ΕΝΟΤΗΤΑ 36, Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, Γ΄ Γυμνασίου, σελ.102 - 103
Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας Γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, οι μεταρρυθμίσεις του Χάτι Χουμαγιούν (1856, βλ. ενότητα 19) και οι θετικές οικονομικές προοπτικές που υπήρχαν στη Μικρά Ασία έκαναν πολλούς Έλληνες, τόσο από την Ελλάδα όσο και από διάφορες άλλες περιοχές του οθωμανικού κράτους, να μεταναστεύσουν σε αυτή την ιστορική για τον ελληνισμό περιοχή.
Σαμψούντα. Κάτοικοι με τοπικές ενδυμασίες @Από το φωτογραφικό αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών
Τι είναι το «Χάτι Χουμαγιούν»; Ακόλουθος του βασιλιά Όθωνα.
Αμέσως μετά τη λήξη του κριμαϊκού πολέμου, ο σουλτάνος, πιεζόμενος και από τις Δυνάμεις, προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις, γνωστές ως Χάτι Χουμαγιούν (1856), με στόχο τη διασφάλιση της ισότητας όλων των υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από φυλή ή θρήσκευμα. Έτσι εγκαινιάστηκε μια περίοδος ανάπτυξης του ελληνισμού στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Hatt-i Humayun = Νόμοι Ευεργετικοί
Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας Αν και οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί αποτελούσαν τη μεγάλη πλειονότητα, οι ελληνορθόδοξες κοινότητες, εύπορες και καλά οργανωμένες, είχαν έντονη -και συχνά πρωταγωνιστική- παρουσία. Εκπροσωπούνταν στις οθωμανικές αρχές από τους επικεφαλής τους, προκρίτους και αρχιερείς.
Αγνώστου, 1910, πορτραίτο του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου.
Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας Οι Έλληνες αποτελούσαν την πλειονότητα μόνο στην πόλη της Σμύρνης (περίπου 400.000 το 1912), ενώ διέθεταν σημαντική παρουσία, χωρίς να έχουν πληθυσμιακή υπεροχή, και σε ορισμένες άλλες πόλεις (Κυδωνίες-Αϊβαλί, Αϊδίνι, Προύσα).
Οι Έλληνες ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο. Στη Σμύρνη, εμπορική πύλη για ολόκληρη την Ανατολή, δραστηριοποιούνταν πολλές ελληνικές επιχειρήσεις (εμπορικοί οίκοι, ναυτιλιακές εταιρείες, τράπεζες). Παράλληλα, λειτουργούσαν πολλά ελληνικά σχολεία (Ευαγγελική Σχολή, Κεντρικό Παρθεναγωγείο, Ομήρειο) και πολιτιστικοί σύλλογοι, ενώ υπήρχαν και αρκετά τυπογραφεία όπου εκδίδονταν ελληνικά βιβλία και εφημερίδες.
Σμύρνη: Από αριστερά, το καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής, ο Άγιος Ιωάννης και ο Άγιος Γεώργιος.
Σμύρνη: Απόκριες έξω από το Σπόρτιγκ Κλαμπ, 1904
Σμύρνη. Το καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής, @Από το φωτογραφικό αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών
Σμύρνη. Η Ευαγγελική Σχολή
Οι διωγμοί του μικρασιατικού ελληνισμού Η ενίσχυση του τουρκικού εθνικισμού, ιδίως μετά την επικράτηση των Νεοτούρκων (1908), και η επιδίωξη ισχυρών γερμανικών συμφερόντων (βλέπε ενότητα 29, σελ. 85) να κερδίσουν κυρίαρχη θέση στην οθωμανική οικονομία (εκτοπίζοντας τους Έλληνες, τους Αρμένιους και τους Εβραίους) οδήγησαν σε συστηματικούς διωγμούς των ελληνορθόδοξων πληθυσμών από το 1913. Έλληνες κάτοικοι της Παλαιάς Φώκαιας προσπαθούν να εγκαταλείψουν την πόλη για να αποφύγουν τις σφαγές των τσετών, 1914. Φωτ. Felix Sartiaux.
