Dzieje parafii Sudół (dzielnica Raciborza)

ANNA BINDACZ

Dzieje parafii Matki Boskiej Ró¿añcowej w Sudole Wydano z okazji 100-lecia konsekracji koœcio³a

RACIBÓRZ 2005

ANNA BINDACZ (ur. 1981): absolwentka I Liceum Ogólnokszta³c¹cego im. Jana Kasprowicza w Raciborzu, studentka V roku historii na Uniwersytecie Wroc³awskim; zainteresowania - historia lokalna i regionalna.

Za ¿yczliwoœæ i wskazówki autorka wyra¿a podziêkowania ksiêdzu proboszczowi Józefowi Przywarze oraz Bogdanowi Klochowi i Norbertowi Mice.

Dziêkuje tak¿e Paw³owi Koniecznemu, którego informacje pozwoli³y wzbogaciæ opis specyficznego zwyczaju jakim jest wielkanocna procesja konna w Sudole.

© WiAI WAW, Racibórz 2005

Zdjêcia pochodz¹ z archiwum Parafii Matki Boskiej Ró¿añcowej w Sudole, redakcji „Goœcia Niedzielnego” w Gliwicach oraz WiAI „WAW”

Wydawca: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna „WAW” Grzegorz Wawoczny, 47-400 Racibórz, ul. Staszica 23/13, tel. (032) 415 97 97, (032) 755 15 06, kom. 605 685 485, e-mail: ziemia.raciborska@wp.pl Redakcja: Grzegorz Wawoczny Korekta: Ewa Wawoczny T³umaczenie na jêzyk niemiecki: Tomasz Wystyrk Korekta niemieckojêzyczna: Michael Dubeck Sk³ad i druk: Baterex s.j. Racibórz Printed in Poland

2

ISBN: 83-89802-03-1

S£OWO WSTÊPNE Wydobywany z pamiêci dziejów wydarzenie sprzed stu lat, gdy 31 maja 1905 r. biskup wroc³awski kardyna³ Georg Kopp uroczyœcie konsekrowa³ koœció³ parafialny w Sudole. Koœció³ ten powsta³ jako znak obecnoœci Boga wœród ludzi, a tak¿e wyraz dojrza³oœci tamtego pokolenia i jego przywi¹zania do wiary ojców. Dziœ Sudó³ - kiedyœ wioska w cieniu Raciborza, obecnie dzielnica tego prê¿nego miasta - z dum¹ przygl¹da siê swej przesz³oœci. W tym momencie do g³osu dochodz¹ ludzkie losy, przewijaj¹ce siê przez wieki, wraz z wszystkimi pora¿kami i nadziejami. Ustawicznie jednak towarzyszy³ im Koœció³, który najdok³adniej, jak w zwierciadle, cierpliwie ukazuje wielkoœæ ka¿dego cz³owieka i ca³ej zbiorowoœci, tworz¹cej wspólnotê naturaln¹ - od rodziny, przez kr¹g najbli¿szych osób, za³ogê w pracy, do miejscowoœci i parafii. Przygl¹daj¹c siê stuletniej œwi¹tyni, z pokor¹ pochylamy siê nad kruchoœci¹ dzie³ przemijaj¹cych, w których jednak ka¿dy cz³owiek odnajduje samego siebie, a które stanowi¹: domostwa, gospodarstwa, m³yn, szko³a, cmentarz... Przypomina te¿ o tym obecny koœció³, wybudowany w latach 19041905, który jest ju¿ trzecim z kolei miejscem sakralnym w Sudole, po kaplicy z 1771 r. i koœciele wybudowanym w 1804 r. Wokó³ tego domu Bo¿ego tworzy³a siê wspólnota koœcielna - parafialna, chocia¿ sama miejscowoœæ przenosi nas na pewno na pocz¹tek XIV w., kiedy tworzy³y siê jej zrêby, po³¹czone wspólnot¹ parafialn¹ z Bieñkowicami. Wreszcie i w Sudole powsta³a parafia w 1889 r., zamieszka³ proboszcz, sprawowana jest odt¹d Eucharystia, wokó³ której gromadz¹ siê wszyscy wierz¹cy w Chrystusa z Sudo³u.

Cieszymy siê wszyscy z tego historycznego bogactwa i wyra¿amy wzajemnie nasz¹ wdziêcznoœæ dla Pana i Stwórcy ka¿dego dobra. Sk³adamy jubileuszowe ¿yczenia, by nie ustawa³a wiara mieszkañców i parafian Sudo³u, a chwa³a Bo¿a zawsze oœwieca³a ka¿dego, kto w tym koœciele zanurzy siê w przymierzu zbawczym, ofiarowanym nam przez Najœwiêtszego Boga. Niech dobry Bóg obdarza swoim b³ogos³awieñstwem w imiê Ojca i Syna i Ducha Œwiêtego.

Opole, 31 maja 2005 r., w stulecie konsekracji koœcio³a Jan Kopiec, bp

S£OWO WSTÊPNE

3

O³tarz g³ówny - zamkniêty i otwarty tryptyk, witra¿ ze œw. Antonim Padewskim • Hauptaltar - geschlossenes und geöffnetes Triptik, Kirchenfenster mit dem Heiligen Antonius von Padua

4

S£OWO WSTÊPNE

PRZEDMOWA Ka¿dy cz³owiek, ka¿da rodzina, ka¿da wioska i wspólnota tworz¹ historiê, czy te¿ - inaczej mówi¹c - maj¹ swoje dzieje zamkniête w ró¿nych wzlotach, upadkach a tak¿e innych prze¿yciach i zdarzeniach. Parafia Matki Bo¿ej Ró¿añcowej w Raciborzu - Sudole, a niegdyœ wiosce Sudó³, przed II wojn¹ œwiatow¹ Trachkirch, w tym 2005 roku prze¿ywa jubileusz stulecia swojej œwi¹tyni. Z tej okazji postanowiono przenieœæ na karty ksi¹¿ki dzieje parafii. Jest to pierwsza tak du¿a publikacja poœwiêcona Sudo³owi. Powsta³a po to, aby przybli¿yæ m³odemu pokoleniu i potomnym jak kszta³towa³y siê jego dzieje, w tym ¿ycie religijne.

Zadania tego podjêli siê Anna Bindacz oraz Grzegorz Wawoczny. T³umaczeniem zaj¹³ siê Tomasz Wystyrk. Pragnê im za to osobiœcie podziêkowaæ oraz w imieniu ca³ej naszej wspólnoty parafialnej. Wszystkim czytelnikom ¿yczê mi³ej lektury, a tym zwi¹zanym ze Sudo³em wspania³ych i wzruszaj¹cych wspomnieñ. Mo¿e wielu znajdzie na tych kartach r¹bek swoich w³asnych dziejów i prze¿yæ, a mo¿e tak¿e cz¹stkê w³asnego wk³adu w to, co siê w naszej parafii w ostatnich latach dokona³o.

Pragnê wszystkim moim parafianom serdecznie podziêkowaæ za wszystko, co uczyniliœcie dla naszej wspólnej sprawy, dla naszej wspólnoty, dla naszej œwi¹tyni, dla Bo¿ego Dzie³a.

Za wszelkie prace wykonane, których w ostatnich latach by³o bez liku. Za ofiarnoœæ, za wykonan¹ pracê, za Wasz¹ serdecznoœæ i ¿yczliwoœæ. Przede wszystkim zaœ za Wasz¹ postawê chrzeœcijañsk¹ i przywi¹zanie oraz troskê o ten Dom Bo¿y, który od 100 lat s³u¿y naszej parafii. Niech Wam Bóg za wszystko wynagrodzi, a Maryja - nasza Patronka niech dalej wyprasza nam potrzebn¹ pomoc i ³aski, byœmy z Jej pomoc¹ wiernie s³u¿yli Jej Synowi Jezusowi Chrystusowi. Byœmy dziêki tej wiernej s³u¿bie mogli radoœnie i szczêœliwie przejœæ przez ¿ycie, przyczyniaj¹c siê w ten sposób do pozytywnego oblicza naszych rodzin i parafii. A co za tym idzie, do kszta³towania takiej historii, by nastêpne pokolenia mog³y byæ dumne ze swoich przodków, którzy przekazali im œwiat³o wiary, nadziei i mi³oœci.

Szczêœæ Wam Bo¿e Ks. Józef Przywara

PRZEDMOWA

5

Z DZIEJÓW KATTOLICKIEGO KOŒCIO£A KA NA ŒL¥SK U ŒL¥SKU Nieznany skryba z Ratyzbony, sporz¹dzi³ oko³o 845 roku spis plemion zamieszkuj¹cych ziemie na pó³noc od Dunaju oraz wykaz ich grodów. ród³o to zwane jest Geografem Bawarskim. Wœród plemion wymienia miêdzy innymi: Dziadoszan, Golê¿yców, Opolan i Œlê¿an.

Owi Golê¿yce zajmowali pogranicze œl¹sko-morawskie.

Nale¿a³ do nich najprawdopodobniej Racibórz.

W latach 70. IX wieku ziemie œl¹skie zosta³y opanowane przez ksiêcia Œwiêtope³ka i znalaz³y siê w obrêbie Pañstwa Wielkomorawskiego, które przyjê³o chrzeœcijañstwo ju¿ oko³o 830 roku. Kontakt ludnoœci zamieszkuj¹cej tereny póŸniejszych ziem polskich z now¹ religi¹ nast¹pi³ blisko sto lat przed przyjêciem chrztu przez Mieszka I. Trudno okreœliæ, w jakim stopniu chrzeœcijañstwo z Moraw oddzia³ywa³o na interesuj¹cy nas obszar, gdy¿ krzewienie religii nie by³o celem ekspansji na Œl¹sk silnego s¹siada z po³udnia, a samo Pañstwo Wielkomorawskie upad³o oko³o 906 roku. Prawdopodobnie wówczas Œl¹sk znalaz³ siê pod panowaniem czeskich Przemyœlidów i koœcielnym zwierzchnictwem biskupów bawarskich z Ratyzbony.

Dopiero w 973 roku dla ziem czeskich utworzono biskupstwo w Pradze, podleg³e metropolii w Moguncji.

