HOVO Amsterdam cursusaanbod najaar 2017

!

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina I

HOVO AMSTERDAM

VU VANAF VIJFTIG najaar 2017 cursussen colleges excursies

VU

VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM

IS VERDER KIJKEN

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina II

II contact

hovo Amsterdam De Boelelaan 1105 1081 hv Amsterdam e-mail: hovoAvu.nl telefoon (020) 598 56 69 / bereikbaar 9.30 – 14.00 uur website: www.hovo.vu.nl facebook: www.facebook.com/hovo.amsterdam twitter: twitterAhovoamsterdam

HOVO programmacommissie

De hovo programmacommissie heeft als voornaamste taak het bewaken van de kwaliteit van het onderwijs van hovo.

De leden zijn aangesteld namens de Vrije Universiteit. prof. dr. Herman Verhoef, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen (voorzitter) prof. dr. Leo Hoek, Faculteit der Geesteswetenschappen drs. Brenda van Keeken, Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen prof. dr. Piet Mulders, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen prof. dr. Arko Oderwald, vu Medisch Centrum prof. mr. Jan Struiksma, Faculteit der Rechtsgeleerdheid dr. Anja Swennen, Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen drs. Carolien van Bergen, algemeen coördinator hovo Amsterdam drs. Dominicus Kamsma, directeur ucgb dr. Bob Baljet, cursist hovo, voorzitter Stichting Vrienden hovo vu drs. Alma van Donk, Bureau Bestuurszaken vu drs. Nori Leurs, dienst Studentenzaken Onderwijs

medewerkers HOVO Amsterdam

drs. Carolien van Bergen, opleidingsmanager hovo Amsterdam (samenstelling programma, algemeen management) mw. Vivian van Piggelen, medewerker studentzaken mw. Aimée van Veldhoven, medewerker studentzaken mw. Madelon Voordouw, medewerker studentzaken, communicatiemedewerker De in deze gids gebruikte afbeeldingen zijn rechtenvrij of gebruikt met toestemming van de rechthebbende.

Verplichte vermeldingen van rechthebbenden staan hieronder.

Mocht u desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, neemt u dan alstublieft contact met ons op binnen de verschijningsperiode van deze gids.

De volgende afbeeldingen vallen onder de Creative Commons licences en zijn afkomstig van Wikimediacommons. (l=links, m=midden, r=rechts; kv=omslag voor; ka=omslag achter) kv, By Georges Jansoone (JoJan) - Ontwerper: Iacobo a Daventria (Jacob van Deventer) Uitgegeven door Ortelius vanaf 1570 (Own work (Own photo)); Door Urashimataro (Eigen werk); p.16r, Myrabella; p.21l, Goldi64; p.21m, By Uoaei1 (Own work); p.21r, By Dominicus Johannes Bergsma (Own work); p.23r, Door Sailko (Eigen werk); p29m, By Zhang Zhenshi (1914–1992). Mao Zedong portrait attributed to Zhang Zhenshi and a committee of artists; p.29r, Door Urashimataro (Eigen werk); p.30m, By Firedrop (Own work); p.31r, By WolfgangRieger; p.32l, Jean-Baptiste Van der Hulst; p.35l, By The Kathryn and Shelby Cullom Davis Library; p.35m, Peterbiezelinge from nl; p.35r, By Ferran Cornellà (Own work); p.36l, By Adam Jones from Kelowna, BC, Canada; p.41r, Door Eymery (Eigen werk); p.43r, By Jaimrsilva (Own work); p.44l, By Biccie (Own work); p.46r, By Alton (Own work); p.47m, By Olivier Bruchez; p.50r, By Foto: Bernd Schwabe (Own work); p.51r, By Rob Hurson (Own work); p.52l, By Mbdortmund (Own work); p.52r, By François Bianco (Nasca’s handshake); p.53l, By G.Lanting (Own work); p.56r, By Veldkamp, Gabriele and Maurer, Markus; p.58r, By Dr. Bernd Gross (Own work); p.62l, By Dhp1080, svg adaptation by Actam (Image:Neuron.svg); p.62m, By BruceBlaus (Own work); p.62r, By böhringer friedrich (Own work), p.63l, By Harald Hoyer from Schwerin, Germany (The Path of Cereal Destruction); p.63m, By FDB (by e-mail from FDB headquater); p.63r, Door petrr; p.64l, By Georges Jansoone (JoJan) - Ontwerper: Iacobo a Daventria (Jacob van Deventer) Uitgegeven door Ortelius vanaf 1570 (Own work (Own photo)); p.65l, The Portable Antiquities Scheme/ The Trustees of the British Museum; p.66m, By BenFrantzDale (A Gamma Sterling Engine); p.67l, By The original uploader was Dc987 at English Wikipedia; p.70l, By Grendelkhan (Own work); p.70r, By Jiuguang Wang (Own work); ka, Door Sailko (Eigen werk ) Overige verplichte bronvermelding: p.61l, Gert Beukema

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 1

hovo Amsterdam Najaar 2017

Cursussen en hoorcolleges aan de Vrije Universiteit

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 2

Najaar 2017

inhoudsopgave

2 3

Voorwoord

4

Rooster per kennisdomein

6

Rooster per dag en periode

algemene informatie

8

Over hovo Amsterdam

cursusbeschrijvingen

10 24 38 50 60 62

Architectuur en kunstgeschiedenis (Cultuur)Geschiedenis Letteren, taal- en muziekwetenschap FilosoďŹ e en religie Psychologie Medische en exacte vakken

HOVO-kindercollege HOVO-winterlezing

69 70

Samen op reis naar de planeten Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie?

aanmelding

71 73 75 76

Aanmelden en algemene voorwaarden Aanmeldformulieren Bereikbaarheid en faciliteiten vu Plattegrond en onderwijslocaties

cursusoverzichten

Vrije Universiteit

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 3

voorwoord

3

We leven in interessante tijden: geopolitieke ontwikkelingen, klimaat, vluchtelingen – er spelen momenteel nogal wat ‘grote kwesties’. hovo Amsterdam biedt graag inzicht in de bredere context: onze cursussen geven verdieping en achtergronden, zodat u verder kunt blijven kijken dan de waan van de dag.

Daarom zijn we trots op de multidisciplinaire cursus over voeding en klimaat, waarin sprekers als voedingsdeskundige Martijn Katan en waterprofessor Arjen Hoekstra verrassende verbanden leggen. In de filosofiecursus ‘Kosmopolitisme’ onderzoekt u hoe we in dialoog met de ander ontmoetingen tot stand kunnen (en moeten) brengen.

Wat leert de geschiedenis ons? Waar haalt Erdogan zijn inspiratie vandaan – dat hoort u bij de cursus over het laatste kalifaat: het Ottomaanse rijk. En hoe werkt de lange geschiedenis van China nog door tot op de dag van vandaag? Wat brengen de klassieke teksten ons?

De hoofdwerken van filosofen Plato, Rawls en Foucault bieden, net als Shakespeare, Jane Austen en Kafka inzichten in de wereld, de politiek of het menselijk leven in het algemeen.

Wilt u gedurende langere tijd kennis opdoen over één thema? Kies dan voor een leergang: op pagina 7 vindt u alle leergangen op een rij, waaronder de nieuwe leergang Westerse muziekgeschiedenis.

We gaan dit najaar de ruimte in en we kijken naar de toekomst: Henny Lamers praat u bij over leven in het heelal. En u kunt samen met uw (klein)kinderen naar het hovo-kindercollege ‘Op reis naar de planeten’ – voor jong en oud(er). De toekomst komt razendsnel dichtbij in de hovo-winterlezing van Frank van Harmelen: kunstmatige intelligentie. Van harte aanbevolen, deze spannende lezing over een gebied dat zich zo snel ontwikkelt dat het ons allemaal raakt!

Ik wens u een inspirerend najaar toe, mede namens de voorzitter van de hovo-programmacommissie prof. dr. Herman Verhoef.

Drs. Carolien van Bergen Opleidingsmanager hovo Amsterdam

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 4

Rooster per kennisdomein

cursusoverzicht

4 kunstgeschiedenis

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 23

architectuur

20 21 22

(cultuur)geschiedenis

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

letteren

38

Johan Maelwael: In de schaduw van de gebroeders Van Limburg drs. Thea Willemsen Woord en beeld drs. Ernest Kurpershoek Leergang Modern Design drs. Betty Abas Geschiedenis van het moderne design ii drs. Betty Abas Leergang Kunstgeschiedenis drs. Frans Henk Hoekstra Kunstgeschiedenis i – Klassieke oudheid drs. Frans Henk Hoekstra Kunstgeschiedenis iv – Barok en rococo drs. Frans Henk Hoekstra Kunstgeschiedenis vii – Beeldende kunst en bouwkunst (1940 tot ca. 1980) drs. Frans Henk Hoekstra Leergang Kunst in Context drs. Frans Henk Hoekstra Kunst in context ii – Collectie Stedelijk Museum (1900–nu) drs. Frans Henk Hoekstra Joodse kunst dr. Diklah Zohar Leergang Architectuurgeschiedenis drs. Betty Abas Architectuurgeschiedenis i – Van vroegchristelijk tot en met de gotiek drs. Betty Abas Het Japanse huis dr. ir. Birgit Jürgenhake Leergang Nederlandse geschiedenis drs. Feico Houweling Nederlandse geschiedenis i – Oudheid en vroege middeleeuwen drs. Feico Houweling Nederlandse geschiedenis iii – De Republiek drs. Feico Houweling Leergang Europese geschiedenis drs. Feico Houweling Europese geschiedenis iii – Het Europa van de nationale staten drs. Feico Houweling China, de oude nieuwe grootmacht drs. Victor Melenhorst Filosofische betrekkingen tussen India en de Griekse wereld dr. Henk Singor Reizen en rondtrekken in het Romeinse rijk prof. dr. Fik Meijer Willem i, Willem ii en Willem iii dr. Jeroen Koch, dr. Jeroen van Zanten en dr. Dik van der Meulen De opkomst en ondergang van Napoleon Bonaparte prof. dr. Hans Renner Europa's laatste kalifaat drs. Maurice Blessing 100 jaar Oktoberrevolutie: een geschiedenis van het Sovjet-socialisme drs. Dick Salfischberger Politieke ideologieën dr. Koen Vossen Indonesië en Nederland Tom van der Geugten Herodotus’ Historiën drs. Hein van Dolen

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 5

39 40 41 42 43 taalwetenschap

44

muziekwetenschap

45 46 47 48 49

filosofie

50 51 52 53 54 55 56 57 58

religie

59

psychologie

60 61

medische vakken

62

exacte vakken

63 64 65 66 67 68

HOVO-kindercollege

69

HOVO-winterlezing

70

Literatuur en geneeskunde: Angst prof. dr. Arko Oderwald Shakespeare en zijn tijdgenoten (deel i) drs. Ron Hoffman Jane Austen: Emma, Persuasion en Lady Susan drs. Ron Hoffman Het Amsterdam van Jacob van Lennep prof. dr. Marita Mathijsen Franz Kafka en Midden-Europa rond 1900 drs. Michiel Hagdorn Van 'olla vogala' tot Poldernederlands dr. Jan Stroop De Russische componisten van de 20ste eeuw drs. Jan Ezendam Harmonieleer i dr. Marcel Zwitser Lutherse kerkmuziek van Luther tot Bach dr. Marcel Zwitser Leergang Muziekgeschiedenis drs. Frans Jansen Westerse Muziekgeschiedenis i – De middeleeuwen drs. Frans Jansen Je vriend, je beste vijand prof. dr. Henk Woldring Nietzsche: denker en ziener drs. Arnold Ziegelaar Kosmopolitisme – Leven in tijden van verandering drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer Discipline, toezicht en straf van Foucault drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer Leergang Filosofiegeschiedenis drs. Arend Klaas Jagersma Filosofiegeschiedenis i – De antieke wijsbegeerte drs. Arend Klaas Jagersma De Politeia van Plato drs. Arend Klaas Jagersma Filosofie van de Verlichting ii drs. Arend Klaas Jagersma De rechtvaardigheidstheorie van John Rawls drs. Hans Charmant De Thora en de kwetsbare mens dr. Paul Gabriner Leergang Psychologie dr. Andreas Wismeijer Psychologie iii – Persoonlijkheidspsychologie (2) – verdieping dr. Andreas Wismeijer De hersenen: van cel tot gedrag dr. Hanneke Hulst e.a.

Voeding en duurzaamheid dr. Harry Aiking e.a.

Dynamiek van de Nederlandse kust prof. dr. Guus Borger Tussen vuistbijl en grotschildering prof. dr. Bert Boekschoten Thermodynamica en de regels van het spel dr. Urs Wyder Kwantummechanica voor niet-fysici Ir. Paul van Leeuwen MSc Over leven in het heelal prof. dr. Henny Lamers hovo-kindercollege Samen op reis naar de planeten prof. dr. Henny Lamers hovo-winterlezing Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie? prof. dr. Frank van Harmelen

5

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 6

Rooster per dag en periode*

cursusoverzicht

6 maandagochtend 25 september t/m 4 december 25 september t/m 4 december 2 oktober t/m 11 december 6 november t/m 11 december

16 28 52 11

25 september t/m 4 december 25 september t/m 4 december 25 september t/m 4 december 25 september t/m 4 december 2 oktober t/m 11 december

13 19 26 40 53

9 oktober t/m 23 oktober

30

Kunstgeschiedenis iv – Barok en rococo Europese geschiedenis iii – Het Europa van de nationale staten Kosmopolitisme – Leven in tijden van verandering Woord en beeld maandagmiddag

Geschiedenis van het moderne design ii Kunst in context ii – Collectie Stedelijk Museum (1900–nu) Nederlandse geschiedenis iii – De Republiek Shakespeare en zijn tijdgenoten (deel i) Discipline, toezicht en straf van Foucault maandag- en woensdagmiddag

Filosofische betrekkingen tussen India en de Griekse wereld maandagavond

2 oktober t/m 11 december

51

26 september t/m 5 december 19 september t/m 12 december 3 oktober t/m 14 november 7 november t/m 5 december

46 61 50 44

26 september t/m 5 december 26 september t/m 7 november 26 september t/m 5 december 26 september t/m 5 december 26 september t/m 5 december 4 oktober t/m 29 november 10 oktober t/m 14 november 14 november t/m 12 december

37 42 43 47 56 64 65 33

16 januari t/m 25 januari

31

26 september t/m 5 december

55

Nietzsche: denker en ziener dinsdagochtend

Harmonieleer i Psychologie iii – Persoonlijkheidspsychologie (2) - verdieping Je vriend, je beste vijand Van ‘olla vogala’ tot Poldernederlands dinsdagmiddag

Indonesië en Nederland Het Amsterdam van Jacob van Lennep Franz Kafka en Midden-Europa rond 1900 Lutherse kerkmuziek van Luther tot Bach De Politeia van Plato Dynamiek van de Nederlandse kust Tussen vuistbijl en grotschildering De opkomst en ondergang van Napoleon Bonaparte dinsdag- en donderdagmiddag

Reizen en rondtrekken in het Romeinse rijk dinsdagavond

Filosofiegeschiedenis i – De antieke wijsbegeerte woensdagochtend

27 september t/m 15 november 27 september t/m 6 december 4 oktober t/m 15 november 15 november t/m 6 december

22 35 23 38

27 september t/m 6 december 27 september t/m 6 december 27 september t/m 8 november 1 november t/m 22 november 15 november t/m 13 december

21 58 67 10 68

Het Japanse huis 100 jaar Oktoberrevolutie: een geschiedenis van het Sovjet-socialisme Joodse kunst Herodotus’ Historiën woensdagmiddag

Architectuurgeschiedenis i – Van vroegchristelijk tot en met de gotiek De rechtvaardigheidstheorie van John Rawls Kwantummechanica voor niet-fysici Johan Maelwael: In de schaduw van de gebroeders Van Limburg Over leven in het heelal

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 7

donderdagochtend 28 september t/m 7 december 28 september t/m 30 november 5 oktober t/m 16 november 12 oktober t/m 7 december

17 62 34 59

28 september t/m 7 december 28 september t/m 7 december 28 september t/m 9 november 5 oktober t/m 7 december 5 oktober t/m 7 december 5 oktober t/m 14 december

15 41 63 29 49 66

29 september t/m 3 november

36

29 september t/m 8 december 1 december t/m 15 december 1 december t/m 26 januari

39 32 45

Kunstgeschiedenis vii – Beeldende kunst en bouwkunst (1940 tot ca. 1980) De hersenen: van cel tot gedrag Europa’s laatste kalifaat De Thora en de kwetsbare mens donderdagmiddag

Kunstgeschiedenis i – Klassieke oudheid Jane Austen: Emma, Persuasion en Lady Susan Voeding en duurzaamheid China, de oude nieuwe grootmacht Westerse Muziekgeschiedenis i – De middeleeuwen Thermodynamica en de regels van het spel vrijdagochtend

Politieke ideologieën vrijdagmiddag

Literatuur en geneeskunde: Angst Willem i, Willem ii en Willem iii De Russische componisten van de 20ste eeuw zaterdagochtend

23 september t/m 9 december 23 september t/m 16 december

25 57

Nederlandse geschiedenis i – Oudheid en vroege middeleeuwen Filosofie van de Verlichting ii

zaterdag 21 oktober 2017 dinsdag 19 december 2017

69 60

hovo-kindercollege Samen op reis naar de planeten hovo-winterlezing Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie?

Algemene informatie over de HOVO-leergangen

12 14 18 20 24 27 48 54 60

Leergang De geschiedenis van het Modern Design Leergang Kunstgeschiedenis Leergang Kunst in Context Leergang Architectuurgeschiedenis Leergang Nederlandse geschiedenis Leergang Europese geschiedenis Leergang Westerse muziekgeschiedenis Leergang Filosofiegeschiedenis Leergang Psychologie * collegevrije dagen staan bij de cursusbeschrijvingen vermeld

7

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 8

HOVO Amsterdam

Wat is hovo Amsterdam ?

VU vanaf vijftig 8 onderwijs bij HOVO Amsterdam?

Sinds 1990 biedt de Vrije Universiteit – onder de noemer hovo Amsterdam – onderwijs voor iedereen vanaf vijftig jaar. Het aanbod bestaat uit hoorcolleges en cursussen op het gebied van : algemene ontwikkeling: kunst, architectuur, letteren, muziek, archeologie en (cultuur)geschiedenis; beschouwing: filosofie en religie; mens en maatschappij: actuele thema’s op het gebied van economie, sociale wetenschappen en psychologie; exacte wetenschappen: exacte vakken en medische wetenschap.

deskundig en inspirerend onderwijs

hovo is onderdeel van de Vrije Universiteit (het vu Universitair Centrum voor Gedrag en Bewegen). U kunt dan ook rekenen op deskundige en inspirerende docenten. Op ruimte voor eigen oordeelsvorming. Op discussie, kritische beschouwing en verdieping. hovo staat voor wetenschappelijk onderwijs, dus voor studeren en een zelfstandige leerhouding. De onderwijskwaliteit wordt gewaarborgd door de hovo Programmacommissie, die bestaat uit vertegenwoordigers van de Vrije Universiteit.

collegeperiodes

hovo Amsterdam biedt colleges in het najaar, in het voorjaar en in de zomer. In december bieden wij bovendien een speciale lezing aan: de hovo Winterlezing.

HOVO Nederland

hovo Amsterdam is lid van hovo Nederland. hovo Nederland is de landelijke vereniging van hovo-instellingen en heeft als doel hoger onderwijs voor ouderen (lees: iedereen vanaf vijftig jaar) in Nederland te ondersteunen. Meer informatie vindt u op www.hovonederland.nl.

aanbod en aanmelding via de website

U kunt ons volledige programma ook bekijken op www.hovo.vu.nl.

Praktische onderwijsinformatie

onderwijsniveau

Het onderwijsniveau van hovo is algemeen inleidend en is vergelijkbaar met dat van eerstejaarscolleges. Vanwege de gestelde leeftijdsgrens wordt een algemene ontwikkeling bij de deelnemers verondersteld, maar specifieke voorkennis is niet nodig – tenzij dit bij de cursusomschrijving anders staat vermeld.

onderwijsvorm

De meeste cursussen bestaan uit hoorcolleges met gelegenheid tot vragen of discussie en een vorm van zelfstudie. Vaak is een reader beschikbaar die de docenten hebben samengesteld, een syllabus die de docenten hebben geschreven, of wordt een boek opgegeven.

zelfstudie

U bepaalt zelf hoe diep u op de stof ingaat: hovo kent geen studieverplichting, maar biedt wel de mogelijkheid tot verdieping. De hoeveelheid zelfstudie is meestal enkele uren per week. Bij sommige cursussen wordt een actievere inbreng gevraagd. Dit staat vermeld bij de onder-

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 9

wijsvorm en studiebelasting. Bij sommige cursussen hebt u de mogelijkheid om een toets te maken; dit is niet verplicht. studiemateriaal

Eventuele verplichte readers of syllabi ontvangt u bij de eerste bijeenkomst. Kosten hiervan zijn bij de cursusprijs inbegrepen. Soms krijgt u aanvullend studiemateriaal per mail. De in de colleges gebruikte presentaties ontvangt u – vanwege het auteursrecht – niet in alle gevallen.

maximum aantal deelnemers

Bij sommige cursussen staat een maximum aantal deelnemers. Dit aantal is vastgesteld om zaaltechnische en didactische redenen. Soms wijkt hovo af van het maximum aantal deelnemers, mits dit geen gevolgen heeft voor de didactiek.

excursies en studiereizen

Bij sommige colleges wordt facultatief een excursie aangeboden, georganiseerd door de docent. De kosten hiervan zijn niet bij de cursusprijs inbegrepen, tenzij anders vermeld. Langere studiereizen worden georganiseerd door een erkende reisorganisatie. Meer informatie hierover vindt u bij de cursusbeschrijving en in de advertentie achter in deze gids.

toezending studiegids

Hebt u zich ingeschreven voor een van onze cursussen? Dan ontvangt u automatisch de studiegids voor de volgende periode (najaar, voorjaar of zomer; één gids per adres). Als u zich niet (meer) inschrijft, stopt de toezending automatisch na ongeveer een jaar.

collegetijd en inhaalcollege

De colleges vinden wekelijks plaats en duren twee tot drie uur, inclusief pauze. De cursusduur varieert van twee tot tien bijeenkomsten. Als een college uitvalt, wordt het in principe ingehaald in de week na het laatste college, op dezelfde dag en tijd. Per cursus staan eventuele collegevrije data vermeld (in verband met vakantie of tentamenweken vu).

onderwijsvoorzieningen

hovo gebruikt de faciliteiten van de Vrije Universiteit. In de collegezalen zijn beamers en computers aanwezig. Op pagina 75 vindt u meer informatie over overige faciliteiten van de vu.

beeld- en geluidsopnames

Het maken van beeld- en geluidsopnames wordt niet op prijs gesteld.

evaluaties

Om de kwaliteit van ons cursusaanbod te bewaken en waar nodig te verbeteren, worden onze cursussen regelmatig geëvalueerd. U ontvangt kort voor afloop van de cursus een mail met het verzoek een evaluatieformulier in te vullen. De resultaten worden anoniem verwerkt en worden aan uw docent en aan de programmacommissie gestuurd. We waarderen het als u er in uw bewoording rekening mee houdt dat de losse opmerkingen ook onder ogen komen van uw docent.

Stichting Cursisten HOVO-VU

De Stichting Cursisten hovo-vu beheert een studiefonds. Wie financieel minder draagkrachtig is, kan hieruit een korting op het cursusgeld ontvangen (zie pagina 72). Wilt u de Stichting Cursisten hovo-vu steunen? Dat kan met een donatie van minimaal H 15,– per jaar.

De stichting organiseert jaarlijks enkele excursies voor haar donateurs.

Als donateur ontvangt u bovendien twee maal per jaar een donateursbulletin. De stichting is onafhankelijk van hovo en voert haar eigen administratie. U kunt zich aanmelden via dhr. N. Koning, koningn@planet.nl.

klachtenregeling

Onze klachtenregeling vindt u op www.hovo.vu.nl. Hebt u geen toegang tot internet, dan kunt u uw klacht schriftelijk indienen bij hovo Amsterdam.