Οι διωγμοί του μικρασιατικού ελληνισμού Έτσι, στα χρόνια των βαλκανικών πολέμων και του Α’ Παγκόσμιου πολέμου, με το επιχείρημα ότι η παρουσία ελληνικών πληθυσμών θα έθετε σε κίνδυνο τις τουρκικές πόλεις αν δέχονταν ελληνική επίθεση, εκτοπίστηκαν στην ενδοχώρα περίπου 150.000 Έλληνες. 1914-1915: αποστολή των μη αξιόμαχων Ελλήνων στα αμελέ ταμπουρού (τάγματα εργασίας)
Οι διωγμοί του μικρασιατικού ελληνισμού Παράλληλα, οργανώθηκαν τα τάγματα εργασίας στα οποία κατατάσσονταν άνδρες πάνω από 45 ετών που οδηγούνταν για αγγαρείες σε λατομεία και δημόσια έργα στο εσωτερικό της χώρας. Έτσι εξοντώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου, πράγμα που αποτέλεσε αληθινή τραγωδία για τον ελληνισμό. Ίδια τύχη είχαν και οι Αρμένιοι.
To 1915 ξεκινά η Γενοκτονία των Αρμενίων • Το 1915 οι ηγέτες της Τουρκίας έθεσαν σε εφαρμογή ένα σχέδιο για να «εξαφανίσουν» τον πληθυσμό των Αρμένιων που ζούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, όταν οι σφαγές και ο εκτοπισμός ολοκληρώθηκαν, 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι της Τουρκίας ήταν νεκροί και πολλοί περισσότεροι απομακρύνθηκαν βίαια από τη χώρα. Σήμερα, οι περισσότεροι ιστορικοί αποκαλούν το συμβάν γενοκτονία, μια προμελετημένη και συστηματική εκστρατεία για την εξόντωση ενός ολόκληρου λαού. https://www.lifo.gr/articles/archaeology_articles/142335/to1915-ksekina-i-genoktonia-ton-armenion
Το 1922, όταν η γενοκτονία ολοκληρώθηκε, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν επιβιώσει μόλις 388.000 Αρμένιοι. Πηγή: www.lifo.gr
Ένας πατέρας με τα παιδιά του νεκροί Πηγή: www.lifo.gr
Μια Αρμένισσα σκύβει στο νεκρό παιδί της Πηγή: www.lifo.gr
Τούρκος αξιωματούχος χλευάζει τα πεινασμένα παιδιά των Αρμένιων κουνώντας τους ένα κομμάτι ψωμί Πηγή: www.lifo.grr
Μια Αρμένισσα με το μωρό της περπατά στην έρημο. Θα σταματήσει μόνο όταν πέσει νεκρή. Πηγή: www.lifo.gr
Σοροί στοιβαγμένοι στην τουρκική ύπαιθρο Πηγή: www.lifo.gr
Η κίνηση αυτονόμησης στον Πόντο Στα τέλη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου κι ενώ γινόταν λόγος για την «αυτοδιάθεση των λαών» (βλέπε ενότητα 34), εκδηλώθηκε αυτονομιστική κίνηση των Ελλήνων του Πόντου. Τον Ιανουάριο του 1920 ιδρύθηκε, σε εδάφη που κατοικούσαν Πόντιοι και Αρμένιοι, ομόσπονδο ποντοαρμενικό κράτος, που αναγνωρίστηκε από τη συνθήκη των Σεβρών. Η ζωή του, ωστόσο, υπήρξε σύντομη, όπως θα δούμε σε επόμενη ενότητα.
Γενική άποψη της Σαμψούντας, @Από το φωτογραφικό αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών
Γιατί επιδεινώθηκε η θέση του ελληνισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στη δεκαετία του 1910;
Υπολογίζεται ότι στο διάστημα 1914-1922 εξοντώθηκαν περίπου 200.000 Πόντιοι
Εκτοπισμός των Ποντίων