"Η κατοχή και η Εθνική Αντίσταση στην Κρήτη"

11ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Εορτασμός της Σημαίας και της 28ης Οκτωβρίου

Παράδοση Σημαίας

Απονομή Αριστείων και Βραβείων του σχολικού έτους 2015 -2016

Το μουσικό σχήμα «11 & κάτι»

Παρουσιάζει:

«Η κατοχή και η Εθνική Αντίσταση στην Κρήτη»

Τρίτος Παγκόσμιος Στίχοι: Γ. Νεγρεπόντης Μουσική: Μ. Λοΐζος

Στον απόηχο της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1929 και ενώ σε πολλές χώρες της Ευρώπης είχαν επιβληθεί φασιστικά – ολοκληρωτικά καθεστώτα, ξέσπασε το Σεπτέμβρη του 1939 ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι δυνάμεις του Άξονα Βερολίνου – Ρώμης μέσα σε ένα

χρόνο προέλασαν νικηφόρα στο μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Η σειρά της Ελλάδας ήρθε το 1940, όταν ύστερα από σωρεία

εκφοβισμών

από

τη

φασιστική

Ιταλία,

ο

Μουσολίνι απαίτησε με τελεσίγραφο στις 28 Οκτωβρίου να επιτραπεί η ελεύθερη δίοδος των στρατευμάτων του από

το

ελληνικό

έδαφος.

Ο

δικτάτορας

Ιωάννης

Μεταξάς, παρά τη βαθύτερη θέλησή του, απορρίπτει το

αίτημα εκφράζοντας την απαίτηση όλου του ελληνικού λαού.

Ο αρχηγός Στίχοι: Λ. Παπαδόπουλος Μουσική: Μ. Λοΐζος

Οι Έλληνες στρατιώτες φεύγουν με ενθουσιασμό για το αλβανικό μέτωπο, κατατάσσονται εθελοντικά, ακόμα και άοπλοι και, την ώρα που πολιτική και στρατιωτική ηγεσία

σκέφτονταν

πυροβολισμούς

δια

«να την

ρίψωμεν τιμήν

των

μερικούς όπλων»,

αντιμετωπίζουν μέσα σε 15 ημέρες τους εισβολείς και εξαπολύουν μεγάλη επίθεση προελαύνοντας στη Βόρειο

Ήπειρο.

Καταλαμβάνουν

πολλές

μεγάλες

πόλεις

αντιμετωπίζοντας με ελάχιστα μέσα τους πάνοπλους Ιταλούς. Συντρίβουν την εαρινή επίθεση το Μάρτη του ’41, την οποία παρακολουθούσε ο ίδιος ο Μουσολίνι.

Τον Απρίλη όμως η Γερμανία έχοντας εξουδετερώσει τη

γιουγκοσλαβική Ο

ελληνικός

αντίσταση στρατός

χτυπά

που

την

Ελλάδα.

υπερασπιζόταν

τα

μακεδονικά οχυρά περικυκλώνεται και υποκύπτει μετά από

ηρωική

αντίσταση.

Η

στρατιωτική

ηγεσία

συνθηκολογεί στις 24 Απριλίου και στις 27 οι Γερμανοί εισέρχονται στην Αθήνα.

Ο στρατιώτης Στίχοι: Κ. Μητρόπουλος

Μουσική: Μ. Λοΐζος

Η ελληνική αντίσταση συνεχίζεται στην Κρήτη, όπου ο

Χίτλερ διαθέτει εκλεκτές δυνάμεις αλεξιπτωτιστών για την κατάληψη του νησιού. Οι λίγοι Έλληνες στρατιώτες

που έφθασαν στο νησί μαζί με Άγγλους, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς συμμάχους αμύνονται ως το τέλος του Μάη.

Μαζί τους αμύνεται το σύνολο των Κρητικών που

πολεμούν τους εισβολείς χωρίς όπλα, ακόμη και με πέτρες δίνοντας για πρώτη φορά νόημα στην ιδέα του «λαϊκού πολέμου». Για την ηρωική αντίστασή του κατά τη μάχη της Κρήτης ο κρητικός λαός υφίσταται σκληρά αντίποινα,

ίσως

κατακτημένους.