9

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 10

kunstgeschiedenis

Johan Maelwael (ca. 1378–1415) In de schaduw van de gebroeders Van Limburg

10 onderwijsvorm

4 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V585-17nj

Dit najaar kunt u in het Rijksmuseum een bijzondere tentoonstelling bezoeken over Johan Maelwael uit Nijmegen, die wel de stamvader van de Nederlandse schilderkunst wordt genoemd. Een bijzonder man: zijn taken bleven niet beperkt tot het maken van portretten, miniaturen en religieuze panelen, ook het beschilderen van wimpels of het polychromeren van beelden werd van hem verwacht.

data

1 november t/m 22 november cursusprijs

H 124 (incl. reader t.w.v. H 12) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

geprinte reader overige informatie

Toegankelijkheid zaal: laatste etage is alleen toegankelijk per trap.

Maelwael werkte aan zowel het Gelderse als het Franse hof, maar sloot zijn carrière af aan het Bourgondische. Rond 1400 was dat hof het epicentrum van de kunsten. De hertogen ondersteunden hun politieke aspiraties met kostbare kunst, edelsmeedwerk en grootse bouwwerken. Zo werd in deze tijd de beroemde Chartreuse de Champmol in Dyon gebouwd. Bij de aankleding werd Maelwael betrokken.

Opeenvolgende hertogen verleenden hem privileges, een blijk van grote waardering. De roem van Maelwael, alsook die van de Hollandse beeldhouwer Claus Sluter, verspreidde zich. In hun kielzog ook die van getalenteerde familieleden: neven van Maelwael waren de gebroeders Jan, Paul en Herman van Limburg.

uiterste aanmelddatum

25 oktober

Wat was de aantrekkingskracht van de noorderlingen, dat zij zo makkelijk emplooi vonden aan het hof? Wat zien we van Maelwael terug bij de gebroeders Van Limburg, wier oom hij was? Waarom paste hun kunst zo goed bij de Bourgondiërs en het Franse koningshuis? Deze cursus probeert antwoord te geven op de vragen. docent

Drs. Thea Willemsen studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en geeft al jaren cursussen en lezingen, onder andere bij diverse hovo instellingen. Daarnaast organiseert zij excursies.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 11

Woord en beeld

kunstgeschiedenis

11

Woord en beeld vertegenwoordigen twee manieren van denken die in combinatie een krachtig communicatiemiddel vormen. Zowel inhoudelijk als visueel kunnen ze elkaar versterken en aanvullen. Ook moderne kunstenaars voor wie de scheiding van kunstdisciplines geen rol meer speelt, maken graag gebruik van de woord-beeldcombinatie.

In het werk van Andy Warhol, Sandow Birkie of Jean-Michel Basquiat wemelt het van letters, woorden, namen, frases die volledig geïntegreerde componenten van het beeld vormen.

De reikwijdte van het thema wordt zichtbaar in de bespreking van verschillende woord-beeldthema’s in historisch perspectief. We zien hoe inscripties op schilderijen nauwer uitsluitsel geven over bijvoorbeeld een geportretteerd persoon: het geschreven woord maakt abstracte zaken als levensmotto of levenshouding duidelijk en vult het portret aan. Ook visueel kunnen woorden een toegevoegde waarde vertegenwoordigen. Mede onder invloed van Japanse kunst en de kalligrafie bereikt dit inhoudelijke en visuele samengaan in de negentiende en twintigste eeuw een climax.

Het in de Italiaanse renaissance ontwikkelde genre van emblemata verkreeg vooral in het zeventiende-eeuwse Holland een geweldige populariteit. Emblemata bestaan uit een combinatie van een motto, een afbeelding en een korte verklarende tekst. Dankzij deze twee-eenheid van woord en beeld kon een heel gedachtencomplex op bondige wijze aan het publiek worden gepresenteerd.

Tot slot zien we de ‘geheugenpaleizen’ in de kunst: de combinatie van woord en beeld is het meest geëigende hulpmiddel voor het memoriseren. Al in de klassieke oudheid hadden redenaars een visuele methodiek ontwikkeld om zeer lange teksten uit het hoofd te leren.

Dergelijke innerlijke ‘geheugenpaleizen’ blijken nog steeds een beproefd middel bij geheugentraining. docent

Drs. Ernest Kurpershoek is docent kunst- en architectuurgeschiedenis, publicist en reisleider. Hij geeft lezingen en cursussen in het hele land en begeleidt cultuurreizen, hoofdzakelijk naar Italië. Hij is gespecialiseerd in Italiaanse kunst van de Renaissance en barok.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V586-17nj data

6 november t/m 11 december 2017 cursusprijs

H 168 studiebelasting

nihil uiterste aanmelddatum

30 oktober

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 12

leergang Geschiedenis van het Moderne Design

12

Toegepaste kunst, industrieel ontwerp, beeldende kunst, bouwkunst.

Van fruitpers tot bureaustoel – alles om ons heen is ontworpen en heet ‘Design’. Van het interieur van onze woning, de vorm van onze auto, de kleding die wij dragen, tot de verpakking van het voedsel dat wij eten en drinken – iemand heeft nagedacht over de vormgeving ervan. De leergang Geschiedenis van het Moderne Design laat in drie cursussen het ontstaan en de ontwikkeling zien van het Moderne Design vanaf 1851, het jaar dat de eerste Wereldtentoonstelling plaatsvond in het Crystal Palace in Londen, tot heden. De Wereldtentoonstelling vormt het begin van de opkomst van nieuwe ideeën op het gebied van de toegepaste kunst en industrieel ontwerp.

In drie cursussen wordt het ontstaan en de ontwikkeling van het Moderne Design in een zo breed mogelijk kader geplaatst. De aandacht gaat uit naar de toegepaste kunst, industrieel ontwerp, beeldende kunst en bouwkunst, variërend van het ontwerp voor de elite tot de hedendaagse massacultuur. De cursussen geven inzicht in de politieke, cultuurhistorische en maatschappelijke achtergronden van de verschillende stromingen in de ontwerpkunst. Daarnaast wordt de daaraan gerelateerde beeldende kunst en bouwkunst besproken.

Gedurende de cursussen krijgt u steeds meer inzicht in de rijkdom en diversiteit van de bronnen van Design. U kunt de herkomst van schijnbaar alledaagse voorwerpen in de geschiedenis van het ontwerp plaatsen. opbouw

i ii iii

De Arts and Crafts Movement, Art Nouveau en Art Deco De Stijl, Het Bauhaus, L’Esprit Nouveau, Het nieuwe wonen (najaar 2017) Design na 1940: Streamlining, Modernisme, Pop cultuur, Post Modernisme, Dutch Design en Massacultuur (voorjaar 2018)

voorrang op inschrijving

Alle delen van deze leergang vinden op maandagmiddag plaats.

Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit deze leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen. De leergang wordt regelmatig herhaald. docent

Drs. Betty Abas studeerde kunstgeschiedenis en architectuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en geeft sinds 1996 cursussen voor hovo Amsterdam, waaronder de succesvolle leergang Architectuurgeschiedenis. Ook organiseert en begeleidt ze architectuurhistorische reizen naar Europese steden.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 13

Geschiedenis van het Moderne Design ii – De Stijl,

leergang Modern Design

Bauhaus, L’Esprit Nouveau, het Nieuwe Wonen 13

In deel ii van de leergang Geschiedenis van het Moderne Design staan de toegepaste kunst, industrieel ontwerp, beeldende kunst en bouwkunst in de periode 1915–1940 centraal.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 13.30–16.00 uur Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog klinkt op veel terreinen de roep om verandering: niet het individuele, maar het universele moet de leidraad zijn voor een nieuwe samenleving. De kunsten moeten daarbij een gidsfunctie vervullen, aldus Theo van Doesburg, oprichter van De Stijl (1917).

Deze kunstenaar vormt samen met Piet Mondriaan de kern van deze beweging. Daarnaast zijn er beeldende kunstenaars en architecten die deze doelstellingen deelden, maar later verwierpen, zoals Bart van der Leck, Gerrit Rietveld en J.J.P.Oud. In 1919 wordt Walter Gropius benoemd tot directeur van het Bauhaus.

Van deze invloedrijke ‘school voor de kunsten’ wordt de ontstaansgeschiedenis besproken en volgen wij de vele kunstenaars uit beeldende kunst, toegepaste kunst en bouwkunst die het gezicht daarvan hebben bepaald.

In de colleges worden de verschillende fases in de geschiedenis van het Bauhaus gevolgd, met ook aandacht voor de relatie van enkele Bauhaus-prominenten tot Theo van Doesburg.

In Frankrijk wordt het nieuwe tijdschrift L’Esprit Nouveau de spreekbuis van de modernist Le Corbusier, met artikelen over kunst, architectuur en design. Het is het begin van zijn architectuur praktijk en industriële meubelontwerpen. In zijn kring zien wij de moderne woonomgeving ontstaan bij ontwerpers als Eileen Gray en Jean Prouvé.

Ook in Nederland gaan ontwerpers als Piet Zwart, Andries Copier en Willem Gispen de nieuwe leefomgeving van de Nieuwe Mens vormgeven. docent

Drs. Betty Abas (zie pagina 12)

cursuscode

V523-17nj data

25 september t/m 4 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 286 (incl. studiemateriaal t.w.v. H 6) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

David Raizman, History of Modern Design, Laurence King, London 2010, isbn 978 1 85669 694 4 geprint studiemateriaal overige informatie

Deze cursus is onderdeel van de leergang Geschiedenis van het moderne Design (zie pagina 12) uiterste aanmelddatum

11 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 14

leergang Kunstgeschiedenis

14 voorrang op inschrijving

Inschrijving staat open voor alle belangstellenden, maar als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen. docent

Drs. Frans Henk Hoekstra studeerde Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit en is vanaf 1994 actief voor hovo Amsterdam en hovo Nijmegen. De leergang Kunstgeschiedenis van hovo Amsterdam heeft hij speciaal voor hovo ontwikkeld.

Daarnaast organiseert hij lezingen, rondleidingen en studiereizen en werkt als rondleider in verschillende musea, zoals het Stedelijk Museum. Zie ook www.franshenkhoekstra.nl .

Hoe krijgt u inzicht en overzicht in de enorme rijkdom van de westerse beeldende kunst en architectuur vanaf de klassieke oudheid tot nu? De leergang Kunstgeschiedenis biedt u in acht opeenvolgende cursussen van elk tien hoorcolleges een uitgebreide inleiding in het westerse erfgoed. Belangrijke namen, stromingen, stijlen en ontwikkelingen worden geplaatst tegen de achtergrond van hun historische, filosofische en kunsthistorische context.

Omdat de westerse kunst veel meer te bieden heeft dan mogelijkerwijs in een cursus kan worden behandeld, moet u ook in staat zijn om zelf kunst te plaatsen en doorgronden. Daarom hoort bij iedere cursus uit deze leergang een reader met toegankelijke, soms Engelstalige (vak)literatuur. Door deze te lezen (zelfstudie) en te bespreken (plenair) wordt een academische houding ten opzichte van de kunstgeschiedenis gestimuleerd. Per deel bestaat de mogelijkheid een afrondend tentamen te maken. opzet leergang Kunstgeschiedenis

deel i

Klassieke Oudheid: Egypte, Soemerië, Egeïsch Zeegebied, Etrurië, Griekenland, Romeinse rijk. deel ii Middeleeuwen: Vroegchristelijk, Byzantijns, Karolingisch, Ottoons, Romaans en Gotiek deel iii Renaissance: Italië, Duitsland en de Nederlanden deel iv Barok en Rococo (1600–1800): Italië, de Nederlanden, Frankrijk, Spanje, Engeland deel v Dageraad van het modernisme (1800–1900). Romantiek tot en met postimpressionisme. Frankrijk, Nederland, Engeland, Duitsland deel vi Beeldende kunst en bouwkunst (1900–1940). Stijlen en ‘ismen’. Expressionisme tot Abstract Expressionisme: Frankrijk, Duitsland, Nederland deel vii Beeldende kunst en bouwkunst (1940– ca.1980). Tussen droom en daad deel viii Kunst nu! Actuele thema’s in beeldende kunst en architectuur Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.

rooster leergang Kunstgeschiedenis

De delen worden opeenvolgend op dezelfde dag en tijd geprogrammeerd. Dus als deel i op donderdagmiddag start, vinden de delen ii t/m viii in de daaropvolgende semesters ook op donderdagmiddag plaats. maandagochtend voorjaar 2017 iii najaar 2017 iv voorjaar 2018 v najaar 2018 vi voorjaar 2019 vii

maandagmiddag – – – i ii

donderdagochtend vi vii viii – –

donderdag middag – i ii iii iv

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 15

Kunstgeschiedenis i – Klassieke Oudheid

leergang Kunstgeschiedenis 15

Vaak wordt het oude Griekenland als vertrekpunt genomen voor de Europese kunstgeschiedenis, maar de voedingsbodem van de Griekse en Romeinse wereld werd gevormd door oudere culturen, zoals de Egyptische, Soemerische en Babylonische cultuur. In dit eerste deel van de Leergang Kunstgeschiedenis maakt u daarom allereerst kennis met het oude Egypte, Soemerië, Assyrië, Babylon, Perzië, het Egeïsch zeegebied (Cycladen, Kreta) en de Myceense beschaving.

Leidraad in deze cursus is de manier waarop in de kunst de mens als farao, god of held wordt afgebeeld. Egyptische tradities herkennen wij in Griekse archaïsche beelden. De ontwikkeling naar een driedimensionale beeldhouwkunst wordt duidelijk in de reliëfs en beelden van het Parthenon (Londen). De dramatiek van hellenistische beeldhouwwerken zien we in het altaar van Zeus in Pergamum (Berlijn) en in de ‘Alexander-sarcofaag’ (Istanbul).

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 14.00–17.00 uur cursuscode

H500-17nj data

28 september t/m 7 december 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

ca. 6 uur zelfstudie per week, tentamenmogelijkheid literatuur

Kunstgeschiedenis is niet alleen een stijlengeschiedenis. Stilistische ontwikkelingen zijn verbonden met politiek, filosofie, maatschappij en religie. Opvattingen over de samenhang tussen leven en dood, natuur en mens vinden we weerspiegeld in de architectuur van de piramides van Egypte, de ziggoerats in het Nabije Oosten, Etruskische graftombes, de tempels in Griekenland en het Forum Romanum en Pantheon in Rome.

Als eerste deel van de leergang Kunstgeschiedenis biedt deze cursus een kunsthistorisch kader voor een omvangrijk en fascinerend studiegebied. Dit dient als uitgangspunt om later in de leergang verbindingen te kunnen maken met de moderne(re) kunst en architectuur. Ideeën over de klassieke oudheid veranderen en beïnvloeden de architectuur en beeldende kunst van alle tijden, ook onze tijd.

H. Honour en J. Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, Meulenhoff, 14e uitgebreide en herziene editie, 2009 of later verschenen herdrukken. nb Voor college 1 graag lezen: p. 20–21 (Inleiding) en p. 24–40 (Hoofdstuk 1) geprinte reader (deels Engelstalige teksten, beschikbaar tijdens het eerste college) overige informatie

Deze collegereeks is onderdeel van de leergang Kunstgeschiedenis (zie pagina 14)

docent

uiterste aanmelddatum

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie docentbeschrijving op pagina 14)

14 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 16

leergang

Kunstgeschiedenis iv

Kunstgeschiedenis

Barok en rococo (1600–1800)

onderwijsvorm

De term ‘barok’ wordt gebruikt als stijlkenmerk en als tijdsperiode. Als wij de werken uit de Renaissance als ‘hoogtepunt’ zien van de kunstgeschiedenis, wat betekent dat voor de waardering van de (bouw)kunst erna? Door het bestuderen van schilderijen van Caravaggio, beeldhouwwerken van Bernini en de architectuur van de Sint Pieter zien we hoe de barok zich onderscheidt in stijl en inhoud.

Vervolgens besteden we aandacht aan de ‘Gouden Eeuw’ van de Nederlanden. Welke onderwerpen worden in de schilderkunst afgebeeld en waarom? Hoe ontstaan deze ‘genres’? Wie zijn de opdrachtgevers? Welke betekenissen gaan er mogelijk schuil achter de stillevens van Heda of de interieurs van Vermeer en hoe weten wij dat? In de colleges wordt ingegaan op de (methodiek en problematiek van) iconografie en iconologie binnen de kunstgeschiedenis.

Aan het eind van de cursus wordt de barokke architectuur en schilderkunst in Engeland (architectuur van Wren), Spanje (Vélasquez) en Frankrijk (Louvre, Versailles) bekeken. In Versailles versmelten architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst tot één groots concept. De kunsttheoretische opvattingen uit Italië weerspiegelen in de schilderkunst van Poussin en het onderwijs van Le Brun. Die theoretische verankering in het Franse kunstonderwijs beheerst de beeldende kunst en architectuur in de achttiende eeuw. De Engelse schilderkunst komt tot volle bloei met schitterende portretten van Reynolds en Gainsborough.

In Zuid-Duitsland woekert de rococostijl in de interieurs van kerken en paleizen. De kijker wordt een blik gegund in een hemels visioen, waarin putti met elkaar wedijveren om de aandacht van de toeschouwer. Die rol van de toeschouwer zal veranderen in de moderne tijd (deel v leergang Kunstgeschiedenis).

16

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 10.00–13.00 uur cursuscode

H503-17nj data

25 september t/m 4 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

ca. 6 uur per week (plus tentamenmogelijkheid) overige informatie

Deze collegereeks is onderdeel van de leergang Kunstgeschiedenis (zie pagina 14) literatuur

geprinte reader (deels Engelstalige teksten, beschikbaar tijdens het eerste college) H. Honour en J. Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, Meulenhoff, 14e uitgebreide en herziene editie, 2009 of later verschenen herdrukken. uiterste aanmelddatum

docent

11 september

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie pagina 14)

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 17

Kunstgeschiedenis vii – Beeldende kunst en bouw-

leergang

kunst (1940 tot ca. 1980)

Kunstgeschiedenis 17

Deze cursus behandelt de dynamische bewegingen van stijlperioden en stromingen in de beeldende kunst en architectuur in West-Europa en de Verenigde Staten in de periode 1940–1980. Van alle prachtige utopieën in de beeldende kunst aan het begin van de twintigste eeuw (deel vi) leek na de tweede wereldoorlog weinig over. De functie van kunst en architectuur staat opnieuw ter discussie. In deze periode verandert de definitie van het kunstobject ingrijpend.

Met het surrealisme (Miró) als vertrekpunt richten we ons op het Abstract Expressionisme (Rothko, Newman), CoBrA, Pop Art (Warhol, Hockney), Nouveau Réalisme, Modernisme in de architectuur (aandacht voor nieuwe steden als Chandigarh en Brasilia), Arte Povera, Land Art en veel andere vormen van beeldende kunst.

Maar we gaan niet alleen in op stijlen en stromingen – doel van de cursus is ook het inzichtelijk maken van verbanden tussen Europese en Amerikaanse ontwikkelingen. Nieuwe vormen van kunst zorgen voor felle discussies over functie en betekenis. Wanneer noemen we bijvoorbeeld iets kunst? De definitie van een kunstwerk is niet beperkt tot het domein van de schilder- en/of beeldhouwkunst, maar het kunstwerk bestaat bijvoorbeeld uit een handeling als het leeggooien van een flesje limonade of het in textiel inpakken van een brug.

Ook de rol van de kunstenaar verandert. De positie van de vrouw in de kunst wordt ter discussie gesteld. Door de toenemende macht van de televisie, video en pers is de kunstenaar of architect soms een verheven visionair, een eenzame held of wordt hij of zij gebombardeerd tot ‘hype’ en superster. docent

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie pagina 14)

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 10.00–13.00 uur cursuscode

H506-17nj data

28 september t/m 7 december 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 299 (incl. reader t.w.v H 19) studiebelasting

ca. 6 à 8 uur zelfstudie per week, tentamenmogelijkheid overige informatie

Deze cursus is onderdeel van de leergang Kunstgeschiedenis (zie pagina 14) literatuur

H. Honour en J. Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, Meulenhoff, 14e uitgebreide en herziene editie, 2009 of later verschenen herdrukken. geprinte reader (deels Engelstalige teksten, beschikbaar tijdens het eerste college) uiterste aanmelddatum

14 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 18

leergang Kunst in context

18 docent

Drs. Frans Henk Hoekstra studeerde Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit en is vanaf 1994 actief voor hovo Amsterdam en hovo Nijmegen. De leergang Kunstgeschiedenis van hovo Amsterdam heeft hij speciaal voor hovo ontwikkeld.

Daarnaast organiseert hij lezingen, rondleidingen en studiereizen en werkt als rondleider in verschillende musea, zoals het Stedelijk Museum. Zie ook www.franshenkhoekstra.nl .

Wat gebeurt er wanneer we de kunstgeschiedenis proberen te begrijpen door één kunstwerk als uitgangspunt te nemen? Deze benadering is de basis voor de leergang Kunst in Context (i–iv). Deze leergang biedt verdieping na(ast) de leergang Kunstgeschiedenis (i–viii) door in elk hoorcollege één kunstwerk als vertrek- en eindpunt te nemen.

Dit kunstwerk is leidraad voor een ‘andere’ kunstgeschiedenis met verrassende wendingen.

De serie begint met een keuze van kunstwerken uit internationale musea in de tijdsperiode vanaf 1800 tot nu. Deel ii tot en met iv gaan over kunstwerken uit de drie grote musea rondom het Museumplein in Amsterdam. Het Rijksmuseum, Van Gogh Museum en Stedelijk Museum bieden met de nieuwe presentaties gezamenlijk een rijk en fascinerend overzicht van de kunst van de Middeleeuwen tot en met de eenentwintigste eeuw.

Door het volgen van deze leergang leert u de collecties rondom het Museumplein goed kennen en heeft u de mogelijkheid om dichtbij te gaan bekijken wat u hoort en leest op de vu.

Iedere cursus begint met een geschiedenis van het museum geplaatst in de context van de tijd. Er wordt ingegaan op de verschillende ontwikkelingen en ideeën in het verzamelen en presenteren van beeldende kunst.

Bij de cursusbeschrijving vindt u de lijst van de te bespreken kunstwerken. Naast deze kunstwerken komen veel bekende en onbekende kunstwerken uit andere musea aan bod, variërend van schilderkunst, beeldhouwkunst, architectuur, videokunst, design, installaties tot andere kunstvormen. Het lezen en bestuderen van (deels Engelstalige) artikelen maakt deel uit van de cursus. opzet leergang Kunst in context

deel i deel ii deel iii deel iv

Collecties diverse musea, periode 1800–nu Collectie Stedelijk Museum, periode 1900–nu Collectie Rijksmuseum, periode 1300–1700 Collecties Rijksmuseum, Stedelijk en Van Gogh, periode 1700–1900

planning en inschrijving

Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen. Omdat er geen inhoudelijke redenen zijn voor het aanhouden van een bepaalde volgorde, zijn er op deze leergang geen voorrangsregels voor plaatsing van toepassing. Aanmeldingen worden dus op volgorde van binnenkomst verwerkt, zonder rekening te houden met eerdere deelname aan een van deze cursussen. Bij de cursusbeschrijvingen op de volgende pagina’s staan de exacte data vermeld. rooster leergang Kunst in context

voorjaar 2017 najaar 2017 voorjaar 2018 najaar 2018 voorjaar 2019

maandagmiddag i ii iii iv –

donderdagmiddag iv – – i ii

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 19

Kunst in context ii

leergang

Collectie Stedelijk Museum (1900–nu)

Kunst in context 19

U bent een regelmatige bezoeker van het Stedelijk Museum Amsterdam. Maar weet u wat u ziet? In deze cursus vormen de kunstwerken uit de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam de leidraad voor een dynamische route door de beeldende kunst vanaf de vroege twintigste eeuw tot nu. Deze werken worden in samenhang besproken met kunstwerken uit andere collecties.

Tijdens de cursus wordt ingegaan op factoren die een rol spelen bij het ontstaansproces: filosofie, techniek, materiaal, maatschappij, politiek, religie, etc. Maar, beeldende kunst is geen illustratie van welke wetenschap dan ook. Vanuit kunsthistorisch perspectief moet altijd de vraag gesteld worden hoe wij nu iets kunnen weten over een (modern) kunstwerk. Elk hoorcollege biedt een eigenzinnige en soms kritische kijk op de kunstgeschiedenis met onverwachte combinaties en wendingen.

docent

De cursus begint met een introductie op de architectuur en de geschiedenis van het Stedelijk Museum. Als rode draad door de cursus loopt de veranderende rol van dit museum: een prachtig tijdsbeeld van burgerzin tot protest, van afschuw tot verwondering, van elitair tot experience economy.

