‘Water en bodem sturend: kunnen we het maken?’

Alex Hekman, voorzitter van de stuurgroep van het kennisprogramma NL2120, schreef samen met Deltares een essay dat liet zien hoe intensief landgebruik op veel plekken de grenzen van het wateren bodemsysteem overschrijdt. Dit essay ging vooraf aan Hekmans wetenschappelijke onderbouwing van de Kamerbrief ‘Water en bodem sturend’. Hekman, naast stuurgroep voorzitter ook Business Director Water bij Architecten en Ingenieursadviesbureau Sweco, hield onlangs een lezing tijdens de netwerkbijeenkomst van de Vereniging van Waterbouwers. Hieronder een terugblik. “Creativiteit en innovatiekracht gaan ons helpen om koploper nature based solutions te worden.”

“We zijn heer en meester en staan wereldwijd bekend om ons vermogen ons water- en bodemsysteem aan te passen aan onze wensen. Geen polder zo diep of we weten erop te bouwen, we brengen water naar droge zandgronden en als we land nodig hebben, leggen we meer of zee droog. De laatste tijd zien we helaas steeds vaker de achterkant van deze medaille; intensief landgebruik dat ons welvarend heeft gemaakt, komt met een prijs.”

Enorm trots en tegelijkertijd kwetsbaar

“Door ons goed ingeregelde infrastructurele systeem - waar we enorm trots op mogen zijn - zijn we tegelijkertijd kwetsbaar voor klimaatveranderingen.

Er is een grotere noodzaak dan ooit om op een andere manier om te gaan met het water- en bodemsysteem en er rekening mee te houden in de ontwerpfase.

Reactie

Vijf ontwerpprincipes voor nature based solutions

Bovendien moeten we rekening houden met klimaatverandering en weersextremen. Dit gaat over neerslag, droogte, maar ook over - en deze is heel relevant voor waterbouwers - de versnelde zeespiegelstijging die over enkele decennia op ons af gaat komen.

Ik wil hiermee niet zeggen dat wat we tot nu toe hebben gebouwd niet goed zou zijn, maar wél dat we op een andere manier moeten gaan kijken. Het maakbaarheidsdenken zit diep in onze genen: wij zetten het land naar onze hand en maken alles mogelijk. Daardoor zitten we in een systeem dat vooral technisch is ingegeven. Dat gaat niet zomaar veranderen, maar wat we wel moeten doen, is bouwen volgens andere ontwerpprincipes (zie kader, red.).”

“Nieuwe ontwerpprincipes vragen om nieuwe oplossingen. En in die nieuwe oplossingen ligt een uitdaging, ook voor waterbouwers. De oplossingen liggen deels in techniek, maar het gaat ook over financiering. Wie betaalt voor extra veiligheid, wie neemt de kosten voor z’n rekening als het zichtjaar verder ligt dan

‘Samen op weg naar een (over)leefbaar Nederland’

In een eerste reactie laat Jaap van der Weele, directeur bij De Vries & van de Wiel weten het prachtig te vinden om samen een stap te zetten naar meer kennisdeling en dus meer bewustwording en begrip voor dat wat nodig is voor een (over)leefbaar Nederland. Bewustwording op het feit dat we allemaal samen onderdeel zijn van een veel groter geheel is van belang. Dat maakt het volgens hem tegelijkertijd complex.

“Voor waterbouwers zit creativiteit en innovatie al honderden jaren in onze genen en manier van werken. Beter luisteren naar de wijsheid van de natuur is voor mij inmiddels vanzelfsprekend.” Om tot integrale, gedragen denkrichtingen te komen, is het volgens hem essentieel om een zekere mate van vrijheid, wendbaarheid en flexibiliteit te waarborgen, en bovendien een systemische benadering te hanteren.