Stosunki w³adców czeskich z jednocz¹cym ziemie polskie ksiêciem Mieszkiem uk³ada³y

6

PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A Sudó³, od 1978 roku stanowi¹cy czêœæ Raciborza, le¿y w po³udniowo - zachodniej czêœci Niziny Œl¹skiej, w Kotlinie Raciborskiej, szesnaœcie kilometrów od granicy z Czechami. Od strony pó³nocnej s¹siaduje ze Studzienn¹. Z zachodu graniczy z Bojanowem w gminie Krzanowice. W kierunku wschodnim i po³udniowym rozci¹gaj¹ siê nale¿¹ce do Sudo³a pola: na wschodzie siêgaj¹ a¿ do rzeki Odry, zaœ na po³udniu stykaj¹ siê z polami bieñkowickimi w gminie Krzy¿anowice. Zanim Sudó³ znalaz³ siê w granicach administracyjnych Raciborza by³ wsi¹ nale¿¹c¹ do gminy Krzanowice. W momencie przy³¹czenia do stolicy powiatu liczy³ oko³o siedmiuset mieszkañców.

Przez tysi¹c lat, p³yn¹ca ³ukiem nieco na po³udnie od Sudo³a, rzeka Cyna zwana równie¿ Psin¹ stanowi³a granicê miêdzy diecezj¹ o³omunieck¹ a diecezj¹ wroc³awsk¹. Najpierw by³a to granica administracyjna, rozdzielaj¹ca Polskê i Czechy oraz diecezjê wroc³awsk¹ i o³omunieck¹. Z czasem sta³a siê granic¹ kulturow¹ i jêzykow¹. Badaj¹ca folklor tych ziem Kornelia Lach uwa¿a, ¿e teren pogranicza œl¹sko - morawskiego jest „pasem

Sudó³ - stary koœció³ parafialny i fara, pocztówka bez obiegu, wydawca Kunstanstalt Germania, Görlitz • Sudoll, Ansichtskarte nicht versandt, Verleger: Kunstanstalt Germania, Görlitz

PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A

przejœciowym”, który stanowi obszar stykania siê, przenikania i starcia wielu zjawisk spo³eczno - kulturowych.

Ludnoœæ mieszkaj¹ca na tych terenach mówi tak zwan¹ morawszczyn¹, identyfikowan¹ niekiedy z dialektem laskim.

Jêzyk morawski nie jest jêzykiem czeskim ani polskim. Jego przynale¿noœæ by³a Sudó³, pocztówka z obiegu, wydawca Verlag Kunstanstalt przedmiotem sporów Germania, Görlitz • Sudoll, Postkarte vom Umlauf, Verleger Verlag Kunstanstalt Germania, Görlitz badaczy ju¿ od I po³owy ubieg³ego stulecia. Obecnie jêzyk ten uwa¿any jest za jeden z licznych dialektów czeskich, który formowa³ siê pod wp³ywem jêzyka polskiego. Jêzyk laski rozprzestrzenia³ siê na okoliczne tereny za spraw¹ biegn¹cych têdy z pó³nocy na po³udnie szlaków handlowych: przez Krzanowice i Opawê do Pragi, oraz przez Krzy¿anowice i Cha³upki do Opawy. Ludzie starsi w lokalnych spo³ecznoœciach pos³uguj¹ siê dialektem laskim do dziœ.

Nazwa Sudó³ pochodzi z uproszczenia pierwotnej nazwy Suchodó³, oznaczaj¹cej „dolinê ma³o nawodnion¹, such¹”. Mo¿na przypuszczaæ wobec tego, i¿ miejscowoœæ ta obfitowa³a w suche tereny, albo te¿ we wsi istnia³ brak lub niedostatek wody w odró¿nieniu od s¹siedniej Studziennej.

Zupe³nie inne wyjaœnienie zwi¹zane jest z niejakim „pado³em” nazwanym równie¿ „suchemdo³em”. Wed³ug mieszkañców by³ to sp³yw przyjmuj¹cy wody deszczowe i œcieki, który przewa¿nie by³ suchy. W latach 70. ubieg³ego wieku czêœæ „pado³a” zosta³a skanalizowana i wyrównana do poziomu drogi.

siê pocz¹tkowo dobrze. W 965 roku Mieszko poj¹³ za ¿onê D¹brówkê (Dobrawê), córkê Boles³awa I Srogiego, a rok póŸniej przyj¹³ za poœrednictwem czeskim chrzest. Ten sojusz polityczny przerwa³a œmieræ D¹brówki (977 rok). W 980 roku Mieszko poœlubi³ Odê, ksiê¿niczkê niemieck¹ i zwi¹za³ siê z cesarstwem, z którego pomoc¹ w 990 roku opanowa³ Œl¹sk.

W m³odym piastowskim pañstwie nie istnia³a jeszcze wówczas struktura koœcielna. By³ to teren misyjny, podleg³y bezpoœrednio Rzymowi. Starania Mieszka o ustanowienie hierarchii niezale¿nej od biskupów niemieckich zakoñczy³y siê sukcesem dopiero za panowania jego syna Boles³awa. W 1000 roku powo³ano arcybiskupstwo w GnieŸnie oraz trzy podleg³e mu biskupstwa: we Wroc³awiu oraz w Krakowie i Ko³obrzegu.

W sk³ad biskupstwa wroc³awskiego wesz³y wszystkie œl¹skie terytoria plemienne, tak¿e te z obszaru dzisiejszej Opolszczyzny.

Chrzest z 966 roku i zjazd gnieŸnieñski, na którym utworzono koœcieln¹ organizacjê terytorialn¹, zapocz¹tkowa³y d³ugi proces chrystianizacji ziem polskich. By³ to proces d³ugotrwa³y, przerywany wojnami i zawirowaniami politycznymi, bêd¹cymi tak¿e udzia³em Œl¹ska.

Lata 1034-1038 okreœlane s¹ w historii jako tak zwana reakcja pogañska, przez któr¹ nale¿y rozumieæ powrót do kultów przedchrzeœcijañskich, po³¹czony z gwa³townymi wyst¹pieniami ludnoœci. Reakcja ta dowodzi, ¿e chrzeœcijañstwo

PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A

7

przyjê³y tylko elity, a prosty lud pozosta³ przy dawnych wierzeniach. Chaos i zniszczenia pog³êbi³, w 1039 roku, najazd czeskiego ksiêcia Brzetys³awa, w wyniku którego Œl¹sk ponownie znalaz³ siê pod panowaniem czeskich Przemyœlidów.

Opanowanie sytuacji w kraju i odzyskanie w 1050 roku zwierzchnictwa nad Œl¹skiem uda³o siê Kazimierzowi Odnowicielowi, ale za cenê p³aconego Brzetys³awowi trybutu (danina, najczêœciej w pieni¹dzu, sk³adana przez w³adcê innemu w³adcy jako dowód uznania zwierzchnictwa). Przywrócono biskupstwo we Wroc³awiu.

Okres pokoju nie trwa³ d³ugo, bo ju¿ za rz¹dów ksiêcia Boles³awa Szczodrego (1058-1079) konflikt z Czechami wybuch³ na nowo. Boles³aw zaprzesta³ p³acenia daniny Wratys³awowi II, która dot¹d by³a dowodem uznania zwierzchnictwa czeskiego nad polskim i w 1069 roku wszcz¹³ walki z ksiêciem czeskim o ziemiê opawsk¹, w wyniku których pograniczne tereny zosta³y spustoszone.

Czesi i Morawianie kilkakrotnie wkraczali na Œl¹sk w okresie rz¹dów W³adys³awa Hermana (1079-1102) i Boles³awa Krzywoustego (1102-1138). W momencie zawarcia pokoju w K³odzku, w 1137 roku, ziemie œl¹skie by³y powa¿nie zniszczone dzia³aniami wojennymi i wyludnione.

Mimo niekorzystnej sytuacji politycznej na prze³omie XI i XII wieku, Koœció³ katolicki na Œl¹sku wzmacnia³ siê. Powstawa³y kolejne œwi¹tynie fundowane przez ksi¹¿¹t i - w miarê umacniania siê ustroju feudal-

8

Rada Parafialna; I rz¹d od lewej: Weronika Parys, Ewald Wyszkon, Werner Pawe³ek, ks. prob. Józef Przywara, Manfred Niedzba³a, II rz¹d od lewej: Ewald Urbas, Jerzy Czeka³a, Jerzy Seidler, Józef Lamla, Antoni Komor i Jan P³aczek • Pfarrrat, erste Reihe von links unten: Weronika Parys, Ewald Wyszkon, Werner Pawe³ek, Pfarrer Józef Przywara, Manfred Niedzba³a, zweite Reihe von links: Ewald Urbas, Jerzy Czeka³a, Jerzy Seidler, Józef Lamla, Antoni Komor und Jan P³aczek

Miejscowoœæ okreœlano tak¿e jako Sudoll. W latach 1936-1945 obowi¹zywa³a nazwa Trachkirch. Od zakoñczenia II wojny œwiatowej do dziœ brzmi Sudó³.

Pierwsze Ÿród³owe wzmianki o Sudole pochodz¹ z 1 czerwca 1335 roku. Wtedy to biskup wroc³awski Nanker podarowa³ koœcio³owi klasztornemu dominikanek w Raciborzu dziesiêcinê z pól sudolskich. W XV wieku Sudó³ nale¿a³ do rodziny Klemów, w³aœcicieli Ligoty. W 1435 roku Jan Klema by³ œwiadkiem darowizny ksi¹¿¹t raciborskich Miko³aja i Wac³awa na rzecz Sobka Bielika z Bogumina. Darem tym by³a wieœ Olza.

Ponownie Jan Klema wystêpuje na jednym ze œwiadectw wystawionych 23 lutego 1479 roku w Raciborzu.

Bardziej wiarygodne informacje zwi¹zane s¹ z córkami sêdziego krajowego Miko³aja Klemy - Kocura. W 1555 roku, z okazji zam¹¿pójœcia za Zygmunta Reiswitza - w³aœciciela Kornicy, Miko³aj podarowa³ swojej córce Annie piêæset talarów i po³owê Sudo³a. Drug¹ otrzyma³a w posagu m³odsza córka Magdalena, która w 1557 roku poœlubi³a Miko³aja Gaszyna. Od tego momentu wieœ zosta³a wyraŸnie podzielona na dwie czêœci.

PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A

We wrzeœniu 1583 roku Miko³aj Gaszyna zgin¹³ w niewyjaœnionych okolicznoœciach. Czêœæ wsi, któr¹ dzier¿y³ wraz z ¿on¹, 24 marca 1584 roku otrzyma³ starszy syn Jan. Po jego œmierci, w 1610 roku, dziedzicem zosta³ jego brat, Melchior.

