Yaduvansh Gaurav May 2016 by YADUVANSH GAURAV

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:55 AM Page 1

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:55 AM Page 2

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:55 AM Page 3

Bg _hrZo... RNI No. MAHHIN09589

Je<e& 01~ DebkeÀ 07~ ceF& 2016

mebHeeokeÀ

efJepe³e ³eeoJe He´yebOe mebHeeokeÀ jepekegÀceej Sme. ³eeoJe

meueenkeÀej mebHeeokeÀ

Depe³e YeÆe®ee³e& efJepe³e Sme. ieewj mebj#ekeÀ yees[& jepesvê yeneogj ³eeoJe (cegbyeF&) Deefveue ³eeoJe (Fbpeerefve³ej) jeJe OecesXê,(keÀesmeueer) jepekegÀceej ³eeoJe (keÀeHemensæ[e) cegkesÀMe ³eeoJe (veebieueesF&) megyeesOe ³eeoJe,(keÀeHemensæ[e) censvê efmebn ³eeoJe (ieg©ûeece) DeMeeskeÀ ³eeoJe (yenjesæ[) jepeWê ³eeoJe (ieg©ûeece) efJe¬eÀce ³eeoJe, jefJevê ³eeoJe (efouueer) mebpe³e ³eeoJe (ueKeveT) ceove efmebn ³eeoJe (Fboewj) íleer ³eeoJe (efouueer) Dees. Heer. ³eeoJe (ÜejkeÀe efouueer) yeeyetueeue ³eeoJe (ÜejkeÀe efouueer) Gcceso efmebn (ieg©ûeece)

ceeie&oMe&keÀ Deej. Sve. ³eeoJe, peieHele ³eeoJe, jeOesceesnve ³eeoJe, Òescemeeiej ³eeoJe, DeJeOejepe ³eeoJe (Deepeceieæ{) iegpejele y³etjes pe³eefmebn ³eeoJe mebJeeooelee ueeskeÀveeLe ³eeoJe (JeejeCemeer) meesvet ³eeoJe (yeoe³etb) keÀevetveer meueenkeÀej S[. Decejpeerle ³eeoJe ef[peeF&ve jeefMeo Keeve mJeeceer, cegêkeÀ, He´keÀeMekeÀ efJeefHeve efJepe³e ³eeoJe Üeje ªce veb. 79, Þeer ogiee& DeeÞece ®eeue, ieebOeer veiej, kegÀjej efJeuespe, ceeuee[ (HetJe&), cegbyeF& - 400097 mes He´keÀeefMele SJeb Deefvelee Deeì& efÒebìme&, Deesefmeme Fb. Smìsì, efve³ej JeekeÀesuee ceekesÀ&ì, meeblee¬egÀpe, HetJe&, cegbyeF& 400055 mes cegefêle E-mail: jayyaduvansh@gmail.com yaduvanshgaurav.blogspot.in Mob: 9664640077 Tel.: +91 7039117311

jeceefkeâmeve Ùeeoke mes yeeyee jeceoske Ùeesie Deewj DeeÙegke&so ves Skeâ meeOeejCe heefjkeej kesâ yee}keâ keâes osKeles ner osKeles keâye-keâwmes yeeyee jeceoske yevee efoÙee Ùen yeele Gme ieebke kesâ }esieesb kesâ ef}S Deepe Yeer efkeâmeer DeeMÛeÙe& mes keâce venerb nw~ Deepe 51 mee} keâer GceÇ cesb mkeeceer jeceoske ves DeeÙegke&so kesâ keâejesyeej keâes mee}evee heebÛe npeej keâjesÌ[...

mebHeeokeÀer³e ceeref[Ùee kesâ efveMeeves... 04 mecee®eej megOeerj Ùeeoke efleneÌ[ pes} kesâ veS [erpeer 14 jepemLeeve keâer Deefvelee Ùeeoke yeveer DeeF&SSme 15 Deeboesueve HeÙee&kejCe keâes }skeâj efouueer cesb oskesvõ Ùeeoke keâe Deeboes}ve 16 ³eeoJe meccesueve ßeer ke=â<Ce keâe Deheceeve yeo&eMle venerb keâjsiee Ùeeoke-melÙeheÇkeâeMe efmebn 18 efkeÀmeeve efJeMes<e Yeejle efvecee&Ce cesb efkeâmeeveesb keâer Yetefcekeâe 20 mecee®eej ceOÙeheÇosMe cesb efveMeevee yeveles ‘Ùeeoke' DeefOekeâejer 22 DeHeves ueesie mkej Deewj mebieerle ves Skeâ ikee}s keâes hebef[le hejceevevo Ùeeoke yevee efoÙee 24 jeefMe YeefJe<³e 26 mejue ieerlee 27 keÀefj³ej DeeF&SSme Heâe@j Dee@} 28 heÇjs Cee osles nw ßeerceÆiekele ieerlee kesâ efkeÛeej 29 Deebieve ceefn}eDeesb cesb yeÌ{ jne nw neš& Dešwkeâ keâe Keleje 30 Demejkeâejer Ûecelkeâejer nw leguemeer 31 ³eogJeelee& 32

HeefjÛeÙe yeskeekeâer Deewj efveYeer&keâlee keâe 06 veece nw ‘yeeyet}e} ieewj' ceOÙe heÇosMe keâer jepeveerefle cesb Skeâ Ssmee Ûesnje pees, Deheves keâeÙeesX kesâ meeLe-meeLe Deheveer yeskeekeâer Deewj...

Fefleneme 13

nes} ieebke mes ‘nesukeâj kebMe' nesukeâj kebMe Yeejle cesb Fvoewj kesâ ceje"e Meemekeâ jns nwb~ Fvnsb cet}™he mes Skeâ Ûejkeene peeefle (Ùeeoke / kegâ®yee) Ùee ke=â<ekeâ kebMe kesâ ™he cesb

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 5/17/2016 10:27 AM Page 4

mebHeeokeÀer³e

efJepeÙe Ùeeoke

ceeref[Ùee kesâ efveMeeves...

Oej kegâÚ ke<eesX ceW osMe keâe Ùeeoke meceepe leceece #es$eesb cesb }ieeleej lejkeäkeâer keâj jne nw~ osMe meskee mes pegÌ[s #es$e pewmes efmeefke} meskee, YeejleerÙe mesvee, js}kes, [ekeâ efkeYeeie Deeefo ceW GÛÛe HeoeW Hej DeHeveer mesJeeSb os jne nw~ ne} ner cesb osMe cesb keâF& IešveeSb ngF&, efpeveces keâF& ceece}esb cesb Ùeeoke meceepe keâer Yeer heÇlÙe#e DeLekee DeheÇlÙe#e Yetefcekeâe jner nw~ jepemLeeve kesâ jcesMe Ùeeoke peccet-keâMceerj cesb DeelebkeâkeeefoÙeesb mes }Ì[les ngS Menero nes ieS~ ceOÙe heÇoMs e oskeeme efpe}s kesâ meesvekeâÛÚ Leeves kesâ FbÛeepe& Ùeesiesvõ Ùeeoke keâe efve}byeve~ efouueer cesb oskesvõ Ùeeoke keâe ievoieer kesâ efKe}eHeâ Deeboes}ve~ efouueer cesb Ùeeoke (Denerj) jsefpecesbš keâer ceebie keâes }skeâj }ieeleej nes jns heÇoMe&ve Deeefo keâer ÌKeyejsb MeeÙeo

ner efkeâmeer ves F}skeäš^e@efvekeâ Ûewve}esb hej osKeer nesbieer~ kenerb efyenej kesâ jekeâer Ùeeoke kesâ ceece}s keâes Fme lejn mes ceere[f Ùee heÇÛeeefjle keâj jne nw efkeâ, pewmes Ùeeoke meceepe efmeHeâ& Deewj efmeHeâ& iegb[e neslee nw~ ÙeneB cewb meeÌHeâ keâj otb efkeâ, ÙeogkebMe ieewjke jekeâer Ùeeoke kesâ DehejeOe keâes efkeâmeer Yeer lejn mes meceLe& venerb keâjlee~ yeefukeâ ceebie keâjlee nw keâer Fme ceece}s cesb heerefÌ[le heefjkeej kesâ meeLe hetjer lejn mes vÙeeÙe nes~ nce efmeHeâ& ceeref[Ùee kesâ oesnjs Ûeefj$e hej Deheveer yeele jKe jns nwb~ DeHejeOeer keâes efmeHeâ& DeHejeOeer kesâ vepeefjÙes mes osKee peeS~ ceeref[Ùee keâer efveieensb meyemes pÙeeoe Gllej heÇosMe Deewj efyenej keâer DeehejeefOekeâ ieefleefkeefOeÙeesb hej jnleer nw~ Gvekesâ keâwcejs cesb kener meye keâwo neslee nw, pees meceepe keâer yegjeFÙeeb nw peyeefkeâ DeÛÚeFÙeeb venerb osKeves keâe pewmes Fve [b[e hekeâÌ[ Keyejer}e}esb ves keâmece Kee jKeer nes~ efyenej Ûeeje Ieesše}s cesb }e}t heÇmeeo Ùeeoke keâe ner Dekesâ}s veece venerb Lee, Gme ceece}s cesb peieve>eLe efceße Yeer yejeyejer kesâ DehejeOeer Les~ meeryeerDeeF& keâer Deoe}le cesb oesveesb hej SkeâmeeLe cegÌkeâocee Ûe}e~ Fme Ieesše}s keâer Meg®Deele peievveeLe efceße kesâ keâeÙe&keâe} mes ner nes ieF& Leer~ mepee Yeer oesveesb keâes Skeâ meeLe megveeF& ieF&~ hejvleg peceevele hen}s peievveeLe keâer ngF&~ Flevee ner venerb Fme heÇkeâjCe keâes }skeâj ceeref[Ùee ves osMe cesb Fme keâoj ceenew} KeÌ[e efkeâÙee efkeâ, osMe keâe yeÛÛee-yeÛÛee Ùener pevelee nw keâer ‘Ûeeje Dekesâ}s }e}t heÇmeeo Ùeeoke Kee ieS' efkeâmeer keâes Deeheves Ùen venerb keânles megvee nesiee efkeâ, Ûeeje Ieesše}s kesâ pevekeâ peievveeLe efceße nwb~ DeeefKej Ssmee keäÙeesb ngDee? Ùen Skeâ Ssmee mekee} nw efpemehej Deehekeâes Deepe ienve efÛebleve keâjves keâer pe®jle nw~ 4

ceF& 2016

Deepe ceeref[Ùee cesb Deehekeâer Yeeieeroejer venerb kesâ yejeyej nw~ cewb cegbyeF& cesb efheÚ}s 25 mee} mes he$ekeâeefjlee mes pegÌ[e ntB~ }sKeve keâer Fme Ùee$ee cesb keâjerye ome mee} Skeâ owevf ekeâ DeKeyeej keâe mLeeveerÙe mebheeokeâ Yeer jne~ Fme oewjeve keâF& yeÌ[er Keyejesb keâe nceves Gpeeiej, efpemeces osMe keâe meyemes yeÌ[e mšeche heshej Ieesše}e Yeer Meeefce} nw~ 19 vekecyej 2002 keâes les}ieer mkeâwb[} keâer hen}er Keyej nceves ‘meeBPee }eskeâmkeeceer' DeKeyeej cesb heÇkeâeefMele efkeâÙee Lee~ ceeref[Ùee cesb yew"s hegjeves OegjbOejesb ves Fme KÙeeefle keâes yeo&emle venerb keâj mekesâ Deewj ncesb DeKeyeej kesâ mebheeokeâ heo mes FmleerHeâe osvee heÌ[e~ keânves keâe leelheÙe& Ùen nw efkeâ, Deehe ceeref[Ùee cesb Yeer Deheveer Yeeieeroejer yeÌ{eSb~ Deepe ceeref[Ùee cesb Ùeeoke meceepe oMece}ke 5 heÇefleMele ner nw~ keânves keâe cele}ye heÇÛeej-heÇmeej kesâ #es$e cesb Deehekeâer Yeeieeroejer 100 cesb hee@Fbš 50 Yej nw~ Ùener kepen nw keâer Ûeeje Dekesâ}s }e}t heÇmeeo Ùeeoke Kee peeles nw~ meceepe cesb Gme kebMe keâes iegb[e Deewj DehejeOeer yeleekeâj Deehekeâes meeceefpekeâ #eefle hengBÛeeves keâe heÇÙeeme efkeâÙee pee jne nw, efpemekesâ hetke&pe heÇYeg ßeer ke=â<Ce nw~ efpevnesbves ogefveÙee keâes %eeve efoÙee, efpemeves DeOece& keâe efkeveeMe keâj Oece& keâes mLeeefhele efkeâÙee Deepe Gmekeâe kebmepe osMe ke meceepe efkejesOeer keâwmes nes mekeâlee nw~ DeeDees nce meye efce}keâj je<š^ Deewj meceepe kesâ efnle cesb Skeâ Ssmee heÇmeej ceeOÙece KeÌ[e keâjsb pees, Ùeeoke ner venerb osMe Deewj osMe kesâ leceece Gve DemeneÙe ke keâcepeesjesb keâer Deekeepe yeve mekesâ, efpemes Deepe keâe ceeref[Ùee }es heÇesÌHeâeF} keâer Iešvee yeleekeâj ÌKeyejsb keâkej venerb keâjlee~ Gmekeâer vepejs ncesMee ®hen}s hejos hej efLejkeâves kee}er veeefÙekeâeDeesb hej jnleer nw, peyeefkeâ Skeâ iejerye keâer Deekeepe }es heÇesÌHeâeF} yeve keâj jn peeleer nw~ ceneje<š^ efokeme keâer hetke& mebOÙee hej 30 DeheÇw} keâes oeoj kesâ jefkevõ veešdÙe cebefoj cesb keefj… meeefnlÙekeâej jcesMe Ùeeoke keâer oes hegmlekeâesb keâe efkeceesÛeve ngDee~ Fvekeâer oesveesb ner hegmlekesâb ceje"er }eskeâkeâ}e Deewj mebmke=âefle mes peg[er nw~ Fve hegmlekeâesb kesâ ceeOÙece mes jcesMe Ùeeoke ves ceje"er Deewj efnboer keâes peesÌ[ves keâe DeYetlehetke& heÇÙeeme efkeâÙee nw, efpemekeâer leeefjHeâ keneb ceewpeto leceece yegefæpeerefkeÙeesb ves keâer~ DeÌHeâmeesme Gvekeâe Ùen meeLe&keâ heÇÙeeme ceeref[Ùee kesâ ef}S ÌKeyejsb venerb yeve mekeâe~ Gme Ûewve} keâe Yeer keâwceje keneb venerb hengbÛee, pees Fve efoveesb MegYe meceeÛeejesb Fkeâ}ewlee heÇmeejCe kee}e Ûewve} Deheves keâes yeleelee nw~ kÙeefòeâ peye lekeâ YetKee jnlee nw leyelekeâ jespeer-jesšer kesâ ef}S }Ì[lee nw, efpeme efove hesš Yej peelee nw Gme efove mes Gmekeâer }Ì[eF& ceeve, mecceeve Deewj heÇefle…e mes pegÌ[ peeleer nw~ meceepe kesâ me#ece }esie Deeies DeeSb Deewj Skeâ Ssmeer ceeref[Ùee keâe efvece&eCe keâjsb pees, peeleer, Yee<ee, mebheÇoeÙe, iejerye-Deceerj keâer meesÛe mes Thej G"keâj osMe Deewj meceepe efvece&eCe keâer yeele keâj mekesâ~ ns ÙeogkebefMeÙeesb Deehe Deheveer leekeâle keâes mecePes Deewj meceepe efnle cesb Deeies DeeÙes~ ÙeogkebMe ieewjke Ùen oeefÙelke efveYeeves kesâ ef}S lewÙeej nw~ ceneYeejle keâe} cesb Deveerefle peye Ûejce hej hengbÛe Ûegkeâer Leer leye Yeiekeeve ke=â<Ce ves Deheves efheÇÙe meKee Depe&gve keâe meeLe oskeâj kegâ®#es$e cesb jCeefyeieg} yepeeÙee Lee~ Deye Deehekeâer keâer yeejer nw~ ieerlee kesâ DeOÙeeÙe 4 cesb Kego Yeiekeeve ßeer ke=â<Ce ves keâne nw : ‘Ùeoe-Ùeoe ner Oece&mÙe iueeefveYe&keefle Yeejle~ DeYÙeglLeevece Oece&mÙe leoelceeveb me=peecÙence॥' -peÙe ÙeogJebMeced

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 5

SH H ¼HHU NH &H

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 6

Heefj®e³e

yeskeekeâer Deewj efveYeer&keâlee keâe veece nw

Úleer Ùeeoke (efouueer)

‘yeeyet}e} ieewj'

OÙe heÇosMe keâer jepeveerefle cesb Skeâ Ssmee Ûesnje pees, Deheves keâeÙeesX kesâ meeLe-meeLe Deheveer yeskeekeâer Deewj efveYeer&keâ keòeâkÙe kesâ ef}S ncesMee peevee peelee nw~ efkeâmeer Yeer yeele keâes Iegcee-efHeâje keâj keânves keâer yepeeÙe meerOes Deewj mešerkeâ Meyoesb cesb keânves kee}s Fme meefKmeÙele keâe veece yeeyet}e} ieewj nw~ keâYeer-keâYeer Fvekeâer Ùen yeskeekeâer jepeveereflekeâ efkejesefOeÙeesb kesâ ef}S nefLeÙeej Yeer yeve peelee nw~ hejvleg Fvns Fme yeele keâe keâYeer [j Deewj YeÙe venerb jnlee~ FveceW yeskeekeâer ner venerb yeefukeâ mej}lee Deewj Yeekegkeâlee Yeer Ketye Yejer ngF& nw~ ceOÙe heÇosMe keâer jepeveerefle cesb yeeyet}e} ieewj keâe Skeâ }cyee Fefleneme nw~ 6

ceF& 2016

Deepe heÇosMe kesâ nj leyekesâ cesb Fvekeâer }eskeâefheÇÙelee osKeer pee mekeâleer nw~ ‘YeejleerÙe ceÌpeotj mebIe' kesâ mebmLeehekeâ meomÙe yeeyetueeue ieewj ceOÙe heÇosMe kesâ Yetlehetke& cegKÙeceb$eer nwb, efpevekeâe heÇosMe keâer jepeveerefle cesb ncesMee heÇcegKe mLeeve jne nw~ yeeyet}e} ieewj meve 1946 mes ner ‘je<š^erÙe mkeÙebmeskekeâ mebIe' mes pegÌ[ ieS Les~ Gvnesbves efouueer leLee hebpeeye Deeefo jepÙeesb cesb DeeÙeesefpele melÙeeieÇnesb cesb Yeer Yeeie ef}Ùee Lee~ ßeer ieewj Deeheele keâe} kesâ oewjeve 19 ceen keâer pes} Yeer keâeš Ûegkesâ nwb~ 1974 cesb ceOÙe heÇosMe Meemeve Éeje yeeyet}e} ieewj keâes ‘ieeskee cegefòeâ Deevoes}ve' cesb Meeefce} nesves kesâ keâejCe ‘mkeleb$elee mebieÇece mesveeveer' keâe mecceeve heÇoeve efkeâÙee ieÙee Lee~ yeeyet}e} ieewj 23 Deiemle, 2004 mes 29 vekebyej, 2005 lekeâ ceOÙe heÇosMe kesâ cegKÙeceb$eer jns~ Gvnsb ceOÙe heÇosMe kesâ cegKÙeceb$eer efMekejepe efmebn Ûeewneve kesâ cebef$eceb[} cesb ‘veiejerÙe heÇMeemeve Skeb efkekeâeme', ‘Yeeshee} iewme $eemeoer, jenle Skeb hegvekee&me' efkeYeeie keâe ceb$eer yeveeÙee ieÙee Lee~ 2013 cesb ken ceOÙe heÇosMe kesâ cegKÙeceb$eer efMekejepe efmebn Ûeewneve kesâ cebef$eceb[} cesb ie=n ceb$eer yeveeÙes ieS nwb~

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 7

pees jepee Òepee keÀer De®íer lejn j#ee veneR keÀj mekeÀlee Jen ®eesj kesÀ meceeve nw~ -JesoJ³eeme

yeeyet}e} ieewj keâe pevce 2 petve 1930 keâes veewieerj ieÇece, heÇleeheieÌ{ efpe}e (Gllej heÇosMe) cesb ngDee Lee~ kes yeÛeheve mes ner Yeeshee} cesb jns~ Fvekesâ efhelee keâe veece ßeer jeceheÇmeeo nw~ yeeyet}e} ieewj ves Deheveer Mew#eefCekeâ ÙeesiÙeleeDeesb cesb yeer.S. Deewj S}.S}.yeer. keâer ef[efieÇÙeeB heÇehle keâer nwb~ ßeer ieewj hen}er yeej 1974 cesb Yeeshee} oef#eCe efkeOeevemeYee #es$e kesâ GheÛegveeke cesb pevelee meceefLe&le Gcceerokeej kesâ ™he cesb efveo&}erÙe efkeOeeÙekeâ Ûegves ieÙes Les~ kes 7 ceeÛe& 1990 mes 15 efomecyej, 1992 lekeâ ceOÙe heÇosMe kesâ mLeeveerÙe Meemeve, efkeefOe Skeb efkeOeeÙeer keâeÙe&, mebmeoerÙe keâeÙe&, pevemechekeâ&, veiejerÙe keâuÙeeCe, Menjer Deekeeme leLee hegvekee&me Skeb Yeeshee} iewme $eemeoer jenle ceb$eer jns~ kes 4 efmelecyej, 2002 mes 7 efomecyej, 2003 lekeâ ceOÙe heÇosMe efkeOeeve meYee cesb veslee heÇeflehe#e Yeer jns~ meeceeefpekeâ leLee meeke&peefvekeâ peerkeve cesb efkeâÙes ieÙes efkeefYeve> cenòkehetCe& keâeÙeesX kesâ ef}Ùes ßeer ieewj keâes keâF& mecceeve leLee hegjmkeâej heÇehle nesles jns nwb~ ke<e& 1991 cesb owefvekeâ veF& ogefveÙee Yeeshee} Éeje ef}Ùes ieÙes efkeÛeej cele cesb Gvnsb ‘ke<e&ßeer' keâer GheeefOe heÇoeve keâer ieF& Leer~ Fme GheeefOe nsleg yeeyet}e} ieewj kesâ meeLe Depe&gve efmebn Skeb ceeOeke jeke efmebefOeÙee meefnle DevÙe Dee" }esieesb kesâ veece Yeer Meeefce} Les~ yeeyet}e} ieewj ves Deveskeâ osMeesb keâer Ùee$eeSB keâer nwb~ kes meesefkeÙele mebIe kesâ efveceb$eCe hej 1989 cesb ™me ieÙes~ pevekejer, 1991 cesb Gvnesbves ceOÙe heÇosMe efkeOeeve meYee kesâ heÇefleefveefOe kesâ ™he cesb je<š^ceC[} mebmeoerÙe mebIe kesâ DeefOekesMeve cesb ßeer}bkeâe keâer Ùee$ee keâer~ Gvnesbves 1996 cesb veshee} keâer Ùee$ee keâer~ ßeer ieewj 1998 cesb ceOÙe heÇosMe mebmeoerÙe mebIe keâer Deesj mes hewefjme, mes}yeie&, efpeveskee, jesce, ÌHeâÇeBme Skeb pece&veer keâer Ùee$ee hej ieÙes~ ßeer}bkeâe keâer Ùee$ee kesâ oewjeve yeeyet}e} ieewj keâes efmebieeefjÙee keäueye Éeje 55 ke<e& keâer DeeÙeg mes DeefOekeâ nesves hej Yeer 1999 ceeršj TbÛeeF& ÛeÌ{ves hej mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~ ßeer ieewj 1946 mes ‘je<š^erÙe mkeÙeb meskekeâ mebIe' kesâ mkeÙebmeskekeâ nwb~ kes ‘YeejleerÙe ceÌpeotj mebIe' kesâ mebmLeehekeâ meomÙe nwb~ kes 1956 mes ‘YeejleerÙe pevemebIe' kesâ meefÛeke Yeer jns nwb~ Fvnesbves jepeveerefle cesb meef›eâÙe nesves kesâ hetke& Yeeshee} keâer keâheÌ[e efce} cesb veewkeâjer Yeer keâer Deewj ßeefcekeâesb kesâ efnle cesb Deveskeâ Deeboes}veesb cesb Yeeie ef}Ùee~ Fmekesâ De}ekee ßeer ieewj ves je<š^erÙe mlej kesâ Deveskeâ jepeveereflekeâ Deeboes}veesb cesb Yeer yeÌ{-ÛeÌ{ keâj efnmmee ef}Ùee~ Fvecesb heÇcegKe ™he mes Deeheele keâe} kesâ efkejesOe cesb Deeboes}ve, ieeskee cegefòeâ Deeboes}ve, efouueer cesb yes™keeÌ[er meefnle hebpeeye Deeefo jepÙeesb cesb DeeÙeesefpele melÙeeieÇnesb cesb meef›eâÙe Yeeieeroejer

ßeer ieewj 1946 mes 'je<š^erÙe mkeÙeb meskekeâ mebIe' kesâ mkeÙebmeskekeâ nwb~ kes 'YeejleerÙe ceÌpeotj mebIe' kesâ mebmLeehekeâ meomÙe nwb~ kes 1956 mes 'YeejleerÙe pevemebIe' kesâ meefÛeke Yeer jns nwb~ Fvnesbves jepeveerefle cesb meef›eâÙe nesves kesâ hetke& Yeeshee} keâer keâheÌ[e efce} cesb veewkeâjer Yeer keâer Deewj ßeefcekeâesb kesâ efnle cesb Deveskeâ Deeboes}veesb cesb Yeeie ef}Ùee~ Fmekesâ De}ekee ßeer ieewj ves je<š^erÙe mlej kesâ Deveskeâ jepeveereflekeâ Deeboes}veesb cesb Yeer yeÌ{-ÛeÌ{ keâj efnmmee ef}Ùee~

keâerefle&ceeve jÛee Lee~ ßeer ieewj ves 2003 kesâ efkeOeeve meYee Ûegveeke cesb 64 npeej 212 celeesb kesâ Deblej mes efkepeÙe heÇehle keâj Deheves ner keâerefle&ceeve keâes leesÌ[ efoÙee~ kes omekeerb efkeOeeve meYee 1993-1998 cesb Yeepehee efkeOeeÙekeâ o} kesâ cegKÙe meÛeslekeâ, meYeeheefle, }eskeâ}sKee meefceefle, meomÙe mejkeâejer Ghe›eâce meefceefle, efkeMes<eeefOekeâej meefceefle Deeefo kesâ meomÙe jns leLee mebie"ve cesb veiejerÙe efvekeâeÙe kesâ heÇYeejer leLee heÇosMe ceneceb$eer Yeer jns~ iÙeejnkeerb efkeOeeve meYee 1999-2003 cesb yeeyet}e} ieewj veslee heÇeflehe#e yeveves kesâ hetke& 'YeejleerÙe pevelee heešer&' kesâ heÇosMe GheeOÙe#e jns~ ßeer ieewj keâes 8 efomecyej, 2003 keâes veiejerÙe heÇMeemeve Skeb efkekeâeme, efkeefOe Skeb efkeOeeÙeer keâeÙe&, Deekeeme Skeb heÙe&ekejCe, ßece Skeb Yeeshee} iewme $eemeoer jenle ceb$eer yeveeÙee ieÙee~ Gvnsb 2 petve, 2004 keâes ie=n, efkeefOe Skeb efkeOeeÙeer keâeÙe& leLee Yeeshee} iewme $eemeoer jenle Skeb hegveke&eme ceb$eer yeveeÙee ieÙee Lee~ yeeyet}e} ieewj 23 Deiemle, 2004 mes 29 vekebyej, 2005 lekeâ ceOÙe heÇosMe kesâ cegKÙeceb$eer jns~ Gvnsb 4 efomecyej,

peerkeve heefjÛeÙe pevce : 2 petve, 1930 pevce Yetefce : veewieerj ieÇece, heÇleeheveiej efpe}e Gllej heÇosMe DeefYeYeekekeâ : jeceheÇmeeo veeieefjkeâlee : YeejleerÙe heešer& : ‘YeejleerÙe pevelee heešer&', ‘je<š^erÙe mkeÙebmeskekeâ mebIe' heo : hetke& cegKÙeceb$eer, ceOÙe heÇosMe, ie=n ceb$eer, ceOÙeheÇosMe efMe#ee : yeer.S., S}.S}.yeer. Yee<ee : efnvoer, DebieÇsÌpeer pes} Ùee$ee : ßeer ieewj ves Deeheele keâe} kesâ oewjeve 19 ceen lekeâ pes} keâer mepee Yeer Yegieleer~ hegjmkeâej-GheeefOe : ‘ke<e&ßeer' keâer GheeefOe (1991) DevÙe peevekeâejer 1977 cesb ieesefkevohegje efkeOeeve meYee #es$e mes Ûegveeke }Ì[s Deewj ke<e& 2003lekeâ keneB mes }ieeleej meele yeej efkeOeeve meYee Ûegveeke peerleles jns~ 2013 cesb hegveŠ ieesefkevohegje efkeOeeve meYee #es$e mes efkeOeeÙekeâ yeves Deewj Ûeewneve cebef$eceb[} cesb ie=n ceb$eer yeves . efveYeeF&~ ßeer ieewj ves Deeheele keâe} kesâ oewjeve 19 ceen lekeâ pes} keâer mepee Yeer Yegieleer~ 1974 cesb Yeeshee} oef#eCe efkeOeeve meYee #es$e mes Deehe hen}er yeej Ûegves ieS Les~ meve 1977 cesb kes ieesefkevohegje efkeOeeve meYee #es$e mes Ûegveeke }Ì[s Deewj ke<e& 2003 lekeâ keneB mes }ieeleej meele yeej efkeOeeve meYee Ûegveeke peerleles jns~ 2014 cesb ken hegve: ieesefkevohegje efkeOeeve meYee #es$e mes efkeOeeÙekeâ yeves~ Gvnesbves 1993 kesâ efkeOeeve meYee Ûegveeke cesb 59 npeej 666 celeesb kesâ Deblej mes efkepeÙe heÇehle keâj

