8 minute read
Interview Chokri Ben Chikha
Het is mij niet te doen om te ‘cancellen’
Chokri Ben Chika is theatermaker, regisseur en artistiek leider van het gezelschap Action Zoo Humain. Daarnaast geeft hij les aan het KASK in de richting performance, heeft opdrachten aan de UAntwerpen en vertaalt al twintig jaar de rijkdom van diversiteit en maatschappelijke conflicten naar podia, boeken en teksten. In dit interview bespreekt hij zijn visie op het logo van KAA Gent en het bredere debat over kolonialisme en geschiedenis. Aanleiding hiervoor is zijn project ‘Buffalo Bill’, dat ondersteund wordt door het Willemsfonds en vorig jaar nationale aandacht kreeg in de VRT-docureeks ‘Sarah in Wokeland’.
Het Buffalo Bill-project is een soort ‘aanklacht’ tegen het logo van KAAGent. Wanneer riep dat logo bij jou en je collectief gevoelens op om het te willen veranderen?
Voor alle duidelijkheid: het is mij niet te doen om het logo zomaar te verwijderen. Ik heb die macht niet, ik ben gewoon een regisseur. Mijn job als kunstenaar is om dingen te bevragen, dat is wat wij doen. Wat er is gebeurd, is dat Tomahawk Greyeyes, een beeldend kunstenaar uit Arizona afkomstig van een indianenreservaat, ons aan het denken zette. Sommige mensen daar noemen zichzelf ‘Native American’, anderen ‘indiaans’. Beide termen worden door elkaar gebruikt. Tomahawk Greyeyes was in Gent voor een tentoonstelling en stelde me vragen over dat logo. In de VS staat dat debat al een stuk verder. Hij vroeg zich af of mensen wel weten waar dat logo vandaan komt en wat de impact ervan is.
Ik ben ook historicus van opleiding en schreef een doctoraat over de Zoo Humain. De geschiedenis van het logo van KAA Gent en de link naar ‘Native Americans’ boeide me. Achter het verhaal van de ‘Native Americans’ zit een bloederig verhaal. Het gaat er nu om of de Gentenaars op de hoogte zijn van deze pijnlijke bladzijde uit onze westerse geschiedenis. Het is pijnlijk omdat er een genocide werd gepleegd op de inheemse bevolking. Ze noemen het nu hun Holocaust. Als ik optimistisch mag rekenen, maken zij nu twee procent van de huidige Amerikaanse bevolking uit. Eind 19e, begin 20ste eeuw was de leuze ‘A good Indian, is a dead Indian’ de waan van de dag.
Dat verhaal is in de VS nog steeds actueel. Het andere deel van het verhaal is dat Buffalo Bill met zijn Wild West Show een aantal van die mensen naar hier bracht. Ze zaten eerst in de gevangenis en werden pas voorwaardelijk vrijgelaten als ze deelnamen aan die shows. Ze werden hier als mensen tentoongesteld en moesten onder andere in Gent, Antwerpen en Brussel hun eigen ondergang naspelen. Nu, zoveel jaar later, is Buffalo Bill uitgeroepen tot de mascotte van onze lokale voetbalploeg. De geschiedenis verandert en bepaalde zaken mogen in een context evolueren. Het is begrijpelijk dat men eerder niet goed wist wat de indianen is aangedaan. In 2024 weten we natuurlijk meer over strijd in het algemeen: arbeidersbewegingen, emancipatie van de vrouw, de Holocaust...
Het is op basis van die tentoongestelde indianen dat het logo ontworpen is. Dat die connectie nu ter sprake komt, maakt me blij dat het Willemsfonds partner is van dit project. Wij staan niet voor de cancelcultuur, maar willen wel bepaalde onderwerpen maatschappelijk bespreekbaar maken. We leven gelukkig in een tijd waarin alles wat over kolonialisme gaat nu op een historisch-wetenschappelijke manier kan worden bekeken. Om de democratie gezond te houden, is het goed om je eigen geschiedenis herhaaldelijk durven te bekijken. En vooral te zien wat de overblijfselen zijn, wat we ervan kunnen leren of negeren, om een betere samenleving te bouwen.
In die zin gaat ons project niet louter om de indiaan. Het gaat ook over hoe we ons gedragen in de samenleving. Hoe kunnen wij als samenleving nog verder evolueren volgens de principes van de verlichting? Daar gaat het eigenlijk om. Natuurlijk heeft Tomahawk Greyeyes een vlag verbrand als performance, maar dat had niets te maken met een soort aanslag op de voetbalploeg. Het had meer te maken met zijn eigen rituelen en met het feit dat hij zijn voorouders wilde eren.
Bij ons heeft ‘verbranden’ iets heel negatiefs, maar bij de indianen draait ‘branden’ om het verwerken van het verleden. Het is dus ironisch of triestig dat er opnieuw niet geluisterd wordt naar de ‘Native American’. Hij wordt onmiddellijk beoordeeld en in een kooi gestopt. Daarom ben ik nu verheugd om dit debat te voeren. We hebben al hele mooie mensen op de lijst die er hun schouders mee onder willen zetten. De vraag die dan komt is: ‘Wat hebben wij daarmee te maken?’ Dat is altijd de eerste opmerking. Wel, de eerste pioniers in de VS waren Europeanen, daar zaten ook Belgen bij die meededen aan het verdrijven van de indianen. Dat is al ons deel van de geschiedenis. Het tweede deel was dan The Wild West Show en als derde de creatie van het stereotype de ‘indiaanse’: wild, barbaars en heldhaftig als de underdog. Het pijnlijke is dat Tomahawk Greyeyes zijn stam, de Navajo, zich absoluut niet als vechters of underdogs ziet. Ze moesten zich gewoon verdedigen tegen geweld van buitenaf. Om hen nu te representeren als mensen die graag strijd voeren, klopt niet.