τα

σκληρότερα

από

όλους

τους

Ο Ναπολιτάνος Στίχοι: Πυθαγόρας Μουσική: Γιώργος Κατσαρός

Χαρακτηριστική και πρώτη περίπτωση αντιποίνων είναι η Κάνδανος Χανίων που ισοπεδώθηκε για τη συμμετοχή

των κατοίκων στη Μάχη της Κρήτης. Με λίγα και ακατάλληλα όπλα (λόγω του αφοπλισμού της Κρήτης

από την δικτατορία του Μεταξά) οι κάτοικοι της Κανδάνου και των γύρω χωριών αμύνονται μαχόμενοι

στις 23 Μάη 1941 στα Φλώρια και στις 24 και 25 Μάη 1941 πιο οργανωμένα με περισσότερες δυνάμεις στο φαράγγι Κανδάνου.

Στις 3 Ιουνίου 1941 οι Ναζί εκτελούν 300 κατοίκους, καίνε

και

ισοπεδώνουν

ολοσχερώς

την

Κάνδανο.

Άφησαν δε τρεις επιγραφές, στα γερμανικά και στα ελληνικά,

μοναδικά

ιστορικά

μνημεία

σε

όλη

την

Ευρώπη, γιατί όπου αλλού κατέστρεψαν οι Ναζί δεν άφησαν και δεν τόνισαν τόσο πολύ τη αντίσταση που συνάντησαν.

Η πρώτη και πιο χαρακτηριστική αναφέρει: “Δια την κτηνώδη

δολοφονίαν

Γερμανών

αλεξιπτωτιστών,

αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρας , γυναίκας και παιδιά και παπάδες μαζύ και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941

η

Κάνδανος

εκ

θεμελίων,

επαναοικοδομηθεί πλέον ποτέ”

διά

να

μην

Μη με ρωτάς Στίχοι: Λ. Παπαδόπουλος

Μουσική: Μ. Λοΐζος

Το μεγάλο ελληνικό έπος του 20ού αιώνα ωστόσο δεν τελειώνει μετά την κατάληψη της Κρήτης. Συνεχίζεται με

τη

συμμετοχή

του

στρατού

στα

μέτωπα

της

Ανατολικής Μεσογείου. Συνεχίζεται όλα τα χρόνια της κατοχής με την Εθνική Αντίσταση στα βουνά και στις πόλεις, η οποία επισκιάστηκε από την ντροπή του εμφυλίου και μόνο πρόσφατα αναγνωρίστηκε.

Η Εθνική Αντίσταση οργανώθηκε από τις πρώτες μέρες της γερμανικής κατοχής και σε ολόκληρη την Κρήτη. Πολλές αντιστασιακές οργανώσεις έδρασαν στο νησί.

Η Εθνική Επαναστατική Επιτροπή του ταγματάρχη Αλέξανδρου Ραπτόπουλου ξεκίνησε τη δράση της από τον Ιούνιο κιόλας του ’41 σε όλο το νομό και την πόλη του Ηρακλείου, ενώ ο αρχηγός της εκτελέστηκε ύστερα από φριχτά βασανιστήρια τον επόμενο χρόνο στις

φυλακές Αγιάς στα Χανιά.

Αλέξανδρος Ραπτόπουλος

Ποιος τη ζωή μου

Στίχοι: Μ. Ελευθερίου Μουσική: Μ. Θεοδωράκης

Δεύτερη

χρονικά

οργάνωση,

Το

Πανελλήνιο

Απελευθερωτικό Μέτωπο, συγκροτήθηκε από εννιά πατριώτες στις Βασιλειές και αργότερα συγχωνεύτηκε με το ΕΑΜ.

Οι Εθνικές Ανταρτικές Ομάδες Ψηλορείτη, με ιδρυτή το Γεώργιο Πετράκη ή Πετρακογιώργη από τη Μεσαρά, έδρασε σε όλο το διάστημα της κατοχής κυρίως σε χωριά της Μεσαράς και της επαρχίας Αμαρίου. Η ομάδα ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1941.

Πετρακογιώργης

Εντυπωσιακή είναι η μαρτυρία του αφοσιωμένου του παλικαριού

Γεωργίου

Φαραγκουλιτάκη

ή

Σκουτελογώργη από τα Βορίζα για τον όρκο των αγωνιστών στο Βαλσαμόνερο:

Ο όρκος μας ήτανε: Διαθέτομε τα κινητά και τα ακίνητά μας στον αγώνα κι όλες μας τις δυνάμεις για την

Πατρίδα. Ελευθερία ή Θάνατος!