Ten, 24 sierpnia 1611 roku, przekaza³ raciborskim dominikanom sto talarów i poprosi³ ich o odprawianie w ka¿dy pi¹tek mszy œwiêtej w intencji jego rodziny. Z ¿on¹ Ma³gorzat¹ mia³ czterech synów i dwie córki.

Na mocy uk³adu zawartego 21 lipca 1679 roku, czêœæ Sudo³a nale¿¹ca do Gaszynów przesz³a w posiadanie ich krewnego, hrabiego Jaroszyna. Trzy lata póŸniej, 19 marca 1682 roku, zarz¹dca maj¹tków hrabiostwa Gaszynów, szlachcic Gotfryd Bernard Szalsza ze Strzybnika, odkupi³ te ziemie. Po jego œmierci, 7 maja 1698 roku, spadkobierc¹ zosta³ czwarty syn Melchiora, Józef Antoni, który w 1718 roku sprzeda³ sudolski maj¹tek Krystianowi Florianowi von Ehrenkron z BrzeŸnicy. Ta po³owa Sudo³a liczy³a wtedy jedenastu rolników, dwóch zagrodników i w³aœciciela domostwa, a inwentarz ¿ywy sk³ada³ siê z czterdziestu dziewiêciu krów, stu piêædziesiêciu owiec i trzynastu œwiñ. 4 paŸdziernika 1809 roku tê czêœæ Sudo³a przej¹³ Franciszek August Taistrik. Niebawem, bo 21 lutego 1817 roku, sprzeda³ j¹ gminie. Odt¹d pierwsza czêœæ Sudo³a zosta³a nazwana Sudo³em Górnym.

Sudó³ - ulica i koœció³, pocztówka bez obiegu, wydawca Carl Wolff, Breslau • Sudoll/Trachkirch - Dorfstr. und Kirche, eine Postkarte nicht versandt, Verleger: Carl Wolff, Breslau

nego - mo¿now³adców. By³y to tak zwane koœcio³y prywatne; ksi¹¿êce budowano g³ównie w grodach kasztelañskich, mo¿now³adcze wznoszono w siedzibach fundatorów. Nie by³y to jeszcze koœcio³y parafialne, gdy¿ opieka duszpasterska nad wiernymi wci¹¿ by³a obowi¹zkiem biskupa rezyduj¹cego w koœciele katedralnym. Œwi¹tynie prywatne nie mia³y zaspokajaæ religijnych potrzeb wiernych, ale byæ œwiadectwem chwa³y Bo¿ej oraz godnym miejscem wiecznego spoczynku fundatora i jego rodziny. Pos³uguj¹cy w nich kapelan s³u¿y³ dobroczyñcy modlitw¹, rad¹ i pomoc¹. Z tego okresu pochodz¹ te¿ pierwsze fundacje klasztorne na Œl¹sku: benedyktynów w Legnicy i Wroc³awiu oraz kanoników regularnych na Œlê¿y.

Podzia³ Polski po œmierci Boles³awa Krzywoustego w 1138 roku i dalsze podzia³y dzielnic pocz¹wszy od II po³owy XII wieku nie wp³ynê³y negatywnie na rozwój Koœcio³a na ziemi œl¹skiej. Do koñca stulecia wzniesiono now¹ katedrê we Wroc³awiu, zreformowano funkcjonuj¹c¹ przy niej kapitu³ê, a na jej utrzymanie przekazano kasztelaniê w Miliczu. Liczba koœcio³ów w diecezji wzros³a z dwudziestu czterech potwierdzonych na pocz¹tku XII stulecia do oko³o stu piêædziesiêciu na progu XIII wieku. Pojawi³y siê nowe klasztory: cystersów w Lubi¹¿u (1163), premonstratensów we Wroc³awiu (1190), joannitów w Tyñcu nad Œl꿹 (1189), Strzegomiu (1202), Kazimierzu/Jaros³awiu (1202) oraz K³odzku i Grobnikach ko³o

PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A

9

G³ubczyc. 23 kwietnia 1155 roku papie¿ Hadrian V wyda³ bullê protekcyjn¹, gwarantuj¹c¹ nienaruszalnoœæ granic diecezji wroc³awskiej, a w 1180 roku na zjeŸdzie w £êczycy biskupi polscy uzyskali od ksi¹¿¹t zapewnienie nienaruszalnoœci maj¹tków otrzymanych od nich i od mo¿now³adców.

Pod koniec stulecia w rêkach ordynariusza wroc³awskiego znajdowa³o siê ju¿ oko³o sto czterdzieœci wsi.

W XIII i XIV wieku, z inicjatywy ksi¹¿¹t, liczba klasztorów systematycznie wzrasta³a. Wzniesiono klasztory benedyktynów (Bytom, Or³owa ko³o Cieszyna), cystersów (Jêdrzejów, Rudy, Jemielnica), augustianów (Grodków), franciszkanów (Opole, Wodzis³aw, Bytom, G³ogówek, KoŸle) i dominikanów (Racibórz, Cieszyn, Opole). Nie brakowa³o równie¿ zakonów ¿eñskich, jak norbertanek (Rybnik, Czarnow¹sy) i dominikanek (Racibórz).

W XIII wieku rozwinê³a siê organizacja koœcielna. W 1227 roku zosta³ powo³any archidiakonat opolski. Przed 1335 rokiem podzielono go na archiprezbiteraty: Cieszyn, Gliwice, G³ogówek, KoŸle, Olesno, Racibórz, Strzelce, Toszek, Ujazd i ¯ory z ³¹czn¹ liczb¹ 237 koœcio³ów. Oko³o 1350 roku do archidiakonatu opolskiego nale¿a³o osiemdziesi¹t jeden tysiêcy wiernych, a ¿ycie zakonne rozwija³o siê w jedenastu klasztorach. Pó³ wieku póŸniej, oko³o 1400 roku, liczba osób oddanych wierze katolickiej wzros³a do dziewiêædziesiêciu oœmiu tysiêcy, a pos³ugê kap³añsk¹ pe³ni³o 274 ksiê¿y.

Widok z wie¿y koœcio³a w kierunku wschodnim • Aussicht vom Kirchturm nach Osten

Widok z wie¿y koœcio³a w kierunku wschodnim • Aussicht vom Kirchturm nach Osten

Drug¹ czêœæ wsi, stanowi¹c¹ w³asnoœæ Anny Reiswitz z domu Klema, nazywano Sudo³em kornickim, na pocz¹tku XVIII wieku Sudo³em trachowskim, a w 1809 roku pojawi³o siê miano Sudó³ Dolny. W 1669 roku Anna przekaza³a Sudó³ Dolny w posagu swej nieznanej dziœ z imienia wnuczce, której mê¿em by³ Melchior Wilhelm Skal. W 1680 roku wnuczka wysz³a za m¹¿ za Paw³a Reinharta von Beyer. 1 stycznia 1705 roku sprzeda³a Sudó³ Dolny swojemu krewnemu Silviusowi Erdmannowi Trach. Kiedy ten, 28 lipca 1710 roku, zmar³, w³aœcicie-

10 PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A

Widok z wie¿y koœcio³a w kierunku po³udniowym• Aussicht vom Kirchturm nach Süden

Widok z wie¿y koœcio³a w kierunku zachodnim • Aussicht vom Kirchturm nach Westen

lem maj¹tku zosta³ jego brat, Gottlieb Karol. 2 maja 1731 roku Sudó³ Dolny naby³ szlachcic Hieronim Bernini. W jego posiadaniu by³ do roku 1788. Wtedy odkupi³ go hrabia Kurt Haugwitz. W tym okresie we wsi by³o jedenastu gospodarzy i dziesiêciu zagrodników. Ka¿dy z nich by³ zobowi¹zany pracowaæ na rzecz w³aœciciela latem na polach, zim¹ na gospodarstwie.

Robotê wykonywali przez trzy dni w tygodniu. Prawdopodobnie praca by³a bardzo wyczerpuj¹ca i dlatego by³o na ni¹ wiele skarg. Czwartki, ze wzglêdu na targ w Raciborzu, by³y wolne.

Wa¿ne wydarzenia o dalekosiê¿nych skutkach mia³y miejsce w XIV wieku. Wszyscy ksi¹¿êta œl¹scy stali siê wasalami króla czeskiego, a zasiadaj¹cy na tronie polskim Kazimierz Wielki ostatecznie zrzek³ siê praw do Œl¹ska. Natomiast biskupstwo wroc³awskie prze¿ywa³o okres rozkwitu. Biskup Henryk z Wierzbnej (13021319) zosta³ pierwszym w historii diecezji biskupem-ksiêciem nysko-otmuchowskim.

Koœció³ katolicki zyska³ przez to siln¹ pozycjê polityczn¹, uniezale¿ni³ siê (przede wszystkim finansowo) od ksi¹¿¹t œwieckich. Posiad³oœci biskupie powiêkszy³ biskup Przec³aw z Pogorzeli (1342-1376), nabywaj¹c Grodków i Paczków.

Wiek XV przyniós³ nowy, aktywny i wymagaj¹cy poœwiêcenia sposób oddawania czci Bogu, a przede wszystkim Maryi. Pojawi³ siê ruch pielgrzymkowy.

Pielgrzymowano do raciborskiego koœcio³a pod wezwaniem Matki Bo¿ej, a tak¿e do grobów Œw. Jacka i Œw. Stanis³awa do Krakowa oraz do Trzebnicy, w której Œwiêta Jadwiga œl¹ska ufundowa³a klasztor. W czasie pielgrzymek modlono siê do œwiêtych i b³ogos³awionych. Byli nimi wspomniany Œwiêty Jacek, b³ogos³awiony Czes³aw, œwi¹tobliwa Eufemia-Ofka, œwi¹tobliwy Herman oraz b³ogos³awiona Bronis³awa.

W XVI wieku katolicyzm na Œl¹sku jak i w ca³ej Europie doœwiadczy³ g³êbokich przeobra¿eñ i roz³amów pod wp³ywem nowych ruchów religijnych, okreœlanych wspólnym mianem reformacji. Wyst¹pienia refor-

PO£O¯ENIE GEOGRAFICZNE, GENEZA NAZWY I RYS HISTORYCZNY SUDO£A 11

matorów zbieg³y siê ze zmianami dynastycznymi, czego najlepszym przyk³adem jest objêcie ksiêstwa opolsko-raciborskiego przez Jerzego Hohenzollerna. Hohenzollernowie, wasalowie Habsburgów, byli luteranami. Sprowadzali ewangelickich kolonistów z Niemiec i zak³adali protestanckie oœrodki, na przyk³ad w Tarnowskich Górach. G³ównym oœrodkiem reformacji by³ Wroc³aw, ale gminy luterañskie pojawia³y siê na ca³ym Œl¹sku.