2005 keâes cegKÙeceb$eer efMekejepe efmebn Ûeewneve kesâ cebef$eceb[} cesb keeefCepÙe, GÅeesie, keeefCeefpÙekeâ keâj jesÌpeieej, meeke&peefvekeâ Ghe›eâce leLee Yeeshee} iewme $eemeoer jenle Skeb hegveke&eme efkeYeeie kesâ ceb$eer kesâ ™he cesb Meeefce} efkeâÙee ieÙee Lee Deewj 20 efomebyej, 2008 keâes Gvnsb cegKÙeceb$eer efMekejepe efmebn Ûeewneve kesâ cebef$eceb[} cesb jepemke ceb$eer kesâ ™he cesb efHeâj mes meefcceef}le efkeâÙee ieÙee~ 2013 cesb ken hegve: ieesefkevohegje efkeOeeve meYee #es$e mes efkeOeeÙekeâ yeves Deewj Ûeewneve cebef$eceb[} cesb ie=n ceb$eer yeves~ <<

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 8

keÀJej mìesjer

jeceefkeâmeve Ùeeoke mes yeeyee jeceoske

< ceoveefmebn Ùeeoke (Fboewj) <

³ees

ie Deewj DeeÙegke&so ves Skeâ meeOeejCe heefjkeej kesâ yee}keâ keâes osKeles ner osKeles keâye-keâwmes yeeyee jeceoske yevee efoÙee Ùen yeele Gme ieebke kesâ }esieesb kesâ ef}S Deepe Yeer efkeâmeer DeeMÛeÙe& mes keâce venerb nw~ Deepe 51 mee} keâer GceÇ cesb mkeeceer jeceoske ves DeeÙegke&so kesâ keâejesyeej keâes mee}evee heebÛe npeej keâjesÌ[ ®heÙes lekeâ hengbÛee efoÙee nw, efpemes Deeieeceer ke<e& cesb ome npeej keâjesÌ[ ®heÙes mes Yeer DeefOekeâ hengBÛeeves keâe }#Ùe nw~ yeeyee jeceoske Ùee mkeeceer jeceoske , Fme veece keâes vee kesâke} Yeejle cesb ner vener yeefukeâ efkeMke cesb meYeer }esie DeÛÚer lejn peeveles nw~ yeeyee jeceoske kees kÙeefòeâ nw efpevnesbves Ùeesie keâes hegjs efkeMke cesb Heâw}eÙee nw~ 8

ceF& 2016

jeke Oece&sbõ (efouueer)

Ùeesie kesâ meeLe-meeLe Gvnesbves helebpeef} veece mes Skeâ Ssmee mebmLeeve Yeer KeÌ[e keâj efoÙee nw, peneB mkeosMeer Glheeoesb keâe efvece&eCe efkeâÙee pee jne nw~ helebpeef} ceW Deepe nj heÇkeâej keâe Glheeo lewÙeej efkeâÙee peelee nw~ yeeyee jeceoske ves Ùeesie kesâ meeLe jepeerke oeref#ele kesâ meeLe efce}keâj mkeosMeer keâe Yeer heÇmeej efkeâÙee~ jepeerke oeref#ele keâer ce=lÙeg kesâ yeeo mkeosMeer Deevoes}ve keâer efpeccesoejer kesâke} Gvner kesâ keâvOees hej Dee ieÙeer, efpemes kees yeKetyeer efveYee jns nw~ yeeyee jeceoske keâe pevce 25 efomecyej 1965 keâes nefjÙeeCee efpe}s kesâ censvõieÌ{ efpe}s cesb mewo De}erhegj (veejveew}) veecekeâ ieeBke cesb ngDee Lee~ mewo De}erhegj ieebke mes keâjerye 25 efkeâ}esceeršj otj veejveew} keâe yeme Deñe nw peneb mes 27 mee} hen}s jeceefkeâMeve Ùeeoke ves Deheves Iej mes Yeeie keâj yeme hekeâÌ[er Leer~ kees yeme pees Gvnsb mebmeej mes otj mebvÙeeme kesâ Skeâ Ssmes meHeâj hej }s ieF& efpemeves vee efmeHeâ& Gvekeâe veece yeo}e yeefukeâ Gvekeâer hetjer henÛeeve ner yeo} keâj jKe oer~

De}erhegj ieebke mes Yeeie keâj lesjn mee} keâe jeceefkeâMeve Ùeeoke meerOee Gllej heÇosMe kesâ Menj nefjÉej hengbÛe ieÙee Lee~ peneb kees efkeâmeer ieg®kegâ} cesb he{vee Ûeenlee Lee~ }sefkeâve oes – leerve ieg®kegâ} ves peye GvnW oeefKe}e osves mes cevee keâj efoÙee lees jeceefkeâMeve ves Deheves ieebke kesâ ner heeme kesâ Skeâ ieg®kegâ} cesb oeefKe}e }s ef}Ùee Lee~ Gvekesâ efhelee keâe veece jece Ùeeoke Deewj ceelee keâe veece ieg}eyees Ùeeoke nw~ mkeeceer jeceoske kesâ ceeleeefhelee oesveesb ner DeefMeef#ele Les, }sefkeâve Gvekesâ Yeerlej yeÛÛeesb keâes heÌ{eves keâer yeÌ[er }}keâ Leer~ Gvnesbves jeceoske keâes Ketye heÌ{evee Ûeen }sefkeâve, kes yengle pÙeeoe mkeât}er efMe#ee venerb }s mekesâ~ yeeyee jeceoske keâe veece Gvekesâ ceelee efhelee ves jeceefkeâmeve Ùeeoke jKee Lee~ mkeeceer jeceoske yeÛeheve mes ner kegâMeeieÇ yegefæ kesâ Les, efpevekeâer kepen mes meYeer DeOÙeehekeâ Gvekeâes hemebo keâjles Les~ ieebke kesâ efkeÅee}Ùe cesb heebÛekeer keâ#ee lekeâ keâer he{eF& keâjves kesâ yeeo Gvnesbves heeme kesâ ner kesâ ieeBke Menpeeohegj kesâ

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 9

peye cee³ee Deeleer nw yegef× ®eueer peeleer nw~ -megoMe&ve

efkeÅee}Ùe cesb oeefKe}e ef}Ùee keäÙeesbefkeâ, Gvekeâe ieeBke Flevee Úesše Lee efkeâ Gmeces kesâke} heÇeLeefcekeâ efkeÅee}Ùe ner Lee~ Deye Menpeeohegj cesb Gvnesbves Dee"keer keâ#ee lekeâ DeOÙeÙeve efkeâÙee~ yeeyee jeceoske efpeme ieeBke cesb jnles Les, Gme meceÙe Gme ieeBke cesb efyepe}er vener ngDee keâjleer Leer~ yeeyee jeceoske he{eF& keâjves kesâ ef}S kesâjesefmeve kee}e }wbhe pe}ekeâj jele cesb heÌ{e keâjles Les~ Gvekesâ efhelee yengle iejerye Les, Fmekesâ yeekepeto Deheves yesšs kesâ ef}S hetjeveer hee"dÙehegmlekeâesb keâe Fblepeece keâjles Les~ jeceoske kesâ yeÛeheve cesb Gvekesâ meeLe Skeâ Ssmeer Iešvee ngÙeer efpemeves Gvnsb Ùeesie keâer lejHeâ Deekeâef<e&le efkeâÙee~ yeeyee jeceoske keâes yeÛeheve cesb Mejerj keâe yeeÙeeb efnmmee he#eeIeele mes ieÇmle nes ieÙee~ Gvekeâes efkeâmeer ves yeleeÙee efkeâ, he#eeIeele keâes kesâke} Ùeesie kesâ ceeOÙece mes ner meef›eâÙe efkeâÙee pee mekeâlee nw~ Deye kees Deheves GheÛeej kesâ ef}S ienve Ùeesie keâe DeOÙeÙeve keâjves }ies Deewj ÙeesieYÙeeme keâjves }ies Les~ keâeHeâer ÙeesieeYÙeeme kesâ yeeo Gvekeâe he#eeIeele kee}e efnmmee hetCe& ™he mes meef›eâÙe nes ieÙee Lee pees, Gvekesâ peerkeve keâer meyemes yeÌ[er meHeâ}lee Leer~ Deheves mkeÙeb kesâ GheÛeej kesâ yeeo Gvnsb Ùeesie keâe DeLe& mecePe cesb DeeÙee efkeâ, efkeâme lejn Ùeesie kesâ ceeOÙece mes DemeeOÙe jesieesb keâe Yeer F}epe efkeâÙee pee mekeâlee nw~ Deye Gvnesbves Ùeesie kesâ heÇmeej keâes ner Deheves peerkeve keâe GösMÙe yevee ef}Ùee Lee~ Dee"keerb keâ#ee kesâ yeeo efkeâMeesj jeceoske ves DeeOÙeelcÙe Deewj Ùeesie cesb ner Dehevee peerkeve yeveeves keâe efkeÛeej efkeâÙee~ Fme efkeÛeej keâes }skeâj Gvnesbves Gme meceÙe Deheves Iej keâes lÙeeie efoÙee Deewj DeeÛeeÙe& ye}oske kesâ ieg®kegâ} cesb Ûe}s ieÙes pees nefjÙeeCee cesb jskeeÌ[er efpe}s kesâ Skeâ Úesšs mes ieebke cesb Lee~ DeeÛeeÙe& ves Deheves veÙes efMe<Ùe keâes kesoesb, Gheefve<eoesb, hegjeCeesb keâe hee" heÌ{eÙee~ Fmeer kesâ meeLe Ùene jnles ngS Gvnesbves DeelceDevegMeemeve Deewj OÙeeveceie>lee keâe Yeer DeYÙeeme efkeâÙee~ yeeyee jeceoske Meg®keele mes ner mkeeceer oÙeevevo mejmkeleer kesâ efkeÛeejes mes yengle heÇYeeefkele Les Deewj kees Yeer Gvekeâer lejn Skeâ Skeâ ceneve efkeÛeejkeâ yevevee Ûeenles Les~ yeeyee yeleeles nwb efkeâ keâjerye cewb 9 ke<e& keâe Lee leye cewves cenef<e& oÙeevebo keâes heÌ{vee Meg® efkeâÙee~ 12 ke<e& keâer GceÇ lekeâ hengbÛeles-hengbÛeles Ùes efkeÛeej cesje Â{ nes ieÙee efkeâ cegPes DeOÙeelce keâer ogefveÙee cesb peevee nw~ 15- 16 mee} keâer GceÇ cesb cewbves Iej ÚesÌ[ efoÙee~ Deewj Ùes leÙe keâj ef}Ùee efkeâ cegPes $e+ef<eÙeesb kesâ jemles hej Ûe}vee nw~ cenef<e& oÙeevebo keâe melÙeeLe& heÇkeâeMe heÌ{keâj kesâ cegPes heÇsjCee efce}er Deewj cewkeâe}s keâer efMe#ee heæefle mes cegPes Ie=Cee nes ieF& efkeõesn nes ieÙee~ Deewj cegPes venerb helee Lee cesje keâce& Deewj cesje heÇejyOe YeeiÙe

cegPes keâneb }skeâj peeSiee~ }sefkeâve cegPes Flevee pe®j helee Lee efkeâ cesjer jen Deveble keâer nw cegPes Meg®keele keâe lees helee Lee }sefkeâve cebefpe} keâe venerb helee Lee~ ieg®kegâ} cesb jnles ngS Gvnesbves ÙeesieeYÙeeme meerKee~ Gvnesbves leÙe efkeâÙee ogefveÙee cesb yeo}eke }evee nw lees Gvnsb meebmeeefjkeâ peerkeve keâe lÙeeie keâjvee heÌ[siee~ Fmeer efkeÛeej kesâ meeLe Gvnesbves mebmeej mes kewjeiÙe }s ef}Ùee Deewj mevÙeemeer keâe Ûeesiee henve keâj ‘mkeeceer jeceoske ’ veece OeejCe keâj ef}Ùee~ Deye kees nefjÙeeCee kesâ peerbo efpe}s cesb Deekeâj DeeÛeeÙe& Oece&keerj kesâ ieg®kegâ} keâuke cesb Meeefce} nes ieÙes Deewj nefjÙeeCee kesâ }esiees keâes Ùeesie keâer efMe#ee osves }ies~ Ùeneb hej kees }esiees keâes cegHeäle Ùeesie keâer efMe#ee osles Les~ kegâÚ efoveesb yeeo

cegòeâevevo Deewj DeeÛeeÙe& keerjsvo mes ngF&~ mkeeceer jeceoske Deye Skeâ veS veece Deewj Skeâ veF& henÛeeve kesâ meeLe ieg®kegâ} keâer Ûeejoerkeejer mes yeenj efvekeâ} Ûegkesâ Les~ Iej, heefjkeej lees Gvekeâe hen}s ner Útš Ûegkeâe Lee Deewj Deye ieg®kegâ} mes otj efncee}Ùe keâer yeHeâer&}er keeefoÙeeb Gvekeâe Flebpeej keâj jner Leer~ efncee}Ùe keâer heLejer}er heneef[Ùeesb kesâ yeerÛe heie[bef[Ùeesb hej jeceoske keâe Ùes Skeâ veÙee meHeâj Lee }sefkeâve Fme meHeâj cesb kees Dekesâ}s venerb Les yeefukeâ Gvekesâ ieg®kegâ} kesâ keâjeryeer oesmle yee}ke=â<Ce Yeer Gvekesâ meeLe Les~ efpemce ner venerb nefñÙeesb lekeâ keâes Leje& osves kee}er "b[ Deewj yeHeâer&}s heneÌ[esb kesâ yeerÛe efpeboieer efkeâleveer ogMkeej nes mekeâleer nw Fmekeâe Denmeeme ner jesbiesšs KeÌ[e

Gvnesbves Denmeeme efkeâÙee efkeâ Gvnsb Ùeesie keâe hetje %eeve }sves kesâ ef}S keemleefkekeâ ÙeesefieÙeesb mes efce}vee heÌ[siee~ keemleefkekeâ peerkeve kesâ ÙeesefieÙeesb mes efce}ves keâer Keespe cesb kees efncee}Ùe keâer Ùee$ee hej efvekeâ} heÌ[s~ keneb hej Gvekeâer ceg}ekeâele keâF& ÙeesefieÙeesb mes ngF& pees, Gme efncee}Ùe hej Deeßece yevee keâj jn jns Les~ Gvnesbves Gve ÙeesefieÙeesb mes Ùeesie Deewj OÙeeve keâer ienjeF& keâes mecePee~ Deye kees Kego iebiees$eer iuesefMeÙej cesb OÙeeve }erve nes ieÙes Deewj Deme}er Ùeesie keâe DeYÙeeme keâjves }ies~ Ùene hej jnles ngS Gvnsb Deheves peerkeve kesâ keemleefkekeâ OÙesÙe keâe helee Ûe}e~ kegâÚ meceÙe jnves kesâ yeeo Gvekeâes Snmeeme ngDee efkeâ ‘Ùeefo Ùeesie keâe DeYÙeeme keâjles ngS cesje peerkeve Ùenerb meceehle nes ieÙee lees cesje %eeve Yeer cesjs meeLe meceehle nes peeSiee, Fmekesâ ef}S cegPes kegâÚ Deewj keâjvee nesiee~ Deheveer Fmeer veF& meesÛe kesâ meeLe DeeÛeeÙe& yee}ke=â<Ce Deewj DeeÛeeÙe& yee}keerj mes efce}s, efpevnesbves Gvekesâ efceMeve cesb Gvekeâe meeLe efoÙee Lee~ Fmekesâ meeLe ner efncee}Ùe hej ner Gvekeâer ceg}eÌkeâele DeeÛeeÙe&

keâjves kesâ ef}S keâeHeâer nw }sefkeâve Ssmeer megvemeeve Deewj DebOesjer iegHeâeDeesb kesâ Deboj mkeeceer jeceoske Deewj yee}ke=â<Ce ves Dehevee veÙee ef"keâevee yevee ef}Ùee Lee efpemecesb Gvnesbves DeeOÙeelce Deewj Ùeesie keâe Skeâ veÙee efme}efme}e Yeer Meg® efkeâÙee Lee~ Fvnerb meye DeeÛeeÙeesX keâer ceoo mes kees Deheves Ùeesie kesâ efceMeve keâes Deeies yeÌ{eves kesâ ef}S efncee}Ùe ÚesÌ[keâj nefjÉej Dee ieÙes~ nefjÉej mes ner Gvnesbves Deheves peerkeve keâer Skeâ veF& jen keâe DeejcYe efkeâÙee~ 1993 cesb Gvnesbves efncee}Ùe ÚesÌ[ efoÙee Lee~1995 cesb kees keâveKe} Deeßece kesâ mkeeceer Mebkeâjoske kesâ efMe<Ùe yeve ieÙes~ Fme Deeßece keâer mLeehevee mkeeceer ke=âhee}g oske 1932 cesb efkeâÙes Les~ pees hen}s Skeâ mkeleb$elee mesveeveer Les Deewj yeeo cesb DeeOÙeeeflcekeâ ieg® yeve ieÙes Les~ ke=âhee}g oske hen}s efkeâMeesj Ûevõ veecekeâ Skeâ ›eâebeflekeâejer Les pees, meceeÛeej he$eesb kesâ ceeOÙece mes DebieÇspees keâe efkejesOe keâjles Les~ Fvnesves nefjÉej cesb Deveskeâ ›eâebeflekeâeefjÙeesb keâes MejCe oer Leer Deewj meeLe ner Ùeneb hej hen}e meeke&peefvekeâ

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 5/17/2016 10:35 AM Page 10

keÀJej mìesjer hegmlekeâe}Ùe Yeer Meg™ efkeâÙee Lee efpemeces, 3500 mes Yeer DeefOekeâ hegmlekesâb Leer~ Ùeneb hej jnles ngS Gvnesbves mevÙeeme }s ef}Ùee Deewj mkeeceer ke=âhee}g oske kesâ veece mes hegkeâejs peeves }ies~ 1968 cesb peye mkeeceer ke=âhee}g oske keâer DeeÙeg 100 ke<e& keâer ngÙeer leye kees hej}eskeâ efmeOeej ieÙes~ Gvekesâ yeeo mkeeceer Mebkeâjoske Gvekesâ GllejeefOekeâejer yeves~ 1995 cesb Deheves ieg® mkeeceer Mebkeâjoske mes efMe#ee }skeâj Gvnesbves }esieesb keâes Ùeesie efmeKeevee Meg™ keâj efoÙee Deewj meeLe ner heÇeke=âeflekeâ efÛeefkeâlmee Yeer efmeKeeles Les~ Ùeesie Deewj DeeÙegke&so keâe heÇmeej keâjves kesâ ef}S kees heÛe&s }skeâj nefjÉej keâer meÌ[keâes hej Ietceves }ies~ 1995

helebpeef} kesâ keâejesyeej cesb Ú}ebie (DeebkeâÌ[s keâjesÌ[ ®heÙes cesb) 2011-12 ----- 446 2012-13 ----- 850 2013-14 ----- 1200 2014-15 ----- 2006 2015-16 ----- 5000 2016-17 ----- 10,000 (}#Ùe) keâerceleer yeÇeb[ (yeÇeb[ kewuÙet keâjesÌ[ ®heÙes cesb) helebpeef} Ieer -- 1308 oblekeâebefle ----- 425 kesâMekeâebefle ----- 350 cesb ner Gvnesbves efokÙe Ùeesie ceefvoj š^mš keâer mLeehevee keâj oer~ 2002 cesb Gvnesbves Deheveer hen}er meeke&peefvekeâ meYee cesb Ùeesie mkeemLÙe efmeæeble keâes heÇkeâš efkeâÙee~ }esieesb keâes yeleeÙee efkeâ, Ùeesie peerkeve kesâ ef}S efkeâlevee DeekeMÙekeâ nw~ yeeyee jeceoske ves mee} 2002 cesb hen}er yeej šs}erefkepeve keâer ogefveÙee cesb keâoce jKee Lee~ Gve efoveesb meeOevee Deewj Gmekesâ efkejesOeer DeemLee Ûewve} hej yeeyee jeceoske kesâ Ùeesie efMeefkej keâe heÇmeejCe Yeer efoKeeÙee peeves }iee Lee~ jeceoske kesâ helebpeef} Ùeesieheer" ves Yeer mee} 2004 cesb Kego kesâ Ùeesie keeref[Ùees lewÙeej keâjves Yeer Meg® keâj efoS Les Deewj Fmeer kesâ yeeo šerkeer keâer ogefveÙee cesb yeeyee jeceoske yeÇeb[ keâe Ùeesie Fme lespeer 10

ceF& 2016

Heâw}e efkeâ Fmekeâe keâjerye 25 Ûewve}esb hej 7 Yee<eeDeesb cesb heÇmeejCe efkeâÙee peeves }iee. megyen meyesjs šerkeer hej vepej Deeves kee}s yeeyee jeceoske kesâ Fve Ùeesie keâeÙe&›eâceesb cesb Yepeveesb keâer ietbpe Yeer megveeF& osves }ieer Leer~ Deheves Ùeesie efMeefkejesb cesb yeeyee jeceoske ves Oeerjs– Oeerjs ceušervesMeve} keâbheefveÙeesb Deewj nesceesmeskeämegDeeef}šer pewmes efke<eÙeesb keâes Yeer efveMeeves hej }svee Meg® keâj efoÙee Lee~ 2003 cesb Gvnesbves Ùeesie keâwbhe }ieevee Met™ keâj efoÙee Deewj hegjer lewÙeejer kesâ meeLe Ùeesie meerKeves }ies~ Gmeer ke<e& mes ner DeemLee šerkeer Yeer Gvekesâ meeLe pegÌ[ ieÙee Deewj heÇefleefove megyen Gvekesâ Ùeesie efMeefkej keâe meerOee heÇmeejCe keâjves }iee~ Gvekesâ Ùeesie efMeefkej keâer kepen mes DeemLee Ûewve} Yeer keâeHeâer }eskeâefheÇÙe nesves }iee~ Ùen hen}e Dekemej Lee efkeâ Ùeesie keâes šerkeer kesâ ceeOÙece mes Yeer efmeKeeÙee pee jne Lee, efpemeves osMe kesâ leceece }esieesb keâe OÙeeve Deheveer Deesj KeerÛee~ Gvekesâ Ùeesie keâes yeÌ[er mebKÙee cesb }esie osKeles Les Deewj keâF& keâ}ekeâej Gvekesâ efMeefkej cesb Meeefce} nesves }ies~ Gvekesâ Ùeesie keâes meerKeves kesâ ef}S peye efkeosMeer }esiees keâer Yeer Yejceej nesves }ieer leye Gvnesbves DebieÇspeer Yee<ee Yeer meerKeer, efpememes efkeosMe cesb Yeer Ùeesie keâe heÇmeej efkeâÙee pee mekesâ~ Deepe Gvekesâ Ùeesie keâes hegjs efkeMke cesb DeheveeÙee pee jne nw~ mkeeceer peer kesâ heÇÙeeme mes Deepe hetje efkeMke 21 petve keâes efkeMke Ùeesie efokeme kesâ ™he cesb cevee jne nw~ efheÚ}s keâjerye 25 mee}esb mes yeeyee jeceoske kesâ Ùeesie Deewj š^mš keâe efme}efme}e keâYeer Lecee venerb nw~ mee} 1995 ces efokÙe Ùeesie š^mš, mee} 2006 cesb otmeje helebpeef} Ùeesieheer" š^mš yevee Deewj leermeje Yeejle mkeeYeerceeve šdmš&~ yeeyee jeceoske Skeâ kesâ yeeo Skeâ Deheves š^mš yeveeles Ûe}s ieS Deewj Fmeer kesâ meeLe lespeer mes Fme mebvÙeemeer keâe DeeefLe&keâ meeceÇepÙe Yeer Heâw}lee Ûe}e ieÙee nw~ yeeyee jeceoske kesâ Dekesâ}s helebpeef} Ùeesieheer" keâer mebheeflle ner keâjerye Skeâ npeej keâjesÌ[ ®heÙes mes pÙeeoe keâer yeleeF& peeleer nw~ nefjÉej cesb yeeyee jeceoske keâe Ùes DeeefLe&keâ meeceÇepÙe keâjerye 6 meew SkeâÌ[ kesâ F}ekesâ cesb Heâw}e ngDee nw~ Fmecesb leerve meew yew[ keâe ceušer meghejmhesMeef}šer ne@efmheš}, Ùeesie efjmeÛe& mesbšj, Ùetveerkeefme&šer Deewj DeeÙegke&sefokeâ Heâece&smeer kesâ De}ekee Heât[ heekeâ& Deewj keâe@mcesefškeâ cesvÙegHeâwkeäÛeefjbie Ùetefveš Meeefce} nw~ yeleeÙee peelee nw efkeâ Decesefjkeâe cesb åÙetmšve kesâ heeme yeeyee jeceoske kesâ š^mš keâes keâjerye

95 SkeâÌ[ peceerve oeve cesb efce}er nw Deewj Gvekesâ š^mš kesâ heeme Skeâ mkeâe@efšMe šehet Yeer nw. Keyejesb kesâ cegleeefyekeâ mee} 2009 mes DeemLee šerkeer Ûewve} kesâ DeefOekeâej Yeer jeceoske kesâ helebpeef} Ùeesieheer" š^mš kesâ heeme nw~ ojDeme} ceeref[Ùee Deewj šs}erefkepeve mes yeeyee jeceoske keâe Glevee ner hegjevee veelee jne nw efpelevee

< cegkesâMe Ùeeoke (veebie}esF&) efheÚ}s efoveesb Ùeesie ieg® yeeyee jeceoske Deewj jepeveerefle kesâ ieg® }e}t heÇmeeo Ùeeoke keâer ceg}ekeâele keâes }skeâj ÌKeyejsb Ketye iece& jner~ DeYeer lekeâ }esieesb keâes Ùener }ielee Lee efkeâ, yeeyee Deewj }e}t Ùeeoke Skeâ otmejs kesâ Ieesj efkejesOeer nwb~ keâejCe ceeref[Ùee ncesb DeYeer lekeâ Ùener yeleelee jne nw efkeâ, }e}t heÇmeeo Ùeeoke Deewj yeeyee jeceoske keâer Deeheme cesb venerb peceleer~ }sefkeâve Fme ceg}ekeâele ves ceeref[Ùee keâer Deyelekeâ keâer ceveie{ble Keyejesb keâer keâ}F& Kees}

Ùeesie ieg™ yeeyee jeceoske Deejpes[er heÇcegKe }e}t heÇmeeo Ùeeoke keâes Deblejje<š^erÙe Ùeesie efokeme hej DeeÙeesefpele nesves kee}s keâeÙe&›eâce cesb vÙeeslee osves kesâ ef}S helebpeef} kesâ kegâÚ heÇes[keäš }skeâj Yeer hengbÛes Les~ jeceoske ves keâne, ‘Deblejje<š^erÙe Ùeesie efokeme hej DeeÙeesefpele nesves kee}s keâeÙe&›eâce keâes }skeâj }e}t Ùeeoke keâes vÙeeslee osves DeeÙee ntb'.

oer~ mcejCe nes efkeâ, peye keâcÙegefvemškeeoer ke=boe keâjele ves yeeyee keâer okeeFÙeesb keâes }skeâj leceece Deejeshe }ieeS Les, leye }e}t heÇmeeo Ùeeoke keâe Skeâ yeÙeeve DeeÙee Lee efkeâ, yeeyee keâer okee ceeveke mes yeveer nw Ùee oeveke mes Deiej Gmes Keekeâj }esieesb keâe Ye}e neslee nw lees, Gmeces keâesF& yegjeF& venerb nw~ }e}t heÇmeeo Ûeóeve keâer lejn yeeyee kesâ meeLe KeÌ[s efoKeeF& efoS Les~ Fve oes efoiiepeesb keâer ceg}ekeâele keâes Deeveskee}s efoveesb cesb Skeâ mekeâejelcekeâ meesÛe kesâ meeLe osKee peevee ÛeeefnS~ Ùeesie ieg™ yeeyee jeceoske Deejpes[er heÇcegKe }e}t heÇmeeo Ùeeoke keâes Deblejje<š^erÙe Ùeesie efokeme hej DeeÙeesefpele nesves kee}s keâeÙe&›eâce cesb vÙeeslee osves

May 2016_Layout 1 5/17/2016 10:35 AM Page 11

ceeveJe keÀe oeveJe nesvee GmekeÀer nej nw~ ceeveJe keÀe ceneceeveJe nesvee GmekeÀe ®ecelkeÀej nw Deewj ceveg<³e keÀe ceeveJe nesvee GmekeÀer peerle nw~ -[e@. jeOeeke=À<Ceve

hegjevee Gvekeâer Meesnjle keâe Fefleneme nw~ Ùeesie keâe efkeÕÙeeheer heÇmeej keâjves kesâ GösMe mes yeeyee jeceoske ves 2006 cesb helebpe}er Ùeesieheer" keâer mLeehevee nefjÉej cesb keâer efpemekeâe, GösMÙe Ùeesie Deewj DeeÙegke&so keâes yeÌ{ekee osvee Lee~ yeeyee jeceoske ves ieg® helebpeef} kesâ veece hej Fme mebmLeeve keâe veece jKee pees

Yeejle keâe meyemes yeÌ[e Ùeesie mebmLeeve nw~ Ùenerb hej DeeÛeeÙe& yee}ke=â<Ce keâer yeoew}le Ùetefvekeefme&šer DeeHeâ helebpeef} nw~ Ùen mebmLeeve nefjÉej-efouueer je<š^erÙe jepeceeie& hej efmleLe nw pees, nefjÉej kesâ keâveKe} mes 20 efkeâceer Deewj ™[keâer mes 15 efkeâceer keâer otjer hej nw~ Fme Ùeesieheer" cesb ÙeesieeYÙeeme keâjves kee}s }esieesb

