολιτικές

δικαιώματα.

ελευθερίες

και

Το

Μάρτιο

του

1933

το

Εθνικοσοσιαλιστικό (= Ναζιστικό) Κόμμα

του Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία και κατέλυσε τη δημοκρατία της Βαϊμάρης

συνεπικουρούμενο

από

τους

ισχυρότερους οικονομικούς παράγοντες του κόσμου. Η εγκαθίδρυση του Ράιχ

έγινε

με

μεθόδους

βίας

προπαγάνδας πρωτόγνωρες.

και

Federico Garcia Lorca

Στίχοι: Νίκος Καββαδίας Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος (Διασκευή: Υπόγεια Ρεύματα)

Προανάκρουσμα

του

πολέμου

στην

Ευρώπη υπήρξε ο ισπανικός εμφύλιος (1936- 39). Σε αυτόν ο Χίτλερ βοήθησε έμπρακτα

το

επιβάλει

χούντα. Το πιο αποτρόπαιο

γεγονός

της

βομβαρδισμός

Γκερνίκα

στρατάρχη

περιόδου της

από

Φράνκο

ήταν

βασκικής

150

να

ο

πόλης

γερμανικά

βομβαρδιστικά τον Απρίλιο του 1937.

Ο ανηλεής βομβαρδισμός αμάχων επί

τρεις

ώρες

στην

Γκερνίκα

(Guernica)

ενέπνευσε τον Πικάσο να δημιουργήσει

τον

ομώνυμο

πίνακα,

τον

πιο

εμβληματικό αντιπολεμικό πίνακα του 20ού αιώνα.

Pablo Picasso, Guernica

Ο Πάμπλο Πικάσο (1881- 1973), ένας

από τους σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους και σχεδιαστές, αριστερής ιδεολογίας, παρά την σαφή κριτική που άσκησε στον Στάλιν και τις πρακτικές του, εξέφρασε με αρκετά έργα του κατά

τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τον αποτροπιασμό του για τη βία του

πολέμου και του φασισμού.

Πάμπλο Πικάσο

Bella Ciao Ιταλικό αντιστασιακό σε παραδοσιακή μουσική (Διασκευή: Manu Chao)

Η αντίσταση εναντίον του φασισμού και του ναζισμού εκδηλώθηκε από την αρχή,

τόσο στις ίδιες της χώρες που αποτέλεσαν κοιτίδα τους, όσο και στις κατακτημένες

χώρες.

Είναι

γνωστή

η

εκτέλεση

του

Μουσολίνι τον Απρίλιο του 1945 από τους

Ιταλούς Παρτιζάνους καθώς και η ηρωική αντίσταση των Γιουγκοσλάβων και των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Ιταλοί Παρτιζάνοι

Η εκτέλεση του Μουσολίνι

Αλλά και σημαντικοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες αντιτάχθηκαν σθεναρά στο

φασισμό και στο ναζισμό, καθώς και στη βία

του

πολέμου.

σημαντικούς

ο

Από

Μπέρτολτ

τους

πιο

Μπρεχτ,

Γερμανός δραματουργός και ποιητής που έζησε αυτοεξόριστος από το 1933 ως το 1949.

Μπέρτολτ Μπρεχτ

Στρατηγέ, το τανκ σου είναι δυνατό

μηχάνημα Θερίζει δάση ολόκληρα, κι

εκατοντάδες άντρες αφανίζει Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:

χρειάζεται οδηγό.

Στρατηγέ, το βομβαρδιστικό σου είναι

πολυδύναμο. Πετάει πιο γρήγορα απ' τον άνεμο, κι

απ' τον ελέφαντα σηκώνει βάρος πιο πολύ Μόνο που έχει ένα ελάττωμα: Χρειάζεται πιλότο.

Στρατηγέ, ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ. Ξέρει να πετάει, ξέρει να σκοτώνει. Μόνο που έχει ένα ελάττωμα:

Ξέρει να σκέφτεται. (Μπέρτολτ Μπρεχτ, μτφ: Μάριος Πλωρίτης)

Γερμανικό τραγούδι

(Άννα, μην κλαις) Στίχοι: Μ. Μπρεχτ (μτφ. Μ. Πλωρίτης)

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος

Π. Πικάσο, Το σπίτι

των Charner. 1944-45.

Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Ν. Υόρκη. To έργο είναι εμπνευσμένο από τη δολοφονία των μελών μίας

οικογένειας, τη στιγμή που έτρωγαν στο

τραπέζι του σπιτιού τους, κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ο αδελφός μου ο αεροπόρος Ήταν αεροπόρος ο αδελφός μου. Του δώσανε ένα χάρτη κάποια μέρα.

Έκανε τα μπαγκάζια του. Η πορεία Ήταν σημειωμένη: προς το Νότο.

