Filatelistenvereniging
“de Vierstroom”
afd. Arnhem, Elst en Velp/Rozendaal
INHOUD: 2 Programma 2 Van de Voorzitter 2 Postzegelbeurs 3 Stephen Hawking 4 Australië 6 Kwantumfysica 8 Notulen "De Globe" 10 Oorlogsmonumenten Australië
REDACTIE: J. HUISKES
augustus 2018
ZEGELS BEHOREND BIJ ARTIKEL STEPHEN HAWKING (BLZ. 3) VERKLARING DER ZEGELS, ZIE BLZ. 4
WWW.VIERSTROOMFILATELIE.NL
COLOFON Voorzitter A.B.J. Sepers tel: 026 351 26 81 (a.b.j.sepers@planet.nl) Secretaris/Ledenadministratie W.J.A. Vermeire tel: 06 110 186 99 (vipinvelp@icloud.com) Penningmeester I. Zeijlstra tel: 0481 376 808 (i.zeijlstra@kpnplanet.nl) Hoofd Rondzendverkeer/Webmaster J. Verburgt tel: 026 321 34 17 (johnny.verburgt@gmail.com) Distributie Rondzending Noord mevr. A.W.J.M. Hamburg tel: 026 361 20 14 Distributie Rondzending Zuid J. Verburgt tel: 026 321 34 17 (johnny.verburgt@gmail.com) Redactie Vierstroom-Nieuws J.E. Huiskes tel: 026 323 16 78 (j_huiskes@hetnet.nl) Maandelijkse Nieuwsbrief W. Vermeire tel: 06 110 186 99 (vipinvelp@icloud.com)
==============================
------------ Bijeenkomsten tweede helft 2018 -----------Velp (Zalencentrum ""Parkstaete", Parkstraat 5b, Velp; aanvang 20.00 uur): 3 september en 5 oktober Elst ( Zalencentrum "Onder de Toren", St. Maartenstraat 54, Elst, aanvang 19.30 uut) 10 september en 12 oktober Arnhem ("De Gaanderij", Driemondplein 1, Arnhem-Zuid, aanvang 20.00 uur) 1 oktober (presentatie Mike Molle: "pre-cancels") en 3 december (Postzegelwinkeltje "De Globe", gratis bingo, chocoladeletters en pepernoten) ****************************************************************************************
-------------------- VAN DE VOORZITTER -------------------Op 21 april vond de Vierstroom Postzegelbeurs plaats in De Gaanderij in Arnhem-Zuid en op 26 mei vertegenwoordigden de voorzitter en de secretaris onze vereniging bij de Jaarvergadering van het SvF op het kantoor in Houten. We hebben de postzegelbeurs georganiseerd als experiment met het doel na te gaan of we hier een jaarlijks evenement van zouden kunnen maken. De beurs verliep in een geanimeerde stemming en de toeloop was met name in de eerste uren goed. De accommodatie bood meer dan voldoende ruimte en ook de voorziening van de drankjes verliep goed. Het bestuur was er, gelet op de reacties, al gauw uit en heeft besloten ook het volgend jaar weer een beurs te organiseren en wel op zaterdag 9 februari 2019. Bij deze beurs zullen de openingstijden wat ruimer zijn en we zullen ons best doen nog meer standhouders voor onze beurs te interesseren. Door de jaarvergadering van het SvF bij te wonen blijf je op de hoogte van het algemeen wel en wee van de aangesloten verenigingen. Daarnaast biedt de jaarvergadering een prima gelegenheid voor contact met onze zusterverenigingen. Ook de activiteiten van de andere verenigingen zijn onderwerp van gesprek en dat inspireert weer tot activiteiten in de eigen vereniging. Zo blijkt dat een aantal verenigingen op elke clubavond een kleine veiling houdt. Dat lijkt me ook heel aantrekkelijk voor De Vierstroom en ik hoop dat voor de organisatie daarvan onder onze leden een vrijwilliger te vinden is. ===========================
GEHOUDEN POSTZEGELBEURS Na maanden van voorbereiding hebben we in april, sinds lang, weer een Vierstroom Postzegelbeurs gehouden. Het was niet eenvoudig om (semi-)handelaren geïnteresseerd te krijgen voor onze beurs, daar zij reeds lang van te voren volgeboekt zijn en onze beurs moet nog een plaats zien te claimen in hun drukke agenda's. Toch hadden we 7 standhouders: 2 (semi-)handelaren, 4 eigen leden en 1 lid van Noviopost uit Nijmegen. Daarnaast hadden we uiteraard ook een Vierstroom Informatiestand en een zeer populaire snuffeltafel. De bezoekers kwamen niet in grote getale, maar wel gestaag. Het (te) fraaie weer voor de tijd van het jaar was van invloed. Zelfs vóór de officiële openingstijd werden de eerste bezoekers al verwelkomd. Ook vele leden bezochten de beurs, hetgeen door het bestuur werd gewaardeerd. Alle begin is moeilijk, zullen we maar zeggen (we vergaten zelfs foto's te maken van het evenement). Vooralsnog hebben we besloten dat deze beurs zeker een vervolg krijgt. Werner Vermeire
2
Voorts kwam de regelgeving m.b.t. de privacy aan de orde. En dan blijkt de kracht van de samenwerking: het overkoepelende bestuur voorziet ons van de benodigde informatie en levert allerlei voorbeeld-formulieren, zodat niet elke vereniging zelf weer het wiel hoeft uit te vinden. Na het zomerreces gaat het bestuur met deze materie aan de slag en dan zult u meer hierover horen. Na een prachtige zomer ontmoeten we elkaar voor de hervatting van het postzegeljaar 2018 op 3 september in Velp en op 10 september in Elst. Anton Sepers EERSTVOLGENDE BIJEENKOMSTEN: 3/9 VELP & 10/9 ELST
STEPHEN HAWKING 8 JAN1942 - 14 MRT 2018 Terwijl ik bezig was materiaal te verzamelen om Stephen Hawking de rechtmatige plaats te geven naast Einstein in een artikel over kwantumfysica en relativiteitstheorie in het heelal, kwam het bericht van Hawking's overlijden. Ik had dus wat materiaal bij de hand. Stephen Hawking (geboren in Oxford) was een markante persoon.De zegel (1) toont hem, samen met een afbeelding, die een "zwart gat" weergeeft, een bestaand doch onzichtbaar heelal element, waaraan Hawking veel berekeningen en studies heeft gewijd, ook aan ons universum en mogelijke andere: een multiversum.