“Misschien ben ik soms wel wat ongeduldig, maar op het gebied van financiering, wetgeving en governance zie ik veel belemmeringen die vertragend werken. Heldere keuzes op het gebied van Ruimtelijke Ordening zullen een onmisbare helpende hand gaan bieden voor het bereiken van ons gezamenlijk doel. Natuurlijk zijn waterbouwers vaak doeners, maar met een groot hart voor een leefbare toekomst voor ons allen.” nu gebruikelijk is, wie neemt en betaalt voor extra maatregelen buiten het plangebied? Eén van de oplossingsrichtingen hierbij is: nature based solutions. In het Nederlands: natuurlijke oplossingen. We zijn er fan van, maar we lopen wereldwijd niet voorop, terwijl we het goed kunnen! Kijk naar de oplossing die de natuureilanden in het Markermeer bieden voor ecologie en waterkwaliteit. Of naar de waterveiligheidsoplossing die we voor de Delflandse kust hebben gerealiseerd met de Zandmotor. Dat zijn hoogstandjes van ontwerpen vanuit het water- en bodemsysteem: aansluiten bij de natuurlijke dynamiek en natuurkracht van het water- en bodemsysteem. Toch zijn nature based solutions nog een ingewikkeld verhaal, want hoe reken je daar nu precies aan? Wat is de effectiviteit? Hoe klimaatbestendig zijn ze? Onze rekenervaring met natuurlijke oplossingen is nog te pril, daarom denken we nu dat traditionele oplossingen meer zekerheid bieden en goedkoper zijn.”

Bredere blik op een groter systeem

“Ontwerpen en bouwen voor nature based solutions vraagt om een bredere blik op een groter systeem. Als opdrachtgever moet je een andere ontwerpvraag stellen en dus een andere aanbesteding doen. Tenderen voor nature based solutions zorgt aan de andere kant van de tafel soms voor ongemak en onzekerheid: gaan nature based solutions niet veel meer kosten?

Programma NL2120 helpt ons de omslag te maken. NL2120 gaat onderzoeken hoe we knelpunten kunnen wegnemen: op gebied van techniek, maar ook in financiering, gouvernance en wetgeving.”

“NL2120 is veruit het allergrootste kennisprogramma dat we ooit gehad hebben in deltatechnologie. Dit programma met een omvang van ruim 150 miljoen euro is een enorm brede samenwerking van meer dan twintig partijen uit de blauwe én groene sector. Universiteiten, hogescholen, ingenieursbureaus, aannemerij, overheden, waterschappen én groene partijen als Natuurmonumenten, Stichting ARK en Wereldnatuurfonds. De kracht van dit programma is de breedte van dit consortium; tegelijkertijd is deze breedte de grootste uitdaging. De brug tussen blauw en groen is niet eerder zo geslagen. Het is een koppeling tussen

1. Niet afwentelen

Het is onze morele plicht na te denken wat er op ons afkomt. Wat je nu bouwt mag geen overlast bezorgen, noch aan de ‘buurman’, noch aan volgende generaties

2. Vergroten van de sponswerking

Water beter opvangen en langer vasthouden

3. Rekening houden met extremen

In 2018 hadden we te maken met een 1 op 100 droogte, in 2019 trad deze weer op. We moeten stresstests op onze ontwerpen leggen en zo risico’s in kaart brengen om ontwrichtende schade en slachtoffers te voorkomen.

4. Aanpasbaar bouwen

We bouwen nu met zichtjaar 2050 en houden rekening met wat we nu weten van klimaatverandering. Maar we moeten verder en breder kijken. Bouw dijken die we kunnen uitbreiden, verhogen, verbreden. Maak (meer) ruimte voor waterbergingen

5. Herstellen aangetaste systemen academische kennis en toepassingskennis van natuurpartijen die weten hoe we moeten ontwerpen en waterbouwers die weten hoe we het kunnen realiseren. Wat ons waterbouwers en -ontwerpers groot heeft gemaakt, zijn creativiteit en innovatiekracht. Hiermee hebben we eeuwen onze maakbaarheid vormgegeven. Diezelfde houding en karaktereigenschappen om telkens op zoek te willen gaan naar nieuwe oplossingen, gaat ons helpen om koploper nature based solutions te worden.”

Kijk bij ontwikkeling of er mogelijkheden zijn om de natuurlijke werking van het systeem te herstellen en benut ze ten volle.

Meer informatie: