HUSTISYA PARA SA MATATANDA
Ginawa ng Wise & Healthy Aging at pinondohan bilang bahagi ng Mga Serbisyo para sa Pagtanda ng County ng San Bernardino.
Pagkilala sa mga Palatandaan...
PISIKAL NA PANG-AABUSO
• Mga hindi maipaliwanag na palatandaan ng pinsala tulad ng mga pasa, latay, peklat, baling buto o pilay
• Labis o kulang na gamot
• Sirang salamin sa mata
• Mga palatandaan ng paggapos, tulad ng mga marka ng lubid sa mga pulso
• Ang pagtanggi ng tagapagalaga na payagan kang makita ang tao nang mag-isa
• Labis na dosis ng gamot o droga o hindi regular na pag-inom ng gamot
• Mga pisikal o kemikal na pagpigil para sa kaginhawahan ng tagapag-alaga
EMOSYONAL NA PANG-AABUSO
• Nasaksihan mong pagbabanta, pagmamaliit, o pagkontrol na pag-uugaling ginagawa ng tagapag-alaga
• Binubukod ng isang tao ang matanda; pagtanggi na payagan ang pakikipagugnayan sa mga bisita, sulat, telepono, atbp.
• Hindi karaniwang pag-uugali tulad kawalan ng gana sa paggawa ng mga bagay na dati naming gusto o pagbabago sa pagiging alerto
SEKSWAL NA PANG-AABUSO
• Mga pasa sa paligid ng mga suso o ari
tubig, sirang kable ng kuryente, mga panganib sa sunog)
• Pag-iwan ng matanda sa isang pampublikong lugar
PINANSYAL
NA PANANAMANTALA
• Malaki o hindi awtorisadong pag-wiwithdraw mula sa mga account ng matanda
• Biglang pagbabago sa pinansyal na kalagayan ng matanda
• Mga nawawalang gamit o pera sa sambahayan
• Mga kahina-hinalang pagbabago sa mga habilin, power of attorney, mga titulo, at mga policy
• Hindi maipaliwanag na mga sakit na nakukuha sa pakikipagtalik o hindi maipaliwanag na pagdurugo sa ari o puwit (anal)
• Napunit, may mantsa, o duguan na damit na panloob
PAGPAPABAYA NG MGA
TAGAPAG-ALAGA O
PAGPAPABAYA SA SARILI
• Hindi pangkaraniwang pagbaba ng timbang, malnutrisyon, pagkadehydrate
• Mga problemang pisikal na hindi ginagamot, tulad ng mga sugat na sanhi ng matagal na pagkakahiga sa kama (bed sore)
• Hindi malinis na mga kondisyon ng pamumuhay: madumi, may mga surot, maduming kumot
• Kakulangan sa kalinisan, kawalan ng malinis o angkop na damit
• Hindi ligtas na mga kondisyon ng pamumuhay (walang mainit o umaagos na
• Pagdaragdag ng mga pangalan sa signature card sa bangko ng matanda
• Napabayaang mga bayarin o kawalan ng pangangalagang medical, bagaman may kakayanan ang matanda na bayaran ang mga ito
• Pinansyal na aktibidad na walang pisikal na kakayanan ang matanda na gawin ito (halimbawa ang pag-withdraw sa ATM ng isang may-ari ng account na nakaratay sa kama)
• Mga hindi kinakailangang serbisyo, kalakal, o subscription
• Hindi pangkaraniwang pagbabago sa mga gawi sa paggastos
MGA SCAM
• Walang tigil na pagtawag mula sa iba’t ibang mga numero ng telepono
• Biglaang pagpapadala ng pera sa elektronikong paraan ng matanda/nasa hustong gulang
• Biglaang pagtanggap ng mga sulat ukol sa Lotto
• Pagiging masikreto ng matanda/nasa hustong gulang tungkol sa pakikipagrelasyon sa isang taong hindi pa niya nakikilala ng personal
Mag-ulat ng Pang-aabuso o Pagpapabaya Paano
• I-dial ang 911 para iulat AGAD sa Pulisya ang pang-aabuso o pagpapabaya sa matatanda kung agaran at nagbabanta sa buhay ang pang-aabuso.
• Mga Serbisyo sa Pagprotekta sa Nasa Hustong Gulang (Adult Protective Services), County ng San Bernardino
Tumawag sa (877) 565-2020 kung may pinaghihinalaan kang pang-aabuso sa matatanda sa komunidad.
• Long-Term Care Ombudsman at Wise & Healthy Aging
Tumawag sa (800) 334-9473 kung pinaghihinalaan mong naganap ang pang-aabuso sa isang skilled nursing, assisted living, o board and care facility. wiseombudsman.org
Linya ng krisis ng Ombudsman para sa buong Estado pagkatapos ng mga oras ng opisina (800) 231-4024
• Pambansang Hotline para sa Matatanda laban sa Panloloko Tulong sa pag-ulat sa pederal, pang-estado at lokal na antas at mga referral sa mga mapagkukunan laban sa panloloko. (833) 721-8311.