Dzia³alnoœæ prowadzili ponadto kalwiniœci, anabaptyœci i pietyœci. Szacuje siê, ¿e spoœród tysi¹ca piêciuset placówek duszpasterskich, jakimi dysponowa³ Koœció³ na terenie diecezji wroc³awskiej, w po³owie wieku przy katolicyzmie trwa³o nie wiêcej ni¿ dwieœcie.

Nie oznacza to, ¿e ludnoœæ a¿ tak masowo porzuca³a wiarê przodków; kluczowe znaczenie mia³a reformacyjna postawa wiêkszoœci ksi¹¿¹t œl¹skich i narzucenie nowego wyznania swoim poddanym. Szybkie postêpy luteranizmu wynika³y te¿ z braku reakcji Koœcio³a na dokonuj¹ce siê przemiany w kilku pierwszych dziesiêcioleciach.

Podstaw¹ ideologiczn¹ kontrreformacji, czyli dzia³ania w³adz œwieckich zmierzaj¹ce do zatrzymania postêpu reformacji i odzyskania przez katolicyzm utraconej pozycji, by³y uchwa³y soboru trydenckiego (1545-1563) i zapocz¹tkowana wówczas odnowa w Koœciele rzymskim. Wzmocniono autorytet papie¿a, zobowi¹zano biskupów do przebywania w diecezjach, a proboszczów w

W paŸdzierniku 1816 roku hrabia Haugwitz sprzeda³ Sudó³ Dolny gminie. Tym sposobem obie czêœci Sudo³a znów zosta³y po³¹czone i utworzy³y jednolit¹ wieœ. Liczba mieszkañców, w 1825 roku, wynosi³a 356 osób. W 1844 roku w szeœædziesiêciu oœmiu domach mieszka³o 466 osób. W 1855 Sudó³ liczy³ 467 mieszkañców, w 1861 by³o ich 475 skupionych w osiemdziesiêciu trzech domach. W 1883 roku liczba mieszkañców wzros³a do 578. We wsi by³y siedemdziesi¹t cztery domostwa.

W roku 1891 Sudó³ liczy³ oko³o siedemset osób, a w 1929 by³o ich ju¿ oko³o 842. Hodowla zwierz¹t obejmowa³a dziewiêædziesi¹t osiem koni oraz 265 sztuk byd³a. Ponadto istnia³o dwadzieœcia dziewiêæ uli.

4 wrzeœnia 1857 roku du¿y po¿ar zniszczy³ trzydzieœci trzy domy mieszkalne i dwanaœcie stodó³.

SUDÓ£ JAKO CZÊŒÆ PARAFII BIEÑKOWICE Do 1889 roku Sudó³ podlega³ bieñkowickiej parafii pod wezwaniem Wszystkich Œwiêtych. Potwierdzaj¹ to protoko³y wizytacyjne diecezji wroc³awskiej z 1652 roku, które podaj¹, ¿e mieszkañcy wsi sk³adali proboszczowi z Bieñkowic dary w naturze (pszenicê i owies), a czterech gospodarzy dodatkowo uiszcza³o op³atê w wysokoœci dwudziestu czterech groszy rocznie za odprawianie mszy œwiêtych. Od 1771 roku we wsi istnia³a kaplica Œw. Miko³aja.

Trudno dziœ ustaliæ genezê tego archaicznego wezwania. Ma je koœció³ na Starej Wsi oraz koœció³ek filialny w Krzanowicach. W Sudole od wieków ka¿dy gospodarz hodowa³ konie.

Do czynnoœci tej przywi¹zywano wielk¹ wagê, bo zwierzêta s³u¿y³y do pracy na roli, która stanowi³a Ÿród³o utrzymania mieszkañców wsi. Œwiêty Miko³aj jest patronem gospodarzy i byæ mo¿e tu nale¿y upatrywaæ Ÿród³a patrocinium. Warto dodaæ, ¿e w pobliskich Krzanowicach praktykuje siê, corocznie 6 grudnia, procesje dziêkczynno-b³agalne z koœcio³a parafialne-

12 SUDÓ£ JAKO CZÊŒÆ PARAFII BIEÑKOWICE

go Œw. Wac³awa do filialnego koœció³ka Œw. Miko³aja. Dziœ w sudolskiej plebanii znajduje siê piêkny obraz wotywny przedstawiaj¹cy postaæ Œwiêtego Miko³aja, a po drugiej stronie Trójcê Œwiêt¹. Kaplica nie zaspokaja³a jednak potrzeb wiernych.

Znakomity raciborski historyk entuzjasta Jerzy Hyckel (1880-1975), w swej ksi¹¿ce Was der Sagenborn rauscht. Sagen aus dem Stadt und Landkreise (Co szumi w zdroju legend. Legendy ziemi raciborskiej) objaœnia genezê pierwszego koœcio³a w Sudole.

Bohaterem podania jest gospodarz z Sudo³a. Jego dom by³ ju¿ stary i grozi³ zawaleniem, mê¿czyzna postanowi³ wiêc wybudowaæ nowy. Nie by³ jednak bogaty, wyruszy³ zatem do Borucina po¿yczyæ pieni¹dze od przyjaciela. Gdy dotar³ do mostu na Cynie zauwa¿y³ siedz¹cego na nim cz³owieka.

- Dok¹d idziesz? - zapyta³ nieznajomy mieszkañca Sudo³u.

- Do Borucina, aby po¿yczyæ pieni¹dze na budowê nowego domu.

Nieznajomy odpowiedzia³: - Mo¿esz sobie zaoszczêdziæ drogi, gdy¿ to ja Ci po¿yczê pieniêdzy.

To powiedziawszy wrêczy³ sudolaninowi z³oto. Naszego bohatera ogarnê³o zdumienie i lêk z powodu tak niecodziennej sytuacji, broni³ siê przed przyjêciem po¿yczki od nieznajomego. Obcy jednak wcisn¹³ mu monety do rêki i powiedzia³: - Od dzisiaj za dziesiêæ lat, dok³adnie o tej samej godzinie i minucie oddasz mi te pieni¹dze.

Po tych s³owach nagle znik³. Gospodarz wróci³ do siebie, kupi³ ziemiê, wybudowa³ dom. By³ cz³owiekiem pracowitym i oszczêdnym, od³o¿y³ wiêc po¿yczon¹ sumê i w oznaczonym dniu stawi³ siê w umówionym miejscu, by oddaæ d³ug. Nieznajomy ju¿ czeka³ na moœcie, lecz gdy tylko sudolanin chcia³ wrêczyæ mu pieni¹dze niebo przeciê³y b³yskawice i rozleg³ siê grzmot. Mê¿czyzna upad³ na ziemiê bez przytomnoœci. Gdy po d³u¿szym czasie doszed³ do siebie, po nieznajomym zosta³ tylko worek ze z³otem. Sudolanin wróci³ do domu, a pieni¹dze przeznaczy³ na wzniesienie we wsi koœcio³a. O wypadkach,

parafiach, zakazano kumulacji stanowisk koœcielnych, zdecydowano o za³o¿eniu w ka¿dej diecezji seminarium duchownego oraz systematycznym podnoszeniu przez kler poziomu wiedzy teologicznej niezbêdnej do w³aœciwego realizowania powierzonych mu zadañ duszpasterskich.

Panuj¹cy na Œl¹sku, od 1526 roku, Habsburgowie poparli ruch rekatolizacyjny, rozwinêli szerok¹ dzia³alnoœæ oœwiatow¹ i duszpastersk¹, w której najwa¿niejsz¹ rolê odegrali jezuici. Przyk³adem mo¿e byæ Nysa, w której dziêki poparciu biskupa Karola Habsburga rozpoczê³o dzia³alnoœæ gimnazjum, zwane od imienia fundatora Carolinum. Dalsze zas³ugi mieli jezuici we Wroc³awiu, w którym, w 1623 roku, za³o¿yli gimnazjum, dzisiejszy Uniwersytet Wroc³awski.

Ogromny wk³ad w odrodzenie Koœcio³a katolickiego na Œl¹sku wnieœli franciszkanie maj¹cy swoje domy zakonne w: Nysie, G³ogowie, Jaworze, K³odzku, G³ubczycach, Namys³owie, Wroc³awiu, Raciborzu, Legnicy, Z³otoryi, Gliwicach i na Górze Œw. Anny. Ich dzia³alnoœæ polega³a na ambitnej, przemyœlanej i zjednuj¹cej sobie s³uchaczy pracy duszpasterskiej. Trzecim zakonem, który równie¿ odegra³ wa¿n¹ rolê w procesie rekatolizacji byli cystersi. Posiadali opactwa w: Krzeszowie, Lubi¹¿u, Henrykowie, Kamieñcu Z¹bkowickim, Rudach i Jemielnicy.

W ramach podziêkowañ za pomyœlny powrót na ³ono Koœcio³a organizowano piel-

SUDÓ£ JAKO CZÊŒÆ PARAFII BIEÑKOWICE 13

grzymki dziêkczynne na Górê Œw. Anny, na Jasn¹ Górê i do Piekar Œl¹skich.

W 1741 roku Œl¹sk znalaz³ siê pod ber³em pruskim. Sytuacja na tle wyznaniowym by³a skomplikowana, poniewa¿ Œl¹sk Górny by³ prawie w ca³oœci katolicki, a ludnoœæ Dolnego Œl¹ska w wiêkszoœci protestancka. Fryderyk II rozpocz¹³ ograniczanie wp³ywów duchownych katolickich od podporz¹dkowania pañstwu zgromadzeñ zakonnych. W celu kontroli nad nimi powo³a³ œl¹skie prowincje zakonne dominikanów, franciszkanów, kapucynów, karmelitów i jezuitów.

W³adze pruskie wyda³y sporo nakazów, miêdzy innymi: przyjêcie do zakonów mia³o odbywaæ siê za ich zgod¹, a pobyt w nich œciœle podporz¹dkowany polityce pruskiej.