De meesten kennen hem van afbeeldingen in een rolstoel met zijn laptop, halfliggend en het hoofd opzij. In 1962, direct na zijn academische vorming aan de Universiteit van Oxford, werd hij ziek en kreeg hij de diagnose van de spierziekte ALS. Ruim 20 jaar later verloor Hawking bovendien zijn stem en kon hij slechts communiceren met een door zijn oogleden gestuurd computerprogramma. I.p.v. met zijn Oxford Engels "sprak" hij nu met een Amerikaans accent. Zijn handicap heeft hem niet verhinderd om één van de toonaangevende kosmologen te worden. In 1977, dus 15 jaar na zijn afstuderen, werd hij hoogleraar zwaartekrachtnatuurkunde in Cambridge. In 1980 werd hij Lucasian hoogleraar, eveneens aan de Universiteit van Cambridge, met dezelfde prestigieuze leerstoel als Newton (1643-1724; zegel 2 toont Newton met zijn zwaartekrachtformule.
Joop v.d. Vate
Newton's zwaartekrachttheorie was ruim 4 eeuwen lang de waarheid in de fysica, tot in 1915 Einstein zijn algemene relativiteitstheorie publiceerde. De zegel van Deutsche Post, uitgegeven in 2012, bijna 1 eeuw na zijn publicatie toont Einstein's zwaartekrachtformule. De formule staat samen met de 5 (!) dagen eerder door Hilbert (1862-1943) gepubliceerde.zwaartekrachtformule.De zwaartekracht (of gravitatie) kennen we ook als de aantrekkingskracht, bijv. van de aarde.
Einstein is er nooit in geslaagd om zijn zwaartekrachtformule. die hij relativiteitstheorie noemde, uit te leggen. Bovendien was hij kritisch over kwantumfysica. Hawking heeft een belangrijke bijdrage aan de kosmologie gegeven door aan te tonen dat in het heelal ook de kwantumfysica belangrijk is, samen met Einstein's zwaartekrachtformule.In de atoomkern spelen zeer sterke krachten, die op de superkorte afstanden in en om de kern werken en met kwantumfysica "begrepen" kunnen worden. Hawking's bijdragen betreffen vooral de zwarte gaten en waarschijnlijk ook een multiversum theorie, die in een postuum artikel beschreven zou worden.
Beide formules zijn afgeleid m.b.v. de onbegrijpelijke vierdimensionale wiskunde, waarbij de 3 ruimtelijke dimensies gecombineerd zijn met de tijd als vierde dimensie. Dit nu is de wiskunde van de zwaartekrachtnatuurkunde van het heelal, die Hawking doceerde in Cambridge en die hij populariseerde met 2 boeken, die hem veel faam hebben gebracht. Zijn meest recente boek, "Het Universum" (2001, Bert Bakker, Amsterdam) is geïllustreerd met veel afbeeldingen. Daarmee wordt gepoogd de onvoorstelbare hogere wiskunde van het heelal aanschouwelijk te maken zoals de "kromming van de ruimtetijd".Een goed voorbeeld is de volgende afbeelding, die de aantrekking door de zwaartekracht rond een grote massa, zoals de zon, illustreert: slechts hemellichamen of sondes met voldoende snelheid kunnen langs de zon door de "put" vliegen; vergelijk het maar met een knikkerputje.
Hawking was atheïst en materialist. Hij had moeite met het idee dat het heelal (maar ook de atoomkern) een zeer nauwkeurig uitgebalanceerd systeem van 3 natuurconstanten is en mogelijk intelligent ontworpen zou zijn door een goddelijke schepper. Zijn zoeken van een uitweg heeft hem (en met hem vele kosmologen) gebracht op het idee van meer dan 1 universum, een multiversum, gekarakteriseerd door een ander uitgebalanceerd systeem van natuurconstanten. De kans van het ontstaan van een universum in een multiversum wordt dan beschreven door de onzekerheidsrelatie van Heisenberg (1901-1976), afgebeeld met zijn formule, die al sinds een eeuw een centrale plaats heeft in de kwantumfysica, en vooral de kernfysica.