Ùeesie Deewj jepe ieg®Deesb keâer ÛeefÛe&le ceg}ekeâele

kesâ ef}S helebpeef} kesâ kegâÚ heÇes[keäš }skeâj Yeer hengbÛes Les~ jeceoske ves keâne, ‘Deblejje<š^erÙe Ùeesie efokeme hej DeeÙeesefpele nesves kee}s keâeÙe&›eâce keâes }skeâj }e}t Ùeeoke keâes vÙeeslee osves DeeÙee ntb'. Fme ceewkesâ hej }e}t Ùeeoke ves keâne ‘yeeyee kesâ meeyegve cesb otOe nw, nceejer lkeÛee "erkeâ jnsieer' yeeyee ves ncesb cesef[šsMeve keâjeÙee~ YeÇecejer keâjeves mes cesje yeÇsve meeHeâ nes ieÙee~ Deveg}esce-efke}esce Yeer keâjeÙee~ Fmemes cegPes HeâeÙeoe ngDee~ Gvnesbves keâne efkeâ hetbpeerheefleÙeesb kesâ meeyegve cesb mees[e yengle nw~ yeeyee kesâ meeyegve cesb ieeÙe keâe otOe efce}e ngDee nw~ nce Fmes Fmlescee} keâjsbies~ nce otOe heerves kee}s }esie nwb~ Fmemes lkeÛee "erkeâ jnsieer~ }e}t ves Deeies keâne efkeâ Guše-heguše keâe@mcesefškeâ }esie yeepeej cesb yesÛe jns nwb~ nce yeeyee kesâ hejceevesbš yeÇev[ Sbyesme[j nwb~ jeceoske kesâ Ûe}les keâF& }esieesb keâer ogkeâeve yebo nes ieF&~ meye Gvekeâes eflejÚer vepej mes osKeles nw~ Gvekesâ efKe}eHeâ keâesF& meeefpeMe Yeer keâj mekeâlee nw~ jeceoske ves helebpeef} keâe Svepeer& Ûee@keâ}sš Yeer }e}t keâes efKe}eÙee~ ceg}ekeâele kesâ oewjeve }e}t heÇmeeo ves keâne efkeâ Gvekeâe jeceoske mes keâesF& PeieÌ[e venerb nw~ cewb Deye mes

yeeyee jeceoske kesâ heÇes[keäš ner Fmlescee} keâ™biee~ nce yeeyee kesâ hejceevesbš yeÇeb[ Sbyesme[j nwb.' yeeyee jeceoske ves }e}t heÇmeeo keâes peÌ[er yetefšÙeesb mes yeveer Svepeer& ef[^bkeâ Yeer efhe}eF&, efpemekeâer }e}t ves keâeHeâer mejenvee Yeer keâer~ }e}t keâes Ùeesie efmeKeeves kesâ yeeo jeceoske ves helebpeef} kesâ keâF& heÇes[keäš keâer DenefceÙele Yeer Gvnsb yeleeF&~ jeceoske ves }e}t kesâ iee} hej ieesu[ ›eâerce }ieeles ngS keâne efkeâ efkeosMeer keâbheefveÙeeb Fme ›eâerce keâes 3 npeej cesb yesÛeleer Leerb, cewb 399 cesb oslee ntb~ osefKeS Fmes }ieeves mes }e}t peer keâe iee} keâwmes Ûecekeâ jne nw~ jeceoske ves }e}t keâes helebpeef} keâer Ûee@keâ}sš Yeer efKe}eles ngS keâne efkeâ ken DeeÙegke&sefokeâ meeceieÇer keâe Fmlescee} keâjles nwb~ yelee osb efkeâ Ùeesie efokeme kesâ ceewkesâ hej yeeyee jeceoske keâer Deesj mes Heâjeroeyeeo cesb 17 mes 21 petve lekeâ Ùeesie efMeefkej keâe DeeÙeespeve efkeâÙee peeSiee~ yeeyee jeceoske ves Heâjeroeyeeo cesb Deblejje&<š^erÙe Ùeesie efokeme keâes yeÌ[s hewceeves hej ceveeves keâer lewÙeejer keâj }er nw~ Deblejje<š^erÙe Ùeesie efokeme yeeyee jeceoske keâe oekee nw efkeâ 21 petve keâes kees Skeâ }eKe }esieesb kesâ meeLe Heâjeroeyeeo cesb Ùeesie keâjsbies~

kesâ ef}S jnves Keeves keâer Yeer kÙekemLee nw peneb nj meceÙe npeejesb Ùeesie keâjves kee}s }esie pecee jnles nwb~ helebpeef} DeeÙegke&so efÛeefkeâlmee}Ùe 20 SkeâÌ[ peceerve cesb Heâw}e ngDee nw, efpemeces mebmeej keâe meyemes yeÌ[e Deesheer[er nw~ Ùeneb nj efove 6 mes 10 npeej lekeâ jesieer jn mekeâles nwb~ Ùeneb hej 100 yes[ kee}e DeeF&heer[er Yeer nw, peneB DeeÙegke&sefokeâ heæleermes GheÛeej kesâ meeLe-meeLe DebieÇspeer heæefle mes Yeer GheÛeej keâjves kesâ meeOeve Ghe}yOe nw~ Fmekesâ De}ekee Fmekesâ heÇebieCe cesb hegmlekeâe}Ùe , Yeespevee}Ùe , heeefkeâ&bie Deewj iesmš neGme Yeer Ghe}yOe nw~ helebpeef} DeeÙegke&so Yeejle keâer meyemes lespe yeÌ{leer ngF& keâcheveer nw~ helebpeef} DeeÙegke&so ef}efcešs[ keâcheveer keâer mLeehevee 2006 cesb DeeÛeeÙe& yee}ke=â<Ce ves yeeyee jeceoske kesâ meeLe efce}keâj keâer~ Fme keâbheveer cesb efvece&eCe mebyeOeer meeje keâece mkeÙeb DeeÛeeÙe& yee}ke=â<Ce osKeles nwb~ helebpeef} DeeÙegke&so Éeje nefjÉej cesb ‘helebpeef} ÌHeât[ Sb[ nye&} heekeâ&’ yeveeÙee ieÙee nw efpemeces meejs Glheeoesb keâe efvece&eCe efkeâÙee peelee nw~ Yeefke<Ùe cesb Fmekeâer MeeKeebÙes Yeejle kesâ DevÙe efnmmeesb Deewj veshee} cesb Kees}ves keâer lewÙeejer nw~ helebpeef} DeeÙegke&so kesâ keeef<e&keâ šve&Deeskej keâe ieÇeHeâ }ieeleej yeÌ{lee ner pee jne nw~ peye Fvnesves Meg®keele keâer Leer leye kesâke} DeeÙegke&sefokeâ okeeFÙeesb mes Flevee cegveeHeâe vener neslee Lee }sefkeâve, DevÙe KeeÅe Glheeove Gleejves kesâ yeeo helebpe}er ves keâeHeâer Oeve keâceeÙee nw~ helebpeef} DeeÙegke&so ves 2012 cesb 450 keâjesÌ[ , 2013 cesb 850 keâjesÌ[ , 2014 cesb 1200 keâjesÌ[ keâceeÙee Lee pees 2015 cesb ye{keâj 2500 keâjesÌ[ nes ieÙee~ Fme lejn heleebpeef} DeeÙegke&so Yeejle keâer meyemes lespe ieefle mes yeÌ{ves kee}er keâcheveer yeve ieÙeer pees kesâke} mkeosMeer Glheeo yeveeleer nw~ 2016 cesb Ùen keâbheveer kesâ 5000 keâjesÌ[ lekeâ hengBÛe ieF&~ 2020 lekeâ Ùes }ieYeie 20000 keâjesÌ[ keâer keâcheveer yeve mekeâleer nw~ helebpeef} ÌHeât[ Sb[ nye&} heekeâ& cesb 2 }eKe mes pÙeeoe keâce&Ûeejer keâece keâjles nw efpeveces heÇefMeef#ele KeeodÙe kew%eeefvekeâes mes }skeâj cepeotj lekeâ Meeefce} nw~ yeeyee jeceoske heÇefleefove megyen 3 yepes G"keâj Ùeesie heÇeCeeÙeece keâjevee heÇejcYe keâj osles nw~ yeeyee jeceoske Deveepe efye}kegâ} venerb Keeles nw Gmekeâer yepeeÙe Heâ}, njer meefypeÙe, otOe Deewj petme heerkeâj Dehevee peerkeve Ûe}eles nwb~ efpememes 51 mee} keâer GceÇ cesb Yeer Skeâoce lebog®mle }ieles nw~ kees Kego Yeer Ùeesie keâjles nwb Deewj }esieesb keâes Yeer efmeKeeles nw~ yeeyee jeceoske Megæ Meekeâenejer nw~ yeeyee jeceoske keâesF& }keäÌpejer }eFHeâ vener peerles, yeefukeâ Skeâ kegâefšÙee cesb peceerve hej

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 5/17/2016 10:35 AM Page 12

keÀJej mìesjer helebpeef} keâer heÇcegKe yeelesb 1 ceeÛe& 2012 cesb Deesheve ceekeâ&sš cesb DeeF& keâbheveer ves 4 mee} cesb 1100 Heâermeoer keâer ieÇesLe neefme} keâer~ keâbheveer FbšjvesMeve} yeÇeb[dme keâes škeäkeâj os jner nw~ helebpeef} kesâ heeme kele&ceeve meceÙe cesb 40000 efkelejkeâ, 10000 mšesj Deewj 100 cesiee mšesj ke jeršs} mšesj nwb~ 2011-12 keâbheveer keâe šve&Deeskej 446 keâjesÌ[ ®heS Lee~ 2015-16 keâe šve&Deeskej- 5000 keâjesÌ[~ 2016-17 kesâ ef}S 10000 keâjesÌ[ kesâ šve&Deeskej keâe }#Ùe~ oblekeâebefle (ovlecebpeve) keâe Glheeo 425 keâjesÌ[ ®heS keâe~ kesâMekeâebefle (kesâMe les}) keâe keâejesyeej 325 keâjesÌ[ ®heS keâe~ 500 keâjesÌ[ ®heS ieeÙeesb keâer meskee Deewj kewefokeâ ke DeeOegefvekeâ efMe#ee kesâ ef}S~ ieeÙe kesâ Ieer keâe veÙee yeepeej KeÌ[e efkeâÙee, šve&Deeskej 1308 keâjesÌ[ keâe ngDee~

meesles nw efpemeces SÙejkeâb[erMeve Ùee keât}j pewmeer keâesF& megefkeOee vener nw~ yeeyee jeceoske jele cesb kesâke} 4 Iebšs meesles nbw yeeefkeâ 18-20 Iebšs keâece keâjles jnles nwb~ kewmes lees DeefOekeâlej meceÙe Ùeesie meerKeeves, heÇkeÛeve megveeves Deewj Yepeve ieeves cesb kÙeleerle keâjles nb~w Gvnesvb es efheÚ}s 20 mee}es cesb osMe Yej cesb 20 }eKe efkeâ}esceeršj keâe YeÇceCe efkeâÙee nw leLee osMe kesâ }ieYeie 12 keâjesÌ[ }esiees mes meerOee mebkeeo efkeâÙee nw~ yeeyee jeceoske keâes osMe kesâ Fefleneme Deewj osMe kesâ efkekeâeme kesâ cegös hej yees}vee DeefOekeâ hebmeo nw~ Fmekesâ meeLe ner mkeosMeer Deevoes}ve kesâ meyemes yeÌ[s cenejLeer nw efpevnesbves Yeejle cesb Deveskeâ Devleje&<š^erÙe keâbheefveÙeesb keâes ceele oer nw~ <<

HegmlekeÀ meceer#ee

‘}esefjkeâ’ peveer& Dee@ÌHeâ o ef}pesb[

}esefjkeâ Skeâ }eskeâefkeßegle Ssefleneefmekeâ veeÙekeâ nwb pees yengle ye}Mee}er Deewj Deece peve kesâ efnlew<eer kesâ ™he cesb mecemle Gllej Yeejle cesb efkeKÙeele nwb~ Gvekeâe pevce yeef}Ùee peveheo kesâ ieTje ieeBke cesb Skeâ Ùeeoke heefjkeej cesb ngDee Lee~ Gvekesâ keâe} efveOee&jCe keâes }skeâj yengle efkekeeo nw - keâesF& efkeÉeved Gvnsb F&mee kesâ hetke& keâe yeleelee nwb lees kegâÚ Gvnsb ceOÙeÙegieerve ceeveles nwb~ Ùen Yeer keâne peelee nw }esefjkeâ keâer kebMeeke}er jepee Yeespe mes efce}leer peg}leer nw~ }esefjkeâeÙeve hekeebjes keâe keâekÙe ceevee peelee nw Deewj hekeejesb kesâ kebMe cesb (1167-1106) ner jepee Yeespe ngS Les~ yenjne} }esefjkeâ peeefle kesâ Denerj (DeeYeerj) Les pees Skeâ }Ì[ekeât peeefle (DeejefkeâÙees}esefpekeâ} meke&s DeeHeâ Fbef[Ùee efjheesš& , Keb[ Dee") jner nw~ peveßegefleÙeesb kesâ veeÙekeâ }esefjkeâ keâer keâLee mes meesveYeõ kesâ ner Skeâ Deieesjer (DeIeesjer?) efkeâ}s keâe ienje mecyevOe nw, Ùen efkeâ}e Deepe Yeer ceewpeto lees nw ceiej yengle heÇeÛeerve Deewj Fmekesâ heÇeceeefCekeâ Fefleneme kesâ yeejs cesb kegâÚ Yeer peevekeâejer venerb nw~ Ùen efkeâ}e F&mee hetke& keâe nw efkeâvleg omekeerb Meoer kesâ Deeme heeme Fmekeâe hegveefve&ce&eCe Kejkeej Deewj Ûevos} jepeeDeesb ves keâjkeeÙee~ Deieesjer ogie& kesâ ner ve=Mebme DelÙeeÛeejer jepee cees}eiele mes }esefjkeâ keâe Ieesj Ùegæ ngDee Lee~ keânerb-keânerb Ssmeer Yeer peveßegefle nw efkeâ }esefjkeâ keâes leebef$ekeâ MeefòeâÙeeB Yeer efmeæ Leerb Deewj }esefjkeâ ves DeIeesjer efkeâ}s hej Dehevee keÛe&mke keâeÙece efkeâÙee~ }esefjkeâ ves Gme meceÙe kesâ DelÙeble ›eâtj jepee cees}eiele keâes hejeefpele efkeâÙee Lee Deewj Fme Ùegæ keâe nsleg yeveer Leer - }esefjkeâ Deewj cebpejer (Ùee Ûeboe) keâer heÇsce keâLee~ Fvner keâneefveÙeesb hej DeeOeeefjle hegmlekeâ nw ‘}esefjkeâ'~ Ùegkee }sKekeâ keâewMe} efmebn Ùeeoke Éeje ef}efKele Fme hegmlekeâ cesb keerj }esefjkeâ mes pegÌ[er leceece peevekeâeefjÙeeb Fmecesb meceeefnle keâer ieF& nw~ }esefjkeâ keâer peerkeveer keâes peeveves Deewj mecePeves kesâ ef}S Fme hegmlekeâ DeOÙeve pe™j keâjvee ÛeeefnS~ hegmlekeâ keâer keâercele ®heÙes 175 nw~ Fmekeâe heÇkeâeMeve veesMeve heÇsme, Deesu[ vebyej 38, veF& vebyej-6, Ûesšhesš ÛesvveF&- 600 031. ves efkeâÙee nw~

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 13

Fefleneme

pees meeOevenerve nQ, GvnW nce DeHevee yebOeg ceeveW Deewj meeceL³e& kesÀ efnmeeye mes GvekeÀer ceoo keÀjW lees meblees<e efceuesiee~ -efJeveesyee

nes} ieebke mes ‘nesukeâj kebMe' < heÇMeeble Deej Ùeeoke

nes

ukeâj kebMe Yeejle cesb Fvoewj kesâ ceje"e Meemekeâ jns nwb~ Fvnsb cet}™he mes Skeâ Ûejkeene peeefle (Ùeeoke / kegâ®yee) Ùee ke=â<ekeâ kebMe kesâ ™he cesb peevee peelee nw, pees ceLegje efpe}s mes Deekeâj okeäkeâve kesâ ieeBke ‘nes}’ Ùee ‘n}’ cesb yeme ieÙes Les~ Fmeer ieeBke kesâ efvekeemeer nesves kesâ keâejCe Fvekeâe heeefjkeeefjkeâ veece ‘nesukeâj' nes ieÙee~ Fme jepekebMe kesâ mebmLeehekeâ ceunejjeke nesukeâj Deheveer ÙeesiÙelee kesâ ye}yetles hej efkeâmeeve cet} mes Thej G"s Les~ nes}keâj jepekebMe ceunej jeke mes heÇejbYe ngDee pees 1721 cesb hesMekee keâer meskee cesb Meeefce} ngS Deewj peuoer ner metyesoej yeves~ nesukeâj kebMe kesâ }esie ‘nes}ieeBke' kesâ efvekeemeer nesves mes ‘nesukeâj' keân}eS~ Gvnesves Deewj Gvekesâ kebMepeesb ves ceje"e jepee Deewj yeeo cesb 1818 lekeâ ceje"e cenemebIe kesâ Skeâ mkeleb$e meomÙe kesâ ™he cesb ceOÙe Yeejle cesb Fboewj hej Meemeve efkeâÙee, Deewj yeeo cesb Yeejle keâer mkeleb$elee lekeâ yeÇerefšMe Yeejle keâer Skeâ efjÙeemele jns~ nes}keâj kebMe Gve heÇefleef…le jepekebMeesb ces mes Skeâ Lee efpevekeâe veece Meemekeâ kesâ Meer<e&keâ mes peg[e, pees Deece leewj hej cenejepee nesukeâj Ùee ‘nes}keâj cenejepee' kesâ ™he cesb peevee peelee Lee, peyeefkeâ hetje Meer<e&keâ ‘cenejepeeefOejepe jepe jepesMkej mekeeF& ßeer (kÙeefòeâiele veece) nes}keâj yeneogj, cenejepee Dee@ÌHeâ Fboewj' Lee~meke&heÇLece ceunejeke nesukeâj ves Fme kebMe keâer keâerefle& yeÌ{eF&~ cee}keeefkepeÙe cesb hesMekee yeepeerjeke keâer meneÙelee keâjves hej Gvnsb cee}kee keâer metyesoejer efce}er~ Gllej kesâ meYeer DeefYeÙeeveesb cesb Gvnesbves cesb hesMekee keâes efkeMes<e menÙeesie efoÙee~ kes ceje"e mebIe kesâ meye} mlebYe Les~ Gvnesbves Fboewj jepÙe keâer mLeehevee keâer~ Gvekesâ menÙeesie mes ceje"e meeceÇepÙe hebpeeye cesb Deškeâ lekeâ Heâw}e~ meoeefMekejeke YeeT kesâ DevegefÛele kÙekenej kesâ keâejCe Gvnesbves heeveerhele kesâ Ùegæ cesb Gmes hetje menÙeesie ve efoÙee hej Gmekesâ efkeveeMekeâejer heefjCeeceesb mes ceje"e meeceÇepÙe keâer j#ee keâer~ ceunejjeke kesâ osneble kesâ heMÛeeled Gvekeâer efkeOekee heg$ekeOet DenuÙee yeeF& ves leerme ke<e& lekeâ yeÌ[er ÙeesiÙelee mes Meemeve Ûe}eÙee~ megkÙekeefmLele Meemeve, jepeveereflekeâ metPeyetPe, meefn<Ceg Oeeefce&keâlee, heÇpee kesâ efnleefÛebleve, oeve hegCÙe leLee leerLe&mLeeveesb cesb Yekeveefvece&eCe kesâ ef}S efkeKÙeele nwb~ meved 1795 cesb Gvekesâ osneble kesâ heMÛeeled

Fboewj kesâ nes}keâj cenejepee ceunej jeke nes}keâj heÇLece (Meemeve: 2 vekebyej 1731 mes 19 ceF& 1766) cee}sjeke nes}keâj (Meemeve: 23 Deiemle 1766 mes 5 DeheÇw} 1767) DeefnuÙeyeeF& nes}keâj (Meemeve: 27 ceeÛe& 1767 mes 13 Deiemle 1795) legkeâespeerjeke nes}keâj (Meemeve: 13 Deiemle 1795 mes 29 pevekejer 1797) keâeMeerjeke nes}keâj (Meemeve: 29 pevekejer 1797 mes 1798) ÙeMekeblejeke nes}keâj heÇLece (Meemeve: 1798 mes 27 Dekeäštyej 1811) ceunej jeke nes}keâj le=leerÙe (Meemeve: 27 Dekeäštyej 1811 mes 27 Dekeäštyej 1833) ceele&C[jeke nes}keâj (Meemeve: 17 pevekejer 1834 mes 2 ÌHeâjkejer 1834) nefjjeke nes}keâj (Meemeve: 17 DeheÇw} 1834 mes 24 Dekeäštyej 1834) Keeb[sjeke nes}keâj le=leerÙe (Meemeve: 13 vekebyej 1843 mes 17 ÌHeâjkejer 1844) legkeâespeerjeke nes}keâj efÉleerÙe (Meemeve: 27 petve 1844 mes 17 petve 1886) efMekeepeerjeke nes}keâj (Meemeve: 17 petve 1886 mes 31 pevekejer 1903) legkeâespeerjeke nes}keâj le=leerÙe (Meemeve: 31 pevekejer 1903 mes 26 ÌHeâjkejer 1926) ÙeMekeblejeke nes}keâj efÉleerÙe (Meemeve: 26 ÌHeâjkejer 1926 mes 1948)

legkeâespeer nesukeâj ves leerve ke<e& lekeâ Meemeve efkeâÙee~ leoghejeble GllejeefOekeâej kesâ ef}S mebIe<e& nesves hej, DeceerjKeeB leLee efheb[eefjÙeesb keâer meneÙelee mes ÙeMekeblejeke nesukeâj Fboewj kesâ Meemekeâ yeves~ hetvee hej heÇYeeke mLeeefhele keâjves keâer cenlkeekeâeb#ee kesâ keâejCe Gvekesâ Deewj oew}lejeke efmebefOeÙee kesâ yeerÛe heÇefleÉbefÉlee Glhevve nes ieF&, efpemekesâ YeÙebkeâj heefjCeece ngS~ cee}kee keâer megj#ee peeleer jner~ ceje"e mebIe efveye&} leLee Demebieef"le nes ieÙee~ Deble cesb nesukeâj ves efmebefOeÙee Deewj hesMekee keâes njekeâj hetvee hej DeefOekeâej keâj ef}Ùee~ YeÙeYeerle neskeâj yeepeerjeke efÉleerÙe ves 1802 cesb yesmeerve cesb DebieÇspeesb mes Deheceevepevekeâ mebefOe keâj }er pees efÉleerÙe Deebiue-ceje"e Ùegæ keâe keâejCe yeveer~ Debeflece Deebiue-ceje"e Ùegæ cesb hejemle neskeâj ceunejjeke efÉleerÙe keâes 1818 cesb cebomeewj keâer Deheceevepevekeâ mebefOe mkeerkeâej keâjveer heÌ[er~ ieoj cesb legkeâespeer efÉleerÙe DebieÇspeer kesâ heÇefle keHeâeoej jns~ Gvnesbves leLee Gvekesâ GllejeefOekeâeefjÙeesb ves DebieÇspeesb keâer [ekeâ, leej, meÌ[keâ, js}, kÙeeheejkeâj Deeefo ÙeespeveeDeesb keâes meHeâ} yeveeves cesb hetCe& menÙeesie efoÙee~ 1902 mes DebieÇspeesb kesâ efmekeäkesâ nesukeâj jepÙe cesb Ûe}ves }ies~ 1948 cesb DevÙe osMeer jepÙeesb keâer YeeBefle Fboewj Yeer mkeleb$e Yeejle keâe DeefYevve Debie yeve ieÙee Deewj cenejepe nesukeâj keâes efvepeer keâes<e heÇehle ngDee~ DeefnuÙeeyeeF& 1724 F&. cesb ceje"e jepÙe kesâ hesMekee (heÇOeeveceb$eer) yeepeerjeke heÇLece ves ceunejjeke nesukeâj keâes 500 IegÌ[mekeej mewefvekeâesb keâer keâceeve meewbheer Deewj peuoer ner ken cee}kee cesb hesMekee kesâ heÇOeeve mesveeheefle yeve ieÙes, efpemekeâe cegKÙee}Ùe ‘censMkej' ke ‘Fvoewj' cesb Lee~ 1766 F&. cesb ce=lÙeg nesves lekeâ ceunejjeke cee}kee kesâ keemleefkekeâ Meemekeâ Les~ 1767 mes 1794 F&. lekeâ Gvekesâ heg$e KeeC[sjeke keâer efkeOekee DeefnuÙeeyeeF& nesukeâj ves yengle kegâMe}lee Deewj ÙeesiÙeleehetke&keâ jepÙe keâe Meemeve Ûe}eÙee~ efnmb ee kesâ meeiej cesb Fvoewj mece=eæ f leLee Meeefvle keâe meeiej Lee Deewj DeefnuÙeeyeeF& keâe Meemeve, vÙeeÙe ke yegefæ kesâ ef}S efkeKÙeele Lee~ Gvnesbves Deveskeâ cebefojesb keâe hegve®æej keâjkeeÙee, efpemeces Éeefjkeâe (iegpejele) keâe ßeer ke=â<Ce cebeof j leLee iebiee efkeâvejs DekeefmLele keâeMeerefkeMkeveeLe cebefoj heÇcegKe nw~ Gvnesbves Deheves otj kesâ mecyevOeer legkeâespeer nesukeâj keâes Dehevee mesveeheefle efveÙegòeâ efkeâÙee Lee, pees oes ke<e& yeeo DeefnuÙeeyeeF& nesukeâj keâer ce=lÙeg nesves hej Gvekesâ GllejeefOekeâejer yeves~ 1797 F&. cesb legkeâespeer nesukeâj kesâ veepeeÙeÌpe yesšs pemekevlejeke ves mellee hej ÌkeâyÌpee keâj ef}Ùee~ <<

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 14

mecee®eej

megOeerj Ùeeoke efleneÌ[ pes} kesâ veS [erpeer

efo

uueer hegef}me kesâ mhesMe} hegef}me keâefceMvej megOeerj Ùeeoke keâes efleneÌ[ pes} keâe veÙee [erpeer efveÙegòeâ efkeâÙee ieÙee nw~ ßeer Ùeeoke 1985 yewÛe kesâ DeeF&heerSme DeHeâmej nwb~ Fvekesâ Deb[j cesb efleneÌ[ Deewj jesefnCeer pes} nesieer~ megOeerj Ùeeoke keâes Dee}eskeâ kecee& keâer peien efveÙegòeâ efkeâÙee ieÙee nw~ De}eskeâ kece&e keâes efouueer hegef}me keâefceMvej yeveeS peeves kesâ yeeo mes [erpeer keâe heo Kee}er Lee~

efHeÚ}s cenerves efouueer mejkeâej ves [erpeer nesceiee[& peskesâ Mece&e keâes lewveele efkeâÙee Lee~ ßeer Mecee& ves Ûeepe& Yeer mebYe} ef}Ùee Lee }sefkeâve, Gvekeâer lewveeleer keâe Dee[&j efouueer S}peer keâer cebpetjer kesâ yeiewj efoÙee ieÙee Lee~ Fme kepen mes peskesâ Mecee& keâes Ûeepe& ÚesÌ[vee heÌ[e~ meg O eer j Ùeeoke keâes Skeâ les p e leje& j Deef O ekeâejer kes â ™he ces b henÛeevee peelee nw ~ 2012 cesb efouueer keâer Skeâ Ûe}leer yeme cesb ngS ye}elkeâej kesâ yeeo ceefn}eDeesb cesb onMele Deewj KeewHeâ keâe ceenew} yeve ieÙee Lee~ Ssmes meceÙe hej megOeerj Ùeeoke Éeje efkeâÙes ieS keâeÙe& Deepe Yeer 14

ceF& 2016

mejenveer Ù e nw ~ Gvnes b v es lelkeâe}er v e GhejepÙehee} }se fHeä š vesbš lese fp eboj Keve>e kesâ vesl e=l ke cesb keâF& yeÌ[s yeo}eke efkeâÙes~ hen}e: nj Leeves cesb ceefn}eDeesb mes meby ebe fO ele keâesF& Yeer efM ekeâeÙele Deeves hej heÇ e Leef c ekeâer ope& keâjves kes â Deeos M e~ otmeje: efouueer kesâ meYeer 180 hegef}me Leeveesb cesb Ûeewyeerme Iebš s keâer ceefn }e nsu he[sm keâ. nj Leeves ces b oes ceef n }e heg e f } mekeâef c e& Ù ees b keâer lew v eeleer ~ leermeje: hegef}me GheeÙegòeâ mlej kesâ DeefOekeâeefjÙeesb keâes osj jele lekeâ ieMle hej jnves keâe efveo&sM e~ Ûeew L ee: jepeOeeveer kes â nj ef n mmes ces b yew j er k es â [ }ieekeâj keenveesb keâer peebÛe keâe DeeosMe~ heeBÛekeeB:

jepekegâceej Ùeeoke (keâehemensÌ[e)

le&ceeve cesb jepemLeeve keeef C epÙe keâj meskee DeefOekeâejer kesâ heo hej keâeÙe&jle Deefvelee Ùeeoke ves Yeer nw DeeF&SSme hejer#ee heeme keâj }er nwb~ ieÇece Megkeäueekeeme efvekeemeer meceepemeskeer jeOesMÙeece Ùeeoke keâer heg$eer Deefvelee Ùeeoke ves mebIe }eskeâ meskee DeeÙeesie Éeje Ieesef<ele DeeF&SSme hejer#ee heefjCeece cesb 740 keerb jwbkeâ nebefme} keâj #es$e keâe veece jesM eve efkeâÙee nw~ Deefvelee kele& c eeve ces b DeejSSme DeefO ekeâejer nw pees jepemLeeve keeefCepÙe keâj meskee cesb meneÙekeâ keeefCepÙe keâj DeefOekeâejer kesâ heo hej peÙehegj keâj Yekeve cesb keâeÙe&jle nw~ Gvekesâ heefle IeveMÙeece Yeer efkeiele ke<e& DeeF&SSme cesb ÛeÙeefvele ngÙes nw~ pees efyenej keâe@[&j cesb keâeÙe&jle nw~ jwefkeâbie kesâ Devegmeej Deefvelee keâe DeeF&heerSme Ùee DeeF&DeejSme heo hej ÛeÙeefvele nesvee leÙe ceevee pee jne nw ~ Gvnesbves Deheveer Ghe}yOeer keâe ßes Ù e ef h elee

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 15

mel³e, DeemLee Deewj ueieve nceejs peerJeve keÀer efmeef× kesÀ cetue ceb$e nQ~ Dece=leueeue veiej