En dan nog in een sport die vaak in beeld wordt gebracht als iets tribaals...
Ja, terwijl de stam in symbiose leefde met de natuur, waar wij nu pas actie ondernemen om zorgvuldig mee om te gaan. Dat besef hadden zij al een eeuw geleden.
Wat was jullie aanpak om deze frictie aan te kaarten?
Toen Tomahawk Greyeyes hier was, hadden we bestuursleden van KAA Gent uitgenodigd. We zijn met hen in gesprek gegaan. Het was voor een groot deel éénrichtingsverkeer. Het afgelopen jaar gingen we dan ook in dialoog met supporters. Hun meningen waren verdeeld. Sommigen begrepen het, de meesten kenden het oorsprongsverhaal niet. We hebben ook bevragingen gedaan op straat. Toen dachten we: we gaan nog een stap verder. Tijdens de opening van het theaterseizoen gaan wij, Action Zoo Humain, samen met jullie, het Willemsfonds en NTGent, een aantal prominente figuren uitnodigen voor een groot debat.
Dan nodigen we ook het publiek uit. Het spannende is dat we niet op voorhand weten welke ideeën daaruit gaan komen. Voor mij is het vooral belangrijk dat die discussie ter sprake komt en dat de Gentse gemeenschap en de supporters daarover mee kunnen beslissen. Je kan effectief pas beslissen als zoveel mogelijk mensen weten wat er achter het logo schuilt. Misschien komen er alternatieve logo’s, blijft het behouden... Daar beslis ik als individueel kunstenaar niet over. Wij faciliteren alleen het gesprek. Onze persoonlijke meningen doen er hier niet toe. Vanuit het beleid bestaat er ook een trend om met het koloniale verleden af te rekenen.
Ik had daar onlangs een boeiend gesprek over met Pierke Pierlala. Het gaat vaak over traditie en tradities liggen vaak gevoelig. Verandering introduceren is niet evident. Ik kom zelf uit een Tunesisch gezin met strikte waarden. Ik was van de tweede generatie en ben veel van die zaken in vraag gaan stellen. Zo ben ik steeds meer mijn identiteit gaan ontwikkelen. Ik leef niet in Tunesië noch in de jaren 50. Ik leef in het hier en nu en daardoor evolueren tradities. Hier in Gent hakten mensen elkaar vroeger ook de kop in. Je had de Bende van Sint-Baafs, de Bende van Sint-Pieters... Toen ik geschiedenis studeerde, las ik politieverslagen over meedogenloos geweld. Als we tradities zouden behouden en daar niet kritisch tegenover staan, dan zaten we nog in de middeleeuwen. Anderzijds begrijp ik wel het nut van tradities en moet het kind niet met het badwater weggegooid worden. Dat is natuurlijk het grote vraagstuk.
Zeker in sport. Voor veel mensen is een voetbalwedstrijd bij KAA Gent een manier om de wekelijkse sleur te vergeten. In welke mate moeten politiek en voetbal gescheiden zijn?
Dat is dezelfde discussie als bij het Eurovisiesongfestival. Beide aspecten zijn absoluut verweven met elkaar. Er zijn immers middelen mee gemoeid. Het gaat over geld, de identiteit van de stad, de beschikbaarheid van de openbare ruimte... Er zijn heel veel elementen waar de stad bij betrokken is.
Denk ook aan inclusie en diversiteit. Het zou dus belachelijk zijn om een opdeling te maken tussen politiek en entertainment. Als je staat voor diversiteit, moet dat verder gaan dan ‘Kumbaya-momenten’ of regenboogkleuren op het veld. Diversiteit gaat ook over weten waar je als samenleving voor staat en nadenken waar kolonialisme en racisme broeien of sporen hebben nagelaten. Als we dat negeren, gaan mensen volgens mij niet meer zien dat iets gegrond is. Het blijft daardoor relevant om de tragiek en het systeem achter de Holocaust te blijven kennen, en bovenal hoe individuen ontmenselijkt werden. Voor mij gaat het daarom, ook in het verhaal achter de indianen. Als we die systemen niet door en door proberen te begrijpen, dan denk ik dat we als samenleving niets leren uit de geschiedenis.
Doe mee aan de dialoog!
Op zaterdag 5 oktober 2024 organiseren Action Zoo Humain, NTGent en het Willemsfonds een brede dialoog waarbij vertegenwoordigers van supportersverenigingen, de KAAGent Foundation, Tomahawk zelf, historici, en de Stad Gent aanwezig zijn. We zien dit ook als een mooie gelegenheid om het gesprek over de thema’s van Gent 2030 te bevorderen, met vragen zoals: wie voelt zich gehoord in de stad? Welke (koloniale) geschiedenissen zijn (on)bespreekbaar? Hoe laat Gent zich inspireren en beïnvloeden door culturen ver buiten de stadsgrens?
Praktisch
Wanneer? zaterdag 5 oktober 2024
Tijdstip? 15:00 - 17:00
Locatie? NTGent Tent, Sint-Baafsplein
Deelnameprijs? gratis, via inschrijving op https:// www.actionzoohumain.be/en/productie/buffalo-billdebate