Vragen die aan bod komen zijn: Wat zie ik als toeschouwer? Hoe is het kunstwerk (technisch) gemaakt? Welke ideeën heeft de kunstenaar en hoe weten wij dat?

cursusprijs

Tijdens de cursus komen tientallen kunstwerken aan bod, maar per college staan de volgende kunstwerken staan centraal: college 1 Marc Chagall, Zelfportret met zeven vingers, 1912–1913 college 2 Kazimir Malevich, Hiëratisch suprematistisch kruis, 1920–1921 college 3 Gerrit Rietveld, Harrenstein slaapkamer, 1926 college 4 Germaine Richier, L’orage, 1947–48 college 5 Barnett Newman, Vir Heroicus Sublimis, 1950–51 college 6 Bruce Nauman, Seven figures, 1985 college 7 Grayson Perry, Floating World, 2001 college 8 Mike Kelley, Switching Marys, 2005 college 9 Marlene Dumas, Osama, 2010

literatuur

Drs. Frans Henk Hoekstra (zie pagina 18) onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 14.00–16.30 uur cursuscode

V526-17nj data

25 september t/m 4 december 2017 geen college op 23 oktober H 299 (incl. reader t.w.v. H 19) studiebelasting

6 à 8 uur zelfstudie per week, tentamenmogelijkheid overige informatie

Deze cursus is onderdeel van de leergang Kunst in context (zie pagina 18) geprinte reader (deels Engelstalige teksten) uiterste aanmelddatum

11 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 20

leergang Architectuurgeschiedenis

20 docent

Drs. Betty Abas studeerde kunstgeschiedenis en architectuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Zij geeft sinds 1997 cursussen voor hovo Amsterdam, waaronder de leergang Architectuurgeschiedenis.

Ze organiseert en begeleidt tevens architectuurhistorische reizen naar Europese steden.

Van Byzantijnse kerken en gotische kathedralen tot tuinwijken en postmoderne architectuur: de westerse architectuurgeschiedenis kenmerkt zich door een duizelingwekkende opeenvolging van bouwstijlen en stedenbouwkundige variatie.

Tijdens de leergang Architectuurgeschiedenis krijgt u in vijf opeenvolgende cursussen van elk tien hoorcolleges een uitgebreide inleiding in de westerse architectuurgeschiedenis. Daarbij is zowel aandacht voor verschillende bouwstijlen als voor stedenbouw. De achterliggende politieke en cultuurhistorische achtergronden van de bouw van kerken, kloosters, paleizen, steden en de architectuur voor burgers geven daarbij extra inzicht in de rijkdom van de westerse architectuurgeschiedenis.

Door naast de colleges ook teksten te lezen (zelfstudie) wordt meer inzicht verkregen in de behandelde architectuurhistorische onderwerpen. Daarbij reikt het spectrum van de vroegchristelijke tijd tot en met de huidige tijd. opzet en rooster leergang Architectuurgeschiedenis

deel i deel ii deel iii deel iv deel v

Van vroegchristelijk tot en met de gotiek (najaar 2017) Van Renaissance tot Nieuwe Tijd (voorjaar 2018) De negentiende en twintigste eeuw tot ca. 1980 (najaar 2018) De geschiedenis van de Europese stad (voorjaar 2019) Architectuur en stedenbouw in de laatste decennia (najaar 2019)

Alle cursussen uit deze leergang vinden plaats op woensdagmiddag.

Alle delen zijn onafhankelijk van elkaar te volgen. voorrang op inschrijving

Bij deelname aan een cursus uit deze leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen. De leergang wordt regelmatig herhaald.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 21

Architectuurgeschiedenis i –

leergang

Van vroegchristelijk tot en met de gotiek

Architectuurgeschiedenis 21

Hoe herkent u het verschil tussen een Byzantijnse en een Gotische kerk? Wat is eigen aan de Nederlandse bouwkunst ten opzichte van de Italiaanse? De vroege West-Europese architectuurgeschiedenis in al haar rijkdom vormt het onderwerp van dit eerste deel van de leergang Architectuurgeschiedenis: de architectuur van de vroegchristelijke tijd tot aan het begin van de Renaissance.

We bestuderen van de verschillende bouwstijlen de belangrijkste bouwkundige en uiterlijke kenmerken. Achtereenvolgens komen de vroegchristelijke, Byzantijnse, Karolingische, Ottoonse, Romaanse en Gotische architectuur aan bod. We volgen de verspreiding en de ontwikkeling van deze bouwstijlen in de belangrijkste Europese landen.

De weerslag van de ontwikkelingen in de architectuur in het buitenland op de bouwkunst in de Nederlanden krijgt daarbij speciale aandacht. Duidelijk wordt dat binnen een architectonische ‘stijl’ grote verschillen bestaan in de uiterlijke kenmerken, maar de redenen daarvoor zijn vaak moeilijk aan te wijzen.

In de middeleeuwen zijn de machthebbers de opdrachtgevers van de architectuur: vorsten, de kerk en kloosterordes. We kijken per stijl naar wat hun invloed is op de vormentaal, wat ze daarmee willen zeggen en waarom zij kiezen voor een bepaalde variant van een stijl. In de late middeleeuwen zijn voor het eerst ook de burgers betrokken bij het bouwproces en zien wij de weerslag daarvan op de architectuur. Door de zeer diverse ontwikkelingen in de verschillende landen van Europa te volgen blijkt dat politiek, religie en geografische omstandigheden van grote invloed zijn op de architectonische vormgeving in een land of streek.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

H508-17nj data

27 september t/m 6 december 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 294 (incl. reader t.w.v. H 14) studiebelasting

enkele uren zelfstudie per week literatuur

D. Watkin, De Westerse architectuur, een geschiedenis, Boom Uitgevers Amsterdam, 2011, isbn 978 9058 7500 20 geprinte reader (deels Engelstalige teksten, beschikbaar tijdens het eerste college) overige informatie

docent

Deze cursus is onderdeel van de leergang Architectuurgeschiedenis (zie pagina 20)

Drs. Betty Abas (zie pagina 20)

uiterste aanmelddatum

13 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 22

architectuur

Het Japanse huis

onderwijsvorm

Japan is een land van tegenstrijdigheden, ook in de architectuur. In de laatste twintig jaar heeft de Japanse architectuur een zeer belangrijke internationale positie ingenomen (ook in Nederland), mede door de inbreng van diverse jonge architecten. De moderne architectuur lijkt compromisloos, soms ook experimenteel. De traditionele Minka en Machiya – de imperiale villa’s en theehuizen – komen juist idyllisch over op de westerse kijker. Zowel de traditionele als de moderne architectuur verbaast ons met haar verrassende ruimtelijkheid, het spel met licht en schaduw, de nauwkeurige detaillering en de prachtige materiaalkeuzes. De huizen lijken vanuit een verborgen gedachte ontworpen te zijn. Wat is het geheim van de Japanse architectuur?

De hedendaagse Japanse architectuur is voor een groot deel conceptueel sterk beïnvloed door de traditie. Traditie en moderniteit staan – vaak letterlijk in dezelfde straat – naast elkaar. Hoe beter wij de traditie begrijpen, hoe duidelijker deze in de hedendaagse architectuur kan worden ontdekt. Daarom beginnen we de cursus met een overzicht van de architectuur en esthetiek van Japan door de eeuwen heen: de traditionele aspecten van het Japanse huis; de tijd waarin Japan zich openstelde voor het Westen (vanaf 1868); de wederzijdse invloeden door bezoeken van bijvoorbeeld Frank L. Wright (in 1911), Bruno Taut (1933) en Le Corbusier (in 1950), om maar enkele architecten te noemen. Naast de traditionele huizen en hun ontwerpprincipes – het theehuis, huizen op het land en in de stad – komen ook de hedendaagse Japanse huizen aan bod en wordt de link met het verleden gelegd.

22

7 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V587-17nj data

27 september t/m 15 november 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 199 (incl. studiemateriaal) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

studiemateriaal uiterste aanmelddatum

20 september

docent

Dr. ing. Birgit Jürgenhake is architecte, werkt als assistent professor aan de Faculteit Architectuur van de tu Delft en geeft sinds 2002 regelmatig cursussen in hovo-verband. Ze bezocht Japan meermaals en deed hier onder meer onderzoek naar het traditionele stadhuis van Kyoto.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 23

Joodse kunst

kunstgeschiedenis

23

Joodse kunst is rijk en gevarieerd. Van gebruiksvoorwerpen voor religieuze doeleinden tot moderne uitingen van de existentiële vragen in het hedendaagse leven, of tot de uitdrukking van de turbulente geschiedenis van het Joodse bestaan. Van figuratief tot abstract, van concreet tot conceptueel, maar altijd in dialoog met de omringende cultuur.

Maar wat is Joodse kunst? Of: Wat maakt een kunstvoorwerp Joods?

Bestaat er een Joodse stijl? Of heeft Joodse kunst te maken met het inhoudelijke aspect en de functie van een voorwerp?

In deze cursus wordt gekeken naar de functie van kunst binnen het Jodendom, vanaf haar vroegste bestaan en door de eeuwen heen: kunst in de synagoge, in manuscripten, in het dagelijkse leven. En vooral: de invloeden die de Joodse cultuur en kunst in de loop van de eeuwen hebben verrijkt.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V503-17nj data

4 oktober t/m 15 november 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 168 (incl. hand-out) studiebelasting

ca. 1 uur per week literatuur

opbouw

college 1 Introductie: Wat is Joodse Kunst? college 2 Het Joodse jaar: de symboliek van toegepaste kunst college 3 De kunst in de synagoge vanaf de Oudheid en door de eeuwen heen college 4 Manuscripten: van de Dode Zeerollen tot de Amsterdamse Hagadah college 5 Moderne Joodse kunstenaars: Chagall, Lipchitz, Modigliani, Rothko college 6 Israëlische en hedendaagse Joodse kunst docent

Dr. Diklah Zohar studeerde Kunstgeschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem en Klassieke Archeologie aan de Universiteit Leiden. Ze is gespecialiseerd in de laatromeinse, Joodse en vroegchristelijke kunst. In 2016 promoveerde ze op mozaïekkunst uit de vroegbyzantijnse tijd in het Nabije Oosten. Zie ook www.psefas.nl .

hand-out met o.a. literatuursuggesties uiterste aanmelddatum

27 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 24

leergang Nederlandse geschiedenis

24 docent

Drs. Feico Houweling studeerde Eigentijdse Geschiedenis/ Scandinavistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam als schrijver en verteller van geschiedenis. Hij geeft al geruime tijd cursussen voor diverse hovo-instellingen. Zie ook www.hoorgeschiedenis.nl .

Leven in een klein gebied op het grensvlak van verschillende culturen – dat is wat Nederlanders al eeuwenlang doen. Het is de rode draad door onze geschiedenis en tevens het uitgangspunt voor de leergang Nederlandse geschiedenis: hoe gingen Nederlanders de uitdagingen die hiermee gepaard gaan steeds op andere wijze aan? In vier cursussen leert u hoe Nederlanders door de eeuwen heen steeds weer oplossingen hebben gevonden Al in de Romeinse tijd loopt de grens tussen het rijksgebied dat bestuurd wordt vanuit Rome en het territorium van de Germaanse stammen dwars door wat nu Nederland is. In de Frankische tijd weten de Friezen lange tijd hun positie te handhaven en leveren zij zelfs de eerste koningen. De impulsen van de middeleeuwse beschaving in Nederland komen vooral uit Vlaanderen, een centrum van handel en nijverheid. In de Gouden Eeuw kunnen de vruchten worden geplukt van een zwaar bevochten vrijheid, maar dan begint ook de worsteling om het staatsbestel. Ook nadat de parlementaire monarchie in de negentiende eeuw haar definitieve vorm krijgt, blijft het kleine Nederland ontvankelijk voor invloeden van buitenaf. Na de Tweede Wereldoorlog wordt er uitgebreid geÍxperimenteerd met maatschappelijke vernieuwingen. opzet leergang Nederlandse geschiedenis

deel i deel ii deel iii deel iv

Oudheid en vroege Middeleeuwen De Middeleeuwen in de Lage Landen De Republiek Negentiende en twintigste eeuw

voorrang op inschrijving

Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.

Bij deelname aan een cursus uit deze leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen. Voor een startende leergang gelden uiteraard geen voorrangsregels. rooster

najaar 2017 voorjaar 2018 najaar 2018 voorjaar 2019

maandagmiddag iii iv

zaterdagochtend i ii iii iv

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 25

Nederlandse geschiedenis i –

leergang Nederlandse

Oudheid en vroege middeleeuwen

geschiedenis 25

De vroege geschiedenis van Nederland speelt zich af in de tijd dat de culturen van de Germanen en Romeinen met elkaar in aanraking kwamen en gaat in belangrijke mate over hoe na de val van het Romeinse Rijk de Franken in dit gebied de basis legden voor een nieuwe maatschappelijke orde.

De Nederlandse geschiedenis begint met de weerstand van de Germanen. Zij brengen de Romeinse opmars tot stand, wat erin resulteert dat langs de Rijn een permanente grens wordt ingericht. Dit leidt tot een bijzondere vorm van samenleven tussen het Romeinse Rijk en de Germaanse stammen. Na de val van het Romeinse rijk lijkt het er lange tijd op dat de stammencultuur in Europa weer dominant zal worden. Maar de kerk van Rome neemt de bindende rol van het rijk ten dele over en zorgt zo voor continuïteit. Door de geleidelijke kerstening van de Germaanse stammen, vooral van de Franken onder Clovis, ontstaan er nieuwe vormen van centrale ordening. Karel de Grote geeft hieraan verder vorm, maar wanneer hij van het toneel verdwijnt, dreigt een nieuwe chaos.

De Friezen leveren in de Lage Landen rond 700 de eerste ‘koningen’ in het gebied dat nu Nederland is. Onder andere door de Noormannen komt er een eind aan handelsvestigingen als Dorestad, maar door hun gunstige ligging kunnen Tiel en de steden langs de IJssel die positie overnemen. Uiteindelijk zorgt de verdeling van het rijk van Karel de Grote voor de eerste contouren van de grenzen in Europa.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

zaterdag, 11.00–13.30 uur cursuscode

H294-17nj data

23 september t/m 9 december 2017 geen college op 7 oktober en 4 november cursusprijs

H 280 studiebelasting

Enkele uren zelfstudie per week (optioneel) literatuursuggestie

Jan J.B. Kuipers, Nederland in de Middeleeuwen – De canon van ons middeleeuws verleden. Walburg Pers Uitgeversmaatschappij; isbn 978 90 5730 776 8 overige informatie

docent

Drs. Feico Houweling studeerde Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam als schrijver en verteller van geschiedenis. Hij geeft al geruime tijd cursussen voor diverse hovo-instellingen met als specialisatie de Nederlandse en westerse geschiedenis.

Deze cursus is onderdeel van de leergang Nederlandse geschiedenis (zie pagina 24). uiterste aanmelddatum

17 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 26

leergang Nederlandse

Nederlandse geschiedenis iii – De Republiek

geschiedenis 26 onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

maandag, 14.00–16.30 uur cursuscode

H751-17nj data

25 september t/m 4 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren zelfstudie per week (optioneel) literatuursuggestie

De docent geeft tijdens de cursus suggesties voor verdere studie. overige informatie

Deze cursus is onderdeel van de leergang Nederlandse geschiedenis (zie pagina 24). uiterste aanmelddatum

18 september

De opkomst en ondergang van de Republiek – dat is het thema van deze cursus. De geschiedenis van de Republiek begint met een rudimentair saamhorigheidsgevoel dat al in de tweede helft van de vijftiende eeuw zichtbaar wordt in de Lage Landen: in 1464 komen de Staten-Generaal voor het eerst bijeen en in 1477 wordt Maria van Bourgondië gedwongen om alle gewesten een Groot Privilege toe te kennen. Die eerste saamhorigheid wordt versterkt door de Pragmatieke Sanctie, waarmee Karel v in 1549 regelt dat de Lage Landen altijd bij elkaar moeten blijven. Zijn zoon Filips ii zorgt daarentegen juist voor de dramatische scheuring tussen Noord en Zuid.

Het humanisme en de reformatie hebben grote invloed op de Lage Landen, mede omdat er al een vruchtbare basis is gelegd door de ‘Moderne Devotie’ en het erasmiaanse denken. Het calvinisme komt daar in de zestiende eeuw bij. De verlating van Filips ii in 1581 – neergelegd in het Plakkaat van Verlatinghe – is een unieke politieke daad in de westerse geschiedenis, die gezien kan worden in het licht van het calvinistische denken en die ook later nog doorwerkt in andere landen, zoals de Verenigde Staten.

In korte tijd ontwikkelt de jonge Republiek zich tot een wereldmacht, maar die bloeiperiode gaat snel weer voorbij. Bij gebrek aan een hechte politieke structuur kunnen kooplieden/regenten de macht naar zich toe trekken, waardoor stadhouders geen gelegenheid krijgen om een permanent centraal gezag te vestigen. Wanneer eind achttiende eeuw de denkbeelden van de Verlichting doorbreken, wankelt de Republiek op haar grondvesten. In 1795 gaat de Republiek der Nederlanden door toedoen van de Fransen definitief ten onder. docent

Drs. Feico Houweling studeerde (gecombineerd) Scandinavistiek en Eigentijdse Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is gespecialiseerd in Nederlandse en westerse geschiedenis en doceert aan diverse hovo-instellingen. Zie ook www.hoorgeschiedenis.nl .

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 27

leergang Europese geschiedenis

27

Zoals Odysseus de zeeën bevoer, zo doorkruisen wij de eeuwen vanaf de oudheid tot de plek waar we nu thuishoren, het heden. Maar hoe overziet u deze immense ‘zee’ van ruim drieduizend jaar Europese geschiedenis? In de leergang Europese geschiedenis, bestaande uit vier onafhankelijk van elkaar te volgen cursussen, krijgt u inzicht de rode draden en grote verbanden.

Die liggen allereerst in de naamgeving ‘Europa’. We zullen beginnen in het oude Griekenland en vandaar via het Romeinse Rijk terechtkomen in het Europa van de vroege middeleeuwen. We zullen onderzoeken wat het verband is tussen oudheid en middeleeuwen. Daarbij komen we natuurlijk de handel van de Feniciërs, de filosofie van de Grieken en het recht van de Romeinen. Die blijven niet achter in hun eigen tijdperk, maar worden meegenomen de toekomst in. Wanneer de Franken eenmaal in de periode 500 tot 800 de basis leggen voor een nieuwe beschaving in West-Europa, dan ligt het erfgoed als het ware gereed om op te pakken en verder te dragen. Binnen het Europa van Rome en Byzantium ontstaat vervolgens een unieke nieuwe cultuur. Onder de paraplu van een kerk die de wereld bijeenhoudt, ontstaan nationale staten met elk hun eigen karakter. In een reeks van gewelddadige revoluties worden stap voor stap de vrijheden bevochten die het moderne Europa kenmerken in politiek, persoonlijk, economisch en ideëel opzicht.

De leergang is opgezet vanuit tijdvakken en onderlinge verbanden tussen landen, dus is niet zozeer een geschiedenis per land. opzet en planning Leergang Europese geschiedenis

deel i deel ii deel iii deel iv

Van oudheid naar vroege middeleeuwen De middeleeuwen Het Europa van de nationale staten (najaar 2017) Het moderne Europa (voorjaar 2018)

Alle cursussen uit deze leergang vinden plaats op maandagochtend. voorrang op inschrijving

Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen en staan open voor alle belangstellenden.

Bij deelname aan een cursus uit deze leergang krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen.

docent

Drs. Feico Houweling studeerde Eigentijdse Geschiedenis en Scandinavistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam als schrijver en verteller van geschiedenis. Hij ontwikkelde speciaal voor hovo diverse cursussen en leergangen over Europese en Nederlandse geschiedenis. Zie ook www.hoorgeschiedenis.nl .

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 28

leergang Europese

Europese geschiedenis iii

geschiedenis

Het Europa van de nationale staten

onderwijsvorm

De geschiedenis van Europa tussen de middeleeuwen en onze moderne tijd laat zich lezen als een roman over een grote familie in een te klein huis. Het Europa van de nationale staten is ontstaan in de late middeleeuwen, ook al zijn de contouren van veel landen al eeuwen eerder zichtbaar. Het Heilige Roomse Rijk is lange tijd dominant in het westen, zoals Byzantium in het oosten, maar die situatie verandert radicaal met de opkomst van landen als Frankrijk en Engeland.

28

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

maandag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V262-17nj data

25 september t/m 4 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren zelfstudie per week (optioneel) literatuur

Tijdens de cursus volgen suggesties. overige informatie

Deze leergang is onderdeel van de leergang Europese geschiedenis (zie pagina 27). uiterste aanmelddatum

Met de komst van de natiestaten breekt ook het tijdperk van de grote revoluties aan. In Duitsland, de Nederlanden, Engeland en Frankrijk doen zich politieke en maatschappelijke omwentelingen voor die ook in hun samenhang kunnen worden bekeken. Dat geldt trouwens voor heel Europa – ontwikkelingen staan nooit op zichzelf: de opkomst van het Ottomaanse Rijk en van tsaristisch Rusland, het ‘Derde Rome’, hebben alles te maken met het verdwijnen van Byzantium.

De landen in Midden- en Oost-Europa komen nogal eens tussen wal en schip terecht. De Oostenrijkse Habsburgers beheersen het halve continent en in het oosten wordt de invloed van de Russen steeds meer voelbaar. Als dan ook Pruisen opkomt, is er voor Polen geen plaats meer op de landkaart. De filosofen van de Verlichting hebben daarop geen antwoord. Tegen de tijd dat Napoleon de Europese bedden komt opschudden, lijkt het Europese continent wel te krap geworden voor zo veel landen en culturen.

18 september docent

Drs. Feico Houweling is gespecialiseerd in Nederlandse en westerse geschiedenis en doceert aan diverse hovo-instellingen. Hij studeerde (gecombineerd) Scandinavistiek en Eigentijdse Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zie ook www.hoorgeschiedenis.nl .

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 29

China, de oude nieuwe grootmacht

geschiedenis

29

China wordt gezien als nieuwe grootmacht. In feite is het natuurlijk alles behalve jong. Het heeft zich sinds de prehistorie op volstrekt eigenzinnige wijze ontwikkeld. Daardoor is het voor buitenstaanders soms lastig te begrijpen.

onderwijsvorm

9 hoorcolleges met aan het einde van ieder college ruimte voor vragen dag en tijd

Het keizerrijk heeft lange bloeiperioden gekend. Dynastieën als de Han, de Tang en de Ming zijn hier voorbeelden van. Tijdens grote delen van ‘onze’ Middeleeuwen kon China zich op artistiek, economisch en intellectueel gebied rekenen tot de wereldtop, maar er waren ook perioden van tegenspoed. Het land is meerdere keren uiteen gevallen en handelsconflicten met het koloniale Westen liepen in de negentiende eeuw uit op de Opiumoorlogen. De Britten namen Hongkong over, de monarchie viel en een periode van burgeroorlogen brak aan.

Antiwesterse sentimenten staken de kop op en zijn nog altijd niet helemaal verdwenen.

In 1949 kwamen de communisten aan de macht. Wie de ‘grote roerganger’ Mao Zedong niet prees, moest vrezen voor zijn leven. De ingrijpende hervormingen die Deng Xiaoping rond 1980 initieerde, brachten opnieuw grote veranderingen. ‘Made in China’ overspoelt sindsdien de wereld, maar sommige dingen veranderen nooit. Zo wordt het land nog altijd autoritair bestuurd, net als onder de keizers.

In deze collegereeks komen met name historische onderwerpen aan bod die helpen het hedendaagse China te begrijpen. Er zal aandacht zijn voor zowel de politieke en economische als de culturele en intellectuele ontwikkelingen van dit fascinerende land. docent

Drs. Victor Melenhorst studeerde Chinese filosofie en taal in Amsterdam, Leiden en Peking. Hij studeerde, woonde en werkte langere tijd in China. Na terugkomst in Nederland werd hij redacteur OostAzië bij een tijdschrift voor moderne geschiedenis. Ook is hij als Chinadeskundige werkzaam voor het Koninklijk Instituut voor de Tropen (kit) in Amsterdam.

