Interview Jeroen Medaer

Iedereen heeft een unieke stem

‘Ingelezen door een professionele stem of door de auteur zelf, luisterboeken maken is een vak apart. Onze boeken worden professioneel opgenomen – meestal in onze eigen studio’s in Oelegem – en met veel toewijding afgewerkt door een team daarvoor opgeleide editors’. Jeroen Medaer, oprichter van de Uitsprekerij, sprak met ons over het ontstaan van het productiehuis, de keuze van stemmen en de uitdagingen en mogelijkheden binnen de wereld van luisterboeken. Hij deelt zijn inzichten over de evolutie van de markt, de impact van technologie zoals AI en zijn trots op recente projecten, waaronder zes audioboeken van Hugo Claus in eigen beheer.

De Uitsprekerij, wat doen jullie eigenlijk?

De Uitsprekerij is een productiehuis dat vooral luisterboeken maakt, een recent fenomeen in Vlaanderen. Momenteel zijn we nog steeds het enige productiehuis dat gespecialiseerd is in luisterboeken. Er worden in Vlaanderen al langer boeken ingelezen voor doelgroepen, zoals blinden en slechtzienden. Wat wij doen is net iets anders.

Commerciële luisterboeken bestaan al langer en is komen overwaaien uit Nederland, de Angelsaksische wereld en vooral Scandinavië, wat toch geldt als de bakermat van luisterboeken. Kort samengevat is een luisterboek of audioboek een professioneel ingelezen boek. De inlezer geeft wel een interpretatie aan het verhaal, maar vertolkt geen rollen. Hij of zij geeft een stem aan het boek, niet aan specifieke personages. Daarin zit het verschil met een luisterspel. De meeste luisterboeken worden door één stem gelezen.

Hoe is De Uitsprekerij eigenlijk ontstaan?

Het is eigenlijk een uit de hand gelopen bezigheidstherapie! Ik was – en ben nog steeds – stemacteur met een eigen studio thuis. Ik had voor een paar klanten al eens een boek ingelezen. Midden in de eerste corona-lockdown, begin 2020, merkte ik dat er in Vlaanderen niemand bezig was met luisterboeken: geen productiehuis, geen commercieel luisterboekplatform en Vlaamse uitgeverijen waren er nog niet mee bezig. Over de grens in Nederland was dat heel anders. Daar had je platformen als Storytel en BookBeat en brachten de grote uitgeverijen hun bestsellers bijna standaard uit als luisterboek. Pipi Langkous-gewijs dacht ik: dat kan in Vlaanderen ook. En toen Storytel aankondigde om ook Vlaanderen actief te benaderen, werd mijn hobby plots een echt productiehuis.

En hoe vind je dan een stem bij een boek?

Omdat luisterboeken inlezen in Vlaanderen nog vrij onbekend was, waren er ook geen stemmen met veel ervaring. Die ervaring moesten we opbouwen. Een gemiddeld luisterboek duurt acht uur en daarvoor zit je tien tot twaalf uur in een studio. Geen kleine inspanning dus. In het begin moest ik daarom zoeken naar mensen waarop ik hiervoor kon vertrouwen.

Nu, vier jaar later, heb ik een mooie pool van professionele stemmen: meer dan 100 Vlaamse en Nederlandse stemmen – De Uitsprekers - die bij ons minstens één boek hebben ingelezen. Er zitten bekende Vlamingen tussen, maar evengoed onbekende stemmen. Bekendheid doet er voor mij niet toe. Ik ben niet blind voor het commerciële belang. Als iemand zoals Jan Decleir een boek inleest, draagt dat bij aan de aantrekkingskracht van het boek. Maar het gaat er mij vooral om dat elk boek de juiste stem krijgt.

De keuze van een stem – stemcasting - is altijd een dubbele keuze. Ik doe ondertussen niet alleen stemcasting voor luisterboeken, maar ook voor andere heel uiteenlopende stemprojecten. Ook daar geldt hetzelfde.

Enerzijds is de inhoud - het boek, het verhaal, de stijl, de auteur – leidend. Heeft die persoon een band met het thema van het boek? Past de stemkleur bij het hoofdpersonage, de auteur of het doelpubliek? Kan die stem het verhaal of de informatie uit het boek overbrengen? Dat zijn creatieve keuzes.

Anderzijds zijn er heel praktische bedenkingen. Is de persoon wiens stem je voor ogen hebt beschikbaar binnen de deadline? Is die specifieke Vlaamse stem ook verstaanbaar Nederland? Is er een commercieel aspect dat meespeelt? Maar ook, kan die stem de productie van zo’n boek wel aan. Er is immers een groot verschil tussen een kinderboek van 2u of een reeks luisterboeken waarbij de stemacteur anderhalf jaar lang elke maand een dik boek moet opleveren? Het is niet omdat iemand iets goed kan inlezen dat die dat ook consequent kan volhouden.

Uiteindelijk kies ik een drietal stemmen die volgens mij bij dit boek passen, inhoudelijk en praktisch. Ik geef mijn suggesties door aan de opdrachtgever - meestal een uitgeverij - en die maakt dan de finale keuze.

De Uitsprekerij geeft dit jaar zelf 6 titels van Hugo Claus uit. Jij bent dan zelf opdrachtgever. Hoe heb je de stemmen voor die boeken gekozen?

Voor mij is elke stemkeuze een combinatie van buikgevoel en praktische bedenkingen. Voor ‘De Verwondering’ – een verknipt verhaal over de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog - had ik onmiddellijk de persoon en stem van acteur Stef Aerts in gedachten. Hij is nochtans niet een van onze vaste stemmen. Maar na zijn glansrol in ‘Wil’ en met zijn beeldend vermogen bij FC Bergman de perfecte man om dit boek te dragen. Maar Stef is altijd druk bezet. We hebben ongelooflijk veel ‘chance’ gehad dat hij het net wat rustiger had.