W 1810 roku król pruski Fryderyk Wilhelm III og³osi³ edykt o kasacji kolegiat i klasztorów œl¹skich. Zniesiono miêdzy innymi biskupie ksiêstwo nyskie, kapitu³ê kolegiack¹ w Raciborzu oraz miejscowe klasztory dominikanów i dominikanek oraz cystersów w Rudach.

Kolejne dziesiêciolecia XIX wieku przynios³y czêœciowe odrodzenie ¿ycia zakonnego. Na Œl¹sku pojawi³y siê nowe zakony, takie jak Siostry Najœwiêtszej Maryi Panny Niepokalanej (tak zwane marianki), powo³ane w 1859 roku przez ksiêdza Jana Schneidera, czy powsta³e w 1842 roku Zgromadzenie Szarych Sióstr Œw. El¿biety w Nysie, za³o¿ycielk¹ którego by³a Maria Merkert. Rozwojowi ¿ycia duchowego nadal sprzyja³y pielgrzymki na Górê

które mu siê przytrafi³y, opowiedzia³ dopiero na ³o¿u œmierci.

Zmar³ 24 listopada 1808 roku maj¹c siedemdziesi¹t lat. Jako fundatora koœcio³a pochowano go w koœciele.

Przytoczona wy¿ej historia nie ma potwierdzenia w Ÿród³ach historycznych, ale do dziœ jest opowiadana przez mieszkañców Sudo³a. Tradycja ustna uto¿samia ubogiego gospodarza z postaci¹ Kaspara Plocha. Ksi¹dz Augustyn Weltzel pisa³ o nim jako o cz³owieku, który rozbudowa³ istniej¹c¹ od 1771 roku kaplicê Œwiêtego Miko³aja, ufundowa³ ambonê i organy. W ten sposób, w latach 1802-1804, powsta³ koœció³ek pod wezwaniem Zaœlubin Najœwiêtszej Maryi Panny, zwany równie¿ Gratialkirche ze wzglêdu na ³askawe pozwolenie na rozbudowê kaplicy, udzielone Plochowi przez ksiêcia biskupa wroc³awskiego Emanuela von Schimonski.

W zwi¹zku z powstaniem œwi¹tyni mieszkañcy Sudo³a rozpoczêli starania o podniesienie jej do rangi koœcio³a filialnego parafii bieñkowickiej, co wi¹za³oby siê z regularnym odprawianiem nabo¿eñstw. 17 czerwca 1804 roku dosz³o do porozumienia miêdzy bieñkowickim duszpasterzem a wiernymi.

Proboszcz albo wikary z Bieñkowic by³ odt¹d zobowi¹zany do odprawienia dwanaœcie razy w roku uroczystej mszy œwiêtej z kazaniem. Ofiary zebrane w czasie mszy by³y przeznaczone na koœció³, natomiast na poczet wynagrodzenia ksiêdza sudolanie ufundowali kwotê oœmiuset marek rocznie. Dziêki temu mieszkañcy doczekali siê mszy œwiêtej odprawianej w ich w³asnym koœciele raz w miesi¹cu, w niedzielê ustalon¹ przez kap³ana z Bieñkowic. Niestety, oprócz spowiedzi, nie udzielano w Sudole ¿adnych innych sakramentów.

11 listopada 1804 roku odby³a siê uroczystoœæ poœwiêcenia koœció³ka. Konsekracji dokona³ komisarz ksi¹¿êco - biskupi, ks. Franciszek Seypold. Odt¹d w drug¹ niedzielê listopada ka¿dego roku obchodzono kiermasz.

Wytrawny znawca dziejów ziemi raciborskiej ksi¹dz Augustyn Weltzel wspomina o wielu fundatorach, dziêki którym koœció³ zaczêto urz¹dzaæ i wyposa¿aæ. Józef Karol von Schi-

14 SUDÓ£ JAKO CZÊŒÆ PARAFII BIEÑKOWICE

monski ufundowa³ jedn¹ z dwunastu ³awek i relikwiarz. Ktoœ inny, nieznany z imienia i nazwiska, podarowa³ czternaœcie ma³ych obrazów Drogi Krzy¿owej. Gmina ogrodzi³a cmentarz murem i czêœciej zamawia³a nabo¿eñstwa, a po ksiê¿y z Bieñkowic posy³a³a furmanki. Z biegiem czasu fundacje zaczê³y siê mno¿yæ. Przede wszystkim zaczêto sk³adaæ ofiary na odprawianie mszy œwiêtych. Do takich fundatorów nale¿a³a Jadwiga Tomiczek, która, 7 czerwca 1822 roku, za szeœædziesi¹t talarów poprosi³a o odprawienie mszy œwiêtych w intencji zmar³ych z rodziny w trzy pierwsze pi¹tki miesi¹ca. Podobno œpiewano wtedy pieœñ o Mêce Pañskiej. Innymi byli Filip i Jadwiga Wyschkoni, którzy, 30 grudnia 1829 roku, dali sto talarów na piêæ mszy œwiêtych w trzy pi¹tki Wielkiego Postu oraz w pierwsze œwiêto po Wielkanocy i Zielonych Œwiêtach. Wincenty Kostka za osiemdziesi¹t talarów prosi³, 24 lutego 1850 roku, o mszê œwiêt¹ w rocznicê œmierci prawdopodobnie kogoœ z rodziny. Miko³aj Kotula, 11 kwietnia 1853 roku, da³ dwadzieœcia talarów na wypominki przez dwanaœcie niedziel.

Do grona fundatorów do³¹czyli Józefa Kramarczyk, Franciszek i Adam Tomiczek oraz Anastazy Popela, ofiaruj¹c, 10 czerwca 1860 roku, sto talarów na mszê œwiêt¹ w intencji poleg³ego Szymona Koniecznego. Ostatnia tego typu fundacja mia³a miejsce 4 sierpnia 1872 roku, kiedy to osoba bli¿ej nieznana za sto talarów prosi³a o odprawienie cichej mszy œwiêtej za Józefê Kramarczyk z domu Glombik.

Nieprzyjemn¹ spraw¹ okaza³a siê kwestia ustalenia pensji dla organisty. Problem by³ tak d³ugo odk³adany, ¿e doprowadzi³ do konfliktu miêdzy proboszczem bieñkowickim, a mieszkañcami Sudo³a. W koñcu rada parafialna ustali³a, ¿e wieœ musi zadbaæ o wynagrodzenie dla organisty. Ostatecznie jednak proboszcz bieñkowicki, ksi¹dz Franciszek Marcinek przeznaczy³ czterdzieœci talarów dla muzyka, który jednoczeœnie by³ sudolskim nauczycielem.

Wkrótce pojawi³y siê nowe k³opoty. Ze wzglêdu na niekorzystne po³o¿enie koœcio³a nad rowem, u jego bram przy desz-

Œw. Anny, na Jasn¹ Górê i do franciszkañskich Panewnik.

Lata 70. XIX wieku w stosunkach Koœció³ - pañstwo pruskie, to okres tak zwanego kulturkampfu, walki w³adz z klerem i reprezentuj¹c¹ go na scenie politycznej katolick¹ parti¹ Centrum a tak¿e polskim ¿ywio³em narodowym. Celem Bismarcka, kanclerza Rzeszy i premiera Prus oraz wspieraj¹cych go libera³ów by³o stworzenie scentralizowanego, jednolitego pod wzglêdem jêzykowym i narodowoœciowym œwieckiego pañstwa. W 1875 roku zamkniêto wszystkie zakony oprócz tych, które sprawowa³y opiekê nad chorymi.

Wydano ustawy pozwalaj¹ce urzêdnikom ingerowaæ w proces kszta³cenia w seminariach i w personalne decyzje hierarchii.

Wprowadzono obowi¹zek zawierania ma³¿eñstw cywilnych.

Odrêbne ustawodawstwo regulowa³o kwestie usuniêcia jêzyka polskiego ze szkó³, urzêdów i nauczania religii, co pozbawi³o znaczn¹ czêœæ wiernych na Górnym Œl¹sku opieki duszpasterskiej w ojczystym jêzyku.

Koœció³ katolicki przetrwa³ ten trudny okres, a przemiany gospodarczo-spo³eczne drugiej po³owy XIX stulecia postawi³y przed nim nowe wyzwania.

Wzrost liczby ludnoœci i tworzenie siê skupisk wielkoprzemys³owych wymaga³ budowy nowych koœcio³ów, parafii i szkó³.

Rozpoczê³a siê szeroko zakrojona dzia³alnoœæ duszpasterska, charytatywna, oœwiatowa i narodowoœciowa. Antykatolicka i antykoœcielna polityka w³adz pruskich spowodowa³a konsolidacjê tych œrodowisk, przeciwko którym by³a skierowana.

SUDÓ£ JAKO CZÊŒÆ PARAFII BIEÑKOWICE 15

Ludnoœæ polska zaczê³a walczyæ o swoje prawa i o lepszy poziom ¿ycia. Przejawia³o siê to w wydawaniu polskich czasopism, zak³adaniu stowarzyszeñ spo³ecznych i kulturalnych, we wprowadzeniu jêzyka polskiego do szkó³ i urzêdów.

Najwiêksze zas³ugi w tych dziedzinach odnieœli: ksi¹dz Norbert Boñczyk, za³o¿yciel, w 1871 roku, Towarzystwa Œw.

Alojzego, czyli stowarzyszenia m³odzie¿owego w Bytomiu; ksi¹dz Józef Szafranek, który zainicjowa³ powstanie Zwi¹zku Czytelników i Zwi¹zku Modlitw; Karol Miarka, wydawca gazety Katolik, która od 1869 roku ukazywa³a siê w Królewskiej Hucie (dzisiejszy Chorzów) i ostro wystêpowa³a przeciwko germanizacyjnej polityce Bismarcka; Józef Rostek zwi¹zany z, wychodz¹cymi od 1889 roku, Nowinami Raciborskimi oraz ksi¹dz Klemens Neumann - wikary i katecheta m³odzie¿y w Nysie. Nale¿y te¿ wspomnieæ ksiêdza Alojzego Fitzka, który redagowa³ w Piekarach Tygodnik Katolicki oraz zorganizowa³ miêdzy innymi ruch abstynencki.

Warto zwróciæ uwagê, ¿e dwóch kolejnych biskupów wroc³awskich: Jerzy Kopp (1887-1914) i Adolf Bertram (1914-1945) troszczy³o siê o to, aby kap³ani znali polski jêzyk, polskie pieœni koœcielne i literaturê religijn¹, by potrafili w tym jêzyku g³osiæ kazania i uczyæ katechizmu. Ludnoœæ polska i polskojêzyczna stanowi³a bowiem, jak pisze historyk Koœcio³a tego terenu - ks. Józef Pater, fundament katolicyzmu na Œl¹sku.