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V273-17nj data

5 oktober t/m 7 december 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 252 studiebelasting

ca. 2 à 4 uur per week als u onderstaande literatuur leest literatuursuggesties

Als achtergrondliteratuur kunt u kiezen uit meerdere boeken, geen van allen verplicht: Patricia Ebrey, The Cambridge Illustrated History of China (2016); J.L.G. van Oudheusden, De Geschiedenis Van China In Een Notendop (Bert Bakker 2012, alleen antiquarisch); diepgravender, maar relatief duur: Barend J. Ter Haar Het Hemels Mandaat, Amsterdam University Press 2013 (ca. H 65); D. van der Horst, Vantoen.nu – Geschiedenis van China (2008, ca. H 19,50). uiterste aanmelddatum

28 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 30

geschiedenis

Filosofische betrekkingen tussen India en de Griekse wereld

30 onderwijsvorm

5 hoorcolleges dag en tijd

maandag en woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

H778-17nj data

9, 11, 16, 18, 23 oktober 2017 cursusprijs

H 144 (incl. syllabus t.w.v. H 4) studiebelasting

1 à 2 uur per week literatuur

geprinte syllabus (met korte samenvattingen van de collegestof, enkele teksten en een bibliografie) overige informatie

Toegankelijkheid zaal: laatste etage is alleen toegankelijk per trap uiterste aanmelddatum

25 september

De culturen van India en Griekenland hebben zich lange tijd los van elkaar ontwikkeld. Pas door het Perzische rijk, dat rond 550 voor Christus een deel van de Griekse steden en rond 530 voor Christus het uiterste Noordwesten van India inlijfde, kwamen er zekere verbindingen tussen Grieken en Indiërs tot stand. Al lange tijd hebben geleerden bepaalde overeenkomsten in het filosofische denken van beide culturen opgemerkt. Aanvankelijk, met name in de negentiende eeuw, werd daarbij aan beïnvloeding van de Grieken door de Indiërs gedacht, en sinds de twintigste eeuw ook aan invloeden in omgekeerde richting.

Tegenwoordig staat het onderwerp van deze filosofische overeenkomsten en mogelijke invloeden opnieuw in de belangstelling. In een vijftal colleges zullen we de hoofdzaken van deze problematiek binnen de ruimere context van de relaties – ook politieke relaties – tussen India en de Griekse wereld in vogelvlucht en chronologische volgorde behandelen: college 1 Van de Indus-beschaving tot de komst van de Perzen in Noordwest-India: de opkomst van de Indische cultuur en een overzicht van de vroege Indische filosofie van de Veda’s en Oepanishaden (ca. 2500/1500 – ca. 500 v.C.) college 2 De Griekse wereld en India vóór Alexander de Grote; contacten, parallellen in het filosofische denken en veronderstelde invloeden (ca. 530 – ca. 330 v.C.) college 3 Alexander de Grote in India (327–325 v.C.): ontmoetingen van Macedoniërs en Grieken met de Indische ‘wijzen’; het verslag van de Griek Megasthenes over India (ca. 300 v.C.) college 4 Koning Ashoka, zijn bevordering van het boeddhisme en de Griekse betrekkingen met India (derde eeuw v.C.) college 5 Griekse koninkrijken in India (2de en 1ste eeuw v.C.); contacten tussen India en de Grieks-Romeinse wereld; verdere verbreiding van het boeddhisme en de zogenaamde Gandhara-kunst (eerste – vierde eeuw n.C.) docent

Dr. Henk W. Singor was verbonden aan de sectie Oude Geschiedenis van de Universiteit Leiden. Zijn specialisaties zijn het archaïsche Griekenland, de geschiedenis van Sparta, militaire geschiedenis, de contacten van de antieke wereld met (Oost-)Azië en het vroege christendom.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 31

Reizen en rondtrekken in het Romeinse Rijk

geschiedenis

31

In de eerste eeuwen van onze jaartelling strekte het Romeinse rijk zich uit over een immens gebied. Tallozen gingen op reis, per schip of per wagen: gezagsdragers, soldaten, handelaars, toeristen en pelgrims. In vier colleges zal Fik Meijer ingaan op de verschillende aspecten van het reizen. Aan de orde komen de politieke factoren die het noodzakelijk of wenselijk maakten dat legers op weg gingen. Vervolgens wordt ingegaan op de betekenis van de handel voor de antieke economie en de sociale positie van de handelaren. Daarna komen de schepen, de wegen en de wagens aan bod waarmee de reizen werden ondernomen. Hierbij zal gebruikgemaakt worden van de resultaten die de (onderwater)archeologie heeft opgeleverd. Ten slotte zal worden ingegaan op beroemde reizen uit de oude geschiedenis: de zwerftochten van Odysseus, de ontdekkingsreizen van de Carthagers rond Afrika en van Pytheas in het hoge noorden. We volgen ook de reizen van de apostel Paulus, met speciale aandacht voor zijn zeereis naar Rome die in Handelingen van de apostelen (27–28) wordt beschreven, en de pelgrimsreizen naar het Heilig Land in de late oudheid.

onderwijsvorm

4 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag en donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V282-17nj data

16, 18, 23, 25 januari 2018 cursusprijs

H 116 (incl. reader t.w.v. H 4) studiebelasting

afhankelijk van eigen inzet literatuur

geprinte reader met enkele teksten en bibliografie uiterste aanmelddatum

4 januari docent

Prof. dr. Fik Meijer is emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft verscheidene boeken geschreven en geeft regelmatig cursussen voor hovo Amsterdam. Dit najaar verschijnt zijn boek over de Via Appia.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 32

geschiedenis

Willem i, Willem ii, Willem iii Oranjekoningen in tijden van revolutie en oorlog

32 onderwijsvorm

3 hoorcolleges met het karakter van lezingen dag en tijd

vrijdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V284-17nj data

1, 8, 15 december 2017 cursusprijs

H 84 studiebelasting

naar eigen inzicht aanbevolen literatuur

Jeroen Koch, Koning Willem i. 1772– 1843 (Boom, Amsterdam 2013) Jeroen van Zanten, Koning Willem ii. 1792–1849 (Boom, Amsterdam 2013) Dik van der Meulen, Koning Willem iii. 1817–1890 (Boom, Amsterdam 2013) overige informatie

Deze collegereeks vindt plaats in samenwerking met de Home Academy. Tijdens de colleges worden geluidsopnames gemaakt. uiterste aanmelddatum

26 november

Drie koningen uit het Huis Oranje-Nassau regeerden tussen 1813 en 1890 over Nederland: Willem i (1813–1840), Willem ii (1840–1849) en Willem iii (1849–1890). Hun historische reputaties lopen uiteen.

Willem I, als enige van de drie opgenomen in de Historische Canon van Nederland, geldt als een van de grondleggers van onze staat. De Koning-Koopman zou zijn onderdanen hebben opgestoten in de vaart der volkeren; het is wat veel eer. Willem ii wordt herinnerd als de Held van Waterloo. In 1848 zou hij zijn conservatieve denkbeelden abrupt hebben ingeruild voor liberale overtuigingen. Het eerste klopt, het tweede is een mythe. Willem iii heeft een bedroevende reputatie: de vorst staat bekend als ‘koning Gorilla’, naar de titel van het schotschrift dat radicale socialisten publiceerden. Maar zo moeizaam als zijn verhouding tot zijn ministers was, zo ontspannen ging hij met zijn onderdanen om.

Wie waren deze koningen werkelijk? In dit college bespreken de drie auteurs van de koningsbiografieën die in 2013 bij de viering van twee eeuwen Oranjemonarchie verschenen, de drie vorsten in alle complexiteit van hun tijd, hun positie en hun persoonlijkheid. Zij zullen ingaan op de Europese context waarbinnen de dynastie functioneerde, op de ontwikkeling van de constitutionele monarchie in deze door revolutie en oorlog gekenmerkte periode, op hun regeringsdaden en op de beeldvorming rond hun koningschap. docenten

Dr. Jeroen Koch is universitair docent cultuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht, dr. Jeroen van Zanten is universitair docent Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en dr.

Dik van der Meulen is historicus en biograaf van Willem iii.

Zij schreven ieder een biografie over een van de koningen.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 33

De opkomst en ondergang van

geschiedenis

Napoleon Bonaparte 33

Over weinig historische persoonlijkheden lopen de meningen zo uiteen als over de Franse keizer Napoleon. Door sommigen wordt hij geroemd, door anderen verguisd. Napoleon als (militair) leider en zijn rol in Europa hebben generaties van belangstellenden gefascineerd.

Zijn persoonlijkheid en zijn roem als geniaal strateeg bereikten reeds tijdens zijn leven haast mythische proporties. Hij werd beschouwd als de meest progressieve Europese staatsman van zijn tijd. Waarop stoelde zijn ‘moderniteit’? En in welk opzicht was hij zijn tijd vooruit?

In deze cursus volgen wij de levensloop van keizer Napoleon. Vier belangrijke momenten uit zijn carrière worden speciaal uitgelicht: het moment van de Glorie, de Drie Keizerslag bij Austerlitz (1805); het moment van de Grote Nederlaag (de onfortuinlijke veldtocht naar Rusland in 1812); de Ondergang (Waterloo, 1815) en Napoleons einde in ballingschap (eiland St. Helena, 1821). De Franse keizer bleef na zijn dood ‘leven’. Hoe valt de grote populariteit van Napoleon een dictator die drie miljoen doden op zijn geweten heeft met name in Frankrijk te verklaren?

Het Napoleontische tijdperk heeft tevens een duidelijk stempel op ons land gedrukt. Hoe verging het Nederland destijds en welke erfenis heeft Napoleon nagelaten? Het laatste college is geheel aan Nederland gewijd en wordt gegeven door prof. dr. Doeko Bosscher.

De docenten staat geen ‘klassieke kennisoverdracht’ van feiten en gebeurtenissen voor ogen: om de deelnemers in staat te stellen zich goed ‘in te voelen’ in het onderwerp is er ook aandacht voor de ‘kleine’ individuele geschiedenis te midden van de grote historische ontwikkelingen. De colleges worden gecompleteerd met historische beelden, film- en literatuurfragmenten, ooggetuigenverslagen en muziek. docenten

Prof. dr. Hans Renner (Praag, 1946) en prof. dr. Doeko Bosscher (1949) zijn historici en emeriti hoogleraren aan de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Doeko Bosscher was tevens rector magnificus van deze universiteit.

onderwijsvorm

5 hoorcolleges met gelegenheid tot vragen na afloop dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V251-17nj data

14 november t/m 12 december 2017 cursusprijs

H 143 (incl. syllabus t.w.v. H 4) studiebelasting

circa 1 uur per week literatuur

geprinte syllabus (beschikbaar tijdens eerste college) overige informatie

Deze collegereeks is een herziene en uitgebreide versie van de eerder gegeven cyclus over Napoleon.

Vanaf 13.05 uur wordt voor de liefhebbers een filmpje vertoond.

Zaal open vanaf 13.00 of 13.25 uur. uiterste aanmelddatum

31 oktober

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:06 Pagina 34

geschiedenis

Europa’s laatste kalifaat De geschiedenis van het Osmaanse Rijk

34 onderwijsvorm

6 hoorcolleges met gelegenheid voor vragen dag en tijd

donderdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V286-17nj data

5 oktober t/m 16 november 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 175 (incl. reader t.w.v. H 7) maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

ca. 1 à 2 uur per week literatuur

geprinte reader (beschikbaar tijdens eerste college) literatuursuggestie

Douglas A. Howard, A History of the Ottoman Empire (2016) uiterste aanmelddatum

21 september

Van de huidige sterke man van Turkije, Recep Tayyip Erdogan, wordt vaak beweerd dat hij een ‘neo-Osmaans’ beleid voert. Hij zou zich spiegelen aan de despotische sultans-kaliefen van weleer en de zogenaamde ‘scheiding tussen religie en staat’ in de Republiek Turkije willen opheffen.

Maar hoe machtig en despotisch waren de Osmaanse sultans in werkelijkheid? Wanneer en waarom waren ze zich ook ‘kaliefen’ gaan noemen, en wat hield dit in de praktijk in? En wat is de relatie tussen de ondergang van het Osmaanse Rijk in 1923, de afschaffing van het kalifaat in 1924 en het ontstaan van de moderne politieke islam vier jaar later?

Het centrale thema van de cursus is: Welke belangrijke historische ontwikkelingen kende het Osmaanse Rijk, en hoe droegen deze bij aan het ontstaan van de moderne politieke islam? In deze cursus houden we een aantal populaire vooronderstellingen over het Osmaanse Rijk kritisch tegen het licht, waaronder de veronderstelde almacht van de sultans, de verstrengeling van kerk en staat, en de vermeende gestage neergang van het Osmaanse Rijk vanaf het ‘gouden tijdperk’ van Suleyman de Prachtlievende. We zullen zien welke invloed de Europese Verlichting op de Osmaanse elite en de burgers uitoefende, en hoe de laatsten zichzelf bestuurden in afwezigheid van een moderne bureaucratische staat. En, tot slot, hoe het Osmaanse Rijk aan het einde van de negentiende eeuw veranderde in een repressieve politiestaat, waar de voorwaarden werden geschapen voor de strenge secularisering onder Atatürk en de politieke islam als moderne protestbeweging. Het accent van de cursus ligt op de geschiedenis, als noodzakelijke basis voor een beter begrip van de actualiteit. docent

Drs. Maurice Blessing is journalist en arabist, gespecialiseerd in de geschiedenis van het Midden-Oosten, de islam en de sharia. Hij doceerde op de Universiteit van Amsterdam voordat hij cursussen ging verzorgen bij hovo Amsterdam en InHolland.

HOVO_nj_2017_druk_definitief.qxd:HOVO_ 04-05-17 13:36 Pagina 35

100 jaar Oktoberrevolutie:

geschiedenis

een geschiedenis van het Sovjet-socialisme 35

In 1917 grijpt Lenin in Rusland de macht. Hij begint met de opbouw van een samenleving waarin de mens, na duizenden jaren in de historische nacht te hebben gedwaald, eindelijk zijn lot in eigen handen zou nemen. De stralende toekomst lag om de hoek, aldus Marx en Lenin.

Als de mens maar begreep hoe de geschiedenis zich met ijzeren noodzaak zou moeten ontwikkelen, dan restte niets dan het paradijs. Maar al direct na de revolutie grijpt Lenin naar draconische middelen teneinde de samenleving onder controle te krijgen. De intrigerende vraag is dan: Werd Lenin gedwongen door de omstandigheden zijn toevlucht tot terreur te nemen, of is deze terreur terug te vinden in de theorie van het socialisme?

Wat waren de concrete denkbeelden van de marxistische denkers? Had men enig idee hoe de socialistische samenleving moest functioneren?

Was de revolutie van Lenin meer dan een in zijn uitvoering afschuwelijk populistisch antwoord op de vragen die met de Franse Revolutie en de Verlichting op de agenda van de moderne mens werden geplaatst?

Het Sovjet-socialisme was, net als het fascisme – waaraan ook aandacht wordt besteed – een radicale poging het Kwaad te benoemen en te vernietigen. Hoe het Kwaad bestreden diende te worden, dat wisten de communisten vrij goed. Het socialistisch alternatief echter bleek een nachtmerrie en bracht het volk waarheen zij niet wilden. De collectivisatie van de samenleving, de Goelag, de Tweede Wereldoorlog (de strijd tegen Hitler), Stalin, Chroesjtsjov, Gorbatsjov; de geschiedenis van de Sovjet-Unie gaat naar de poorten van de hel en weer terug. docent

Drs. Dick Salfischberger studeerde cum laude af als politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam en heeft enige jaren als docent aan de Universiteit van Amsterdam gewerkt. Sinds 1996 is hij als docent actief voor hovo. Hij is met name geïnteresseerd in totalitaire stelsels, de Sovjet-Unie en het Derde Rijk.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges (beperkte mogelijkheid tot discussie) dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V283-17nj data

27 september t/m 6 december 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week aanbevolen literatuur

facultatief studiemateriaal via de docent. Deelnemers krijgen een uitvoerige literatuurlijst. uiterste aanmelddatum

20 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 36

geschiedenis

Politieke ideologieën: Heden, verleden en toekomst

36 onderwijsvorm

6 hoorcolleges dag en tijd

vrijdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V285-17nj data

29 september t/m 3 november cursusprijs

H 168 studiebelasting

1 à 2 uur per week aanbevolen literatuur

wordt nader bekendgemaakt uiterste aanmelddatum

24 september

Politieke ideologieën zijn ideeën en opvattingen over de mens en over de wijze waarop de samenleving kan en zou moeten worden ingericht.

Zij bieden als zodanig een richtlijn voor hoe de wereld kan worden begrepen en hoe zij kan worden veranderd. Ook vormen deze ideologieën de basis voor politieke actie. Het doel van deze cursus is nagaan welke ideologieën onze wereld hebben geschapen en welke dat in de nabije toekomst waarschijnlijk zullen blijven doen. In zes colleges zullen de historische en filosofische wortels van de zes belangrijkste ideologieën van de negentiende en twintigste eeuw worden besproken: liberalisme, conservatisme, christendemocratie, socialisme, communisme en fascisme. Ook zal aandacht worden besteed aan relatief nieuwe stromingen als populisme, ecologisme en islamisme, terwijl ook de vraag zal worden gesteld of er een politiek mogelijk is zonder ideologie. Bij de behandeling van de geschiedenis van deze ideologieën zal speciale aandacht worden besteed aan hun verschijningsvorm in Nederland. opbouw

college 1 college 2 college 3 college 4 college 5 college 6

Wat is een ideologie?; Liberalisme Christendemocratie; Conservatisme Socialisme; Communisme Fascisme; Nationaalsocialisme Populisme; Ecologisme Islamisme; Politiek zonder ideologie?

docent

Dr. Koen Vossen studeerde geschiedenis en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was als universitair docent verbonden aan de Universiteit Leiden en de Radboud Universiteit Nijmegen en publiceerde onder meer over populisme in heden en verleden, de Spaanse Burgeroorlog, de geschiedenis van de Bondsrepubliek Duitsland en het interbellum in Nederland.

HOVO_nj_2017_druk_definitief.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:56 Pagina 37

Indonesië en Nederland

geschiedenis

37

Hoe was de verhouding tussen Indonesië en Nederland vanaf de prekoloniale tijd tot heden? We bestuderen deze vraag primair aan de hand van het menselijk contact en de culturele uitwisseling tegen hun politieke en economische achtergrond, beginnend met de indirecte handelscontacten in de Romeinse tijd en de Portugese en Nederlandse handelscontacten vanaf de 15e eeuw. In de voc-vestigingen ontstond een multi-etnische en multiculturele samenleving. Met de uitbreiding van de macht van Nederland over Java en de buitengewesten ontstond ook het Indonesische verzet, maar zien we ook een voor de kolonie typerende ‘Indische’ mengcultuur die werd gedragen door de IndoEuropeanen: de Indotaal, de krontjongmuziek, de Indische keuken en de Indo-Europese architectuur. Nederlandse, Indonesische en Indische schrijvers hebben de kolonie vanuit verschillende perspectieven beschreven. De afstand tussen totoks, Indo’s en Indonesiërs groeide echter en tijdens de Japanse bezetting en de dekolonisatieoorlog veranderde de verhouding tussen Indonesiërs en Nederlanders ingrijpend.

Vanaf 1945 migreerde een groot aantal Indische Nederlanders naar Nederland. In wisselwerking met de Nederlandse cultuur hebben zij en hun kinderen aspecten van de Indische cultuur bewaard en verder ontwikkeld. Hoe ziet de postkoloniale relatie tussen Nederland en Indonesië eruit, wat zijn de Nederlandse overblijfselen in Indonesië en de beeldvorming van Indonesiërs over Nederlanders en het koloniale verleden? Aparte colleges gaan over Indische letteren en over de Molukkers en Chinezen die zich vanuit Indonesië in Nederland vestigden.

Vanwege de reikwijdte van het onderwerp, wordt per college op een beperkt aantal deelaspecten dieper ingegaan. docent

Drs. Tom van der Geugten (Bandung 1952) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is educatief auteur en was als hogeschooldocent verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam en Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Zijn bijzondere belangstelling gaat uit naar de ontmoeting van westerse en niet-westerse culturen.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met beeldmateriaal, filmfragmenten, muziek, poëzie en interactie dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

H790-17nj data

26 september t/m 5 december 2017 2 excursies op 24 oktober en 12 december (facultatief ) cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week aanbevolen literatuur

Leo Dalhuisen e.a., Geschiedenis van Indonesië, Walburg pers, Zutphen 2006 of 2014. overige informatie

Op www.hovo.vu.nl vindt u de volledige cursusbeschrijving per college. uiterste aanmelddatum

19 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 38

letteren

Herodotus’ Historiën

onderwijsvorm

De Griekse historicus Herodotus (circa 480–430 v.Chr.) heeft veel eretitels gekregen. In de oudheid stond hij al bekend als ‘vader der geschiedenis’ en tegenwoordig noemt men hem eerder ‘vader der journalistiek’ en ‘eerste wereldreiziger’. Zijn indrukwekkende boek, Historiën, is grensverleggend en letterlijk grensoverschrijdend geweest.

In deze colleges bespreken we de methode van Herodotus, zijn bronnen en zijn eigen onderzoekingen. Dit laatste gaat over zijn plezier om gewoonten en eigenaardigheden van vreemde volkeren te beschrijven.

Wat is fantasie geweest en wat werkelijkheid? Is het al vroeg gemaakte verwijt dat hij maar wat uit zijn duim zoog, wel verdiend? Diverse vragen komen aan de orde, zoals: Hoe reisde hij? Hoe kwam hij aan informatie? Welke theorieën had hij over de uiterste randen van de aarde?

Wat dacht hij over de causaliteit van de geschiedenis? En hoe zag zijn wereldbeeld eruit?

Ook de ontdekkingsreizen van anderen, soms door Herodotus bij name genoemd, krijgen de aandacht. Dat de Grieken een levendige fantasie hadden, blijkt ook uit hun bedachte ‘ontdekkingen’ van wonderlanden als Atlantis en Thule. Uiteraard hebben ze daar – typisch Grieks – zelf weer parodieën op gemaakt. Ten slotte komen Herodotus’ uitvoerige beschrijvingen en de boeiende historie en bijzonderheden van Perzië, Egypte en Skythië aan bod. Juist hieruit blijkt zijn meesterschap.

38

4 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

H297-17nj data

15 november t/m 6 december 2017 cursusprijs

H 119 (incl. syllabus t.w.v. H 7) studiebelasting

1 à 2 uur per week aanbevolen literatuur

Herodotos, Het verslag van mijn onderzoek [Historiën], vertaald, ingeleid en geannoteerd door Hein L. van Dolen. Uitgeverij sun, Amsterdam (4e druk: 2007) isbn 978 90 6168 583 8 (paperbackeditie) en 978 90 6168 450 3 (gebonden editie). Antiquarisch of als e-book verkrijgbaar. overige informatie

docent

Tijdens de colleges worden opnames gemaakt door Home Academy.

Drs. Hein van Dolen is classicus, vertaler en publicist en reisleider. Hij vertaalde onder meer blijspelen van Aristophanes, het volledige werk van Herodotus en een groot aantal filosofische en retorische teksten.

Hij gaf vele colleges voor hovo en begeleidde ook – mede voor hovo – studiereizen naar o.a. Turkije en Griekenland.

uiterste aanmelddatum

1 november

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 39

Literatuur en geneeskunde: Angst

letteren, geneeskunde

39

In 1948 wilde Simon Vestdijk een proefschrift schrijven over angst. Hij benaderde daarvoor de psychiater H.C. RĂźmke, ook al, zo schrijft hij, is dit een onderwerp dat vooral tot de psychologie en de filosofie behoorde. Een voordeel was wel dat angst als thema door het existentialisme op de agenda was gezet.