22 ™šesb hej jele kesâ meceÙe meÌHeâj kesâ ef}S ceefn}eDeesb kesâ ef}S [eršermeer ves 89 veF& yemesb Gleejer b . yemees b ces b nes c eiee[& kes â pekeevees b keâer lewv eeleer~ Ú"e: jepeOeeveer cesb heebÛe Heâemš š^wkeâ Deoe}lees b keâer mLeehevee~ meelekeeB : ns u he}eFve veb y ej 181 Meg ™ ef k eâÙee ieÙee. 11 ceef n }e heg e f } me heer m eer D eej kew v e Meg ™ ef k eâS ieS~ Dee"keeB : heer e f Ì [ lee meer O es ceg K Ùeceb $ eer keâeÙe& e }Ùe ces b ef M ekeâeÙele ope& keâje mekeâleer nw b ~ veew k eeB : Dee@ š es Ûee}keâes b hej vekes â } keâmeves kes â ef } S š^ w e f H eâkeâ heg e f } me keâe Deef Y eÙeeve~ ns u he }eFve veb y ej 1095, 011-25844444 peejer ~ omekeeB : ceef n }eDees b keâer ef M ekeâeÙele meb y eb e f O ele heer m eer D eej keâe@ } (100/ 1091) kes â ef } S vees[} Dee@e fHeâmej efveÙegòeâ efkeâÙes~ Deewj DeeefKej cesb meyemes yeÌ[er efpeccesoejer Gvnesbves mkeÙeb G"eF&~ Gvnesbv es ceefn}eDeesb kesâ ef}S Dehevee ceesyeeF&} veb y ej 24 Ieb š s kes â ef } S peejer keâj ef o Ùee~ efpememes heerefÌ[le ceefn}eSb Gvemes meerOes efMekeâeÙele keâj mekesâb~ Skeâ cenerves kesâ Deboj megOeerj Ùeeoke ves 1300 ceefn}eDeesb keâer efMekeâeÙele megves Deewj Gmekeâe efv eoeve efkeâÙee~ Flevee ner venerb, Fvekeâer DeiegkeeF& cesb Skeâ veÙeer hen} keâer ieF&~ Fmekesâ lenle heÇlÙeskeâ cenerv es kesâ Debeflece Meg›eâkeej keâes leceece ceefn}e mebie"veesb kesâ meeLe Skeâ yew"keâ DeeÙeesefpele keâer peeves }ieer, efpemekeâer efMekeâeÙelesb Kego ßeer Ùeeoke megv eles Les~

efouueer kesâ leceece meeceeefpekeâ mebie"vees ke heÇyegæ veeieefjkeâesb ves Gcceero peleeF& nw efkeâ, megOeerj Ùeeoke Deheves keâeÙe&keâe} kesâ oewjeve efleneÌ[ pes} cesb hen}s mes Yeer DeefOekeâ megj#ee kÙekemLeeDeesb keâes megÛee® keâjsbies~

Dece=le keÛeve

mebIe }eskeâ meskee DeeÙeesie keâer hejer#ee cesb kegâ} 18 Ùeeoke heeme 1) Deefcele Ùeeoke (51) 2) heÇerefle Ùeeoke (145) 3) oskeebMe Ùeeoke (246) 4) ceveer<e Ùeeoke (338) 5) DebMeg Ùeeoke (346) 6) efpeefleve Ùeeoke (382) 7) vesne Ùeeoke (414) 8) jeng} Ùeeoke (673) 9) DeefYeveke Ùeeoke (687) 10) jesefnle Ùeeoke (697) 11) mebpeÙe kegâceej Ùeeoke (702) 12) meewjYe Ùeeoke (707) 13) Deefvelee Ùeeoke (740) 14) keerjsbõ kegâceej Ùeeoke (793) 15) ÙeMekeerj Ùeeoke (823) 16) efkeveeso kegâceej Ùeeoke (892) 17) jefke heÇkeâeMe Ùeeoke (903) 18) [e. efveueeYe jesnve (164)

jepemLeeve keâer Deefvelee Ùeeoke yeveer DeeF&SSme meceepemeskeer jeOesMÙeece, ceeb keâce}e oskeer ke heefle IeveMÙeece meefnle Deheves meemememegj, ieg™peveesb, YeeF&-yeefnveesb ke heefjkeej keâes efoÙee nw~ Gvekeâer meHeâ}lee hej efkeOeeÙekeâ jepesvõ efm ebn Ùeeoke, meceepemeskeer efvelÙesvõ ceeveke, Ùegkee keâebieÇsme kesâ heÇosMe meefÛeke Yeerce hešs}, Meenhegje LeeveeefOekeâejer nefjhee} efmebn je"ewÌ[ meefnle Deveskeâ jepevesl eeDeesb, DeefO ekeâeefj Ùeesb, he$ekeâejesb ke meceepemese fkeÙeesb ves Deefvelee meefnle Gvekesâ efhelee jeOesMÙeece keâes ogjYee<e hej yeOeeF& oer~ ceeref[Ùee mes yeeleÛeerle cesb Gvnesbves Ùegkee keie& mes mecehe&Ce Yeeke jKekeâj keâef"ve cesnvele mes }#Ùe heÇehle keâjves keâer meerKe oer~ heÇmlegefle: DeMeeskeâ Ùeeoke (yenjesÌ[)

Yeiekeeve ke=â<Ce ves ÛelegLe& DeOÙeeÙe kesâ 22kesb Mueeskeâ cesb yengle ner GheÙeesieer ceb$e yeleeÙee nwÙeÂÛÚe}eYemevleg<šes ÉvÉeleerlees efkecelmej:~ mece: efmeæekeefmeæew Ûe ke=âlkeeefhe ve efveyeOÙeles॥ - DeLee&led pees efyevee FÛÚe kesâ Deheves-Deehe heÇehle ngS heoeLe& cesb meoe mebleg<š jnlee nw, pees megKe-ogŠKe Deeefo ÉvÉesb mes meke&Lee hejs nes ieÙee nw pees keâce& keâjles ngS Yeer Gmemes yebOelee venerb nw- Ssmee efmeefæ Deewj Deefmeefæ cesb mece jnveskee}e ner meÛÛee keâce&Ùeesieer keân}elee nw~ Yeiekeeve ves heebÛekesb DeOÙeeÙe cesb yengle ner iegÌ{ ceb$e keâne nw efpemekeâe leelheÙe& nw : pees heg®<e ve efkeâmeer mes És<e keâjlee nw Deewj ve efkeâmeer Ûeerpe keâer Deekeâeb#ee keâjlee nw, ken keâce&Ùeesieer ner meoe mebvÙeemeer mecePeves ÙeesiÙe nw, keäÙeesefkeâ jeie-oes<eeefo ÉvÉesb mes jefnle heg®<e megKehetke&keâ meebmeeefjkeâ yebOeve mes cegòeâ nes peelee nw~ ÙeesiesMkej ves Deeies keâne nw efkeâ yeenj kesâ efke<eÙe-Yeesieesb keâes efÛebleve ve keâjlee ngDee yeenj ner efvekeâe}keâj Deewj Âef<š keâes Ye=kegâšer kesâ ceOÙe efmLele keâjkesâ veeefmekeâe cesb efkeÛejves kee}s heÇeCe Deewj Deheeve keeÙeg keâes mece keâjkesâ jKelee nw~ efpemekeâer FefvõÙeeb, ceve Deewj yegefæ peerleer ngF& nw~ pees cees#ehejeÙeCe cegefve FÛÚe, YeÙe Deewj ›eâesOe mes jefnle nes ieÙee nw~ ken meoe YeÙecegòeâ nw~ Yeiekeeve ke=â<Ce ves Gme efokÙe Ùeesie kesâ oMe&ve hen}s ner mebmeej keâes keâje efoS efpemes Deepe nce Ùeesiee kesâ veece mes Mkeeme ef›eâÙee kesâ Deveg}esce-efke}esce keâes keânles nw~ Gmeer OÙeeve Ùeesie keâes yejmeesb hen}s Yeiekeeve ves yeleekeâj ceve keâes Deekeâeb#eeDeesb Deewj ceesn-ceeÙee Deeefo mes yeÛeves keâe ceeie& efoKeeÙee nw~

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 16

Deeboesueve

HeÙee&kejCe keâes }skeâj efouueer cesb oskesvõ Ùeeoke keâe Deeboes}ve

< mebkeeooelee

yee Dee[-Fkeve keâe [^ecee yevo keâjesb, yeeF&heeme mes Kellee nševes keâe heÇyevOe keâjesb’, oskesvõ Ùeeoke keâer oneÌ[, venerb jnves obsies keâtÌ[s keâe heneÌ[’, Kellee nšeDees heekeâ& yeveeDees, peerkeve yeÛeeDees’ Deeefo veejs }iee jns Les~ 16

ceF& 2016

o}er efkeOeeve meYee #es$e kesâ hetke& efkeOeeÙekeâ Skeb keâebieÇsmeer veslee ßeer oskesvõ Ùeeoke kesâ vesle=lke cesb 27 DeheÇw} keâes npeejesb #es$ekeeefmeÙeesb ves yeeF& heeme Ye}mkee }wC[efHeâ} hej keâtÌ[e [e}ves kesâ efkejesOe cesb heÇÛeC[ heÇoMe&ve efkeâÙee~ Kellee nševes keâes }skeâj Skeâ }cyes mebIe<e& keâe Deenkeeve keâjles ngS heÇoMe&vekeâejer ‘megve }s Deye efouueer mejkeâej, yeeF&heeme hej keâtÌ[e venerb ncesb mkeerkeâej’, Kelles kesâ penjer}s OegS mes pevelee jesleer nw, kesâpejerkee} mejkeâej kegâcYekeâjCeer veero@b meesleer nw’, Dee[Fkeve keâe [^ecee yevo keâjesb, yeeF&heeme mes Kellee nševes keâe heÇyevOe keâjesb’, oskesvõ Ùeeoke keâer oneÌ[, venerb jnves obsies keâtÌ[s keâe heneÌ[’, Kellee nšeDees heekeâ& yeveeDees, peerkeve

yeÛeeDees’ Deeefo veejs }iee jns Les~ heÇo<e&vekeâeefjÙeesb keâes hetke& efkeOeeÙekeâ oskesvõ Ùeeoke ves mecyeesefOele keâjles ngS keâne efkeâ Fme Kelles mes penjer}e OegDeeb ke yeoyet Skeb peceerve cesb otef<ele heeveer pee jne nw efpememes Deemeheeme keâer Deeyeeoer jepeerke veiej, ßeæevevo keâe}esveer, meceÙehegj, yeeo}er, Ye}mkee [sjer, efkeMkeveeLe hegjer, keâ}voj keâe}esveer, Ye}mkee ieebke, ef}yeemehegj ieebke, efmejmehegj ieeke, nwojhegj ieebke, cegkegâvohegj ieebke, penebieerj hegj ieebke, penebieerj hegjer, vejs}e, yeeo}er, yegje[er, Mee}erceej yeeie Skeb Deeo<e& veiej efkeOeeve meYee #es$e kesâ keâjerye yeerme }eKe }esieesb keâe peerkeve Kelejs cesb nw Ùene ocee, šeryeer, keâwbmej pewmeer YeÙeevekeâ peeve}skee yeerceeefjÙeeb Heâw} jner nw }esie memles oeceesb cesb cekeâeve ÚesÌ[keâj peeves hej cepeyetj nwb~ Fme Kelles keâer kepen mes

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 17

Oew³e&Jeeve ceveg<³e DeelceefJeéeeme keÀer veewkeÀe Hej meJeej neskeÀj DeeHeefÊe keÀer veefo³eeW keÀes meHeÀueleeHetJe&keÀ Heej keÀj peeles nQ~ -Yele=&nefj

Ùeneb hej Ye}mkee keâer heÇeke=âeflekeâ Peer} peesefkeâ Skeâ yengle yeÌ[s pe} œeesle kesâ ™he cesb Fmlescee} keâer pee mekeâleer Leer Fmekeâe heeveer meb›eâefcele nesves kesâ keâejCe Fmlescee} venerb nes hee jne nw~ efouueer cesb kesâpejerkee} mejkeâej Deewj efveiece cesb Yeepehee mejkeâejsb kegâcYekeâjCeer veerob cesb mees jner nwb~ ßeer Ùeeoke ves keâne efkeâme Fme Kelles kesâ mecyevOe cesb efouueer GÛÛe vÙeeÙee}Ùe, efouueer heÇog<eCe efveÙev$eCe keâcesšer Skeb Svepeeršer pewmeer mebkewOeeefvekeâ mebmLeeSsb keâF& yeej peeve}skee yelee Ûegkeâer nw leLee Fme Kelles cesb keâtÌ[e [e}ves hej jeskeâ }iee Ûegkeâer nw ~ Fme mecyevOe cesb lelkeâe}erve keâebieÇsme mejkeâej ves #es$e keâer Deemeheeme keâer Deeyeeoer keâes mkeÛÚ keeleekejCe osves kesâ ef}S Fme Kelles keâer peien Skeâ megvoj heekeâ& yeveeves keâe heÇekeOeeve ceemšj hueeve cesb jKee Lee~ ßeer Ùeeoke ves keâne efkeâ Gvnesbves efmelecyej 2014 cesb Fme Kelles cesb keât[e [e}ves keâe efkejesOe keâjles ngS Oejvee efkeâÙee Lee leLee Gllejer efouueer veiej efveiece kesâ neGme cesb efveiece hee<e&oesb ves Yeer Fme ceebie keâe meceLe&ve efkeâÙee Lee ~ efpeme hej Gllejer efouueer veiece DeeÙegòeâ cenesoÙe ves Skeâ meefceefle yeveekeâj leerve cenerves kesâ yeeo Fme mecemÙee keâe meceeOeeve keâjves keâe DeeMkeeMeve efoÙee Lee hejvleg [sÌ{ ke<e& yeerleves kesâ yeeo Yeer Fme Deesj mejkeâej ves OÙeeve venerb efoÙee~ ßeer Ùeeoke ves keâne efkeâ efouueer mejkeâej Skeb Yeepehee Meeefmele efouueer veiej efveiece #es$e kesâ yeerme }eKe }esieesb keâer efpevoieer mes efKe}keeÌ[ keâj jne nw~ #es$e keâer pevelee penjer}s OegSb, yeoyet otef<ele heeveer keâer

kepen mes yeerceejer mes $emle nw Deewj kesâpejerkee} mejkeâej heÇog<eCe hej Dee@[ F&keve keâe [^ecee keâj }eKeesb ™heÙes yeyee&o keâj jner nw ~ efpemes Deye #es$e keâer pevelee yeoe&Mle venerb keâjsieer pevelee Deye Skeâ }cyes mebIe<e& kesâ ef}S lewÙeej nw ~ ßeer Ùeeoke ves keâne efkeâ Ùen heÇoMe&ve #es$e keâer pevelee keâes penjer}s OegbS, yeoyetoej keâtÌ[s ke heÇotef<ele heeveer mes efvepeele heeves kesâ ef}S pebie keâe Ss}eve nw, efpemekesâ Ûe}les efHeÚues efoveeW Skeâ efokemeerÙe efkejesOe heÇkeâš efkeâÙee ieÙee~ Fme hej Yeer Deiej mejkeâej keâer kegâcYekeâjCeer veerbo venerb Keg}er lees #es$e keâer pevelee Fme keâtÌ[s Éeje heÇotMeCe, keeÙeg, yeoyeg mes Glheve> nes jner efyeceeefjÙeesb kesâ efke™æ peeie™keâlee DeefYeÙeeve Ûe}eÙesbies leLee kegâcYekeâjCeer veerbo cesb mees jner kesâpejerkee} mejkeâej, efouueer veiej efveiece, efouueer heÇog<eCe efveÙeb$eCe keâcesšer Skeb Svepeeršer efkeYeeie kesâ keâeÙe&e}Ùe kesâ yeenj {es} Deeswj veieeÌ[sb yepeekeâj kegâcYekeâjCeer veerob mes peieeves keâe heÇÙeeme keâjsbies~ Fme hej Yeer Deiej mejkeâej ves Fme peeve}skee Kelles cesb keâtÌ[e [e}vee yevo venerb efkeâÙee lees Fme #es$e keâes Fme peeve}skee Kelles mes Deepeeoer efo}eves kesâ ef}S 15 Deiemle 2016 mkelev$elee efokeme hej Fme peeve}skee Kelles hej ome npeej heewOes }ieekeâj keeleekejCe keâes mkeÛÚ yeveeves kesâ DeefYeÙeeve kesâ meeLe DeefveefMÛelekeâe} Oejvee osves hej cepeyetj nesbies~ heÇo&Meve keâes jesefnCeer efpe}e keâebieÇsme keâcesšer kesâ DeOÙe#es Fvõpeerle, pemekevle jeCee, efpelesvõ kegâceej (keâe}t YewÙee), peieoerMe Ùeeoke, ßeerceleer De™Cee,

ßeerceleer MeefMe ieeshee}, Depeerle Ùeeoke, De<ekeveer yeeie[er, DeMeeskeâ Ùeeoke, DeesceheÇkeâeMe, melesvõ Mecee&,peer S} efokeekeâj, megOeerj heejÛee, Fvojefmebn, pes heer jeCee, veeefpece De}er,mebpeÙe heÇOeeve, megjsMe keefMe…, cens<e Ùeeoke, Oece&yeerj Ùeeoke, megYeeMe Ùeeoke, efMekeolle Mecee&, iepejepe heÇOeeve, hehhet Ùeeoke, kesâmejer YeeF&, yee}efkeâMeve ieie&, jcesMe hee"keâ, keâefhe} Ùeeoke, le™Ce Ùeeoke, ieesmkeeceer oskesvõ Yeejleer Deeefo vesleeDeesb ves mecyeesefOele efkeâÙee~ <<

keäÙee Deehe Deheves #es$e cesb Ùeeoke meceepe mes peg[er ieefleefkeefOeÙeesb ke meeceeefpekeâ keâeÙe&esb cesb ™Ûeer jKeles nw? pekeeye neB nw lees, ÙeogkebMe ieewjke keâes Deehekesâ menÙeesie keâer meKle DeekemÙekeâlee nw~ Deehekesâ #es$e cesb Ùeeoke meceepe mes pegÌ[s keâeÙeesX ke ieefleefkeefOeÙeesb keâer peevekeâejer ncesb pe™j Ghe}yOe keâjeSb~ nce Ûeenles nw efkeâ, meceepe kesâ Glke=â<š keâeÙeesX keâes heefjkeej kesâ pÙeeoe mes pÙeeoe meomÙeesb lekeâ hengBÛeeÙee pee mekesâ~ Deehe Deheves mevosMe ke peevekeâeefjÙeeb nce lekeâ hengBÛeeves kesâ ef}S F&-ces} keâjsb jayyaduvansh@gmail.com

- mebheeokeâ ÙeogkebMe ieewjke

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 5/17/2016 10:28 AM Page 18

³eeoJe meccesueve

ßeer ke=â<Ce keâe Deheceeve yeoe&Mle venerb keâjsiee Ùeeoke-melÙeheÇkeâeMe efmebn

< oerhekeâ Ùeeoke

Òe

cegKÙe ™he mes heOeejs meebmeo Oece&svõ Ùeeoke ves mecces}ve keâes mebyeesefOele keâjles ngS keâne meYeer mkepeeleerÙe YeeFÙeesb mes ceeve-mecceeve keâes ke Deheves ieewjke keâes yeÛeeves kesâ ef}S efheÚÌ[s, iejerye, oef}le YeeFÙeesb keâes ie}s }ieevee ÛeeefnS Deewj Mees<ekeâ, DelÙeeÛeeefjÙeesb Deewj DevÙeeefÙeÙeesb kesâ efKe}eHeâ Keg}keâj yees}vee nesiee~ 18

ceF& 2016

osMe kesâ keâesves-keâesves mes heeBÛe meew mes DeefOekeâ heÇefleefveefOeÙeesb ves ke=boekeve heefj›eâcee ceeie& hej efmLele meesnce Deeßece cesb osMe Yej cesb Ûe} jner kele&ceeve heefjefmLeefleÙeesb hej ienve cebLeve efkeâÙee~ 16 ke 17 DeheÇw} keâes oes efokemeerÙe mecce}sve cesb Gllej heÇosMeerÙe Ùeeoke cenemeYee keâe jepÙe heÇefleefveefOe mecces}ve ves meele heÇmleeke heeefjle efkeâS ieS~ Gllej heÇosMeerÙe Ùeeoke cenemeYee keâe Ùen jepÙe heÇefleefveefOe mecces}ve heÇosMe cesb ceveesveerle YeejleerÙe pevelee heešer& kesâ heÇosMe DeOÙe#e kesâMeke heÇmeeo ceewÙe& keâes Ùeesieerjepe Yeiekeeve ßeer ke=â<Ce keâe Dekeleej yeleeS peeves leLee Yeiekeeve ßeer ke=â<Ce kesâ kebMepees efpevecesb Ùeeoke meefnle DevÙe peeefleÙeesb keâes keâewjkeesb kesâ ™he cesb efve™efhele efkeâS peeves hej YeejleerÙe pevelee heešer& kesâ je<š^erÙe DeOÙe#e Deefcele Meen mes FmleerHeâs keâer ceebie keâer nw leLee kesâMeJe heÇmeeo ceewÙe& kesâ efke®æ Skeâ ope&ve mes DeefOekeâ DeehejeefOekeâ ceece}s ope& nesves hej Gvekeâes yeKee&mle

efkeâS peeves keâer ceebie keâe De.Yee. Ùeeoke cenemeYee kesâ je<š^erÙe heÇcegKe cenemeefÛeke melÙeheÇkeâeMe efmebn Ùeeoke ves meceLe&ve efkeâÙee Deewj keâne efkeâ Yeiekeeve ke=â<Ce keâer Úefke keâes Oetefce} efkeâS peeves kee}s }esieesb keâes ke=â<Ce Yeòeâ keâYeer ceeHeâ venerb keâjsbies~ cegKÙe ™he mes heOeejs meebmeo Oece&svõ Ùeeoke ves mecces}ve keâes mebyeesefOele keâjles ngS keâne meYeer mkepeeleerÙe YeeFÙeesb mes ceeve-mecceeve keâes ke Deheves ieewjke keâes yeÛeeves kesâ ef}S efheÚÌ[s, iejerye, oef}le YeeFÙeesb keâes ie}s }ieevee ÛeeefnS Deewj Mees<ekeâ, DelÙeeÛeeefjÙeesb Deewj DevÙeeefÙeÙeesb kesâ efKe}eHeâ Keg}keâj yees}vee nesiee~ efkejesOeer heeefš&Ùeeb }e@ SC[ Dee[&j Kejeye yeleeleer nwb, Ùes Gvekeâe <e*Ùeb$ekeâejer keâejveecee nw, Ssmes }esieesb mes meekeOeeve jnvee nesiee~ ceeveveerÙe DeefKe}sMe Ùeeoke kesâ ojkeepes Ûeewyeerme IeCšs Keg}s ngS nwb~ keâeÙe&›eâce kesâ cegKÙe DeefleefLe Gllej heÇosMe mejkeâej kesâ mkeemLÙe jepÙe ceb$eer efMekeheÇleehe efmebn Ùeeokepeer ves keâne Gllej heÇosMe mejkeâej cesb pevelee keâer mkeemLÙe j#ee kesâ ef}S meceepekeeoer Scyeg}sbme keâes ieeBke-ieeBke lekeâ hengBÛeeves keâe

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 19

mejkeÀej leke&ÀHetCe& veneR nw, Jen leekeÀle nw, Deeie keÀer lejn~ Jen SkeÀ KelejveekeÀ veewkeÀj nw Deewj SkeÀ Ye³eevekeÀ ceeefuekeÀ~ -peepe& JeeefMebieìve

Ssefleneefmekeâ keâeÙe& efkeâÙee nw~ ßece jepÙe ceb$eer peieoske efmebn Ùeeoke ves ßeerke=â<Ce Yekeve keâevehegj cesb efveefce&le keâeÙe& keâes hetCe& keâjkesâ Deie}e mecces}ve keneB keâjves keâer yeele keâner Deewj ßeerke=â<Ce Yekeve mebyebOeer heÇmleeke keâe meceLe&ve efkeâÙee~ mecces}ve cesb peefmšme keerjsvõ Ùeeoke ves keâne heÇosMe cesb peejer yee[&j mkeâerce keâes lelkeâe} nšeS peeves keâer yeele keâner~ mkeeceer efke%eeveeÛeeÙe&, yeeyee peÙeefkeâMeveoeme, oske mke™he ves ieew-j#ee Gvekesâ mebkeOe&ve leLee heMeg ›eâtjlee DeefOeefveÙece kesâ oesef<eÙeesb keâes obef[le efkeâS peeves keâer yeele keâner Deewj heMeghee}keâesb keâes iees-j#ee DeeÙeesie kesâ meomÙe veeefcele efkeâS peeves hej peesj efoÙee~ Gllej heÇosMeerÙe Ùeeoke cenemeYee kesâ heÇosMeerÙe DeOÙe#e peÙeheÇkeâeMe Ùeeoke ves heekeve veoer Ùecegvee kesâ keâjesÌ[eW-keâjesÌ[eW Yeòeâ peveesb keâer DeemLee Skeb efkeMkeeme keâes Âef<šiele jKeles ngS Ùecegvee veoer cesb efiejves kee}s meYeer vee}esb keâes jeskeâves keâer keâeÙe&keener keâes megefveefMÛele efkeâS peeves nsleg leLee nefLeveer kegâb[ mes Ùecegvee veoer cesb Megæ heeveer efiejeS peeves leLee ceLegje peveheo cesb iebiee heeveer keâes DeefOekeâ cee$ee cesb ÚesÌ[s peeves keâer mejkeâej mes ceebie keâer~ mecces}ve mes hetke&

meYeer DeefleefLeÙeesb keâe meeHeâe, Heât}cee}e, ogheóe, mce=efle-efÛevn mes mkeeiele efkeâÙee ieÙee~ mkeeiele keâjves kee}esb cesb heÇn}eo Ùeeoke, iepesvõ Ùeeoke, hekeve Ùeeoke, [e. jekesâMe Ùeeoke, DeMeeskeâ Ùeeoke, [e. efkepeÙe Ùeeoke, heÇoerhe Ùeeoke, efkepeÙe Ùeeoke, Yeeveg Ùeeoke, efoiecyej efmebn Ùeeoke Deeefo heÇcegKe Les~ mecces}ve kesâ heÇcegKe keòeâe leg}meerjece Ùeeoke, efkepeÙe Ùeeoke, censvõ ceesnve oeme, efovesMe Ùeeoke, ieT}e} Ùeeoke, efovesMe Ùeeoke, mebpeÙe Ùeeoke, nefjefmebn Ùeeoke, megjsMe Ûebõ Ùeeoke, ceOÙe heÇosMe kesâ DeOÙe#e peieoerMe, Ùegkee cenemeYee kesâ je<šêrÙe DeOÙe#e efovesMe Ùeeoke Deeefo ves heÇcegKe ™he mes mebyeeseOf ele efkeâÙee~ mecces}ve keâes efÛe$ekeâtš, yeeBoe, keâevehegj, Sše, neLejme, veesS[e, PeeBmeer, ye}jecehegj, ieeefpeÙeeyeeo, }KeveT, Deeieje, menejvehegj, cesj", Heâwpeeyeeo, ceLegje Deeefo kesâ efpe}eOÙe#eesb ves mecyeesefOele efkeâÙee~ mecces}ve cesb je<šêrÙe keâes<eeOÙe#e Deevebo Ùeeoke, je<šêrÙe meefÛeke ceveespe Ùeeoke, mebieerlee Ùeeoke, Ùegkee Ùeeoke cenemeYee kesâ heÇosMe DeOÙe#e DekeOejepe Ùeeoke, heÇcegKe cenemeefÛeke oerhekeâ Ùeeoke leLee }#ceCe Ùeeoke, meleerMe Ùeeoke Deewj ÛeewOejer jepekegâceej Deeefo GheefmLele Les~ <<

efJe%eeHeve oj HetCe& He=<þ jbieerve HetCe& He=<þ MJesle M³eece DeOe& He=<þ MJesle M³eece uesìj ns[ meeF&pe keÀe[& meeF&pe

