Ενότητα 32, Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός, Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου, σελ.92-93

ΕΝΟΤΗΤΑ 32, Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο – Ο Εθνικός Διχασμός. Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 92-93

Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος δίχασε την ελληνική ηγεσία και κοινωνία.

Η θέση του Βενιζέλου Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, που θεωρούσε ότι οι Αγγλογάλλοι θα επικρατούσαν, έκρινε ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να συμμαχήσει με την Αντάντ για να διαφυλάξει τα κέρδη της από τους βαλκανικούς πολέμους αλλά και να διευρύνει τα σύνορά της.

Αθήνα, περ. 1917, πορτραίτο του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η θέση του Βενιζέλου Η θέση αυτή του Βενιζέλου υποστηριζόταν από μεγάλα τμήματα των λαϊκών τάξεων, που εμπνέονταν από τη Μεγάλη Ιδέα, αλλά και από τη μεγαλοαστική τάξη, ιδίως της Διασποράς, που προσδοκούσε να ενταχθεί σε μια μεγάλη και ισχυρή Ελλάδα.

Εμμανουήλ Μπενάκης. Έργο του Π. Μαθιόπουλου (Αθήνα. Μουσείο Μπενάκη).

Η θέση του Κωνσταντίνου Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήθελε την Ελλάδα σύμμαχο των Κεντρικών Δυνάμεων. Επειδή, όμως, η Οθωμανική αυτοκρατορία και η Βουλγαρία είχαν ήδη ταχθεί στο πλευρό της Γερμανίας, ο βασιλιάς υποστήριζε, σε συνεννόηση με τον Γερμανό αυτοκράτορα, τη «διαρκή ουδετερότητα» με το επιχείρημα ότι έτσι η Ελλάδα θα προστατευόταν από τον πόλεμο. Ήταν η πιο φιλική προς τη Γερμανία πολιτική που μπορούσε να ακολουθήσει η Ελλάδα.

W. & Downey, περ.

1910, πορτραίτο του Κωνσταντίνου.

Η θέση του Κωνσταντίνου Οι απόψεις του Κωνσταντίνου έβρισκαν απήχηση σε μικροαστικά στρώματα που είχαν θορυβηθεί από την προοπτική ένταξης στο ελληνικό κράτος του ισχυρού εξωελλαδικού ελληνικού κεφαλαίου, το οποίο δύσκολα θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν. Επίσης, οι βασιλικές θέσεις έβρισκαν σύμφωνα και τμήματα των λαϊκών τάξεων, που, λίγο μετά τους βαλκανικούς πολέμους, δεν επιθυμούσαν να πολεμήσουν και πάλι.

Η σύγκρουση Βενιζέλου-Κωνσταντίνου

Όταν η Αντάντ επιχείρησε να καταλάβει τα Δαρδανέλια (Φεβρουάριος 1915), ο Βενιζέλος έκρινε ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να πάρει μέρος στην προσπάθειά της. Η άρνηση του Κωνσταντίνου οδήγησε τον πρωθυπουργό σε παραίτηση. Στις εκλογές που ακολούθησαν (Μάιος 1915) ο Βενιζέλος αναδείχτηκε νικητής.

Η σύγκρουση Βενιζέλου-Κωνσταντίνου

Όταν, όμως, κήρυξε ο Βενιζέλος την Ελλάδα σε επιστράτευση, ο βασιλιάς διαφώνησε και πάλι και τότε ο Βενιζέλος παραιτήθηκε για δεύτερη φορά. Ακολούθησαν νέες εκλογές (Δεκέμβριος 1915) από τις οποίες οι Φιλελεύθεροι απείχαν. Έτσι, η νέα κυβέρνηση που προέκυψε ήταν απολύτως πιστή στα Ανάκτορα.

Η εμπλοκή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Η Αντάντ, για να αντιμετωπίσει τη συνεχώς ενισχυόμενη γερμανική επιρροή στα Βαλκάνια, αποβίβασε στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβριος 1915). Η Σερβία δέχτηκε και βουλγαρική επίθεση, κατέρρευσε και τα σερβικά στρατεύματα μεταφέρθηκαν στη Μακεδονία. Θεσσαλονίκη, 1915. Αγγλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην πόλη υπό τα βλέμματα πολιτών.

Η εμπλοκή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Λίγο αργότερα, γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Α. Μακεδονία (Μάιος 1916). Οι ελληνικές δυνάμεις δεν αντέδρασαν, καθώς εφάρμοζαν τις εντολές του Κωνσταντίνου περί «ουδετερότητας». Έτσι, το Δ’ Σώμα Στρατού διατάχτηκε να παραδοθεί δίχως να αντισταθεί, αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στη Γερμανία.

