Ενότητα 38, Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922). Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 105-107

ΕΝΟΤΗΤΑ 38. Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922) Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, Γ΄ Γυμνασίου, σελ.105 - 107

Πώς, πότε και γιατί κόπηκε ο ομφάλιος λώρος μας με την Ανατολή; Το νέο ιστορικό ντοκιμαντέρ του ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ. βασισμένο στις ανταποκρίσεις του δημοσιογράφου Κώστα Μισαηλίδη για την Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922). Η τραγωδία ξετυλίγεται μέσα από το λόγο του Μικρασιάτη πολεμικού ανταποκριτή, δημοσιογράφου και ποιητή. Από τα σκληρά πεδία των μαχών και τα ερείπια, αναδύεται το ανθρώπινο δράμα.

Σενάριο – Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Παπαηλιού Ιστορικός Σύμβουλος: Ειρήνη Σαρίογλου Αφήγηση: Γιώργος Κέντρος Μουσική: Γιάννης Βοργίας https://www.youtube.com/watch?v=eJHFQSpN1So

Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας Παράλληλα με την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, εγκαταστάθηκε στην πόλη και η ελληνική διοίκηση.

2 Μαΐου 1919, υποδοχή του ελληνικού στρατού στην αποβάθρα της Σμύρνης. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, σ.119.

Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας Επικεφαλής ορίστηκε ο ύπατος αρμοστής (γενικός διοικητής) Αριστείδης Στεργιάδης, έμπιστος τόσο του Βενιζέλου όσο και των Βρετανών, με εντολή να αντιμετωπίζει ισότιμα όλους τους κατοίκους. Ο ύπατος αρμοστής Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης (με πολιτική ενδυμασία) του οποίου ο ρόλος υπήρξε αμφιλεγόμενος. Στη φωτό, με ανώτατους αξιωματικούς του στρατεύματος (δεξιά ο Θεόδωρος Πάγκαλος που περιεργάζεται το πηλήκιό του).

Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας Ήταν μια πολιτική που δεν γινόταν πολλές φορές αποδεκτή από την ελληνική στρατιωτική ηγεσία, τον μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο και από ορισμένους Μικρασιάτες Έλληνες, γεγονός που, σε συνδυασμό με τον αυταρχικό χαρακτήρα του Στεργιάδη, έκανε τον ύπατο αρμοστή αντιπαθή σε αρκετούς Έλληνες.

Αγνώστου, 1910, πορτραίτο του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου.

Αριστείδης Στεργιάδης, στενός συνεργάτης του Ελευθέριου Βενιζέλου και Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης από το 1919 μέχρι το 1922. Προκάλεσε την έντονη δυσφορία του ελληνικού πληθυσμού γιατί μεροληπτούσε υπέρ των Τούρκων. Ίδρυσε το Ιωνικό Πανεπιστήμιο, εξασφάλισε δωρεάν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας για τον πληθυσμό της Σμύρνης ανεξαρτήτως διακρίσεων και εκτέλεσε σημαντικά δημόσια έργα.

Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας Πάντως, οι ελληνικές αρχές επιτέλεσαν σημαντικό έργο στην οικονομία, στην εκπαίδευση, στην υγεία και ιδίως στην επανεγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων που είχαν διωχθεί παλαιότερα από τις οθωμανικές αρχές και τώρα επέστρεφαν. Μικρασιάτες Έλληνες από τις Κυδωνιές και την Πέργαμο που κατέφυγαν στη Μυτιλήνη κατά τους πρώτους διωγμούς από τους Τούρκους, το 1914. Πολλοί από αυτούς επανήλθαν στις εστίες τους για να διωχθούν και πάλι το 1922, με τον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού από τους νικητές Τούρκους.

(Φωτογραφικό αρχείο Ε.Ι.Μ. – Φωτ. Ι. Αντωνίου)

Οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού έως το καλοκαίρι του 1920 Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε αρχικά τα εδάφη της Μικράς Ασίας για τα οποία είχε εντολή από την Αντάντ. Λίγο αργότερα, ο Βενιζέλος έλαβε από το συνέδριο του Παρισιού άδεια επέκτασης της ελληνικής ζώνης κατοχής. Τηλεγράφημα του Ελευθερίου Βενιζέλου, από το Παρίσι, προς το Υπουργείο Εξωτερικών τις παραμονές αποστολής εκστρατευτικού σώματος στη Σμύρνη, τον Μάιο του 1919. (Μεγαλοκονόμος Μ., Η Σμύρνη. Από το αρχείο ενός φωτορεπόρτερ, Ερμής, Αθήνα 1992, σ.67)