Het is spannend wat Hawking met zijn postume publicatie heeft nagelaten, waarvan men vermoedt dat die over multiversum gaat. Medio 2016 werden 3
door Isle of Man 6 zegels uitgegeven t.g.v "100 jaar relativiteitstheorie", samengebracht in een velletje "A. Einstein to S. Hawking". Deze 6 zegels (zie voorpagina) werden in het blad Techno-Thema (nr 80 2016/3) toegelicht door Dr. E. Mennicken. Daaruit is hier een en ander overgenomen: Zegel 1 van 45p toont Einstein met zijn uit de relativiteitstheorie voortgekomen algemeen bekende formule E= mc²; ten onrechte vermeldt deze zegel M (magnetisatie) i.p.v. m (massa). Zegel 2 van 50p toont Hawking met zijn formule S=A/4 met S= entropie en A het oppervlak van de "horizon" van een zwart gat in het heelal, waarin alle hemellichamen (bijv. sterren) verdwijnen, die te dicht bij een zwart gat
komen. De zegel van £ 2,44 illustreert de kromming van de ruimtetijd rond een zwart gat met een grote aantrekkingskracht. Men schat dat de onzichtbare zwarte gaten ca. 23% van de massa van de totale kosmos uitmaken. De zegels van £ 1,69 en van £ 1,27 verbeelden respectievelijk de fusie of botsing van 2 zwarte gaten (ze slokken elkaar op), en de daaruit resulterende zwaartekrachtgolven. Deze trillingen in de zwaartekracht zijn onlangs waargenomen en kregen veel publiciteit. Trouw meldde 16 oktober 2017 dat door Einstein voorspelde zwaartekrachtgolven van 2 botsende zgn. neutronensterren waren waargenomen.De laatste zegel illustreert het ontstaan van Hawkingstraling uit een zwart gat.
Deze kwantenfysisch bepaalde straling zou volgens Hawking het enige zijn dat uit een zwart gat kan ontsnappen. Kleine zwarte gaten zouden kunnen leegstralen, maar zeer grote hebben relatief weinig Hawkingstraling en vangen ook veel sterren in. Hawking was een gedreven atheïst. Er zijn 2 ontmoetingen van Hawking met de paus, waarover meer bekend is: In 1981 zei Johannes Paulus II tegen hem dat alleen God het raadsel van het ontstaan van het heelal kan oplossen. In 2016 in het Vaticaan merkt Hawking op, in aanwezigheid van paus Franciscus,: "God is overbodig. Voor het ontstaan van het universum hebben we geen God als verklaring nodig". De reactie van de paus was een academische tegenvraag: "Maar kun je bewijzen dat God niet bestaat?".
==============================================================================================
AUSTRALIË, VAN DE VIJF, HET DUNST BEVOLKTE CONTINENT Nam ik u vorige keer mee naar Senegal, één van de landen van mijn geliefd Afrika, ditmaal gaat onze reis naar een continent, het verst gelegen van ons koude kikkerlandje.
zeevaarder James Cook de oostkust van het continent.
Afb. 3 - Queensland, 1890-1894 Van 1650 - 1817 werd het land nog Nieuw Holland genoemd. Daarna werd Australië opgenomen in het British Commonwealth.
Afb. 2 - Victoria, 1884-1886
Afb. 1 - South Australia, 1868 Australië, door mij vaak bezocht en behorende tot mijn meest geliefde landen, het kleinste continent, maar toch meer dan 200 x Nederland. Een stukje geschiedenis Australië, ontdekt door één van onze zeevaarders, Willem Jansz, met zijn schip De Duyfken, in 1606, toen hij langs het schiereiland Kaap York voer, aan de noordkant van Australië. Later, in 1770 verkende de beroemde Britse
Australië bestaat uit zes staten: New South Wales, Victoria, Queensland, Western Australia, South Australia en Tasmania. Alle gaven in de jaren zestig van de 19e eeuw postzegels uit met de bekende afbeelding van Queen Victoria (zie afb. 1 - South Australia, afb. 2 - Victoria en afb. 3 - Queensland). Tasmania bracht in 1905 een zegel uit (afb. 4) met een afbeelding van de hoofdstad Hobard.
Afb. 4 - Hobart, 1905-1908 De natuur Vanwege haar geïsoleerde ligging kent het continent een aantal dieren, dat uniek is voor Australië. Zoals de kangoeroe (afb. 5), de kookaburra (kingfisher, afb. 6), de emoe (afb. 7) en een merkwaardig beest, de platypus (afb. 8). Strafkolonie Het huidige Australië dankt zijn ont-
4
416.000 soldaten kwamen maar liefst zo'n 60.000 om bij de slag van Gallipoldi. Ook de Tweede Wereldoorlog was voor Australië het toneel van strijd tegen de Japanners in de Pacific Afb. 7 - Emu, 1942-1944
Afb. 8 - Platypus, 1937-1946
Afb. 5 - Kangaroo & Map, 1913 staan aan de deportatie vanuit Engeland van misdadigers. Zelfs dieven, die een brood stalen, behoorden daar onder.
Afb. 6 - Kookaburra, 1947-1948
met Londen. De oplossing, die bedacht werd, was de aanleg van een Overland Telegraphline van Zuid-Australië dwars door het midden van Australië naar de noordkust, vanwaar de telegraaflijn deels onderzees zijn tocht naar Europa voortzette (afb. 9). Bij de aanleg van de telegraaflijn dwars door midden-Australië werd gebruik gemaakt van kamelen, die de telegraafpalen moesten vervoeren. De kamelen werden aangevoerd uit Afghanistan en vandaar dat de latere spoorweg dwars door het land (van Adelaïde via Alice Springs naar Darwin) The Ghan werd genoemd. Ghan dus een afgeleide van Afghanistan.