Θεσσαλονίκη, 1916, αντιβουλγαρικό συλλαλητήριο μετά την κατάληψη του Ρούπελ (26 Μαΐου 1916).

https://www.youtube.com/watch?v=hAMQQZ9zBVQ

https://www.youtube.com/watch?v=NKPrupxzxJ8

Κομοτηνή, 4 Νοεμβρίου 1918, ομαδική φωτογράφιση Βούλγαρων στρατιωτών με καραβάνι καμηλών.

Θεσσαλονίκη, 1916. Είσοδος των ιταλικών στρατευμάτων στην πόλη.

Θεσσαλονίκη, 30 Ιουλίου 1916. Ρώσοι στρατιώτες παρελαύνουν στην παραλιακή οδό της πόλης.

Θεσσαλονίκη, 1916, παρέλαση γαλλικών στρατευμάτων υπό το βλέμμα του στρατηγού Σαράιγ μπροστά από το ξενοδοχείο “GRAND HOTEL D’ ANGLETERRE”.

Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1916, παιδιά μεταφέρουν οπλισμό και πολεμοφόδια των νεοαφιχθέντων γάλλων στρατιωτών.

Yerotey Sirmanov, αρχές 1917, Δράμα, εορταστικές εκδηλώσεις από Βούλγαρους, Τούρκους και Γερμανούς για την κατάληψη του Βουκουρεστίου από τις Κεντρικές Δυνάμεις.

Σέρρες, 13 Ιουλίου 1917, παρέα Βούλγαρων στρατιωτών.

Οι Επίστρατοι και το κίνημα της Εθνικής Άμυνας

Μετά από αυτά, η Αντάντ απαίτησε από τον βασιλιά (Ιούνιος 1916) τον αφοπλισμό των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων που ήταν υπό τις διαταγές του. Εκείνος αποδέχτηκε το αίτημα, αλλά, συγχρόνως, έδωσε εντολή οι έφεδροι που απολύονταν να οργανώνονται σε συνδέσμους. Έτσι δημιουργήθηκαν οι Επίστρατοι Επίστρατοι, μια φιλοβασιλική παραστρατιωτική οργάνωση με περίπου 200.000 μέλη.

https://www.youtube.com/watch?v=5N4vpksm4wc

Οι Επίστρατοι και το κίνημα της Εθνικής Άμυνας

Σχεδόν παράλληλα, βενιζελικοί δημιούργησαν στη Μακεδονία μια οργάνωση, την Εθνική Άμυνα, και πραγματοποίησαν κίνημα στη Θεσσαλονίκη (17 Αυγούστου 1916) ζητώντας τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.

Εθελοντές προς κατάταξη στο στρατό της Εθνικής Άμυνας

Θεσσαλονίκη, 1916, Γ΄ Σώμα Στρατού, αναχώρηση ελληνικού Συντάγματος για το Μακεδονικό Μέτωπο.

https://www.youtube.com/watch?v=Bwj1rs4--Jg

• Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία που έδιωξε απ' την Αθήνα τα θηρία που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες τους ψευταράδες και τους μασκαράδες • Και στην άμυνα εκεί όλοι οι αξιωματικοί πολεμάει κι ο Βενιζέλος που αυτός θα φέρει τέλος και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης • Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας τον ήρωα της εθνικής αμύνης που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς • Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά και του δώσαν τα βρακιά του για να πάει στη δουλειά του τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόι • Της αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά της αμύνης το καπέλο έφερε το Βενιζέλο της αμύνης το σκουφάκι έφερε το Λευτεράκη

Της Αμύνης τα παιδιά». (Νίκος Δημητράτος) Μουσική: παραδοσιακό - διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος, στίχοι: παραδοσιακό - διασκευή Νίκος Γκάτσος.

https://www.youtube.com/watch?v=6ngjetJz8Js

Θεσσαλονίκη, 1916. παρέλαση στρατιωτών στην παραλιακή.

Θεσσαλονίκη, 1η Σεπτεμβρίου 1916, προκυμαία.