Koœció³ w Sudole, pocztówka z obiegu, wys³ana w 1928 r., wydawca Verlag Kunstanstalt Germania, Görlitz • Sudoll, Kirche, Postkarte vom Umlauf, 1928 geschickt, Verleger Verlag Kunstanstalt Germania Görlitz

czowej pogodzie czy roztopach zbiera³a siê woda. Œwi¹tynia szybko niszcza³a. Ponadto obiekt okaza³ siê zbyt ma³y, by pomieœciæ wszystkich wiernych, a tereny wokó³ by³y tak ciasne, ¿e nawet nie mo¿na by³o go ogrodziæ. U mieszkañców Sudo³a zrodzi³a siê myœl zbudowania nowego, wiêkszego koœcio³a i plebanii. By³ to zarazem pierwszy krok na drodze do uzyskania w³asnego duszpasterza i utworzenia samodzielnej parafii.

POWSTANIE PARAFII SUDÓ£ Wzniesienie nowego koœcio³a nie by³o spraw¹ ³atw¹. Brakowa³o odpowiedniej parceli, pieniêdzy i zgody, sprawuj¹cego opiekê duszpastersk¹ nad sudolanami, proboszcza Bieñkowic.

K³opot z pieniêdzmi rozwi¹za³ siê za spraw¹ ksiêdza Walentego Wiskoni, proboszcza w Rudniku. Duchowny, w testamencie z 14 stycznia 1864 roku, zapisa³ swój maj¹tek Sudo³owi.

Augustyn Weltzel poda³ wysokoœæ zapisu po niezbêdnych potr¹ceniach na 17.750 marek. Zarz¹dc¹ darowizny mia³ byæ proboszcz bieñkowicki. W intencji darczyñcy sudolanie co tydzieñ mieli odprawiaæ cich¹ mszê œwiêt¹.

Rozpoczêto starania maj¹ce na celu powiêkszenie kapita³u, tak, aby procent od niego pozwoli³ na utrzymanie w³asnego ksiêdza. Sk³adano miêdzy innymi ofiary pieniê¿ne oraz próbowano odzyskaæ kwotê oœmiuset marek, zapisan¹, w 1804 roku, parafii Bieñkowice. Doradc¹ i poœrednikiem w dzia³a-

16 POWSTANIE PARAFII SUDÓ£

niach zmierzaj¹cych do oddzielenia od parafii w Bieñkowicach by³ ksi¹dz dziekan Miko³aj Morawe z Ostroga.

Bieñkowicki proboszcz ksi¹dz Franciszek Marcinek by³ zdecydowanym przeciwnikiem usamodzielnienia siê Sudo³a. Powody, dla których utworzenie nowej parafii mia³o byæ niemo¿liwe i pozbawione sensu, wymienia³ w liœcie do Kurii Biskupiej z 15 stycznia 1868 roku. Pisa³ o niewielkiej odleg³oœci Sudo³a od Bieñkowic oraz istniej¹cej zbyt ma³ej i mokrej œwi¹tyni Zaœlubin NMP, która nie nadawa³a siê, jego zdaniem, na koœció³ parafialny. Przekonywa³, ¿e dochody proboszcza po ewentualnym utworzeniu parafii by³yby niewystarczaj¹ce do jego utrzymania, a kapita³ z zapisu ks. Wiskoni zbyt ma³y, by pokryæ niedobory.

Przypomnia³, ¿e sudolanie nie pomyœleli o wynagrodzeniu dla przysz³ego organisty i o odszkodowaniu dla obecnego, bieñkowickiego. Ksi¹dz Marcinek stwierdza³ te¿, ¿e nie mo¿e zrzec siê oœmiuset marek fundacji, gdy¿, jeœli w Sudole powsta³aby parafia, to i tak do pomocy potrzebny by³by wikary z Bieñkowic.

Okaza³o siê te¿, ¿e ksi¹dz Marcinek nie powiadomi³ s¹du o akceptacji darowizny przez Kuriê biskupi¹.

Niezra¿eni tym wierni z Sudo³a starali siê o pozyskanie odpowiedniego terenu pod budowê nowego koœcio³a, plebanii i cmentarza. 29 paŸdziernika 1868 roku Andrzej Kramarczyk (mieszkaj¹cy tam, gdzie obecnie mieszka Pawe³ Konieczny) ofiarowa³ czêœæ swojej parceli na ten cel. 6 grudnia tego samego roku odkupiono s¹siedni kawa³ek Ks. August Haack

Nie mo¿na te¿ pomin¹æ kwestii œl¹sko - morawskiej (œl¹sko - czeskiej). Sudó³ i po³udniowy pas powiatu raciborskiego le¿y na styku dwóch diecezji (o³omunieckiej i wroc³awskiej) o odmiennej historii, tradycji, obrzêdowoœci, zwyczajach, zaœ linia podzia³u odpowiada u¿ywanej gwarze. Ze wzglêdu na po³o¿enie wielu wsi na terenie pogranicza œl¹sko - morawskiego, jêzyk czeski w miejscowoœciach przygranicznych by³ powszechnie znany tak jak zwyczaje i kultura s¹siadów. Morawskim pos³ugiwano siê w: Owsiszczach, Tworkowie, Bieñkowicach, Krzanowicach, Pietrowicach, Samborowicach. Jêzyk ten po jakimœ czasie uznano za gwarê wspomnianych wsi. Pos³ugiwa³a siê nim nie tylko ludnoœæ wiejska. S³ychaæ go by³o tak¿e na przedmieœciach obok jêzyka niemieckiego i czystej polszczyzny.

Gdzie le¿y Ÿród³o odrêbnoœci raciborsko-opawskiego Górnego Œl¹ska od Opolszczyzny czy obecnej aglomeracji katowickiej? Kraj Hulczyñski, ziemia raciborska i ziemia g³ubczycka od XIV wieku przynale¿a³y do pañstwa czeskiego, póŸniej austriackiego. W po³owie XVIII wieku tereny te zosta³y w³¹czone do granic pañstwa pruskiego. Tak zwane zawirowania polityczne spowodowa³y, i¿ ludnoœæ mieszkaj¹ca na tych terenach musia³a siê wzajemnie akceptowaæ i darzyæ tolerancj¹. W XIX wieku dziêki s¹siedniemu po³o¿eniu, niezwykle o¿ywione by³y kontakty ziemi raciborskiej ze Œl¹skiem Opawskim. Dlatego te¿ ludnoœæ morawska i ludnoœæ polska zamieszkuj¹ca Kraj

POWSTANIE PARAFII SUDÓ£ 17

Hulczyñski, ziemiê raciborsk¹ i ziemiê g³ubczyck¹ ¿y³a w dobrej komitywie i przyjaznych stosunkach. Nawet zak³ada³a miêdzy sob¹ zwi¹zki ma³¿eñskie i rodziny. £¹cznoœæ ta i sposób bycia sprawi³y, ¿e polsko-czeska bariera jêzykowa by³a niewielka.

Dobrze rozwijaj¹ce siê ksiêstwa raciborskie i opawskie dba³y o poprawne kontakty. Dlatego raciborsko - opawskie dziedzictwo kulturowe by³o bogate oraz systematycznie krzewione i pog³êbiane. Na OpawszczyŸnie w latach 60. XIX wieku zaczê³y wychodziæ gazety: Opavský besedník oraz Opavský tydenník, regularnie czytane na ziemi raciborskiej. Powa¿nie zas³u¿yli siê historycy: Wincenty Prasek (dyrektor gimnazjum w Opawie za³o¿onego w 1883 roku) oraz Józef Zukal. Od 1877 roku zaczêto redagowaæ pierwsze czeskie czasopismo naukowe na Œl¹sku Vestník. W Raciborzu na szerok¹ skalê wydawano dla s¹siadów równie¿ ksi¹¿ki w ich jêzyku. By³y nimi: w 1846 roku Opis Slézka Cypriana Lelka, od 1847 roku zacz¹³ wychodziæ miesiêcznik Holubici, a od 1893 roku, i to przez 27 lat, Katolické Nowiny pro lid morawský w Pruském Slezsku - Jediné w morawský ¡reci ¡ wycházejici nowiny w Nemecku.

W nastêpstwie I wojny œwiatowej na mapê krajów Europy wróci³a Polska. Plebiscyt, a nastêpnie powstania œl¹skie, zadecydowa³y o podziale terytorialnym Œl¹ska miêdzy odrodzon¹ Rzeczpospolit¹ i Niemcy. Podzia³owi uleg³a równie¿ diecezja wroc³awska. Plebiscyt przeprowadzono 20 marca 1921 roku.

W powiecie raciborskim na 44

gruntu od Wilhelma Morawca. 24 maja 1871 roku otrzymano zgodê na rozpoczêcie budowy.

Do wzniesienia œwi¹tyni nie dosz³o ze wzglêdu na kulturkampf i trudnoœci, jakie w dalszym ci¹gu stwarza³ ksi¹dz Marcinek. Uda³o siê natomiast przej¹æ pieni¹dze z zapisu ks. Wiskoni.

28 czerwca 1876 roku rada koœcielna w sk³adzie: Anastazy Popella, Wincenty Koza, Wincenty Kostka, Wilhelm Morawiec, odebra³a z r¹k proboszcza bieñkowickiego kwotê 30.248 marek.

W latach 1883-1885, dziêki ofiarnoœci parafian (na przyk³ad Wincenty Kostka ofiarowa³ na ten cel trzydzieœci tysiêcy cegie³) wybudowano dzisiejsz¹ plebaniê wraz z budynkami gospodarczymi. Po ukoñczeniu tych prac, 16 grudnia 1885 roku, rada koœcielna i rada wiejska podjê³y wspólnie decyzjê o od³¹czeniu siê Sudo³a od parafii Bieñkowice.