Το ακορντεόν Στίχοι: Γ. Νεγρεπόντης Μουσική: Μ. Λοΐζος

Η Εθνική Ανταρτική Οργάνωση Σατανά του Αντώνιου Γρηγοράκη ή Σατανά ξεκίνησε από τον Κρουσώνα.

Ο αρχηγός της πέθανε στην Αίγυπτο τον Οκτώβρη του ’43, αλλά η οργάνωση συνέχισε τη δράση της και

τέθηκε υπό τις διαταγές του ταγματάρχη Ανδρέα Νάθενα.

Αντώνιος Γρηγοράκης ή καπετάν Σατανάς

Το 1942 ιδρύθηκε η Εθνική Οργάνωση Κρήτης από τον καπετάν Μανώλη Μπαντουβά, ο οποίος έδρασε κυρίως

σε

Ασίτες

και

Άγιο

Σύλλα,

και

τον

Μανώλη

Φουντουλάκη. Μετά την επικήρυξη και αναχώρηση του

Μανώλη

Μπαντουβά

για

την

αντικατέστησε ο Γιάννης Μπαντουβάς.

Αίγυπτο,

τον

Αγρίμια κι αγριμάκια μου

Ριζίτικο, Ιστορικό της Κρήτης

Όλες αυτές οι οργανώσεις, αλλά και άλλες μικρότερες συντέλεσαν

αποφασιστικά

στη

διενέργεια

δολιοφθορών (όπως 2 στο αεροδρόμιο του Καστελίου, στο

Ηράκλειο

και

στη

Δαμάστα),

περιέθαλψαν

συμμάχους, φυγάδευσαν αγωνιστές στη Μέση Ανατολή.

Στις 7 Ιουνίου 1942 πραγματοποίησαν σαμποτάζ στο αεροδρόμιο του Καστελίου, που αποτελούσε βάση γερμανικών αεροσκαφών. Η επιχείρηση καταγράφηκε

ως

το

πρώτο

σαμποτάζ

που

επιχειρήθηκε

από

συμμαχικές δυνάμεις εναντίον εχθρικών στόχων σε

ολόκληρη την κατεχόμενη τότε Ευρώπη.

Για δεύτερη φορά πραγματοποιήθηκε απόπειρα κατά

του αεροδρομίου Καστελίου στις 4-5 Ιουλίου 1943 η οποία είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του

αεροδρομίου και πολλών γερμανικών αεροπλάνων.

Συγκεκριμένα,

στο

σαμποτάζ

του

Καστελίου

συμμετείχαν Άγγλοι κομάντος, με επικεφαλής το Λοχαγό Ντόνεαν, καθώς επίσης και οι Γιώργος Δουνδουλάκης αρχηγός

της

Εθνικής

Οργάνωσης

Δολιοφθοράς

Πληροφοριών Ε.Ο.Δ.Π. Ηρακλείου-Λασιθίου, ήταν αυτός που προετοίμασε και οργάνωσε το σαμποτάζ - ο Γιώργος

Ψαράκης

Καστελιανοί

από

Κίμωνας

Μαυραντωνάκης.

το

Αρκαλοχώρι

Ζωγραφάκης

και

και

οι

Κωστής

Για

την

επιτυχία

του

σαμποτάζ

συνέβαλλαν

αποφασιστικά και άλλοι πατριώτες, όπως η οικογένεια των Βαλαβάνηδων από το χωριό Βελούλι (η συμμετοχή

του

Γιώργου

Βαλαβάνη

ήταν

καθοριστική),

ο

Ανωγειανός Ενωμοτάρχης Βασίλης Δραμουντάνης, η οικογένεια

των

Βοσκάκηδων

από

το

χωριό

Σάτα

Αμαρίου και ο επικεφαλής του Συμμαχικού Στρατηγείου στην Κρήτη Τομ Ταμπάμπιν.

Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί Στίχοι: Γ. Σκούρτης

Μουσική: Γ. Μαρκόπουλος

Το σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελίου ακολούθησε έξι

ημέρες

πραγματικά

αργότερα, μεγάλο

στις

13

σαμποτάζ

Ιουνίου του

1942,

το

αεροδρομίου

Ηρακλείου με ανυπολόγιστες ζημιές στα γερμανικά αεροπλάνα που βρέθηκαν

διαδρόμους του.