Ze werden per schip aangevoerd naar New South Wales en tussen Aboriginals geplaatst. In 1783 voer de "First Fleet" onder Captain Arthur Philip naar Australië. Een eerste kamp werd opgericht in Sydney Cove, Port Jackson.
Emigranten En laat ons niet vergeten dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw vele Nederlandse landgenoten emigreerden naar Australië in de hoop daar een beter bestaan tegemoet te gaan. De meesten van hen zullen als eerste stop Sydney gehad hebben. Sydney met de imposante baai en als markant punt de wondermooie Sydney iHarbour Bridge (afb. 10).
Afb. 10 - Sydney Harbour Bridge, 1932 Antarctica Australië, immers niet ver van de Zuidpool gelegen, speelde natuurlijk mee met de ontdekking van Antarctica en bakende een gebied af, waar wetenschappelijk werk wordt verricht, zoals de bestudering van het klimaat en het milieu (afb. 11).
Afb. 9 - Telegraafpaal, 1954 De wereldoorlogen Alice Springs en the Ghan In die tijd ontstond er een groeiende behoefte aan betere communicatie
Het verre Australië bleef hoe dan ook bij ons West-Europa betrokken. Zo vochten Australische soldaten mee in de Eerste Wereldoorlog. Van de 5
Afb. 11 - Australia Antarctic Territory Nemen we afscheid van Australië, een land, dat vele Nederlanders een warm hart toedragen. John Driessen
KWANTUMFYSICA van de Grieken tot Higgs en Hawking De vier grondbegrippen van ruimte, tijd, substantie en causaliteit vervluchtigden tot menselijke denkpatronen, die geen enkele gelding buiten ons bewustzijn bleken te bezitten en voor het eerst werd de wetenschap bevangen door een gevoel van huiver (Godfried Bomans, "Een mooie tijd", Elsevier/Amsterdam, 1974). Voorwoord "Kwantumfysica is een natuurkundige theorie, die het gedrag van zowel materie als van energie beschrijft met interacties van het kleinste en ondeelbare, de kwanta, op atomaire en sub-atomaire schaal"(Wikipedia). Kwantumfysica was voorheen kwantummechanica. In "Majorana, een mysterieus genie" (Thema 2015/3&4) kwam kort de kwantumfysica van de eerste helft van de vorige eeuw aan de orde. Deels daarop terug grijpend, wil ik proberen iets over de grote rol, die de kwantumfysica samen met Einstein's relativiteitstheorie, heeft gespeeld bij het huidige begrijpen van het allergrootste, het heelal, en het allerkleinste, de atoomkern met haar zeer kleine samenstellende deeltjes.Begrijpen, omdat kwantumfysica eigenlijk hogere wiskunde is: een stel ingewikkelde formules met verbod- en symmetrie-regels, die het bestaan en gedrag van onzichtbare dingen beschrijven.
Einstein (1879-1955) zijn leven lang (de wel door hem gebruikte) kwantumfysica (Afb. 2).
Afb. 2 - Einstein Deze fysica zou een onvolledig beeld van de werkelijkheid geven. In dit verband valt het op dat de bovenstaande Duitse Einstein-zegel "Quanten" verbindt aan "100 jaar Einstein"! Ik meen dat Einstein met zijn (inhoudelijke) kritiek op de kwantumfysica bedoelde: het gaat ons voorstellingsvermogen te boven. Waarschijnlijk vooral daarom heeft Einstein in de laatste jaren voor zijn dood, vergeefs geprobeerd een "universele veldentheorie" te ontwikkelen, uitgaande van de inmiddels succesvolle relativiteitstheorie en de elektromagnetische veldtheorie van Maxwell (1831-1879) (afb. 3).
Afb. 1 - Feynman Over kwantumfysica zegt Nobelprijswinnaar Fysica Feynman (afb. 1): "Wie zegt dat hij het snapt, heeft het niet begrepen". Feynman is de auteur van "QED", een voor ingewijden goed leesbaar boek over QuantumElectroDynamica, een deel van de kwantumfysica. Let wel: tĂŠgen de heersende wetenschappelijke opinie in bekritiseerde
Afb. 3 - Maxwell Echter, de kwantumtheorie was inmiddels algemeen geaccepteerd en werd een voertuig voor een snelle verkenning van atoomkern en (samen met de relativiteitstheorie) van het heelal. 6
Twee belangrijke wetenschappelijke ontwikkelingen hebben recent de media gehaald en tonen de actualiteit van ons thema. In 2017 heeft de Universiteit Delft met Majorana-deeltjes een eerste stap gezet naar de supersnelle kwantumcomputer (in het gerenommeerde tijdschrift Nature en in de Volkskrant van 24 augustus 2017: "Quantumcomputer lijkt een stap dichterbij"). Verder was er veel opwinding over de waarneming en meting van door Einstein voorspelde zwaartekrachtgolven ("Kosmische botsing luidt nieuw tijdperk van astronomie in", Trouw 16 oktober 2017). Tijdens het samenstellen van dit artikel verscheen in Filatelie 2017/1 het lezenswaardige artikel "De bouwstenen van ons heelal". Wat betreft de behandeling van het atoom beperkt het zich tot het noemen van de "quantumtheorie"en dat van enkele belangrijke namen, zoals Planck, Bohr en Lorentz. Het beschrijft de chemie van de elementen, maar liet eigenlijk daarmee de atoomkern ("des Pudels Kern") evenals het heelal, buiten beschouwing. Recent kwam het bericht van het overlijden van Stephen Hawking, die bijgedragen heeft tot de kwantenfysica in de kosmologie. Ik hoop daarover een kort bericht te publiceren in Thema. Er zijn ontwikkelingen geweest of nog gaande, die kwantumfysica een plaats geven buiten de fysica of de chemie. Ik noem de twee belangrijkste. Allereerst het boek van Fritjof Capra, Tao van Fysica, dat in Nederlandse vertaling verscheen in 1957. TaoĂŻsme is een Oosterse mystieke denkwijze, die onder andere inhoudt dat tegenstellingen of tegenpolen een onverbreekbaar geheel vormen. Dit wordt gesymboliseerd door het Yin-Yang symbool,
dat een afgerond geheel is, weergegeven op een Tunesische zegel (afb. 4), uit een chinees beïnvloed Romeins mozaïek 3de eeuw. "Goed" en "kwaad" horen bij elkaar als "dag" en "nacht", zoals Yin-Yang wel onderscheidbaar maar niet te scheiden. Capra ziet op grond hiervan een verklaring voor o.a. de deeltje/golf dualiteit of de Heisenberg onzekerheidsrelatie.
