“Για το Πολυτεχνείο: Αφιέρωμα στον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη”

11ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Εορτασμός 17ης Νοεμβρίου 1973

Το μουσικό σχήμα «11 & κάτι»

Παρουσιάζει:

Για το Πολυτεχνείο: Αφιέρωμα

στον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη

Μιλώ

(Η Συνέχεια 2, 1956)

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Νύχτα θανάτου, 1974)

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης (1925- 2005) είναι από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πρώτης

μεταπολεμικής γενιάς. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

και μετεκπαιδεύτηκε στην Ακτινολογία στη Βιέννη. Εργάστηκε ως γιατρός στη Θεσσαλονίκη και από τα τέλη του 1978 έζησε και εργάστηκε στην Αθήνα.

Πολιτικά στρατευμένος από νεαρή ηλικία στο χώρο

της ανανεωτικής αριστεράς, υπήρξε αρχισυντάκτης του φοιτητικού περιοδικού Ξεκίνημα (1944), πήρε

μέρος στην Εθνική Αντίσταση και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου καταδικάστηκε από το στρατοδικείο σε

θάνατο για την παράνομη πολιτική του δράση (1949).

Το

1945

πραγματοποίησε

την

πρώτη

επίσημη

εμφάνισή του στο χώρο των γραμμάτων με την ποιητική συλλογή Εποχές. Ακολούθησαν οι Εποχές 2 (εκδόθηκαν το 1948, κατά τη διάρκεια προφυλάκισης του ποιητή), οι Εποχές 3 (1951), η Συνέχεια, η συγκεντρωτική

έκδοση

Τα

ποιήματα

(1956), η Συνέχεια 2 και η Συνέχεια 3.

1941-1956

Δρόμοι παλιοί

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Μπαλάντες, 1975)

Στη συνέχεια ο Αναγνωστάκης σιώπησε ποιητικά ως το 1970, οπότε δημοσίευσε ποιήματά του με τον γενικό τίτλο Ο στόχος στο συλλογικό τόμο 18 Κείμενα. Από το 1959 ως το 1961 υπήρξε διευθυντής του περιοδικού Κριτική, μέσα από τις

στήλες του οποίου πρόβαλε τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα. Συνεργάστηκε με την εφημερίδα Αυγή και

τα περιοδικά Ελεύθερα Γράμματα, Φιλολογικά Χρονικά, Νέα

Ελληνικά, Διάλογος, Επιθεώρηση Τέχνης, Εποχές, Ο Αιώνας

μας, Θούριος, όπου έγραψε δοκίμια, μελέτες και κριτικές βιβλίων.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης τοποθετείται στην πρώτη μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής ποίησης, γενιά που σημαδεύτηκε από τον χαρακτηρισμό ποίηση της

ήττας, καθώς πολλοί δημιουργοί της διέγραψαν την πορεία από την αισιόδοξη πίστη στο κομμουνιστικό όραμα στην απαισιοδοξία που προέκυψε από τη διάψευση των προσδοκιών τους.

Συχνή είναι στο έργο του Αναγνωστάκη η παρουσία της μνήμης, των αναφορών στην παιδική ηλικία και τους φίλους, της ταύτισης ποίησης και ζωής. Έργα του Μανόλη Αναγνωστάκη μελοποιήθηκαν από τον

Μίκη Θεοδωράκη και άλλους Έλληνες συνθέτες και μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες.

Πέθανε στις 23 Ιουνίου του 2005.

Και περνούσανε τα τραμ

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Μπαλάντες, 1975)

Όμως ο πόλεμος δεν τέλειωσεν ακόμη. Γιατί κανένας πόλεμος δεν τέλειωσε ποτέ!

(Απόσπασμα «Ο Πόλεμος», Εποχές, 1945)

Η

ποίηση

του

Μανόλη

Αναγνωστάκη

δεν

είναι

απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται

ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου, υπερβαίνοντας τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει την αβεβαιότητα, την αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής.

«Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι ένας ποιητής που

διαβάζεται πάρα πολύ, τα ποιήματά του επανεκδίδονται σχεδόν κάθε χρόνο. Είναι ένας πάρα

πολύ δύσκολος ποιητής, δεν είναι συναισθηματικά εύκολος. Έχει βέβαια ένα συναισθηματικό χρώμα πάρα πολύ χαρακτηριστικό αλλά καταφέρνει να κρύψει το συναισθηματισμό του πίσω από τους στίχους του…

…Πρέπει να προσέξεις πάρα πολύ αλλά μερικές φορές, και εκεί οφείλεται η μεγάλη του επιτυχία, φτιάχνει κάποιους στίχους οι οποίοι γίνονται εύκολα σλόγκαν, όπως το περίφημο «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις. Να μην τις παίρνει ο άνεμος»…

…Νομίζω ότι αυτοί οι εξαιρετικοί στίχοι εξηγούν την απήχηση που έχει στο μεγάλο κοινό, όπως επίσης την απήχηση που έχουν τα μελοποιημένα, κυρίως από τον Μίκη Θεοδωράκη και όχι μόνο, τραγούδια του». Αλέξης Πολίτης

Οι στίχοι αυτοί

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Μπαλάντες, 1975)

Οι στίχοι αυτοί μπορεί και να είναι οι τελευταίοι οι τελευταίοι στους τελευταίους που θα γραφτούν. Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δε ζούνε πια

αυτοί που θα μιλούσανε πεθάναν όλοι νέοι. Τα θλιβερά τραγούδια τους γενίκανε πουλιά σε κάποιον άλλο ουρανό που λάμπει ξένος ήλιος.