εκείνη τη νύχτα

στους

Στις 26 Απριλίου του 1944 Βρετανοί κομμάντος της SOE (Special Operations Executive), μαζί με Κρητικούς που συμμετείχαν στην αντίσταση, απήγαγαν τον Γερμανό υποστράτηγο Χάινριχ Κράιπε στην περιοχή του Ηρακλείου. Την απαγωγή σχεδίασαν και εκτέλεσαν ο Ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ και ο λοχαγός Ουίλιαμ Μος, μαζί με τους Κρητικούς Μανώλη Πατεράκη, Γίωργο Τυράκη, Στρατή Σαβιολάκη, Μιχάλη Ακουμιανάκη, Ηλία Αθανασάκη, Ζωιδάκη, Χναράκη, Κόμη, Παπαλεωνίδα, Τζατζά και Ζωγραφιστό.

Στις 14 Μαΐου ο Φέρμορ, ο Μος και μερικοί από τους Κρητικούς αντιστασιακούς, μαζί με τον απαχθέντα, έφτασαν διασχίζοντας τα βουνά στην νότια Κρήτη, όπου πλοίο

του

βρετανικού

ναυτικού

παρέλαβε

τους

Βρετανούς κομμάντος και το Γερμανό υποστράτηγο και

τους μετέφερε στην Αίγυπτο. Την επόμενη ημέρα της απαγωγής του υποστράτηγου Κράιπε, εκτελέστηκε από

αντάρτες του ΕΛΑΣ ο υποστράτηγος Κρεχ.

Στις

8

Αυγούστου

1944

Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α., υπολοχαγός σαμποτάζ

Στάνλεϋ της

άντρες

της

Ανεξάρτητης

έξι Ρώσοι και ο Άγγλος Μος πραγματοποίησαν το

Δαμάστας,

όπου

επιτέθηκαν

σε

αυτοκινητοπομπή και τεθωρακισμένο γερμανικό όχημα.

Πότε θα κάνει ξαστεριά

Ριζίτικο, Ιστορικό της Δ. Κρήτης Καταγραφή: Στ. Κελαϊδής

Το τίμημα που πλήρωσε για την ηρωική του αντίσταση ολόκληρος ο κρητικός λαός είναι βαρύτατο. Έτσι, το ολοκαύτωμα στο Κοντομαρί και στην Κάνδανο, ως αντίποινα για τη μάχη της Κρήτης, ακολούθησαν πολλά

ακόμη:

Αλικιανός,

Βιάννος,

Ιεράπετρα,

Ανώγεια,

Ρέθυμνο, είναι οι πιο γνωστοί μαρτυρικοί τόποι. Αλλά

σχεδόν σε κάθε χωριό της Κρήτης καταγράφονται εκτελεσθέντες από τις δυνάμεις κατοχής.

Στη Βιάννο το Σεπτέμβρη του ’43 εκτελέστηκαν 461 άτομα, μεταξύ των οποίων γέροντες, γυναίκες και παιδιά.

Χαρακτηριστικά τα αποσπάσματα των αρχείων των Γερμανικών αρχών κατοχής:

Επιχείρηση

Βιάννος:

Οι

στόχοι

της

ημέρας

δεν

επετεύχθησαν πλήρως. Μέχρι τώρα έχουν τουφεκιστεί

κατά τη φυγή (auf der Flucht erschossen) 280 Ελληνες. Η Κάτω

Σύμη

και

ο

Πεύκος

κάηκαν

ολοσχερώς

(niedergebrannt). Ο ανδρικός πληθυσμός της Βιάννου συνελήφθη. άνδρες.

Τώρα

έχουν

συλληφθεί

συνολικά

310

Έβαλ’ ο Θεός σημάδι

Στίχοι: Ν. Γκάτσος Μουσική: Σ. Ξαρχάκος

Κατά των Ανωγείων, τα οποία ήταν το συμμαχικό στρατηγείο υπό τον Συνταγματάρχη Τομ, επέλασαν, στις 13 Αυγούστου 1944, 7.000 Γερμανοί με πυροβολικό

και αεροπορία, από τέσσερα σημεία.

13 Αυγούστου 1944

Το ολοκαύτωμα

των Ανωγείων.