Μικρασιατική Εκστρατεία - μάχες

Απόσπασμα από την εκπομπή της Ε.Ρ.Τ. με επίκαιρα "Πανόραμα του Αιώνα"

https://www.youtube.com/watch?v=ZROWOtTW6AU&t=97s

Οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού έως το καλοκαίρι του 1920 Έτσι, ο ελληνικός στρατός, αφού κατέλαβε, την άνοιξη του 1920, την Α. Θράκη, προέλασε, το καλοκαίρι του 1920, σε βάθος 100-150 χλμ. καταλαμβάνοντας μια ζώνη εδαφών στη Μ. Ασία κατά πολύ μεγαλύτερη από αυτή που όριζε η συνθήκη των Σεβρών (είχε υπογραφεί λίγο νωρίτερα).

Αθήνα, δεκαετία 1920, εύζωνας.

Μικρασιατική εκστρατεία - επέκταση ελληνικής ζώνης στην Προύσα Απόσπασμα από την εκπομπή της Ε.Ρ.Τ. με επίκαιρα "Πανόραμα του Αιώνα"

https://www.youtube.com/watch?v=SvEIStPNddo&t=20s

Μικρασιατική Εκστρατεία – Ο κύκλος της βίας

Απόσπασμα από την εκπομπή της Ε.Ρ.Τ. με επίκαιρα "Πανόραμα του Αιώνα"

https://www.youtube.com/watch?v=zCTrBrDqkJI&t=24s

Μικρασιατική Εκστρατεία, χειμώνας 1920-21. Διανομή συσσιτίου σε Τούρκους αιχμαλώτους. Φωτογραφικό αρχείο Ε.Ι.Μ.

Η απόρριψη της συνθήκης των Σεβρών από το τουρκικό κίνημα αντίστασης

Οι ελληνικές επιτυχίες διευκόλυναν την Αντάντ να επιβάλει στον σουλτάνο τη συνθήκη των Σεβρών (καλοκαίρι 1920). Όμως, η απόλυτη απόρριψη της συνθήκης από τον Κεμάλ σε συνδυασμό με την ενίσχυση του τουρκικού εθνικού κινήματος αντίστασης έκαναν τους συμμάχους επιφυλακτικούς σχετικά με το κατά πόσο ο ελληνικός στρατός θα μπορούσε να επιβληθεί.

Σέβρες, 28 Ιουλίου 1920. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπογράφει τη Συνθήκη στο δημαρχείο της μικρής πόλης της παρισινής περιφέρειας. (Εκδοτική Αθηνών)

Μικρασιατική εκστρατεία-Συνθήκη των Σεβρών

https://www.youtube.com/watch?v=jWsFdcfMY-I

Απόσπασμα από την εκπομπή της Ε.Ρ.Τ. με επίκαιρα "Πανόραμα του Αιώνα"

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου

Λίγες μέρες μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών ο Βενιζέλος δέχτηκε στο Παρίσι δολοφονική επίθεση από Έλληνες φιλοβασιλικούς, αλλά διασώθηκε. Η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου έγινε, στις 30 Ιουλίου 1920, από δύο απότακτους αξιωματικούς, στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών, από όπου θα αναχωρούσε για την Αθήνα. Το γεγονός συνέβη δύο ημέρες μετά την ύψιστη διπλωματική επιτυχία του Πρωθυπουργού που συνίστατο στην υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Σύμφωνα με τη Συνθήκη, ο Ελληνικός Στρατός εξουσιοδοτείτο να εγγυηθεί με την παρουσία του τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του Ελληνισμού της Εγγύς Ανατολής. (Συλλογή Λαϊκών Εικόνων Ε.Ι.Μ.)

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου Λίγο μετά, στη διάρκεια ταραχών που ξέσπασαν στην Αθήνα, δολοφονήθηκε από βενιζελικούς ο Ίων Δραγούμης, γνωστός αντιβενιζελικός.

Πλήθος ανάστατων Αθηναίων έξω από την πατρική κατοικία του επί της λεωφόρου Αμαλίας, που μόλις έχουν πληροφορηθεί την τραγική είδηση της δολοφονίας του Ίωνα Δραγούμη.

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές, κρίνοντας ότι μετά την επιτυχία των Σεβρών η συγκυρία ήταν ευνοϊκή για να τις κερδίσει.