Γένικαν άγριοι ποταμοί που τρέχουνε στη θάλασσα και τα νερά τους δεν μπορείς να ξεχωρίσεις. Στα θλιβερά τραγούδια τους φύτρωσε ένας λωτός να γεννηθούμε στο χυμό του εμείς πιο νέοι.

Όταν μιαν άνοιξη

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Μπαλάντες, 1975)

Ὅταν μιὰν ἄνοιξη χαμογελάσει θὰ ντυθεῖς μία καινούργια φορεσιὰ καὶ θὰ ῾ρθεῖς νὰ σφίξεις τὰ χέρια μου παλιέ μου φίλε.

Κι ἴσως κανεὶς δὲ σὲ προσμένει νὰ γυρίσεις μὰ ἐγὼ νιώθω τοὺς χτύπους τῆς καρδιᾶς σου

κι ἕνα ἄνθος φυτρωμένο στὴν ὥριμη, πικραμένη σου μνήμη.

Κάποιο τρένο, τὴ νύχτα, σφυρίζοντας,

ἢ ἕνα πλοῖο, μακρινὸ κι ἀπροσδόκητο θὰ σὲ φέρει μαζὶ μὲ τὴ νιότη μας

καὶ τὰ ὄνειρά μας. Κι ἴσως τίποτα, ἀλήθεια, δὲν ξέχασες μὰ ὁ γυρισμὸς πάντα ἀξίζει περσότερο ἀπὸ κάθε μου ἀγάπη κι ἀγάπη σου παλιέ μου φίλε.

Κάτω απ’ τα ρούχα μου

(Από τα «Πέντε μικρά θέματα», Εποχές, 1945)

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Μπαλάντες, 1975)

«Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό

ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής.

Είμαι

ερωτικός

και

πολιτικός

μαζί.

Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο…

…Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα…

…Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί “ποίησης της ήττας” και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση…

…Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής. Αισθάνομαι την ποίηση σαν τρόπο έκφρασης, επειδή δεν μπορούσα να εκφραστώ διαφορετικά. Δηλαδή ήταν η εποχή τόσο πιεσμένη, τόσο δύσκολη, που μόνο εκφράζοντας τον πόνο του μπορούσε κανείς να την αντέξει».

Μανόλης Αναγνωστάκης

Ήτανε νέοι

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Της εξορίας, 1976)

Στ’ αστεία παίζαμε!

Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας. Μέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναίκες

μας. Τα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε.

Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα. Νύχτες ατέλειωτες παίζαμε, μακριά απ’ το φως της ημέρας.

Μήπως πέρασαν χρόνια; σαπίσαν τα φύλλα του ημεροδείχτη.

Δε βγάλαμε ποτέ καλό χαρτί, χάναμε χάναμε ολοένα. Πώς θα φύγουμε τώρα; πού θα πάμε; ποιος θα μας δεχτεί;

Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά μας!

Κλέφτες! Στα ψέματα παίζαμε!

(Η Συνέχεια 3, 1962)

Ήτανε νέοι, ήταν παιδιά.

Κι έτυχε να ’ναι και καλή σοδειά.

Έφτασες αργά

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Της εξορίας, 1976)

Ἡ ἀπόφαση

Εἶστε ὑπὲρ ἢ κατά; Ἔστω ἀπαντεῖστε μ᾿ ἕνα ναὶ ἢ μ᾿ ἕνα ὄχι.

Τὸ ἔχετε τὸ πρόβλημα σκεφτεῖ Πιστεύω ἀσφαλῶς πὼς σᾶς βασάνισε Τὰ πάντα βασανίζουν στὴ ζωὴ

Παιδιὰ γυναῖκες ἔντομα Βλαβερὰ φυτὰ χαμένες ὦρες Δύσκολα πάθη χαλασμένα δόντια Μέτρια φίλμς. Κι αὐτὸ σᾶς βασάνισε ἀσφαλῶς.

Μιλᾶτε ὑπεύθυνα λοιπόν.

Ἔστω μὲ ναὶ ἢ ὄχι. Σὲ σᾶς ἀνήκει ἡ ἀπόφαση. Δὲ σᾶς ζητοῦμε πιὰ νὰ πάψετε Τὶς ἀσχολίες σας νὰ διακόψετε τὴ ζωή σας Τὶς προσφιλεῖς ἐφημερίδες σας· τὶς συζητήσεις Στὸ κουρεῖο· τὶς Κυριακές σας στὰ γήπεδα.