Vooral de middeleeuwse astronomie bracht andere inzichten, die weinig meer met Griekse filosofie te maken hadden. Copernicus (1473-1542) (afb. 7) brak met het wereldbeeld van Aristoteles. Afb. 5 - Democritus beredeneerde dat de werkelijkheid zou bestaan uit een oneindig aantal ondeelbare deeltjes in een lege ruimte, die eeuwig en onveranderlijk zijn. Hij noemde deze ondeelbare deeltjes "a-
Met primitieve sterrenkundige middelen constateerde hij dat de aarde om zijn as draait en om de zon beweegt, net als alle andere planeten. Met Galileï (1564-1642) (afb. 8) begon een zegetocht van zorgvuldige wiskundige werkelijkheid.
tomos"', een term, die ons bekend voorkomt en die "ondeelbaar" betekent, dus ook "kwantum".
Afb. 4 - Yin-Yang Het boek van Capra, een Weense fysicus, heeft meer dan 10 lemma's kwantumfysica. Verder wordt ook al enige decennia gezocht naar verklaringen voor gedrag van levende materie, waarin zich toch ook fysische en chemische processen plaatsvinden. In het leuke boekje Echt Quantum (2015) van M. van Calmthout, wetenschapsredacteur en fysicus, worden enkele voorbeelden besproken, zoals de fotosynthese. Daarbij slaan lichtkwanten in het chlorofylmolecuul elektronen los, die dan als in een quantencomputer een supersnelle weg vinden om de fotosynthese af te ronden. Een ander voorbeeld is de oriëntatie van trekvogels, die gebaseerd zou kunnen zijn op het magnetisch functioneren van cryptochroom moleculen in het lichtgevoeligheid systeem van het vogeloog. Zo zijn er nog meer voorbeelden. Ik wil me beperken tot de atoom kern en het heelal.
Afb. 8 - Galileï
Afb. 6 - Aristoteles Daarentegen verwierp Aristoteles (384 v.Chr.-322 v.Chr.) (afb. 6) deze filosofie en accepteerde de filosofie van Empedocles: de werkelijkheid bestaat uit vier elementen: vuur, lucht, water en aarde; de aarde stond centraal.
Galileï kwam door zijn heliocentrische opvattingen in conflict met de Roomse theologen, die zich nog hechtten aan de Griekse filosofie. Over atomen of kwanten werd na de Middeleeuwen niet meer gefilosofeerd. Hoewel .... Einstein filosofeerde al wel over kwanten, maar daarover later. Pas Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) (afb. 9) meende weer dat alles uiteindelijk uit bolvormige deeltjes bestaat.
Na de Griekse filosofie kwam het kwantumbegrip twee millennia later pas in de optische fysica aan bod dankzij toepassing van nieuwere wiskunde om metingen te kunnen interpreteren.