Θεσσαλονίκη, Μάιος 1916, βρετανός σηματωρός στην κορυφή του Λευκού Πύργου με φόντο τα συντρίμμια του γερμανικού αερόπλοιου Ζέπελιν LZ.85.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, ο Βενιζέλος εγκατέστησε Προσωρινή Κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και διέταξε επιστράτευση ώστε ελληνικά στρατεύματα να πολεμήσουν στο πλευρό της Αντάντ. Αθήνα, 16 Αυγούστου 1916, ο Ε. Βενιζέλος εκφωνεί λόγο από τον εξώστη του σπιτιού του στην οδό Πανεπιστημίου στο συλλαλητήριο του Κόμματος των Φιλελευθέρων, διαμαρτυρόμενος για τους χειρισμούς του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, θέτοντας τον εαυτό του επικεφαλής του Κινήματος της Εθνικής Αμύνης. Παράδοση της σημαίας στον Ν. Χριστοδούλου, διοικητή του 2ου Συντάγματος της Μεραρχίας Σερρών από την «τριανδρία», το Νοέμβριο του 1916.

Ariel Varges, 26 Σεπτεμβρίου 1916, ο Αντισυνταγματάρχης του Ιππικού Επαμεινώνδας Ζυμβρακάκης, αρχηγός της Κρητικής Χωροφυλακής, υποδέχεται τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη Θεσσαλονίκη επί του ατμόπλοιου «ΕΣΠΕΡΙΑ». Διακρίνονται πίσω από τον Βενιζέλο, ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής, δίπλα του ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, πίσω από τον Σοφούλη ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και πιο πίσω ο Ναύαρχος Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος.

Θεσσαλονίκη, 26 Σεπτεμβρίου 1916, υποδοχή του Ελευθερίου Βενιζέλου επί του ατμόπλοιου «ΕΣΠΕΡΙΑ».

Ariel Varges, 26 Σεπτεμβρίου 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποβιβάζεται στη Θεσσαλονίκη.

Θεσσαλονίκη, 26 Σεπτεμβρίου 1916, ο γάλλος στρατηγός Μωρίς Σαράιγ υποδέχεται τον Ελευθέριο Βενιζέλο κατά την αποβίβασή του.

Ariel Varges, 26 Σεπτεμβρίου 1916, πλήθος κόσμου υποδέχεται τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη Θεσσαλονίκη.

Ariel Varges, 26 Σεπτεμβρίου 1916, πλήθος κόσμου υποδέχεται τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη Θεσσαλονίκη.

Έλληνας αξιωματικός και πολίτες μπροστά στην είσοδο του καφενείου- εστιατορίου «ΒΕΡΝΤΕΝ» σημαιοστολισμένου για την υποδοχή του Ε. Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη.

Η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1916 (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος 1917, άγημα κρητών χωροφυλάκων στην παραλιακή οδό.

Θεσσαλονίκη, 1917, Άγγλος και Γάλλος στρατιώτης στιλβώνουν τις αρβύλες τους, παρουσία ενός εύζωνα και ενός σέρβου στρατιώτη.

Θεσσαλονίκη, 1917, Γάλλοι αξιωματικοί και στρατιώτες φωτογραφίζονται με αιχμαλωτισμένο γερμανικό αεροπλάνο σε κεντρικό δρόμο της πόλης.

Ο Εθνικός Διχασμός Έτσι, η πολιτική κρίση, που εκδηλώθηκε για πρώτη φορά με ένταση τον Φεβρουάριο του 1915 με τη μορφή διαφωνίας ανάμεσα στον πρωθυπουργό Βενιζέλο και τον βασιλιά Κωνσταντίνο, κλιμακωνόταν διαρκώς και είχε ως αποτέλεσμα, το καλοκαίρι του 1916, να διαμορφωθούν στην Ελλάδα δύο αντίπαλα κέντρα εξουσίας. Το φαινόμενο ονομάστηκε Εθνικός Διχασμός, αποτυπώθηκε γεωγραφικά στη διάσπαση σε «κράτος των Αθηνών» υπό τον Κωνσταντίνο και «κράτος της Θεσσαλονίκης» υπό τον Βενιζέλο και υπήρξε, ουσιαστικά, η πρώτη εμφύλια σύγκρουση στην Ελλάδα του 20ού αιώνα.

Ariel Varges, Ιανουάριος 1917, κρητική σωματοφυλακή του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη.

https://www.youtube.com/watch?v=4DP4dXVmkdg

Οπαδοί του βασιλιά Κωνσταντίνου διαδηλώνουν στη Βέρνη, 21 Μαΐου 1917. Φωτογραφία (Ε.Λ.Ι.Α.).

Οπαδοί του Βενιζέλου διαδηλώνουν κατά του βασιλιά Κωνσταντίνου στη Θεσσαλονίκη, 6 Μαΐου 1917. Επιστολικό Δελτάριο της εποχής (Ε.Λ.Ι.Α.).