Μιὰ λέξη μόνο. Ἐμπρὸς λοιπόν: Εἶστε ὑπὲρ ἢ κατά; Σκεφθεῖτε το καλά. Θὰ περιμένω. (Η Συνέχεια 3, 1962)

Δεν έφταιγεν ο ίδιος

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Της εξορίας, 1976)

Απολογία νομοταγούς

Γράφω ποιήματα μέσα στα πλαίσια που ορίζουν οι υπεύθυνες υπηρεσίες. Που δεν περιέχουν τη λέξη: Ελευθερία, τη λέξη: Δημοκρατία. Δεν φωνασκούν: Κάτω οι τύραννοι ή: Θάνατος στους

προδότες.

Που παρακάμπτουν επιμελώς τα λεγόμενα φλέγοντα γεγονότα. Γράφω ποιήματα άνετα και αναπαυτικά για όλες τις

λογοκρισίες.

Αποστρέφομαι τετριμμένες εκφράσεις όπως: σαπίλα ή καθάρματα ή πουλημένοι. Εκλέγω σε πάσα περίπτωση την αρμοδιότερη λέξη.

Αυτή που λέμε «ποιητική»: στιλπνή, παρθενική, ιδεατώς ωραία. Γράφω ποιήματα που δεν στρέφονται κατά της καθεστηκυίας τάξεως. (Ο Στόχος, 1970)

Δεν έφταιγεν ο ίδιος Τόσος ήτανε.

Όταν όλα περάσουν

(«Κάτω απ’ τις ράγες», Η Συνέχεια 3,

1962) Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου

[Στο παιδί μου…] Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί.

Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο. Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια. Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ.

Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι, Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω Ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.

Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά. (Ο Στόχος, 1970)

Επίλογος Κι όχι αυταπάτες προπαντός. Το πολύ πολύ να τους εκλάβεις σα δυο θαμπούς προβολείς μες στην ομίχλη Σαν ένα δελτάριο σε φίλους που λείπουν με τη μοναδική λέξη: ζω.

«Γιατί», όπως πολύ σωστά είπε κάποτε κι ο φίλος μου ο Τίτος, «Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες

Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα». Έστω.

Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς. (Ο Στόχος, 1970)

Το σκάκι

(Η Συνέχεια, 1954)

Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου

Φοβᾶμαι (1983, ανένταχτο, με αφορμή τον εορτασμό του Πολυτεχνείου)

Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἑφτὰ χρόνια ἔκαναν πὼς δὲν εἶχαν πάρει χαμπάρι καὶ μία ὡραία πρωία μεσοῦντος κάποιου Ἰουλίου βγῆκαν στὶς πλατεῖες μὲ σημαιάκια κραυγάζοντας

«δῶστε τὴ χούντα στὸ λαό».

Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ μὲ καταλερωμένη τὴ φωλιὰ πασχίζουν τώρα νὰ βροῦν λεκέδες στὴ δική σου.

Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ σοῦ κλείναν τὴν πόρτα

μὴν τυχὸν καὶ τοὺς δώσεις κουπόνια καὶ τώρα τοὺς βλέπεις στὸ Πολυτεχνεῖο νὰ καταθέτουν γαρίφαλα

καὶ νὰ δακρύζουν.

Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ γέμιζαν τὶς ταβέρνες καὶ τὰ σπάζαν στὰ μπουζούκια κάθε βράδυ καὶ τώρα τὰ

ξανασπάζουν ὅταν τοὺς πιάνει τὸ μεράκι τῆς Φαραντούρη καὶ ἔχουν

καὶ «ἀπόψεις».

Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἄλλαζαν πεζοδρόμιο ὅταν

σὲ συναντοῦσαν καὶ τώρα σὲ λοιδοροῦν γιατὶ, λέει, δὲν βαδίζεις ἴσιο δρόμο.

Φοβᾶμαι, φοβᾶμαι πολλοὺς ἀνθρώπους.

Φέτος φοβήθηκα ἀκόμη περισσότερο.

Κι ήθελε ακόμη…

(Η Συνέχεια, 1954) Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος

(Τραγούδια της λευτεριάς, 1978 Διασκευή: Υπόγεια Ρεύματα)



































Συντονισμός: Ραφαέλα Ζουριδάκη

Επιμέλεια και ενορχήστρωση:

Ραφαέλα Ζουριδάκη Δημήτρης Γκομπόιτσος

Μαρία Καμπανού

Ρύθμιση ήχου:

Αντώνης Μουτζιάνου

Βιβλιογραφία: Εθνικό κέντρο βιβλίου http://www.ekebi.gr/ Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα www.greek-language.gr/ Ποιεῖν http://www.poiein.gr/

Υπεύθυνη Καθηγήτρια:

Ξένια Περακάκη

Ευχαριστούμε τη Διευθύντρια και το Σύλλογο Καθηγητών για τη συμπαράσταση και την κατανόηση.

11 & κάτι

17 Νοεμβρίου 2015