MGA MAPAGKUKUNAN
PANGKALAHATANG
IMPORMASYON
• Departamento ng Mga Serbisyo sa Pagtanda at Nasa Hustong Gulang (San Bernardino County Department of Aging& Adult Services)
Impormasyon at Tulong (909) 891-3700
• Programa ng Impormasyon at Tulong para sa Matatanda (Senior Information & Assistance Program, SIA) (800) 510-2020
• Impormasyon at Referral ng San Bernardino County: inlandsocaluw.org/211 o I-dial ang 211
• Programa ng Multipurpose na Mga Serbisyo para Matatanda (Multipurpose Senior Services Program, MSSP)
Mga Serbisyo para suportahan ang pagtanda sa lugar (877) 565-2020
• Aging & Disability Resource Connection
Pag-navigate sa mapagkukunan at access sa mga serbisyo ng pangmatagalang pangangalaga adrc.sbcounty. gov (833) 372-2372 (24 na oras/araw, 7 araw/linggo)
LEGAL NA TULONG
• Attorney General ng Estado ng California ag.ca.gov (800) 952-5225
• Mga Serbisyong Legal ng Inland County inlandlegal.org Linya para sa Intake: (888) 245-4257
Linya para sa Matatanda: (800) 977-4257
• Legal Aid Society ng San Bernardino legalaidofsb.org (909) 889-7328
• Mga Legal na Serbisyo para sa mga Indiyano ng CA calindian.org
• Lupon ng Kabayaran sa Biktima ng CA sbcountyda.org/victimcompensation Tanggapan ng San Bernardino: (909) 382-3846
• Mga Karapatan ng may Kapansanan ng CA disabilityrightsca.org (800) 776-5746
• Serbisyo ng Pag-refer sa Abogado na Sertipikado ng Bar ng Estado ng CANHR (800) 474-1116
KARAHASAN SA TAHANAN
• Pambansang Hotline para sa Karahasan sa Tahanan: (800) 799-7233
• Hotline para sa Karahasan sa Tahanan ng Southern California (800) 978-3600 Maaaring makatanggap ng tulong ang mga tumatawag sa 13 wika
• VINE – Araw-araw na Pagpapaalam at Pag-abiso sa Biktima (Victim Information and Notification Everyday) (Isang serbisyo ng Departamento ng Sheriff ng Los Angeles County (Los Angeles County Sheriff’s Department) para
ipaalam sa iyo kapag nagbago ang katayuan ng isang bilanggo.) (877) 846-3452
• Option House (909) 383-1602
• Kataas-taasang Hukuman ng CA: San Bernardino County sb-court.org/divisions/familylaw/domestic-violence-andrestraining-orders
KABUTIHAN NG PAG-IISIP
• Pambansang Lifeline para sa Pag-iwas sa Pagpapakamatay (800) 273-8255 o I-dial ang 988
• 24 na Oras na Linya ng Pagkakaibigan (Para sa mga nalulungkot at kailangan ng kausap) (800) 971-0016
• Mga Grupo ng Suporta sa Pang-aabuso sa Matatanda ng Wise & Healthy Aging wiseandhealthyaging.org (310) 394-9871
• Age Wise Hesperia (760) 956-2434 Central Valley: (800) 451-5633
• Hotline ng Krisis at Pagpapakamatay ng Inland SoCal (951) 686-HELP (4357)
PANLOLOKO SA MEDICARE O MEDI-CAL
• Kawanihan ng Attorney General ng California kaugnay sa Panloloko sa Medi-Cal at Pang-aabuso sa Matatanda (800) 722-0432
Online na form ng pagrereklamo oag.ca.gov/dmfea
• Sentro ng Mga Karapatan sa Pangangalagang Pangkalusugan/Mga Tagapagtaguyod ng Kalusugan ng California cahealthadvocates.org
• Konseho sa Pagtanda (Council on Aging): Programa sa Pagpapayo at Pagtataguyod ng Insurance sa Kalusugan (Health Insurance Counseling & Advocacy Program, HICAP) Pagpapayo sa Medicare at pangangalagang pangkalusugan ng San Bernardino County: (909) 256-8369
• Mga Serbisyo laban sa panloloko sa Medi-Cal ng Departamento ng Kalusugan (Department of Health Services for Medi-Cal fraud) (800) 822-6222
• TIPS Hotline ng Mga Serbisyong Pangkalusugan at Pantao ng U.S. para i-report ang panloloko sa Medicare (800) 447-8477
PANGASIWAAN NG SOCIAL SECURITY (SOCIAL SECURITY ADMINISTRATION)
• Hotline para sa panloloko (800) 269-0271 SSA.gov
PANLOLOKO SA CREDIT CARD
• Kung biktima ka ng pagnanakaw ng pagkakakilanlan, o gusto mong iwasang maging biktima, tawagan ang mga ahensyang ito para i-freeze ang mga bagong account na binubuksan sa iyong pangalan. Gayundin, para sa mga hindi pagkakaunawaan tungkol sa iyong credit record.
