Ysterografo Magazine_Issue 125

YYΓ γ.

A A R . ff R T rr T F ii F A eez A IRz e IR e

ΣΚΕΨΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΦΩΤΟ: TOBY SUMMERSKILL

editorial

ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΞΕΝΟΥ

Δεν ξέρω πώς μου ’ρθε να πάρω μαζί μου μόνο τα παπούτσια-πλατφόρμες. Ο Θ. πέθανε στο γέλιο όταν του το ομολόγησα καθώς περιμέναμε όλοι μας ακόμα τις βαλίτσες να εμφανιστούν στον ιμάντα. Η Ε. με κοίταζε έκπληκτη και με το ίδιο έκπληκτο ύφος μου είπε σχεδόν ειρωνικά «αυτό κορίτσι μου αποδεικνύει πως είναι η πρώτη φορά που πηγαίνεις σε art fair». Και ήταν γεγονός. Και σαν τέτοιο το ένιωσα, μια μέρα αργότερα, που φορώντας τα παπούτσια-πλατφόρμες γύριζα ήδη μέσα σε ένα τεράστιο πάρκο, μπαινοβγαίνοντας στις γκαλερί των χωρών, χαζεύοντας πότε τα έργα τέχνης και πότε αυτό το αλλόκοτο και ανάμικτο πλήθος που κατέφθανε λες και πήγαινε σε ένα τεράστιο πάρτι, το οποίο περίμενε καιρό. Οι πλατφόρμες από μια άλλη άποψη μου είχαν βγει και σε καλό. Γιατί κουραζόμουν εύκολα και έτσι καθόμουν για ώρα στα παγκάκια (είτε αυτά που βρίσκονταν στις αίθουσες, είτε εκείνα έξω στον κήπο) παρατηρώντας τον κόσμο και προσπαθώντας να μπω λιγάκι στο μυαλό τους, τη στιγμή που μπροστά από έναν πίνακα έφτιαχναν τη δική τους προσωπική και μυστική συνομιλία με την τέχνη. Ποιο έργο τους μιλούσε περισσότερο; Κι αν ναι τι τους έλεγε; Ποια ευαίσθητη φλέβα τους ενεργοποιούσε; Τι διάλογος υπήρχε μεταξύ τους; Τους παρακολουθούσα λοιπόν. Ανθρώπους από διαφορετικές χώρες, να χαζεύουν έργα καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο, να περπατούν ανάμεσα σε περφόρμερ και υπαίθρια γλυπτά, να κουβαλάνε τσάντες με καταλόγους και ύστερα να χωρίζονται σε πηγαδάκια συζητώντας για τον καλλιτέχνη με την πιο πρωτότυπη παρουσία. Τους παρακολουθούσα προσπαθώντας να ανιχνεύσω τι ακριβώς έκανε αυτή την ατμόσφαιρα που έφτιαχναν ιδίαιτερη. Δεν μπορούσα να το εντοπίσω. Η Ε. και ο Θ. που είχαν πάει σε δεκάδες τέτοια art fair, με βρίσκανε λιγάκι ρομαντική όταν τους είπα τις σκέψεις μου. Προτίμησαν να συνεχίσουν την κουβέντα τους για το ποια έργα βρήκανε υπέροχα και ποιοι καλλιτέχνες τους άφησαν παντελώς αδιάφορους. Εγώ άκουγα σιωπηλή, δεν συμμετείχα στα επιχειρήματα μα αισθανόμουν ενθουσιασμένη που όλοι γύρω μου μιλούσαν για τέχνη, έστω κι αν τα ονόματα των καλλιτεχνών που άκουγα δεν τα είχα ξανακούσει στη ζωή μου και έστω κι αν δεν μπορούσα να διαγνώσω ποια είναι η καινούρια τάση που επικρατεί στην τέχνη. Ακόμα κι αν η διοργάνωση έχει εμπορικό σκοπό, ακόμη κι αν γύρω σουλατσάρουν σκεφτικοί και προβληματισμένοι μεγάλοι συλλέκτες έτοιμοι να καταθέσουν μεγάλα χρηματικά ποσά για να εμπλουτίσουν τη συλλογή τους και να ενισχύσουν την πορεία ενός ανερχόμενου καλλιτέχνη, δεν παύει ένα art fair να αποτελεί, στην ουσία του και στις προσωπικές διαδρομές των καλλιτεχνών, υπόθεση καρδιάς. Και εκεί απευθύνεται, την ώρα που το πλήθος καταφθάνει και στέκεται για ώρα μπροστά από ένα γλυπτό ή μια πρωτότυπη περφόρμανς. Την ώρα δηλαδή που ένας μυστικός διάλογος αρχίζει στη γλώσσα της συγκίνησης και των πιο ευαίσθητων κρυμμένων μυστικών, που μόνο η τέχνη μπορεί να τα ακούσει και να τους δώσει χώρο.

Πήγα παντού, εκείνη τη χρονιά. Μάζεψα κι εγώ τους καταλόγους μου, σημείωσα σε ένα μπλοκάκι ό,τι μου άρεσε από αγωνία μην τα ξεχάσω, κάθισα σε παγκάκια και ένιωσα την ανάγκη να γράψω δύο αράδες, έτσι δικές μου, προσωπικές, που μου βγαίνανε σαν έμπνευση η οποία δανειζόταν κάτι από τις εμπνεύσεις των καλλιτεχνών κι ύστερα έβγαζα τις πλατφόρμες και άπλωνα κάτω από τον ήλιο, με μια ενέργεια αλλιώτικη, λες και άκουγα όλες αυτές τις μυστικές συνομιλίες γύρω μου.

«Χαλάλι που ξεποδαριάστηκα», είπα στον Θ. στην επιστροφή μας. «Να με πηγαίνετε μαζί σας κάθε φορά που προγραμματίζετε επίσκεψη σε ένα art fair», συμπλήρωσα. Εκείνος χαμογέλασε και με υπονοούμενο είπε στην Ε. πως το στοίχημα πέτυχε. Ήμουνα πια μυημένη. Δεν έφερα αντίρρηση. Γιατί ακόμα κι αν δεν έχεις ιδέα από τέχνη ή ακόμα κι αν δεν γνωρίζεις ούτε έναν από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν, το art fair εξακολουθεί να παραμένει μια υπέροχη εμπειρία. Αν έχεις τη δύναμη να κοιτάς με την καρδιά σου και όχι με τα μάτια και να ακούς έτσι τους μυστικούς προσωπικούς διαλόγους που σκορπίζονται σαν μυρωδιά στον αέρα…

ΥΓ. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον συνεργάτη μας Γιάννη Τσίτσοβιτς, editor τέχνης του περιοδικού Under/current που μας πήγε στο FRIEZE ART FAIR και μας μετέφερε, έστω και σε έντυπη μορφή, την ατμόσφαιρά του…

ΦΩΤΟ: TOBY SUMMERSKILL

με τον γιωργο σαββινιδη

ΠαρΑγοντας παρΑδοση

Nαι, πείτε μου ότι είναι τυχαίο ότι οι δύο κορυφαίοι μύστες της σύγχρονης κυπριακής εικαστικής δημιουργίας, Βότσης και Παράσκος, διοργανώνουν ατομικές εκθέσεις με λίγες μόνο μέρες διαφορά, ενώ το ίδιο διάστημα «τρέχει» σε άλλη γκαλερί και η δουλειά που υπογράφουν από κοινού με το μαθητή τους Στέφο Μεταξά. Με δεδομένο το βαρύ καλλιτεχνικό τους ’χνάρι, σε ό,τι σήμερα ονομάζουμε Σύγχρονη Κυπριακή Τέχνη, δεν έχουν σταματήσει ποτέ να τολμούν, να δοκιμάζουν, να πειραματίζονται, να αναιρούν ζωγραφικές παραδόσεις, μέρος των οποίων οι ίδιοι δημιούργησαν. Στις 18 του μήνα ο Σταςς εγκαινίασε την έκθεση «αναμνήσεις», με πολλά έργα, διαφορετικών διαστάσεων, που δημιούργησε τα τελευταία τρία χρόνια, με τα οποία αφηγείται θύμησες και εμπειρίες, κυρίως από τη νεανική του ηλικία. Σε διαφορετικό μήκος κύματος, αλλά με ανάλογη οπτική ένταση, ο Βότσης παρουσιάζει από τις 19 Νοεμβρίου μερικά από τα πιο πρόσφατα έργα του με τα γνώριμα μινιμαλιστικά και εννοιολογικά χαρακτηριστικά. Οι φιλότεχνοι θα έχουν και πάλι την ευκαιρία να απολαύσουν τις γραμμές στη βάση συνθετικής εικονογράφησης και γεωμετρικής σύνθεσης, τις τόσο οικείες και κατανοητές τόσο στον απλό θεατή, όσο και στον ειδικό του γεωμετρικού χώρου. Η έκθεση «Τρισυπόστατοι» που έχει φιλοξενηθεί τον περασμένο Μάρτιο στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας και παρουσιάζεται από αύριο Δεύτερα και στη Λευκωσία, στηρίζεται σε μια παράλογη ιδέα: Bότσης, Παράσκος και Μεταξάς επικοινωνούν ενώνοντας τις δυνάμεις τους πάνω στον ίδιο καμβά, με αποτέλεσμα οι εικαστικές τους γραφές άλλοτε να συνυπάρχουν αρμονικά και άλλοτε να συγκρούονται… μέχρις βανδαλισμού. Αποκάλυψη, Σταςς Παράσκος «Αναμνήσεις», 18 Νοεμβρίου - 3 Δεκεμβρίου, Αργώ, Στέλιος Βότσης, 19 Νοεμβρίου - 6 Δεκεμβρίου, Opus 39, «Τρισυπόστατοι», 24 Νοεμβρίου- 8 Δεκεμβρίου

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ LEONARD COHEN ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ «BOOK OF LONGING»

O

Η πΟζα της ζωΗς Ήταν το 1947 όταν ο Robert Capa ο Henri Cartier-Bresson, ο David Seymor και ο George Rodger άλλαζαν τον ρουν της ιστορίας της φωτοδημοσιογραφίας ιδρύοντας το Magnum. Το θρυλικό φωτογραφικό πρακτορείο έχει προσφέρει εκατομμύρια εικόνες, που χαϊδεύουν το βλέμμα και ακονίζουν το μυαλό, κάθε μια από τις οποίες αφηγείται και μια ιστορία. Ο Νίκος Οικονομόπουλος είναι ο πρώτος Έλληνας φωτογράφος που έγινε μέλος του Magnum. Το Ίδρυμα Ευαγόρα και Κάθλην Λανίτη και το σωματείο Φωτοδός φιλοξενούν στη Λεμεσό μια μοναδική αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στον ίδιο και το έργο του. Περιλαμβάνει 150 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, από την Ελλάδα και τα Βαλκάνια, που αντιπροσωπεύουν τα είκοσι και πλέον χρόνια φωτογραφικής πορείας. Όπως οι περισσότεροι φωτογράφοι - μέλη του φωτοειδησεογραφικού πρακτορείου, κινείται ανάμεσα στην καλλιτεχνική έκφραση και τις δημοσιογραφικές απαιτήσεις, δύο ιδιότητες που μοιάζουν να καταπιέζουν η μια την άλλη. Ωστόσο, περισσότερο από πολλούς συναδέλφους του, ο Νίκος Οικονομόπουλος έχει κατορθώσει να ενώσει τη στιγμιαία αλήθεια του φακού με την αιώνια ομορφιά ενός ζωγραφικού πίνακα, που αν και ασπρόμαυρος εκπέμπει φωτεινά χρώματα στο μάτι του θεατή. Το υλικό προέρχεται από δωρεά του καλλιτέχνη στο ίδρυμα Μπενάκη. Νίκος Οικονομόπουλος, Φωτογραφία, Αναδρομική έκθεση, Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη, 5 Δεκεμβρίου – 10 Ιανουαρίου