Ένας

κατακτητής

ο

αδελφός

μου.

Ανάγκη έχει ο λαός μας από χώρο Να

κάνουμε

δικά

μας

ξένα

Τ' όνειρο το παλιό το χρυσοφόρο.

εδάφη

Κατέκτησε το χώρο ο αδελφός μου Σ' ορεινούς όγκους της Γκουανταράμα.

Μάκρος έχει ένα μέτρο και ογδόντα Και βάθος ένα μέτρο και πενήντα. Μ. Μπρεχτ (μτφ. Νίκος Παππάς)

Ederlezi Παραδοσιακό τσιγγάνικο

(Διασκευή: Goran Bregovic)

Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι

Επιτάφια επιγραφή απ' τον πόλεμο του Χίτλερ

Πατέρα, άφησες να με πάρουνε στρατιώτη

Μάνα, εσύ δεν μ' είχες κρύψει Αδελφέ, μου' δωσες λάθος συμβουλή Αδελφή, δεν με είχες ξυπνήσει! (Μ. Μπρεχτ, μτφ. Ν. Βαλαβάνη)

Όταν αυτοί που είναι ψηλά μιλάνε για

ειρήνη, ο απλός λαός ξέρει πως έρχεται ο πόλεμος. (Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα του

Σβέντμποργκ, 1939)

Ο πόλεμος που έρχεται δεν είν' ο πρώτος. Πριν απ' αυτόν γίνανε κι άλλοι πόλεμοι.

Όταν ετέλειωσε ο τελευταίος, υπήρχαν νικητές και νικημένοι.

Στους νικημένους, ο φτωχός λαός πέθαινε από την πείνα. Στους νικητές ο φτωχός λαός πέθαινε το ίδιο. (Μ. Μπρεχτ, Ποιήματα του Σβέντμποργκ)

Πωπω τι έπαθε ο Μουσολίνι

Στίχοι: Πωλ Μενεστρέλ Μουσική: Νίνο Καζιρόλι

Αμέσως μετά την ιταλική εισβολή στην Ελλάδα, και κυρίως μετά τις πρώτες

επιτυχίες

του

ελληνικού

στρατού,

γράφονται ή διασκευάζονται τραγούδια, ελαφρά

λαϊκά

σατιρίζουν

και

τον

ρεμπέτικα,

Μουσολίνι

που

και

στηλιτεύουν την επίθεσή του. Ο πόλεμος

γίνεται κύριο θέμα και της επιθεώρησης, που κυριαρχεί στο θέατρο της περιόδου.

Ανάλογα θέματα εμφανίζονται και στις πολλές γελοιογραφίες των εφημερίδων.

Τώρα κείτεται Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης (από το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο

για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας)

Μουσική: Νότης Μαυρουδής

Τώρα κείτεται απάνω στην τσουρουφλισμένη χλαίνη Μ' ένα σταματημένο αγέρα στα ήσυχα

μαλλιά Μ' ένα κλαδάκι λησμονιάς στ' αριστερό

του αυτί Μοιάζει μπαξές που το 'φυγαν άξαφνα τα πουλιά Μοιάζει ρολόι αγγέλου που εσταμάτησε

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος του ’40 και η κατοχή

που

ακολούθησε

ενέπνευσαν

μεγάλους Έλληνες ποιητές, της γενιάς του ’30 και της πρώτης μεταπολεμικής

γενιάς.

Ελύτης,

Ρίτσος,

Σεφέρης,

Αναγνωστάκης, Σινόπουλος, Σαχτούρης και

πολλοί

περίοδο

ακόμη

αυτή

αναφέρονται

καυτηριάζοντας

ναζισμό και τον πόλεμο.

στην το

Όμως το γέλιο κάηκε, Όμως η γη κουφάθηκε Όμως κανείς δεν άκουσε την πιο στερνή

κραυγή - όλος ο κόσμος άδειασε με τη στερνή κραυγή.

Οδυσσέας Ελύτης

Κι ήθελε ακόμη

Στίχοι: Μανώλης Αναγνωστάκης Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος

Μανώλης Αναγνωστάκης

«Σε δυο λεφτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα «Εμπρός»

Απόψε θα χτυπήσεις ανελέητα και θα χτυπηθείς

Θα τραβήξεις μπροστά τραγουδώντας ρυθμικά εμβατήρια Σ’ ένα λεφτό πρέπει πια να μας δώσουν το σύνθημα…

…(Κι εγώ που’ χω μια ψυχή παιδική και δειλή που δεν θέλει τίποτα άλλο να ξέρει απ’ την αγάπη

κι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς, Θε μου να μάθω γιατί;

και δε βλέπω μπροστά τόσα χρόνια παρά μόνο το δίδυμο αδερφό μου)». (Μ. Αναγνωστάκης, Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Ότο V)