Het proefschrift van Vestdijk is er nooit gekomen (hoewel zijn manuscript wel als boek is gepubliceerd), maar het thema angst staat in onze tijd nog steeds op de agenda. Ook in romans is angst een regelmatig terugkerend onderwerp. In deze cursus bespreken we een aantal romans waarin angst een belangrijke rol speelt. Uiteraard zal de angst voor ziekte ook een paar keer aan bod komen.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

vrijdag, 13.30–16.30 uur cursuscode

H733-17nj data

29 september t/m 8 december 2017 geen college op 27 oktober cursusprijs

H 280 In de cursus zullen de volgende teksten, verhalen en romans worden besproken in de hieronder staande volgorde: Ingmar Heytze, Reisoefeningen Anton Tsjechov, Angst & Angsten (verhalen, worden ter beschikking gesteld) Henry James, De onschuldigen (The turn of the screw) Louis Couperus, Eline Vere Jean Paul Sartre, Walging Gerrit Komrij, Over de bergen Ian McEwan, De cementen tuin Philip Roth, De menselijke smet (The human stain) Philip Roth, Nemesis Maria Stahlie, De sterfzonde Julie Zeh, Corpus delicti docent

Prof. dr. Arko Oderwald is verbonden aan de afdeling Huisartsgeneeskunde en Ouderengeneeskunde van VUmc.

studiebelasting

Van de deelnemers wordt verwacht dat zij de boeken lezen.

De belasting zal afhangen van het boek en individuele omstandigheden. literatuursuggestie

Arko Oderwald e.a. (red.). Angst, Utrecht: De Tijdstroom, 2017 (verschijnt 4 oktober 2017), ca. H 25 overige informatie

Op 4 oktober wordt een gratis symposium over hetzelfde onderwerp gehouden in het vu Medisch Centrum. Deelnemers aan deze cursus zijn daar van harte welkom. Informatie hierover krijgt u apart toegestuurd. uiterste aanmelddatum

24 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 40

letteren

Shakespeare en zijn tijdgenoten (deel i)

onderwijsvorm

Dit is het eerste deel van een tweedelige cursus over Shakespeare en zijn tijdgenoten, waarin we teksten van Shakespeare naast die van zijn tijdgenoten lezen. Dit deel gaat over Shakespeares poëtische tijdgenoten.

We behandelen het eerste boek van The Faerie Queene, geschreven door Edmund Spenser. Deze dichter wordt nog maar weinig gelezen door de zogenaamde ‘gewone lezer’, maar werd door zijn tijdgenoten – en zeer waarschijnlijk ook door Shakespeare zelf – als de grootste Engelse dichter van het einde van de zestiende eeuw beschouwd.

40

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 13.30–16.30 uur cursuscode

V351-17nj data

25 september t/m 4 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 292 (incl. studiemateriaal t.w.v. H 12) maximum aantal

30 deelnemers

Measure for Measure is een van Shakespeares meest omstreden stukken, omdat onduidelijk is of het een komedie of een tragedie is. Het stuk gaat over een hertog die bemerkt dat de wetten eigenlijk niet nageleefd worden. Daarom besluit hij om zijn autoriteit over te dragen aan zijn plaatsvervanger. Deze blijkt echter corrupt te zijn, waarna zich een web van corruptie ontwikkelt.

studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Aanbevolen edities: Measure for Measure, the New Cambridge Shakespeare, editor Brian Gibbons The Faerie Queene, Book One, edited by Carol V. Kaske, Hackett Publishing Comp. (2006). geprint studiemateriaal (beschikbaar tijdens eerste college) uiterste aanmelddatum

18 september

Naast bovengenoemde teksten lezen we enkele korte gedichten van onder andere Philip Sidney, Christopher Marlowe en John Donne. overige informatie

Het is de bedoeling om voor de eerste les van Measure for Measure de eerste en tweede scene van Act i gelezen te hebben. Het is erg belangrijk om de Introduction van uitgave van Book i van The Faerie Queene en ook die in Measure for Measure niet te lezen voordat de cursus begint. docent

Drs. Ron Hoffman studeerde Engelse Taal en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam en was tijdens zijn studie korte tijd verbonden aan het James Joyce instituut. Hij geeft regelmatig cursussen voor hovo Amsterdam.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 41

Jane Austen: Emma, Persuasion en Lady Susan

letteren

41

Het is dit jaar tweehonderd jaar geleden dat Jane Austen op slechts 41jarige leeftijd stierf. Sinds die tweehonderd jaar is Austens naam en faam bijna alleen maar gegroeid. In de cursus zal duidelijk worden waarom dat zo is.

We lezen in deze cursus drie teksten: Emma, Persuasion en Lady Susan.

Emma wordt algemeen gezien als Austens belangrijkste werk. De manier waarop Austen laat zien hoe verschillende relaties al dan niet tot stand komen in deze roman, hoe zij haar hoofdpersoon neerzet en laat veranderen levert een uitermate spannend en intrigerend verhaal op. Natuurlijk stellen we de vraag waarom dit als haar grootste werk wordt gezien.

Persuasion is de laatste roman die Jane Austen voltooide voor haar dood.

De verhouding die de hoofdrolspeelster heeft gehad, een aantal jaren eerder dan wanneer het boek begint, vormt het uitgangspunt. Die verhouding werd afgebroken door het dwingende advies van haar omgeving, maar nu, jaren later, komen de oud-geliefden weer in contact met elkaar.

Naast deze beroemde werken lezen we het tijdens haar leven nooit gepubliceerde korte werk Lady Susan. Het is onduidelijk waarom Austen deze tekst nooit heeft gepubliceerd. Het is een brievenroman, een genre dat in Austens tijd nog steeds populair was. Het bevat veel elementen die we in de latere boeken terug kunnen vinden: een geslepen vrouw die op zoek is naar een rijke man, en verschillende min of meer onnozele mannen die door haar misleid worden. Dit alles wordt door de hoofdfiguren op hilarische wijze verteld. docent

Drs. Ron Hoffman studeerde Engelse Taal en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam en was tijdens zijn studie korte tijd verbonden aan het James Joyce instituut. Hij geeft regelmatig cursussen voor hovo Amsterdam.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor interactie dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V352-17nj data

28 september t/m 7 december 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 292 (incl. studiemateriaal t.w.v. H 12) maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Het is de bedoeling om voor de eerste les van Emma de eerste drie hoofdstukken gelezen te hebben.

Aanbevolen edities van Emma en Persuasion zijn die van de Oxford World Classics. De tekst van Lady Susan is ook op internet te vinden. Het is erg belangrijk om de ‘Introduction’ in deze boeken niet te lezen voordat de cursus begint. uiterste aanmelddatum

21 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 42

letteren

Het Amsterdam van Jacob van Lennep

onderwijsvorm

Amsterdam veranderde in de negentiende eeuw in rap tempo. Dat betekende grote moderniseringen, zoals de aanleg van de spoorwegen, maar ook vernietiging van de getuigen van het verleden. De schrijver Jacob van Lennep (1802–1868), geboren de in de hoogste kringen van het Amsterdams patriarchaat, was betrokken bij moderniseringen, maar hij verzette zich ook tegen respectloze omgang met het verleden.

Hij hoorde bij degenen die ervoor zorgden dat Amsterdam de eerste waterleiding van Nederland kreeg. Tegelijk had hij een groot aandeel in de oprichting van de standbeelden voor Rembrandt en Vondel. Hij schreef onderhoudende historische romans, maar ook een roman waarin hij de politie aanklaagt omdat die samenwerkt met bazen van prostitutiehuizen. In deze collegereeks zal aan de hand van de ondernemende schrijver Jacob van Lennep worden ingegaan op een zestal onderwerpen over de veranderingen van Amsterdam in de negentiende eeuw.

42

6 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 13.45–16.00 uur cursuscode

V350-17nj data

26 september t/m 7 november 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 168 studiebelasting

nihil literatuur

Literatuursuggesties volgen tijdens de cursus. uiterste aanmelddatum

19 september

opbouw

college 1 college 2 college 3 college 4 college 5 college 6

Amsterdam en de spoorwegen Amsterdam en het drinkwater Verdwijnen en herinneren van het verleden Het Rijksmuseum voor iedereen Nederlands-Indië en Multatuli’s Max Havelaar Een aanklacht tegen prostitutie: Van Lenneps roman Klaasje Zevenster

docent

Prof. dr. Marita Mathijsen, emeritus hoogleraar Universiteit van Amsterdam, is bekend als specialist op het gebied van de negentiendeeeuwse letterkunde. Ook is zij bekend geworden om haar kritische columns in nrc Handelsblad. In 1991 ontving zij de Multatuliprijs voor De geest van de dichter en in 1998 de Prins Bernhard Cultuurfondsprijs voor haar populariseringen van de historische Nederlandse literatuur.

In januari 2018 verschijnt haar biografie van Jacob van Lennep.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 43

Franz Kafka en Midden-Europa rond 1900

letteren

43

Lange tijd heeft Kafka’s raadselachtige oeuvre de reputatie gehad ‘vanuit het niets’ te zijn geschreven, doordat het grotendeels verstoken is van ‘couleur locale’. Maar door onderzoek is het inzicht ontstaan dat Kafka ontstellend scherpe innerlijke portretten heeft geschreven van zijn eigen context: Praag en Midden-Europa rond 1900. Daarin komen politiek-maatschappelijke problemen steeds meer aan de oppervlakte, zoals met het uiteenvallende Habsburgse Rijk en het groeiende nationalisme en antisemitisme. Bovendien worden burgerlijke, religieuze en seksuele tradities steeds feller bekritiseerd. In deze levensbeschouwelijke crisis verschijnen de baanbrekende werken van Nietzsche en Freud en gaan kunst en literatuur experimenteren met nieuwe vormen, waarin deze moderne ideeën niet alleen worden verbeeld, maar bovendien worden verbonden met oude joodse kabbalistische voorstellingen. Kafka’s oeuvre, hoe klein ook, wordt gerekend tot de invloedrijkste literaire uitingen van de twintigste eeuw.

Tijdens de cursus komen uitgebreid de achtergronden aan de orde van waaruit Kafka’s werk wordt verhelderd: het politiek-sociaal klimaat van Midden-Europa en Praag rond 1900: sociale onrust en nationalisme; de positie van de joden (‘Westjuden’ en ‘Ostjuden’) en hun reacties daarop (onder andere Cultuurzionisme); Kafka’s verteltechniek, het Expressionisme en joodse verteltradities; Nietzsche, Freud en het fin de siècle; en Kafka´s leven en persoonlijkheid. Tegen deze achtergronden worden enkele van Kafka´s beroemdste verhalen (Das Urteil, In der Strafkolonie, Die Verwandlung, Beim Bau der chinesischen Mauer, Ein Landarzt) behandeld, evenals zijn belangrijkste roman Der Prozeß.

Aan het eind van deze cursus hebt u zowel een beter begrip van Kafka als van de tijd waarin hij leefde. docent

Drs. Michiel Hagdorn is literatuurwetenschapper, gespecialiseerd in Duitse literatuur, muziek en (cultuur)geschiedenis. Hij geeft sinds 1997 hovo-cursussen, over o.a. de Duitse Romantiek, Heinrich Heine, Johann Wolfgang von Goethe, literatuur in de Weimarrepubliek, Franz Kafka en Thomas Mann.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V301-17nj data

26 september t/m 5 december 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 295 (incl. syllabus t.w.v. H 15) studiebelasting

Het lezen van de behandelde werken van Franz Kafka, enkele uren per week literatuur

Het werk van Kafka is in vele Duitse uitgaven verkrijgbaar; aanbevolen, zeer voordelige uitgaven in de reeks Fischer Klassik: Die Erzählungen: und andere ausgewählte Prosa (isbn 9783596132706) en Der Proceß (isbn 978-3596903566). Ook zijn er diverse (nieuwe en antiquarisch verkrijgbare) Nederlandse vertalingen. U kunt voor deze cursus Kafka´s werk zowel in het Nederlands als in het Duits lezen.

Losbladige geprinte syllabus (per college uitgereikt) uiterste aanmelddatum

11 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 44

taalkunde

Van ‘olla vogala’ tot Poldernederlands

onderwijsvorm

Natuurlijke talen ondergaan in de loop der tijd allerlei veranderingen, die altijd gepaard gaan met gemopper over taalverloedering. De geschiedenis leert echter dat taalverandering niet tegen te houden is.

Hoe ziet, tegen deze achtergrond, de geschiedenis van het Nederlands eruit, vanaf het allereerste begin tot en met het Poldernederlands van nu?

44

5 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

dinsdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

H341-17nj data

7 november t/m 5 december 2017 cursusprijs

H 147 (incl. syllabus t.w.v. H 7) studiebelasting

1 à 2 uur per week literatuur

geprinte syllabus aanbevolen literatuur

Jan Stroop, Hun hebben de taal verkwanseld, Athenaeum, Amsterdam 2010 Jan Stroop, Poldernederlands, waardoor het abn verdwijnt, Amsterdam 1998 (digitaal: www.dbnl.org/tekst/stro008pol d01_01/) artikelen van de website www.janstroop.nl . uiterste aanmelddatum

Eind elfde eeuw begint de schrijftraditie van onze taal, die tot dan toe alleen gesproken werd.

Een uniform Nederlands bestond nog niet, maar uit de veelheid van dialecten is tegen het einde van de zestiende eeuw het abn ontstaan, of eigenlijk gemaakt, waarbij het klassieke Latijn als voorbeeld werd gezien. In de achttiende eeuw wordt de ontwikkeling van het Nederlands ernstig gehinderd door onder anderen Balthasar Huydecoper (1695–1778), die een aantal regeltjes bedacht die botsten met de toenmalige taalwerkelijkheid. Multatuli (1820–1887) is de tegenpool van Huydecoper. Hij pleit voor een geschreven Nederlands dat overeenkomt met de taalwerkelijkheid, die bijvoorbeeld niet meer de drie woordgeslachten kent. Eind negentiende eeuw wint de gedachte terrein dat taal in de eerste plaats gesproken taal is en dat de schrijftaal van de spreektaal afgeleid is en niet andersom. Terwijl in de eerste helft van de twintigste eeuw de verwachting bestond dat binnen enkele generaties iedereen abn zou spreken, blijkt nu dat dat een vergissing is geweest. Nog nooit hebben er zoveel soorten algemeen Nederlands naast elkaar bestaan als tegenwoordig. De variëteit die daarbij in het oog springt, is die van het Poldernederlands, dat naar het zich laat aanzien het abn van de toekomst gaat worden.

24 oktober docent

Dr. Jan Stroop studeerde Nederlands aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen. Van 1977 tot aan zijn pensionering was hij als hoofddocent werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam.

HOVO_nj_2017_druk_definitief.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:49 Pagina 45

De Russische componisten van de 20ste eeuw

muziekwetenschap

45

Van romantiek tot avant-garde – de Russische muziek uit de twintigste eeuw is zeer divers. Maak kennis met zes toonaangevende Russische componisten uit deze periode. Sergej Rachmaninov (1873–1943) en Alexander Scriabin (1872–1915) zaten beiden in de pianoklas van Sverev.

Terwijl de muzikale taal van Rachmaninov zich consequent binnen een romantisch idioom ontwikkelde, was Scriabin veeleer een bruggenbouwer tussen laatromantiek en de moderne tijd. Als pianistisch componist werd hij aanvankelijk sterk beïnvloed door Chopin. Vanaf 1903 kreeg zijn werk echter een sterk avant-gardistisch karakter. Igor Stravinsky (1882–1971) was leerling van Rimski-Korsakov. Aanvankelijk beïnvloed door de romantische school, ontwikkelde hij zich steeds meer tot modernist. Hij maakte vele artistieke transformaties door.

Sergej Prokofjev (1891–1953), pianist en componist, was een natuurtalent. Zijn muziek heeft een beeldende dramatische stijl die je hoort in zijn abstracte symfonieën, sonates en balletten. De succesvolle Armeens-Russische Aram Chatsjaturian (1903–1978) kreeg grote bekendheid door zijn 1e pianoconcert en het vioolconcert geschreven voor David Oistrach. Dmitri Shostakovich (1906–1975) werd aanvankelijk sterk beïnvloed door Glazunov. Hij schreef in alle genres ook filmen theatermuziek, had menige aanvaring met het centraal gezag van Moskou, viel twee keer in ongenade, maar kreeg ook de hoogste staatsonderscheidingen. Pas na Stalins dood in 1953 schreef hij in vrijheid zonder staatsbemoeienis.

Zoals in eerdere luistercursussen van Jan Ezendam behandelt hij in de colleges specifieke aandachtspunten en bouwstenen van de compositie.

Hij licht details aan de piano toe en bespreekt de werken in samenhang met de persoonlijke scheppingswereld van de componist en in samenhang met het tijdsbeeld en de veranderende stijlkenmerken. docent

Drs. Jan Ezendam studeerde vanaf 1972 piano, orkestdirectie, theorie en compositie aan de Conservatoria van Maastricht en Luik. Hij is sinds 1980 als docent theoretische vakken, arrangeren en ensembleleiding verbonden aan het Conservatorium Maastricht en gaf eerder colleges in hovo-verband.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges dag en tijd

vrijdag, 13.30–15.45 uur cursuscode

V430-17nj data

1, 8, 15 december 2017 en 12, 19 en 26 januari 2018 cursusprijs

H 168 studiebelasting

nihil overige informatie

Van de deelnemers wordt geen specifieke voorkennis zoals noten lezen verwacht.

Toegankelijkheid zaal: laatste etage is alleen toegankelijk per trap. uiterste aanmelddatum

26 november

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 46

muziekwetenschap

Harmonieleer i

onderwijsvorm

Net als de taal die wij spreken en schrijven, heeft ook de traditionele Westerse muziek een ‘grammatica,’ die wordt bestudeerd in de muziektheorie. Muziektheorie is een verzameling disciplines: het feitelijke hoofdvak is partituuranalyse (bestudering en beschrijving van partituren naar de diverse muzikale parameters), wat gedaan kan worden door middel van harmonieleer (de leer van de akkoorden en de akkoordverbindingen), contrapunt (de techniek van meerdere zelfstandige melodieën tegen elkaar schrijven), vormleer (de leer van de diverse vormsjablonen in de Europese muziek) en algemene muziekleer (het Italiaanse ‘jargon’, instrumentenleer, akoestiek).

Voor veel muziekliefhebbers die noten kunnen lezen is een cursus harmonieleer een groot Aha-Erlebnis. In zo’n cursus ontdekken ze dat tal van samenhangen die ze intuïtief al luisterend en/of spelend al lang hadden begrepen namen blijken te hebben en dat het vaak om heel logische zaken gaat. In deze cursus zal de traditionele harmonieleer worden behandeld van de toonladders tot en met de en harmonische modulaties (aan het einde van de cursus weet u wat dat is). Het directe gevolg ervan is dat mensen ‘meer gaan horen’ als ze zelf muziek maken of muziek beluisteren.

46

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen, plus huiswerk dag en tijd

dinsdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V420-17nj data

26 september t/m 5 december 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 288 (incl. syllabus t.w.v. H 8) maximum aantal

25 deelnemers studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Robijn Tilanus, kwintessens. Een praktische benadering van de harmonieleer via improviseren aan de piano.

Amsterdam: Broekmans & Van Poppel, 2008 geprinte syllabus (beschikbaar tijdens eerste college) overige informatie

In het voorjaar 2018 wordt deel ii aangeboden. uiterste aanmelddatum

cursusvorm en vereiste voorkennis

Inzicht in de harmonieleer moet getraind worden. U krijgt dus elke les opgaven mee naar huis. Voor een goed begrip van deze cursus is het noodzakelijk dat u goed noten kunt lezen (in beide sleutels) en dat u enigszins een meerstemmig instrument (bij voorkeur een toetsinstrument) kunt bespelen.

De ervaring wijst uit dat cursisten het vaak prettig vinden naast de syllabus een boek te lezen dat dezelfde inhoud anders onder woorden brengt (zie literatuur).

12 september docent

Dr. Marcel S. Zwitser (1970) studeerde muziektheorie en muziekgeschiedenis, doceert muziek- en cultuurgeschiedenis aan de Schumann Akademie, het University College Roosevelt en aan diverse hovo’s (sinds 2000). In 2012 promoveerde hij aan de Universiteit van Utrecht op een interdisciplinair onderzoek in muziekwetenschap en systematische theologie.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 47

Lutherse kerkmuziek van Luther tot Bach

muziekwetenschap

Ein feste Burg ist unser Gott 47

In ons land kent de belangstelling voor Johann Sebastian Bach, en met name voor zijn Matthäus-Passion, nauwelijks grenzen. Weliswaar is het oeuvre van Johann Sebastian Bach groot en rijk genoeg om een heel leven genoeg aan te hebben, maar het verdient zeker de aandacht dat Bach behoorde tot een bijzonder muzikale familie en in de rijke muzikale traditie van het lutheranisme stond.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 14.00–16.30 uur cursuscode

V428-17nj data

In het kader van het reformatiejaar 2017, waarin zal worden herdacht dat het 500 jaar is geleden dat Luther zijn 95 stellingen tegen de aflaathandel van Johannes Tetzel aan de deur van de slotkapel in Wittenberg sloeg, biedt deze cursus een introductie tot de Lutherse muziektraditie vanaf de reformator tot aan Johann Sebastian Bach. Aan de orde komt allereerst de familie Bach en de muziek die ons is overgeleverd uit de generaties vóór Johann Sebastian in een verzameling die nu wordt aangeduid als het Altbachisches Archiv. Ten tweede zullen Bachs voorgangers als cantor van de Thomaskerk en Thomasschool in Leipzig onder de aandacht worden gebracht. Ten derde zal er aandacht zijn voor grote componisten in de lutherse traditie buiten de Bach-familie en buiten Leipzig om: Heinrich Schütz en Dieterich Buxtehude zijn de belangrijkste. Uiteindelijk komt dit aan het einde van de cursus allemaal samen in een bespreking van een aantal werken van Johann Sebastian Bach, die specifiek in verbinding staan met Luther en de reformatie. docent

Dr. Marcel S. Zwitser (1970) studeerde muziektheorie en muziekgeschiedenis, doceert muziek- en cultuurgeschiedenis aan de Schumann Akademie, het University College Roosevelt en aan diverse hovo’s (sinds 2000). In 2012 promoveerde hij aan de Universiteit van Utrecht op een interdisciplinair onderzoek in muziekwetenschap en systematische theologie.

26 september t/m 5 december 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 288 (incl. syllabus t.w.v. H 8) studiebelasting

enkele uren per week literatuur

geprinte syllabus (beschikbaar tijdens eerste college) uiterste aanmelddatum

12 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 48

leergang Westerse muziekgeschiedenis

48 inschrijving

Alle cursussen vinden plaats op donderdagmiddag. Alle cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen, dus deelname staat open voor alle belangstellenden.

Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is. docent

Drs. Frans Jansen (musicoloog) studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht.

Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse hovo’s in Nederland. Zie ook www.achterdenoten.nl .

De geschiedenis van de Westerse muziek beslaat ongeveer 2000 jaar.

Voor vele muziekliefhebbers is ze een onoverzichtelijk doolhof van stijlen, namen en composities. Deze nieuwe leergang biedt overzicht en inzicht: wanneer de muziekgeschiedenis chronologisch wordt doorlopen, blijkt echter al snel hoe de muziek zich sinds de vroege Middeleeuwen op een logische manier heeft ontwikkeld, om via Renaissance, Barok, Classicisme en Romantiek uiteindelijk aan te komen in onze eigen tijd. Voortbouwend op datgene wat er al is, juist radicaal brekend met geëffende paden, soms toch weer teruggrijpend op vervlogen stijlen en technieken – de muziekgeschiedenis vertelt een uniek, samenhangend verhaal.

In deze zevendelige leergang van elk acht colleges staat de ontwikkeling van de Westerse muziekgeschiedenis centraal. Uitgangspunt is de evolutie door de eeuwen heen van zowel de geestelijke als de seculiere genres. De grote componisten en hun meesterwerken, uit wat later de ‘canon van de klassieke muziek’ is gaan heten, zijn hierbij de klinkende illustraties. Daarnaast bieden de maatschappelijke, religieuze en filosofische context een vollediger beeld van de plaats die muziek in de verschillende tijden heeft ingenomen en hoe zij gewaardeerd werd. Ook andere buitenmuzikale invloeden van onder meer de Klassieke Oudheid, de literatuur en niet-Westerse culturen zijn vaak doorslaggevend geweest in het denken over en het componeren van muziek.