ΚΑποιοι βλΕπουν αλλιΩς

ΔιαφημΙζοντας μνΗμες Ο φακός του Μενέλαου Πήττα έχει ένα πολύ προσωπικό ύφος και το φωτογραφικό του έργο ένα πολυδιάστατο και ποιητικό περιεχόμενο. Το νέο του βιβλίο με τίτλο «Εμφιαλωμένη Mνήμη» (Time in a bottle), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ραβδοσκόπος, δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά έρχεται να επιβεβαιώσει τη νοσταλγική και ταυτόχρονα αλληγορική ματιά του. Θα έλεγε κανείς ότι το συνολικό του έργο είναι μια αδιάκοπη έρευνα με αντικείμενο την πολιτισμική ουσία, την ψυχή της Κύπρου. Παρότι διακατέχονται από ένστικτη λαϊκή αισθητική, οι φωτογραφίες του δεν έχουν εθνογραφική ουσία ή λαογραφικό χαρακτήρα. «Αναζητώ μια χαμένη πατρίδα ενεργοποιώντας τη δύναμη της μνήμης και διαστέλλοντας στιγμές νοσταλγίας», αναφέρει ο ίδιος. Η δουλειά αυτή, τεχνικά στηρίζεται στη φωτογράφηση χαρακτηριστικών αντικειμένων, που αναδεικνύονται ως σύμβολα τοπικού πολιτισμού. Τα αντικείμενα αυτά μπορεί να είναι βιομηχανικά προϊόντα, με φόντο αποκόμματα από έντυπα και φωτογραφίες και αντίστροφα. Η ματιά του είναι νοσταλγική και θλιμμένη, ωστόσο διακατέχεται έντονα από πηγαίο χιούμορ και ανάγκη για κοινωνική και πολιτική κριτική. Το ύφος των έργων του μιμείται το ύφος της διαφημιστικής φωτογραφίας, με το αποτέλεσμα να ομοιάζει με διαφημιστικές αφίσες. Με τον τρόπο αυτό σατιρίζει τη διαφήμιση και κάνει ένα σχόλιο πάνω στην κυρίαρχη αστική αισθητική. Μενέλαος Πήττας, «Εμφιαλωμένη Μνήμη», εκδόσεις Ραβδοσκόπος

Δυο γυναίκες αλληλοεξαρτώμενες, δυο αχώριστες αδελφές. Ένα ταξίδι και μια συνάντηση που θα αλλάξουν τη ζωή τους. Στις ράγες του θεατρικού έργου της Catherine Ann «Τίτα-Λου», που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1991 στο Παρίσι, κυλάει αυτή τη φορά το πειραματικό βαγόνι της θεατρικής ομάδας Σόλο για Τρεις. Όσοι είδαν την προηγούμενη πρόταση με βάση τις «Δούλες» του Genet, σίγουρα θα τη θυμούνται, ακόμη και μετά από… κρίση αμνησίας. Άλλωστε, ήταν η παράσταση που εκπροσώπησε για πρώτη φορά την Κύπρο στο Φεστιβάλ Θεάτρου OFF της Αβινιόν. Η ομάδα δημιουργήθηκε για να καταστήσει τη θεατρική εμπειρία μέσο επικοινωνίας, πειραματική έρευνα και αναζήτηση. Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί και πάλι πρόκληση για τους συντελεστές να εφαρμόσουν νέες φόρμες πειραματικής σκηνικής ερμηνείας και νέας ανάγνωσης του κειμένου. Άλλη μια απόπειρα εντρύφησης στο αιώνιο μυστήριο των ανθρώπινων σχέσεων, καθώς δοκιμάζονται και διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου και καθοριστικού ταξιδιού. Η Τίτα και η, εκ γενετής τυφλή, Λου ζουν μαζί από πάντα στη Βρετάνη. Ένα γράμμα θα τις οδηγήσει στο Παλέρμο. Το ταξίδι σηματοδοτεί τη μετάβαση από την παιδικότητα στην ωριμότητα και στη συνάντηση με τον ίδιο τους τον εαυτό. Χάνονται, απομακρύνονται, ξαναβρίσκουν η μία την άλλη. Ελευθερώνονται. Η Μαρία Μανναρίδου Καρσερά ανέλαβε και πάλι τη διασκευή και σκηνοθεσία, ο Κωνταντίνος Κουννής τα σκηνικά και η Μαρίνα Νικολαΐδου τα κοστούμια. Τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν οι Ερμίνα Κυριαζή και Χριστίνα Χριστόφια. Θεατράκι ΡΙΚ, 1, 9 & 10 Δεκεμβρίου, Τεχνοχώρος ΕΘΑΛ 3 Δεκεμβρίου, 8.30μ.μ.

Αμέτρητα έργα τέχνης, 151 γκαλερί, χιλιάδες επισκέπτες από όλο το κόσμο (μεταξύ τους αστέρες όπως η Gwyneth Paltrow και η Sofia Coppola) και τζίρος που ανέρχεται σε αρκετά εκατομμύρια στερλίνες – όλα αυτά σε έκταση 21.000 τετραγωνικών μέτρων κάτω από μια αχανή άσπρη τέντα στο Regent’s Park του Λονδίνου.

Frieze art fair! Μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές εκθέσεις τέχνης διεθνώς. Ο συνεργάτης μας Γιάννης Τσίτσοβιτς ήταν εκεί και μας περιγράφει τα πάντα. | ΦΩΤΟ: TOBY SUMMERSKILL, SAM ROBERTS

FRIE

EZE ART FAIR

Ο ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ APPETITE ΣΤΟ FRIEZE

14-18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008, REGENT’S PARK, ΛΟΝΔΙΝΟ Αναρωτιέμαι αν η Amanda Sharp και ο Μatthew Slotover φαντάστηκαν ποτέ, όταν το 1991 πρωτοξεκίνησαν το περιοδικό Frieze, ότι δώδεκα χρόνια μετά, το πόνημά τους θα έδινε μορφή στο φαινόμενο στο οποίο έχει εξελιχθεί το Frieze Art Fair. Οι φήμες λένε ότι του χρόνου η φουάρ, μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές εκθέσεις τέχνης διεθνώς, θα μετακομίσει σε ακόμα πιο μεγάλο χώρο στο Hyde Park. Παρόλα αυτά, το κλίμα στο φετινό Frieze ήταν κάπως ανήσυχο. Μέχρι πέρσι η ζήτηση ήταν τόσο μεγάλη που οι συλλέκτες συχνά είχαν μόλις τρία λεπτά στη διάθεσή τους για να αποφασίσουν την αγορά ενός έργου. Αλλά αυτές οι μέρες ανήκουν πια στο παρελθόν. Όχι ότι οι αγορές σταμάτησαν. Η γκαλερί Thomas Dane, για παράδειγμα, ξεπούλησε τα έργα της μέσα στην πρώτη ώρα των εγκαινίων. Απλά πλανιόταν στο χώρο η υπόνοια ότι όταν τα πράγματα ζορίζουν, η τέχνη μάλλον πέφτει κάπως στη λίστα των προτεραιοτήτων μας. Σε μερικά γραφεία των εκθεσιακών χώρων του Frieze – ειδικά στις ανερχόμενες ή μικρομεσαίες γκαλερί – οι γκαλερίστες φαίνονταν να περιμένουν αμήχανοι την άφιξη κάποιου από μηχανής θεούσυλλέκτη. Φαινομενικά, ο κόσμος της τέχνης έχει λόγους να αισθάνεται ακόμα ασφαλής. Στις 16 Σεπτεμβρίου – την ημέρα που ανακοινώθηκε η κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers, ένα μήνα πριν την έναρξη του Frieze – έργα του Hirst πουλήθηκαν στο Sotheby’s της Νέας Υόρκης για διακόσια σχεδόν εκατομμύρια δολάρια, σπάζοντας κάθε προηγούμενο ρεκόρ. Αν ισχύει όμως ο άγραφος κανόνας ότι η αγορά της τέχνης βρίσκεται περίπου δεκαοκτώ μήνες πίσω από την υπόλοιπη αγορά, τότε θα πρέπει οι οίκοι δημοπρασίας όπως το Sotheby’s, καθώς κι οι εμπορικές φουάρ τύπου Frieze, να προετοιμάζονται για ένα τράνταγμα. Οι επισκέπτες που κατάφεραν έστω και για λίγο να αγνοήσουν την εμπορική διάσταση του Frieze, ανταμείφθηκαν με τη δυνατότητα περισυλλογής εκθεμάτων που προέρχονταν από το Μπουένος Άιρες μέχρι το Πεκίνο. Σχεδόν όλα τα μεγάλα ονόματα ήταν παρόντα. Την ημέρα των εγκαινίων, ο εκθεσιακός χώρος της White Cube του Jay Jopling (που ξεκίνησε την καριέρα του πουλώντας πυροσβεστήρες) έσφυζε από τον κόσμο που είχε μαζευτεί για να δει έργα της Tracey Emin, των Chapman Brothers και του Damien Hirst. Στο χώρο της Gagosian (ή Go-Go, όπως είναι γνωστή στο καλλιτεχνικό κοινό) κρέμονταν εκπληκτικοί πίνακες της Jenny Saville και του Glenn Brown. Απέναντι, στην Gladstone Gallery, μπορούσε να θαυμάσει κανείς τις δημιουργίες του Anish Kapoor και του Andro Wekua. Πολλές γκαλερί από τις αναδυόμενες αγορές τέχνης, όπως η κινέζικη Vitamin και η XL από τη Μόσχα, έχουν καθιερωθεί πια στη φουάρ. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν συνήθως οι καλλιτέχνες που ιδιοποιούνται την ξεχωριστή αισθητική και ιστορία που τόπου προέλευσής τους αντί να αναμηρυκάζουν τις δοκιμασμένες κοινοτυπίες της Δυτικής Ποπ Αρτ, όπως έκαναν για παράδειγμα οι Ρώσοι Aristarkh Chernyshev και Alexei Shulgin με το «WowPod» – ένα γιγαντιαίο, πλήρως λειτουργικό iPod. Από τις πρωτοεμφανιζόμενες γκαλερί ξεχώρισε ιδιαίτερα η Long March του Πεκίνου και η κομψή σειρά γλυπτών με επικάλυψη μεταξιού με τίτλο «Mother’s!!!» της Lin Tianmiao. Την πιο ασυνήθιστη παρουσίαση είχε η Appetite από το Μπουένος Άιρες, της οποίας ο χώρος έβριθε από πεταμένα χαρτιά, σκουπίδια και αφίσες. «Ως τώρα οι αντιδράσεις του κόσμου ήταν διχασμένες», μου είπε η Daniela Luna, η διευθύντρια της γκαλερί. «Ή μας μισούν ή μας αγαπούν. Αλλά εμάς δεν μας ενδιαφέρει. Απλά θέλουμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Μας ενδιαφέρει όχι μόνο η τέχνη αλλά και το πώς ο τρόπος ζωής του καλλιτέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο». Εξίσου ζωηρή ατμόσφαιρα επικρατούσε έξω από το Sirkus, το ισλανδικό μπαρ του οποίου η πρόσοψη μεταφέρθηκε στο Frieze και εγκαταστήθηκε εκεί από την κολεκτίβα Kling & Bang. Ένα ομοίωμα του καλλιτέχνη Erling Klingenberg είχε στηθεί μποροστά από το μπαρ – το τεντωμένο του χέρι έδειχνε προς την είσοδο. Ο πραγματικός Erling ήταν μέσα και μιλούσε με κάποιον που φορούσε μαύρο κάλυπτρο στο δεξί μάτι. Όταν ρώτησα την κοπέλα πίσω από το μπαρ αν θα μείνει η εγκατάσταση του Sirkus εκεί μέχρι την τελευταία μέρα, μου απάντησε: «Φυσικά. Θα κρατήσουμε το πάρτι ζωντανό. Ασταμάτητο ποτό!» Το Sirkus ήταν πρωτοβουλία των Frieze Projects, υπό την αιγίδα των οποίων το Frieze αναθέτει σε καλλιτέχνες τη δημιουργία έργων που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή του κοινού. Στην άλλη άκρη της έκθεσης, για παράδειγμα, ο καλλιτέχνης Bert Rodriguez έκανε μασάζ ποδιών στους κουρασμένους επισκέπτες υπό τον τίτλο «Where You End And I Begin». O ποιητής Allen Ruppersberg πουλούσε αυτοσχέδια ποιήματα. Στο σκοτεινό δωμάτιο που σχεδίασε ο Tue Greenfort ένας ειδικός εξοπλισμός αφύγρανσης απέσταζε τον ιδρώτα των επισκεπτών και τον μάζευε σε μπουκάλια. Ακόμα και κάτι σχετικά κοινότυπο όπως το κάπνισμα επαναπροσδιορίζεται στο Frieze ως καλλιτεχνική πράξη: μέσα στους ηχομονωμένους θαλάμους του «The Straight Story» μπορούσε κανείς να απολαύσει ένα τσιγάρο υπό το πρόσχημα της τέχνης, παρόλο που το κάπνισμα στους εσώκλειστους δημόσιους χώρους απαγορεύεται πια στην Αγγλία. Το κλου του πενταήμερου ήρθε όμως τελείως αναπάντεχα μέσα στο χώρο της νεοϋρκέζικης Broadway 1602, όπου η Shana Moulton έδινε μιαν καλλιτεχνική παράσταση. Ο συγχρονισμός της καλλιτέχνιδας ήταν άψογος, ενσωματώνοντας με άνεση χορό, εικαστικά ερεθίσματα, βίντεο, μουσική και θέατρο σε ένα περφόρμανς που άφησε άναυδο το κοινό. Η παράσταση ήταν χαρακτηριστική των μέσων που διαθέτουν στα χέρια τους οι καλλιτέχνες για να εμφυσήσουν ζωή στο εξασθενημένο σώμα της τέχνης, με στροφή προς τις μορφές έκφρασης που δύσκολα εμπορικοποιούνται, όπως οι περφόρμανς και τα συμμετοχικά έργα. Ενώ προχωρούσα προς την έξοδο, αναλογιζόμουν την επικεφαλίδα μιας εφημερίδας που είχε πιάσει πρωτύτερα το μάτι μου στο Frieze: «Είναι τέχνη αν δεν μπορείς να το αγοράσεις;» Έχοντας παρακολουθήσει τη Shana Moulton εν δράσει, η απάντησή μου δεν θα μπορούσε παρά να είναι θετική.