Καρλ Χάουπτ, περ.

1920, Ελευθέριος Βενιζέλος.

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου

Yποτίμησε, όμως, το γεγονός ότι ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας είχε κουραστεί από την πολεμική προσπάθεια που είχε ξεκινήσει χρόνια πριν με τους βαλκανικούς πολέμους.

Φωκίων Παπαμήτρος, περ. 1912, Αθήνα, πορτραίτο έλληνα στρατιώτη.

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου

Σε αυτές τις συνθήκες δημιουργήθηκε μια αντιβενιζελική συμμαχία, με ηγέτη τον Δημήτριο Γούναρη, που υποσχόταν τον τερματισμό του πολέμου και την απαλλαγή από τη «βενιζελική τυραννία», όπως χαρακτήριζε τη διακυβέρνηση Βενιζέλου.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΗΣ: Δικηγόρος εκ Πατρών. Βουλευτής Αχαΐας κατ' επανάληψιν, από το έτος 1906. Υπουργός Οικονομικών, το έτος 1908 και Πρωθυπουργός κατά τα έτη 1915 και 1921. Ιδρυσε μετά του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη,το Λαϊκόν Κόμμα,του οποίου επί πολλά έτη, διετέλεσε Αρχηγός. Υπήρξεν ο κυριώτερος αντίπαλος, της πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου Καθώς το πολιτικό κλίμα ήταν ήδη τεταμένο, ο αιφνίδιος θάνατος του Αλέξανδρου, που εκτελούσε χρέη βασιλιά, μετέτρεψε τις εκλογές σε άτυπο δημοψήφισμα για την επιστροφή ή όχι του εξόριστου Κωνσταντίνου στην Ελλάδα.

Αθήνα, 1917, ο Βασιλιάς Αλέξανδρος της Ελλάδος.

Αγνώστου, περ. 1917, ο Βασιλιάς Αλέξανδρος της Ελλάδος. https://www.youtube.com/watch?v=3Q8Xzk_BW1k

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου Στις εκλογές που έγιναν τον Νοέμβριο του 1920 οι Φιλελεύθεροι ηττήθηκαν. Αμέσως ο Βενιζέλος έφυγε από την Ελλάδα.

Nelly's (Έλλη Σουγιουλτζόγλου), περ. 1930, πορτραίτο Ελευθέριου Βενιζέλου.

Το αποτέλεσμα των εκλογών, εκτός από την κυβέρνηση, εξέπληξε τόσο τους ξένους εμπειρογνώμονες, δημοσιογράφους και διπλωμάτες, όσο και την ίδια την αντιβενιζελική παράταξη. Στην ιστορική εκλογική αναμέτρηση της 1ης /14ης Νοεμβρίου του 1920, οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν μόνο 118 από τις 369 έδρες της νέας Βουλής. Το εκλογικό αποτέλεσμα είχε άμεσο αντίκτυπο στις τύχες της Συνθήκης των Σεβρών. Οι κυβερνήσεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας δεν προώθησαν την επικύρωσή της και προειδοποίησαν την Αθήνα ότι τυχόν επιστροφή του Κωνσταντίνου θα τις αποδέσμευε εντελώς από την υποχρέωση που είχαν να το πράξουν.

Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου Η νέα φιλοβασιλική κυβέρνηση οργάνωσε δημοψήφισμα για την επιστροφή ή όχι του Κωνσταντίνου. Το υπερβολικά υψηλό ποσοστό υπέρ του Κωνσταντίνου δημιούργησε βάσιμες υποψίες για νοθεία. Τον Δεκέμβριο του 1920 ο Κωνσταντίνος επανήλθε. Αθήνα, 6 Δεκεμβρίου 1920, πανηγυρισμοί για την επιστροφή του εξόριστου βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄.

https://www.youtube.com/watch?v=OOd_S5iK_PE

Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης Παράλληλα, οι Δυνάμεις της Αντάντ είχαν αρχίσει να επανεξετάζουν τη στάση τους διαβλέποντας τη δυνατότητα του κεμαλικού κινήματος να είναι ο νικητής της σύγκρουσης.

