Groningen 75 jaar vrij!

Door Annemarie Bergfeld

Hier en daar staat een oorlogsmonument en in de dijk tussen Hunsingosluis en Reitdiepsluis zijn nog een paar mitrailleurnesten te herkennen. Het zijn de enige sporen in het landschap van Waddenland die aan de Tweede Wereldoorlog herinneren. Verhalen zijn er nog wel volop. En die worden niet vergeten bij het vieren van 75 jaar bevrijding.

Van kinds af aan is Ties Groenewold (28) al gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Alles wat hij te pakken heeft kunnen krijgen over de Duitse bezetting in Groningen stelt hij tentoon in zijn eigen Oorlogsmuseum Middelstum. Zo heeft hij bijvoorbeeld tussen de 3000 en 3500 foto’s, allemaal tussen 1940 en 1945 door Duitse soldaten gemaakt in de provincie Groningen. Een bijzonder stuk in zijn collectie is het graflint van Obergefreiter (soldaat) Hinrich Butt (23.3.01 - 13.7.44). Butt was in Zoutkamp gelegerd bij de Hafenkapitän Groningen, waar hij de verantwoordelijkheid had over de kust tussen Zoutkamp en Schiermonnikoog.

In Zoutkamp is een begeleide rondwandeling langs markerings/herinneringspunten uit de Tweede Wereldoorlog te maken

Op een onfortuinlijke julidag kapseisde vermoedelijk zijn motorbootje en verdronk hij. ‘Unserem Lieben Kameraden, als letzter Grusz, Die Besatzungen der Motorschiff Ida und Pelikan’ staat op het graflint. Ook heeft Ties de brieven die Butt aan zijn vrouw in Bremerhaven en aan zijn vriendin in Ulrum schreef. Een serie foto’s van Hinrich Butt in Zoutkamp en van zijn begrafenis op Esserveld in Groningen vormen het sluitstuk van het verhaal van deze soldaat.

Op Schiermonnikoog gestrand

In het jaar dat we 75 jaar bevrijding vieren wordt uitgebreid stilgestaan bij de vlucht van een grote groep SD’ers en hun Nederlandse medewerkers van Groningen naar Schiermonnikoog. Het Scholtenhuis aan de Grote Markt was berucht vanwege de ‘ondervragingen’ (lees: martelingen) door de Sicherheitsdienst. Hiervandaan sloegen circa 120 SD’ers op 15 april 1945, de dag na de definitieve aanval van de Canadezen op Groningen, op de vlucht naar Zoutkamp. In vier boten die ze daar vorderden, staken ze over naar Schiermonnikoog met het idee van daaruit de oversteek naar het ‘veilige’ Duitse Borkum te maken. Op Schier waren al 600 Duitse soldaten van de Kriegsmarine gelegerd. Kapitein Wittko kwartierde de nieuwkomers in verschillende boerderijen in. Robert Lehnho·, één van de meest beruchte beulen van het Scholtenhuis, trok zich terug in een hut bij de eendenkooi. De boot die de groep vanuit Borkum zou komen halen kwam niet opdagen, de bevrijders rukten op, ze zaten op Schiermonnikoog in de val. Bijzonder is dat dit eiland als allerlaatste deel van Nederland werd bevrijd. Pas op 11 juni vertrokken de laatste Duitse soldaten. De groep SD’ers werd vastgezet in Groningen. Lehnhoff kreeg later de doodstraf, zijn executie vond plaats in 1950. De spullen die de Duitsers in 1945 na hun aftocht op het eiland achterlieten gingen op de brandstapel; het vuur zou drie dagen gewoed hebben.

In het jaar dat we 75 jaar bevrijdingvieren wordt uitgebreid stilgestaan bij de vlucht van een grote groep SD’ers en hun Nederlandse medewerkers van Groningen naar Schiermonnikoog. Het Scholtenhuis aan de Grote Markt was berucht vanwege de ‘ondervragingen’ (lees: martelingen) door de Sicherheitsdienst. Hiervandaan sloegen circa 120 SD’ers op 15 aprilIn drie tentoonstellingen (in Visserijmuseum in Zoutkamp, Bunkermuseum Schiermonnikoog en Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen) wordt dit jaar uitgebreid stilgestaan bij de vlucht van de SD’ers.