FRIEZE

CROWD

| ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ / ΦΩΤΟ: TOBY SUMMERSKILL, SAM ROBERTS

Ήταν αρκετά συγκινητικό θέαμα: ένα νεαρό ζευγάρι μπροστά από το τεράστιο γλυπτό-τορπίλη της Sarah Lucas, το αγόρι να οδηγεί την κοπέλα από το χέρι, προσπερνώντας τον εκθεσιακό χώρο της Contemporary Fine Arts του Βερολίνου. Η αλήθεια είναι ότι, αν αφήσουμε πέρα τους κροίσους-συλλέκτες, τους γκαλερίστες και τους φορτικούς διαπραγματευτές, τους κριτικούς, δημοσιογράφους και τους VIPS, το Frieze δεν θα ήταν αυτό που είναι χωρίς τη συμμετοχή του γενικού κοινού, που στοχαζόταν τα έργα και αναζητούσε το δρόμο του – συχνά για το κοντινότερο καφέ ή WC – μέσα από τους δαιδαλώδεις διαδρόμους της φουάρ.

FRIEZE

PROJECTS

| κειμενο: William Alderwick / φωτο: toby summerskill

ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ SIRKUS

Οι εκθέσεις βιομηχανίας είναι όλες οι ίδιες. Είτε μιλάμε για τέχνη, βιβλία, μόδα ή πετροχημικά και πιο παραδοσιακά μεγαλο -προϊόντα, οι εκθέσεις γίνονται σε τεράστιους χώρους γεμάτους διαχωριστικά και πάγκους. Αυτές οι εκθέσεις έχουν τη χρήση τους. Οι επαγγελματίες συμμετέχουν για να παρουσιάσουν τα προϊόντα τους, να δικτυωθούν και να κάνουν γνωριμίες, να μάθουν για τις τελευταίες ανακαλύψεις και τα νέα ταλέντα· οι δημοσιογράφοι και οι κριτικοί για να «βγάλουν λαυράκι». Οι φουάρ τέχνης δεν είναι διαφορετικές, με τις μεγαλύτερες συμφωνίες να κλείνονται συχνά μισή ώρα πριν να ανοίξουν οι πόρτες. Το να περπατάς στους ατελείωτους διαδρόμους για μέρες προσπαθώντας την ίδια στιγμή να παραμείνεις ανοιχτός σε πίνακες, γλυπτά και βίντεο που φωνάζουν μπροστά στα μάτια και στα αφτιά σου, μπορεί να αποτελέσει μια πολύ δύσκολη εμπειρία. Με το που τελειώνει η φουάρ, νιώθεις να βουλιάζεις σε μια κατάσταση ζόμπι. Εξαντλημένος, δύσκολα ξεχωρίζεις τα έργα μεταξύ τους, πόσο μάλλον το καλό από το κακό και δύσκολα μπορείς να ανακαλέσεις κάποιο πραγματικό συναίσθημα ή σκέψη. Το Frieze Projects είναι μια προσπάθεια να σπάσει η μονοτονία με ένα πρόγραμμα έργων τέχνης που προτείνεται από επιμελητές, το οποίο σχετίζεται με το περιβάλλον της έκθεσης αυτής καθ’ εαυτής. Οι επιλεγμένοι καλλιτέχνες κατατοπίζονται έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουν τη μοναδική συνθήκη του Frieze ως καμβά τους και να παράγουν έργα in situ που να ανταγωνίζονται την εμπειρία της έκθεσης. Στην περσινή διοργάνωση είδαμε την εγκατάσταση του Richard Price με ένα vintage σπορ αυτοκίνητο και μοντέλα με ελάχιστα ρούχα να «στολίζουν» το καπό. Το έργο βραχυκύκλωνε τη φουάρ όπως και το σόου αυτοκινήτου, υπονοώντας με έναν παιχνιδιάρικο τρόπο ότι το να συλλέγει κανείς τέχνη έχει να κάνει εξίσου με φαλλικούς συμβολισμούς όπως και το να έχεις το πιο φανταχτερό σπορ αυτοκίνητο. Τα projects φέτος κυμαίνονταν μεταξύ των αποπροσανατολιστικών καιρικών ήχων του Pavel Büchler και των χρυσών εισιτηρίων του Cory Arcangel, τα οποία επενέβαιναν στη διαδικασία επιλογής γκαλερί της φουάρ. Ο Büchler έπαιζε ήχους ακριβώς αντίθετους των εξωτερικών καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν εκτός της έκθεσης, θέλοντας έτσι να υπογραμμίσει την εμπειρία της απομάκρυνσης από την πραγματικότητα από τη στιγμή που κάποιος εισέρχεται στο μοναδικό κλίμα που επικρατεί σε μια τέτοια διοργάνωση. Ο Arcangel έκρυψε ένα χρυσό εισιτήριο σε μια από τις σοκολάτες που έστειλε στις γκαλερί που απέτυχαν να γίνουν δεκτές στη φουάρ· σε αυτόν που τελικά βρήκε το εισιτήριο δόθηκε εκθεσιακός χώρος. Η πιο διακριτική παρέμβαση ήταν ενδεχομένως αυτή της Ceal Floyer, η οποία πέρασε την έκθεση τοποθετώντας σουβέρ μπίρας κάτω από τα πόδια των τραπεζιών σε ένα από τα καφέ. Θέλοντας να αναφερθεί σε έναν από τους πιο κοινούς εκνευρισμούς τής κοινωνικής ζωής, η Floyer ξανα-σταθεροποιούσε τα τραπέζια, αντιμετωπίζοντας τον κόσμο λες και ήταν η υπάλληλος της φουάρ με το σημαντικότερο καθήκον. Ένα μεγάλο κλουβί πουλιών με τρεις παπαγάλους προσέλκυσε μεγάλο ενδιαφέρον, με την καλλιτέχνη Agnieszka Kurant να υπογραμμίζει τη ζωολογικού τύπου ατμόσφαιρα της φουάρ, καθώς οι Kling og Band, μια κολεκτίβα καλλιτεχνών από την Ισλανδία, εγκατέστησε μια παμπ – η οποία είχε μεγάλη απήχηση μεταξύ των καλλιτεχνών με αδυναμία στο ποτό. Η κολεκτίβα είχε διασώσει την πρόσοψη και το εσωτερικό του κατεδαφισμένου μπαρ Sirkus, το οποίο θεωρείτο ορόσημο της εναλλακτικής σκηνής του Reykjavik. Πρόσοψη και εσωτερικό, λοιπόν, χρησιμοποιήθη-

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΘΑΛΑΜΟΙ ΤΟΥ «THE STRAIGHT STORY»