Αρχές Ιουλίου 1921. Ο Κεμάλ έχοντας στο πλευρό του τον Ισμέτ πασά (αργότερα γνωστό ως Ινονού στην τουρκική κυβέρνηση), επιθεωρεί τουρκικές μονάδες στο Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο)

Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης Η επιστροφή του Κωνσταντίνου, πολέμιου της Αντάντ στα χρόνια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου, λειτούργησε ως πρόφαση για Emil Bieber, περ. τις Δυνάμεις, ιδίως για τη 1913, πορτραίτο του Βασιλιά Κωνσταντίνου Γαλλία και την Ιταλία, ώστε Α΄ με στολή πρώσου στρατάρχη. να αναθεωρήσουν τη στάση τους απέναντι στην Ελλάδα.

Αθήνα, 1914, πορτραίτο του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης Έτσι, ο Κεμάλ, αφού υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με τη Σοβιετική Ένωση (Μάρτιος 1921), προχώρησε στην υπογραφή σειράς συμφωνιών με τη Γαλλία (Μάρτιος και Οκτώβριος 1921) και την Ιταλία (Μάρτιος 1921) που προέβλεπαν την αποχώρηση των στρατευμάτων τους από τη Μικρά Ασία με αντάλλαγμα την παραχώρηση προνομίων και διευκολύνσεων από την κεμαλική Τουρκία.

Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης Μετά απ’ αυτά, οι ελληνικές προσπάθειες είχαν πλέον μόνο την αγγλική στήριξη, και αυτή σε διπλωματικό, κυρίως, επίπεδο.

Έλληνες και Άγγλοι αξιωματικοί στη Σμύρνη.

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Η νέα φιλοβασιλική κυβέρνηση δεν τήρησε την προεκλογική της υπόσχεση για τερματισμό του πολέμου. Ο Κωνσταντίνος και η νέα πολιτική ηγεσία πίστευαν ότι η νίκη ήταν κοντά και γι’ αυτό αποφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεμο. Μάλιστα, ο Κωνσταντίνος πήγε ο ίδιος στη Μικρά Ασία.

Αθήνα, Ιούλιος 1921, αναχώρηση για το Μικρασιατικό Μέτωπο, ο Υπουργός Στρατιωτικών Νικόλαος Θεοτόκης και ο Πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης αποχαιρετούν τον Διάδοχο Γεώργιο και τον Αρχιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα.

Παρέλαση στρατιωτικών τμημάτων στο Εσκί Σεχίρ μπροστά στο βασιλιά Κωνσταντίνο (18 Ιουλίου 1921).

ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ. ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΤΑΥΛΙΣΜΟΥ ΕΥΖΩΝΩΝ. (ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΛΚΗ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗ).

Οι εξελίξεις έως τονΟ γερουσιαστής Αύγουστο του 1922 Χαντή Πασά υπογράφει τη συνθήκη των Σεβρών εκ μέρους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (Μουσείο « Ιστορική Μνήμη Ελ. Βενιζέλου», Αθήνα)

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Το καλοκαίρι του 1921, τα ελληνικά στρατεύματα πραγματοποίησαν μεγάλη επίθεση, που κόστισε χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, φτάνοντας μέχρι τον ποταμό Σαγγάριο, λίγα χιλιόμετρα πριν την Άγκυρα. Προύσα 1921. Αναμνηστική φωτογραφία στον όρχο οχημάτων.

https://www.youtube.com/watch?v=fTcncLfiq58

Πρόχειρη γέφυρα που έστησε το Μηχανικό στο Τσακμάκ. Το ελληνικό πεζικό περνάει τον Σαγγάριο.

Ο αρχιστράτηγος Χατζανέστης ενώ επιθεωρεί τον στρατό στο Αφιόν Καραχισάρ.

https://www.youtube.com/watch?v=uYdvHnnA374

Συζήτησις στο Δορύλαιο στις 18 Ιουλίου 1921 μεταξύ του πρωθυπουργού Δ. Γούναρη και ανωτέρων αξιωματικών της στρατιάς Μ. Ασίας. Εξ αριστερών υποστράτηγος Α. Βλαχόπουλος, συνταγματάρχαι Καλίνσκης και Φράγκου, υποστράτηγοι Ξ. Στρατηγός, Α. Κοντούλης, πρωθυπουργός Γούναρης και υποστράτηγος πρίγκιψ Ανδρέας.

Το πεδινό πυροβολικό κατευθύνεται προς τον Σαγγάριον...