• Experian.com (888) 397-3742
• Equifax.com (800) 525-6285
• TransUnion.com (800) 680-7289
• Libreng Taunang Credit Report annualcreditreport.com (877) 322-8228
PANLOLOKO SA MAIL
• Ulat ng Panloloko sa Mail ng Serbisyo sa Pag-inspeksyon ng Postal ng U.S. uspis.gov (877) 876-2455
• Mag-opt-out mula sa hindi na-solicit na mail, paunang naaprubahang credit card at mga alok sa insurance (888) 567-8688
• Direct Marketing Association Inc.
Alisin ang pangalan sa listahan ng pagpapadala ng mail at email dmachoice.org
PANLOLOKO SA TELEPONO
• Pederal na Komisyon sa Kalakalan (Federal Trade Commission, FTC)
Telemarketing na panloloko at pagnanakaw ng pagkakakilanlan (877) 382-4357
Registry ng Mga Hindi Tatawagang Numero (Do Not Call Registry)
Pigilan ang mga telemarketer sa pagtawag sa iyo. donotcall.gov (888) 382-1222
KRIMEN/SPAM SA INTERNET
• Sentro ng Pagrereklamo ng Krimen sa Internet Magreklamo sa online. IC3.gov
PANLOLOKO NG BROKER/SA PAMUMUHUNAN
• Departamento ng Pinansyal na Proteksyon at Pagbabago (Department of Financial Protection and Innovation) Seniors Against Investment Fraud (SAIF) dfpi.ca.gov (866) 275-2677
• Awtoridad sa Regulatory para sa Industriya ng Pananalapi (Financial Industry Regulatory Authority, FINRA) BrokerCheck Suriin ang background ng isang broker o brokerage. brokercheck.finra.org (800) 289-9999
MGA
ISYU NG MAMIMILI
• California Department of Consumer Affairs
Suriin ang mga lisensya ng mga doktor, nars at iba pang propesyonal sa pangangalagang pangkalusugan dca.ca.gov (800) 952-5210
• Departamento ng Insurance ng California (California Department of Insurance) Mga alalahanin sa insurance insurance.ca.gov (800) 927-4357
• Departamento ng Real Estate ng California (California Department of Real Estate) Mga alalahanin sa real estate dre.ca.gov (213) 620-2072
• Komisyon sa Mga Pampublikong Utilidad ng California Mga reklamo sa utilidad cpuc.ca.gov (800) 649-7570
• Contractors State License Board
Mga alalahanin tungkol sa mga lisensyado at hindi lisensyadong kontratista cslb.ca.gov (800) 321-2752
Gawin:
Pagprotekta sa iyong sarili
• Manatiling aktibo sa iyong lokal na sentro para sa matatanda. Maaari itong maging isang mahalagang mapagkukunan ng impormasyon.
• Magplano para sa iyong pangangalaga habang tumatanda ka. Tukuyin ang mga mapagkakatiwalaang tao na maaaring magbigay ng tulong kung kinakailangan.
• Suriin nang regular ang iyong pananalapi. Maging labis na maingat kapag pumipili ng mga “mapagkakatiwalaan” na indibidwal para tumulong na pamahalaan ang iyong mga gawain kapag kinakailangan.
• Makilahok sa mga aktibidad sa komunidad. Ang pagboboluntaryo ay isang magandang paraan para makipag-ugnayan sa iba at makipagkaibigan.
• Gamitin ang mga mapagkukunan sa gabay na ito para makakuha ng suporta.
Huwag gawin:
• Huwag ipagpaliban ang paghahanda ng iyong pisikal at pinansyal na mga pangangailangan sa hinaharap.
• Huwag tumanggap ng personal na pangangalaga mula sa sinuman kapalit ng ari-arian o mga asset nang walang abogado o pinagkakatiwalaang tagapagtaguyod para saksihan ang transaksyon.
• Huwag payagan ang iba na panatilihin ang mga detalye ng iyong pananalapi mula sa iyo.
• Huwag magbigay ng personal o pinansyal na impormasyon sa mga taong hindi mo kilala, lalo na sa telepono.
• Huwag lagdaan ang mga legal na dokumento na hindi mo nauunawaan.
