กุลกานต์ อร่ามทอง เศรษฐกรปฏิบัติการ สำนักบริหารการระดมทุนโครงการลงทุนภาครัฐ
ภาระผูกพันทางการคลังของรัฐบาล (Contingent Liabilities)
เมื่อเกิดวิกฤติเศรษฐกิจในภูมิภาคเอเชียตะวันออก เฉียงใต้ เศรษฐกิจของประเทศไทยเข้าสู่ภาวะวิกฤติส่งผล ให้เกิดปัญหาในหลายๆ ด้าน ทัง้ ต่อภาครัฐและภาคเอกชน เช่น สถาบันการเงินหลายแห่งต้องเพิ่มทุน ในขณะที่ บางแห่ ง ต้ อ งปิ ด ตั ว ลง ส่ ว นราชการหลายแห่ ง ต้ อ ง ประหยั ด การใช้ จ่ า ยของตน สถานการณ์ ดั ง กล่ า ว เหล่านี้ทำให้เกิดการดำเนินนโยบายแบบใหม่ของ รั ฐ บาลขึ้ น จากเดิ ม ที่ รั ฐ บาลกระตุ้ น เศรษฐกิ จ ผ่ า นวิ ธี ก ารใช้ จ่ า ยและการก่ อ หนี้ ข องรั ฐ บาล เปลี่ยนเป็นการใช้จ่ายผ่านหน่วยงานของรัฐหรือ องค์กรพิเศษต่างๆ เพื่อให้หนี้ที่เกิดขึ้นใหม่นั้น ในบางกรณีไม่ถูกบันทึกในฐานะเป็นหนี้ของรัฐบาลหรือ หนี้ ส าธารณะ (Public Debt) แต่ เ ป็ น หนี้ ข องหน่ ว ยงานหรื อ องค์ ก รนั้ น ๆ ซึ่ ง หนี้ ใ นลั ก ษณะนี้ ถึ ง แม้ ว่ า จะไม่ ไ ด้ ถู ก บั น ทึ ก ตามช่องทางปกติเช่นเดียวกับหนี้สาธารณะ แต่ก็ยังถือว่าเป็น ภาระผูกพันที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต (Contingent Liability) นอกจากนี้ การระดมทุนวิธีใหม่ที่เน้นการลงทุนของภาคเอกชน ซึ่งเกิดขึ้นและมีบทบาทอย่างมากในหลายประเทศที่พัฒนาแล้ว คือ การร่วมทุนระหว่างภาครัฐและภาคเอกชน (Public Private Partnership : PPP) ในโครงการลงทุ น พื้ น ฐานของภาครั ฐ ซึ่ ง หนี้ ดั ง กล่ า วไม่ ไ ด้ ถู ก บั น ทึ ก ไว้ ใ นระบบงบประมาณและ ไม่ถูกนับรวมเป็นหนี้สาธารณะ ในขณะที่รัฐบาลอาจมีภาระผูกพันที่ก่อให้เกิดภาระทางการคลังในอนาคตจากการดำเนิน โครงการในลักษณะดังกล่าว จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีการตระหนักถึงภาระดังกล่าวนี้ ภาระผูกพันทางการคลังสามารถแบ่งได้เป็น 3 ประเภท ได้แก่
1. ภาระผูกพันแบบชัดแจ้ง (Explicit Contingent Liabilities)
เป็นภาระผูกพันตามที่กำหนดไว้ในบทบัญญัติของกฎหมายหรือข้อกำหนดในสัญญา (ภาระผูกพันโดยนิตินัย) โดยเป็น ผลจากการดำเนินโครงการลงทุนที่ภาครัฐดำเนินนโยบายผ่านรัฐวิสาหกิจ โดยรัฐบาลเป็นผู้ค้ำประกันเงินกู้หรือเป็นผู้จัดหา เงินกู้และนำมาให้รัฐวิสาหกิจกู้ต่อ (On lending) เพื่อดำเนินโครงการ และเมื่อรัฐวิสาหกิจดังกล่าวไม่สามารถชำระหนี้เงินกู้ ดังกล่าวได้ ส่งผลให้รัฐบาลในฐานะผู้ค้ำประกันจะต้องเป็นผู้รับภาระการชำระหนี้เงินกู้ดังกล่าวแทน