Ξεψείρισμα στον Σαγγάριο, 28 Αυγούστου 1921. Ο Στεφάνου (αριστερά με το κράνος), στρατιωτικός φωτογράφος, ακολουθώντας τον Λόχο Στρατηγείου του Γ' Σώματος Στρατού, έφθασε (Αύγουστος 1921) έως τα προκεχωρημένα σημεία της προέλασης προς Άγκυρα, αποτυπώνοντας με τον φακό του τις πιο αιματηρές συγκρούσεις στο μικρασιατικό Μέτωπο (Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών).

Τμήμα της 9ης Μεραρχίας του ελληνικού στρατού κατά τη διάβαση της Αλμυράς ερήμου, τον Αύγουστο του 1921

Έλληνες στρατιώτες στον ποταμό Σαγγάριο (Αύγουστος 1921)

Από τις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία, Ιούλιος του 1921. Πλύσιμο των στρατιωτών μετά τη μάχη του Σεϊντή Γαζή, στην επαρχία του Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο). Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Ι.Μ.

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Συνάντησαν, ωστόσο, ισχυρή αντίσταση και υποχώρησαν στη γραμμή που οριζόταν από τις πόλεις Εσκί ΣεχίρΚιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ. Εκεί παρέμεινε το μέτωπο τον επόμενο ένα χρόνο. Μικρασιατική Εκστρατεία. Το βάψιμο των αβγών της ΙΧ Μεραρχίας, 2 Απριλίου 1922

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Όμως, οι όροι του παιχνιδιού είχαν αντιστραφεί. Ο Κεμάλ, ενισχυμένος οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά, εμφανιζόταν αδιάλλακτος. Το γράμμα στην αρραβωνιαστικιά. Φωτογραφία από τη ζωή των στρατιωτών το χειμώνα του 1921 – 1922 μετά την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τον ποταμό Σαγγάριο. Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Ι.Μ.

Εφοδιοπομπή για το μέτωπο της ερήμου (Συλλογή Γ. Προκοπίου).

Την ίδια στιγμή στην Αθήνα ενισχύονταν οι αντιπολιτευτικές φωνές (ο Αλ. Παπαναστασίου και έξι συνεργάτες του δημοσίευσαν, τον Μάρτιο του 1922, το Δημοκρατικό Μανιφέστο, στο οποίο ασκούσαν κριτική στις βασιλικές επιλογές) και οξυνόταν η οικονομική κρίση. Σε αυτές τις συνθήκες, οι κυβερνήσεις της Αθήνας αναζητούσαν στο εξωτερικό διπλωματική και οικονομική στήριξη, αλλά δίχως αποτέλεσμα. Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Αλ. Παπαναστασίου

Έλληνες πρόσφυγες από την Κιλικία μετά από την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τον ποταμό Σαγγάριο. Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Ι.Μ.

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Στις 13 Αυγούστου εκδηλώθηκε η τελική τουρκική επίθεση. Λίγο μετά η ελληνική άμυνα κατέρρευσε και άρχισε η υποχώρηση. Έλληνας μαχητής στέκεται σιωπηλός μπροστά σε νεκρό συναγωνιστή του, στο Μικρασιατικό μέτωπο.

Εξώφυλλο της εφημερίδας «Le Petit Journal Illustré» που αναπαριστά την υποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία.Σεπτέμβριος 1922 © Leemage/UIG via Getty Images Πηγή: www.lifo.gr

https://www.youtube.com/watch?v=whafXLRlZAg

Παραμονές της Παναγίας, το μέτωπο κατέρρευσε και η ελληνική αμυντική γραμμή υποχώρησε. Ο ελληνικός στρατός άρχισε να εγκαταλείπει την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας με κατεύθυνση τη Σμύρνη. Στην πορεία αυτή, έκαψε τουρκικά χωριά και ανατίναξε σημεία ζωτικής σημασίας όπως γέφυρες, αποθήκες, σιδηροδρομικές γραμμές και σταθμούς ανεφοδιασμού. Στις 19 Αυγούστου, ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης με εμπιστευτική εγκύκλιο διέταξε τους δημόσιους υπαλλήλους «...να συσκευάσωσι τα αρχεία των. Πάντες