Κείνοι που επράξαν το κακό Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης (από το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο

για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας)

Μουσική: Νότης Μαυρουδής

Δεν έχω γράψει ποιήματα μέσα σε κρότους

μέσα σε κρότους κύλησε η ζωή μου

Τη μιαν ημέρα έτρεμα την άλλην ανατρίχιαζα

μέσα στο φόβο μέσα στο φόβο πέρασε η ζωή μου

Δεν έχω γράψει ποιήματα δεν έχω γράψει ποιήματα

μόνο σταυρούς σε μνήματα καρφώνω» Μίλτος Σαχτούρης, Ο στρατιώτης ποιητής

Μίλτος Σαχτούρης

Τώρα χτυπάει πιο γρήγορα Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης (από το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο

για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας)

Μουσική: Νότης Μαυρουδής

Το τέλος του πολέμου

Το τέλος του πολέμου

Η πληγωμένη Άνοιξη τεντώνει τα λουλούδια της οι βραδινές καμπάνες τήν κραυγή τους κι η κάτασπρη κοπέλα μέσα στά γαρίφαλα συνάζει στάλα-στάλα τα αίμα απ᾿ όλες τις σημαίες που πονέσανε απὸ τα κυπαρίσσια που σφάχτηκαν για να χτιστεί ένας πύργος κατακόκκινος μ᾿ ένα ρολόγι και δυο μαύρους δείχτες κι οι δείχτες σα σταυρώνουν θα ῾ρχεται ένα σύννεφο κι οι δείχτες σα σταυρώνουν θα ῾ρχεται ένα ξίφος το σύννεφο θ᾿ ανάβει τα γαρίφαλα το ξίφος θα θερίζει το κορμί της (Μ. Σαχτούρης, Η πληγωμένη Άνοιξη)

Τοπίο θανάτου. Η πετρωμένη θάλασσα τα

μαύρα κυπαρίσσια το χαμηλό ακρογιάλι ρημαγμένο από τ' αλάτι και το φως τα κούφια βράχια ο αδυσώπητος ήλιος απάνω και μήτε κύλισμα νερού μήτε πουλιού φτερούγα

μονάχα απέραντη αρυτίδωτη πηχτή σιγή. (Τάκης Σινόπουλος, Ελπήνωρ)

Τάκης Σινόπουλος

Αυτά τα κόκκινα σημάδια Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

(Διασκευή: Μεθυσμένα Ξωτικά)

Γιάννης Ρίτσος

Μάνα, τον ήλιο εδώ σκεπάζουν ίσκιοι κι αναπαμό ποτέ η καρδιά δε βρίσκει ένα:

οι αυγές κι οι νύχτες μας γυρνούν φρικτές πεντάλφες γράφουν στο σκοτάδι σήματα,

που τον κίνδυνο μηνούν, πύρινα φίδια από τα βάθη του Άδη. (Γιάννης Ρίτσος, Γράμματα απ’ το μέτωπο)

Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό, αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ᾿

τα ξένα βήματα, αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά

μόνο στον ήλιο, αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο. (Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη Ι, απόσπασμα)

Το ψωμί σώθηκε, τα βόλια σώθηκαν, γεμίζουν τώρα τα κανόνια τους μόνο με την καρδιά τους.

Τόσα χρόνια πολιορκημένοι από στεριά και θάλασσα όλοι πεινάνε, όλοι σκοτώνονται και κανένας δεν πέθανε πάνου στα καραούλια λάμπουνε τα μάτια τους, μία μεγάλη σημαία, μία μεγάλη φωτιά κατακόκκινη και κάθε αυγή χιλιάδες περιστέρια φεύγουν απ᾿ τα χέρια τους για τις τέσσερις πόρτες του ορίζοντα. (Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη Ι, απόσπασμα)

Και να, αδερφέ μου Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Πολλές

ταινίες

έχουν

εμπνευστεί

εξάλλου από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον αντιφασιστικό αγώνα. Η πιο εμβληματική είναι χωρίς αμφιβολία η

πρώτη

ομιλούσα

ταινία

του

Τσάρλι

Τσάπλιν, «Ο μεγάλος δικτάτωρ» (1940),

της

οποίας

την

προβολή

ο

Χίτλερ

απαγόρευσε σε όλες τις κατεχόμενες χώρες.

«Ο μεγάλος δικτάτωρ», μια ανελέητη πολιτική

σάτιρα για την άνοδο του Χίτλερ και του ναζισμού

Αποσπάσματα από την ομιλία του Τσάρλι

Τσάπλιν στον επίλογο της ταινίας «Ο μεγάλος δικτάτωρ» :

Λυπάμαι,

αλλά

αυτοκράτορας.