11000/- ©He³es (keÀJej He=<þ Debeflece 25% DeefleefjkeÌle ) 5000/- ©He³es (efJeMes<e mLeeve 25% DeefleefjkeÌle) 3000/- ©He³es MegYekeÀecevee, J³eefkeÌle Heefj®e³e Je J³eJemeeef³ekeÀ He´®eej nsleg ueIeg efJe%eeHeve oj 1000/ - ©He³es (17 x 5 mesceer) 500/- ©He³es (8 x 5 mesceer )

mebHekeÀ& : ªce veb. 79, Þeer ogiee& DeeÞece ®eeue, ieebOeer veiej, kegÀjej efJeuespe, ceeuee[ (HetJe&), cegbyeF& - 400097 Mob: 9664640077 ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 20

efkeÀmeeve efJeMes<e

Yeejle efvecee&Ce cesb efkeâmeeveesb keâer Yetecf ekeâe

< oerhekeâ Ùeeoke efveosMekeâ, HeâeGC[sMeve Heâe@j [skes}h[ FefC[Ùee

efnb

ogmleeve kesâ efkeâmeeveesb ves peneB efnbogmleeveer meYÙelee keâes hee}ves-heesmeves cesb Dehevee ÌKetve-hemeervee yeneÙee kenerb Gvnsb jepeveweflekeâ ™he mes ncesMee neefMeS Hej ner jKee ieÙee~ Ûeens efmebOeg Ieešer meYÙelee nes Ùee ceewÙe& meeceÇepÙe efkeâmeeveesb keâe keie& ncesMee ner cesnvelekeâMe Lee hej Gmekeâer cesnvele keâe Heâ} Gmes keâYeer Yeer venerb efce} heeÙee~ jepeveweflekeâ mebie"veesb keâes ceÌpeyetle keâjves kesâ ef}S Gmekeâer meneÙelee lees }er ieF& hejvleg Gmecesb Gmekeâer Yeeieeroejer venerb nes heeF&~ ve kesâke} Gmekeâer Ghepe keâes Ìpeyejve nefLeÙeeÙee ieÙee yeefukeâ lejnlejn kesâ }ieeve }iee keâj Gmekeâes YetKes jnves hej cepeyetj efkeâÙee ieÙee~ efnbogmleeveer efkeâmeeve keâer leeÌkeâle keâes meejs jepeeDeesb-cenejepeeDeesb ves mecePee hej ÌKego efnbogmleeveer efkeâmeeve Deheves mebieef"le nesves keâer leeÌkeâle keâes venerb mecePe mekeâe~ Deewj Fefleneme iekeen nw efkeâ peye-peye efkeâmeeveesb cesb jepeveweflekeâ Ûeslevee DeeF&, Gmeves yeÌ[s mes yeÌ[s meeceÇepÙeesb keâes efn}e keâj jKe efoÙee nw~ 1336 cesb nefjnj-yegkeäkeâe ves peye oef#eCe efnbogmleeve cesb efkepeÙeveiej meeceÇepÙe keâer mLeehevee keâer Leer leye Fmeves meejs efnbogmleeve kesâ jepeveweflekeâ ceeveefÛe$e keâes

ceF& 2016

yeo} keâj jKe efoÙee Lee~ Ùes nefjnj-yegkeäkeâe keânerb Deewj mes venerb yeefukeâ efkeâmeeveesb kesâ Iejesb mes DeeS Les~ Fmeer lejn hetjs osMe cesb efkeâmeeveesb keâer he=…Yetefce mes osMeYeòeâ hewoe ngS pees osMe kesâ ef}S }Ì[les jns~ Fve }Ì[ekesâ efkeâmeeveesb ves ve kesâke} kewYekeMee}er meeceÇepÙe yeveeÙee yeefukeâ keneB keâer pevelee keâes Yeer ÌKegMene} yeveeÙee~ efkepeÙe veiej meeceÇepÙe kesâ kewYeke keâes osKekeâj efkeosMeer Ùee$eer Ûeefkeâle jn peeles Les~ efkepeÙe veiej kesâ jepeeDeesb ves efkeâmeeveesb hej meyemes keâce }ieeve }ieeÙee Deewj kes meeje jepemke efkeosMeer kÙeeheej mes Fkeâ"dše keâjles Les~ efkepeÙe veiej jepÙe cesb 300 yebojieen Les~ Fve yebojieenesb mes efkeosMeesb cesb meeceeve peelee Lee~ efnbogmleeve kesâ cemee}s ogefveÙee Yej cesb heÇefmeæ Les~ Ùes cemee}s nceejs pewmes efkeâmeeve YeeFÙeesb ves ner GhepeeS Les Deewj efkeMke Yej cesb efnbogmleeve keâer Oeekeâ peceeF& Leer~ nceejs ÙeneB kesâ metleer keŒeesb mes Ùetjeshe kesâ yeeÌpeej Fleves pÙeeoe heš ieS Les efkeâ keneB kesâ }esie hejsMeeve jnles Les efkeâ efnbogmleeve keânerb Gvekeâer DeLe&kÙekemLee hej nekeer ve nes peeS~ efnbogmleeve kesâ Fme kewYeke hej peye DebieÇsÌpeesb keâer veÌpej heÌ[er lees kees ÙeneB Deeves kesâ ef}S kÙeekegâ} nes ieS~ kees efnbogmleeve kesâ kewYeke keâe ÌHeâeÙeoe G"evee Ûeenles Les~ Gvnesbves ÙeneB hej Gve jepeeDeesb mes neLe efce}eÙee efpevekeâe efkeâmeeveesb mes keâesF& meerOee mebyebOe venerb Lee~ kÙeeheej yeÌ{eves kesâ yeneves Gvnesbves efkeâmeeveesb keâe

Mees<eCe efkeâÙee leLee efnbogmleeveer jepes-cenejepeeDeesb ves Gvekeâe meeLe efoÙee~ veleerpee Ùen ngDee efkeâ efnbogmleeveer efkeâmeeveesb kesâ oce hej DebieÇsÌpeer meYÙelee Heâ}er-Heât}er hej efkeâmeeveesb kesâ Iej hej Keeves kesâ ef}S Skeâ oevee Yeer ve yeÛee~ 1857 cesb ngS heÇLece mkeleb$elee mebIe<e& cesb efpeve mewefvekeâesb ves Yeeie ef}Ùee Lee kes keoer& kee}s efkeâmeeve ner Les~ efkeâmeeveesb kesâ heefjkeej mes DeeS Ùes mewefvekeâ Deheveer ceele=Yetefce keâer ogo&Mee yeoe&Mle ve keâj mekesâ~ keerj mewefvekeâesb Deewj Gvekesâ vesleeDeesb ves DebieÇsÌpeesb keâes }esns kesâ Ûeves Ûeyeeves hej cepeyetj keâj efoÙee~ 20keerb Meleeyoer kesâ Meg™Deeleer oMekeâesb cesb peye ieebOeerpeer oef#eCe DeÌHeâÇerkeâe mes efnbogmleeve }ewšs lees Gvnesbves Skeâ efkeâmeeve veslee kesâ leewj hej ner Deheves jepeveereflekeâ Deeboes}ve keâer Meg™Deele keâer~ Ûebheejve kesâ efkeâmeeveesb keâes DebieÇsÌpeesb kesâ Mees<eCekeâejer oceve Ûe›eâ mes cegefòeâ efo}evee ieebOeerpeer keâe hen}e keâece Lee~ yeejoes}er kesâ efkeâmeeveesb kesâ yeerÛe keuueYe YeeF& hešs} ves keâece keâjkesâ ner ‘mejoej' keâe efKeleeye heeÙee~ keuueYe YeeF& hešs} mes mejoej hešs} yeveves cesb Gvekesâ Éeje efkeâmeeveesb kesâ ef}S efkeâS ieS keâeceesb keâer cenlkehetCe& Yetefcekeâe nw~ DebieÇsÌpeesb kesâ peeves kesâ yeeo osMe lees DeeÌpeeo ngDee hej efkeâmeeveesb keâes Deheveer Ìiejeryeer Deewj YegKecejer mes DeeÌpeeoer ve efce}er~ efkekeâeme kesâ veece hej efkeâmeeveesb

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 21

meHeÀuelee keÀYeer ieueleer ve keÀjves ceW veneR nesleer~ Jen SkeÀ ner ieueleer oesyeeje ve keÀjves ceW efveefnle nesleer nw~ -peepe& yevee&[& Mee@

keâes Gvekeâer Ìpeceerve mes yesoÌKe} efkeâÙee peelee jne Deewj Fvekeâer ne}le yeo mes yeolej nesleer ieF&~ DeÛÚer Kesleer kesâ ef}S efpeme lejn kesâ megjef#ele ceenew} keâer Ìpe™jle efkeâmeeveesb keâes nesleer nw, kees megjef#ele ceenew} mejkeâej ves heÇoeve venerb efkeâÙee~ ve lees Kesleer-efkeâmeeveer keâes GÅeesie keâe opee& efoÙee ieÙee Deewj ve ner efkeâmeeveesb keâer Ghepe keâes ÌKejeroves keâer ieejbšer mejkeâej Éeje oer ieF&~ efpeme lejn keâer megefkeOeeSB Menjer F}eÌkeâesb cesb yemeves kee}s }esieesb keâes efce}leer nw, efkeâmeeve keâes Ssmeer megefkeOeeSB oer ner venerb peeleer nwb~ Ssmee ceevekeâj jKee ieÙee nw efkeâ ieeBke cesb jnves kee}esb keâes keâ"esj peerkeve peervee ner heÌ[siee~ DeeÌpeeoer kesâ Fleves mee}esb kesâ yeeo Yeer efkeâmeeveesb keâes Gvekesâ Deheves ieeBke cesb efÛeefkeâlmee keâer megefkeOee venerb efce}leer nw~ efkeâmeer Yeer yeerceejer kesâ F}epe kesâ ef}S Gmes Deye Yeer Menj keâer lejÌHeâ ner Yeeievee heÌ[lee nw~ nce Fme yeele kesâ ef}S mepeie nw efkeâ efkeâmeeveesb keâes Gvekeâe hetje heÇefleefveefOelke efce}s~ efpeme lejn keâer megefkeOeeSB osMe kesâ efkeefYevve keieesË keâes efce} jner nwb, kewmeer ner megefkeOeeSB nceejs efkeâmeeve YeeFÙeesb keâes efce}sb~ efkeâmeeveesb kesâ ÌKetve-hemeerves mes yeves Fme osMe cesb Deiej efkeâmeeve ner efheÚÌ[e ngDee jnsiee lees Ssmes efkekeâeme keâe keâesF& cele}ye venerb nw~ efkeâmeeveesb keâes Yejhetj jesšer, Gvekesâ yeÛÛeesb keâes GefÛele efMe#ee leLee keâece keâjves kesâ Dekemej efce}ves ÛeeefnS~ efkeâmeeveesb kesâ DeefOekeâejesb kesâ ef}S leLee Gvekesâ heÇefleefveefOelke kesâ ef}S efvejblej keâece keâjsieer~ efkeâmeeveesb kesâ efnleesb keâes OÙeeve cesb jKeles ngS cewbves Skeâ yeerme met$eerÙe keâeÙe&›eâce yeveeÙee nw efpeme hej keâece efkeâÙee peevee ÛeeefnS: 1. efkeâmeeve Fme osMe kesâ hen}s Glheeovekeâlee& nwb Deewj Fme keâejCe mes Fvnsb megefkeOeeSB Deewj megj#ee osvee Yeejle mejkeâej leLee heÇosMe keâer mejkeâejesb keâe hen}e keâle&kÙe nw~ 2 nceejer heÇeLeefcekeâlee ke=âef<e Deewj heMeghee}ve keâes GÅeesie keâe opee& efo}eves keâer nesveer ÛeeefnS efpememes efkeâmeeveesb kesâ efnleesb keâer megj#ee keâer pee mekesâ Deewj Gvnsb Kesleer-efkeâmeeveer keâjves kesâ ef}S GefÛele ceenew} efce} mekesâ~ 3. ke=âef<e Deewj heMeghee}ve keâes GÅeesie keâe opee& osves mes Heâme}esb Deewj heMegDeesb keâe yeercee keâjeÙee pee mekesâiee Deewj metKes keâer oMee cesb efkeâmeeveesb keâes nesves kee}s Yeejer Ieešs mes Gvnsb Gyeeje pee mekesâiee efpememes Gvnsb DeelcenlÙee pewmes DeelceIeeleer keâoce G"eves mes yeÛeeÙee pee mekesâiee~ 4. efkeâmeeveesb keâes ve kesâke} šdÙetyekew} Ûe}eves kesâ

Ùeefo efkeâmeeveesb keâer peceerve hej keâesF& DeewÅeessefiekeâ ef}S 24 IeCšs efyepe}er oer peeSieer, yeefukeâ keâece efkeâÙee peeS lees Gve efkeâmeeveesb keâes Fve Gvekesâ Iej hej Yeer ncesMee efyepe}er jnsieer DeewÅeesefiekeâ FkeâeFÙeesb cesb kÙeeheeefjkeâ Yeeieeroejer efpememes kees meeceevÙe peerkeve efyelee mekesâb~ oer peeS~ 5. efkeâmeeveesb kesâ Kesleesb hej efmebÛeeF& keâe heeveer hengBÛeeves kesâ megÛee™ heÇyebOe efkeâS peeves ÛeeefnS~ 13. ieeBke cesb efMe#ee keâer kÙekemLee keâes Deewj Gve>le Deewj mLeeF& yeveeves keâer pe™jle nw~ ieeBkeesb cesb 6. ieeBke kesâ Iejesb cesb Yeer heeveer ncesMee hengBÛe mekesâ efkeefYeve> heÇkeâej keâer DebMekeâeef}keâ ÙeespeveeSB Fme yeele keâer kÙekemLee keâer peeveer ÛeeefnS~ pewmes efMe#ee efce$e Deeefo }ieekeâj kesâke} efMe#ee 7. efkeâmeeveesb keâes meceÙe hej GÛÛe iegCekellee kesâ kesâ #es$e cesb Keeveehetjer venerb keâer peeS yeefukeâ yeerpe Deewj Keeo efce} mekesâ Fmekesâ ef}S hetje ieeBke keâer efMe#ee kÙekemLee keâes Skeâ "esme ™he heÇyebOe efkeâÙee peevee ÛeeefnS~ efoÙee peeS~ 8. efkeâmeeveesb keâes GefÛele meceÙe hej Deemeeve lejerkesâ mes }esve efce} mekesâ Deewj Fmekeâe heÇyebOe nes 14. ieÇeceerCe #es$eesb kesâ heÇeLeefcekeâ efkeÅee}Ùeesb cesb yeÛÛes ve kesâke} efMe#ee heÇehle keâjsbiesb yeefukeâ Gvekeâer leLee }esve keehemeer keâer heÇef›eâÙee keâes mej} osKe-jsKe kesâ Yeer GefÛele heÇyebOe efkeâS peeSb~ yeveeÙee peeS efpememes efkeâmeeveesb keâes cegmeeryele keâe 15. efpeme lejn keâe efkekeâeme Menjer #es$eesb cesb ngDee meecevee ve keâjvee he*s~ nw kewmee efkekeâeme ieÇeceerCe #es$eesb cesb venerb efoKeeF& 9. ye*s-ye*s ke=âef<e Ùeb$eesb pewmes ye*s š^wkeäšj, LeÇsmej oslee nw~ ieeBkeesb cesb Yeer Menjesb keâer lejn kesâ Deewj šdÙetyekew} keâes }iekeeves kesâ ef}S De}ie efkekeâeme kesâ ef}S Ùeespeveeyeæ {bie mes mes Ùeespevee }eF& peeS efpemecesb nce keâece nesvee ÛeeefnS~ meYeer efkeâmeeveesb keâer Yeeieeroejer Fme yeele kesâ ef}S 16. yueekeâ mlej hej nesieer~ Fmemes ke=âef<eÙeesiÙe mepeie nw efkeâ efkeâmeeveesb keâes #es$e keâe efkemleej efkeâÙee Gvekeâe hetje heÇelf eefveefOelke efce}s~ Gve>le megefkeOeeDeesb Ùegòeâ efpeme lejn keâer megekf eOeeSB osMe kesâ Demhelee}esb keâes yeveeves kesâ peeS~ efkeefYeve> keie&ebs keâes efce} jner nw,b kewmeer 10. Deepekeâ} mejkeâejsb ner megekf eOeeSB nceejs efkeâmeeve YeeFÙeesb ef}S keâece keâjsieer efpememes yengle ye*s mlej hej keâes efce}s~b efkeâmeeveesb kesâ K Ì etve-hemeerves efkeâmeeveesb keâes Deheves heefjkeej peceerve keâes yebpej mes yeves Fme osMe cesb Deiej efkeâmeeve peveesb keâes F}epe keâjves kesâ Ieesef<ele keâjkesâ Gvnsb ner efheÚÌ[e ngDee jnsiee lees Ssmes ef}S otj-ojepe lekeâ ve efkekeâeme keâe keâesF& Yeškeâvee heÌ[s~ DeekeemeerÙe Ùee DeewÅeesefiekeâ cele}ye venerb nw~ 17. neefMeS kesâ efkeâmeeveesb keâes keâeceesb cesb }e jner nw~ Fmemes meejer megKe-megefkeOeeDeesb mes Yejhetj hekeäkesâ Iej ke=âef<eÙeesiÙe #es$e efmekegâÌ[lee pee jne nw, efce}sb~ efpememes Deeies Deeves kee}s meceÙe cesb efnbogmleeve keâer KeeÅe pe™jlesb hetjer keâjves cesb hejsMeeveer 18. osMe kesâ efkeâmeer Yeer efnmmes kesâ DeKeyeejesb Deewj cewiepeerveesb cesb ieeBke cesb Iešves kee}er IešveeDeesb nesieer~ keâer keâesF& Keyej venerb efce}leer nw~ ieÇeceerCe 11. yebpej Yetefce keâes ke=âef<eÙeesiÙe Yetefce cesb heefjkeefle&le he$ekeâejesb keâer Heâewpe nesveer ÛeeefnS pees ieeBkeesb cesb keâjves kesâ ef}S Ùeespevee }eF& peeS~ yeÇepeer} nesves kee}er IešveeDeesb ke efkekeâeme kesâ keâeÙe&›eâceesb ves Deheves ÙeneB keâer yebpej Yetefce keâes ›eâebeflekeâejer mes efnbogmleeve ner venerb efkeMke keâes Dekeiele ™he mes ke=âef<eÙeesiÙe Yetefce cesb yeo}e nw Deewj keâjeSieer~ keneB kesâ efkeâmeeve Fmekeâe Yejhetj }eYe G"e jns nwb~ Yeejle cesb Yeer Fmeer lejn keâer kÙekemLee 19. Decetceve osKee ieÙee nw efkeâ ieÇeceerCe #es$eesb cesb Iešves kee}er DeehejeefOekeâ IešveeDeesb kesâ heÇefle keâer peeS~ hegef}me Deewj heÇMeemeve Goemeerve jnlee nw~ Fve 12. veesS[e Deewj ieÇsšj veesS[e pewmes DeewodÙeesefiekeâ ieÇeceerCe he$ekeâejesb keâer Heâewpe Fme mejkeâejer #es$eesb cesb efpeme lejn mes Deewves-heewves oece cesb Goemeervelee hej Yeer DebkegâMe }ieeves keâe keâece peceervesb Kejeroer ieF& nwb, Gmemes efkeâmeeve lees keâjsieer~ yesjespeieej nes ner ieÙee, Gmekeâes Fme #es$e cesb ngS DeewÅeessefiekeâ efkekeâeme keâe keâesF& HeâeÙeoe 20. 21keerb meoer efkeâmeeveesb keâer meoer nw DeleŠ ieebOeerpeer kesâ yeleeS ceeie& hej Ûe}keâj Fme venerb efce}e~ Fve efkeâmeeveesb keâes keneB nesves kee}s meoer cesb mechetCe& ieÇeceerCe efkekeâeme keâe }#Ùe DeewÅeesefiekeâ efkekeâeme cesb meePesoej yeveeÙee peeS heÇehle keâjvee ner nesiee~ leLee Fme kÙekemLee keâes efkekeâefmele keâjs efkeâ <<

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 22

mecee®eej

ceOÙeheÇoMs e cesb efveMeevee yeveles ‘Ùeeoke' DeefOekeâejer ‘he$e cesb efve}befyele efvejer#ekeâ ves ef}Kee nw keâer Fme ce=leheÇeÙe efkeYeeie cesb pees kegâÚ cesjs meeLe efheÚ}s kegâÚ ke<eesX cesb Ieefšle ngDee nw Gmes Fme he$e cesb efkeYeeieerÙe ceÙee&oeDeesb

Ùeesiesvõ Ùeeoke Éeje ie=n ceb$ee}Ùe keâes Yespeer ieF& keâe@heer

efve}befyele šerDeeF& Ùeesiesvõ Ùeeoke keâe keânvee nw keâer keâeslekee}er šerDeeF& Smeheer kesâ cegn }ies nwb Deewj Fmeer kepen mes Gve hej ieepe efiejeF& ieÙeer nw~ Ùeefo efkeâmeer kesâme cesb oes šerDeeF& Deeheme cesb ÛeÛe&e Yeer keâjles nwb lees Gmeces efve}befyele keâjves pewmeer keäÙee yeele nw~

< mebkeeooelee, yegjnevehegj(ceheÇ)~

efHe

Ú}s efoveesb F&ceeveoejer Deewj keâle&kÙeefve…e keâer yeef} Skeâ Ùeeoke DeefOekeâejer keâes ÛeÌ{e efoÙee ieÙee~ veleerpeleve meesvekeâÛÚ kesâ Leevee heÇYeejer Ùeesiesvõ efmebn Ùeeoke keâes FmleerHeâe osvee heÌ[e~ Fme ceece}s keâes }skeâj hegjs #es$e cesb efpe}e DeOeer#ekeâ kesâ efKe}eHeâ jes<e kÙeehle nw~ meesvekeâÛÚ Leevee heÇYeejer Ùeesiesvõ efmebn Ùeeoke keâes hen}s }eFve neefÌpej Deewj yeeo cesb efve}befyele keâj efoÙee ieÙee~ efve}byeve keâe keâejCe šerDeeF& keâeslekee}er mes DeYeõ yeeleÛeerle yeleeÙee ieÙee nw~ efve}byeve mes Deenle meesvekeâÛÚ Leevee heÇYeejer ves Dehevee lÙeeie he$e [erpeerheer kesâ veece ef}Kee Deewj Leeves cesb pecee keâjkee efoÙee~

ceF& 2016

kesâ Ûe}les GuuesefKele venerb keâj hee jne ntB~ hej Ùen he$e ef}Keles keòeâ ceve keâeHeâer efkeÛeef}le nw keâer Fme efkeYeeie cesb Fleves mlejnerve DeefOekeâejer ke mlejnerve ke=âlÙe kesâ Ûe}les efkeYeeie keâneB lekeâ "nj heeÙesiee~ Ssmeer efmLeefle cesb Fme efkeYeeie cesb Deewj "nj heevee GefÛele venerb mecePelee~ cew Deepe Fmeer keòeâ Deheves heo mes FmleerHeâe os jne ntB~ ke=âheÙee cebpetj keâjves keâe keâ<š keâjsb~ efkemle=le peevekeâejer kesâ Devegmeej 11 DeheÇw} keâes meesvekeâÛÚ efmLele Skeâ hesš^es} hebhe kesâ hewmeesb keâes }skeâj pee jns keâce&ÛeeefjÙeesb mes }tš kesâ heÇÙeeme keâe Fveeceer Deejesheer veeefmej efhelee yemeerj MewÌKe efvekeemeer yeejes}er keâer oskeeme keâeslekee}er Éeje jefkekeej Skeâ ceF& keâes efiejÌHeäleejer keâer ieÙeer~ efpemekeâer megÛevee meesvekeâÛÚ Leevee heÇYeejer Ùeesiesvõ efmebn Ùeeoke keâes vener oer ieÙeer~ Deejeshe nw keâer Ùeeoke ves peevekeâejer kesâ yeeo keâeslekee}er Leevee heÇYeejer jepeerke YeoesefjÙee mes peye peevevee Ûeene lees, Gvnesbves peevekeâejer osves mes cevee efkeâÙee~ oesveesb kesâ yeerÛe Fme ceece}s cesb let let cew cew Yeer ngF&~ otmejs efove megyen meesvekeâÛÚ LeeveeheÇYeejer Ùeesiesvõ Ùeeoke keâes Smeheer MeefMekeâeble Megkeäuee ves Sme[erDeesheer keâoce kesâ ceeOÙece mes šerDeeF& YeoesefjÙee mes DeYeõleehetke&keâ yeele keâjves keâes }skeâj efve}byeve he$e meewhe efoÙee~ Iešvee mes #egyOe šerDeeF& Ùeeoke ves Dehevee FmleerÌHeâe Leeves hej efoÙee nw~ 02/05/16 peekekeâ ve.827 peejer keâj efoÙee~

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 23

DeHevee Yeei³e Kego efve³ebef$ele keÀefjS, veneR lees keÀesF& Deewj keÀjves ueiesiee~-pewkeÀ JesuJe

heo&s kesâ heerÚs keâer keâneveer Ùen nw efkeâ, }tš kesâ heÇÙeeme kesâ Deejesheer veeefmej hej oes efove hen}s ner hegef}me DeOeer#ekeâ ves 10 nÌpeej keâe Fveece Ieesef<ele efkeâÙee Lee~ Fveece keâer jkeâce heeves Deewj hegjeveer šerme efvekeâe}ves kesâ GösMÙe mes YeoewefjÙee ves meesvekeâÛÚ Leevee heÇYeejer Ùeesiesvõ efmebn Ùeeoke kesâ efKe}eHeâ Smeheer mes GušermeerOeer efMekeâeÙele keâj oer~ yeele peye Smeheer MeefMekeâeble Megkeäuee lekeâ hengbÛeer lees Gvnesbves jele cesb šerDeeF& Ùeesiesvõ efmebn Ùeeoke keâes }eFve neefÌpej keâjves kesâ DeeosMe efoS Deewj yeeo cesb megyen efve}befyele keâj efoÙee~ efve}befyele šerDeeF& Ùeesiesvõ Ùeeoke keâe keânvee nw keâer keâeslekee}er šerDeeF& Smeheer kesâ cegn }ies nwb Deewj Fmeer kepen mes Gve hej ieepe efiejeF& ieÙeer nw~ Ùeefo Ùeesiesvõ Ùeeoke Éeje ie=n ceb$ee}Ùe keâes Yespeer ieF& keâe@heer hegef}me ceneefveosMekeâ keâes ef}Kes ieS FmleerHeâs heÇefle efkeâmeer kesâme cesb oes šerDeeF& Deeheme cesb ÛeÛe&e Yeer keâjles nwb lees Gmeces efve}befyele keâjves pewmeer keäÙee yeele nw~ šerDeeF& keâe keâer oskeeme hegef}me cesb Fme meceÙe DeefOekeâejerÙeesb kesâ yeerÛe DeefkeMkeeme Deewj efpeccesoejer Deejeshe nw keâer Gvnsb peeveyetPe keâj ceesnje yeveeÙee ieÙee nw~ FOej Smeheer MeefMekeâeble keâer keâceer osKeer pee jner nw~ Ùeesiesvõefmebn Ùeeoke keâer Dekesâ}s keâer heerÌ[e venerb nw,hegef}me efkeYeeie cesb Megkeäue, Sme[erDeesheer Yeejle efmebn keâoce Deewj keâeslekee}er šerDeeF& jepeerke YeoesefjÙee ves ceece}s cesb peevekeâejer osves kesâ ef}S ÌHeâesve venerb G"eÙee~ yenjne} ceece}s cesb veerÛes mes }skeâj Thej lekeâ 'YeÇ<š DeefOekeâeefjÙeesb' keâe keâyÌpee nw Deewj Ùes }esie Dee}e DeefOekeâejerÙeesb lekeâ peevekeâejer hengBÛe Ûegkeâer nw ceece}s cesb efkeYeeie Deeies keäÙee 'Ùeeoke DeefOekeâeefjÙeesb' keâes peeve yetPe keâj Úesšs-Úesšs ceece}esb cesb G}Pee kesâ keâeÙe&keener keâjlee nw kees osKeves kee}er yeele nesieer~ }sefkeâve Skeâ yeele lees meeÌHeâ nw Ssmes ner heÇleeefÌ[le keâjles jnles nw,peyeefkeâ heÇosMe keâe ie=n ceb$eer Deewj [erpeerheer

YeejleerÙe jepeveerefle kesâ meHeâ} veeÙekeâ meebmeo ceeveveerÙe ßeer Mejo Ùeeoke keâes efheÚ}s efoveesb Gvekesâ efouueer Deekeeme hej efnvo keâebieÇsme heešer& kesâ je<š^erÙe GheeOÙe#e ke ÙeogkebMe ieewjke kesâ mebj#ekeâ ßeer Úleer Ùeeoke ke efouueer kesâ heÇcegKe heÇkeâeMeve mecetn ‘ceevekeâ heefyuekesâMeve' kesâ efveosMekeâ ßeer ceLegje heÇmeeo (Sce heer Ùeeoke) ÙeogkebMe ieewjke heef$ekeâe Yesbš efkeâÙes~ Fme ceewkesâ hej heef$ekeâe kesâ menÙeesieer ke Ùegkee Ùeeoke cenemeYee GheÇ kesâ cenemeefÛeke ßeer oerhekeâ Ùeeoke Yeer GheefmLele Les~ Mejo peer ves ÙeogkebMe ieewjke heef$ekeâe kesâ keâbšsbš Deewj he=… meppee keâer leejerHeâ efkeâÙee~ Gvnesbves Deheveer MegYekeâeceveeDeesb kesâ meeLe-meeLe meceepe kesâ }esieesb mes ÙeogkebMe ieewjke keâes osMe kesâ nj keâesves lekeâ hengBÛeeves cesb menÙeesie keâjves keâer Deheer} efkeâÙee~

Ùeeoke meceepe š^mš kesâ Gllej heÇosMe cenemeefÛeke DeÛe} nefjcetefle& keâes helebpeef} Ùeesie meefceefle kesâ hetkeer& Gllej heÇosMe keâe men heÇevle heÇYeejer keâe heo meewbheles mkeeceer jeceoske~ peewvehegj veiej kesâ efmeheen efvekeemeer efMe#ekeâ DeÛe} nefjcetefle& keâes Ùen efpeccesoejer iele efokeme nefjÉej cesb mechevve ngÙes Skeâ YekÙe keâeÙe&›eâce cesb npeejesb }esieesb keâer GheefmLeefle cesb oer ieF&~ nefjcetefle& keâer Fme veÙeer efpeccesoejer keâer peevekeâejer hej peveheo kesâ mecemle ÙeesefieÙeesb, MegYeefÛeblekeâesb ke efMe#ekeâesb ves Gvnsb yeOeeF& oer nw~ Ùeeoke meceepe š^mš kesâ je<š^erÙe DeOÙe#e ßeer Sme yeer Ùeeoke ves Ùeesie ieg™ yeeyee jeceoske kesâ heÇefle DeeYeej kÙeòeâ keâjles ngÙes nefjcetefle& keâes yeOeeF& efoÙee nw~