καν για να στήσουν το μπαρ στο Frieze, μεταφέροντας το τσίρκο του μπαρ στο τσίρκο της φουάρ. Ένα εξαιρετικά πιστό πορτρέτο του καλλιτέχνη Erling Klingenberg έδειχνε με το δάχτυλό του την είσοδο στο μπαρ. Η επέμβαση ωστόσο που ξεχώρισε φέτος στο Frieze Projects ήταν οι θάλαμοι για καπνιστές του Norma Jeane. Σε ένα άνοιγμα στις πίσω αίθουσες της διοργάνωσης δέσποζε μια σειρά από γυάλινα δωματιάκια. Το καθένα απ’ αυτά ήταν εξοπλισμένα με τα ελάχιστα: μια καρέκλα, ένα ψυγείο για νερό, έναν κάλαθο αχρήστων κι ένα σταχτοδοχείο. Εάν η έκθεση είχε ένα έργο-ατραξιόν, αυτό ήταν. Η καινοτομία του να μπορεί κανείς να καπνίσει ξανά σε εσωτερικό χώρο μετά την απαγόρευση, εξασφάλιζε μια συνεχή ροή ανθρώπων στις συχνά μεγάλες ουρές αναμονής. Με την είσοδό σου όμως στο δωμάτιο όλες οι απολαύσεις που συνδέονται με την πράξη ανατρέπονταν ή χάνονταν. Καθώς το κάθε κουβούκλιο ήταν σχεδόν ηχομονωμένο, ο καπνιστής ένιωθε απομονωμένος από τους υπόλοιπους επισκέπτες της φουάρ, πράγμα που αφαιρούσε την κοινωνική διάσταση του καπνίσματος. Εκτός από ορισμένες βουβές και αόριστες κινήσεις η επικοινωνία με τους έξω ήταν αδύνατη. Εξοστρακισμένος από τον περίγυρό του, σε μια κατάσταση καραντίνας, ο καπνιστής αφήνεται μόνος του με την πράξη του καπνίσματος ανόθευτη. Χωρίς τις κοινωνικές της διαστάσεις αυτή η συνήθως σύντομη πράξη έμοιαζε ατελείωτη καθώς η συναίσθηση της πράξης σε κυριεύει και ο χρόνος που χρειάζεται για να καπνίσεις ένα τσιγάρο μοιάζει να μακραίνει. Κι αυτό εντείνεται από το ότι νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε έκθεση. Περιτριγυρισμένος από ένα πλήθος που παρακολουθεί, ο καπνιστής γίνεται το θέαμα. Ο Jeane ενσωμάτωσε αυτό το στοιχείο στη δουλειά του ζητώντας από τους καπνιστές να υπογράψουν μια φόρμα συγκατάθεσης πριν εισέλθουν. Αυτό περιλάμβανε μάλιστα τη συμμετοχή στο performance με το να υποδύονται την πράξη καπνίσματος του καλλιτέχνη. Έχοντας δουλέψεις εκτός του εμπορικού συστήματος των γκαλερί και δανειζόμενος το όνομα της περσόνας του από τη Marilyn Monroe, το performance και η εγκατάσταση του Jean είχε ένα σκοπό, το στοχασμό πάνω στη λογική των κανονισμών και της νομοθεσίας σχετικά με το κάπνισμα. Ανακαλώντας με έναν περίεργο τρόπο τα λευκά κελιά του Eichmann από τη δική για το Ολοκαύτωμα, τα κουβούκλια προκαλούσαν έντονα την ιδέα της καταδίωξης (ιδιαίτερα όσον αφορά τους καπνιστές και τους ναρκομανείς) και τα ηθικά σκαμπανεβάσματα των κανονισμών και της νομοθεσίας γενικά. Πάραυτα, τα κουβούκλια προσέφεραν ένα ευπρόσδεκτο διάλειμμα από τη φασαρία της φουάρ. Με το τέλος της διοργάνωσης, όταν τα πλήθη αραίωσαν, πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τους θαλάμους για να γλιτώσουν χρόνο απ’ το να περπατήσουν στην άλλη άκρη του παβίλιον για να καπνίσουν έξω. Πολλοί καπνιστές χρησιμοποιούσαν το διάλειμμα αυτό για να τηλεφωνήσουν σε φίλους, να διαβάσουν ή για να παρακολουθήσουν τον κόσμο. Στο Frieze, ο καλύτερος τρόπος για να δραπετεύσεις από την εξάντληση και την απορρόφηση από την τέχνη ήταν να γίνεις ένα έργο «καπνιστικής» τέχνης.

ΤΟ ΚΕΡΙΝΟ ΟΜΟΙΩΜΑ ΤΟΥ ERLING KLINGENBERG

SCULPTURE PARK

ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΟΥ UGO RONDINONE, «SUNRISE. EAST. MAY, JUNE, JULY, AUSGUST, OCTOBER AND DECEMBER»

| ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ / ΦΩΤΟ: TOBY SUMMERSKILL

Το Sculpture Park, το υπαίθριο πάρκο με τα γλυπτά δίπλα στην τέντα του Frieze, παραμένει μια από τις πιο παραμελημένες διαστάσεις της φουάρ, παρόλο που φέτος σχεδόν διπλασιάστηκε η έκτασή του. Εδώ όμως, μακριά από τους περισπασμούς του κόσμου, είναι όπου μπορεί κανείς να εκτιμήσει τα έργα στην ολότητά τους, κάτι που δικαιώνει απόλυτα την ανάβαση λοφίσκων στα μέσα του βρετανικού φθινοπώρου. Τα έργα που είχαν διαταχθεί στο πάρκο, έδιναν λίγο την εντύπωση φουτουριστικών Νήσων του Πάσχα, με δεκαέξι σύγχρονα γλυπτά να έχουν πάρει τη θέση των περίφημων αγαλμάτων μοάι. Το έργο που τράβηξε τη μεγαλύτερη προσοχή – ιδαίτερα από μικρά παιδιά που το δακτυλόδειχναν, φωνάζοντας «κοίτα!»

– ήταν το «Mind shut down» του Subodh Gupta, στον οποίο ο τύπος έχει δώσει το παρατσούκλι «ο Ινδός Damien Hirst». Η σύγκριση έχει κάποια βάση: και στους δυο καλλιτέχνες αρέσουν τα κρανία (ο Hirst πρόσφατα επίστρωσε ένα με διαμάντια και το ονόμασε «For the Love of God»), ενώ η απήχησή τους συχνά βασίζεται στο «σύνδρομο της κίσσας», που προϋποθέτει μιαν ενστικτώδη αλλά αφελή έλξη προς τα φανταχτερά αντικείμενα. Το γυαλιστερό, μεταλλικό τεχνούργημα πάντως έδωσε μιαν ενδιαφέρουσα, αν και κάπως κραυγαλέα χροιά στο πάρκο. Τοποθετημένο μερικά μέτρα πιο πέρα, το «Large Rose III» της Liz Craft θα μπορούσε άνετα να έχει ξεπηδήσει από την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων». Κάτι μεταξύ ανθού και μικρού σπιτιού, που στη βάση του μπορούσε να ξεχωρίσει κανείς ένα ξαπλωμένο σώμα, το «τριαντάφυλλο» αυτό με κάθε ματιά αποκάλυπτε καινούριες ονειρικές πτυχές, εκμεταλλευόμενο πλήρως τις τρεις διαστάσεις που έχει στη διάθεσή της η γλυπτική για να δημιουργήσει τους προσωπικούς της κόσμους. Το πιο εντυπωσιακό έργο όμως – αν και πρόκειται για καλλιτεχνική εγκατάσταση μάλλον, παρά γλυπτό – παρουσίασε ο Βρετανός καλλιτέχνης και συγγραφέας Harland Miller, ο οποίος απέκλεισε μία γωνιά του πάρκου, μετατρέποντάς την σε σκηνή εγκληματολογικής έρευνας. Ο τίτλος του; «The Bigger the Search Light the Larger the Circumference of the Unknown» (Όσο πιο μεγάλος ο προβολέας τόσο πιο μεγάλη η περιφέρεια του αγνώστου). Η θέα των ανδρείκελων να ψάχνουν στο γρασίδι κάτι ανύπαρκτο, προκαλούσε ένα απόκοσμο συναίσθημα και ταυτόχρονα μαρτυρούσε μια τυπικά βρετανική αρέσκεια προς το χιούμορ του παραλόγου.

GARDAR EIDE EINARSSON, «CLUB (DESTROY THIS MAD BRUTE)»

ΤΟ «LIBERTY GRIP» ΤΟΥ GARY HUME

MICHAEL CRAIG-MARTIN, «PITCHFORK (COLOUR BLUE)»

SUNDARSHAN SHETTY, «THE HISTORY OF LOSS»

ΓΛΥΠΤΟ ΤΟΥ ROBERT MELEE

ΤΟ «MIND SHUT DOWN» ΤΟΥ SUBODH GUPTA

ΤΟ «ANOTHER SIDE» ΤΟΥ QIU ZHIJIE

ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ «THE BIGGER THE SEARCH LIGHT THE LARGER THE CIRCUMFERENCE OF THE UNKOWN» ΤΟΥ HARLAND MILLER

ΜΕΣΑ ΣΤΟ «LARGE ROSE III» ΤΗΣ LIZ CRAFT

ΠΕΚΙΝΟ

Gallery LONG MARCH SPACE

Υπάρχει χώρος για κάτι καινούριο και επαναστατικό, υποστηρίζει ο David Tung, ιδρυτής της γκαλερί που ξεχώρισε περισσότερο από όλες, στο φετινό Frieze. | ΚΕΙΜΕΝΟ: WILLIAM ALDERWICK / ΦΩΤΟ: SAM ROBERTS Ενώ φοιτούσε ακόμα στο Goldsmits, ο David Tung αποφάσισε να επανεξετάσει τις μνήμες του από την Κίνα και να μελετήσει τη σύνδεση της ιστορικής συνείδησης με το αίτημα για κοινωνική αλλαγή. Ήταν τότε, το 2002, όταν ίδρυσε το Long March Project, έναν οργανισμό ο οποίος σκοπό είχε να συνδέσει τα διαφορετικά θέματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη κινέζικη τέχνη. Μέσα από τη συμμετοχή 250 Κινέζων αλλά και ξένων καλλιτεχνών, το Project ακολούθησε τα χνάρια της επαναστατικής κινέζικης Μακράς Πορείας (1934-36). H Long March Space ήταν ένας από τους πρώτους χώρους που πραγματοποίησε performance art και video installations και σήμερα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς ανεξάρτητους οργανισμούς τέχνης στην Κίνα. Στον υπέροχο λευκό χώρο της στο Frieze, η γκαλερί Long March παρουσίασε τη δουλειά των Lin Tianmiao και Guo Fengyi. Η σειρά «Mothers!!!» της Tianmiao (ακέφαλα γλυπτά γυναικείων υπέρβαρων σωμάτων) αποκάλυπτε την ανωριμότητα που έρχεται και πάλι στην επιφάνεια όσο μεγαλώνουμε, σε αντιπαραβολή με τη γυναικεία σεξουαλικότητα και ματαιοδοξία. Τα σχέδια «Eight Immortals» της Fengyi απεικόνιζαν πορτρέτα απόκοσμων και μυστικιστικών υπάρξεων. Ο συνδυασμός των δύο αυτών καλλιτεχνών και ο αντίκτυπος από τις δουλειές τους ήταν καταπληκτικοί, καμία άλλη γκαλερί δεν κατάφερε να παρουσιάσει μια τόσο έκδηλα ενιαία αισθητική, στο φουάρ.

