แทนเงินพดด้วงได้เสียชีวิตอย่างกะทันหัน นายโหมดสามารถติดตั้งเครื่องจักรจนใช้ งานได้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้า อยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มี บรรดาศักดิ์เป็น “พระวิสูตรโยธามาตย์” ดูแลกํากับการผลิตเหรียญเงิน ! ถื อ ได้ ว ่ า ท่ า นเป็ น ขุ น นางซึ ่ ง เป็ น ผู ้ ท ี ่ มี ช ื ่ ื ่ อ เสี ย งและกว้ า งขวางในหมู ่ ส ั ง คม ชาวตะวั น ตกในสยามและยอมรั บ ความ สามารถด้านช่างชั้นสูงของท่านเป็นอย่าง มาก ด้วยชื่อเสียงและความสามารถท่ีมี โดดเด่ น มา ตลอดในรั ช กาลพระบาท สมเด็ จ พระจอมเกล้ า เจ้ า อยู ่ ห ั ว เมื ่ อ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ผ่านพิธีบรมราชาภิเษกเป็นคร้ังท่ี ๒ และ ต้องการปรับเปล่ียนแนวทางการปกครอง ประเทศและดึงอํานาจในการบริหารและ จัดการมายังพระองค์เองจากกลุ่มตระกูล ขุนนางเก่า คือ สมเด็จเจ้าพระบรมมหา ศรี ส ุ ร ิ ย วงศ์ จ ึ ง ทรงพระกรุ ณ าโปรดเกล้ า ฯ เลื ่ อ นเป็ น พระยา กระสาปนกิจโกศลเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๑ ดํารงตําแหน่งจางวางกรม กระสาปน์สิทธิการ ตําแหน่งผู้บังคับการโรงหล่อเหล็กของกรม ทหารเรือและตําแหน่งผู้บังคับการโรงแก๊สหลวง ต่อมาทรงพระ กรุ ณ าโปรดเกล้ า ฯ ให้ ด ํ า รงตํ า แหน่ ง ในปรี ว ี เ คาท์ ซ ิ ล หรื อ สภาที่ปรึกษาในพระองค์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๗
พระยากษาปนกิ จ โกศล ในช่ ว งบั้ น ปลายชีว ิต เกี ่ ย วข้อ ง กั บ คดี ค วามพระปรี ช ากลการ บุ ต รชายที ่ถ ู กข้ อ หาทุ จริ ต การทํา ทองที่ บ ่ อ ทอง เมือ งกบิ น ทร์ บ ุร ี และมี ค วามผิ ด อี ก หลายข้ อ หา จนต้ อ งถู ก ปลดออกจาก ตํ าแหน่ ง ถอดบรรดาศั กดิ์ และจํ าคุก เมื ่ อ พ.ศ. ๒๔๒๒ เมื ่ อ สู ง วั ย แล้ ว และพ้ น โทษเมื ่อ พ.ศ. ๒๔๓๐ ถึง แก่อ นิจ กรรม เมื่ อ อายุ ๗๘ ปี
! พระยากษาปนกิจโกศลมีบทบาทสําคัญร่วมกับพระยาเจริญราชไมตรี (ตาด) ผู้เป็นน้องชายในสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดินเมื่อ แรกตั้งมี ๑๒ ท่าน จัดระบบแก้ไขภาษีและจัดระบบศาลให้ขึ้นตรง ต่อพระเจ้าอยู่หัว และเป็นประธานชําระคดีฉ้อโกงพระราชทรัพย์และ ไม่ ร ่ ว มมื อ กั บ สภาที ่ ป รึ ก ษาราชการแผ่ น ดิ น เสนาบดี ก รมนา (พระยาอาหารบริรักษ์ (นุช) บุตรเขตของสมเด็จเจ้าพระยาฯ) ซ่ึงก็ เป็นหนึ่งในสภาที่ปรึกษาในพระองค์ด้วยและมีการพาดพิง ไปถึงสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ จนพระยา อาหารบริรักษ์ต้องถูกออกจากราชการถูกริบราชบาทว์ ถูก เฆี่ยนและจําคุก ! นักประวัติศาสตร์หลายท่านเห็นว่าการกระทําเหล่านี้ เป็นการท้าทายและสร้างให้เกิดความขัดแย้งในกลุ่มตระกูล ขุนนางด้วยกัน แม้จะเป็นที่แน่ชัดว่าการตรวจสอบกรณี ทุจริตดังกล่าวเป็นการทําหน้าที่ในช่วงการกระชับอํานาจ ของพระมหากษัตริย์ที่ขึ้นครองราชย์ในวัยเยาว์ และผ่าน พระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่ ๒ และกําลังอยู่ในช่วง สร้างอํานาจบารมีเพ่ือปกครองบ้านเมือง ! แต่ ช ะตากรรมของพระยากระสาปนกิ จ โกศลใน บั้นปลายชีวิตไม่ราบรื่นนัก อันเนื่องมาจากการเกี่ยวข้อง กับคดีความพระปรีชากลการ บุตรชายที่ถูกข้อหาทุจริต การทําเหมืองทองที่บ่อทอง เมืองกบินทร์บุรี และมีความ ผิดอีกหลายข้อหา พัวพันกับความเสี่ยงที่จะนําอํานาจจาก ภายนอกเข้ามาแทรกแซงกิจการภายในของสยาม จนบิดา ต้องถูกปลดออกจากตําแหน่ง ถอดบรรดาศักดิ์ และจําคุก ไปด้วยเมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๒ ในช่วอายุที่สูงวัยแล้ว พระยา เงิน ตราที่ใช้ในรัช กาลพระบาทสมเด็ จพระจอมเกล้ าเจ้า อยู ่ห ั ว กระสาปนกิจโกศลพ้นโทษเม่ือ พ.ศ. ๒๔๓๐ และถึงแก่ (ภาพจาก http://th.wikipedia.org อนิจกรรมเมื่อวันที่ ๒๖ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๓๙ อายุได้ “ประวัต ิ ศาสตร์ หน่ว ยเงิ นที ่ ใช้ ในประเทศไทย) ๗๘ ปี
33