Στο

Αρμί,

βρίσκεται

στην

κεντρική

εγχάρακτη

η

πλατεία

διαταγή

των

Ανωγείων,

καταστροφής

και

ισοπέδωσης του χωριού, του Γερμανού Στρατηγού Φρουράρχου Κρήτης:

«…Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας,

επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως…

…και

επειδή

απαγωγείς

εκ με

των τον

χρησιμοποιήσαντες

ως

Ανωγείων

διήλθον

στρατηγόν σταθμόν

Φον

και

οι

Κράιπε

διακομιδής

τα

Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν

ευρεθεί

εντός

του

χωρίου

απόστασιν ενός χιλιομέτρου».

και

πέριξ

αυτού

εις

Οι πόνοι της Παναγιάς Στίχοι: Κώστας Βάρναλης Μουσική: Λουκάς Θάνος

2 Ιουνίου 1941: Η σφαγή στο Κοντομαρί Χανίων, η πρώτη εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη.

Μια από τις φρικαλέες πράξεις που αφορούν στην Κρήτη και συνήθως δε αναφέρεται είναι η βύθιση του πλοίου «Δανάη» (Tanais) από τους ναζί στη Μήλο στις 8 Ιουνίου του 1944. Το πλοίο μετέφερε 600 ομήρους από την Κρήτη, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Εβραίοι των Χανίων (340 Εβραίοι, 48 Έλληνες αντάρτες

και 112 Ιταλοί).

Δυστυχώς, ο ηρωισμός της Εθνικής Αντίστασης στην Κρήτη, όπως εξάλλου και στην υπόλοιπη Ελλάδα, αμαυρώνεται

από

τον

αδελφοκτόνο

εμφύλιο

που

ακολούθησε, πολλές φορές πριν την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων. Οι ακραίες συμπεριφορές βίας ορισμένων καπετάνιων, τα προσωπικά πάθη που

ακολούθησαν

και

οι

πολιτικές

φιλοδοξίες

των

απογόνων τους συσκοτίζουν αρκετά ζητήματα για τη

δράση τους την περίοδο της κατοχής.

Ζαβαρακατρανέμια Στίχοι –Μουσική: Γ. Μαρκόπουλος

Το μουσικό σχήμα «11 & κάτι»  Εύα Καμπανού (Α3): πιάνο, φωνή

 Γιώργος Παχουλάκης (Α7): Φωνή  Μαριλένα Φοινίτση (Α7): φωνή  Άννα –Μαρία Μελιδονιώτη (Β2): φωνή

 Μελίνα Δαμίγου (Β4): φωνή  Γιάννης Καζαντζάκης (Β4): κιθάρες  Μάρκος Κρασσάς (Β5): λύρα

 Κατερίνα Νεονάκη (Β6): κιθάρα, φωνή  Αντώνης Μπαλαντινάκης (Β6): ντραμς  Ειρήνη Παύλου (Γ2): πιάνο, φωνή

 Δημήτρης Γκομπόιτσος (Γ3): πιάνο  Πετρίνα Σιδεράκου (Γ4): φωνή  Μαρία Καμπανού (Γ5): κιθάρα, φωνή

Μουσική επιμέλεια: Μαρία Καμπανού

Ρύθμιση ήχου: Γρηγόρης Λύτρας

Πηγές Ιστορικής Αφήγησης  Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΕ, ΙΣΤ  Σκουλάτου-Δημακόπουλου-Κόνδη, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, τ. Β, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2005  Κολιόπουλου-Σβολόπουλου-Χατζηβασιλείου-Νημά-Σχολινάκη, Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2007  Δ. Χαριτόπουλος, Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003  Γιώργος Παναγιωτάκης, δημοσιεύματα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ  Γιώργος Καλογεράκης, δημοσιεύματα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ  Άννα Μανουκάκη –Μεταξάκη, δημοσιεύματα στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ  original-fippak.blogspot.gr/  el.wikipedia.org  Αυγερινός Ανδρέου, δημοσίευμα στα Χανιώτικα Νέα  Αντώνης Πλυμάκης, δημοσίευμα στα Χανιώτικα Νέα

Ευχαριστούμε για την κατανόηση και τη συμπαράσταση τη Διευθύντρια και το Σύλλογο Καθηγητών του σχολείου

μας.

Επιλογή υλικού-υπεύθυνη καθηγήτρια: Ξένια Περακάκη

11 & κάτι

27 Οκτωβρίου 2016