-Ποια είναι η κατεύθυνση που ακολουθεί η γκαλερί σας; Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο το οποίο ψάχνετε στους καλλιτέχνες σας και στις εκθέσεις που διοργανώνετε; Η Long March Space έχει διπλή δραστηριότητα: Πρώτον, ως έδρα του Long March Project, που είναι on going, αναλαμβάνει την επιμέλεια project που σκοπό έχουν να αναδείξουν νέους τρόπους σύλληψης της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και καλλιτεχνικής πραγματικότητας. Δεύτερον, ως μια εμπορική γκαλερί αντιπροσωπεύει καθιερωμένους αλλά και ανερχόμενους καλλιτέχνες.

-Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για τη δουλειά των δυο καλλιτεχνών που παρουσιάσατε στο Frieze; Η παρουσίαση ήταν βασικά ένας διάλογος μεταξύ δυο διαφορετικών γενιών γυναικών καλλιτεχνών της Κίνας. Της Lin Tianmiao και της αυτοδίδακτης Guo Fengyi που γεννήθηκε το 1942. Τα έργα της Tianmiao κυμαίνονται μεταξύ εγκαταστάσεων και πινάκων και συνδέονται μεταξύ τους μέσω ενός μοτίβου κλωστής και υφάσματος, το οποίο εξερευνά την ιδέα της οικιακής εργασίας και του φύλου. Η δουλειά της Fengyi είναι μια έρευνα του πνευματικού κόσμου του βουδισμού και της παραδοσιακής κινέζικης κοσμολογίας. Υποστηρίζει πως μέσα από τα σχέδιά της, μπορεί να δώσει φόρμα στην ενέργεια των θεμάτων της.

- Πώς επηρεάζει στην επιλογή των καλλιτεχνών αλλά και την αισθητική της γκαλερί, το ότι προέρχεστε από την Κίνα; Το περιεχόμενο είναι το πιο βασικό μας κριτήριο στην προσπάθειά μας να συστήσουμε συγκεκριμένα θέματα και καλλιτέχνες στο διεθνές κοινό. Επειδή η έδρα μας είναι η Κίνα, κυρίως αντιπροσωπεύουμε Κινέζους καλλιτέχνες. Εκείνο ωστόσο που μας ενδιαφέρει, είναι να προκαλέσουμε με δουλειές που παρουσιάζουν μια εναλλακτική προσέγγιση του τι σημαίνει Κίνα. H Long March Spaces δεν βάζει περιορισμούς σε θέματα εθνικότητας, φύλου, μέσων ή ηλικίας των καλλιτεχνών που αντιπροσωπεύει.

- Πώς συγκρίνετε το Frieze με άλλες εκθέσεις τέχνης και πώς πιστεύετε ότι έχει διαμορφωθεί με τα χρόνια; Αυτή είναι η πρώτη χρονιά που συμμετέχουμε στο Frieze αλλά πάντα το παρακολουθούσαμε και διαπιστώνω ότι έχει εξελιχθεί στην πιο σημαντική σύγχρονη πλατφόρμα τέχνης στην αγορά της τέχνης. Έχει καθιερωθεί σαν μια από τις λίγες εμπορικές εκθέσεις τέχνης όπου λαμβάνεται υπ’ όψιν η σχέση μεταξύ του προϊόντος και της αγοράς. Ποια ήταν η ανταπόκριση του κοινού στα έργα που παρουσιάσατε; Ήταν πάρα πολύ καλή. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός κόσμου ενδιαφέρθηκε να δει κάτι διαφορετικό από την Κίνα. Τι επίδραση θα έχει η οικονομική κρίση στην αγορά τέχνης; Αναμφισβήτητα θα επηρεάσει το χώρο της τέχνης, από την παραγωγή μέχρι και την ερμηνεία των έργων τέχνης. Είναι σημαντικό να μετατρέψουμε αυτή την κατάσταση σε πηγή δημιουργικότητας και να ανοίξουμε έτσι νέες πλατφόρμες συνεργασίας. Υπάρχει χώρος να δημιουργήσουμε κάτι επαναστατικό και καινούριο. Έτσι κι αλλιώς πιστεύω πως όταν βρίσκεσαι σε διαμάχη, ο ιδεαλισμός είναι πάντοτε πιο ισχυρός από την πραγματικότητα.

1.

2.

3.

1,2. ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΙΡΑ «MOTHER’S���» ΤΗΣ LIN TIANMIAO 3. Ο DAVID TUNG ΤΗΣ LONG MARCH ΜΠΟΣΤΑ ΑΠΟ ΕΡΓΑ ΤΗΣ GUO FENGYI

Ο ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ LONG MARCH ΣΤΟ FRIEZE

ΜΠΟΥΕΝΟΣ ΑΪΡΕΣ

Gallery APPETITE

Η Daniela Luna δίχασε το κοινό του Frieze με τη «βρόμική της» αισθητική και τις χαοτικές παραστάσεις της. Η ίδια ωστόσο ομολογεί πως ψάχνει για κάτι άγριο και αδηφάγο. | ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ / ΦΩΤΟ: SAM ROBERTS Ο εκθεσιακός χώρος της Appetite, στο Frieze, έμοιαζε με φοιτητικό δωμάτιο μετά από ολονύχτιο πάρτι: στο πάτωμα βρισκόντουσαν σκορπισμένα άδεια μπουκάλια, χαρτοπόλεμος, ανοιγμένες κονσέρβες και χαρτιά, ενώ τους τοίχους στόλιζαν αφίσες, γκράφιτι, συνθήματα και αυτοκόλλητα. Χαμηλά σε μια γωνία κάποιος είχε γράψει «Είσαστε βρικόλακες». Δίπλα, η ευγενική παράκληση: «Παρακαλώ μη μετακινείτε τα σκουπίδια». Ο διαχωρισμός μεταξύ τέχνης και απορριμμάτων σ’ αυτή την γκαλερί φαίνεται να είναι αμφίβολος. Η ιδρύτρια και διευθύντρια της Appetite είναι η 30χρονη Daniela Luna, που με τη βρόμικη αισθητική της και τις χαοτικές παραστάσεις που έστησε δίχασε τις απόψεις του κοινού. Πολλοί προσπέρασαν το χώρο με αδιαφορία ή μια ελαφριά έκφραση απέχθειας, ενώ άλλοι – ιδιαίτερα έφηβοι και φοιτητές – τον κοίταζαν με ενδιαφέρον. Σε όποια παράταξη όμως και να τοποθετηθεί κανείς, δεν μπορεί παρά να παραδεχτεί την ενέργεια και τον ενθουσιασμό της νευρώδους Αργεντινής, που κατάφερε με τόσο αυτοσχέδιο τρόπο να τραβήξει την προσοχή των μίντια και των επισκεπτών. Πώς ξεκίνησες την γκαλερί; Το Appetite ξεκίνησε στις 3 Ιουνίου 2005, την ημέρα που είχα την πρώτη μου έκθεση. Ήταν δύσκολα. Κανείς δεν με ήξερε, ούτε ήξερα πώς να διευθύνω μια γκαλερί. Ήταν μεγάλη πρόκληση. Ήθελα όμως να κάνω κάτι που να έχει την οργή και τη φρεσκά-

δα της εναλλακτικής σκηνής αλλά ταυτόχρονα να έχω ευρύτερο πεδίο δράσης ώστε να το οδηγήσω όπου θέλω εγώ. Πώς θα χαρακτήριζες την κατεύθυνση της γκαλερί; Ψάχνεις κάτι συγκεκριμένο από τους καλλιτέχνες σου; Ψάχνω κάτι άγριο, διακαές, αδηφάγο. Δεν μου αρέσει η τέχνη που αναπαύεται. Θέλω να παίρνω ρίσκα. Επηρεάζει την επιλογή των καλλιτεχνών και την αισθητική της γκαλερί σου, το ότι προέρχεσαι από την Αργεντινή; Μετά την κρίση του 2001 η Αργεντινή έκανε μια ριζική στροφή. Πολλές καινούριες και πρωτότυπες ιδέες άρχισαν να πραγματοποιούνται με επιτυχία. Νομίζω ο κόσμος πήρε πίσω στα χέρια του την εξουσία. Κατά μέρος αυτό οφείλεται στο ότι ξέρουμε πώς να δημιουργήσουμε κάτι από το μηδέν. Αυτό έλεγα στον κόσμο του Frieze που με ρωτούσε για τα σκουπίδια στο χώρο μας: αυτό που για άλλα άτομα είναι για πέταμα για μας μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί. Έτσι είμαστε εμείς οι Αργεντίνοι. Μπορεί να σκεφτούμε την καλύτερη ιδέα και να την εφαρμόσουμε χωρίς καθόλου λεφτά, απλά μέσω της σκληρής δουλειάς. Πώς βρίσκεις το Frieze σε σύγκριση με άλλες φουάρ; Δεν έχω συμμετάσχει σε τόσες πολλές φουάρ και είναι η πρώτη μου φορά στο Frieze, αλλά είχα την πλήρη υποστήριξη της Amanda Sharp [που θεσμοθέτησε το Frieze Art Fair μαζί με τον Matthew Slotover] από τη στιγμή που δεσμεύτηκε να μας συμπεριλάβει. Ακόμα κι όταν το Frieze αναγκάστηκε να φέρει περισσότερους σεκιουριτάδες εξαιτίας μας, πάντα ήθελαν να μείνουμε πιστοί σ’ αυτό που είχαμε σκοπό να κάνουμε. Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού στα έργα που παρουσίασες φέτος; Οι πιο πολλοί είπαν ότι ήταν αναζωογονητικό που ήρθαν στο χώρο μας και είδαν κάτι τόσο ζωντανό. Άλλοι φοβήθηκαν ή τσαντίστηκαν ή δεν καταλάβαιναν τι γινόταν. Αλλά πολλά άτομα συμμετείχαν. Ακόμα και οι σεκιουριτάδες μάς είπαν ότι διασκέδασαν πολύ. Ποιος κατά τη γνώμη σου ήταν ο καλύτερος νέος καλλιτέχνης που παρουσιάστηκε (εξαιρώντας τους καλλιτέχνες της Appetite); Δεν είχα πολύ χρόνο να δω καλά τους χώρους των υπόλοιπων γκαλερί. Αλλά μου άρεσε πολύ ο Hernan Bas, παρόλο που έχω ξαναδεί έργα του. Πώς πιστεύεις ότι έχουν επηρεάσει οι αναδυόμενες αγορές το χαρακτήρα της παγκόσμιας τέχνης; Οι αναδυόμενες αγορές και η εναλλακτική κουλτούρα είναι εξίσου σημαντικές. Πάντα δημιουργούν κάτι πρωτοπόρο και συνήθως εκεί εντοπίζονται πρώτα οι καινούριες εξελίξεις. Τι επίδραση θα έχει η οικονομική κρίση στην αγορά τέχνης; Ήθελα ο χώρος μας στο Frieze να αντικατοπτρίζει το χάος, τη σύγχυση και το φόβο που έχει προκληθεί. Για μένα όμως η κρίση αποτελεί ένα είδος ευκαιρίας, γιατί επιτάσσει την επινόηση καινούριων μεθόδων με τις οποίες μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα.

