Impact: Gert van Klinken

IMPACT

‘Nes Ammim was een vorm van zelfreiniging’

Het is een naam die in kerkelijke kring warme gevoelens oproept: Nes Ammim. Idealistische protestanten uit Nederland, Duitsland, Zwitserland en de Verenigde Staten bouwden in de naoorlogse jaren een collectieve nederzetting op in het noorden van Israël. Deze kibboets (moshav) was bedoeld als een uiting van solidariteit met het Joodse volk, dat in het christelijke Europa was gedecimeerd. In de jonge staat Israël zou een nieuw begin gemaakt kunnen worden, en daarbij mochten de kerken niet ontbreken. Kerkhistoricus Gert van Klinken van de PThU schreef een boek over de complexe ontstaansgeschiedenis (1952-1967) van Nes Ammim.

Van Klinken: ‘De vernietiging van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog had een verpletterende indruk gemaakt. Er was zoveel misgegaan, ook vanuit de kerken, dat een nieuwe relatie met het Joodse volk urgent werd. Nes Ammim was een vorm van zelfkritiek na de grootste genocide in de Europese geschiedenis. Protestanten vonden: hier moet iets gebeuren, dus we gaan aan de slag. Ook interessant is dat een keer niet de dominees het voortouw namen. Het waren artsen die naar Israël gingen, vrouwen, tuinders uit het Westland, christenen met een Indonesische achtergrond…’

Verplaatsing

‘Het was een idealistisch initiatief, maar complex. Dat klinkt natuurlijk heel reformatorisch: aan al het goede wat je doet, zit ook een schaduwkant. Want de opbouw van de omgeving van Nes Ammim in de jaren vijftig was alleen mogelijk door het vertrek van de meeste Arabische bewoners in die streek: 80% van de oorspronkelijke bevolking was in 1948 gedwongen geweest te verhuizen. Dat wisten de stichters van Nes Ammim ook. Europeanen die de Holocaust van dichtbij hadden meegemaakt, zoals de Nederlanders en de Duitsers, waren er duidelijk over: er moest een land zijn voor het Joodse volk, waar het demografisch de meerderheid uit kon maken. Dat idee was niet uniek: iets vergelijkbaars gebeurde in de Verenigde Staten, Australië, Zuid-Afrika… Een toekomst voor een uit het Westen afkomstig volk werd mogelijk gemaakt door verplaatsing van delen van de oorspronkelijke bevolking. Nederlanders die na de oorlog emigreerden, bijvoorbeeld naar de Verenigde Staten of NieuwZeeland, wilden na een moeilijke tijd een nieuw begin maken. Het was volstrekt vanzelfsprekend dat ze in een grotendeels “leeg” land aankwamen dat ze zelf mochten inrichten. In Israël was dat niet anders.’

Breuk

‘In Nes Ammim ging die vanzelfsprekendheid echter niet voor iedereen op. De Zwitserse initiatiefnemers waren nauw betrokken bij het Arabische ziekenhuis in Nazareth, de Amerikanen hielden vast aan een vorm van christelijk getuigenis en botsten zo met de wensen van de Israëlische overheid. Het leidde vlak voor de Zesdaagse Oorlog in 1967 tot een breuk, waarbij de Zwitsers en Amerikanen buiten Nes Ammim kwamen te staan. Voor de Nederlandse en Duitse initiatiefnemers stond namelijk vast dat de relatie met het Joodse volk na de Holocaust noodzakelijk voorrang had – ook de christelijke Arabieren kwamen zo op de tweede plaats. Deze communis opinio over Israël ging pas schuiven na de Jom Kippoer oorlog van 1973. Het is lastig je het toenmalige referentiekader voor te stellen. De relatie met de

Arabieren was complex, maar die met de Joden bepaald niet minder. Terwijl het gesprek van Kerk en Israël zich ontwikkelde tot een gelijkwaardige academische dialoog en Nes Ammim zich daarbij aansloot, ging de klassieke Jodenzending in Amsterdam tot in de jaren zestig gewoon door. Aan Joodse zijde werd met verbazing opgemerkt dat menigeen zowel actief was voor Nes Ammim als voor die Jodenzending.’

Verlegenheid

‘Mijn boek is in verlegenheid ontvangen. Sommige pioniers van Nes Ammim ervoeren het als een klap in hun gezicht, zeker in Zwitserland. Moest dit nu werkelijk geschreven worden? Mijn antwoord is dat we de complexiteit van onze geschiedenis onder ogen dienen te zien om samen verder te komen. Dat is ook voor ons als PThU van belang. Enkele studenten hebben voordat corona toesloeg stage gelopen in Nes Ammim, dat zich heden ten dage inzet voor dialoog en praktische samenwerking van joden, christenen en moslims. Zowel de Joodse als de Arabische dialoogpartner confronteert ons met kritische vragen. Onze student Wilma Blaak kwam er in Nazareth al snel achter dat niet alleen Joden maar ook christelijke Arabieren pijnlijke herinneringen bewaren aan de westerse kerkgeschiedenis in de twintigste eeuw. Een reden te meer om het gesprek en de samenwerking te blijven zoeken, zoals actief gebeurt in het huidige Nes Ammim.’

Gert van Klinken, Nes Ammim: Protestants in the Young State of Israel, 1952-1967. ReLiC Studies in Dutch Religious History Volume 5. Hilversum: Verloren 2021. 414 pp., € 40,00.

Samen bijbelverhalen ontdekken en beleven! Samen bijbelverhalen ontdekken en beleven!

Het Centrum voor Bibliodrama start in oktober 2022 opnieuw met Het Centrum voor Bibliodrama start in oktober 2022 een tweejarige cursus opnieuw met een tweejarige cursus

BIBLIODRAMA BEGELEIDEN BIBLIODRAMA BEGELEIDEN

Informatie bij: Informatie bij: www.centrumvoorbibliodrama.nl

www.centrumvoorbibliodrama.nl