W paŸdzierniku 1886 roku przebywa³ w Sudole na urlopie zdrowotnym ksi¹dz Ryszard Barnert. Odprawia³ msze œwiête i udziela³ sakramentów. Czyni³ to za zgod¹ proboszcza bieñkowickiego. Notatki z archiwum parafialnego wskazuj¹, ¿e kuria biskupia przed³u¿a³a mu, na jego w³asn¹ proœbê, pobyt w Sudole. Wierni zaczêli traktowaæ ks. Barnerta jako „swojego” duszpasterza, gdy¿ rada parafialna wyst¹pi³a do kurii biskupiej o zgodê na wyp³acenie duchownemu kwoty 1274 marek. Tyle wówczas wynosi³y odsetki od kapita³u bêd¹cego w dyspozycji sudolan. Kuria odmówi³a. Dopiero we wrzeœniu 1889 roku uznano prawnie samodzielnoœæ parafii Sudó³. Pos³ugê kap³añsk¹, a¿ do 9 kwietnia 1890 roku, pe³ni³ ksi¹dz Barnert.

POCZ¥TKI SAMODZIELNEJ PARAFII Pierwszym proboszczem w Sudole, od 26 maja 1891 roku, zosta³ ksi¹dz Augustyn Haack. By³ wybitnym kap³anem. Œwietnie zorganizowanym, maj¹cym wiele pomys³ów i bêd¹cym w dobrej i ³atwej komitywie z parafianami. Oprócz obowi¹zków zwi¹zanych z parafi¹, potrafi³ znaleŸæ czas na pracê naukow¹.

Wspó³pracowa³ z wieloma czasopismami górnoœl¹skimi, wy-

18 POCZ¥TKI SAMODZIELNEJ PARAFII

dawa³ w³asne publikacje, równie dobrze radzi³ sobie z t³umaczeniami z jêzyków romañskich, z literatury angielskiej i rosyjskiej. Mieszkañcy Sudo³a zawsze mogli prosiæ go o pomoc, bo nigdy nie odmawia³. By³ proboszczem, którego darzono niezwyk³ym zaufaniem.

Dziêki przyjaznym kontaktom proboszcza z parafianami zaczêto finalizowaæ kwestiê budowy koœcio³a. Rada parafialna, do której nale¿eli ksi¹dz proboszcz, Anastazy Popella, Mateusz Kudelka, Wincenty Kostka i Wilhelm Morawiec, zdecydowa³a o wybudowaniu œwi¹tyni, która bêdzie mog³a pomieœciæ pó³tora tysi¹ca wiernych. G³ównym organizatorem prac i wykonawc¹ kosztorysu by³ Wilhelm Morawiec. Projekt architektoniczny neogotyckiej budowli sporz¹dzi³ Ludwik Schneider.

Prace budowlane, pod kierunkiem mistrza Franciszka Klose, rozpoczêto w 1904 roku. Przy zaanga¿owaniu mieszkañców prace toczy³y siê bardzo szybko, co pozwoli³o na ich zakoñczenie ju¿ w nastêpnym roku. Ostatecznie wzniesiono budowlê mniejsz¹ ni¿ planowano, poniewa¿ jeden z mieszkañców w ostatniej chwili zrezygnowa³ z darowizny gruntu.

Z okresu usamodzielniania siê parafii pochodz¹ liczne wzmianki o Sudole w lokalnej, raciborskiej prasie. W styczniu 1890 roku „Nowiny Raciborskie” poda³y: „W parafii Sudó³ w 1889 roku odby³y siê 22 chrzty (13 ch³opców i 9 dziewczynek), 19 pogrzebów, najstarszy zmar³y Karol Wyszkoni mia³ 84 lata, zmar³o 9 dzieci, udzielono 6 œlubów”. Z kolei 16 kwietnia 1892 roku gazeta wzmiankowa³a: „Wycu¿niczka Julianna Czachorowska kupi³a dla koœcio³a w Sudole Grób Bo¿y, arcydzie³o rzeŸbiarstwa za 600 marek”. W maju z kolei redakcja zamieœci³a wzmiankê o rocznicy œwiêceñ ksiêdza Augustyna Haacka. 27 lipca 1892 roku, anonimowy redaktor notki prasowej w „Nowinach Raciborskich”, nazwa³ Sudó³ „jedn¹ z najzamo¿niejszych wsi” powiatu raciborskiego. 31 sierpnia tego¿ roku gazeta wzmiankowa³a wdowê Wolnikow¹ z Sudo³a.

Okazj¹ do skreœlenia wzmianki by³a 95. rocznica jej urodzin.

Wtedy te¿ „cieszy³a siê dobrym zdrowiem”.

758 g³osuj¹cych, za Polsk¹ opowiedzia³o siê 48,4 procent, zaœ za Niemcami 51,6 procent.

Dla oddanych Polsce ziem Œl¹ska Górnego kardyna³ Adolf Bertram utworzy³ Delegaturê Ksi¹¿êco-Biskupi¹, kierowan¹ przez ksiêdza Jana Kapicê. W listopadzie 1922 roku papie¿ powo³a³ na jej miejsce Administracjê Apostolsk¹ z biskupem Augustem Hlondem na czele. Jak siê póŸniej okaza³o, równie¿ ona mia³a charakter tymczasowy. Sytuacja zmieni³a siê 10 lutego 1925 roku.

Polska podpisa³a konkordat z Watykanem, który umocni³ pozycjê Koœcio³a katolickiego w odrodzonym pañstwie. W efekcie uk³adu wprowadzono nowy podzia³ diecezji, likwiduj¹c zale¿noœæ duchowieñstwa polskiego od obcych biskupstw, uznano prawa maj¹tkowe Koœcio³a katolickiego w Polsce. Biskupi mianowani przez papie¿a musieli sk³adaæ przysiêgê na wiernoœæ prezydentowi Rzeczpospolitej i konstytucji. 29 czerwca 1925 roku bull¹ Vixdum Poloniae utworzono diecezjê katowick¹, której pierwszym biskupem zosta³ August Hlond. Rok póŸniej zast¹pi³ go gnieŸnieñski ksi¹dz Arkadiusz Lisiecki. Biskupa Hlonda mianowano prymasem Polski. W 1930 roku, po œmierci biskupa Lisieckiego, na czele diecezji katowickiej stan¹³ ksi¹dz Stanis³aw Adamski.

Szacuje siê, ¿e nowa diecezja przejê³a oko³o miliona wiernych podleg³ych przed 1925 rokiem biskupstwu we Wroc³awiu. Na obszarze Œl¹ska nale¿¹cym do Niemiec i diecezji wroc³awskiej

POCZ¥TKI SAMODZIELNEJ PARAFII 19

pozosta³o oko³o dziewiêæset tysiêcy katolików pochodzenia polskiego.

Druga wojna œwiatowa i polityczno - terytorialne przeobra¿enia po jej zakoñczeniu spowodowa³y kolejne zmiany organizacyjne i terytorialne administracji koœcielnej na terenie Œl¹ska. Obszar ten znalaz³ siê w granicach Polski. Na terenach przedwojennej diecezji wroc³awskiej, 15 sierpnia 1945 roku, prymas Polski kardyna³ August Hlond powo³a³ Administracjê Apostolsk¹.

Sk³ada³a siê ona z trzech jednostek z siedzibami w Gorzowie Wielkopolskim, Wroc³awiu i Opolu. Na czele ka¿dej z nich stan¹³ administrator dysponuj¹cy uprawnieniami biskupa rezydencjonalnego. We Wroc³awiu by³ to biskup Karol Milik, w Opolu biskup Boles³aw Kominek.

Pierwszym organizatorom ¿ycia duchowego przypad³o w udziale niezwykle trudne zadanie. Kraj by³ zniszczony dzia³aniami wojennymi, wci¹¿ trwa³o wysiedlanie ludnoœci niemieckiej, a nap³ywaj¹ca ludnoœæ polska tworzy³a mozaikê spo³eczn¹ pochodz¹c¹ z ró¿nych zak¹tków dawnej Rzeczpospolitej. Nale¿a³o zorganizowaæ odbudowê œwi¹tyñ i innych budowli niezbêdnych do pracy duszpasterskiej, sprostaæ procesowi integracji i adaptacji ludnoœci do nowych warunków, w odpowiedni dla niej sposób poprowadziæ pracê duszpastersk¹. Konieczne by³o równie¿ uruchomienie seminariów duchownych, by zapewniæ odpowiedni¹ liczbê polskich ksiê¿y.

W „Nowinach Raciborskich” z 3 stycznia 1905 roku czytamy: „Sudó³, pow. raciborski. Budowa nowego Nowiny Raciborskie 3.01.1905 r. koœcio³a post¹pi³a ju¿ tak daleko, ¿e malarze za 6 tygodni mo¿e ukoñcz¹ malowanie wnêtrza. Poœwiêcenie odbêdzie siê 25 maja, a dokona tego J. E. ks. kardyna³ Kopp. Ju¿ obecnie spisano w Koœció³ w Sudole (1912); reprodukcja z albumu pami¹tkowego przygotowanego z okazji jubileuszu 50. urodzin wojnowickiej i sudolks. proboszcza Wilhelma Pflegera parafii p.w. Œw. Jana skiej parafii ludzi do Chrzciciela na Ostrogu • Kirche in Ratibor Sudoll (1912); Reproduktion vom Gedenkalbum, das aus Anlass des 50bierzmowania. Przyer Geburtstags vom Pfarrer Wilhelm Pfleger (Ratibor Ostrog) gotowaniami do tej uroczystoœci zajmuje siê gorliwie nasz ks. proboszcz Haack, za co Pan Bóg zap³aæ”. 20 maja 1905 roku gazeta donios³a, ¿e kardyna³ Kopp nagle dosta³ zaproszenie do Metzu, gdzie miano mu wrêczyæ Order Grobu Zbawiciela. Z tego wzglêdu przyjazd ksiêdza kardyna³a na ziemiê raciborsk¹ zosta³ przesuniêty o kilka dni.