Ariel Varges, Ιανουάριος 1917, Θεσσαλονίκη, αδελφές νοσοκόμες από το Βρετανικό Νοσοκομείο ομιλούν σε Κρητικό αστυνομικό.

Μακεδονικό Μέτωπο, 1917, Ελληνικό Σύνταγμα περιμένει την άφιξη του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η δυναμική επέμβαση της Αντάντ και η έξωση του Κωνσταντίνου

Σε αυτό το πλαίσιο, η Αντάντ επιδίωξε να καταλάβει την Αθήνα, αλλά τα συμμαχικά στρατεύματα που κινήθηκαν από τον Πειραιά προς την πρωτεύουσα αποκρούστηκαν από δυνάμεις πιστές στον βασιλιά.

Αποβατικό σώμα Γάλλων ναυτών στους δρόμους της Αθήνας (Νοέμβριος 1916).

Πειραιάς, 1917, συμμαχικά στρατεύματα και πολίτες έξω από το Δημαρχιακό Μέγαρο.

Η δυναμική επέμβαση της Αντάντ και η έξωση του Κωνσταντίνου

Τον Νοέμβριο του 1916, το «κράτος των Αθηνών» εξαπέλυσε διώξεις σε βάρος βενιζελικών με τουλάχιστον 35 νεκρούς (Νοεμβριανά). Παράλληλα, η Αντάντ κατέλαβε τον Πειραιά, επιβάλλοντας αυστηρό αποκλεισμό στη «βασιλική» Ελλάδα, και αξίωσε την απομάκρυνση του Κωνσταντίνου, ο οποίος εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα (2/15 Ιουνίου 1917).

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος φθάνει εξόριστος στη Μεσσήνη.

Έλληνες ζητούν ψωμί από τους Γάλλους στρατιώτες που μόλις έχουν αποβιβαστεί στον Πειραιά (10/6/1917). Ο γαλλικός αποκλεισμός της νότιας Ελλάδας οδήγησε στην πείνα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

https://www.youtube.com/watch?v=pA0MU1bDhTE

https://www.youtube.com/watch?v=HtqF_kzqSwk

Η δυναμική επέμβαση της Αντάντ και η έξωση του Κωνσταντίνου

Στον θρόνο άφησε τον γιο του Αλέξανδρο, δίχως, ωστόσο, ο ίδιος να παραιτηθεί.

Αλέξανδρος Α’, 1893 – 1920

Αθήνα, 11 Ιουνίου 1917, ο Βασιλιάς Αλέξανδρος ορκίζεται ενώπιον του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και της Βουλής των Ελλήνων.

https://www.youtube.com/watch?v=KRl7HTPU54s

Η ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο

Ο Βενιζέλος ήρθε στην Αθήνα, σχημάτισε νέα κυβέρνηση και κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις.

Ιούνιος του 1917. Ο Βενιζέλος φθάνει στον Πειραιά με το «ΣΦΕΝΔΟΝΗ». Οι βενιζελικοί τον υποδέχονται κρατώντας την φωτογραφία του.

Αθήνα, 30 Ιουνίου 1917, αναχώρηση Ελευθερίου Βενιζέλου από το ξενοδοχείο Grande Bretagne.

Η ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο

Ελληνικά στρατεύματα πήραν μέρος, στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ, στις τελευταίες μάχες που έγιναν στη Μακεδονία (1918). Ελευθέριος Βενιζέλος και ο ναύαρχος Δαγκλής στο ελληνικό μέτωπο (Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α.).

Η ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο

Επιπλέον, ο Βενιζέλος επανέφερε τη Βουλή που είχε εκλεγεί τον Μάιο του 1915, η οποία λόγω της «νεκρανάστασής» της ονομάστηκε Βουλή των Λαζάρων. Αθήνα, 11 Ιουνίου 1917, ο Βασιλιάς Αλέξανδρος προσέρχεται στην Παλαιά Βουλή για την ορκωμοσία του ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων.

Η ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο

Παράλληλα, απολύθηκαν χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι και στρατιωτικοί που θεωρήθηκαν φιλοβασιλικοί. Κάποιοι άλλοι εκτοπίστηκαν και ανάμεσα σε αυτούς αρκετά στελέχη της βασιλικής παράταξης που εξορίστηκαν σ’ ένα γαλλικό νησί, την Κορσική.

Αθήνα, Μάιος 1918.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και ο Παύλος Κουντουριώτης μαζί με τον Γάλλο στρατηγό, επιθεωρούν ελληνικό στρατιωτικό τμήμα στο πλαίσιο των συμμαχικών δυνάμεων, στο Μέτωπο της Μακεδονίας το καλοκαίρι του 1918 (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)