Afb. 9 - A. van Leeuwenhoek Geboorte van het begrip kwantum Van Democritus tot Newton De Griekse wijsgeer Democritus (ca. 460 v.Chr.-ca. 375 v.Chr.) (afb. 5)
Afb. 7 - Copernicus 7
Met zijn zeer goede microscopen van piepkleine glasbolletjes zag hij de kleinste voorwerpen van enkele 0.1 micrometer als bolletjes; dus eigen-
lijk kwanta. Hij gebruikte daglicht (0.4-0.8 micrometer golflengte) en kon daarom voorwerpen kleiner dan de golflengte van het door hem gebruikte licht niet duidelijk zien. Van Leeuwenhoek tekende uitermate goed en zijn waarnemingen zijn een lust voor het oog. Zijn werk had zo'n breed wetenschappelijk gehalte, dat hij zijn ontdekkingen regelmatig aan het prestigieuze Royal Society of London mocht zenden, ook al waren ze niet in het gebruikelijke Latijn! Uit zijn nalatenschap gingen 25 microscopen naar de Society. Het duurde tot in de negentiende eeuw voordat zijn microscopen werden geĂŤvenaard. Een eeuwenlange periode van waarnemingen door natuur- en scheikundigen brak aan, waarbij van steeds geavanceerdere wiskunde en meetapparatuur gebruik werd gemaakt. Holland was in onze Gouden Eeuw een grote voorloper met de wis-, natuur- en sterrenkundigen Snellius (1580-1626) (afb. 10) en Christiaan Huygens (1629-1695) (afb 11). Zij beschouwden licht als golven: de verschillende golflengten van licht maakte men zichtbaar met een prisma. De waarnemingen daarmee konden zij (spectrum; brekingsindex) zelfs kwantitatief verklaren. De "golflengte" karakteriseerde het gebruikte licht. Licht bestond dus uit golfeenheden, kwanta. Tijdgenoot Newton (1643-1724) domineerde in die tijd de wetenschappen. Hij was natuurkundige, wiskundige, astronoom, natuurfilosoof, alchemist en theoloog. Newton ontwikkelde de differentiaal- en de integraalrekening, essentieel voor de kwantumfysica en legde de grondslag van de klassieke mechanica met zijn behoudswetten van impuls (moment). Hij was een goed experimentator en ontwikkelde bij zijn experimenten algemene theorieĂŤn voor optica en de zwaartekracht. Licht bestaat volgens Newton uit deeltjes; dus licht-kwanta. Newton's visie op de volgens hem mysterieuze gravitatiekracht (zwaartekracht) heeft Einstein gebracht tot zijn
Afb. 10 - Snellius
Afb. 11 - Christiaan Huygens
hypothese van zwaartekracht- of gravitatiegolven, die recent nog de media in beroering brachten (zie ook in het tweede gedeelte van dit artikel in het decembernummer). Het beeld van licht als voortplanting van golven heeft tot op heden stand gehouden. Omdat voor golven een medium nodig is, waarin zich de lichtgolven kunnen voortplanten, had Christiaan Huygens
daarvoor de "ether" gepostuleerd; het bleef een mysterie tot het einde van de negentiende eeuw. Zowel Newton als ook de Nederlander Lorentz gingen nog uit van het bestaan van de ether.
Joop v.d. Vate wordt vervolgd.
**************************************************************************************************
NOTULEN VAN "DE GLOBE" 1940-1946 In de vorige Vierstroom-Nieuws las u al een selectie uit deze notulen. Er is meer dat ik interessant vond. Tijden veranderen wel, maar hoe we over sommige dingen oordelen verandert niet altijd.
Afb. 1 - Oude Notulen Vergadering 7 februari 1942: "Besproken worden de abnormaal hooge prijzen, welke worden besteed voor het aankopen van zegels op veilingen." 8
"... wil ik hier toch even memoreeren dat de prijzen der zegels tot ongekende hoogten gestegen zijn, hetwelk hoofdzakelijk toegeschreven moet worden aan de bijzondere tijdsomstandigheden. Dit is zeer jammer, daar hierdoor vele zegels voor de meeste verzamelaars onbereikbaar zijn geworden. Wij zullen hopen, dat na dezen oorlog, de prijzen zich meer in normaler banen zullen gaan bewegen. Ook moet nog even aangestipt worden de geweldige toevloed van nieuwe zegels, welke uitgegeven worden bij elke mogelijke gelegenheid. Ook dit is niet gewenscht." "In het maandblad komen aanbiedingen van nieuwe uitgiften per 10 stuks voor. Gevraagd wordt of het niet mogelijk is gezamenlijk te koopen. De Voorzitter deelt mede, dat dit aan het eigen initiatief van de leden moet worden overgelaten en niet op den weg van de Vereeniging ligt.
Jaarverslag 1942/1943: "De exhorbitant hooge prijzen der zegels en catalogi hebben sinds het vorig verslag geen wijziging ondergaan, doch zijn eerder nog hooger geworden. Zoolang de oorlog duurt zal hierin wel geen verandering komen. Ook de toevloed van nieuwe zegels is steeds niet verminderd." Vergadering van 29 januari 1944: "De Voorzitter geeft, naar aanleiding van de hooge prijzen, die op diverse prijslijstjes en catalogi voorkomen een overzicht van de verhoudingen in de prijzen van de Michel 1943 en Yvert 1944. De fl 10,- Nederland, die in 1935 voor fl 15,- á fl 16,- te krijgen was, moet thans zo'n fl 450,- opbrengen. Het geeltje No. 3 vroeger fl 7,- thans fl 70,-. Hij geeft den raad zich niet blind te staren op dergelijke speciale zegels, doch kalm te wachten tot na den oorlog. Hij is van mening dat deze zegels dan weer in grotere getalen en voor redelijker prijzen te verkrijgen zullen zijn."