δημόσιοι υπάλληλοι οφείλουσι να συγκεντρωθώσι... και να είναι έτοιμοι προς αναχώρησιν εις πρώτην διαταγήν». Συγχρόνως, ο Βρετανός πρόξενος συντόνισε τις ενέργειες για την άμεση έξοδο των Βρετανών υπηκόων από τη Σμύρνη. Στις 27, 28 και 29 Αυγούστου οι Βρετανοί έφυγαν με πλοία για την Κύπρο. Στις 26 Αυγούστου, η ελληνική κυβέρνηση διέταξε την εκκένωση ολόκληρης της Μικράς Ασίας. Την ίδια μέρα, η Ανώτερη Γενική Στρατιωτική Διοίκηση, το Φρουραρχείο και οι τελευταίοι αξιωματικοί και στρατιώτες του ελληνικού στρατού επιβιβάσθηκαν στα ελληνικά ατμόπλοια ''Βυζάντιον'' και ''Κύκνος'' με προορισμό τον Πειραιά. Για τελευταία φορά ακούστηκε ο εθνικός ύμνος και στην προκυμαία το πλήθος ξέσπασε σε λυγμούς. Ο Ύπατος Αρμοστής Στεργιάδης επιβιβάστηκε στο βρετανικό θωρηκτό ''Iron Duke'' και έφτασε στη Νίκαια της Γαλλίας όπου και πέθανε το 1950. Πηγή: www.lifo.gr

Χάρτης των στρατιωτικών επιχειρήσεων του ελληνικού στρατού κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-1922). Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.6, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, σ.60.

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Στις 27 Αυγούστου οι κεμαλικοί μπήκαν στη Σμύρνη. Η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κάτοικοί της στη σφαγή.

Τα τουρκικά στρατεύματα εισήλθαν στη Σμύρνη το πρωί της 27ης Αυγούστου. Ο Αμερικανός συγγραφέας Edward Bierstadt συνέλεξε μαρτυρίες ομοεθνών του που έζησαν τα γεγονότα της Σμύρνης και μας μεταφέρει λεπτομερώς την κατάσταση στην πόλη και τα περίχωρα της. ''Οι πρώτοι που εισήλθαν ήταν ντυμένοι στα μαύρα,

φορούσαν μαύρα φέσια με κόκκινο μισοφέγγαρο και άστρο, ήταν έφιπποι και έφεραν μακριά γιαταγάνια. Με σηκωμένο το ένα χέρι, φώναζαν στους κατοίκους να μη φοβούνται. Αλλά οι κάτοικοι της Σμύρνης, γνωρίζοντας τη φήμη των Τούρκων, ήταν κατατρομοκρατημένοι. Όλο το πρωί τα τουρκικά στρατεύματα παρέλαυναν στην πόλη και, γύρω στις 15.00 το απόγευμα εκείνου του Σαββάτου, άρχισαν τις λεηλασίες, τους βιασμούς και τους φόνους, που δεν είναι δυνατό να περιγραφούν με λέξεις''. Πηγή: www.lifo.gr

Τούρκοι άτακτοι αντάρτες (τσέτες)

Νουρεντίν Πασάς

Ο στρατηγός Νουρεντίν Πασάς διορίσθηκε ως στρατιωτικός διοικητής της Σμύρνης. Μαζί με δύο στρατιώτες πήγε στη Μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής και ζήτησε από τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο να τον ακολουθήσει. Είχε προηγηθεί η αποστολή δύο Γάλλων στρατιωτών στον Χρυσόστομο με πρωτοβουλία ενός Ιταλού καθολικού ιερέα, για να τον συνοδεύσουν στο Γαλλικό Προξενείο όπου θα έβρισκε άσυλο. Ο Χρυσόστομος απέρριψε την πρόταση δηλώνοντας πως οφείλει να παραμείνει στο πλευρό του ποιμνίου του. Πηγή: www.lifo.gr

Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης, 1867 - 1922

Ο Νουρεντίν Πασάς τον οδήγησε στην πλατεία Διοικητηρίου μαζί με δύο άλλους επιφανείς Έλληνες της πόλης, τον προεστό Γεώργιο Κλιμάνογλου και τον νομικό Νικόλαο Τσουρουκτσόγλου. Εκεί, διέταξε την άμεση εκτέλεση των δύο τελευταίων και ανέβηκε στο μπαλκόνι του Διοικητηρίου. Απευθύνθηκε στο πλήθος των περίπου 1.500 Τούρκων δείχνοντας τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο και λέγοντάς τους, ''Αν σας έκανε καλό, να του το ανταποδώσετε. Αν κακό σας έκανε, κάντε του και σεις κακό! Εγώ σας παραδίδω τον χιρσίζ ντομούζ (κλεφτογούρουνο)''. Οι Τούρκοι άρχισαν να τον πλακώνουν με λοστούς και ξύλα. Του ξερίζωσαν τη γενειάδα και τον οδήγησαν μέχρι τον τουρκικό μαχαλά όπου τον μαχαίρωσαν, του έκοψαν τη μύτη και τα αυτιά, του έβγαλαν τα μάτια και τον αποτέλειωσαν με δύο σφαίρες στο κεφάλι. Το 1992, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας ανακήρυξε τον Χρυσόστομο, Άγιο. Εορτάζεται και τιμάται στις 27 Αυγούστου. Πηγή: www.lifo.gr

Ν. Ζωγράφος, 1912, πορτραίτο του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου.