1.

1. ΕΡΓΟ ΤΟΥ YAMADU RODRIGUEZ 2. ΤΕΧΝΗ Ή ΣΚΟΥΠΙΔΙA; ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΚΑΤΑΣΤΑΤΟΥ ΠΑΤΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ APPETITE 3. Η DANIELA LUNA ΠΟΖΑΡΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΚΟ

2.

3.

Ο ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ APPETITE ΣΤΟ FRIEZE

ΑΘΗΝΑ

gallery THE BREEDER

Oι Breeder παρέμειναν και σ’ αυτή την παρουσία τους στο Frieze…progressive rock. | ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ / ΦΩΤΟ: SAM ROBERTS Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στον εκθεσιακό χώρο της αθηναϊκής γκαλερί The Breeder, φέτος, στο Frieze ταλαντεύονταν μεταξύ του απόκοσμου και του αποκαλυπτικού. Ακόμα και ο πάγκος στον οποίο καθόντουσαν οι γκαλερίστες Γιώργος Βαμβακίδης και Στάθης Παναγούλης, από του οποίου τις άκρες ξεπηδούσαν κέρατα άλκης, παρέπεμπε σε κάτι μυθολογικό. Αυτή η προσοχή στη λεπτομέρεια, καθώς και η εκλεκτική στάση της γκαλερί απέναντι στα ανερχόμενα ταλέντα, φαίνεται να εξηγεί το μυστικό της επιτυχίας της. Μάλλον δεν είναι τυχαία η συμμετοχή της Breeder στο Frieze από το 2003, την πρώτη κιόλας χρονιά που καθιερώθηκε η διοργάνωση. Πίσω από το ζωομορφικό έπιπλο κρέμονταν δύο έργα του Στέλιου Φαϊτάκη, ήδη γνωστού στο ελληνικό κοινό από τη συμμετοχή του πέρσι στην αθηναϊκή μπιενάλε, Destroy Athens: ο «Κατακλυσμός» και ένας ως τώρα άτιτλος πίνακάς του. Ο «Κατακλυσμός» απεικονίζει ένα είδος Δευτέρας Παρουσίας όπου οπλισμένοι σέρφερ με φλεγόμενα φωτοστέφανα και καρχαρίες και τα πιθανά θύματά τους πλέουν μαζί με πνιγμένους σε ένα χρυσό χείμαρρο που έχει κατακλύσει μια πόλη. Στις ταράτσες και τα μπαλκόνια των πολυκατοικιών άτομα που μοιάζουν να είναι εθνοφρουροί συγκρούονται με τους πολίτες. Με τις αναφορές του στη βυζαντινή αγιογραφία – στοιχεία της οποίας άρπαξε και με μια σπρωξιά έφερε στο παρόν – την πολιτική θεματολογία των έργων του και τη χρήση τεχνικών από αβγοτέμπερα μέχρι στένσιλ, ο Φαϊτάκης παρουσίασε στο κοινό του Frieze ένα όραμα απαράμιλλης τόλμης και πρωτοτυπίας. Σε μια άλλη πλευρά του χώρου, οι πίνακες της Iris Van Dongen και του Scott Treleaven – του οποίου τα έργα είναι επίσης ένα συνονθύλευμα εκφραστικών μέσων: κολάζ, μελάνι, κραγιόνια, γκουάς, νερομπογιά – δημιουργούν έναν κόσμο πιο σκοτεινό, πιο εσωστρεφή. Ένα πορτρέτο της van Dongen αναπαριστά ένα δαίμονα να κρατά στα χέρια του μια γυναίκα που βρίσκεται μεταξύ υπνοβασίας και χορού. Στο «Black drawing (witch)» του Treleaven, το έρεβος έχει μόλις ενδώσει στη λάμψη μιας φωτιάς και της μάγισσας που την έχει ανάψει. Η μαγεία και το υπερφυσικό στην τέχνη και των δυο καλλιτεχνών φαίνεται να λειτουργούν ως αλληγορία για τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να εκλύσουμε τις ενδόμυχες επιθυμίες μας. Θα μπορούσατε να μας πείτε με λίγα λόγια πώς ξεκινήσατε την Breeder; Αρχικά ξεκινήσαμε το 2000 με ένα περιοδικό, στο οποίο καλούσαμε Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Η γκαλερί προέκυψε δύο χρόνια αργότερα, στον ίδιο χώρο που στεγαζόταν το περιοδικό, εντελώς οργανικά, όταν καλλιτέχνες άρχισαν να επιθυμούν να εκθέσουν τη δουλειά τους στο χώρο μας. Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατεύθυνση της γκαλερί; Progressive rock. Ψάχνετε κάτι συγκεκριμένο από τους καλλιτέχνες σας; Αυτό που θέλουμε από τον κάθε καλλιτέχνη που δείχνει μαζί μας είναι να εκμεταλλεύεται στο έπακρον τις δυνατότητές του και ο ρόλος μας είναι να τον βοηθάμε να το κάνει. Επηρεάζει το γεγονός ότι είσαστε από την Ελλάδα στην επιλογή των καλλιτεχνών και στην αισθητική της γκαλερί;

Θεωρούμε ότι είμαστε διεθνής γκαλερί και η Αθήνα μας προσφέρει απλώς την πλατφόρμα δράσης και την ευκαιρία να ανακαλύψουμε πολλούς ενδιαφέροντες νέους Έλληνες καλλιτέχνες. Πώς βρίσκετε το Frieze σε σύγκριση με άλλες φουάρ και πώς πιστεύετε ότι έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια; Το Frieze είναι πολύ νέο, δεδομένου του ότι ξεκίνησε μόλις το 2003, αλλά κατάφερε μέσα σε πέντε χρόνια να είναι μια από τις πλέον επιτυχημένες διοργανώσεις. Ξεχωρίζει σε σχέση με τις άλλες, καταρχάς γιατί βρίσκεται στο Λονδίνο, που είναι ένα από τα μεγάλα κέντρα της τέχνης, αλλά και γιατί μαζεύει πάντα την αφρόκρεμα του χώρου. Επίσης το επίπεδο των γκαλερί που συμμετάσχουν είναι πάντα πάρα πολύ υψηλό. Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού στα έργα που παρουσιάσατε φέτος; Η αντίδραση ήταν πολύ θετική, πράγμα που φάνηκε και από τις πωλήσεις. Ποιος κατά τη γνώμη σας ήταν ο καλύτερος νέος καλλιτέχνης που παρουσιάστηκε (εξαιρώντας τους καλλιτέχνες της Breeder); Ο Hernan Bas. Πώς πιστεύετε ότι έχουν επηρεάσει οι αναδυόμενες αγορές το χαρακτήρα της παγκόσμιας τέχνης; Ακόμα δεν τον έχουν επηρεάσει, αλλά αν όντως εξελιχθούν σε πραγματικές αγορές σίγουρα θα αλλάξει ο χάρτης της σύγχρονης τέχνης. Τι επίδραση θα έχει η οικονομική κρίση στην αγορά τέχνης και στα έργα καθ’ αυτά; Η αγορά τέχνης εξακολουθεί να αποτελεί μια σίγουρη επιλογή τη στιγμή που άλλες αγορές (χρηματιστήριο, ομόλογα) κλονίζονται. Όσον αφορά τα έργα θεωρούμε ότι δεν θα επηρεαστούν. Πρόβλημα ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι «μετεωρίτες» του χώρου.

1. ΤΟ «BLACK DRAWING (WITCH)» ΤΟΥ SCOTT TRELEAVEN 2. ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΡΓΙΑΝΑ

1.

2.

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΜΒΑΚΙΔΗΣ, Ο ΣΤΑΘΗΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ ΚΑΙ Η ΝΑΝΤΙΑ ΓΕΡΑΖΟΥΝΗ ΣΤΟΝ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ BREEDER

3.

4.

5.

3. ΑΤΙΤΛΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΦΑΪΤΑΚΗ 4. ΤΟ «UNTITLED (WICKERMAN)» ΤΟΥ SCOTT TRELEAVEN 5. ΤΟ «BUTTERFLY NET (TEMPLATE)» ΤΟΥ SCOTT TRELEAVEN

ΣΑΟ ΠΑΟΛΟ

gallery VERMELHO

Η πλεονεξία οδηγεί σε αδιέξοδο και η απάθεια στην ομοιομορφία, φαίνεται να είναι το μήνυμα που περνά η γκαλερί Vermelho με την αξιοσημείωτη παρουσία της στο Frieze | ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ / ΦΩΤΟ: SAM ROBERTS Με πληθυσμό που φτάνει σχεδόν τα είκοσι εκατομμύρια, το Σάο Πάολο, όπου βρίσκεται η γκαλερί Vermelho, είναι από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου. Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στον εκθεσιακό χώρο της γκαλερί στο Frieze, τα έργα τoυ Marcelo Cidade έφεραν μαζί τους κάτι από το περιβάλλον της πυκνοκατοικημένης μητρόπολης. Πίσω από το γραφείο του Akio Aoiki και της Eliana Finkelstein, για παράδειγμα, μπορούσε να δει κανείς το πορτρέτο ενός άντρα του οποίου το πρόσωπο είχε παραποιηθεί με πίξελ. Λίγο πιο πέρα μια στοίβα τσιμεντόλιθων είχε φορτωθεί σ’ ένα καροτσάκι του σουπερμάρκετ, που είχε πια καταστεί άχρηστο. Σε συνδυασμό, τα έργα αυτά στέκουν ως σύμβολα ενός απρόσωπου καταναλωτισμού. «Η πλεονεξία οδηγεί σε αδιέξοδο και η απάθεια στην ομοιομορφία», φαίνεται να είναι το μήνυμα που περνούν. Μαζί με τον Cidade, η Vermelho παρουσίασε και μια καλλιτέχνιδα με επιρροές από τη λογοτεχνία και τη γλωσσολογία, τη Marilà Dardot. Το «Ulysses» της Dardot αποτελείτο από δεκαεννιά εικόνες, καθεμιά τους ένα δισέλιδο από μια πλασματική δίγλωσση έκδοση (στα αγγλικά και σε πορτογαλέζικη μετάφραση) του «Ulysses» του James Joyce, του οποίου η μετάφραση είναι περιβόητα δύσκολη. Οι εικαστικές αναζητήσεις της Dardot – που το Σεπτέμβριο που μας πέρασε, γέμισε την αίθουσα μιας γκαλερί με τεράστια τσιμεντένια γράμματα – εξερευνούν τη σχέση μας με τις λέξεις και τα βιβλία και τον περίεργο, βουβό διάλογο που προκύπτει μεταξύ αναγνώστη και συγγραφέα. Θα μπορούσατε να μας πείτε με λίγα λόγια, πώς ξεκινήσατε τη Vermelho; Η ιδέα ήταν (κι ακόμα είναι) να προσφέρουμε ένα χώρο στους νέους καλλιτέχνες που παράγουν τέχνη με πειραματικό χαρακτήρα, με έμφαση στα καινούρια εκφραστικά μέσα. Σήμερα έχουμε τέσσερις εκθεσιακές αίθουσες, ένα βιβλιοπωλείο και ένα εστιατόριο. Την προηγούμενη εβδομάδα ανοίξαμε άλλο ένα χώρο όπου θα λειτουργεί πρόγραμμα διαμονής για τους καλλιτέχνες. Στόχος μας είναι η ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ καλλιτεχνών από τη Βραζιλία και το εξωτερικό. Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατεύθυνση της γκαλερί; Ψάχνετε κάτι συγκεκριμένο από τους καλλιτέχνες σας; Αυτή τη στιγμή προσβλέπουμε στη δημιουργικότητά τους αψηφώντας συνεχώς τα καθιερωμένα πρότυπα. Θέλουμε πάντα να τους σπρώχνουμε ένα βήμα παραπέρα. Επίσης είναι σημαντικό οι καλλιτέχνες μας να συμμετάσχουν σε εκθέσεις. Ο Nicolas Robbio, λόγου χάριν, θα παρουσιάσει δουλειά του στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Φάρος, στη Λευκωσία, από 1 Δεκεμβρίου μέχρι 15 Ιανουαρίου 2009. Επηρεάζει το γεγονός ότι είστε από τη Βραζιλία, στην επιλογή των καλλιτεχνών και στην αισθητική της γκαλερί; Δουλεύουμε για τη σύγχρονη τέχνη, χωρίς σύνορα ή συγκεκριμένη αισθητική. Εκπροσωπούμε καλλιτέχνες από τη Δανία, την Αργεντινή, το Μεξικό, τη Χιλή – και όχι μόνο. Πώς βρίσκετε το Frieze σε σύγκριση με άλλες φουάρ; Αυτή είναι η πρώτη μας φορά στο Frieze και στο Λονδίνο. Έχουμε συμμετάσχει στην Art Basel Miami και πιστεύουμε ότι απευθύνεται πιο πολύ στο κοινό των ΗΠΑ, του Καναδά και της Λατινικής