Uiteraard is in de leergang ook aandacht voor de structuur en opbouw van de muziek. Ook die veranderden geleidelijk met de tijd en zijn daarom onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de ‘klassieke muziek’. opbouw en planning

deel i Oudheid en Middeleeuwen (tot ca. 1400): Gregoriaans, vroege polyfonie, troubadours en minnezangers (Von Bingen, Marchaut, Landini) – najaar 2017 deel ii Renaissance (1400–1600): Franco-Vlaamse polyfonie, Reformatie en Contra-reformatie, madrigalen, lied- en dansvormen (Desprez, Obrecht, Ockeghem, Lasso, Palestrina) – voorjaar 2018 deel iii Barok en Classicisme i (1600–1800): opera, cantate, orarorium, sonate, concerto grosso (Monteverdi, Schütz, Buxtehude, Lully, Purcell) – najaar 2018 deel iv Barok en Classicisme ii (1600–1800): opera, cantate, orarorium (vervolg), klassieke symfonie, soloconcert, strijkkwartet (Bach, Händel, Vivaldi, Telemann/Gluck, Haydn, Mozart) – voorjaar 2019 deel v Romantiek i (1800–1910): symfonie, kamermuziek, piano, opera, lied (Beethoven, Schubert, Schumann, Mendelssohn, Chopin, Rossini, Berlioz) – najaar 2019 deel vi Romantiek ii (1800–1910): symfonie, opera (vervolg), symfonisch gedicht, orkestlied, nationalistische muziek (Liszt, Wagner, Verdi, Dvorák, Tsjaikovski, Brahms, Bruckner, Mahler, R. Strauss) – voorjaar 2020 deel vii 20e en 21e eeuw: atonaliteit, serialisme, Neoclassicisme, minimal music, elektronische muziek (Schönberg, Stravinsky, Bartók, Sjostakovitsj, Reich, Stockhausen, Boulez) – najaar 2020

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 49

Westerse Muziekgeschiedenis i

leergang

De middeleeuwen

Muziekgeschiedenis 49

Hoe spannend en revolutionair is de middeleeuwse muziek? Dat hoort u in het eerste deel van de leergang: bij velen onbekend, maar allesbehalve saai! Na een korte inleiding over de Oudheid, waarin u zicht krijgt op het toenmalige repertoire en instrumentarium, zien we hoe de muziek via het eenstemmige Gregoriaans door middel van ritme en meerstemmigheid snel aan rijkdom wint. Met behulp van het vroegste notatiesysteem ontwikkelt zich een compositietechniek die het al snel mogelijk maakt om complexe werken te schrijven.

Het vroege christendom ontwikkelt van meet van af aan eigen symbolen en rituelen om uiting en structuur aan het geloof te geven. Muziek heeft daar altijd een ondersteunende rol bij gespeeld. Deze composities, bedoeld als liturgische omlijsting in de kerken en kloosters, domineren aanvankelijk het muziekleven. Daarom besteden we in de cursus aandacht aan de liturgische context en kerkelijk jaar, maar ook aan wat er – naast de mis – heeft geklonken.

Daarnaast ontstaat een rijk seculier repertoire, verspreid door rondreizende musici zoals de troubadours en minnezangers. Hun hoofse liederen getuigen van waar koningen en adel zich aan hun hoven door lieten vermaken. We analyseren de ontstane liedvormen met hun kenmerkende thematiek we vergelijken regionale verschillen met elkaar.

Veel muziek uit deze periode is anoniem overgeleverd via anthologieën en liturgische boeken. Desondanks duikt soms de naam op van een componist (Hildegard von Bingen, Guillaume de Marchaut en Francesco Landini) of een auteur van muziektheoretische traktaten (Hucbald en Guido d’Arezzo). Ook aan hen zal ruimschoots aandacht worden besteed.

onderwijsvorm

De cursus wordt rijkelijk geïllustreerd met luisterfragmenten uitgevoerd door gespecialiseerde musici van deze tijd.

uiterste aanmelddatum

docent

Drs. Frans Jansen (musicoloog) studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht en is gespecialiseerd in muziek uit de periode 1600–1800. Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse hovo’s in Nederland.

8 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V429-17nj data

5 oktober t/m 7 december 2017 geen college op 19 en 26 oktober cursusprijs

H 224 studiebelasting

ca. 2 uur zelfstudie per week literatuur

Informatie over de literatuur wordt bekendgemaakt via de website.

De cursusinhoud kan, samen met alle muziekfragmenten, naderhand gratis worden gedownload van de website van de docent (www.achterdenoten.nl). overige informatie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Muziekgeschiedenis (zie pagina 48).

28 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 50

filosofie

Je vriend, je beste vijand Vriendschap in historisch en filosofisch perspectief

50 onderwijsvorm

6 hoorcolleges met ruimte voor discussie dag en tijd

dinsdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

Mensen zeggen dat ze vrienden en vriendinnen hebben. Maar zijn zij ook echte vrienden voor elkaar? Zijn in onze individualistische samenleving echte of ware vriendschappen nog wel mogelijk? Zo ja, hoe interpreteren wij ware vriendschap dan? Welke betekenis kan zij voor mensen hebben, en welke verwachtingen hebben wij ervan? Filosofen uit alle tijden hebben deze vragen gesteld, en verschillend beantwoord.

V191-17nj data

3 oktober t/m 14 november 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 177 (incl. reader t.w.v. H 9) maximaal aantal

30 deelnemers studiebelasting

ca. 1 uur per week literatuur

geprinte reader met bronteksten uiterste aanmelddatum

19 september

In deze cursus maken wij een wandeling door de geschiedenis van de filosofie. We staan stil bij Aristoteles en Cicero, die spraken over ware vriendschap. Ook vonden zij dat je vrienden moest maken. We lopen door naar Augustinus en Thomas van Aquino, die in verwondering om zich heen keken en zich afvroegen: vrienden maken? Nee, hoe is het mogelijk dat je in je leven vrienden hebt gekregen? Daarna zien we in de nieuwe tijd dat vriendschap op een andere manier onder woorden werd gebracht. Zo antwoordde Michel de Montaigne op de vraag waarom hij met iemand vriendschap had: ‘Omdat ik het was, en omdat hij het was!’. Kierkegaard had echter een totaal andere opvatting van vriendschap. Omdat hij naastenliefde beschouwde als een universele liefde voor iedereen, waren volgens hem aparte vriendschappen overbodig.

Nietzsche maakte met deze opvatting korte metten: ‘Geen naastenliefde verkondig ik, maar de vriend’ en ‘Je vriend zal je beste vijand zijn’: Dat wil zeggen, hij spaart je zijn kritiek niet, maar hij blijft loyaal.

Over loyaliteit gesproken, kon in de Tweede Wereldoorlog een lid van Hitlers nationaalsocialistische partij een ware vriendschap hebben met een jood? Hannah Arendt beantwoordde deze vraag die ook vandaag actueel kan zijn.

Deze en andere filosofen die in deze cursus ter sprake komen, zullen stof tot discussie geven, waarvoor tijd beschikbaar is. docent

Prof. dr. Henk E.S. Woldring is emeritus hoogleraar politieke filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

HOVO_nj_2017_druk_definitief.qxd:HOVO_ 04-05-17 13:22 Pagina 51

Nietzsche: denker en ziener

filosofie

51

Friedrich Nietzsche (1844–1900) is nog steeds een veel besproken filosoof wiens ideeën niets aan invloed hebben ingeboet. Dit komt mede door de veelzijdigheid van zijn denken. Deze kunnen we samenvatten onder drie gezichtspunten: een poëtisch-levensbeschouwelijk, een kritisch-sceptisch en een moreel-metafysisch denken. In de Nietzschereceptie wordt meestal steeds een van deze kanten benadrukt en de andere verwaarloosd. De laatste jaren overheerst een onschadelijk beeld dat past bij de authenticiteitscultuur en postmodern relativisme.

Dit beeld behoeft bijstelling omdat de scherpte van zijn moraalkritiek en van zijn diagnose van het nihilisme diepe vragen stellen aan de westerse geschiedenis en aan Nietzsches denken zelf.

In deze cursus geven we een breed beeld en ontwikkelen we een kritiek die gezien de grote invloed van zijn denken ook tot cultuurkritiek wordt. We kijken naar zijn atheïsme, naar het nihilisme, naar het machtsdenken en naar de moraalkritiek die vooruitloopt op morele catastrofes. We besteden aandacht aan de interpretatie van Heidegger: Nietzsches filosofie is de uiterste verstrikking in de zijnsvergetelheid. opbouw

college 1 college 2 colleges 3-4 college 5 college 6 college 7

Invloeden: Heraclitus, Descartes en Schopenhauer God is dood: Nietzsches argumenten voor het atheïsme Nihilisme, absurdisme en futilisme Radicale scepsis: Nietzsche en het postmodernisme Wil tot macht en de eeuwige terugkeer Nietzsches moraalfilosofie: van amoraliteit tot immoraliteit? college 8 Nietzsche en de morele catastrofe colleges 9-10 Heideggers interpretatie van Nietzsche docent

Drs. Arnold Ziegelaar studeerde natuurkunde en filosofie aan de Universiteit Leiden. Hij studeerde af op Heideggers Nietzscheinterpretatie. Hij is docent in het hoger onderwijs en werkt onder andere voor verschillende hovo’s. Hij schreef Aardse mystiek (2015) over hedendaags levensbeschouwelijk denken zonder God en Oorspronkelijk bewustzijn (2016) waarin hij een vorm van naturalistisch dualisme verdedigt.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

maandag, 18.30–21.00 uur cursuscode

V458-17nj data

2 oktober t/m 11 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 297 (incl. syllabus t.w.v. H 17) literatuur

geprinte syllabus uiterste aanmelddatum

18 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 52

filosofie

Kosmopolitisme Leven in tijden van verandering

52 onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

maandag, 10.15–13.00 uur cursuscode

V459-17nj data

2 oktober t/m 11 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week literatuur

Kwame A. Appiah, Kosmopolitisme, ethiek in een wereld van vreemden, Bert Bakker isbn 9789035131774 achtergrondliteratuur

Kwame A. Appiah, De erecode, hoe morele veranderingen plaatsvinden. Boom isbn 9789058755162 overige informatie

Leeswijzer en PowerPoints staan een week voor aanvang van de colleges op www.maieutiek.nl/aanbod/cursussen/cursusmateriaal/ uiterste aanmelddatum

25 september

Niet eerder waren bij de verkiezingen zoveel kiezers zwevend als afgelopen voorjaar. De ooit overzichtelijke tegenstellingen links-rechts en progressief-conservatief, lijken voor velen niet meer te werken: vandaag de dag is er vooral sprake van een grote onoverzichtelijkheid.

Populistische, zelfs xenofobe bewegingen groeien en in Nederland is er sprake van een toenemende bezorgdheid over de integratie van culturen. Er wordt zelfs gesproken van het mislukken van de multiculturele samenleving. Wat zijn nu nog de gedeelde waarden en normen? Hoe moeten we met elkaar omgaan in een multiculturele samenleving?

Wij maken deel uit van de generatie die profiteert van vele omvergeworpen heilige huisjes. Al hebben we misschien ook een gevoel van nostalgie naar de tijd waarin sinterklaas nog een onschuldig kinderfeest was en multiculturalisme meer een verrijking dan een bedreiging leek, we zijn de spruitjeslucht en de hokjesgeest voorbij. De realiteit is dat we ondertussen multicultureel eten, dat onze (klein)kinderen studeren in het buitenland en dat onze opleidingen een sterk intercultureel karakter hebben gekregen.

Kwame Appiah is een Brits-Ghanese denker die de verandering omarmt. Hij laat zien dat moraal altijd in verandering is en dat dit niet zozeer het gevolg is van rationele besluiten, maar vooral ook van gevoelens en voorbeeldgedrag. De huidige tijd vraagt ons om te zoeken naar waarden waar we voor kunnen staan en die passen in een kosmopolitische wereld. Durven we die uitdaging aan te gaan? Tijd voor een filosofisch onderzoek, waarbij Appiah onze gids is. docenten

Drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer werken al meer dan vijftien jaar als filosoof vanuit hun eigen praktijk ‘Maieutiek’. Ze zijn beiden afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, Petra Bolhuis is daarnaast afgestudeerd als orthopedagoog. Ze geven al geruime tijd cursussen voor hovo.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 53

Discipline, toezicht en straf van Foucault

filosofie

53

Michel Foucault heeft onderzocht hoe we van lijfstraffen naar morele disciplinering zijn gegroeid. Hij schreef hierover Discipline, toezicht en straf, in 1975 gepubliceerd, maar actueler dan ooit. De basisgedachte ervan is dat wij elkaar ‘disciplineren’, dat we weten wat normaal is en wat hoort – dat is ons aangeleerd. Maar waar komt die kennis vandaan en wie bepaalt dit eigenlijk? Foucault laat zien dat wij allen deel uitmaken van dat proces van disciplinering, toezicht en straf. Hij maakt aan de hand van historische analyses duidelijk hoe de vorming, ‘productie’ in zijn woorden, van de moderne mens tot stand komt. Deze historische analyse is op zichzelf al zeer de moeite waard, maar we zullen in deze colleges juist ook met het nieuwe perspectief dat Foucault ons biedt, kijken naar huidige vragen rond discipline, toezicht en straf. Wij maken ons tegenwoordig zorgen over afwijkende waarden en normen.

We leven in een tijd waarin gemakkelijk geroepen wordt dat de straffen strenger moeten en het toezicht beter. Juist daarin kan de analyse van Foucault verheldering brengen. Niet alleen in de rechtspraak en het gevangeniswezen, maar ook in de pedagogiek en de zorg en de wijze waarop wij over onszelf en onze medemensen denken vinden we de effecten die Foucault blootlegt terug.

onderwijsvorm

In de colleges komen de achtereenvolgens de volgende onderwerpen aan bod: Inleiding (college 1); Het lichaam als centraal thema (college 2); De straf breidt zich uit ((college 3); Gehoorzame lichamen (college 4); Normalisering (college 5); Het panopticum, het toeziende oog (college 6); Hoe komt de gevangenis tot stand? (college 7); Kennis en zelfkennis in ontwikkeling (college 8); Het (her)opvoedingsmodel (college 9) en Slottekst (college 10).

overige informatie

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

maandag, 14.00–16.45 uur cursuscode

V460-17nj data

2 oktober t/m 11 december 2017 geen college op 23 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

Enkele uren per week meelezen (dit is vereist om de tekst te kunnen blijven volgen) literatuur

M. Foucault, Discipline, toezicht en straf, Historische uitgeverij, isbn 9789065540218 Een leeswijzer en de PowerPoints staan vanaf een week voor aanvang van de cursus op www.maieutiek.nl/aanbod/ cursussen/cursusmateriaal/ uiterste aanmelddatum

25 september docenten

Drs. Petra Bolhuis en drs. Theo Meereboer werken al meer dan vijftien jaar als filosoof vanuit hun eigen praktijk ‘Maieutiek’. Ze zijn beiden afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, Petra Bolhuis is daarnaast afgestudeerd als orthopedagoog. Ze geven al geruime tijd cursussen voor hovo.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 54

leergang Filosofiegeschiedenis

54 docent

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen.

Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges voor meerdere hovo-instellingen.

Wie zich wil verdiepen in de geschiedenis van de filosofie, dreigt gemakkelijk te worden overweldigd door een intimiderende hoeveelheid namen, stromingen en begrippen. De nieuwe, achtdelige leergang FilosoďŹ egeschiedenis maakt u wegwijs in de westerse wijsbegeerte.

U krijgt een helder en gedegen overzicht van de talrijke en originele zienswijzen die gedurende vijfentwintig eeuwen door vermaarde denkers zijn ontwikkeld. De reeks colleges beoogt een grondige kennismaking met de invloedrijkste wijsgeren, de voornaamste stromingen, de beroemde debatten en de centrale begrippen uit de fascinerende geschiedenis van de westerse filosofie vanaf de klassieke oudheid tot aan de hedendaagse tijd. Daarbij krijgen niet alleen individuele kopstukken de aandacht, maar wordt juist ook gewezen op overkoepelende verbanden.

We bestuderen de grote vragen van de wijsbegeerte en de uiteenlopende antwoorden die daarop door gezaghebbende denkers zijn gegeven.

Het resultaat: u krijgt inzicht in de ontwikkelingen, de tegenstellingen en de diepere samenhang die de filosofiegeschiedenis kenmerken. opzet leergang Filosofiegeschiedenis

deel i deel ii deel iii deel iv deel v deel vi deel vii deel viii

De antieke wijsbegeerte (najaar 2017) De Romeinse en Patristische filosofie (voorjaar 2018) De middeleeuwse wijsbegeerte (najaar 2018) De filosofie van de Renaissance (voorjaar 2019) De filosofie van de Verlichting (najaar 2019) De 19e-eeuwse wijsbegeerte (voorjaar 2020) De hedendaagse filosofie (1) (najaar 2020) De hedendaagse filosofie (2) (voorjaar 2021)

Bijzondere voorkennis van filosofie is niet vereist, de leergang staat open voor alle belangstellenden. De cursussen uit deze leergang zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.

Op dinsdagmiddag wordt altijd een cursus rond een klassiek werk aangeboden dat past binnen de periode uit de leergang die in dat semester plaatsvindt. planning en inschrijving

Alle delen van de leergang vinden plaats op dinsdagavond. Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daaropvolgende cursus, mits uw aanmeldformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 55

Filosofiegeschiedenis i

leergang

De antieke wijsbegeerte

Filosofiegeschiedenis 55

De Griekse Oudheid wordt algemeen beschouwd als de kraamkamer van de westerse filosofie. In deze cursus besteden we zorgvuldig aandacht aan de wijsgerige hoogtepunten van dit belangwekkende tijdperk. Vanaf haar ontstaan in de zesde eeuw voor Christus kenmerkt de klassieke Griekse filosofie zich door het streven de natuurlijke en de sociale werkelijkheid te doorgronden met behulp van de rede – de logos. Als gevolg van de opkomst van het nieuwe filosofische denken werd in toenemende mate afstand genomen van de toentertijd gebruikelijke mythisch-religieuze voorstellingen en verklaringen.

Geïnspireerd door de intrigerende speculaties van de roemruchte presocraten hebben met name de drie onbetwiste kopstukken uit de bloeitijd van de klassieke filosofie – Socrates, Plato en Aristoteles – een moeilijk te overschatten en blijvende invloed uitgeoefend op de latere filosofiegeschiedenis. Maar de wijsgerige erfenis van de klassieken blijft niet tot het gedachtegoed van deze toonaangevende denkers beperkt. Op tal van terreinen en op velerlei wijzen hebben uiteenlopende Griekse filosofen het fundament gelegd voor de westerse beschaving en mede vorm gegeven aan het moderne mens- en wereldbeeld.

In tien hoorcolleges maakt u uitgebreid kennis met onder meer de volgende klassieke wijsgeren en stromingen: de presocraten, Socrates, Plato, Aristoteles, Epicurus, de stoïcijnen en het scepticisme. docent

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen. Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges voor meerdere hovoinstellingen.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

dinsdag, 18.15–20.45 uur cursuscode

V461-17nj data

26 september t/m 5 december 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

ca. 1 uur zelfstudie per week literatuur

H.J. Störig, Geschiedenis van de filosofie, Spectrum, 2010 A. Gottlieb, De droom der rede, Ambo/Anthos, 2016 overige informatie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Filosofiegeschiedenis (zie pagina 54). uiterste aanmelddatum

19 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 56

filosofie

De Politeia van Plato

onderwijsvorm

Volgens een bekende typering van Alfred Whitehead is de geschiedenis van de westerse wijsbegeerte te beschouwen als een voetnoot bij de werken van de vermaarde Griekse denker Plato (427–347 v.Chr.). De betekenis van Plato’s geschriften voor de filosofie kan inderdaad nauwelijks worden overschat. Of het nu gaat over kennisleer, ethiek, metafysica of politieke filosofie, op al deze gebieden van de wijsbegeerte heeft Plato een blijvend stempel gedrukt. Zijn talrijke dialogen, waarin zijn leermeester Socrates veelal een prominente rol vervult, lijken geen filosofische kwestie onaangeroerd te laten en zijn bovendien geschreven in een uitmuntende stijl, die ook vandaag de dag nog veel bewondering wekt.

56

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

H454-17nj data

26 september t/m 5 december 2017 geen college op 24 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

ca. 3 uur zelfstudie per week literatuur

Plato, De ideale staat, AthenaeumPolak & Van Gennep, 2012 uiterste aanmelddatum

19 september

In deze cursus bestuderen we de belangrijkste ideeën van Plato aan de hand van een van zijn bekendste en invloedrijkste dialogen, de Politeia (in de Nederlandse vertaling van Gerard Koolschijn, onder de titel: De ideale staat). Dit boek leent zich bij uitstek voor een dergelijke benadering, omdat allerlei wezenlijke elementen van Plato’s filosofie hierin samenkomen. Naast een gedetailleerde analyse van het begrip ‘rechtvaardigheid’ – in het kader waarvan Plato zijn leer over de ziel, zijn ethiek, zijn kennistheorie en zijn opvattingen over politiek, kunst, godsdienst en filosofie uiteenzet – wordt uitvoerig aandacht besteed aan de illustere Ideeënleer, het metafysische fundament van Plato’s filosofie, beschreven in de beroemde allegorie van de grot. Een bespreking van de Politeia vormt daarmee een uitermate geschikte invalshoek om de belangrijkste begrippen en argumenten waarvan Plato zich bedient te leren kennen en om inzicht te verkrijgen in het wezen van zijn denken. docent

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen. Momenteel is hij werkzaam als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges voor meerdere hovoinstellingen.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 57

Filosofie van de Verlichting ii

leergang Filosofie van

Verlichting onder vuur

de Verlichting 57

De spanning tussen geloof en rede betreft een kernthema van de westerse wijsbegeerte. Het conflict kwam tot een ongekende uitbarsting in het tijdperk van de Verlichting – ruwweg de zeventiende en de achttiende eeuw. Verlichtingsdenkers namen niet langer genoegen met de aloude filosofische en religieuze denkbeelden, maar daagden deze zienswijzen voor het gerechtshof van de rede. Zij uitten scherpe kritiek op de invloed van traditionele wijsgerige, kerkelijke en politieke autoriteiten op maatschappij en wetenschap, en benadrukten het belang van tolerantie, autonomie, vrijheid van meningsuiting en godsdienst, en scheiding van kerk en staat. De Verlichting wordt sindsdien beschouwd als de kraamkamer van moderne westerse waarden. De indertijd ontwikkelde ideeën zijn onverminderd relevant en actueel.

onderwijsvorm

10 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

zaterdag, 11.30–14.00 uur cursuscode

V462-17nj data

23 september t/m 16 december 2017 geen college op 7 oktober, 4 en 25 november cursusprijs

In de driedelige leergang over de filosofie van de Verlichting schenken we aandacht aan de originele opvattingen die in deze periode door tal van bekende en minder bekende denkers zijn bepleit. De magistrale en alom geprezen trilogie over de Verlichting van de gerenommeerde historicus Jonathan Israel fungeren daarbij als leidraad, hoewel deze gezien de omvang en het encyclopedische karakter ervan niet volledig (kan) worden besproken.

Dit tweede deel van de leergang staat in het teken van de intrigerende filosofische en politieke ontwikkelingen in Europa gedurende de eerste helft van de achttiende eeuw. In dit tijdvak mogen de radicale ideeën van Spinoza en zijn aanhangers zich in een steeds grotere belangstelling verheugen, maar stuiten deze ook op toenemend verzet van kerkelijke en politieke autoriteiten. Er ontbrandt een felle strijd, die ook binnen de gelederen van de Verlichtingsdenkers zelf woedt, en grote spanningen tussen radicalen en gematigden veroorzaakt. Hume, Diderot, Voltaire, La Mettrie, Montesquieu en Vico komen zeker voorbij in deze reeks.

H 280

docent

uiterste aanmelddatum

Drs. Arend Klaas Jagersma studeerde onder andere filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij werkt momenteel als zelfstandig onderzoeker en docent filosofie. Sinds 1996 verzorgt hij colleges in hovo-verband.