Voor ‘Het verdriet van België’ moest ik op zoek naar iemand die het magnum opus van Claus aandurfde. Niet alleen inhoudelijk, maar het boek telt 700 bladzijden, wat neerkomt op een luisterboek van 27 uur! Ron Cornet, die hier kind aan huis is, heeft dat met ongelooflijk veel vakmanschap én uithoudingsvermogen gedaan. Voor ‘Het jaar van de kreeft’ wou ik dan weer een Nederlandse stem om onze Claus-reeks ook succesvol in Nederland aan te bieden.

Gelukkig is de meest beluisterde stem van Nederland - Louis van Beek - een van onze Uitsprekers én heeft hij een band met Vlaanderen en Claus. Dus was hij de ideale keuze.

Copyright Greet van Opstal

Van het productieproces naar het luisteren. Hoe gebeurt de distributie van jullie producties? Hoe kunnen wij naar luisterboeken luisteren?

Luisterboeken worden eigenlijk alleen online verdeeld via een streamingplatform, zoals we dat kennen voor films (Netflix) of muziek (Spotify). De marktleider in Noord-Europa en bij ons voor luisterboeken is Storytel. Op dat platform betaal je een vast bedrag per maand en kan je zoveel boeken luisteren als je wilt. Er bestaat ook zogenaamde ‘losse verkoop’ wat minder populair is. Via platforms zoals Kobo, Bol.com en Luisterrijk kun je luisterboeken per stuk.

Je betaalt een vast aankoopbedrag en kun je het luisterboek binnen het platform downloaden. In Vlaanderen zijn luisterboeken via bibliotheken nog niet echt ingeburgerd. Dat is in Nederland wel zo.

Dat luisterboeken nu enkel via streaming worden aangeboden, is voor een kleine markt als die van Vlaanderen niet ideaal. Streaming lijkt fijn voor de consument, maar we bereiken stilaan een verzadigingspunt, net zoals bij Netflix en Spotify. Als je op Netflix een film wilt zien, moet je eerst een half uur door de catalogus zoeken om iets van waarde te vinden. De prijs van een maandelijks abonnement kan de kost van een kwalitatief aanbod gewoon niet helemaal dekken. Dat principe geldt ook voor luisterboeken, zeker binnen de relatief kleine markt van de Lage Landen. Die markt zal niet plotseling groter worden.

Wat zijn je gedachten over AI in de productie van luisterboeken?

Ik ben niet bang voor artificiële intelligentie. Het is een ongelooflijk spannende nieuwe technologie die ons met veel dingen gaat kunnen helpen. Maar het zal ons ook de nodige uitdagingen opleveren.

De nadruk in de media - wat AI betreft - ligt bijna altijd op nieuwe dingen creeren met AI, zoals teksten schrijven, foto’s en video’s genereren, artificiële stemmen ... Maar in de praktijk vallen de resultaten bijna altijd tegen. Tenzij … je de AI-tools in de handen van echte vakmensen legt! Vakmanschap blijft belangrijk. Alle mooie zaken met AI die we zien, worden door vakmensen gemaakt die AI gebruiken als verlengstuk van hun capaciteiten. En dan nog. Ik heb bijvoorbeeld mijn eigen stem met AI gekloond. En hoewel het schrikwekkend identiek klinkt aan mijn echte stem, mist het de passie, de betekenis tussen de regels, de beleving. AI-stemmen hebben geen ziel; ze begrijpen niet waar een verhaal over gaat.

Ik bekijk wel of we AI kunnen inzetten om editors te helpen bij hun werk, als gereedschap. Of om te controleren of iets correct is ingelezen. Maar we zullen bij De Uitsprekerij altijd blijven inzetten op het authentieke talent van echte mensen. Ik ben wel benieuwd of dat rechtop kan blijven tegenover het gewicht van grote techbedrijven zoals Google en Meta die zwaar investeren in AI. Als zulke bedrijven besluiten dat AI-stemmen geschikt zijn voor audioboeken, zal de consument dat waarschijnlijk moeten accepteren.

Tot slot, op welke productie ben je het meest trots?

Dat is eenvoudig. Ik ben echt blij met onze reeks van Hugo Claus. We hebben in Vlaanderen een ongelooflijk rijk literair verleden én heden. Literatuur blijft een niche en in luisterboeken komen literaire titels minder aan bod. Commercieel zijn ze vaak minder interessant. Uit liefde voor taal en literatuur stapte ik vorig jaar naar De Bezige Bij met de vraag of we de bekendste titels van Claus mocht verluisteren. En ze zeiden ze ‘ja’! We maken die zes audioboeken nu uit pure passie, met mensen die dat ook uit liefde doen.

Ook ben ik trots op de luisterboeken die we vorig jaar maakten voor, van én met Tom Lanoye: ‘De Draaischijf’ met de stem van Jan Decleir, ‘Kartonnen dozen’ met Tijmen Govaerts en ‘Sprakeloos’ sprak Tom Lanoye zelf in. ‘De drie duifkes’ van en met Hilde Van Mieghem was ook ongelooflijk leuk om te maken. Maar tegelijk haal ik ook mijn hart op aan een nieuwe trend: influencers beginnen ook boeken te schrijven en die worden vol overgave en passie ingelezen. Zijn die boeken minder waard omdat ze geen Hugo Claus zijn? Nee, mensen die ervan houden en zich daarin kunnen vinden, gaan dat sowieso beluisteren. En dat is uiteindelijk waar het om draait.

Cédric Ista, coach communicatie

De Hugo Claus-reeks en vele andere producties zijn te vinden via https://www. deuitsprekerij.be/luisterboeken/.