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 24

DeHeves ueesie

mkej Deewj mebieerle ves Skeâ ikee}s keâes hebe[f le hejceevevo Ùeeoke yevee efoÙee

jefke Ùeeoke (}sKekeâ/DeefYeveslee/efvece&elee) 9321389083/

meb

ieerle keâe mecyevOe Ùeogkegâ} kesâ meeLe yengle hegjevee nw~ yeefukeâ keâF& ieeÙeve efkeOeeDeesb keâe lees Goiece ner Ùeeokeesb mes ngDee nw pewmes ‘efyejne’ ~ ßeer ke=â<Ce peye ceLegje Ûe}s ieS lees Gvekesâ efkejn cesb ieeshe -ieesefhekeâeDeesb Deewj ieeskegâ}keeefmeÙeesb ves Dehevee efkejn kÙeòeâ keâjves kesâ ef}S pees ieeÙee Gmes efyejne keâe veece efoÙee ieÙee~ meke& keâ}eDeesb mes hetCe& efmeHeâ& Skeâ ner Dekeleej ngS nwb Deepe lekeâ ken ‘ßeer ke=â<Ce’ nw~ Gvnesbves Deheves pevce kesâ ef}S Ùeeoke kegâ} keâes Ûegvee Ùes ÙeogkebMe keâe meewYeeiÙe nw~ efkeâvleg Oeerjs Oeerjs mebieerle Deewj Ùeeokeesb keâe efjMlee keâceÌpeesj heÌ[lee ieÙee Ùee ÙetB keânsb efkeâ keâ}e meeefnlÙe Deewj mebieerle Fve meYeer cesb Ùeeokeesb keâer ™efÛe keâce nesleer ieÙeer Ùee efpevekeâer ™efÛe jner Yeer kees Deeies venerb Dee heeS~ Ùes ogŠKe keâer yeele nw~ Oeerjs Oeerjs Ùeeokeesb keâer Úefke pees yeveeF& ieÙeer Ùee Ùeeokeesb ves mkeÙeb yeveeF& kees yengle DeÛÚer lees venerb Leer~ efkeâbleg Fme efvejeMee Yejs ceenew} cesb Yeer nceejs meceepe kesâ keâeHeâer }esie }ieeleej DeieÇmej nw, meceepe keâes Skeâ veÙee Ûesnje osves keâe heÇÙeeme peejer nw~ YeejleerÙe

ceF& 2016

MeeŒeerÙe mebieerle cesb nceejer GheefmleefLe Skeâ lejn mes venerb kesâ yejeyej ner nw~ efkeâvleg [e. hejceevevo Ùeeoke Fme #es$e cesb Deheves meeceepe keâe veece jewMeve keâj jns nwb, Ùes osKe keâj cegPes yengle ÌKegMeer ngF&~ Gvnesbves Fme #es$e cesb Dehevee Skeâ Ssmee cegkeâece yeveeÙee efkeâ, Gvekesâ veece kesâ meeLe hebef[le Meyo pegÌ[ ieÙee~ ‘hebef[le [e.hejceevevo Ùeeoke’ hejceevevo Ùeeoke keâe pevce 29 efmelecyej 1964 cesb oskeefjÙee Gllej heÇosMe cesb ngDee~ mebieerle Gvnsb efkejemele cesb efce}er~ Gvekesâ oeoe peer ßeer Fvõemeve Ùeeoke meeOet Les, pees jeceeÙeCe Skeb Deeune ieeÙekeâer cesb Skeâ peevee ceevee veece Lee~ jepee cenejepeeDeesb kesâ ÙeneB Yeer Gvnsb yeÌ[s mecceeve kesâ meeLe yeg}eÙee peelee Lee~ [e. hejceevevo kesâ efhelee ßeer ke=â<Ce Ùeeoke yengle ner megjer}s Les Deewj {es}keâ yengle ner DeÛÚer yepeeles Les~ Ùeeveer megj Deewj lee} Gvnsb efkejemele cesb efce}er~ Fvnesves Gmeer keâes Deeies ye{eles ngS yeekeâeÙeoe mebieerle keâer efMe#ee }er Deewj yeÌ[er yeÌ[er ef[efieÇÙeeb neefme} keâer~ yeveejme efnvot Ùegefvekeefme&šer mes D. Mus (doctorate in music), M. Mus (master of music), B. Mus (bachelor of music), Diploma in music keâjves

kesâ yeeo Gvnesbves Dehevee hetje peerkeve mebieerle keâes meceefhe&le keâj efoÙee~ kees Fme yeele keâes Dehevee meewYeeiÙe Deewj ieke& mecePeles nwb efkeâ, kees efkeMke efkeKÙeele, megj meceÇeš heodce efkeYet<eCe DeeojCeerÙe kegâceej ievOeke& kesâ efMe<Ùe nwb~ [e. hejceevevo ves Deheves ieg® kesâ veece hej ‘kegâceej ievOeke& HeâeGv[sMeve ’ veece keâer Skeâ mebmLee yeveeÙeer pees }ieeleej mebieerle kesâ heÇÛeej heÇmeej kesâ ef}S keâeÙe&jle nw Deewj mebieerle #es$e keâer heÇefleYeeDeesb keâes mecceeefvele keâjkesâ Gvekeâe GlmeenkeOe&ve Yeer keâjleer nw~ Yepeve

ieeÙekeâer cesb Deepe kees Skeâ peevee ceevee veece nw Deewj ieeÙeve kesâ ef}S osMe Yej cesb yeÌ[s mecceeve kesâ meeLe yeg}eÙes peeles nwb~ metj,keâyeerj,ceerje,leg}meer Deewj yeÇåceevebo pewmes ceneve keâefkeÙeesb kesâ heo ieeves kesâ ef}S jsef[Ùees, šer.keer Deewj cebÛe hej kees meeceeve ™he mes heÇefmeæ Skeb mkeerkeâeÙe& nwb~ Gvekeâer keâF& meHeâ} Suyece Dee Ûegkeâer nwb pewmes efkeâ- Meiegve- efveie&gCe, hen}er heerjerefleÙee, Yeefòeâ oMe&ve,}eie} efheefjefleÙee.. Deeefo~ Ùes nceejs ef}S ieke& keâer yeele nw efkeâ osMe kesâ je<š^heefle Deewj yeÌ[s yeÌ[s yegefæpeerefkeÙeesb kesâ meeceves Gvnesbves Deheves mebieerle keâes vee efmeHeâ& hesMe efkeâÙee nw yeefukeâ FpÌpele Deewj heÇMebMee keâceeF& nw~ Yeejle mejkeâej kesâ ceeveke mebmeeOeve efkekeâeme ceb$ee}Ùe Éeje Heâs}esefMehe Deewj meke&cebie}e mecceeve kesâ meeLe- meeLe Fvns Deveskeâesb mecceeveesb Deewj heg®keâejesb mes mecceeefvele efkeâÙee ieÙee nw~ [e. hejceevevo Ùeeoke mes ngF& yeeleÛeerle Deehekesâ mece#e heÇmlegle keâj jne ntB~ mebieerle keâer Meg®Deele keâwmes ngF&? mebieerle cesjs Ketve cesb Lee~ cesjs oeoe peer pees menejvehegj cesb Skeâ Megiej efce} cesb keâece keâjles Les yengle DeÛÚs ieeÙekeâ Les~ Deeune Deewj jeceeÙeCe ieeves cesb Gvnsb cenejLe neefme} Leer~ cesjs efhelee Yeer yengle ner megjer}s Les lees yeÛeheve mes cegPes mebieerle mes }ieeke jne~ cegPes Ùeeo nw efkeâ nceejs ÙeneB Skeâ cebefoj Lee pees nceejs oeoe peer ves yevekeeÙee Lee~ Gme hej keâeHeâer meeOet meble Deeles Les peneB Yepeve ieeves keâe efme}efme}e jele jele Yej Ûe}lee Lee, cewb Gme meceÙe MeeÙeo heebÛe mee} kesâ Deeme- heeme keâe Lee, peye cewb ÙeneB yeÌ[s Ûeeke mes Yepeve ieeÙee keâjlee Lee Deewj mejene Yeer peelee Lee~ lees Fme lejn Skeâ yeÌ[s ner DeOÙeeeflcekeâ Deewj mebieerleceÙe keeleekejCe

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 25

Meebefle kesÀ meceeve otmeje leHe veneR nw, ve meblees<e mes Hejs megKe nw, le=<Cee mes yeæ{keÀj otmejer J³eeefOe veneR nw, ve o³ee mes DeefOekeÀ Oece& nw~ -®eeCekeÌ³e

cesb yeÛeheve yeerlee~ efHeâj peye efMe#ee DeejcYe ngF& lees neF& mkeât} Deewj Fbšj keâe@}spe cesb nceeje Skeâ efke<eÙe mebieerle Yeer Lee~ cegPes Ùeeo nw Gve efoveesb Deeme heeme keâe keâesF& Yeer meebmke=âeflekeâ DeeÙeespeve nceejs efyevee hetCe& venerb neslee Lee Deewj cewb FMkej keâer ke=âhee mes nj efkeOee cesb še@he keâjlee Lee, Ûeens kees }eskeâieerle nes, Yepeve nes Ùee MeeŒeerÙe mebieerle nes~ nceejs heÇLece mebieerle ieg® DeeojCeerÙe jeceke=#e eflekeejer kesâ ceeie&oMe&ve mes nceves yeveejme Ùegefvekeefme&šer cesb oeefKe}e ef}Ùee Deewj keneb mes mebieerle meerKee~ Gvner efoveesb DeeojCeerÙe kegâceej ievOeke& peer keâes megvee keâjlee Lee Deewj ceve cesb keânerb Skeâ }e}mee Leer efkeâ, Skeâ efove Fvemes efce}tbiee Ìpe™j Deewj efHeâj MeeÙeo cesjs keâesF& hetke& pevce kesâ hegCÙe jns nesbies, nceejs ceelee efhelee Ùee yeÌ[esb keâe hegCÙe Deewj DeeMeerkee&o jne nesiee efkeâ yeermekeerb Meleeyoer kesâ cenevelece ieeÙekeâ ves ncesb Deheves efMe<Ùe kesâ ™he cesb mkeerkeâej efkeâÙee Deewj ieg® efMe<Ùe hejbheje cesb Gvnesbves ncesb lee}erce oer~ cewbves lees efmeHeâ& ieg™peer peer yeejs cesb megvee ner nw }sefkeâve, Deeheves lees Gvemes meerKee nw, Gvekesâ yeejs cesb kegâÚ Deewj yeleeF&Ùes? osefKeÙes yeermekeerb Meleeyoer cesb Skeâ mes Skeâ OegjbOej ieeÙekeâ hewoe ngS pewmes yeÌ[s ieg}ece De}er, hebef[le Deescekeâej "ekegâj, efiejpee oskeer, Deceerj Keeb meenye, Deewj meyekeâer Deheveer KeeefmeÙele Leer ceiej cewb Ssmee ceevelee ntB keâer kegâceej ievOeke& peer meyemes De}ie Les, kees yengle ner ef›eâSefške keâ}ekeâej Les~ Gvnesbves Fme yeele hej ienje MeesOe efkeâÙee efkeâ DeeefÌKej MeeŒeerÙe mebieerle Deece Deeoceer keäÙetB venerb megvelee~ Gvnesbves cee}kee, ceOÙe heÇosMe keâer kegâ} 350 }eskeâ Oegveesb keâes Fkeäkeâ"e efkeâÙee Deewj 11 mkeleb$e Deewj 11 peesÌ[ jeieesb keâe Ùeeveer kegâ} yeeF&me jeieesb keâe Fpeeo efkeâÙee~ kees Deheves Deehe cesb mebieerle keâe mecevoj Les~ meeLe ner meeLe Gleves ner mej} Deewj menpe Yeer Les~ ncesb Ùeeo nw efkeâ peye hen}er yeej nceejer Gvemes ceg}eÌkeâele ngF& lees nce Skeâ efmeÌHeâeefjMeer efÛeúer Gvekesâ veece ef}Kee keâj }s ieS Les, efpemes osKekeâj Gvnesbves keâne efkeâ ‘Dejs Fmekeâer keäÙee Ìpe®jle Leer, legce Dee ieS yeme Flevee keâeHeâer nw’ ncesb Ùeeo nw Gve efoveesb nceejer pesye cesb hewmes lees nesles venerb Les lees, Skeâ yeej Gvnesbves ncesb Skeâ iece& Mee} Deewj Skeâ nÌpeej ™heÙes efoS Deewj Skeâ efhelee keâer lejn mecePeeÙee keâer hewmes mebYee} keâj KeÛe& keâjvee~ lees Ùes nceeje meewYeeiÙe jne efkeâ Fleves ceneve ieeÙekeâ mes ncesb meerKeves keâe Dekemej efce}e Deewj Gvekeâe efhelee leguÙe heÇsce, DeeMeerke&eo ncesb efce}e~

cegbyeF& keâe meÌHeâj keâwmee jne? nce ceeÛe& 1994 cesb cegbyeF& Ùes meesÛekeâj DeeÙes Les efkeâ mebieerle cesb [ekeäšjsš efkeâÙee nw kegâceej ievOeke& mes meerKee nw lees Ìpe™j kegâÚ DeÛÚe keâece Ùee veewkeâjer efce} peeSieer~ ceiej Ssmee ngDee venerb~ yengle mebIe<e& efkeâÙee , keâYeer- keâYeer lees }ielee Lee efkeâ, Deye peerkeve cesb Deeies keäÙee nesiee, mecevoj cesb keâto kesâ cej peevee heÌ[siee keäÙee? }sefkeâve nceves keâYeer efnccele venerb nejer~ peye keânerb veewkeâjer venerb efce}er lees nceves meesÛee keâer Ûe}es keâesF& yeele venerb Kego Dehevee Skeâ cebÛe yeveeÙesbies, efpememes Deewj Yeer kegâÚ mebieerle kesâ heefLekeâ }eYeeefvkele nes mekesâb Deewj efHeâj nceves Deheves ieg® peer veece hej ‘kegâceej ievOeke& HeâeGv[sMeve’ yeveeÙee Deewj Gmekesâ ÌpeefjÙes mebieerle kesâ Deveskeâesb DeeÙeespeve efkeâÙes, heg™mkeâej efoS Deewj Deye yeÛÛeesb

keâes efmeKeeves keâe keâece Yeer melele Ûe} jne nw~ peneB lekeâ Ùeeoke efyejeojer keâe mekee} nw lees, nceejer efyejeojer MeeŒeerÙe mebieerle cesb venerb kesâ yejeyej nw~ Ssmee keäÙeeWefkeâ nw Deewj keâwmes nceeje oKe} Fme efkeOee cesb Yeer yeÌ{s? Ùeeoke }esie Meg®Deele mes }eskeâ mebieerle cesb yengle Dekke} jns keäÙeesbefkeâ heMegDeesb mes mecyebefOele peerkeveÛeÙee& Leer lees Deeune, efyejne, }esjkeâeFve pewmeer efkeOeeDeesb cesb nceeje keâesF& meeveer venerb jne }sefkeâve, Oeerjs- Oeerjs nceves Deheveer Ùes Oejesnj Yeer Kees oer Deewj veÙee kegâÚ DeheveeÙee Yeer venerb Ùener keâejCe nw efkeâ, mebieerle cesb Deepe nceejer GheefmleefLe venerb kesâ yejeyej jn ieÙeer~ nceejs }esie mejkeâejesb cesb jns Ùee pees }esie Oeve ye} cesb meceLe& jns Gvnesbves keâYeer Yeer }eskeâieerle keâer nceejer hetBpeer keâes mebjef#ele keâjves keâe keâece venerb efkeâÙee, pees efkeâ efkeâÙee peevee ÛeeefnS Lee~ peneB lekeâ Deye Deheveer oKe} Fmecesb yeÌ{eves keâer yeele nw lees, Gmekeâe Skeâ ner jemlee nw kees Ûeens mebieerle kesâ #es$e keâer yeele nes Ùee efkeâmeer Deewj

#es$e keâer, efkeâ ncesb Gme efoMee cesb Deheves yeÛÛeesb keâes heÇeslmeeefnle keâjvee nesiee, Gmekeâer Ìpe®jle Deewj leeÌkeâle keâes mecePevee nesiee, leYeer nce Gme #es$e cesb Deheveer GheefmleefLe ope& keâje heeSbies~ pees Yeer meceLe& }esie nwb nceejs meceepe cesb Gvemes Yeer cesje DevegjesOe nw efkeâ Skeâ Ssmee huesšHeâe@ce& yeveeÙes peneB nceeje yegefæpeerkeer keie&, Ûeens kees mebieerle mes nes DeefYeveÙe mes nes, }sKeve mes nes,he$ekeâeefjlee mes Gmes Skeâ mener ceenew} efce}s Deeies yeÌ{ves kesâ ef}S~ cewb Skeâ yeele mecePe venerb heelee ntB efkeâ keâeÌHeâer Ùeeoke yebOet Deheves veece kesâ Deeies Ùeeoke venerb ef}Keles, Ssmee keäÙetB? (nbmekeâj) cewb lees ef}Kelee ntB Deehe Yeer ef}Keles nwb jefke Ùeeoke~ cewb Ssmee mecePelee ntB efkeâ MeeÙeo Skeâ oewj Ssmee jne efkeâ, peye kegâÚ ÌKeeme #es$eesb cesb Ùeeoke mej vesce kesâ meeLe Deeies yeÌ{ves cesb nceejs }esieesb ves keâeÌHeâer cegefMkeâ}sb Pes}erb Deewj Gmekesâ Heâ}mke™he Ùeeoke veece Úgheevee Meg™ efkeâÙee }sefkeâve, Deye meceÙe yeo} jne nw Deewj hetjs ieke& mes }esie ef}Ke jns nwb~ keäÙeesbefkeâ De}ie- De}ie #es$eesb cesb Deye Ùeeoke Deheveer GheefmleefLe ope& keâje jns nwb~ Deye pewmes Deehe }esieesb ves Ùes ÙeogkebMe ieewjke heef$ekeâe Meg™ keâer pees Ùeeokeesb hej ner DeeOeeefjle nw lees cewb Ssmee ceevelee ntB efkeâ, Ùes Skeâ yengle ner DeÛÚer Meg®Deele nw~ efpeme lejn Deehe De}ie- De}ie #es$eesb mes Ùeeokeesb keâes Ûegvekeâj Fme heef$ekeâe kesâ ceeOÙece mes meceepe lekeâ hengBÛeeves keâe keâece keâj jns nw kees mejenveerÙe nw~ ojme} peye nce keâesF& DeeoMe& keâece keâjles nwb lees, ogmejs meceepe cesb Yeer Ùes mevosMe peelee nw efkeâ, osKeesb Ùeeoke meceepe cesb }esie Fme lejn keâe keâece keâj jns nwb, nceeje mecceeve ogmejs meceepeesb cesb yeÌ{lee nw Deewj Deeves kee}er heerÌ{er Gvemes heÇYeeefkele neskeâj kewmee yeveves keâer keâesefMeMe keâjleer nw~ keâesF& mevosMe efyejeojer yebOegDeesb kesâ veece ? cewb efmeHeâ& Skeâ DevegjesOe keâ™biee efkeâ efMe#ee kesâ cenòke keâes mecePes~ efMe#ee Fbmeeve keâe hetje kÙeefòeâlke yeo} osleer nw~ pÙeeoe mes pÙeeoe Yee<eeSB meerKesb, cewb lees keânlee ntB efnboer meerKes lees, meeLe ner meeLe DebieÇspeer Yeer Deheves yeÛÛeesb keâes efmeKeeSb keäÙeesbefkeâ Deepekeâ} Ùes jesÌpeer- jesšer keâer Yee<ee nw~ pees peneB efpeme nwefmeÙele cesb nw kees Deheves osMe meceepe kesâ ef}S pees keâj mekeâlee nw, keâjs~ efyevee Ùes meesÛes efkeâ Gmes Fmemes keäÙee HeâeÙeoe nesiee~ cesjer MegYekeâeceveeÙesb ÙeogkebMe ieewjke kesâ meeLe&keâ heÇÙeeme kesâ ef}S Deewj meYeer Ùeeoke yebOegDeesb keâes meoj heÇCeece~ mebhekeâ& : [e. hejceevevo Ùeeoke 9892451714 / 8655164546

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 26

jeefMe YeefJe<³e

ces<e : Me$eg YeÙe kesâ meeLemeeLe DeeefLe&keâ }eYe keâer mebYeekevee nw~ efkejesefOeÙeesb mes melekeâ&lee kesâ meeLe efvehešves keâer Ùeespevee yeveeÙesb~ efHeâpet}KeÛeer& mes yeÛeves keâer pe®jle nw~ YeeiÙe mes heÇehle Oeve keâe kÙeÙe nesiee kegâÚ cenlkeekeâeb#eer ÙeespeveeDeesb hej Yeer Deefleefjòeâ Oeve KeÛe& nesiee~ mkeCe& heeo keâe heebÛekeeb ieg® MegYe neskeâj ceebieef}keâ keâeÙeesX cesb KeÛe& keâer metÛevee os jne nw~ kegâÚ cevehemebo Kejeroejer keâj mekeâles nes~ mkeÙeb hej efveÙeb$eCe jKesb~ Deehes mes yeenj ve nesb~ ieceer& hejsMeeve keâjsieer~ jesie nesves keâer hetjer mecYeekevee nw~

ke=<eYe : Glmeen yeÌ{eves kee}er IešveeSb nesbieer efpevemes Deehekesâ Deevebo cesb ke=eæ f nesieer~ cenbieer Deewj efškeâeT ÛeerpÌ e Kejeroesies~ Iej keâer mepeekeš keâe meeceeve Kejeroesies~ efkeâmeer efkeMes<e kemleg keâes }skeâj peerkevemeeLeer mes Deveyeve nes mekeâleer nw~ DeefOekeâ kÙeÙe mes yeÛesb~ meePesoejer keâes }skeâj celeYeso nesbies~ mebÙece mes keâece }sb Deewj Ùeefo mecePeewlee ve nes lees meePesoejer mes yeenj nesvee "erkeâ jnsiee~ mejkeâejer keâece cesb efke}cye nesiee~ DeveekeMÙekeâ KeÛe& yeÌ{is ee~ jpele heeo keâe ieg® efmebn jeefMe cesb ieefleMeer} neskeâj peelekeâ keâes Dee}meer yeveelee nw~

efceLegve : keekeâMeefòeâ heefjceeefpe&le nesieer~ cebie} keâer jeefMe ke=efMÛekeâ cesb Meefve keâe ieesÛej efceLegve jeefMe kesâ peelekeâes kesâ ef}S keâwefjÙej cesb DeYetlehetke& Gve>efle Deewj DeeefLe&keâ }eYe keâe mebkesâle nw~ oechelÙe peerkeve cesb Deevebo jnsiee~ keeCeer Deewj yeeweæ f keâ #ecelee keâe DeeefLe&keâ }eYe lees efce}siee }sekf eâve Gmeer Devegheele cesb KeÛe& Yeer nesiee~ kÌ eâevetveer Ùee mejkeâejer G}Peve kesâ meeLe-meeLe keâpe& mes Yeer jenle efce}sieer~ veS Dekemej Ghe}yOe nesbies Gvnsb henÛeeve keâj Deheveer mece=efæ keâe ceeie& yeveevee nesiee~ heÇmeve>lee keâe keeleekejCe jnsiee~

keâkeâ& : DeeefLe&keâ ceesÛe&s hej efmLeefle meeceevÙe mes yesnlej nw~ Glmeen yeveeS jKevee nesiee~ Ùee$ee }eYeoeÙekeâ jnsieer~ GÛÛe efMe#ee ieÇnCe keâj jns efkeÅeeefLe&Ùeesb kesâ ÙeMe yeÌ{siee~ Iejs}t ceesÛe&s hej mebleeve keâ<š kesâ Ùeesie nwb~ Iejs}t celeYeso meg}Peeves keâe heÇÙeeme keâjsb DevÙeLee vegkeâmeeve ner nesiee~ peceerve peeÙeoeo kesâ ceece}s ceW Deewj mecemÙeeSb Dee mekeâleer nwb~ mLeeF& mebheeflle keâes }skeâj efkekeeo yeÌ{ mekeâlee nw~ DeeefLe&keâ efmLeefle cesb megOeej nesiee~ efvece&eCe keâeÙe& meceÙe hej hetje keâjvee ner GefÛele jnsiee~

efmebn : ceve cesb Goemeer jnsieer~ keâ}n Deewj leveeke kesâ yeerÛe efmej kesâ efveÛe}s efnmmes cesb oo& mes hejsMeeveer yeÌ{sieer~ keenve mes keâ<š nesiee~ ogIe&švee mes yeÛeves keâe heÇÙeeme keâjsb~ jeng Deewj kesâleg keâe kele&ceeve ieesÛej efmebn jeefMe kesâ peelekeâesb kesâ ef}S heÇefle…e cesb keâceer keâe Ùeesie yevee jne nw Fmeef}S keâesF& Yeer DevegyebOe efyevee heÌ{s Deewj mecePes nmlee#ej ve keâjsb~ efvejLe&keâ efkekeeo mes yeÛesb~ mebleeve DeLekee Kego hej efkeâmeer heÇefleÙeesefielee keâe oyeeke jnsiee~ mejkeâejer DeLekee Ìkeâevetveer G}Peve yeÌ{sbieer~ efkejesOeer Kescee meef›eâÙe jnsiee Fmeef}S meekeOeeveer yesnlej efkekeâuhe nw~

keâvÙee : leeceÇ heeo keâe le=leerÙe Meefve keâwefjÙej cesb GlLeeve keâe mebkesâle oslee nw~ DeeefLe&keâ }eYe keâe Yeer mebÙeesie yevelee nw~ peerkeve cesb keâ<š keâce nesbies Deewj heÇieefle kesâ veS ceeie& Keg}sbies~ ÌKeÛe& cesb yeÌ{esllejer mes leveeke yeÌ{siee~ keâcepeesj mkeemLÙe kesâ yeekepeto Glmeen yevee jnsiee~ peerkevemeeLeer kesâ meeLe Ùee$ee nesieer~ efkeâmeer efvekeâš mecyevOeer DeLekee efce$e mes }cyes meceÙe yeeo Yesbš nesieer~ DeeefLe&keâ }eYe-neefve keâe ieÇeHeâ meceeve jnsiee~ yeewefækeâ kegâMe}lee mes Oeve keâer heÇeefhle nesieer }sefkeâve peerkevemeeLeer keâe mkeemLÙe efÛeblee yeÌ{eSiee~

leg}e : meefcceße ieÇnieesÛej veewkeâjer-kÙekemeeÙe cesb yeÌ{esllejer cesb meneÙekeâ nesbies~ yesjespeieej peelekeâesb keâes jespeieej efce}siee leLee hen}s mes veewkeâjerMegoe peelekeâesb keâer heoesve>efle kesâ Ùeesie nwb~ kÙeeheej cesb ke=efæ nesieer~ heeefjkeeefjkeâ ceesÛe&s hej KeÛe& yeÌ{siee~ Deehekesâ yees}ves mes efkeâmeer keâes keâ<š ve nes Fme yeele keâe OÙeeve jKesb~ ÙeÅeefhe KeÛe& yeÌ{siee }sefkeâve Gmeer Devegheele cesb Deeceoveer Yeer yeÌ{sieer~ Kes} #es$e cesb pegšs peelekeâesb keâe ceeve-mecceeve yeÌ{siee~ efkeâmeer yeÌ[s peesefKece mes yeÛeves keâer pe®jle nw~ ceebme hesefMeÙeesb cesb nukeâe oo& nes mekeâlee nw~ mebleeve he#e mes heerÌ[e efce}sieer~

ke=efMÛekeâ : meeÌ{smeeleer kesâ yeekepeto ieÇn ieesÛej kegâÚ Devegkeât} IešveeSb megkeâtve osib eer~ DeelceefkeMkeeme cesb yeÌ{esllejer nesieer~ Lees[Ì e DeefOekeâ efce} Yeer peeÙes hej Ieceb[ Deewj Denbkeâej ve nes lees Gllece~ DevÙeLee heefjCeece "erkeâ venerb nesbies~ veewkeâjerhesMee peelekeâesb keâer heoesvveefle nesieer~ mebleeve Yeer Gvveefle keâjsieer~ hejer#ee cesb Dekke} mLeeve efce}siee~ keâ}e #es$e mes pegÌ[s peelekeâesb keâe ceeve-mecceeve yeÌ{siee~ Ùen meceÙe keâ}ekeâejesb kesâ meke&ebieerCe Glkeâ<e& keâe meceÙe nw~ Deefkekeeefnle peelekeâ/ peeeflekeâeDeesb kesâ ceebieef}keâ mecyevOe efveefMÛele nesib es~ efKe}eef[Ì Ùeesb keâer heÇelf e…e yeÌ{sieer~

Oeveg : Fme meceÙe Oeveg jeefMe kesâ peelekeâ meeÌ{ms eeleer kesâ hen}s ÛejCe keâes Yeesie jns nwb~ leeceÇ heeo keâe ÉeoMe Meefve Ûe}les ngS keâecekeâepe cesb efkeIve Glhevve keâj Skeâ meeLe keâF& hejsMeeefveÙeeb GheefmLele keâj oslee nw~ Fme DekeOeer cesb DeeÙe mes DeefOekeâ KeÛe& nesves mes peelekeâ efoveesefove DeeefLe&keâ efkeheve>lee keâer Deesj GvcegKe neslee jnlee nw~ efÌHeâ}ne} Oeveg jeefMe kesâ peelekeâesb keâes ÛeeefnS efkeâ kes ceewve jnsb Deewj Ùeefo yees}sb lees keâeHeâer meesÛe efkeÛeej keâj yees}sb~ efveCe&Ùe #ecelee yeeefOele nesves mes G}Peve yeÌ{sieer~ Iej cesb ceeB mes DeLekee Gvekeâer me}en mes DekeMÙe }eYe efce}siee~

cekeâj : keâeÙe& #es$e cesb kÙemlelee jnsieer~ osj lekeâ keâece keâjves mes mkeYeeke cesb efÛeÌ[efÛeÌ[eheve nesiee~ mebleeve keâes }skeâj efÛebleve ienjeSiee~ efkeâmeer otjmLe efvekeâšpeve mes mebhekeâ& nesves hej ÌKegMeer nesieer~ keâwefjÙej cesb keâece keâe oyeeke nesiee~ GÛÛe DeefOekeâeefjÙeesb mes keeoefkekeeo še}sb~ ceeve-mecceeve keâe OÙeeve jKesb~ keâesF& Úesšer meer ie}leer yeÌ[s Deheceeve keâe keâejCe yeve mekeâleer nw~ vÙetve DekeefOe kesâ efvekesMe Ùee meósyeeÌpeer mes otj ner jnvee Deehekesâ ef}S ßesÙemkeâj nw~ efce$eesb keâe menÙeesie efce}siee~ efkejesefOeÙeesb mes meekeOeeve jnves keâer DeekeMÙekeâlee nw~

kegâcYe : kÙeeheej-GÅeesie cesb TBÛeer GÌ[eve Yejves keâe meceÙe nw~ kekeâe}le, hegef}me, mesvee Deefo #es$eesb cesb keâeÙe&jle peelekeâesb kesâ ef}S Ùen meceÙe yengle ner cenlkhetCe& nw~ cenlkehetCe& he$eeÛeej nesiee~ keâ}e#es$e mes pegÌ[s peelekeâesb keâes Gllece Dekemej heÇehle nesib es~ efkekeen ÙeesiÙe ÙegkekeâÙegkeefleÙeesb kesâ efkekeen leÙe nesib es~ keâesF& Yeer mecyevOe mes hetke& DeekeMÙekeâ peevekeâejer DekeMÙe neefme} keâj }sb DevÙeLee yeeo cesb heÚleekee efce}siee~ DeeefLe&keâ Deekekeâ nesieer~ Iegšvees,b nefñÙeesb Deewj ceebme-heseMf eÙeesb keâe oo& keâ<š osiee~ }ewn heeo keâe mehlece ieg® keeo-efkekeeo, cegkeâoces Ùee škeâjeke cesb heÇelf ekeât} Heâ} oslee nw~

ceerve : Deeceeso-heÇceeso keâer DeefOekeâlee kesâ keâejCe KeÛe& yeÌ{siee~ Ùee$ee hej peevee heÌ[ mekeâlee nw~ Ùen Ùee$ee }cyeer Yeer nes mekeâleer nw~ heÇkeemekeâe} cesb Deheveer Ûeerpeesb keâe OÙeeve jKesb~ mkeemLÙe {g} ceg} jnsiee~ Fmekeâe meceÙe jnles efveoeve keâje }sb venerb lees yeerceejer yeÌ{ mekeâleer nw~ heefjkeej keâe menÙeesie heÇehle nesiee~ GÛÛe efMe#ee kesâ ef}S heÇÙeemejle efkeÅeeefLe&Ùeesb keâes meHeâ}lee efce}sieer~ }eYe ceeie& heÇMemle jnsiee~ hetke& cesb efkeâmeer keâe Deheceeve Deehekesâ YeeiÙe hej vekeâejelcekeâ heÇYeeke [e} jne nw~ keâpe& keehemeer keâe oyeeke yevesiee~ mesnle DeÛÚer jnsieer~ -Heb. efovesMe Mecee&