17 september

studiebelasting

ca. 7 uur zelfstudie per week aanbevolen literatuur

J.I. Israel, Verlichting onder vuur, Uitgeverij van Wijnen, 2010.

Uiteraard kan ook gebruik worden gemaakt van de originele Engelse uitgave: J.I. Israel, Enlightenment contested, Oxford University Press, 2008. Het is raadzaam maar niet verplicht om het werk aan te schaffen. overige informatie

Deelnemers aan deel i hebben tot uiterlijk twee weken na het verschijnen van de gids voorrang op de inschrijving voor deel ii.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 58

politicologie

De rechtvaardigheidstheorie van Rawls

onderwijsvorm

In vakkringen was al snel duidelijk dat het in 1971 verschenen A Theory of Justice van de Amerikaanse politieke filosoof John Rawls een belangwekkend werk is. Dat het boek ook daarbuiten opgemerkt zou worden leek onwaarschijnlijk; het gaat niet om een populairwetenschappelijk boek en rechtvaardigheid wordt behandeld als iets wat vooral betrekking heeft op structuren en instituties. Toch gebeurde het onwaarschijnlijke: A Theory of Justice bereikte het bredere publiek en zelfs de politiek. Opvallend genoeg voelden zowel liberalen als socialisten zich aangesproken door Rawls, met name in de publieke discussie over de verzorgingsstaat. Zijn boek is onverminderd actueel.

Wat velen tot de verbeelding sprak is dat Rawls teruggreep op een bijna vergeten methode: de contractredenering. Contractanten worden in een denkbeeldige beginsituatie geplaatst, om na te denken over de gewenste inrichting van een samenleving. De finesse die Rawls hieraan toevoegt, staat bekend als de ‘sluier van onwetendheid’: de contractanten moeten kiezen tussen rechtvaardigheidsbeginselen zonder te weten welke positie zij in de samenleving zullen bekleden en zonder te weten ‘wie’ zij zijn: ziek of gezond, oud of jong, man of vrouw.

Dit is typerend voor zijn benadering. Rechtvaardigheid heeft bij Rawls vooral te maken met het bestrijden of voorkomen van ongelijke kansen die het gevolg zijn van wat men niet zelf kan kiezen (in welk milieu men opgroeit, of men al dan niet gehandicapt raakt, etc.). De achterliggende idee is ieders gelijke recht op zelfbepaling.

Tijdens de cursus zal Rawls’ rechtvaardigheidstheorie in zijn geheel worden behandeld en in zijn context worden geplaatst. We gebruiken daarbij de gereviseerde versie uit 1999.

58

10 hoorcolleges dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V457-17nj data

27 september t/m 6 december 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week aanbevolen literatuur

Rawls, 1999. A Theory of Justice (let op: niet de editie uit 1971 – de editie uit 1999 is compleet herzien!)

Zie www.hovo.vu.nl voor een toelichting op de literatuur. uiterste aanmelddatum

20 september

docent

Drs. Hans Charmant is als politicoloog opgeleid aan de Universiteit van Amsterdam en was vanaf 1980 universitair docent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij ook hovo-cursussen geeft. Zijn belangstelling gaat uit naar alle mogelijke politieke theorieën en zijn specialisme is de geschiedenis van het Westerse politieke denken.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 59

De Thora en de kwetsbare mens

religie

59

Exodus 22:21-23 bevat een aanmaning die nergens anders ter wereld te vinden is: 21 ‘Vreemdelingen mag je niet uitbuiten of onderdrukken, want jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte.

22 Weduwen en wezen mag je evenmin uitbuiten.

23 Doe je dat toch en smeken zij mij om hulp, dan zal ik ze zeker horen.

onderwijsvorm

8 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

donderdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

V110-17nj Deze bezorgdheid voor de zwakkeren in de samenleving brengt ons werkelijk dicht bij de essentie van de Thora. Wij zullen in deze cursus binnen een periode van acht weken verschillende variaties van dit belangrijke thema grondig bestuderen.

data

12 oktober t/m 7 december 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 234 (incl. syllabus t.w.v. H 10) college 1 college 2 college 3 college 4 college 5 college 6

De gotspe van Abraham bij Sodom en Gomorra (Gen. 18) Het principe van Genade als hoofdthema van Genesis Bijbelse symboliek bij de behartiging van de zwakkere De Thora neemt het op voor de vreemdeling Amos als ontdekker van de universele rechten van de mens Het concept van gerechtigheid als basis voor de Messiaanse visie college 7 De joodse achtergrond van de gelijkenis van de ‘Barmhartige Samaritaan’ college 8 ‘Links-progressieve’ en ‘rechts-orthodoxe’, twee vleugels in zowel het jodendom als het christendom. Waaruit bestaan deze en waar ligt hun oorsprong? Wat heeft dit onderwerp te maken met het thema van onze cursus? docent

Dr. Paul Gabriner, Amerikaan van geboorte, is docent emeritus Engelse en Amerikaanse letterkunde bij de UvA. Daarvoor heeft hij les gegeven bij de Hebrew University of Jerusalem. Al jaren is hij ook privédocent Thora en Nieuw Testament, zowel bij hovo als bij de Senioren Academie in Groningen.

studiebelasting

1 à 2 uur per week literatuur

bijbel (meenemen naar elk college) geprinte syllabus (uitgereikt aan het einde van de cursus) uiterste aanmelddatum

28 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 60

leergang Psychologie

60 docent

Dr. Andreas Wismeijer heeft psychologie gestudeerd aan de Universiteit van Tilburg (UvT) en werkte enkele jaren aan de Vrije Universiteit van Barcelona. Na terugkeer naar de UvT is hij gepromoveerd op het onderwerp ‘geheimen’ en ging aan de UvT aan het werk als docent en onderzoeker. Hij geeft sinds enkele jaren zeer goed bezochte en hoog gewaardeerde cursussen psychologie in hovo-verband.

Menselijk gedrag kent ontelbaar veel varianten en wordt beïnvloed door allerlei factoren, zoals onze biologie, persoonlijkheid, de aan- of juist afwezigheid van anderen en fysieke omgevingsfactoren. Het willen verklaren van menselijk gedrag, ons gedrag, is een belangrijke menselijke motivatie. Continu proberen we gedrag te doorgronden: dat van anderen om hen beter te kunnen voorspellen en dat van onszelf om controle te hebben over wat we denken en voelen. Maar hebben we wel controle over ons eigen gedrag? Waar komt gedrag vandaan? Hoe wordt het onderzocht en wat zijn de belangrijkste bevindingen? Wat is de huidige status van eeuwenoude vraagstukken zoals het ‘nature-nurture’debat? Kun je inderdaad ziek worden van emoties? Heeft psychotherapie zin?

In deze leergang, bestaande uit zes cursussen, komen de belangrijkste thema’s in de psychologie aan bod. Met behulp van vele aansprekende en actuele voorbeelden worden de meest relevante theorieën, inzichten en ontdekkingen geïntroduceerd en uitvoerig besproken. Thematisch is de leergang in vier onderwerpen verdeeld: – algemene introductie in de psychologie (Inleiding in de Psychologie) – persoonlijkheidspsychologie (Persoonlijkheidspsychologie – Introductie en Verdieping) – relatie tussen psychologie en gezondheid (Gezondheidspsychologie en Psychologie van de emoties) – praktische toepassingen van de psychologie (Psychologie in Uitvoering) Met behulp van deze globale kapstok wordt in de zes verschillende cursussen het brede en interessante palet aan psychologische onderwerpen besproken. De leergang is bedoeld voor alle belangstellenden, er is geen voorkennis nodig. Alle cursussen zijn los van elkaar te volgen; u hoeft niet de eerdere delen te hebben gevolgd om aan de latere cursussen deel te nemen. Wie de volledige leergang afrondt, kan een bewijs van deelname vragen (zie website). opzet en rooster leergang Psychologie

deel i deel ii deel iii deel iv deel v deel vi

Inleiding in de Psychologie Persoonlijkheidspsychologie (1) – introductie Persoonlijkheidspsychologie (2) – verdieping (najaar 2017) Gezondheidspsychologie (voorjaar 2018) Psychologie en emoties (najaar 2018) Psychologie in uitvoering (voorjaar 2019)

voorrang op inschrijving

De opeenvolgende cursussen in deze leergang vinden plaats op dinsdagochtend. Als u hebt deelgenomen aan de voorafgaande cursus uit de leergang, krijgt u voorrang op inschrijving voor de daarop volgende cursus, mits uw aanmeldingsformulier binnen twee weken na het verschijnen van de studiegids bij hovo is ontvangen.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 61

Psychologie iii

psychologie

Persoonlijkheidspsychologie (2) – verdieping 61

De persoonlijkheidspsychologie is een zeer breed vakgebied met een waaier aan verschillende onderzoeksterreinen. In deze verdiepende cursus kijken we onder andere naar de biologische aspecten van persoonlijkheid en hoe persoonlijkheid beïnvloedt op welke manier wij de wereld om ons heen waarnemen. Ook gaan we in op de directe en indirecte link tussen persoonlijkheid en lichamelijke gezondheid en op culturele verschillen in persoonlijkheid. opbouw

college 1 Wat is persoonlijkheid? – een korte inleiding of opfrissing college 2 Persoonlijkheid en cognitie college 3 Biologische aspecten van persoonlijkheid – anatomie van persoonlijkheid college 4 Biologische aspecten van persoonlijkheid – fysiologie van persoonlijkheid college 5 Biologische aspecten van persoonlijkheid – psychogenetica college 6 Persoonlijkheid en cultuur–1 college 7 Persoonlijkheid en cultuur–2 college 8 Persoonlijkheid en gezondheid college 9 Emotie en persoonlijkheid: geheimen–1 college 10 Emotie en persoonlijkheid: geheimen–2

onderwijsvorm

10 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 10.00–12.15 uur cursuscode

H241-17nj data

19 september t/m 12 december 2017 geen college op 26 september en 24 oktober cursusprijs

H 280 studiebelasting

enkele uren per week (naar eigen inzicht) literatuursuggestie

Larsen, R. Buss, D.,Wismeijer, A., & Song, J. (2017). Personality Psychology. Domains of Knowledge about Human Nature. New York: McGraw-Hill

docent

overige informatie

Dr. Andreas Wismeijer (zie pagina 60)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Psychologie (zie pagina 60). uiterste aanmelddatum

12 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 62

medische vakken

De hersenen: van cel tot gedrag

onderwijsvorm

Wat gebeurt er in de hersenen en hoe resulteert dit in gedrag? Hoe zijn de hersenen eigenlijk in staat om bepaalde cognitieve functies (geheugen, aandacht, concentratie) uit te voeren? Tijdens deze collegereeks krijgt u niet alleen het theoretische verhaal te horen, maar krijgt u ook de gelegenheid om letterlijk mee te kijken naar het brein (snijzaal) en naar zenuwcellen (microscopiezaal). Naast gezonde hersenen, hun bouw en functie, worden enkele veelvoorkomende hersenziekten besproken: de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson en multiple sclerose. U wordt op de hoogte gebracht van de belangrijkste (recente) ontwikkelingen op wetenschappelijk niveau, waarbij ook aandacht is voor de neurofilosofische discussie of hersenwetenschappers vanuit verschillende disciplines (microscopie, psychologie, imaging) elkaar eigenlijk wel (kunnen) begrijpen.

62

5 hoorcolleges, 2 demonstratiecolleges in resp. de snijzaal en de microscopiezaal en 1 ‘Meet the Scientist’-bijeenkomst. dag en tijd

donderdag, 10.30–13.00 uur cursuscode

H734-17nj data

28 september t/m 30 november 2017 geen college op 26 oktober en 16 november cursusprijs

opbouw

H 250

2 september Macroscopie, algemene anatomie van de hersenen (prof. dr. Henk Groenewegen) 5 oktober Snijzaal – Hersenanatomie, 2 groepen (prof. dr. Henk Groenewegen e.a.)

12 oktober Microscopie – Hersenen op het kleinste niveau (dr. Geert Schenk) 19 oktober Microscopiezaal – Hersenweefsel onder de microscoop (dr. Geert Schenk e.a.)

2 november Hersenen op mri (dr. Hanneke Hulst & dr. Menno Schoonheim) 9 november Neuropsychologie (dr. Hanneke Hulst) 23 november ‘Meet-the-scientist’ – Stel uw vragen over de hersenen in kleiner groepsverband aan promovendi 30 november Van cel tot aan gedrag. Bestaat translatie in de neurowetenschappen? (prof. dr. Gerrit Glas en dr. Hanneke Hulst)

studiebelasting

ca.1 à 2 uur per week literatuur

Voor elk hoorcollege zal een (recent) wetenschappelijk artikel worden uitgekozen en per e-mail worden toegestuurd dat de lading van het college dekt. Een deel van de literatuur is Engelstalig. overige informatie

informatie over de diverse locaties volgt t.z.t. uiterste aanmelddatum

21 september

docenten

Bovenstaande docenten zijn (deels) afkomstig van het VUmc en zijn geselecteerd door Stichting Brein in Beeld. Daarnaast werken diverse promovendi mee aan de demonstratiecolleges en de meet-the-scientistbijeenkomst.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 63

Voeding en duurzaamheid

aard- en levens-

Een veelkleurig palet van verrassende verbanden

wetenschappen 63

Eten doen we iedere dag, zonder er veel bij stil te staan. Over duurzaamheid horen we ook iedere dag. Maar hoe sterk hangen deze twee met elkaar samen en hoe komt dat? Realiseert u zich dat sinaasappels een verkapte import van water uit droogtegebieden inhouden? Dat koekjes eten het leefgebied van orang-oetans verkleint? En dat er in 2050 tweemaal zoveel voedsel nodig is?

Voeding is een complex veld, met grote invloed op onze gezondheid, maar ook op de economie en op de natuur. Bij consumptie spelen smaak, emoties, cultuur en ethiek een rol. Denk aan genetische modificatie, dierenwelzijn, voedselschandalen en voedselhypes. Voor voedselproductie zijn land, water, energie en mest belangrijk. Daarmee is voedsel niet alleen verweven met het klimaatprobleem, maar ook met vragen als: Waarom nemen epidemieĂŤn toe? En waarom neemt de biodiversiteit af? Heb je vlees nodig?

Voeding is een veelomvattend thema, wat zichtbaar wordt als we het vanuit verschillende invalshoeken benaderen. Daarbij stuiten we elke keer op verrassende verbanden en oplossingen. We sluiten af met de prangende vraag: wat moeten we eten?

onderwijsvorm

28 september Inleiding duurzame voeding: mondiaal en nationaal (dr. Harry Aiking) 5 oktober Hoezo geen gebrek aan water? (prof. dr. Arjen Hoekstra) 12 oktober Gezonde voeding in tijden van overvloed (prof. dr. Ingeborg Brouwer) 19 oktober De echte prijs van eten (dr. Pieter van Beukering) 2 november Natuurinclusieve landbouw als vorm van duurzame landbouw (prof. dr. Jan Willem Erisman) 9 november Is duurzaam eten wel gezond? (prof. dr. Martijn Katan)

uiterste aanmelddatum

docenten

Alle docenten zijn als docent en onderzoeker verbonden aan de Vrije Universiteit, met uitzondering van prof. dr. Hoekstra (Universiteit Twente).

6 hoorcolleges dag en tijd

donderdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V680-17nj data

28 september t/m 9 november 2017 geen college op 26 oktober cursusprijs

H 168 studiebelasting

afhankelijk van eigen inzet literatuursuggestie

Als achtergrond kan dienen De Bosatlas van het Voedsel (Noordhoff, ca. H 30, niet verplicht).

21 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 64

exacte vakken

Dynamiek van de Nederlandse kust Vorming – verandering – beheer

64 onderwijsvorm

8 hoorcolleges met de mogelijkheid tot het stellen van vragen dag en tijd

dinsdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V669-17nj data

4 oktober t/m 29 november 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 231 (incl. syllabus t.w.v. H 7) studiebelasting

ca. 1 uur per week literatuur

geprinte syllabus (beschikbaar tijdens eerste college) uiterste aanmelddatum

Nederland acht zich veilig achter dijken en duinen. Dat is terecht. De waterkeringen worden voortdurend geïnspecteerd en zorgvuldig onderhouden. De Nederlandse kustzone is echter volop in beweging.

De geschiedenis van de Nederlandse kust maakt duidelijk welke processen daar spelen. Daaruit blijkt ook wat de gevaren zijn. Nu nog steeds! Begonnen wordt met de vorming van de duinen vanaf circa vijfduizend jaar geleden. Daarna wordt in grote stappen geschetst hoe de Nederlandse kustzone zich nadien heeft ontwikkeld. Vervolgens komen de processen die hebben geleid tot het ontstaan van de Zuidwestelijke Delta en de Waddenzee aan de orde. Ook de vorming van de Zuiderzee en de Biesbosch worden besproken. Daarnaast wordt in gegaan op de bijzondere dijkzorg langs de benedenloop van de grote rivieren. Tot slot worden de redenen besproken die hebben geleid tot de afsluiting van de Zuiderzee en de Deltawerken.

Voor al deze onderdelen van de kustzone wordt de historische lijn tot op het heden doorgetrokken. Daardoor komt ook de huidige wijze van kustverdediging volop aan de orde, evenals de problemen die zich daarbij aandienen.

20 september docent

Prof. dr. Guus J. Borger is emeritus hoogleraar in de historische geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was tot aan zijn emeritaat in 2007 tevens aangesteld als hoogleraar in de historische geografie aan de Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit.

Zijn onderzoek richt zich op de bewoningsgeschiedenis van de zuidelijke oever van de Noordzee, vanaf het Skagerrak tot aan Cap Gris-Nez en vanaf de IJzertijd (ca. 600 v. Chr.) tot op heden. De geschiedenis van de waterstaatszorg en het kustbeheer vormt daarvan een onderdeel.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 65

Tussen vuistbijl en grotschildering

exacte vakken

De mens ontdierlijkt 65

In 1749 verwees Georges, graaf van Buffon, de mensheid tot het dierenrijk. De reactie: grote verwondering en opwinding alom! Sindsdien rees de vraag, hoeveel afstand er dan is tussen mens en dier. Een zeer menselijke bespiegeling – vragen dieren zich ooit af hoeveel mens er in hen schuilt? De aarde bewaarde resten van de vroegere mensheid en van diens werktuigen en verrichtingen. Daaruit blijkt dat de mens in geen geval kant-en-klaar ontstond. Onze huidige beschaving staat op de schouders van de minstens 13 miljoen generaties mens die aan ons voorgingen.

onderwijsvorm

Deze cursus over de geschiedenis (‘prehistorie’) van de eerste 12.250.000 generaties menselijke voorgangers. U krijgt een breed overzicht van wat er gebeurde tussen vuistbijl en grotschildering. We beginnen met de primitieve werktuigen uit speciaal gesteente, 3,3 miljoen jaar geleden gebruikt aan de westoever van het Turkana-meer. We ronden af met de Magdalénien-mens, die tot 13.000 jaar geleden grotschilderingen vervaardigde in de Dordogne, in de buurt van het huidige plaatsje La Madeleine.

Al met al is er sprake van een enorm kennisveld, waaraan nog ieder jaar belangrijke vondsten worden toegevoegd en waarin steeds nieuwe inzichten worden geformuleerd over de vroege geschiedenis van de ontdierlijking van de mens.

cursusprijs

docent

Prof. dr. Bert Boekschoten is emeritus hoogleraar paleontologie aan de Vrije Universiteit. Hij heeft ruime zeegaande ervaring, zoals in 2016 nog met de nioz-onderzoeksexpeditie naar de Sargassozee. Hij onderzoekt ook de versteende bodems van lang geleden drooggevallen oceanen.

5 hoorcolleges dag en tijd

dinsdag, 13.30–15.30 uur cursuscode

V681-17nj data

10 oktober t/m 14 november 2017 geen college op 24 oktober H 140 maximum aantal

30 deelnemers studiebelasting

1 à 2 uur per week literatuursuggestie

De docent geeft suggesties tijdens de cursus – het vakgebied verandert snel! overige informatie

Bij voldoende belangstelling kan een facultatieve excursie worden georganiseerd naar het Museum van Natuurlijke Historie te Brussel. Meer informatie volgt tijdens de cursus. uiterste aanmelddatum

3 oktober

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 66

exacte vakken

Thermodynamica en de regels van het spel

onderwijsvorm

Vaak worden de natuurwetenschappen gezien als een hoop deelgebieden met ieder een eigen theorie. Er zijn theorieën over het allerkleinste, allergrootste, allersnelste, het leven, informatie et cetera, die zich als een soort lappendeken zouden samenvoegen tot een allesomvattend begrip. Echter, theorieën zijn eerder als dozen, elkaar ontsluitend. Eén van de grootste dozen hierbij is de kwantumtheorie, die onder meer de scheikunde, klassieke mechanica, elektromagnetisme en de oorsprong van leven omvat. Er is slechts nog één grotere doos: de thermodynamica. Dit onderdeel van de natuurkunde gaat over de ‘macroscopische systemen’, waaronder de interacties tussen grote verzamelingen deeltjes op macroscopisch niveau. Werkelijk alle theorieën moeten aan haar regels voldoen, ook leven, gedachten, informatie simpelweg alles.

Einstein zei over de thermodynamica: ‘Hoe eenvoudiger haar uitgangspunten zijn, hoe meer verschillende zaken ze verbindt en hoe uitgebreider haar toepassingsgebied is, des te indrukwekkender een theorie is. Vandaar de diepe indruk die de klassieke thermodynamica op mij heeft gemaakt.’ Hij was ervan overtuigd dat deze nooit verworpen zou worden.

De thermodynamica heeft aan (industriële) revoluties bijgedragen en zal zeker ook haar bijdragen leveren aan oplossingen voor de energiecrisis, informatiecrisis, et cetera. Maar wat houdt ze nu eigenlijk in?

In deze cursus lopen we in rondes door dit ragfijne spel heen. Daarbij komen thema’s voorbij als: hoe geeft thermodynamica tijd een richting? Hoe kunnen we het begrip ‘entropie’ beter plaatsen (want de definitie van statistische fysica, met entropie als ‘maat voor chaos’ doet de thermodynamica tekort)? En u maakt kennis met bijvoorbeeld de intrigerende vraag: Hoe is uit informatie energie te winnen?