Στην πόλη της Σμύρνης, οι σφαγές ξεκίνησαν από την αρμένικη συνοικία του Αγίου Στεφάνου. Οι Τούρκοι στρατιώτες απέκλεισαν όλες τις οδούς επικοινωνίας της συνοικίας με το υπόλοιπο τμήμα της πόλης. Ο πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη George Horton, έγραψε ''Οι δρόμοι, που οδηγούσαν στην αρμένικη συνοικία, φυλάγονταν

από Τούρκους στρατιώτες. Όσο διήρκησε η σφαγή, δεν επετράπη σε κανέναν η είσοδος. Οι συγκλονιστικότερες στιγμές της τραγωδίας εκτυλίχθηκαν στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου είχαν καταφύγει περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι. Οι Τούρκοι ζήτησαν από τους εγκλείστους να εξέλθουν και να παραδοθούν, οι δε Αρμένιοι, γνωρίζοντας, τι τους περίμενε, αρνήθηκαν. Δέχθηκαν τότε πυρά και χειροβομβίδες, ενώ στη συνέχεια οι Τούρκοι εισέβαλαν στον περίβολο και εντός του ναού, κατασφάζοντας και εκτελώντας. Όσοι επέζησαν, οδηγούντο, ανά 100 άτομα, στην πλατεία Διοικητηρίου, όπου και δολοφονούντο εν ψυχρώ από τα τουρκικά εκτελεστικά αποσπάσματα''. Πηγή: www.lifo.gr

Οι Αρμένιοι και οι Έλληνες άντρες από 15 μέχρι και 45 ετών οδηγήθηκαν στα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού) που βρήκαν τραγικό θάνατο από την εξουθενωτική εργασία και τις ταλαιπωρίες. Περίπου 160.000 άντρες δεν γύρισαν ποτέ. Τα βάσανα των μη μουσουλμάνων δεν είχαν τελειωμό. Όλη η Σμύρνη καλύφθηκε από τις στριγκλιές και τα ουρλιαχτά των γυναικών που βιάσθηκαν, οι Ευρωπαίοι μάρτυρες διέκριναν ακέφαλα βρέφη στους δρόμους της αρμένικης συνοικίας, ολόκληρες οικογένειες εκτελέσθηκαν εν ψυχρώ ενώ από τη μανία των Τούρκων δεν γλίτωσαν ούτε οι Γαλλίδες νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού και οι καθολικές αδελφές του Τάγματος του Ελέους που σφαγιάσθηκαν εν ώρα καθήκοντος. Ο ευαγγελιστής ιερέας πατήρ Μαλτάς εκτελέσθηκε και ο πρόεδρος του Αμερικανικού Κολεγίου Αλεξ Μακ Λάχλαν υπέστη βασανιστήρια μέχρι θανάτου. Πηγή: www.lifo.gr

Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός έστειλε αντιπροσωπεία στον Κεμάλ Ατατούρκ ώστε να συγκαταθέσει στην εκκένωση της Σμύρνης. Κατόπιν ασφυκτικών πιέσεων ο Κεμάλ Ατατούρκ επέτρεψε σε ελληνικά και άλλα πλοία να μπουν στο λιμάνι της Σμύρνης. Η εκκένωση άρχισε στις 11 Σεπτεμβρίου και διήρκησε μια εβδομάδα. Στις 13 Σεπτεμβρίου 19 πλοία μπήκαν στη Σμύρνη να σώσουν τον κόσμο. Συνολικά 300.000 πρόσφυγες πέρασαν στην Ελλάδα. Πηγή: www.lifo.gr