Αμερικής, ενώ το Frieze έχει πιο διεθνή ατμόσφαιρα, με επισκέπτες από τη Μέση Ανατολή, την Ασία, τη Ρωσία, την Ευρώπη, καθώς και τη Νότια Αμερική. Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού στα έργα που παρουσιάσατε; Πάρα πολύ καλή. Συχνά παρουσιάζουμε νέους καλλιτέχνες που βλέπουν το σύγχρονο βίο μέσα από το πρίσμα της τέχνης. Αυτό πάντα έχει ενδιαφέρον, είτε μιλάμε για φοιτητές καλών τεχνών είτε για συλλέκτες ή μουσεία. Ποιος κατά τη γνώμη σας ήταν ο καλύτερος νέος καλλιτέχνης που παρουσιάστηκε (εξαιρώντας τους καλλιτέχνες της Vermelho); Μου άρεσε πάρα πολύ ένα έργο στην γκαλερί XL με έναν παλιό υπολογιστή που ζητιάνευε. Πώς πιστεύετε ότι έχουν επηρεάσει οι αναδυόμενες αγορές, το χαρακτήρα της παγκόσμιας τέχνης; Αυτό που έχει αλλάξει δραματικά, είναι η πρόσβαση στις πληροφορίες. Κάποτε οι μόνοι που ήξεραν για τις αναδυόμενες αγορές, ήταν οι καθηγητές πανεπιστημίων, μερικοί επιμελητές εκθέσεων και διάφορα εξειδικευμένα ιδρύματα. Σήμερα ακόμα και ένας νέος συλλέκτης από την Καλιφόρνια μπορεί να μάθει για μια έκθεση ενός καλλιτέχνη στο Σάο Πάολο. Τι επίδραση θα έχει η οικονομική κρίση στην αγορά τέχνης; Νομίζω ότι τα υψηλότερα στρώματα της αγοράς θα αισθανθούν την κρίση πιο πολύ από τους νέους καλλιτέχνες και τις γκαλερί που τους εκπροσωπούν. Αλλά νομίζω θα τη νιώσουμε για τα καλά σε δύο-τρεις μήνες, όταν η παγκόσμια αγορά θα έχει κάνει απολογισμό της ζημιάς.

1.

Ο AKIO AOKI ΚΑΙ Η ELIANA FINKELSTEIN ΣΤΟΝ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ VERMELHO ΣΤΟ FRIEZE

2.

3.

1. ΚΟΠΕΛΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟ «ULΥISSES» ΤΗΣ MARILA DARDOT 2. ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ANGELA DETANICO ΚΑΙ RAFAEL LAIN 3. ΤΟ «STATUS QUO» ΤΟΥ MARCELO CIDADE

ΡΙΟ ΝΤΕ ΤΖΑΝΕΪΡΟ

gallery A GENTIL CARIOCA

Ο Márcio Botner, διευθυντής της γκαλερί, υποστηρίζει πως η βραζιλιάνικη τέχνη, είναι μια διαδικασία κατανόησης. | ΚΕΙΜΕΝΟ: WILLIAM ALDERWICK / ΦΩΤΟ: SAM ROBERTS Η A Gentil Carioca, που άνοιξε το Σεπτέμβριο του 2003 από τους καλλιτέχνες Márcio Botner, Laura Lima και Ernesto Neto, βρίσκεται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου του Ρίο ντε Τζανέιρο. Η συνοικία Σαάρα, που φημίζεται ως η μεγαλύτερη υπαίθρια αγορά στη Λατινική Αμερική, ιδρύθηκε τον προηγούμενο αιώνα από μετανάστες και μέλη της αραβικής και εβραϊκής κοινότητας. Γύρω από την γκαλερί μπορεί να βρει κανείς κάθε είδους μόδα, κοσμήματα και μπαχαρικά, καθιστώντας την περιοχή πόλο έλξης για τους ντόπιους και τουρίστες από όλο τον κόσμο. Στον εκθεσιακό χώρο της A Gentil στο Frieze κυριαρχούσε το έργο «Magician» της Laura Lima. Φορώντας ένα ψηλό μαύρο καπέλο και φράκο που ήταν γεμάτα πιτσιλιές λάσπης, ο «μάγος» καθόταν κατά τη διάρκεια της φουάρ, σε έναν κεραμευτικό τροχό και έφτιαχνε γλάστρες για την εγκατάσταση στα γύρω ράφια. Ο περφόρμερ προκάλεσε στο κοινό μια αίσθηση σιωπηλού θαυμασμού για τη δημιουργική μαγεία που απορρέει από παραδοσιακές τεχνικές που συνήθως θεωρούνται απλοϊκές. Παρόμοια εντύπωση προκάλεσαν οι ψάθες της Maria Nepomuceno, που με το αλλόκοτο πλέξιμό τους και τις πολύπλοκες αναδιπλώσεις τους έπαιζαν με την έννοια του χώρου. Το πιο εντυπωσιακό όμως έργο, μια σειρά από βιντεοσκοπήσεις ασφαλείας ενός φαινομενικά εγκατελειμμένου κτιρίου, ανήκε στη Renata Lucas. Μέσα σε ερειπωμένες αίθουσες και πυλωτές, κάτω από οροφές που έσταζαν νερό, μπορούσε να δει κανείς ανά στιγμές, να πηγαινοέρχονται πάνω στις σκάλες ή μέσα από τα ανοίγματα του κτιρίου διάφορα ζώα: ένα μοναχικό παγώνι, ένας ιπποπόταμος, δύο πάνθηρες, μια μαϊμού και περιστέρια που τσιμπολογούσαν ψωμί. Ο ακαθόριστος αστικός ορίζοντας της πόλης υπονοούσε ότι το κτίριο, μια άδεια σκηνή χωρίς ανθρώπινους πρωταγωνιστές, θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε. Θα μπορούσες να μας πεις με λίγα λόγια πώς ξεκινήσατε την A Gentil Carioca; Εξαρχής η A Gentil συνελήφθη ως ένα δημιουργικό χωνευτήρι στο οποίο θα συγκεντρωνόταν κάθε είδους τέχνη από τη Βραζιλία και τον υπόλοιπο κόσμο. Πιστεύουμε ότι κάθε έργο τέχνης, είναι ένα πολιτισμικό μόριο που έχει τη δυνατότητα να προσφέρει κουλτούρα και παιδεία. Υπό αυτή την έννοια η ιστορία μπορεί να συλληφθεί, να σφυρηλατηθεί και να αλλάξει. Η A Gentil είναι

ένας χώρος που εκπροσωπεί πολλούς καλλιτέχνες και εκπέμπει τις απόψεις τους. Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατεύθυνση της γκαλερί; Ψάχνετε κάτι συγκεκριμένο από τους καλλιτέχνες σας; Διαφέρουμε από άλλες γκαλερί με την έννοια ότι ο Ernesto Neto, η Laura Lima κι εγώ είμαστε καλλιτέχνες. Συνηθίζαμε να λέμε ότι αυτοί που αποφασίζουν τι θα γίνεται στην γκαλερί, είναι οι καλλιτέχνες, που συμπεριλαμβάνει κι εμάς. Επηρεάζει το γεγονός ότι είστε από τη Βραζιλία, στην επιλογή των καλλιτεχνών και στην αισθητική της γκαλερί; Η Βραζιλία είναι ένα μίγμα από διαφορετικές ρίζες, κουλτούρες και έθνη. Μας αρέσει πολύ αυτό. Προσπαθούμε να το κατανοήσουμε. Και νομίζω ότι τελικά η βραζιλιάνικη τέχνη, είναι αυτή η διαδικασία κατανόησης. Πώς βρίσκετε το Frieze σε σύγκριση με άλλες φουάρ; Το Frieze είναι αυτή τη στιγμή μία από τις καλύτερες φουάρ σύγχρονης τέχνης στον κόσμο. Η διάταξή του είναι ιδανική γιατί συγκεντρώνει τις καλύτερες γκαλερί του κόσμου στο Regent’s Park του Λονδίνου. Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού στα έργα που παρουσιάσατε φέτος στο Frieze; Ήταν φανταστική, ειδικά η υποδοχή που είχε το «Magician», το έργο της Laura Lima όπου ένας άντρας με ρούχα μάγου έφτιαχνε γλάστρες από πηλό. Είναι ένας ιδιόμορφος μάγος που δεν κρύβει τίποτα από το κοινό. Ποιος κατά τη γνώμη σας ήταν ο καλύτερος νέος καλλιτέχνης που παρουσιάστηκε φέτος (εξαιρώντας τους καλλιτέχνες της A Gentil Carioca); Μου άρεσε πολύ μια καλλιτέχνις από τη Βραζιλία, η Marilá Dardot, που ήταν στην γκαλερί Vermelho. Πώς πιστεύετε ότι έχουν επηρεάσει οι αναδυόμενες αγορές, το χάρτη της παγκόσμιας τέχνης; Δεν είμαι σίγουρος. Για μένα αυτό που παίζει πραγματικά ρόλο, είναι να βγει στον κόσμο περισσότερη κουλτούρα. Η αγορά ενός έργου τέχνης είναι απλά άλλη μια ευκαιρία εξαγωγής πολιτισμού. Αυτό είναι αυτό που με ωθεί. Τι επίδραση θα έχει η οικονομική κρίση στην αγορά τέχνης; Οι αγοραστές θα εξαφανιστούν αλλά οι συλλέκτες θα παραμείνουν πιστοί.