66

6 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

donderdag, 14.30–16.45 uur cursuscode

V683-17nj data

5 en 19 oktober; 2, 16 en 30 november; 14 december 2017 cursusprijs

H 168 studiebelasting

ca. 2 uur per week naast de colleges literatuur

Peter Atkins, Four Laws That Drive the Universe (Very Short Introductions) Don S. Lemon, A student’s Guide to Entropy Geen van beide boeken zijn verplicht. Indien nodig zullen van relevante hoofdstukken synopsissen gemaakt worden. overige informatie

Voorkennis: hts of propedeuseniveau in een exacte wetenschap is noodzakelijk om deze cursus te volgen. uiterste aanmelddatum

28 september

docent

Dr. Urs Wyder is docent-onderzoeker aan het Leidse Science Department, Universiteit Leiden, en docent Natuurkunde aan het Haarlemmermeerlyceum, Leiden. Hij is gepromoveerd in de Experimentele en Theoretische Fysica en was onder andere werkzaam aan het High Field Magnet Laboratory te Nijmegen en het amolf te Amsterdam.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 67

Kwantummechanica voor niet-fysici

exacte vakken

67

Eind negentiende eeuw werd het veelbelovende studenten sterk afgeraden om zich nog te bekwamen in de natuurkunde. Ook werd hun aangeraden een andere carrière te zoeken, aangezien de natuurkunde nog slechts een kwestie was van de bepaling van de volgende decimalen. Begin twintigste eeuw kantelde het beeld van de natuurkunde – de Newton-mechanica – dramatisch, met publicaties van Planck, Bohr, Einstein, De Broglie, Schrödinger, Heisenberg en vele anderen. De kwantumfysica werd geboren, vormgegeven, toegepast, maar slecht begrepen. Het leek erop dat de meting het meetresultaat materialiseerde. Schrödinger formuleerde zijn ‘tegelijk dode en levende kat in de doos’-paradox. Van de bekende fysicus Richard Feynman is de volgende uitspraak bekend: ‘Iedereen die zegt dat hij kwantumfysica begrijpt, begrijpt er niets van’. Dat klinkt nogal ontmoedigend – en zo was het waarschijnlijk ook bedoeld.

onderwijsvorm

6 hoorcolleges met ruimte voor vragen dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V682-17nj data

27 september t/m 8 november 2017 geen college op 25 oktober cursusprijs

H 178 (incl. syllabus t.w.v. H 10) maximum aantal

40 deelnemers De toepassingen van de kwantumfysica zijn niet meer weg te denken uit de samenleving: de transistor, de laser, de led, de computer, het internet, kwantumcryptografie, kwantumbiologie Maar waar gaat kwantumfysica over? Voor wie geen exacte achtergrond heeft, maar toch de basis van de kwantummechanica wil begrijpen, is deze cursus bedoeld. We beginnen met een korte introductie van de geschiedenis van de fysica tot 1900 en eindigen met een kijkje in het bewustzijn. In zes colleges gaan we van Newton en Galilei naar de meest recente experimenten in de kwantumfysica. Er worden geen formules gebruikt, wel grijze cellen. docent

Ir. Paul van Leeuwen MSc was docent natuur- en wiskunde in het middelbaar onderwijs. In 1993 behaalde hij een Master of Science-graad Kennissystemen. Hij ontwikkelde een cursus Kwantumfysica voor nietfysici om de geïnteresseerde leek enigszins vertrouwd te maken met de betekenis van de kwantumfysica voor ons beeld van de werkelijkheid.

literatuur

geprinte syllabus overige informatie

Er worden geen formules gebruikt, exacte achtergrond niet nodig. uiterste aanmelddatum

13 september

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 68

exacte vakken

Over leven in het heelal

onderwijsvorm

Al duizenden jaren vraagt de mens zich af of de aarde het enige hemellichaam is waar leven is. Op sterren kan geen leven zijn: die bestaan uit gas en zijn te heet. Op planeten is leven mogelijk, mits ze niet te dicht bij een ster staan of te ver ervandaan. Er zijn miljarden sterren in ons mekwegstelsel waar planeten om kunnen draaien. Er zijn al ruim vijfduizend exoplaneten ontdekt, vaak veel ouder dan de aarde. Dat maakt het zoeken naar leven nog spannender: als het leven zich er in hetzelfde tempo heeft ontwikkeld, zou er intelligent leven kunnen zijn dat miljoenen jaren voorsprong heeft op ons.

68

5 hoorcolleges met ruime gelegenheid voor vragen dag en tijd

woensdag, 13.30–16.00 uur cursuscode

V663-17nj data

15 november t/m 13 december 2017 cursusprijs

H 140 studiebelasting

1 Ă 2 uur per week literatuur

hand-outs van de presentaties worden per mail toegestuurd

De volgende onderwerpen komen aan bod: college 1 Hoe is het leven op aarde ontstaan? Wat was er voor nodig? college 2 Hoe ontstaan planeten en planetenstelsels? college 3 Hoe worden exoplaneten bij ander sterren ontdekt? college 4 Wat weten we van exoplaneten?

Zitten er tweeling-aardes bij? college 5 Hoe ontdek je leven op exoplaneten? Zenden ze signalen uit?

uiterste aanmelddatum

1 november

Tijdens de cursus worden de nieuwste ontdekkingen behandeld, inclusief de ontdekkingen die tijdens de cursus worden gedaan! docent

Prof. dr. Henny Lamers (Huissen 1941) is emeritus hoogleraar astrofysica aan de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam en is lid van de knaw en erelid van de American Astronomical Society. Hij was genomineerd als docent van het jaar van de Universiteit Utrecht.

Hij gaf colleges en publiekslezingen over de hele wereld. Meer informatie op www.hennylamers.nl .

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 69

hovo-kindercollege:

exacte vakken

Samen op reis naar de planeten 69

Neem in de herfstvakantie uw (klein)kind mee naar het hovo-kindercollege van astronoom Henny Lamers. Alle kinderen van circa 8–12 jaar en hun (groot)ouders vanaf 50 jaar zijn welkom bij zijn reis door het zonnestelsel.

onderwijsvorm

1 hovo-kindercollege datum

21 oktober 2017 dag en tijd

We vliegen eerst op veilige afstand langs onze ster, de zon, met zijn vlekken en vlammen.

Dan nemen we een kijkje op de planeet Mercurius, die veel op de maan lijkt. Venus heeft een dik wolkendek, maar met speciale apparatuur kunnen we zien dat daar allemaal vulkanen zijn. En dan gaan we naar de rode planeet, Mars, waar twee karretjes rondrijden met tv-camera’s.

Er zijn kraters en gleuven en zelfs ijsvlaktes bij de polen. Op Jupiter zien we een enorme wervelstorm die groter is dan de hele aarde en al meer dan 200 jaar gaande is. We onderzoeken waaruit de ringen van Saturnus bestaan en reizen daarna langs Uranus, Neptunus en Pluto. Er draaien ook reusachtige ijsklompen om de zon. Als die te dicht bij de zon komen gaan ze verdampen en krijgen ze een staart; we noemen ze kometen.

Maar het gevaarlijkst zijn de grote rotsblokken die in de ruimte zweven. Als ze op aarde vallen kunnen ze rampen veroorzaken. Op 15 februari 2013 kwam er een neer op de Russische stad Chelyabinsk en richtte grote schade aan. En 65 miljoen jaar geleden stierven opeens alle dinosauriërs uit op de hele wereld omdat er een grote meteoor op aarde viel bij Mexico. docent

Prof. dr. Henny Lamers (Huissen 1941) is emeritus hoogleraar astrofysica aan de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam en is lid van de knaw en erelid van de American Astronomical Society. Hij was docent van het jaar van de faculteit Natuur- en Sterrenkunde en genomineerd als docent van het jaar van de Universiteit Utrecht.

Onlangs is er een planetoïde naar hem vernoemd. Meer informatie op www.hennylamers.nl .

zaterdag, 11.00–13.00 uur cursuscode en prijs

V600-17njA : 1 volwassene + 1 kind (H 24,50) V600-17njB : 1 volwassene + 2 kinderen (H 32,50) V600-17njC : 2 volwassenen + 1 kind (H 41,25) overige informatie

U meldt zich aan als eenheid (zie hierboven); let goed op de bijbehorende cursuscode.

Aanmelding zonder kinderen is niet mogelijk, aanmelding voor volwassenen onder de 50 jaar evenmin. De naam van het kind hoeft niet vermeld te worden bij aanmelding. uiterste aanmelddatum

14 oktober

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 70

HOVO Winterlezing

Quo Vadis Kunstmatige Intelligentie ?

onderwijsvorm

Sinds de start van het onderzoek naar kunstmatig intelligente computers zijn er al heel wat opzienbarende doorbraken bereikt: de wereldkampioen schaak is al twintig jaar een computer, sinds een jaar is dat ook zo voor Go, intelligente auto’s besturen zichzelf, en we praten tegenwoordig met robots.

Maar wat is eigenlijk de definitie van intelligentie? Is dat voorbehouden aan mensen, of kunnen robots ook werkelijk intelligent worden?

En zouden ze bewustzijn kunnen hebben, emoties kunnen vertonen, of vrije wil hebben? Kunnen we voorspellen waar het in de toekomst met intelligentie computers naar toe zal gaan? We zullen een aantal prikkelende voorbeelden laten zien van de ontwikkelingen die ons nog te wachten staan en die ons allemaal aangaan.

Een lezing voor alfa’s en bèta’s die een gebied bestrijkt dat ons allemaal raakt!

70

1 lezing (inclusief koffie/thee vooraf ) dag en tijd

dinsdag, 14.00 – ca. 15.00 uur cursuscode

H902-17nj datum

19 december 2017 prijs

H 12,50 overige informatie

Alleen betaling via eenmalige incasso mogelijk. uiterste aanmelddatum

12 december

docent

Prof. dr. Frank van Harmelen is hoogleraar Informatica bij de Faculteit Exacte Wetenschappen aan de Vrije Universiteit.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 71

aanmelding

Aanmelden en algemene voorwaarden

71 aanmelden: online of op papier

Wilt u zich aanmelden voor een cursus? Ga naar de website www.hovo.vu.nl: hier kunt u zich snel en gemakkelijk aanmelden voor de cursus(sen) van uw voorkeur. U verzendt het formulier dan direct digitaal naar hovo. U kunt ook het formulier achterin deze gids gebruiken om u voor één of meerdere cursussen op te geven.

samen een cursus volgen?

Wij vragen u om per persoon één aanmeldformulier te gebruiken.

Wilt u samen met een bekende een cursus volgen? Dan kunnen wij daar rekening mee houden, mits u zich op papier aanmeldt en beide aanmeldformulieren in dezelfde envelop instuurt.

alternatieve keuze

Veel hovo-cursussen zijn snel vol. Op uw aanmeldformulier kunt u daarom een alternatief opgeven. Als de cursus van uw (eerste) keuze vol is, wordt u automatisch geplaatst in de cursus die u als alternatieve keuze hebt opgegeven. Ook komt uw naam op de wachtlijst voor de cursus van uw eerste keuze. Komt er alsnog een plaats vrij in de cursus van uw eerste keuze? Dan hoort u uiteraard van ons. Let op: een plaats op de wachtlijst geeft u bij het herhalen van de cursus in een volgend semester geen voorrang bij inschrijving.

uw bewijs van inschrijving

Kunt u worden geplaatst in de cursus van uw keuze, dan ontvangt u van ons een brief. Dit is uw bewijs van inschrijving; u moet het op verzoek kunnen laten zien bij de colleges. In de brief staan de cursusdagen en tijden, de collegezalen en informatie over de datum waarop het cursusgeld wordt geïncasseerd. Verandert er iets in deze gegevens, dan krijgt u hierover per mail of telefonisch bericht. Hebt u enkele weken nadat u uw aanmeldformulier hebt verstuurd, geen bericht van ons gekregen?

Neemt u dan contact op met het hovo-bureau.

Ook als u niet geplaatst kunt worden, ontvangt u een brief van hovo.

bericht als de cursus niet doorgaat

Een enkele keer gaat een cursus niet door omdat zich te weinig mensen hebben aangemeld. U hoort dit van hovo vanaf ongeveer één maand, maar uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus. Als u geen bericht ontvangt, gaat de cursus wel door.

tijdig aanmelden

Bij iedere cursus staat de uiterste aanmelddatum vermeld. Na deze datum kunnen wij uw aanmelding helaas niet meer verwerken. Wij verzoeken u uw aanmelding ruim voor deze datum toe te sturen in verband met de voorbereidingen door het hovo-bureau (zoals de productie van readers) en de docent.

betaling via eenmalige machtiging

De prijzen van cursussen en readers vindt u bij de cursusbeschrijvingen. U betaalt met een eenmalige machtiging via het aanmeldformulier. De kosten worden automatisch van uw rekening afgeschreven rond de datum waarop de cursus begint (en vóór aanvang van de evenementen). Alle cursusprijzen zjin inclusief 21% btw.

uw inschrijving annuleren

Wilt u uw inschrijving annuleren? Dat kan uitsluitend schriftelijk (per brief ), vergezeld van uw originele toegangsbewijs. De annuleringskosten vindt u hieronder.

u annuleert – u betaalt

Tot 3 weken voor de aanvangsdatum van de cursus H 20,– administratiekosten. Vanaf 3 weken voor de aanvangsdatum tot en met 9 dagen voor de aanvangsdatum van de cursus 50% van de cursuskosten.Vanaf

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 72

Aanmelden en algemene voorwaarden

72

8 dagen voor aanvang tot de dag voor aanvang van de cursus 100% van de cursuskosten, maar hovo reserveert 50% hiervan voor u voor een eventuele volgende cursus (restitutie hiervan is niet mogelijk, het bedrag blijft maximaal één jaar voor u gereserveerd).

Vanaf de aanvangsdatum is annulering is niet meer mogelijk. e-mailadres en mobiele nummer

Uw e-mailadres gebruiken wij om u studiemateriaal toe te sturen voor directe cursusdoeleinden. Uw e-mail adres en mobiele nummer gebruiken wij ook om efficiënt en snel te communiceren over bijvoorbeeld ziekte van een docent. Check daarom voordat u van huis gaat uw e-mail en de website van hovo voor actuele informatie over uw college.

nieuwsbrief

Een paar keer per jaar ontvangt u een e-mailnieuwsbrief van hovo Amsterdam. Daarin vindt u nieuws over het actuele cursusaanbod, studiereizen, publicaties van docenten of evenementen aan de Vrije Universiteit die voor u mogelijk interessant zijn. U kunt zich hier via de nieuwsbrief voor afmelden.

korting op het cursusgeld

Is uw bruto jaarinkomen (alleen of gezamenlijk) niet hoger dan H 19.465? Dan kunt u in aanmerking komen voor een korting van 40% op het cursusgeld. Dit geldt voor maximaal één cursus per semester.

Deze korting is een gezamenlijke geste van de Stichting Cursisten hovo-vu en hovo Amsterdam. Op studiemateriaal wordt geen korting gegeven.

De Stichting Cursisten hovo-vu beoordeelt elke aanvraag individueel.

Zij behandelt alleen aanvragen met financieel bewijsstuk, die ingediend zijn tot uiterlijk drie weken voor aanvang van de cursus.

Als financieel bewijsstuk geldt een formulier waaruit uw recente jaarinkomen is af te lezen, zoals het formulier Zorgtoeslag of het ib-biljet.

Stuur uw aanvraag uiterlijk drie weken voor aanvang van de cursus, samen met het bewijsstuk, rechtstreeks naar: Stichting Cursisten hovo-vu t.a.v. mevrouw E. Wendel Nieuwe Passeerdersstraat 124 1016 xp Amsterdam Stuur daarnaast het aanmeldformulier voor de cursus volledig ingevuld naar hovo Amsterdam, dus inclusief de machtiging. Als u inderdaad korting krijgt, schrijven wij het verlaagde cursusbedrag van uw rekening af.

aansprakelijkheid

hovo Amsterdam is niet aansprakelijk voor wijzigingen in de cursusgegevens in deze gids.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 73

aanmelding

hovo aanmeldformulier najaar 2017 73

Meldt u zich alstublieft aan vóór de uiterste aanmelddatum (zie bij cursusbeschrijving). U kunt dit ingevulde formulier sturen naar hovo Amsterdam, De Boelelaan 1105, 1081 hv Amsterdam. U kunt zich ook aanmelden via het aanmeldformulier op www.hovo.vu.nl. Door uw inschrijving te ondertekenen of het digitale aanmeldformulier te versturen, verklaart u zich akkoord met de algemene voorwaarden en annuleringsvoorwaarden. Deze vindt u op pagina 71 en 72. mijn gegevens

voorletters

...............................

achternaam

.......................................

m/v

.........................................................................................................................

straat + huisnummer

......................................................................................................

postcode

woonplaats

telefoon e-mail ik meld mij aan voor

geboortedatum

........................

.....................................................

...........................................................................

mobiel

.........................................................

.....................................................................................................

(zie pagina 72)

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

HOVO-winterlezing

Ik meld mij aan voor de hovo-winterlezing op 19 december (à H 12,50 p.p.) met . . . . . . . . . . . . . . personen (zie pagina 70).

mijn alternatieve keuze wanneer mijn eerste keuze vol is

alternatief

......................................................................................

code

.........................

let op! Hebt u hierboven een alternatieve keuze opgegeven? Dan wordt u direct geplaatst voor dit alternatief als uw eerste keuze vol is. hovo neemt contact met u op als er alsnog plaats vrijkomt bij de cursus van uw eerste keuze. eenmalige machtiging

Ondergetekende verleent hierbij een eenmalige machtiging aan de Stichting vu om de totale kosten van de hierboven aangegeven cursussen af te schrijven. Het bedrag wordt afgeschreven rond het begin van de cursus, maar alleen voor cursussen waarvoor u wordt geplaatst en alleen als de cursus doorgaat.

gegevens rekeninghouder

iban-rekeningnummer op naam van plaats

.................................................................................................

........................................................................................................................

..................................................................................

handtekening rekeninghouder factuur

datum

.................................

................................................................................

Ik wil een factuur ontvangen en geen machtiging verstrekken.

Ik betaal daarvoor H 12,- kosten.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 74

aanmelding

hovo aanmeldformulier najaar 2017

74

Meldt u zich alstublieft aan vóór de uiterste aanmelddatum (zie bij cursusbeschrijving). U kunt dit ingevulde formulier sturen naar hovo Amsterdam, De Boelelaan 1105, 1081 hv Amsterdam. U kunt zich ook aanmelden via het aanmeldformulier op www.hovo.vu.nl. Door uw inschrijving te ondertekenen of het digitale aanmeldformulier te versturen, verklaart u zich akkoord met de algemene voorwaarden en annuleringsvoorwaarden. Deze vindt u op pagina 71 en 72. mijn gegevens

voorletters

...............................

achternaam

.......................................

m/v

.........................................................................................................................

straat + huisnummer

......................................................................................................

postcode

woonplaats

telefoon e-mail ik meld mij aan voor

geboortedatum

........................

.....................................................

...........................................................................

mobiel

.........................................................

.....................................................................................................

(zie pagina 72)

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

titel

....................................................................................................

code

.........................

HOVO-winterlezing

Ik meld mij aan voor de hovo-winterlezing op 19 december (à H 12,50 p.p.) met . . . . . . . . . . . . . . personen (zie pagina 70).

mijn alternatieve keuze wanneer mijn eerste keuze vol is

alternatief

......................................................................................

code

.........................

let op! Hebt u hierboven een alternatieve keuze opgegeven? Dan wordt u direct geplaatst voor dit alternatief als uw eerste keuze vol is. hovo neemt contact met u op als er alsnog plaats vrijkomt bij de cursus van uw eerste keuze. eenmalige machtiging

Ondergetekende verleent hierbij een eenmalige machtiging aan de Stichting vu om de totale kosten van de hierboven aangegeven cursussen af te schrijven. Het bedrag wordt afgeschreven rond het begin van de cursus, maar alleen voor cursussen waarvoor u wordt geplaatst en alleen als de cursus doorgaat.

gegevens rekeninghouder

iban-rekeningnummer op naam van plaats

.................................................................................................

........................................................................................................................

..................................................................................

handtekening rekeninghouder factuur

datum

.................................

................................................................................

Ik wil een factuur ontvangen en geen machtiging verstrekken.

Ik betaal daarvoor H 12,- kosten.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:07 Pagina 75

Vrije Universiteit

Bereikbaarheid en faciliteiten

75 openbaar vervoer

De vu is gemakkelijk te bereiken met het openbaar vervoer (zie p. 76). vanaf station vervoermiddel duur Amsterdam Centraal sneltram 51 15 minuten tram 5, 16 en 24 25 minuten Amsterdam Amstel sneltram 51 10 minuten Amsterdam Sloterdijk metrolijn 50 overstap op station Amsterdam Zuid 15 minuten Amsterdam Zuid sneltram 51 2 minuten tram 5 2 minuten

auto

Vanaf de ringweg A10 neemt u afslag S108 Amstelveen (zie p. 76).

voorzieningen gehandicapten

Op het binnenterrein van de campus is beperkte parkeergelegenheid voor mensen met een gehandicaptenparkeerkaart. Wilt u hiervan gebruik maken, neem dan ruim voor aanvang van de cursus contact op met hovo Amsterdam.

In alle gebouwen zijn liften die stoppen op etages waar de colleges van hovo plaatsvinden, tenzij anders vermeld bij de cursusbeschrijving (incidentele uitzonderingen voorbehouden).

In de grote collegezalen is standaard geluidsversterking aanwezig (geen ringleiding).

koffie, thee, maaltijden

Op de vu campus vindt u verschillende restauratieve voorzieningen met een gevarieerd aanbod en ruime toegankelijkheid. U kunt hier contant of met uw pinpas betalen.

Hoofdgebouw: koffiecorner op de begane grond en 8ste etage, mensa Medische Faculteit: koffiecorner Campusplein: Café Doppio Espresso, Grand Café The Basket, supermarkt Spar.

oplaadbare betaalpas

In de kelder van het Hoofdgebouw staat een automaat waarmee u een oplaadbare betaalpas kunt aanschaffen. Eenmaal opgeladen kunt u deze gebruiken bij de koffie-, snoep- en frisdrankautomaten. (zie www.hovo.vu.nl – Praktische informatie).

kluisjes en gevonden voorwerpen

In de hal van het Hoofdgebouw zijn kluisjes aanwezig. Wilt u meer weten over het gebruik hiervan en over gevonden voorwerpen? Bel dan met de Beveiliging 020 598 58 54.

bibliotheek

U kunt gebruik maken van de ub-vu met een lenerspas, verkrijgbaar bij de informatiebalie van de bibliotheek op de 2e etage in het Hoofdgebouw. Deze pas kost H 20,– per jaar, H 10,- voor 3 maanden of H 5,– per maand. Meer informatie vindt u op www.ub.vu.nl.

wifi

Helaas is op de vu (nog) geen wifi beschikbaar voor hovo-studenten en andere externe bezoekers.

VU boekhandel

De vu Boekhandel vindt u op de begane grond van het Hoofdgebouw.

Meer informatie over de vu Boekhandel, bestellen of toezending van boeken vindt u op www.vuboekhandel.nl.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:08 Pagina 76

Plattegrond en hovo-onderwijslocaties

Vrije Universiteit

Gustav Mahlerlaan

P2

CCA

metro, trein, Zuid WTC

A10

76

P Boeletuin abonnementhouders

ACTA Polikliniek

sportvelden O2

Boele tuin

Nieuwe Universiteitsgebouw

Hoofdingang OZW Filosofenhof

CCE

Metropolitan

Hoofdingang Transitorium

tram 5, metro 51

VU Medisch Centrum

tram 16, 24 bus 62, 241, 242, 246, 310, 346

De Boelelaan

Buitenvelderstelaan

Van der Boechorststraat

Amstelveenseweg

tram 16, 24 bus 62, 241, 242, 246, 310, 346

P1 BelleVUe Medische Faculteit

Initium P

W&N gebouw Kinderrijk

Botanische tuin

Uilenstede, Amstelveen

TenT

onderwijslocaties

Op de vu-campus staan meerdere gebouwen met collegezalen waarin de hovo-cursussen plaatsvinden (zie overzicht). Hieronder vindt u de afkortingen waarmee de gebouwen en collegezalen worden aangeduid.

gebouwaanduiding

HG W&N MF BV TR MP

ingang Hoofdgebouw, De Boelelaan 1105 ingang Exacte wetenschappen, De Boelelaan 1085 ingang Medische Faculteit, Van der Boechorststraat 7 BelleVue, losstaand blauw houten gebouw op binnenterrein van de campus, bereikbaar via achteruitgang Hoofdgebouw ingang Transitorium, hoek Van der Boechorststraat 1 Metropolitangebouw, overzijde tramhalte 5/51

zaalaanduiding

Voorbeelden van zaalaanduiding HG 12A-33 Hoofdgebouw, verdieping 12, vleugel a, lokaal 33 W&N F1-23 Exacte Wetenschappen, vleugel f, verdieping 1, lokaal 23 MF D3-54 Medische Faculteit, vleugel d, verdieping 3, lokaal 54 BV 0H-20 BelleVUe, begane grond, vleugel h, lokaal 20 TR KIB-74 Transitorium, kelder, zaal ib-74

parkeren

Rondom de vu is voldoende betaalde parkeergelegenheid. Betaald parkeren is bijvoorbeeld mogelijk in Parkeergarage P2 (zie plattegrond) of in de directe omgeving van de vu (vaak maximaal 3 uur aaneengesloten). De meest actuele informatie vindt u op www.parkerenbijvu.nl.

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:08 Pagina III

Labrys Reizen Een culturele reis onder leiding van een hovo-docent maken?

Dat kan met Labrys Reizen!

Labrys Reizen organiseert regelmatig reizen onder leiding van hovo-docenten als drs. Hein L van Dolen en drs. Judith Janssen.

02 4-382 2110 | info@l abrysreizen .nl | w w w. l abrysreizen . nl

Kleine groepen – Academische reisleiding

Aangenaam tempo – Uitstekende hotels

De specialist in exclusieve groepsreizen III

HOVO_nj_2017_03.qxd:HOVO_ 28-04-17 13:08 Pagina IV

n!!!

hovo Amsterdam De Boelelaan 1105 1081 hv Amsterdam t (020) 598 56 69 e hovo@vu.nl www.hovo.vu.nl