Ο κόσμος περίμενε βασανιστικά στις ουρές για να περάσει στα πλοία ενώ οι Τούρκοι στρατιώτες διενεργούσαν εξονυχιστικούς ελέγχους, αφαιρώντας τα τιμαλφή από τον κόσμο και συλλαμβάνοντας όσους άντρες ήταν πάνω από 15 ετών για να τους στείλουν στα τάγματα εργασίας. Οι μανάδες έντυναν τα αγόρια τους με γυναικεία ρούχα για να τα περάσουν στα πλοία, ξετυλίγονταν φρικτές εικόνες ανθρώπινου πόνου και δυστυχίας. Ο κόσμος έπεφτε στη θάλασσα να κολυμπήσει μέχρι τα καράβια των ξένων και οι Τούρκοι πυροβολούσαν στη θάλασσα. Τα πλοιάρια βούλιαζαν από το βάρος ενώ από πίσω η πόλη καιγόταν και η φωτιά είχε φτάσει μέχρι και τα παραλιακά κτίρια. Πηγή: www.lifo.gr

Η Σμύρνη κατεστραμμένη από τους εμπρησμούς. Πηγή: www.lifo.gr

Οι φωτιές ξεκίνησαν από την αρμένικη συνοικία και εξαπλώθηκαν γρήγορα σε όλη τη Σμύρνη. Οι Αμερικανοί καθηγητές και ναύτες κάνουν λόγο για Τούρκους στρατιώτες που ξεχύθηκαν στα στενά σοκάκια της Σμύρνης κρατώντας δοχεία με πετρέλαιο και κηροζίνη, λούζοντας τα σπίτια, τις εκκλησίες και τους καθολικούς ναούς. Από τις 46 ορθόδοξες εκκλησίες σώθηκαν οι τρεις. Οι εμπρησμοί κατέστρεψαν τα 3/5 της έκτασης της Σμύρνης αφήνοντας άθικτη την τουρκική συνοικία. Η επίσημη θέση της τουρκικής ιστοριογραφίας παρουσιάζει τις φωτιές ως έργο των ίδιων των Αρμενίων και Ελλήνων, για να μην βρουν τα σπίτια τους σώα οι Τούρκοι και κατοικήσουν σε αυτά. Τι να απαντήσεις στο θράσος αυτό; Πηγή: www.lifo.gr

https://www.lifo.gr/team/sansimera/51401

Η Σμύρνη στις φλόγες, Αύγουστος 1922. Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου, Σμύρνη, Η Μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού, Έφεσος, Αθήνα 2001, σ.265.

Λιμάνι της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1922. Οι κάτοικοι της περιοχής αναζητούν απεγνωσμένα τρόπο να φύγουν στην Ελλάδα. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, σ.238.

Σμύρνη. Έλληνες περιμένουν να επιβιβαστούν στα πλοία που θα τους μεταφέρουν στην Ελλάδα © Topical Press Agency/Getty Images

Τουρκικά στρατεύματα στο λιμάνι της Σμύρνης, όπου διακρίνονται τα αντικείμενα που άφησαν πίσω τους οι Έλληνες κάτοικοι στην προσπάθειά τους να εγκαταλείψουν την πόλη. Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου, Σμύρνη, Η Μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού, Έφεσος, Αθήνα 2001, σ.250.

Η προκυμαία της Σμύρνης μετά τη φωτιά. 1922 © Hulton Archive/Getty Images

Το βίντεο που προβλήθηκε για πρώτη φορά σε τουρκικά Μέσα, δείχνει την είσοδο του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη με επικεφαλής τον Ατατούρκ, μία ημέρα μετά από την μεγάλη πυρκαγιά που ισοπέδωσε την πόλη.

https://www.youtube.com/watch?time_continue=4&v=uuqLhuD4jcw

https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/123856

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922 Η ήττα του ελληνικού στρατού σήμανε και το τέλος του μικρασιατικού ελληνισμού. Όσοι Έλληνες σώθηκαν πήραν το δρόμο για την προσφυγιά. Σκηνές προσφύγων σε πλατεία του Πειραιά. Καραπάνου Α. (επιμ.), Η Αττική Γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του ΄22, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2006, σ.113.

Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922

Πρόχειρος καταυλισμός προσφύγων στο Θησείο. Φωτογραφία: C. D. Morris (National Geographic, Νοέμβριος 1925). Χατζηιωσήφ Χρ. (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τ.Β1, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2002, σ.11.

Πρόσφυγες στην Αθήνα, 1922 © Αρχείο Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, Library of Congress

Πρόσφυγες σε δρόμο της Αθήνας, 1922 © Αρχείο Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, Library of Congress

Τρένα προσφύγων καταφθάνουν στην Ελλάδα © Library of Congress

Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922)