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 27

mejue ieerlee

DeO³ee³e 2 Yeeie 3

ieerlee meej osner efvel³eceJeO³eesç³eb osns meJe&m³e Yeejle~ lemceelmeJee&efCe Yetleeefve ve lJeb Meesef®elegcen&efme~~30~~ peerJe jns pees osn ceW, keÀYeer JeOee vee pee³e~ Depeg&ve efHeÀj Fme peerJe keÀe, keÀens MeeskeÀ cevee³e~~ mJeOece&ceefHe ®eeJes#³e ve efJekeÀefcHelegcen&efme~ Oec³ee&ef× ³eg×e®í^s³eesçv³el#eef$e³em³e ve efJeÐeles~~31~~ ³e¢®í³ee ®eesHeHeVeb mJeie&ÜejceHeeJe=leced~ megefKeveë #eef$e³eeë HeeLe& ueYevles ³eg×ceer¢Meced~~32~~ #eef$e³e JeCe& kesÀ Oece& keÀe, Depeg&ve mecePees cece&~ Oece& efveefceÊe Fme ³eg× mes, yeæ[e ve keÀesF& keÀce&~~ DeJemej HeekeÀj ³eg× keÀe, #eef$e³e megKeer keÀnuee³e~ Depeg&ve Ssmes Jeerj efnle, mJeie& Üej Kegue pee³e~~ DeLe ®esÊJeefceceb Oec³e¥ mebûeeceb ve keÀefj<³eefme~ leleë mJeOece¥ keÀerefle¥ ®e efnlJee HeeHeceJeeH³em³eefme~~33~~ DekeÀerefle¥ ®eeefHe Yetleeefve keÀLeef³e<³eefvle lesçJ³e³eeced~ mecYeeefJelem³e ®eekeÀerefle&ce&jCeeoefleefj®³eles~~34~~ ³eefo DeHeves jCe Oece& keÀe, Heeueve keÀjW ve DeeHe~ ³ees×e keÀes DeHe³eMe ueies, keÀle&J³e Yebie keÀe HeeHe~~ lesjs DeHe³eMe keÀe meoe, ieeve keÀjWies ueesie~ Ssmes peerJeve mes Yeuee, ce=l³eg ner GÊece ³eesie~~ Ye³eeêCeeogHejleb cebm³evles lJeeb cenejLeeë~ ³es<eeb ®e lJeb yengcelees YetlJee ³eem³eefme ueeIeJece~~35~~ DeJee®³eJeeoeb½e yentvJeefo<³eefvle leJeeefnleeë~ efvevovlemleJe meeceL³e& lelees ogëKelejb veg efkeÀced~36~~ ~~Þeer YeieJeeve GJee®e~~ nlees Jee ÒeeHm³eefme mJeie¥ efpelJee Jee Yees#³emes cenerced~ lemceeogefÊeÿ keÀewvles³e ³eg×e³e ke=Àleefve½e³eë~~37~~ megKeogëKes meceske=ÀlJee ueeYeeueeYeew pe³eepe³eew~ lelees ³eg×e³e ³egp³emJe vewJeb HeeHeceJeeHm³eefme~~38~~ Jeerjieleer ceW mJeie& nw, peerle Oeje keÀes Yeesie~ keÀeQles³e Gþes jCe keÀjes, lepe cecelee keÀe jesie~~ neefve, ueeYe pe³e efJepe³e De©, megKe ogKe keÀes mece ceeve~ efJe®eej l³eeie keÀj meYeer, ³eg× keÀjes yeueJeeve~~ S<ee lesçefYeefnlee meebK³es yegef×³eexies eflJeceeb Me=Ceg~ yeg×³ee ³egkeÌlees ³e³ee HeeLe& keÀce&yevOeb Òenem³eefme~~39~~ vesneefYe¬eÀceveeMeesçefmle Òel³eJee³ees ve efJeÐeles~ mJeuHeceH³em³e Oece&m³e $ee³eles cenlees Ye³eeled~~40~~ efJeMues<eCe ³en %eeve keÀe, Deye megvees keÀce& efve<keÀece~ %eeve meefnle ³eefo keÀce& neW, yevOeve keÀìW leceece~~ neefve Ûeme nesle veneR, keÀj Fme lejn Òe³eeme~

Òeieefle efceues pees jen ceW, keÀjs ceneYe³e veeMe~~ J³eJemee³eeeflcekeÀe yegef×jskesÀn kegÀ©vevove~ yengMeeKee ¿evevlee½e yeg×³eesçJ³eJemeeef³eveeced~~41~~ ³eeefceceeb hegef<heleeb Jee®eb ÒeJeovl³eefJeheef½ele:~ JesoJeeojlee: heeLe& veeveomleerefle Jeeefove:~~41~~ kegÀ©vebove Fme ceeie& hej, ®eueW ue#e ues SkeÀ~ mebkeÀuhe nerve heefLekeÀ keÀer, nesJeW yegef× DeveskeÀ~~ Depeg&ve mJeie&, megpevce, MeefÊeÀ, keÀj JesoeW ceW hee"~ De%eeveer kegÀí heeles veneR, jnW {tb{les "e"~~ keÀeceelceeve: mJeie&heje pevcekeÀce&HeÀueÒeoeced~ ef¬eÀ³eeefJeMes<eyengueeb Yeesiewée³e&ieefleb Òeefle~~43~~ Yeesiewée³e&ÒemeÊeÀeveeb le³eeheËle®eslemeeced~ J³eJemee³eeeflcekeÀe yegef×: meceeOeew ve efJeOeer³eles~~44~~ Fbefê³e le=efhle Ssée³e& keÀes, keÀn peerJeve keÀe meej~ ef¬eÀ³ee efJeefJeOe efJeMes<e keÀj, keÀce& mekeÀece G×ej~~ YeeweflekeÀ megKe jme Yeesie ceW, nes peeSb pees ®etj~ YeJe yebOeve kesÀ ceesn ceW, F&Me YeefÊeÀ mes otj~~ $ewiegC³eefJe<e³ee Jesoe efveðewiegC³ees YeJeepeg&ve~ efveÜ&vÜes efvel³emeÊJemLees efve³eexie#esce DeelceJeeved~~45~~ ³eeJeeveLe& Goheeves meJe&le: mechuegleesokesÀ~ leeJeevmeJex<eg Jesos<eg ye´eïeCem³e efJepeevele:~~46~~ Depeg&ve legce TB®es G"es, Jeso keÀns iegCe leerve~ ef®eblee, j#ee, Üwle, #esce, efvepe ceW keÀjes efJeueerve~~ leeue keÀjs ueIeg ketÀhe keÀe, pewmes #eCe ceW keÀece~ GvekeÀe Òe³eespeve efme× nes, efpevnW Jeso keÀe %eeve~~ ¬eÀceMe: {díd à{gÕ J«§W lr_X²^JdX² JrVm H$m gab {h§Xr Xmohm~ _~ AZwdmX J«§W h¡ gab JrVm. n§. AO` ^Å>mMm`© Ûmam {b{IV Je efJepeÙe ÙeeoJe Éeje mebHeeefole Fme J«§W keâes àmá H$aZo Ho$ {bE 8691978699 na g§nH© {H$`m Om gH$Vm h¡.

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 28

keÀefj³ej

DeeF&SSme Heâe@j Dee@}

< oerhekeâ Ùeeoke efveosMekeâ, HeâeGC[sMeve Heâe@j [skes}h[ FefC[Ùee

efo

uueer efmLele cesjs mebmLeeve Ùetveerkeme&} mesCšj Heâe@j Skeämeer}sbme cesb ncesMee DeefYeYeekekeâ Skeâ ner mecemÙee mes petPeles efoKeeF& osles nwb efkeâ,cesje yeÛÛee yeÌ[e neskeâj keäÙee yevesiee? cewb Gvekeâes Skeâ ner meceeOeeve megPeelee ntB efkeâ Fmes DeeF&SSme keâer lewÙeejer keâjeFS~ DeefYeYeekekeâ Ûeewbkeâ keâj hetÚles nwb efkeâ, Flevee Úesše yeÛÛee DeeF&SSme keâer lewÙeejer keâwmes keâjsiee? cesje Skeâ ner pekeeye neslee nw efkeâ, Skeâ DeeF&SSme DeefOekeâejer osMe keâe meyemes peeie™keâ veeieefjkeâ neslee nw Deewj ncesb Deheves yeÛÛeesb keâes Yeer osMe keâe meyemes peeie™keâ veeieefjkeâ yeveevee ÛeeefnS~ peneB Úesšer meer GceÇ cesb yeÛÛes efkeefYeve> efjÙeeef}šer Mees cesb veeÛe-ieekeâj Deheves ceeB-efheleepeer keâes KegMe keâj jns nwb, ncesb keâesefMeMe keâjveer ÛeeefnS efkeâ kes osMe kesâ meyemes peeie™keâ veeieefjkeâ yevesb~ DeeF&SSme keâer hejer#ee Gve meeceevÙe efke<eÙeesb keâer hejer#ee ner nesleer nw, efpemes yeÛÛes Deheves hee"dÙe›eâce cesb heÌ{les nwb~ Fmecesb Fefleneme, Yetiees}, jepeveerefle, DeLe&kÙekemLee, efnboer, DebieÇspeer, heÙe&ekejCe, efkeMke IešveeÛe›eâ, osMe IešveeÛe›eâ, Kes}keâto Deeefo mes mebyebefOele ienve heÇMe> hetÚs peeles nwb~ cepesoej yeele Ùen nw efkeâ yeÛÛes keâ#ee 1 mes }skeâj keâ#ee 12 lekeâ Fvner efke<eÙeesb keâes heÌ{les nwb, efHeâj [ekeäšj Ùee FbpeerefveÙej yeveves kesâ Ûekeäkeâj cesb Fve efke<eÙeesb

ceF& 2016

keâes Yeg}eles nwb, Deewj efHeâj Deiej [ekeäšj FbpeerefveÙej yeve peeles nwb, lees DeeF&SSme yeveves kesâ ef}S efHeâj mes kener efkeâleeyesb yešesjles vepej Deeles nwb pees Gvnesbves Deheveer keâ#eeDeesb cesb heÌ{er Leerb~ Fme heÇkeâej keâer }gkeâe-efÚheer mes yeÛÛeesb keâes yeÛeeves keâe heÇÙeeme Ùetveerkeme&} mesCšj Heâe@j Skeämeer}sbme cesb efkeâÙee peelee nw~ yeÛÛes efpeme keâ#ee cesb nwb Gme keâ#ee kesâ hee"dÙe›eâce keâes hetje keâjeves kesâ meeLe ner Gvekeâes Deeies Deeves kee}er heÇefleÙeesieer hejer#eeDeesb kesâ yeejs cesb Oeerjs-Oeerjs peeie™keâ efkeâÙee peelee nw~ Fmemes

Gve hej 12keerb keâ#ee cesb Deeves hej SkeâeSkeâ okeeye venerb heÌ[lee nw Deewj kes Deheves keâwefjÙej kesâ yeejs cesb hen}s mes ner meÛesle jnles nwb~ Fmemes Gvekeâe efkekeâeme heÇeke=âeflekeâ ™he mes neslee nw Deewj kees osMe kesâ DeÛÚs veeieefjkeâ yeve osMe keâer heÇieefle cesb Dehevee Ùeesieoeve osles nwb~ keâ#ee 6 mes ner yeÛÛeesb keâer efkeYeve> efke<eÙeesb cesb ™efÛe keâe helee

Ûe} peelee nw~ efpeme efke<eÙe cesb kees lespe nwb, Gvekesâ Thej ncesb efkeMes<e OÙeeve osvee ÛeeefnS Deewj efpeme efke<eÙe cesb kees DeÛÚe venerb keâj hee jns nwb, Gmecesb Gvnsb pÙeeoe meceÙe osvee ÛeeefnS~ Fmemes nce keâF& efke<eÙeesb kesâ heÇefle Gvekesâ ceve cesb yew"s [j keâes otj keâj heeles nwb~ meYeer kesâ ef}S DeeF&SSme keâeÙe&›eâce cesb OÙeeve Ùes jKee peelee nw efkeâ yeÛÛes keâes Oeerjs-Oeerjs Yeejle osMe kesâ yeejs cesb hetjer peevekeâejer heÇehle nes peeS~ nce Yeejle kesâ efkeYeve> jepÙeesb mes yeÛÛeesb keâes heefjefÛele keâjeles nw~b Fme ›eâce cesb keâF& lejn efkeäkepe Deewj DevÙe ceveesjbpekeâ lejerkeâesb mes Gvekesâ Deboj efkeefYeve> jepÙeesb keâer jepeOeeveer, cenlkehetCe& Menj, efkeefYeve> mceejkeâesb, keâ}e Skeb mebmke=âefle keâer peevekeâejer oer peeleer nw~ heÇeps eskeäšj kesâ ceeOÙece mes oer ieF& ÂMÙe-ßekÙe peevekeâejer yeÛÛeesb kesâ ceve hej Dehevee Deefceš heÇYeeke Úes*leer nw Deewj yeÛÛes ncesMee kesâ ef}S Fve peevekeâeefjÙeesb keâes Deheves ceve cesb menspe keâj jKe heeles nw~b YeejleerÙe mebefkeOeeve cesb Yeejle keâer Deelcee yemeleer nw~ Yeejle keâer meejer cepeyetleer YeejleerÙe mebefkeOeeve keâer kepen mes nw~ YeejleerÙe mebefkeOeeve cesb keefCe&le efkeefYeve> cetuÙeesb keâer j#ee nsleg Yeejle keâer mejkeâej kesâ meYeer leb$e keâece keâjles nwb~ DeleŠ Yeejle kesâ veeieefjkeâesb keâes YeejleerÙe mebefkeOeeve cesb keefCe&le DevegÛÚsoesb keâe efkemle=le %eeve nesvee yengle ner pe™jer nw~ ÙetmeerF& cesb yeÛÛes Skeâ mej} ™he cesb YeejleerÙe mebefkeOeeve keâer yeejerefkeâÙeesb keâes mecePeles nwb~ ne} ner cesb hetjs osMe cesb Skeâ yenme Ûe}er Leer efkeâ yeÛÛeesb kesâ Deboj Fleveer pÙeeoe DehejeOe heÇke=eflle keäÙeesb hevehe jner nw~ ncesb mecePevee nesiee efkeâ keâcepeesj DeeefLe&keâ he=…Yetefce kesâ yeÛÛes ken meejer heÇke=eflleÙeeB Deheveeles nwb pees Gvekesâ meeceves mes iegpejleer nwb~ Deiej nce Gvekeâes mener %eeve venerb osbies Deewj Gvnsb meMeòeâ yeveeves kesâ jemles venerb efoKeeSBies leye kes DehejeOe keâer lejHeâ ner yeÌ{les peeSbies~ nce peye Gvnsb nj heÇkeâej keâer DeeheoeDeesb mes efvehešves keâer ÙegefòeâÙeeB yeleeSBiesb leLee peye Gvnsb Ùes yeleeÙee peeSiee efkeâ mejkeâej ves Gvekesâ keâuÙeeCe kesâ yeejs cesb keäÙee ÙeespeveeSB yeveeF& nwb, leye Ùes yeÛÛes mener ceece}s cesb %eeveer Deewj meMeòeâ nesbies~ Ùes %eeveer Deewj meMeòeâ yeÛÛes Deeies peekeâj hetjs meceepe keâes veÙee jemlee efoKeeSBiesb~ mebefkeOeeve ke mejkeâej keâer leekeâle Deye meYeer }esieesb ves mecePe }er nw, yeme Fmekeâer hetjer peevekeâejer nesveer yeekeâer nw~ nceeje mebmLeeve Úesšer GceÇ mes ner yeÛÛeesb kesâ Yeejle kesâ yeejs cesb peevekeâejer oslee nw~ YeejleerÙe Meemeve kÙekemLee, Yeejle cesb heeS peeves kee}s mebmeeOeve leLee Yeejle kesâ DevÙe osMeesb mes mebyebOe keâes nceejer keâ#eeDeesb cesb ye*er ner mej}lee kesâ meeLe yeÛÛeesb

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 29

keÀecevee mes GlHeVe ngS keÀceeX kesÀ l³eeie keÀes %eeveer mebv³eeme kesÀ veece mes peeles nQ~ -Òesce®ebo

kesâ meeceves jKee peelee nw~ ye*s Úe$eesb keâes ye*er ienvelee kesâ meeLe meejs pe™jer efke<eÙeesb keâer peevekeâejer oer peeleer nw~ me>elekeâ keâj jns Úe$e/Úe$eeDeesb keâes YeejleerÙe jepeveereflekeâ kÙekemLee, YeejleerÙe Fefleneme, Yetiees}, YeejleerÙe DeLe&kÙekemLee, mecemeeceeefÙekeâ Iešvee›eâce Deeefo kesâ yeejs cesb efkemleej mes yeleekeâj Gvnsb DeeF&SSme keâer hejer#ee kesâ ef}S lewÙeej efkeâÙee peelee nw~ Fvnsb vekeervelece Iešvee›eâceesb kesâ efkeefYeve> DeeÙeeceesb mes heefjefÛele keâjeÙee peelee nw~ Yeejle mejkeâej

keâer efkeefYeve> veerefleÙeesb keâe efkeMues<eCe efkeâÙee peelee nw~ Yeejle mejkeâej kesâ efkeefYevve mebmLeeveesb kesâ keâeÙe& leLee

Gvekeâer mLeehevee mes mebyebefOele cenlkehetCe& peevekeâejer oer peeleer nw~ nce heÇÙeeme keâjles nwb efkeâ otjojepe kesâ Úe$e/Úe$eeDeesb lekeâ Yeer Fme lejn keâer peevekeâejer hengBÛeeF& pee mekesâ~ Fmekesâ ef}S nce FCšjvesš leLee [ekeâ Éeje efkeÅeeefLe&Ùeesb lekeâ hee"dÙe-meeceieÇer hengBÛeeles nwb leLee Gvekeâe }ieeleej cetuÙeebkeâve Yeer keâjles jnles nwb~ Ûeens keâ#ee nesb Ùee otj-ojepe kesâ Úe$e, Gvekeâer hejer#ee ncesMee nesleer jnleer nw efpememes kes Deheves-Deehe cesb efvejblej megOeej keâjles jnles nwb~ nce Ûeenles nwb efkeâ mener %eeve leLee mener cetuÙeebkeâve mes keâesF& Yeer efkeÅeeLeer& otj ve jns~ Fmeeref}S ÙeogkebMe ieewjke kesâ ceeOÙece mes ncesMee DeeF&SSme keâer peevekeâejer mes Yejhetj }sKe ef}Kelee jntBiee~ keâesF& Deiej Fve }sKeesb keâes ner heÌ{lee jns lees Gmes meHeâ}lee efce}vee efveefMÛele nw~ Dele: Deehe ceveesÙeesie mes Deheves Deehekeâes DeOÙeÙeve kesâ heÇefle meceefhe&le keâjsb Deewj osMe kesâ meke&ßes… keâwefjÙej keâes heeves cebefpe} Deemeeve yeveeSb~ <<

ÙeogkebMe ieewjke meceepe kesâ yeÛÛeesb kesâ ef}S ‘keâefjÙej' keâe}ce Ûeuee jne nw~ Fme he=… hej nj cenerves Ùegkee/keâefjÙej hej veF&-veF& peevekeâeefjÙeeb Ghe}yOe keâjeF peeSBieer~ Deehe Fmemes pegÌ[er Deewj DeefOekeâ peevekeâeefjÙeesb kesâ ef}S ncesb ces} (jayyaduvansh@gmail.com) Yeer keâj mekeâles nw~ Deehekeâe ceeie&oMe&ve keâe@chešerMeve hejer#eeDeesb kesâ efkeMes<e peevekeâej ke ÙetefvekeMe&} mesbšj Heâe@j Skeäme}sbme (efouueer) kesâ me}enkeâej efveosMekeâ oerhekeâ Ùeeoke keâjsbies~ Fvemes ceesyeeF&} vebyej 9599911927 hej meerOes mebhekeâ& keâj mekeâles nw~ -mebheeokeâ

heÇsjCee osles nw ßeerceÆiekele ieerlee kesâ efkeÛeej ieerlee kesâ ceeOÙece mes Yeiekeeve ßeerke=â<Ce ves Depe&gve keâes Deveemeòeâ keâce& Ùeeveer 'Heâ} keâer FÛÚe efkeâS efyevee keâce&' keâjves keâer heÇsjCee oer~ Fmekeâe heÇceeCe Gvnesbves Deheves efvepeer peerkeve cesb Yeer heÇmlegle efkeâÙee~ ceLegje efkepeÙe kesâ yeeo Yeer Gvnesbves keneb Meemeve venerb efkeâÙee~ keâ}e mes heÇsce keâjes : mebieerle ke keâ}eDeesb keâe nceejs peerkeve cesb efkeefMe<š mLeeve nw~ Yeiekeeve ves ceesjhebKe ke yeebmegjer OeejCe keâjkesâ keâ}e, mebmke=âefle ke heÙe&ekejCe kesâ heÇefle Deheves }ieeke keâes oMee&Ùee~ Fvekesâ peefjS Gvnesbves mebosMe efoÙee efkeâ peerkeve keâes megboj yeveeves cesb mebieerle ke keâ}e keâe Yeer cenlkehetCe& Ùeesieoeve nw~ efveye&} keâe meeLe oes : keâcepeesj ke efveye&} keâe meneje yevees~ efveOe&ve yee} meKee megoecee nes Ùee <e[dÙeb$e keâe efMekeâej heeb[ke, ßeerke=â<Ce ves meoe efveye&}esb keâe meeLe efoÙee Deewj Gvnsb cegmeeryele mes Gyeeje~ DevÙeeÙe keâe heÇeflekeâej keâjes : DevÙeeÙe keâe meoe efkejesOe nesvee ÛeeefnS~ ßeerke=â<Ce keâer MeebefleefheÇÙelee

keâeÙej keâer venerb yeefukeâ Skeâ keerj keâer Leer~ Gvnesbves DevÙeeÙe keâYeer mkeerkeâej venerb efkeâÙee~ MeebefleefheÇÙe nesves kesâ yeekepeto Me$eg Deiej ie}le nw lees Gmekesâ Meceve cesb heerÚs venerb nšsb~ ceele=Meefòeâ kesâ heÇefle Deeoj Yeeke jKesb : ceefn}eDeesb kesâ heÇefle mecceeve ke Gvnsb meeLe }skeâj Ûe}ves keâe Yeeke nes~ Yeiekeeve ke=â<Ce keâer jeme}er}e

ojDeme} ceele=Meefòeâ keâes DevÙeeÙe kesâ heÇefle peeie=le keâjves keâe heÇÙeeme Lee Deewj Fmecesb jeOee Gvekeâer mebosMekeenkeâ yeveerb~ Deheves Denbkeâej keâes ÚesÌ[es : kÙeefòeâiele peerkeve cesb ncesMee menpe ke mej} yeves jnes~ efpeme lejn Meefòeâ mebhevve nesves hej Yeer ßeerke=â<Ce keâes ve lees ÙegefOeef…j keâe otle yeveves cesb mebkeâesÛe ngDee Deewj ve ner Depe&gve keâe meejLeer yeveves cesb~ Skeâ yeej lees ogÙe&esOeve kesâ Úhheve kÙebpeve keâes ÚesÌ[ keâj efkeogjeveer (efkeogj keâer hele>er) kesâ Iej Gvnesbves meeoe Yeespeve keâjvee hemebo efkeâÙee~ peerkeve cesb Goejlee jKesb : Goejlee kÙeefòeâlke keâes mebhetCe& yeveeleer nw~ ßeerke=â<Ce ves peneb lekeâ nes mekeâe efce$elee, menÙeesie meecebpemÙe Deeefo kesâ ye} hej ner heefjefmLeefleÙeesb keâes megOeejves keâe heÇÙeeme efkeâÙee, }sefkeâve peneb pe™jle heÌ[er keneb megoMe&ve Ûe›eâ G"eves cesb Yeer Gvnesbves mebkeâesÛe venerb efkeâÙee~ kenerb Deheves efveOe&ve meKee megoecee keâe Deble lekeâ meeLe efveYeeÙee Deewj Gvekesâ ÛejCe lekeâ heKeejsb~ - øemlegefle: jepekegâceej ÙeeoJe (keâeHemensÌ[e)

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 30

Deebieve

ceefn}eDeesb cesb yeÌ{ jne nw neš& Dešwkeâ keâe Keleje

Iej mes yeenj keâoce jKeves kesâ meeLe YeejleerÙe ceefn}eSb Ye}s ner Deepe Deheves ngvej Skeb cesnvele mes efkeefYeve> #es$eesb cesb Deheveer peerle keâe peMe> cevee jner nwb }sefkeâve Gvekeâe efo} nej jne nw~ ÜoÙe jesie efkeMes<e%eesb keâe keânvee nw efkeâ keâecekeâepe kesâ efkeefYeve> #es$eesb cesb ceefn}eDeesb keâer yeÌ{leer Yeeieeroejer kesâ keâejCe Skeâ lejHeâ peneb ceefn}eSb DeeefLe&keâ, meeceeefpekeâ Skeb heeefjkeeefjkeâ ™he mes DeefOekeâ me#ece ngF& nbw }sefkeâve Gvekeâe efo} keâcepeesj heÌ[ ieÙee nw~ Deepe yeo}leer peerkeve Mew}er Deewj ceefn}eDeesb hej yeÌ{les keâecekeâepe kesâ leveeke kesâ keâejCe ken hen}s keâer leg}vee cesb lespeer mes ÜoÙe jesieesb mes efIej jner nw Deewj Ùener keâejCe nw efkeâ Deepe ÜoÙe jesie ceefn}eDeesb kesâ ef}Ùes hen}s vebyej keâe nlÙeeje yeve ieÙee nw~ peeves-ceeves ÜoÙe jesie efkeMes<e%e Skeb cesš^es S[b neš& FbmšeršdÙetš kesâ efveosMekeâ [e@. heg®<eesllece }e} yeleeles nwb efkeâ efo} keâer yeerceeefjÙeeb Yeejle

pewmes efkekeâefmele osMeesb cesb ceefn}eDeesb keâer ceewle keâe heÇcegKe keâejCe yeve ieF& nw~ ceefn}eDeesb keâes hen}e efo} keâes oewje heÌ[ves hej heg®<eesb keâer leg}vee cesb Gvekeâer ceewle nesves keâer DeeMebkeâe DeefOekeâ nesleer nw Deewj Ùeefo kes yeÛe Yeer peeleer nwb lees Gvnsb heg®<eesb keâer leg}vee cesb otmeje oewje heÌ[ves keâer mebYeekevee DeefOekeâ nesleer nw~ [e@. }e} keânles nwb efkeâ nj mee} keâesjesvejer Oeceveer jesieesb meerS[er mes heg®<eesb keâer leg}vee cesb ceefn}eDeesb keâer ceewle DeefOekeâ nesleer nw, Fmekesâ yeekepeto ceefn}eDeesb keâes heg®<eesb kesâ meceeve efÛeefkeâlmee megefkeOeeSb venerb efce}leer nwb~ efkeefYeve> DeOÙeÙeveesb kesâ Devegmeej keâwbmej, lehesefokeâ, SÛeDeeF&keerS[me Deewj ce}sefjÙee mes efpeleveer ceefn}eDeesb keâer ceewle nesleer nw Gmemes DeefOekeâ ceefn}eDeesb keâer ceewle ÜoÙe keeefnkeâe jesieesb, meerkeer[er mes nesleer nw~ ojDeme} ÜoÙe jesie ceefn}eDeesb kesâ ef}S hen}s vebyej keâe nlÙeeje nw Deewj Ùen nj efceveš Skeâ ceefn}e keâes ceewle keâe ieÇeme yeveelee nw~ ÜoÙe jesie efkeMes<e%e [e@. DeejSve keâe}je yeleeles nw efkeâ heg®<eesb ces ÜoÙe jesie nesves hej Úeleer cesb oo&, peeÌ[s kesâ meeLe hemeervee Deeves Deewj DeebKeesb kesâ meeceves mebkeâš efoKeves pewmes }#eCe GYejles nwb peyeefkeâ ceefn}eDeesb keâes Ùee lees efkeâmeer lejn kesâ oo& venerb neslee Deewj Deiej oo& neslee Yeer nw lees efyeukegâ} De}ie Debieesb cesb neslee nw pewmes keâesnveer, keâbOes Ùee peyeÌ[s cesb oo& neslee nw~ ceefn}eDeesb keâes Deece leewj hej "b[ kesâ meeLe hemeervee venerb Deelee nw yeefukeâ Gvnsb meebme