Afb. 2 - Het "geeltje"
"De Voorzitter deelt mede dat de kaarten uit Breda aangkomen zijn (uitgegeven door de postzegelvereniging Breda ter gelegenheid van haar 50-jarig bestaan, AH) en bij den Penningmeester à 25 ct per stuk verkrijgbaar zijn. De perforatie is niet alleen door het zegel, doch ook in de kaart aangebracht. Voorzitter acht het geheele geval van geen phil. waarde." Afb. 3 - NVPH # 422 Vergadering 30 september 1942: ".... betreffende een op den "dag van den Postzegel" 11 Oct a.s. te houden tentoonstelling waarbij speciale kaarten met stempel zullen worden uitgegeven. De Voorzitter wijdt in het bijzonder nog eenige woorden aan deze stempels, en vindt dat er veel te veel toe wordt overgegaan dat telkens maar weer bijzondere stempels gemaakt worden." Ook in deze jaren had de vereniging behoefte aan naamsbekendheid, want naar aanleiding van de Dag van de Postzegel wordt in 1941 en 1943 een winkelraam ingericht bij de firma Vroom & Dreesmann. In de huidige tijd onvoorstelbaar, niet alleen omdat V&D niet meer bestaat, maar het lijkt me anno nu onmogelijk een willekeurig andere winkelier hiervoor te porren.
****************************************************************************************************** Parkstaete 2012 12-10-12 12:33 Pagina 1 ADVERTENTIE
IN HET CENTRUM VAN VELP BIJ ARNHEM zalen voor 2 tot 200 personen • vergaderingen • cursussen • repetities • workshops • congressen • beursen • reünies • veilingen • muziekuitvoeringen • feesten • theatervoorstellingen
www.parkstaete.com
Dichtbij verkeersknooppunt Velperbroek en Nationaal Park Veluwezoom. Treinstation op loopafstand. Trolleyhalte stadsdienst Arnhem voor de deur. Bar en keuken met diverse cateringmogelijkheden. Bij feesten selfcatering mogelijk. Verhuur van beamers en laptops. Gratis wifi en vast internet. Parkstraat 3, 6881 JA Velp Tel. 026 - 36 34 023 info@parkstaete.com
Vergadering van 27 september 1941: "Op den Dag van den Postzegel, op 11 Okt, zal van 11-5 uur een kleine expositie worden gehouden in een winkelraam van Vroom en Dreesmann." Vergadering van 25 oktober: "Tot zijn spijt heeft Voorzitter niet de gelegenheid gehad de expositie te gaan bekijken in de etalage van Vroom en Dreesmann, ter gelegenheid van den Dag van den Postzegel. Wel heeft hij vernomen dat er zeer verdienstelijk werk is geleverd. Hij dankt de heeren van de Commissie voor het keurige werk dat ze verricht hebben. Zeer zeker is een woord van dank verschuldigd aan de Directie van Vroom en Dreesmann voor de samenwerking en het beschikbaar stellen van de kartons en bekleeding." Vergadering van 20 oktober 1943: "De Voorzitter opent de vergadering met het memoreeren van den Dag van den Postzegel op 9 October 1943. Ter gelegenheid van dien dag heeft de Globe een kleine expositie gehouden in één van de etalage-ruimten van Vroom en Dreesmann. Het geheel was een buitengewoon smakelijk geheel." Volgende keer meer! Angela Hamburg ******************************************* Ook uw artikel is welkom. Inleveren bij de redacteur vóór 15 november voor plaatsing in het decembernummer *******************************************
9
============== OORLOGSMUNUMENTEN IN AUSTRALIË ============== De postzegels uit de serie "De eeuw van de Krijgsdienst" tonen de Australische beleving van oorlogen gedurende de laatste honderd jaar. Eerdere emissies toonden (in 3 series) de deelname aan WO I (2014 en verder), de in de oorlog ingezette dieren (2015), de oorlog in Vietnam (2016) en vrouwen in de oorlog (2017). De laatste serie toont oorlogsmonumenten en werd uitgegeven op 10 april 2018. Het legt de nadruk op de verschillende wijzen, waarop herdenking getoond wordt en de manieren, waarop rouw en herdenking uitgedrukt wordt. De zegels tonen vier belangrijke monumenten in Australië en één in Europa: Cobbers Monument in Fromelles (Frankrijk), Avenue of Honour in Ballarat, Grafmonument van de Onbekende Soldaat in Canberra, Monument voor elders gesneuvelden in Darwin en de gedenkplaats in Melbourne. Oorlogsmonumenten zijn vooral uitingen van respect voor diegenen, die gediend hebben in de krijgsmacht.
Afb. 1 - Serie oorlogsmonumenten bezoeken. Een voor ieder toegankelijk monument in Australië wordt beschouwd als een symbool voor de graven der gevallenen, ver van huis. Dit is de reden dat veel monumenten geplaatst zijn op in het oog springende plaatsen, die gemakkelijk voor iedereen bereikbaar waren.. Al spoedig resulteerde dit in de gemeenschap tot het houden van "ANZAC Day" (Austra-
Afb. 4 - ANZAC brug
Afb. 3 - Dieren in oorlog lian & New Zealand Army Corps) en "Remembrance Day" (Dag ter herinnering van gesneuvelden in beide wereldoorlogen).