1.

Ο MARCIO BOTNER ΣΤΟΝ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ A GENTIL CARIOCA ΣΤΟ FRIEZE

2.

4.

3.

1. ΟΙ ΠΕΡΙΠΛΟΚΕΣ ΨΑΘΕΣ ΤΗΣ MARIA NEPOMUCENO 2. ΤΟ «YOUTH» ΤΟΥ THIAGO ROCHA PITTA ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΖΩΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥΛΙΩΝ ΤΗΣ LAURA LIMA 3. ΤΟ ΚΛΕΙΣΤΟΦΟΒΙΚΟ «BARULHO DE FUNDO» ΤΗΣ RENATA LUCAS 4. Ο «ΜΑΓΟΣ» ΤΗΣ LAURA LIMA ΠΛΑΘΕΙ ΠΗΛΟ

Ποιoς θα ’θελε μια αγκαλιa;

| ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ / ΦΩΤΟ: TOBY SUMMERSKILL

Συνέβη τελείως απρόβλεπτα, στο δρόμο μου προς το χώρο της Breeder, που ήταν δίπλα σ’ αυτόν της Broadway 1602. Η μουσική και ο κόσμος μπροστά από την είσοδο της νεοϋρκέζικης γκαλερί ήδη προϊδέαζαν ότι κάτι συνέβαινε. Μέσα, η Shana Moulton, λουσμένη σε πράσινο φως, είχε μόλις αρχίσει το διαστρικό της περφόρμανς. Αν και η καλλιτέχνις έχει ασχοληθεί μεταξύ άλλων και με ταινίες μικρού μήκους και εγκαταστάσεις, οι καλλιτεχνικές παραστάσεις και τα βίντεο φαίνεται να είναι το πραγματικό της ατού. Με τη βοήθεια ενός μπουκαλιού Pepto-Bismol (το οποίο παίρνει το έντονο ροζ χρώμα του από το υποσαλικυλικό βισμούθιο, που χορηγείται για τη δυσπεψία) και με ρυθμικές, τελετουργικές κινήσεις, η Shana μετέτρεψε το μαλλί της σε μια ροζ χαίτη που ιρίδιζε κάτω από το έντονο φως. Πίσω της, μια ψυχεδελική προβολή αναδείκνυε τη σιλουέτα της και αλληλεπιδρούσε με τη σκιά και τις χροιές του σώματός της. Όταν σε κάποια στιγμή τίναξε το κεφάλι της, εκτοξεύοντας ροζ σταγόνες στο κοινό, τα μαλλιά της, κολλημένα μεταξύ τους από το παχύρρευστo φάρμακο, έκαναν τη χαίτη της να μοιάζει με χταπόδι που σφάδαζε. Σύντομα, οι λούπες της υπνωτικής μουσικής άρχισαν να επιταγχύνονται και η Shana μεταφέρθηκε σε μια άλλη άκρη της Broadway 1602, μπροστά σε μια προβολή ενός βίντεού της. Με τα χέρια της η καλλιτέχνις ακολουθούσε την ιλλιγγιώδη ανοδική πορεία τής βινεοσκόπησης ενός δέντρου, ρίχνοντας πάνω στην προβολή σκιές που έπαιζαν με τα κλαριά, σχηματίζοντας ζώα που κρύβονταν στα φύλλα του, μέχρι που μεταμορφώθηκαν σε πύραυλο που εκτοξεύθηκε στο Διάστημα.

Aνάμεσα στα χειροκροτήματα των παρευρισκόμενων, η 30χρονη Καλιφορνέζα κατέβηκε από τη σκηνή, απευθύνθηκε στο κοινό, και στάζοντας ροζ υγρά είπε: «Ποιος θα ’θελε μιαν αγκαλιά;».

Ο ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ APPETITE ΣΤΟ FRIEZE

R

E

A

L

S

T

O

R

I

E

S

ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

Το εξώφυλλο είναι έργο του Yinka Shonibare. Φωτογραφία: Toby Summerskill

ΥΓ. 23/11/2008 ΚΑΘΕ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΤΤΙΧΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΕΛΕΝΗ ΞΕΝΟΥ ART DIRECTOR ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΤΙΧΗ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΔΟΣΗΣ ΕΛΕΝΑ ΠΑΡΠΑ ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΜΑΡΙΝΑ ΣΙΑΚΟΛΑ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ CHARLIE MAKKOS ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΤΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ OMAΔΑ ΑΝΤΡΕΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΟΛΥΣ ΠΕΣΛΙΚΑΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΤΑΠΑΣ

Ο ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΠΑΤΤΑΚΟΣ ΔΕΝ ΑΚΟΥΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ -Ζει η επανάστασις, στρατηγέ; Δεν σας ακούω πολύ καλά. Ελάτε λίγο πιο κοντά, αγαπητέ μου… Καλύτερα τώρα. Λοιπόν, αν δεν γινόταν η επανάστασις, δεν θα ζούσαμε. Ο Άρης Βελουχιώτης είχε δηλώσει ότι θα σκοτώσει όλους τους Έλληνες -πλην τριών εκατομμυρίων. Ακόμη και αυτούς τους εθεωρούσε πολλούς. Αν δεν επενέβαινε ο στρατός την 21η Απριλίου, δεν ξέρω ποιοι θα ζούσαν.

-Ευτυχώς, λοιπόν, έχετε σώσει την Ελλάδα από πολλά δεινά. Σίγουρα. Την Ελλάδαν έσωσεν ο Θεός και αι ένοπλαι δυνάμεις. Όχι ο Παττακός.

-Εσείς, όμως, συμβάλατε στη σωτηρία! Ε; Ο Παττακός επολέμησεν 10 χρόνια: Από το 1940 μέχρι το 1949. Έχει πάρει τρία αριστεία ανδρείας, δεκαπέντε παράσημα και επτά πολεμικούς σταυρούς. Εγώ εις την πορείαν μου εφήρμοσα στρατιωτική πειθαρχία και όλοι ζούσαν καλά. Ανέβηκε η δραχμή μας δεύτερο νόμισμα του κόσμου!

-Ενώ τώρα όλα πάνε από το κακό στο χειρότερο, έτσι; Τώρα όλα κάθε χρόνο είναι χειρότερα. Δεν τα βλέπετε και εσείς; Είστε βλαξ; Τότε «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», τώρα «Ελλάς αλλοδαπών ληστών». Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήτο να καταλήξω στη φυλακή, σε ένα κελί τρία επί δύο. Έχασα την οικογένειά μου και την ελευθερία μου.

-Θα ήταν ενδιαφέρον να μου δίνατε τον ορισμό της λέξης «ελευθερία». Ελευθερία σημαίνει να μπορεί ο κάθε άνθρωπος να κάνει ό,τι λένε οι νόμοι. Ελευθερία είναι να κάνω ό,τι δεν θα ενοχλεί. Όλα αυτά που λέει ο Χριστός: Να μην ποιείτε όλα αυτά που δεν θέλετε να σας κάνουν οι άλλοι.

-Υπήρχε αυτή η έννοια από το 1967 μέχρι το 1973; Υπήρχε τάξις, ασφάλεια, οικονομική ασφάλεια, υπήρχε 30

δίκαιον. Υπήρχε κράτος δικαίου.

-Ξέρετε, είμαι κομμουνιστής. Δεν με ενδιαφέρει η ιδεολογία σας. Με ενδιαφέρουν αι κακαί πράξεις.

-Τι σημαίνει κακή πράξη; Το ψεύδος, η κλοπή, η μοιχεία, η ατιμία είναι κακαί πράξεις. Ό,τι λένε οι δέκα εντολαί του Μωυσέως και ό,τι λέει ο Χριστός.

-Πάντα πράττατε με βάση τις εντολές του Θεού; Ακόμη και ο Χριστός δεν τα κατάφερε: Έδιωξε τους εμπόρους από τον Ναό του Κυρίου. O Βολταίρος, ο άθεος, είπε: Υπάρχει Θεός, αλλά και να μην υπάρχει, πρέπει να τον ανακαλύψουμε. Όποιος δεν πιστεύει στον Θεό, τα κάνει όλα και εγώ πιστεύω σ’ Αυτόν. Λειτουργώ εις όλην τη ζωή μου με βάση την ανθρωπιά. Εγώ κάνω ό,τι μπορώ, κάνω ό,τι είναι αληθές. Το δίκαιον είναι πάνω απ’ όλα. Η αλήθεια, η αξιοπρέπεια και η ευπρέπεια είναι υπέρτατα αγαθά.

-Εσείς ζήσατε με βάση αυτά; Δεν είναι καλές οι ερωτήσεις σας… Έχετε υπηρετήσει εις το στράτευμα; -Βεβαίως! 26 μήνες στην Κύπρο. Τη θυμάστε την Κύπρο; Τι εννοείτε; Εμείς δεν ευθυνόμαστε διά όσα συνέβησαν εις τη νήσον. Και μη μου πείτε: τότε, γιατί αφήκατε τους Τούρκους και κατέλαβον το 40% της νήσου μας, διότι θα λάβετε την απάντησιν ότι εγώ ευθύνομαι δι’ όσα συνέβησαν από 21 Απριλίου 1967 μέχρις 8 Οκτωβρίου 1973. Ούτε Μεραρχία έλειπεν, ούτε δύναμις άλλη εχρειάζετο.

-Δεν αισθάνεστε καμία ενοχή; Από πού έως πού με βρίσκετε ένοχον; Αυτοί που βρήκαν την Κύπρον μακράν των Αθηνών, τιμώνται και δοξάζονται από ατίμους και ανιστόρητους. Δεν μου αρέσουν οι ερωτήσεις σας!

ΜΟΝΙΜΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΑΡΑΒΑΛΗ ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΤΖΑΛΟΣ ΜΑΡΙΑ ΜΑΣΟΥΡΑ FILEP MOTWARY ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΒΒΙΝΙΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΠΑΡΣΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟΥΜΑΖΗΣ ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΙΛΛΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΕΛΛΑ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΑΡΙΑ ΖΕΡΒΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΠΑΤΑΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ ΧΡΩΜΑΤΩΝ & ΕΚΤΥΠΩΣΗ: PROTEAS PRESS LTD

Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν δημιουργικά οι:

Γιάννης Τσίτσοβιτς Sam Roberts Toby Symmerskill Sam Roberts William Alderwick

Μας ενδιαφέρουν τα δικά σας Υστερόγραφα. Οι δικές σας ιδέες για θέματα και οι δικές σας απόψεις. Τα περιμένουμε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: eleni.xenou@phileleftheros.com