Heât}ves Deewj DelÙeefOekeâ Lekeâeve pewmeer mecemÙeeSb nesleer nw, efpemekeâer Deeceleewj DeveosKeer nesleer nw keäÙeesbefkeâ ceefn}eSb kewmes Yeer Fve mecemÙeeDeesb mes ieÇmle jnleer nw~ Ùen Deece OeejCee nw efkeâ ceefn}eDeesb keâes Smšêspeve necees&ve Gvnsb ÜoÙe jesieesb mes yeÛeelee nw }sefkeâve Fmekesâ yeekepeto leLÙe Ùen nw efkeâ ogefveÙee Yej cesb ÜoÙe jesieesb kesâ efpeleves ceece}s nesles nwb Gvecesb mes 15 heÇefleMele ceece}s YeejleerÙe ceefn}eDeesb kesâ nesles nwb~ ogefveÙee Yej cesb 86 }eKe ceefn}eDeesb keâer ceewle ùoÙe mebyebOeer jesieesb mes nesleer nw Deewj Fme lejn mes ceefn}eDeesb cesb Skeâ efleneF& ceewlesb Fvnerb jesieesb mes nesleer nw~ }sefkeâve Fmekesâ yeekepeto keâeef[NÙees}e@peer keâes heg®<eesb keâe #es$e ceevee peelee nw~ [e@. heg®<eesllece }e} keânles nwb efkeâ YeejleerÙe ceefn}eDeesb keâes heg®<eesb kesâ yejeyej ner ÜoÙe jesieesb keâe Keleje neslee nw keäÙeesefkeâ ceefn}eDeesb kesâ ceOegcesn Deewj GÛÛe jòeâÛeehe pewmes jesieesb keâer Ûehesš cesb Deeves kesâ Kelejs pÙeeoe nesles nwb~ heg®<eesb keâer leg}vee cesb ceefn}eDeesb keâer keâesjesvejer OeceefveÙeeb mebkeâjer nesleer nw Deesj efpemekesâ keâejCe Gvnsb OeceefveÙeesb cesb DekejesOe Deeves keâer mecemÙee DeefOekeâ nesleer nw~ [e@. keâe}je kesâ Devegmeej heg®<eesb keâer leg}vee cesb ceefn}eDeesb keâes Skeâcee$e }eYe Smšêps esve nece&evs e kesâ ™he cesb efce}lee nw~ pees ceefn}eDeesb kesâ Mejerj cesb DeÛÚs keâes}ms šê} @ kesâ mlej keâes Thej G"elee nw leLee Kejeye keâes}ms šê} kesâ mlej keâes keâce keâjlee nw~ }sefkeâve jpeesefveke=efle kesâ yeeo Smšêspeve keâe mlej Ieš peelee nw Deewj Fmeef}S Fmemes efce}ves kee}er megj#ee Yeer keâce nes peeleer nw Deewj jpeesefveke=efle kesâ ome mee} yeeo ceefn}eDeesb keâes heg®<eesb kesâ yejeyej ner ÜoÙe jesieesb keâe Keleje neslee nw~ øemlegefle : [e. vetj Deeuece Keeve

Heâ}enejer mkeeefo<š }ewkeâer kesâ hekeâewÌ[s

meeceieÇer : }ewkeâer (IeerÙee) 250 ieÇece, efmebIeeÌ[s keâe Deeše 200 ieÇece, 1 ÛecceÛe Deojkeâ ke 1 ÛecceÛe njerefceÛe& keâe hesmš, vecekeâ, peerje, efceÛe& mkeeoevegmeej, nje OeefveÙee, le}ves kesâ ef}S les}~ efkeefOe : meke&heÇLece }ewkeâer keâes efÚ}keâj keâötkeâme keâj }sb~ Deye Fmecesb meYeer cemee}s ke efmebIeeÌ[s keâe Deeše efce}e }sb~ Skeâ keâÌ[ener cesb les} iece& keâjkesâ Úesšs-Úesšs hekeâewÌ[s keâer lejn yeveekeâj le} }sb~ Ùen }ewkeâer kesâ hekeâewÌ[s Keeves cesb yeÌ[s mkeeefo<š }iesbies~ Ùen Skeâ Pešheš lewÙeej efkeâÙee peeves kee}e Heâ}enejer kÙebpeve nw~ Fmes oner Ùee njer Ûešveer kesâ meeLe hesMe keâjsb~ 30

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 31

pees mebmkeÀej Ëo³e ceW ye×cetue nes peeles nQ, Jes peerJeveHe³e¥le meeLe veneR íesæ[les~ -nefjDeewOe

meskeve keâjves mes keâype otj nesleer nw~ oeshenj Yeespeve kesâ heMÛeele leg}meer keâer heeflleÙeeB Ûeyeeves mes heeÛeve Meefòeâ cepeyetle nesleer nw~ 10 ieÇece leg}meer kesâ jme kesâ meeLe 5 ieÇece Meno Skeb 5 ieÇece efhemeer keâe}erefceÛe& keâe meskeve keâjves mes heeÛeve Meefòeâ keâer keâcepeesjer meceehle nes peeleer nw~ otef<ele heeveer cesb leg}meer keâer kegâÚ leepeer heeflleÙeeB [e}ves mes heeveer keâe MegefækeâjCe efkeâÙee pee mekeâlee nw~ jespeevee megyen heeveer kesâ meeLe leg}meer keâer 5 heeflleÙeeB efveie}ves mes keâF& heÇkeâej keâer meb›eâecekeâ yeerceeefjÙeesb Skeb efoceeie keâer keâcepeesjer mes yeÛee pee mekeâlee nw~ Fmemes mcejCe Meefòeâ keâes Yeer cepeyetle efkeâÙee pee mekeâlee nw~ 4-5 Yegves ngS }ewbie kesâ meeLe leg}meer keâer helleer Ûetmeves mes meYeer heÇkeâej keâer KeeBmeer mes cegefòeâ heeF& pee mekeâleer nw~ leg}meer kesâ jme cesb KeÌ[er Mekeäkeâj efce}ekeâj heerves mes meerves kesâ oo& Skeb KeeBmeer mes cegefòeâ heeF& pee mekeâleer nw~

Demejkeâejer Ûecelkeâejer nw leguemeer pees kÙeefòeâ heÇefleefove leg}meer keâer cee$e 5 heeflleÙeeb Keelee nw, ken keâF& yeerceeefjÙeesb mes yeÛe mekeâlee nw~ heÇeleŠkeâe} Kee}er hesš 2-3 ÛecceÛe leg}meer kesâ jme keâe meskeve keâjsb lees Meejerefjkeâ ye} Skeb mcejCe Meefòeâ cesb ke=efæ kesâ meeLe-meeLe Deehekeâe kÙeefòeâlke Yeer heÇYeekeMee}er nesiee~ Ùeefo leg}meer keâer 11 heeflleÙeesb keâe 4 KeÌ[er keâe}erefceÛe& kesâ meeLe meskeve efkeâÙee peeS lees ce}sefjÙee Skeb efceÙeeoer yegKeej "erkeâ efkeâS pee mekeâles nwb~ leg}meer jòeâ cesb keâes}smš^e@} keâer cee$ee efveÙebef$ele keâjves keâer #ecelee jKeleer nw~ Mejerj kesâ kepeve keâes efveÙebef$ele jKeves nsleg Yeer leg}meer DelÙeble iegCekeâejer nw~ Fmekesâ efveÙeefcele meskeve mes Yeejer kÙeefòeâ keâe kepeve Iešlee nw Skeb hele}s kÙeefòeâ keâe kepeve yeÌ{lee nw Ùeeveer leg}meer Mejerj keâe kepeve Deevegheeeflekeâ ™he mes efveÙebef$ele keâjleer nw~ leg}meer kesâ jme keâer kegâÚ yetboesb cesb LeesÌ[e-mee vecekeâ efce}ekeâj yesnesMe kÙeefòeâ keâer veekeâ cesb [e}ves mes Gmes MeerIeÇ nesMe Dee peelee nw~ ÛeeÙe yeveeles meceÙe leg}meer kesâ kegâÚ helles meeLe cesb Gyee} ef}S peeSB lees meoer&, yegKeej Skeb ceebmehesefMeÙeesb kesâ oo& cesb jenle efce}leer nw~ 10 ieÇece leg}meer kesâ jme keâes 5 ieÇece Meno kesâ meeLe meskeve keâjves mes efnÛekeâer Skeb DemLecee kesâ jesieer keâes "erkeâ efkeâÙee pee mekeâlee nw~ leg}meer kesâ keâeÌ{s cesb LeesÌ[e-mee mesbOee vecekeâ Skeb heermeer meewb" efce}ekeâj

meoer,& yegKeej Deewj Keebmeer cesb Fvnsb DeepeceeSb keânves keâes meoer& pegkeâece meeOeejCe yeerceejer nw }sefkeâve Fmekeâer heerÌ[e kener mecePe mekeâlee nw efpemes Ùen jesie yesne} keâjlee nw~ DeeFS peeveles nwb meoer&, yegKeej Deewj Keebmeer cesb DeepeceeS peeves kee}s vegmKesu DepekeeÙeve, heerhe}, De[tmee kesâ helles leLee heesmle-[es[eFvekeâe keäkeeLe yeveekeâj heerves mes Keebmeer, Mkeeme leLee keâHeâ pkej keâe F}epe neslee nw~ u mebYee}t kesâ helleesb keâe keäkeeLe Deewj heerhe} keâe ÛetCe& efce}ekeâj heerves mes keâHeâ pkej keâe veeMe neslee nw~ u nuoer Deewj otOe iece& keâj Gmecesb Lees[Ì e mee vecekeâ Deewj ieg[Ì [e}keâj yeÛÛeesb keâes efhe}eves mes pegkeâece leLee keâHeâ jesie efcešlee nw~ u veeiejyes} kesâ helles hej Sjb[ keâe les} }ieekeâj Deewj Gmes LeesÌ[e mee iece& keâjkesâ Úesšs yeÛÛeesb keâer Úeleer hej jKekeâj iece& keâheÌ[s mes nukeâe mesbkeâ keâjves mes yee}keâ keâer Úeleer cesb pecee keâHeâ efheIe} keâj efvekeâ} peelee nw~ u nerbie keâes Mejeye cesb Kej} keâjkesâ megKee }sb, Gmes oes jlleer keâer cee$ee cesb }skeâj cekeäKeve kesâ meeLe Keeves mes Keebmeer, Mkeeme Deewj otef<ele keâHeâ efkekeâej "erkeâ nes peelee nw~ u hegoerves keâe leepee jme Ùee Dekeâ& keâHeâ, meoer& Skeb ceefmle<keâ oo& cesb DelÙeble GheÙeesieer nw~

mejmeesb kesâ les} mes efo} keâer yeerceejer keâe Keleje keâce Keeves cesb mejmeesb les} keâe Fmlescee} mkeemLÙe keâes yesnlej yevee mekeâlee nw Deewj efo} keâer yeerceejer kesâ peesefKece keâes 70 heÇefleMele keâce keâj mekeâlee nw~ Skeâ mejmeesb heÇeslmeenkeâ FkeâeF& ves Ùen peevekeâejer oer nw~ mejmeesb MeesOe Skeb mebkeOe&ve keâvmeesefšNÙece (SceDeejheermeer) kesâ Devegmeej mejmeesb keâe les} efo} keâer yeerceejer kesâ peesefKece keâes keâce keâjlee nw Deewj meblegef}le DeekeMÙekeâ Heâwšer Sefme[ Devegheele mes peerkeve keâer iegCekellee yeÌ{elee nw~ SceDeejheermeer Skeâ meneÙeleeLe& mejkeâej kesâ

Éeje ceevÙeleeheÇehle MeesOe mebie"ve nw efpemekeâe OÙesÙe Yeejle cesb mejmeesb Heâme} keâer Ghepe cesb megOeej }evee nw~ SceDeejheermeer ves Skeâ yeÙeeve cesb keâne, nce YeejleerÙeesb keâes mejmeesb les} Deheveeves kesâ ef}S heÇeslmeeefnle keâjkesâ kewefMkekeâ ùoÙe mkeemLÙe keâes yeÌ{evee Ûeensbies keäÙeesbefkeâ Ùen mkeemLÙe cesb megOeej }eves Deewj ùoÙejesie kesâ peesefKece keâes 70 heÇefleMele keâce keâjves cesb ceoo keâj mekeâlee nw pewmee efkeâ peve&} Dee@Heâ efheÇkesefvške keâeef[NÙees}e@peer kesâ DeOÙeÙeve cesb keâne ieÙee nw~ ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 32

³eogJeelee&

ke=â<Ce kegâceej Ùeeoke ‘efieefjjepe mecceeve' mes efkeYete<f ele

heÇMeemeve kesâ meeLe-meeLe efnboer meeefnlÙe Deewj }sKeve kesâ #es$e cesb Yeer GuuesKeveerÙe meskeeDeesb kesâ ef}S YeejleerÙe [ekeâ meskee cesb efveosMekeâ Skeb ÛeefÛe&le meeefnlÙekeâej ke yueeiej ßeer ke=â<Ce kegâceej Ùeeoke keâes ieieve mkej heÇkeâeMeve Éeje ‘efieefjjepe mecceeve -2016' mes mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~ ßeer Ùeeoke keâes Ùen mecceeve Gvekesâ jHeâer Denceo efkeâokeF& vesMeve} heesmš} Skesâ[ceer, ieeefpeÙeeyeeo cesb heÇkeeme kesâ oewjeve ieieve mkej kesâ mecheeokeâ S. kesâ efceße ves Mee} DeesÌ{ekeâj, veeefjÙe} Heâ} oskeâj Skeb heÇMeefmle he$e oskeâj DeefYevevove kesâ meeLe efkeâÙee~ ieewjle}ye nw efkeâ ßeer Ùeeoke keâes Ùen mecceeve iele ceen efnboer Yekeve, veF& efouueer cesb DeeÙeesefpele DeefKe} YeejleerÙe meeefnlÙekeâej meceejesn cesb heodceYet<eCe [e@. ieeshee} oeme veerjpe Éeje heodceßeer [e@. DeMeeskeâ Ûe›eâOej Deewj keefj… meeefnlÙekeâej [e@. kegâBkej yesÛewve keâer meeoj GheefmLeefle cesb heÇoeve efkeâÙee peevee Lee~ hej Deheveer kÙemleleeDeesb kesâ Ûe}les keâeÙe&›eâce Meeefce} ve nes heeves hej [ekeâ efveosMekeâ ßeer ke=â<Ce kegâceej Ùeeoke keâes Ùen mecceeve ieeefpeÙeeyeeo cesb Gvekesâ heÇkeeme kesâ oewjeve efoÙee ieÙee~ keâeÙe&›eâce kesâ mebÙeespekeâ S. kesâ efceße ves keâne efkeâ, ßeer ke=â<Ce kegâceej Ùeeoke

YeejleerÙe [ekeâ meskee kesâ DelÙevle Tpe&mkeer Deewj ieefleceeve Ùegkee DeefOekeâejer nwb~ GÛÛe keâesefš kesâ efÛeblekeâ, }sKekeâ Skeb yueeiej nesves kesâ meeLe-meeLe Deehekesâ kÙeefòeâlke Skeb ke=âeflelke keâer meecÙelee DeÆgle Skeb efke}#eCe nw~ Deeheves efkeefYevve efke<eÙeesb hej kegâ} 7 hegmlekesâb ef}Keer nwb, efpevecesb ‘DeefYe}e<ee' (keâekÙe-mebieÇn) ‘DeefYekÙeefòeâÙeesb kesâ yeneves' ke ‘DevegYetefleÙeeB Deewj efkeceMe&' (efveyebOe-mebieÇn), Fbef[Ùee heesmš:150 iueesefjÙeme FÙeme&, '›eâebefle-Ùe%e : 1857-1947 keâer ieeLee', ‘pebie} cesb ef›eâkesâš’ (yee}-ieerle mebieÇn) Skeb ‘16 Deeves 16 }esie’ (efveyebOe-mebieÇn) Meeefce} nwb~ ßeer Ùeeoke kesâ kÙeefòeâlke-ke=âeflelke hej Yeer Skeâ hegmlekeâ ‘‘yeÌ{les ÛejCe efMeKej keâer Deesj' ( [e ogie&eÛejCe efceße) Éeje heÇkeâeefMele nes Ûegkeâer nw~ osMe-efkeosMe mes heÇkeâeefMele leceece he$e heef$ekeâeDeesb Skeb Fbšjvesš hej Yeer heÇcegKelee mes heÇkeâeefMele nesves kee}s ke=â<Ce kegâceej Ùeeoke keâes Fmemes hetke& G.heÇ. kesâ cegKÙeceb$eer DeefKe}sMe Ùeeoke Éeje ‘DekeOe mecceeve’, heefMÛece yebiee} kesâ jepÙehee} kesâMejer veeLe ef$ehee"er Éeje ‘meeefnlÙe mecceeve’, ÚlleermeieÌ{ kesâ jepÙehee} MesKej olle Éeje ‘efke%eeve heefj<eo Meleeyoer mecceeve’, meeefnlÙe ceb[}, ßeerveeLeÉeje, jepemLeeve Éeje ‘efnboer Yee<ee Yet<eCe’, heefjkeâuhevee mecetn Éeje ‘oMekeâ kesâ ßes… efnvoer yeêe@iej ocheefle’ mecceeve, efke›eâceefMe}e efnvoer efkeÅeeheer", Yeeie}hegj, efyenej Éeje [ekeäšjsš (efkeÅeekeeÛemheefle) keâer ceeveo GheeefOe, YeejleerÙe oef}le meeefnlÙe Dekeâeoceer Éeje ‘[e Decyes[keâj Heâs}esefMehe je<šêrÙe mecceeve’,kewefokeâ ›eâebefle heefj<eo, osnjeotve Éeje ‘ßeerceleer mejmkeleer efmebnpeer mecceeve’, YeejleerÙe yee} keâuÙeeCe mebmLeeve Éeje ‘hÙeejs ceesnve mce=efle mecceeve’, ikeeef}Ùej meeefnlÙe Skeb keâ}e heefj<eo Éeje ‘ceneheÇeCe metÙe&keâevle ef$ehee"er ‘efveje}e’ mecceeve’, je<šêrÙe jepeYee<ee heer" F}eneyeeo Éeje ‘Yeejleer jlve’, DeefKe} YeejleerÙe meeefnlÙekeâej DeefYevevove meefceefle ceLegje Éeje ‘cenekeâefke MeskeämeefheÙej Devleje&<šêrÙe mecceeve’, YeejleerÙe je<šêrÙe he$ekeâej cenemebIe Éeje ‘heb yee} ke=â<Ce heeC[sÙe he$ekeâeefjlee mecceeve’, meefnle efkeefYeve> heÇefleef…le meeceeefpekeâ-meeefneflÙekeâ mebmLeeDeesb Éeje efkeefMe<š ke=âeflelke, jÛeveeOeefce&lee Deewj heÇMeemeve kesâ meeLe-meeLe meleled meeefnlÙe me=peveMeer}lee nsleg leceece mecceeve Deewj ceeveo GheeefOeÙeeB heÇehle nes Ûegkeâer nwb~

efheÚ}s efoveesb ceOÙeheÇosMe kesâ yewlet} efpe}e heÇefleefveefOe leg}meer Ùeeoke ves Ùeeoke meceepe kesâ efpe}e DeOÙe#e nefjjece Ùeeoke keâes ÙeogkebMe ieewjke heef$ekeâe Yesbš keâer~ Fme ceewkesâ hej meceepe kesâ efpe}e meefÛeke jcesMe Ùeeoke ke njoe mes yewlet} heOeejs efkeMes<e DeefleefLe efovesMe Ùeeoke keâe Yeer mecceeve efkeâÙee ieÙee~

meceepekeeoer heešer& kesâ heÇKej Ùegkee veslee ke ÙetLe Heâej meceepekeeoer Heešera kesâ mebmLeeHekeâ ßeer vekeerve Ùeeoke ke Skejsmš keâer heÇLece ceefn}e heke&leejesner yenve meblees<e Ùeeoke keâes ‘ÙeogkebMe ieewjke' Yesšb keâjles heef$ekeâe kesâ mebj#ekeâ ke efnvo keâebieÇms e heešer& kesâ je<š^eÙr e GheeOÙe#e ßeer Úleer Ùeeoke ke Ùegkee Ùeeoke cenemeYee (Gllej heÇoMs e) kesâ DeOÙe#e ßeer DekeOejepe Ùeeoke~

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 33

efpemekesÀ Heeme DeefOekeÀ MeeqkeÌle nw, Gmes GmekeÀe GHe³eesie DeefOekeÀ ce=oguelee mes keÀjvee ®eeefnS~ -mesveskeÀe

kÙeefòeâ efkeÛeejesb mes yeÌ[e neslee nw -meble efmebieepeer

keâesF& Yeer peele meceepe Oeve oew}le mes Úesše ye*e vener neslee Deewj vee ner peeefle Oece& meceepe kesâ DeeOeej hej mLeeve heelee nw kÙeefòeâ keâer cesnvele ner Gmes GÛÛemLeeve efo}eleer nw keâermeer Yeer kÙeefòeâ kesâ DeÛÚs yegjs efkeÛeej mes ner Gmekeâe veece jesMeve neslee nw~ Ùen keânvee nw meble ßeer efmeieepeer ieke}er keâe~ Skeâ meeOeejCe heefjkeej cesb pevces ßeer meble efmeieepeer ieke}er keâe heeefjkeeefjkeâ veece ßeer peieoerMe Ùeeoke nw~ Fvnesves Deheves DeÛÚer cesnvele mes ve efmeHeâ& hejerkeej keâe veece jesMeve keâerÙee yeukeâer ieke}er meceepe keâes Yeer ieewjeefvkele keâerÙee~ ceheÇ kesâ Kejieesve efpe}s kesâ mesieeke efvekeemeer ßeer peieoerMe Ùeeoke Skeâ efMe#ekeâ cegbyeF& Ùee$ee kesâ oewjeve Fboewj kesâ hetke& hee<e&o ke keefj… Yeepehee veslee ßeer ceoveefmebn Ùeeoke keâe ‘ÙeogkebMe ieewjke' je<š^erÙe ceeefmekeâ heef$ekeâe kesâ cegbyeF& keâeÙe&e}Ùe hej Deeieceve ngDee~ Fme ceewkesâ hej heef$ekeâe kesâ mebheeokeâ efkepeÙe Ùeeoke ves DeeojCeerÙe ceoveefmebn Ùeeoke keâe mkeeiele efkeâÙee~ ceoveefmebn keâes ceOÙeheÇosMe cesb heÇieefleMeer} efkeâmeeve kesâ leewj hej Yeer peevee peelee nw~ ßeer ceoveefmebn ÙeogkebMe ieewjke heef$ekeâe kesâ mebj#ekeâ Yeer nwb~ ÙeogkebMe ieewjke heefjkeej keâes ceeveveerÙe ceoveefmebn Ùeeoke pewmes ieewjkeMee}er kÙeefòeâlke hej ieke& nw~

neskeâj jepÙe DeOÙeehekeâ mebIe kesâ heÇevleerÙe DeOÙe#e keâe oeefÙelke yeKegyeer efveke&en keâj jns nwb~ Fvner oeefÙelke keâes efveYeeles ngS F&Mkej keâer Deehe hej Ssmeer Devegkeâchee ngF& keâer iele efovees Yeiekeeve ßeer cenekeâe} keâer veiejer Gppewve ces DeeÙeesefpele efkeMke kesâ meyemes yeÌ[s efmenmLe kesâ oewjeve Skeâ Ssmee cebÛe meePee keâjves keâe meewYeeiÙe heÇehle ngDee efpeme, cebÛe hej kesâvõerÙe ceb$eer ceeveveerÙe ßeer LeekejÛebo Ùeeoke ien}esle kesâvõerÙe ceb$eer meeceeefpekeâ vÙeeÙe Skeb keâuÙeeCe efkeYeeie Yeejle mejkeâej, hejce ße=æsÙe mkeeceer efÛeoevebo peer cenejepe hejceeLe& efvekesâleve, mkeeceer DeOÙeelceevebo cenejepe Denceoeyeeo meg ßeer Yeeiekeleer peer, mejmkeleer peer, menerle efMe#ee peiele kesâ keâF& yeÌ[s Ûesnjes kesâ meeLe cebÛe hej mLeeve efce}e~ meeLe ner cebÛe keâes mecyeesefOele Yeer keâerÙee~ Fme Dekemej hej DeeF& šer mes} DeOÙeehekeâ mebIe ceOÙeheÇosMe hejceeLe& efvekesâleve iebiee Skeämeve hejerkeej æeje DeeÙeesefpele keâeÙe&›eâce cesb cebÛe mes mebyeesefOele keâj ßeer peieoerMe Ùeeoke ves efmeHeâ& Deheves hejerkeej keâe veece jesMeve keâerÙee Deefheleg ßeer meble efmeieepeer ieke}er meceepe keâes Yeer je<š^eÙr e mlej hej ieewjeefvkele keâerÙee nw~ Deehekeâer Fme Ghe}yOeer hej keâw}eMe ieke}er heÇosMe GheeO#e mebpeÙe hešs} heÇosMe keâes<eeOÙe#e jepesvõ F&ie}s heÇosMe mebie"ve ceb$eer ceveespe Ùeeoke menerle heÇosMe mebie"ve kesâ mecemle heoeefOekeâejer ke meceepe pevees keâer Deesj mes MegYekeâeceveeS~ heÇosMe mebie"ve ke meceepe peve Deehekesâ mejenvee keâjlee nw Deehe hej meoieg™ efmebieepeer cenejepe keâer ke=âhee yeveer jns~ - leg}meer Ùeeoke

heÇeflekeâ Ùeeoke ves pesSvekeer heÇkesMe hejer#ee ces efkeâÙee yueekeâ še@he

Gvveeke~ peveheo kesâ pewleerhegj ieÇece efvekeemeer cesOeekeer Úe$e heÇeflekeâ Ùeeoke ves ceeveke mebmeeOeve Skeb efkekeâeme ceb$ee}Ùe Éeje Ûe}eÙes pee jns pekeenj vekeesoÙe efkeÅee}Ùe keâer keâ#ee 6 ces heÇkesMe nsleg heÇefle ke<e& keâjeÙeer peeves kee}er heÇkesMe hejer#ee ces ieÇeceerCe #es$e keâer meeršes yueekeâ mes še@he efkeâÙee nw~ Deewj Fvekeâe ÛeÙeve Dekesâ}s ner hetjs yueekeâ ces ngDee nw~ heÇleerkeâ Ùeeoke keâer heÇejefcYekeâ efMe#ee keâ#ee 1 mes 5 lekeâ ceelee ÙeMeesoe oskeer mejmkeleer efMeMeg cebefoj pewleerhegj ces ngF& nw~ ÙeogkebMe ieewjke heefjkeej heÇeflekeâ kesâ Gppeke} Yeefke<Ùe keâer keâecevee keâjlee nw~

efkeog<eer jefke Ùeeoke keâe ceneje<š^ mejkeâej ves efkeâÙee mecceeve keânles nwb efkeâ, ceveg<Ùe kesâ peerkeve hej meyemes pÙeeoe heÇYeeke Deheves ceelee-efhelee kesâ mebmkeâejesb keâe heÌ[lee nw~ Ssmes ner mebmkeâejesb keâer Úehe efkeog<eer hej osKee pee mekeâlee nw~ efkeog<eer keâes cegbyeF& kesâ keâebefoke}er efmLele Dee@keämeÌHeâes[& mkegâ} cesb }ieeleej leerve mee} lekeâ keâefkeleehee" kesâ ef}S heÇLece mLeeve heÇehle ngDee nw~ Fmekesâ ef}S efkeog<eer jefke Ùeeoke keâes jepÙemlejerÙe DeblejefkeÅee}Ùe heÇefleÙeesefielee cesb ceneje<š^ mejkeâej keâer lejHeâ mes cew[} Skeb mecceeve he$e oskeâj mecceeefvele efkeâÙee ieÙee~ efkeog<eer kesâ efhelee jefke Ùeeoke efHeâuce DeefYeveslee kesâ meeLe-meeLe Skeâ DeÛÚs keâkeer Deewj }sKekeâ Yeer nwb~ Fvekeâer ceelee ßeerceleer efkeveerlee jefke Ùeeoke jbiecebÛe keâ}ekeâej nwb~ Deheves efhelee jefke Ùeeoke Éeje ef}Keer heÙee&kejCe megj#ee hej DeeOeeefjle keâefkelee efkeog<eer ves Fme heÇefleÙeesefielee cesb megveeF& Leer~ Gme keâefkelee cesb heÙee&kejCe mes pegÌ[e mevosMe Lee~ Fme heÇefleÙeesefielee cesb keâjerye Ûeej meew yeÛÛeesb ves Yeeie ef}Ùee Lee~ ÙeogkebMe ieewjke heefjkeej efkeog<eer kesâ Gppeke} Yeefke<Ùe keâer keâecevee keâjlee nw~

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 34

gXñ`Vm \$m°_© ³eogJebMe ieewjJe ceeefmekeÀ Heef$ekeÀe keÀe meom³e yeve DeeHe Yeer ³eeoJe meceepe keÀer ieewjJece³eer peevekeÀeefj³eeW mes DeJeiele nes mekeÀles nQ~ veece Helee/DeeJeeme HeÀesve vebyej Helee keÀe³ee&ue³e ceesyeeFue vebyej pevce efleefLe Jeeef<e&keÀ meom³elee oes Je<e& Heeb®e Je<e& DeepeerJeve

veesš : Heef$ekeâe meeOeejCe [ekeâ mes Yespeer peeSieer~ kegâefjÙej DeLeJee jefpemš[& [ekeâ mes ceieebves Hej kegâefjÙej KeÛe& Deefleefjkeäle osvee nesiee~

ceQ ³eogJebMe ieewjJe ceeefmekeÀ Heef$ekeÀe keÀer................. meom³elee uesvee ®eenlee/®eenleer ntb~ MegukeÀ kesÀ ªHe ceW ©He³es............. ®eskeÀ / veieo mes Yespe jne ntb~

nmlee#ej Helee : ³eogJebMe ieewjJe ªce veb. 79, Þeer ogiee& DeeÞece ®eeue, ieebOeer veiej, kegÀjej efJeuespe, ceeuee[ (HetJe&), cegbyeF& - 400097 Mob: 9664640077

Deye osKesb RSON keâer vepej mes

DeeBKeesb keâe keât}j

RSON

Rajkumar Yadav Mob.: +(91)-9223487187 Tel.: +(022)-26869988

osMe keâe vebyej1mkeosMeer yeÇeb[

Hej GheueyOe

Yadav House, AA/11, Plot No.129, Avasthi Estate, Goregaon (E). Mumbai- 400 063. 34

ceF& 2016

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 35

ªce veb. 79, Þeer ogiee& DeeÞece ®eeue, ieebOeer veiej, kegÀjej efJeuespe, ceeuee[ (HetJe&), cegbyeF& - 400097

May 2016_Layout 1 17-May-2016 12:56 AM Page 36

QM HISHXHV FH: +H0HJ+HHXHNH H: NHV HIXH6 NH HFH2HVYHJ 6-HE HIFHYHHU NH HFH2HVYHJ HHVSHYHHa 'HFHWXH NHV YH HV +XHHEÌ NH HU P/HH+HYHH NH H HIYH&H Ha