Afb. 2 - Deelname aan WO I Oorsprong en vormgeving Oorlogsmonumenten verschenen in grote aantallen in geheel Australië naar aanleiding en herinnering aan de grote verliezen in militairen in Wereldoorlog I: meer dan 60.000 Australiërs sneuvelden. De monumenten werden deels gemaakt ter nagedachtenis van hen, die begraven lagen in Europa en waarvan de nabestaanden niet in de gelegenheid waren deze locaties te
Oorlogsmonumenten zijn er in vele vormen van eenvoudige plaquettes en erelijsten tot grote musea en reusachtige standbeelden. Ze vormen veelal een geheel met openbare voorzieningen zoals parken, paviljoens, zwembaden, hallen, ziekenhuizen, kerken en bruggen (de ANZAC brug in Sydney, de langste aan kabels hangende brug in Australië: een monument voor de Australiërs en Nieuw-Zeelanders, die gediend hebben in WO I) Ongeacht de vorm hebben de monumenten alle de bedoeling te tonen en te 10
herinneren aan en leren van het diepe verlies, veroorzaakt door een oorlog. Er zijn monumenten, bedoeld voor specifieke oorlogen, veldslagen, acties of gebeurtenissen en andere voor gesneuvelden uit een bepaalde plaats of streek. Ook op slagvelden, waar velen zijn gesneuveld, staan monumenten, evenals in krijgsgevangenenkampen en op plaatsen, waar militairen gelegerd waren. Nationaal en regionaal Het Australisch Oorlogs Monument in Canberra, is in 1941 aangewezen als het centrum voor de nationale herdenkingen en is bedoeld om de Australiërs te herinneren, te verklaren en te doen begrijpen wat de oorlog betekent voor Australië en de voortdurende uitwerking het heeft op de gemeenschap.Elk der staten en territoria in Australië heeft ook nog een centraal monument, dat dient als een voortdurend heiligdom en centrum voor de belangrijke herdenkings-plechtigheden in die staat. Deze monumenten werden gebouwd
dikwijls de toegang geweigerd tot de RSL clubs (Returned and Services League), zijnde clubs voor oud-strijders. Tegenwoordig is er een uitbreidende erkenning voor hun diensten en opoffering in speciale publieke herdenkingen voor deze inheemse militairen, mannen en vrouwen.
en als zodanig aangewezen na het einde van WO I, tussen 1920 en 1930 en zijn een huldeblijk van regering en de inwoners aan de Australiërs, die hebben gevochten en sneuvelden voor Australië. De gesneuvelden in WO II en volgende oorlogen en gewapende conflicten zijn vervolgens toegevoegd in deze landelijke herdenkingen. Afb. 6 - Matron G. Wilson
Afb. 5 - Deel gedenktafels War Memorial Canberra De regionen en daarbuiten Er zijn zoveel monumenten in regionale steden en dorpen in Australië dat het continent ook wel genoemd wordt "de natie van kleine stads-monumenten". De (lege) tombes en obelisken worden veelal gebruikt en worden "Digger memorials" (grafdelver monumenten) genoemd. Het zijn in het algemeen beelden, die een soldaat voorstellen. Een goed voorbeeld hiervan is het monument, gemaakt door Margaret Baskerville in Alexandria. Een aantal oorlogsmonumenten, gewijd aan Australische gesneuvelde militairen zijn te vinden in andere landen, inbegrepen in Gallipoli (Turkije), Passchendaele (België), Fromelles en Villers-Bretonneux (Frankrijk) en in Papua Nieuw Guinea, Thailand en verder in die delen van de wereld, waar Australische militairen strijd hebben geleverd. Vrouwen en oorlog Ook vrouwen zijn erkend voor hun krijgsdienst en er zijn monumenten voor hen opgericht. Ruim 3.000 Australische burger verpleegsters hebben vrijwillig dienst gedaan in WO I. Ze
werkten in hospitalen, in hospitaalschepen en treinen en in voorkomend geval zelfs dichter bij het front. Ze deden dienst op locaties van Brittannië tot India, waaronder ook Frankrijk en België, het Middellandse Zeegebied en het Midden Oosten. Velen ontvingen een medaille, waaronder acht de Militaire Medaille voor Dapperheid. 25 Verpleegsters vonden de dood tijdens hun dienst. Het centrale beeld in de gedenkhal in het "War Memorial" in Canberra heet "Devotion"en toont een verpleegster met het Rode Kruis symbool.
De eerste twee speciale herdenkingsdiensten werden gehouden in respectievelijk Adelaide (tegenover de Torrent Rivier), en in Hyde Park in Sydney. Een regionaal herdenkingsmonument, gewijd aan de inheemse Australische oorlogsveteranen staat in Toomelah (New South Wales) en een plaquette is geplaatst op het Moree ereveld.
Aboriginals & Torres Strait Islander
Afb. 8 - RSL Jan Huiskes
Afb. 7 - Vietnam Aboriginals en mensen van Torres Strait Island hebben deelgenomen als militair in elk conflict en voldeden aan hun verplichtingen in de Australische en koloniale strijdkrachten, met inbegrip van beide wereldoorlogen, ondanks het feit dat zij niet mochten stemmen tot 1962 en telden niet mee in de volkstellingen tot 1967. Nog gedurende vele jaren ondervonden de inheemse mannen en vrouwen voortdurende discriminatie en werden zij
11
Afb. 8 - "Last Post"
Indien onbestelbaar retour: Winschotenstraat 41, 6835 AS Arnhem
ADVERTENTIE
"ONDER DE TOREN" ELST (GLD) Het ontmoetings- en zalencentrum voor Elst en omgeving. Perfect bereikbaar met bus en/of trein. Ruime (gratis) parkeergelegenheid. De diverse zalen zijn zeer geschikt voor bedrijf, club, vereniging of instantie om te vergaderen of een clubavond te houden, ook voor particulieren, die iets te vieren hebben. Arrangementen op afspraak. Zeer redelijke prijzen voor catering en drankjes. Locatie: Sint Maartenstraat 54, 6661 DA Elst (Gelderland) Telefoon: 0481 371 302 www.onderdetoren.net