Daarnaast staan vaararrangementen naar Schiermonnikoog in het voetspoor van deze geschiedenis op het programma. De historische garnalenkotter ZK4 volgt de route van de vluchtende SD’ers. Van 4 april tot en met 1 november is de expositie SD op de vlucht voor de bevrijder - Vissersdorp in oorlogstijd in het Visserijmuseum te bezichtigen. Naast de vlucht van een grote groep SD’ers geeft de expositie een indruk van het dagelijks leven in het Groningse vissersdorp en de besognes van de visserman tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vervolgens worden op Schiermonnikoog - op de fiets- diverse oorlogsmarkeringspunten bezocht. Een deskundige gids begeleidt deze dagtochten (data: 26 april, 24 mei, 13 juni en 6 september). In Zoutkamp is een begeleide rondwandeling langs markerings/ herinneringspunten uit de Tweede Wereldoorlog te maken. Op 19 april, 10 mei, 28 juni, 16 augustus en 20 september.

www.visserijmuseum.com bunkermuseum.wordpress.com www.ovcg.nl

Boeken

In het boekje Flugwaffe Warffum beschrijft Ties Groenewold tot in detail de geschiedenis van een kleine Duitse stelling in de Noordpolder bij Warffum. €14,95 te bestellen via www.atlasvandeoorlog.nl of via Oorlogsmuseum Middelstum info@oorlogsmuseummiddelstum.nl of www.facebook.com/obmmiddelstum

In De Canadezen, hun opmars door Europa tot Pocket Delfzijl volgen Hans Beukema en Joël Stoppels de militairen van het Eerste Canadese Leger die dwars door Europa trokken om uiteindelijk de stad Groningen en Delfzijl te bevrijden. €29,95 in de boekhandel of via maritext@ziggo.nl

75 Jahre Freiheit – Geschichten vom Krieg

Hier und da ein Kriegsdenkmal und im Deich bei Zoutkamp ein paar alte MG-Nester: Sie sind die einzigen Spuren in der Landschaft des Wattenlandes, die noch an den Krieg erinnern. Geschichten und Erzählungen gibt es jedoch zuhauf, und die sollen beim Gedenken an die Befreiung vor 75 Jahren nicht vergessen werden. Ties Groenewold, den die Zeit des Zweiten Weltkriegs nicht loslässt, hat sein eigenes Kriegsmuseum eingerichtet. Hier zeigt er um die 3000 bis 3500 Fotos, allesamt aufgenommen von deutschen Soldaten. Besondere Stücke in seiner Sammlung sind die Grabschleife und die Briefe des Soldaten Hinrich Butt. Butt kam auf See um, als vermutlich das kleine Schiff, auf dem er Wache schob, im Sturm kenterte. Das Fischereimuseum in Zoutkamp, das Bunkermuseum auf Schiermonnikoog und das Kriegsund Widerstandszentrum Groningen beschäftigen sich dieses Jahr mit der Flucht von 120 SD-Leuten im Frühjahr 1945. Diese waren von Groningen auf die Insel Schiermonnikoog geflohen und wollten von dort aus nach Borkum gelangen, doch die Überfahrt scheiterte. Schiermonnikoog wurde als allerletzter Teil der Niederlande befreit. Nachdem die letzten Deutschen die Insel am 11. Juni 1945 verlassen hatten, wurden alle zurückgelassenen Sachen auf einen Scheiterhaufen geworfen, dessen Feuer drei Tage lang gelodert haben soll.

The 75th anniversary of liberty – war stories

The few traces of WWII in the Waddenland countryside are limited to the occasional war memorial and a machine-gun nest here and there along the dyke near Zoutkamp. This certainly does not apply to the stories relating to the war, which come in abundance and play a main role in the celebration of the 75th anniversary of liberation. Ties Groenewold is fascinated by WWII and has even set up his very own war museum. His collection of photos comprises 3000 to 3500 images, all taken by German soldiers. Special collection items include the funeral ribbon and letters belonging to soldier Hinrich Butt. It is generally believed that Butt died at sea when the boat he was patrolling on capsized. This year, the Visserijmuseum in Zoutkamp, the Bunkermuseum on the island of Schiermonnikoog and the Oorlogs-en Verzetscentrum Groningen are devoting special attention to the approximately 120 members of the SD who fled from Groningen to Schiermonnikoog in the spring of 1945. Their plan was to cross over from this island to the German island of Borkum, but they failed. Schiermonnikoog was the last region in the Netherlands to be liberated after the Germans left on 11 June. Everything they left behind ended up on a giant bonfire which – the story goes – raged for three full days.