δεν Δεν

θέλω είναι

να

γίνω

δική

μου

υπόθεση. Δεν θέλω ούτε να βασιλέψω, ούτε να κατακτήσω κανέναν. Θα ήθελα να

βοηθήσω όλο τον κόσμο, αν μπορούσα. Εβραίους, χριστιανούς, μαύρους, λευκούς.

Όλοι επιθυμούμε την αλληλεγγύη, αυτή

είναι η φύση των ανθρώπων. Να ζούμε με την ευτυχία των άλλων, και όχι με τη

δυστυχία τους. Δεν θέλουμε ούτε να μισούμε, ούτε να περιφρονούμε. Στον κόσμο αυτόν υπάρχει χώρος για τον καθένα.

Μόνο όσοι στερήθηκαν την αγάπη μισούν! Οι στερημένοι και οι αφύσικοι! Στρατιώτες!

Μην

αγωνίζεστε

για

τη

σκλαβιά, αγωνιστείτε για την ελευθερία!

Ο

άγιος

Λουκάς

στο

17ο

κεφάλαιο

γράφει: «το βασίλειο του Θεού είναι μέσα στον άνθρωπο». Όχι σε έναν άνθρωπο,

όχι σε μια ομάδα ανθρώπων, αλλά σε όλους τους ανθρώπους! Σε εσάς! Εσείς είστε ο λαός που έχει τη δύναμη, να δημιουργεί τις μηχανές, να δημιουργεί την ευτυχία!

Εσείς,

ο

λαός,

δημιουργήσετε

έχετε

την

τη

δύναμη

ευτυχία,

να

να

εμπνεύσετε μια όμορφη κι ελεύθερη ζωή, να κάνετε αυτή τη ζωή μια υπέροχη περιπέτεια! Στο

όνομα

της

δημοκρατίας,

ας

χρησιμοποιήσουμε αυτή τη δύναμη, ας ενωθούμε!

Οι δικτάτορες ελευθερώνουν τον εαυτό τους, αλλά υποδουλώνουν το λαό. Ο αγώνας μας είναι να κάνουμε πράξη

αυτές τις υποσχέσεις!... Ας αγωνιστούμε για ένα κόσμο δικαίου, όπου η επιστήμη

και η πρόοδος θα φέρουν ευτυχία σε όλους!

Στρατιώτες!

Στο

δημοκρατίας, ας ενωθούμε!

όνομα

της

Τούτες τις μέρες Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Χρήστος Λεοντής

Σήμερα, σχεδόν 80 χρόνια μετά τον πιο

αποτρόπαιο

πόλεμο

που

γνώρισε

η

ανθρωπότητα, φαίνεται πως η φρίκη του φασισμού και του ναζισμού επανέρχεται στην Ευρώπη και αλλού. Αναθεωρητές της ιστορίας, νεοναζί και ακροδεξιά-

ξενοφοβικά κόμματα κερδίζουν έδαφος και προκαλούν προβληματισμό.

Και

η

Τέχνη

μπορεί,

για

να

παραφράσουμε τον Μπρεχτ, να σταθεί

στο πλευρό των πολλών και να βάλει τη μοίρα τους στα δικά τους χέρια. Μπορεί

να

μεγαλώσει

τη

γνώση

και

παραδώσει τον κόσμο στον άνθρωπο.

να

Το μουσικό σχήμα «11 & κάτι»:  Νίκος Μπαλής (Α2): ντραμς  Γιάννης Χριστοδουλάκης (Α2): πιάνο, φωνή  Νίκος Μπορμπουδάκης (A2): ηλεκτρική κιθάρα  Εύα Νιούτσικου (Α6): κιθάρα, φωνή

 Εύα Καμπανού (Β1): πιάνο  Γιώργος Παχουλάκης (Β2): φωνή  Κατερίνα Σαλμάν (Β6): βιολί

 Άννα-Μαρία Ψαθάκη (Β7): κιθάρα, φωνή  Άννα –Μαρία Μελιδονιώτη (Γ1): φωνή  Μελίνα Δαμίγου (Γ3): φωνή

 Γιάννης Καζαντζάκης (Γ4): ηλεκτρική κιθάρα  Νίκος Κανόνης (Γ4): μπάσο  Κατερίνα Νεονάκη (Γ5): κιθάρα, φωνή  Αντώνης Μπαλαντινάκης (Γ5): ντραμς

Μουσική επιμέλεια και συντονισμός:

Κατερίνα Νεονάκη

Ρύθμιση ήχου: Μιχάλης Καπλαγκιόζης

Επιλογή και επεξεργασία υλικού: Ξένια Περακάκη

Και

το

Κακό

προφύλαξη,

ελλοχεύει

χωρίς

χωρίς

ντροπή.

Ο

νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και

αναρχία.

Είναι

μια

παράσταση.

Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος. (Μάνος Χατζιδάκις, Φεβρουάριος 1993)

11ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

«11 & κάτι»