Uroczysta konsekracja sudolskiego koœcio³a pod wezwaniem Matki Bo¿ej Ró¿añcowej, które wybrali sami parafianie i proboszcz, odby³a siê 31 maja 1905 roku. Dokona³ jej wspomniany ksi¹¿ê kardyna³ ks. Jerzy Kopp. O tej wielkiej uroczystoœci mo¿na przeczytaæ w numerze „Nowin Raciborskich” z 6 czerwca 1905 roku: „Sudó³, pow. raciborski. Jak ju¿ krótko wspomnieliœmy w ostatnim numerze „Nowin” odby³o siê w ubieg³¹ œrodê uroczyste poœwiêcenie nowego koœcio³a w Sudole. Ca³a wioska przybra³a na ten dzieñ uroczysty odœwiêtne szaty. Wszystkie domy przystrojone by³y w zieleñ, a na drodze do koœcio³a wzno-

20 POCZ¥TKI SAMODZIELNEJ PARAFII

si³o siê 6 bram tryumfalnych. Krótko po godz. 7 rano przyby³ J. E. ks. kardyna³ powozem w towarzystwie swego kapelana i ks. dziekana Hrabaka do wioski powitany na wstêpie przez ks. proboszcza Haacka. Zaraz potem nast¹pi³ uroczysty akt poœwiêcenia nowego koœcio³a. Po skoñczonej ceremonii otworzono drzwi koœcielne, a wkrótce zape³ni³ siê nowy dom Bo¿y wiernymi a¿ po same brzegi. W asyœcie jedenastu ksiê¿y odprawiali Najprzew. Ks. Arcypasterz nabo¿eñstwo pontyfikalne, przy koñcu którego przemówi³ od o³tarza do zgromadzonych i udzieli³ apostolskiego b³ogos³awieñstwa. W swej przemowie niemieckiej, przet³umaczonej nastêpnie przez ks. prob.

Melzera z Wojnowic tak¿e na jêzyk polski, wyrazi³ ks. kardyna³ parafianom sudolskim swoje uznanie za ich ofiarnoœæ i gorliwoœæ, jak¹ okazali przy doprowadzeniu tak wznios³ego dzie³a do skutku. Dalej porówna³ Najdostojniejszy Arcypasterz koœció³ z domem rodzinnym. Jak dzieci jednej rodziny maj¹ w domu rodzicielskim równe prawa, tak i w koœciele wszyscy s¹ równi, bez wzglêdu na ich stan i maj¹tek. W koñcu zachêca³ Arcypasterz zebranych, aby trzymali nowy przybytek Pañski w poszanowaniu i jak najwiêkszym porz¹dku, poniewa¿ przebywa w nim bezustannie Chrystus Pan, utajony w Przenajœwiêtszym Sakramencie. Po tej przemowie odczytano dokument po ³acinie, po niemiecku i po polsku, moc¹ którego J. E. Eminencja udziela wszystkim zebranym rok odpustu, a w ka¿d¹ rocznicê poœwiêcenia koœcio³a po 120 dni odpustu pod zwyk³ymi warunkami. Jako dzieñ rocznicy ustanowi³ ks. kardyna³ pierwsz¹ niedzielê po œw. Marcinie (11 listopada). Po krótkim odpoczynku na probostwie rozpoczê³o siê bierzmowanie wiernych z Sudo³a, Bieñkowic i Wojnowic, i to na oko³o koœcio³a.

Oko³o godz. 3 wyjecha³ ks. Kardyna³ z powrotem do Raciborza, przyrzek³szy jeszcze przed odjazdem sprawiæ zegar na wie¿ê nowego koœcio³a. Wspania³a uroczystoœæ koœcielna pozostanie na d³ugi czas wszystkim uczestnikom w pamiêci”.

Patrocinium Matki Bo¿ej Ró¿añcowej jest wezwaniem stosunkowo m³odym. Pojawia siê na Œl¹sku od XIX wieku, choæ

Prê¿ne dzia³ania struktur koœcielnych na ziemiach zachodnich spotka³y siê pocz¹tkowo z niechêtn¹ akceptacj¹ ze strony w³adz pañstwowych. Pocz¹wszy od 1948 roku, kiedy komuniœci uzyskali ca³kowity wp³yw na politykê kraju, stosunki z Koœcio³em ulega³y nieustannemu zaostrzeniu. Apogeum konfliktu przypad³o na pierwsz¹ po³owê lat 50. XX wieku. W³adze bezprawnie usunê³y ze stanowisk wszystkich administratorów apostolskich (opolskiego, wroc³awskiego, gorzowskiego, gdañskiego i olsztyñskiego), próbuj¹c - z ró¿nym skutkiem - powo³aæ na ich miejsce ksiê¿y lojalnych wobec siebie. Przejmowa³y maj¹tek koœcielny, d¹¿y³y do sk³ócenia œrodowiska kap³añskiego na wszystkich szczeblach. S³u¿by bezpieczeñstwa prowadzi³y inwigilacjê duchownych, przyst¹piono do likwidacji domów zakonnych, kleryków powo³ywano do wojska, oko³o siedemset sióstr z Opolszczyzny i tysi¹c piêæset z Dolnego Œl¹ska zmuszono do pracy w specjalnych obozach w ca³ej Polsce. Podjêto dzia³ania wymierzone przeciwko wiernym: zabroniono nauki religii w szko³ach, znacjonalizowano Caritas i wprowadzono szereg innych szykan.

W³adze pañstwowe, które uzna³y okres tymczasowej administracji apostolskiej za zakoñczony, zmusi³y kapitu³y katedralne do wyboru wikariuszy kapitulnych. We Wroc³awiu zosta³ nim ks. Kazimierz Lagosz, w Opolu ks. Emil Kobierzycki. Mieli oni pe³niæ funkcje ordynariuszy do

POCZ¥TKI SAMODZIELNEJ PARAFII 21

czasu powo³ania przez papie¿a biskupów rezydencjalnych.

W 1956 roku nast¹pi³a w Polsce polityczna odwil¿. Równie¿ stosunki pañstwo - Koœció³ uleg³y znacznej poprawie. W³adze uwolni³y przetrzymywanego, od wrzeœnia 1953 roku, prymasa Stefana Wyszyñskiego i zawar³y z Episkopatem porozumienie reguluj¹ce wzajemne stosunki. Jego najwa¿niejszym skutkiem by³ powrót nauczania religii do szkó³ oraz swoboda obsadzania stanowisk koœcielnych przez hierarchiê. 16 grudnia 1956 roku pierwszym biskupem na Œl¹sku Opolskim zosta³ Franciszek Jop, dotychczasowy biskup pomocniczy w Sandomierzu. Najwy¿sze stanowisko w diecezji wroc³awskiej obj¹³ biskup Boles³aw Kominek.

Istotny wymiar mia³y, w 1966 roku, obchody milenium chrztu Polski. Centralne uroczystoœci religijne odbywa³y siê na Jasnej Górze na pocz¹tku maja. Sumê pontyfikaln¹ celebrowa³ arcybiskup Karol Wojty³a. Poprzedzone zosta³y Wielk¹ Nowenn¹ - programem odnowy wartoœci religijnych, moralnych i narodowych na lata 1957-1966, og³oszonym przez prymasa Stefana Wyszyñskiego podczas uroczystoœci Bo¿ego Cia³a w 1957 roku. W zwi¹zku z obchodami milenijnymi biskupi polscy wystosowali do biskupów niemieckich orêdzie, w którym pad³y historyczne s³owa wzywaj¹ce do pojednania obu narodów: „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”.

Sytuacja ta pozwoli³a na ostateczne uregulowanie kwestii administracji koœcielnej na zie-

historia Ró¿añca Œwiêtego siêga XV wieku. Za ojca Ró¿añca œwiêtego uwa¿a siê œwiêtego Dominika (1170-1221). Ró¿aniec sta³ siê dla niego skuteczn¹ broni¹ w walce z herezj¹ albigensów. Legenda g³osi, ¿e to w³aœnie w czasie jednej z wypraw, w trakcie której zwalcza³ tê herezjê, zrodzi³a siê modlitwa ró¿añcowa. Dopiero jednak od XV wieku wydarzenie to ³¹czone jest z podaniem o przekazaniu Ró¿añca Œwiêtemu Dominikowi przez Matkê Bo¿¹. Wtedy te¿ inny dominikanin Alanus de Rupa ustali³ liczbê stu piêædziesiêciu „Zdrowaœ Maryjo” na wzór stu piêædziesiêciu psalmów, które podzieli³ na dziesi¹tki przeplatane modlitw¹ „Ojcze Nasz”. W celu rozpowszechnienia modlitwy ró¿añcowej za³o¿y³ pierwsze bractwo ró¿añcowe. Dziêki zas³ugom dominikanów modlitwa ta sta³a siê znana ju¿ w XV wieku w ca³ym Koœciele.

Nazwa Ró¿añca wywodzi siê z czasów œredniowiecza. Opis stworzenia œwiata traktowano jako ksiêgê o Panu Bogu, dopatruj¹c siê w przyrodzie rzeczywistoœci duchowych. Ogromn¹ rolê pe³ni³y kwiaty, które ofiarowywano Bogu oraz bliskim osobom. Modlitwy kierowane do Boga i Wszystkich Œwiêtych traktowano wiêc jako duchowe kwiaty. Dlatego te¿ odmawianie Ró¿añca porównano z dawaniem Matce Bo¿ej ró¿. Ró¿e uznawano bowiem za najpiêkniejsze kwiaty. St¹d modlitwê tê skojarzono z wieñcem ró¿ i nazwano j¹ Ró¿añcem.

9 paŸdziernika 1905 roku zosta³ poœwiêcony nowy cmentarz i znajduj¹cy siê na nim krzy¿. Odpust w Sudole obchodzi siê w pierwsz¹ niedzielê paŸdziernika, a kiermasz, czyli rocznicê poœwiêcenia koœcio³a, w drug¹ niedzielê listopada, na pami¹tkê konsekracji pierwszego koœció³ka.

PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A Ks. August Haack, urodzony 10 czerwca 1845 roku w Opolu, œwiêcenia kap³añskie otrzyma³ 28 czerwca 1870 roku. Przez dwa lata by³ wikarym w D¹browie Niemodliñskiej, nastêpne dziesiêæ lat w Królewskiej Hucie (1872-1882), potem dwa lata

22 PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A

miach zachodnich. Bull¹ Episcoporum Poloniae coetus, 28 czerwca 1972 roku, papie¿ Pawe³ VI zatwierdzi³ powstanie nowych diecezji, w tym diecezji opolskiej. Wroc³aw podniós³ do rangi arcybiskupstwa, któremu podporz¹dkowana by³a diecezja opolska.

Ks. August Haack

w Rozmierzy, póŸniej pomocnikiem, a nastêpnie, od 24 listopada 1886 roku, proboszczem w Giera³towicach. Na mocy dekretu z 9 maja 1891 roku zosta³ administratorem parafii Sudó³, licz¹cej wówczas oko³o siedemset dusz. Parafiê obj¹³ 1 czerwca 1891 roku. Ju¿ 10 paŸdziernika tego¿ roku poprosi³ o parafiê Friedersdorf, potem o parafiê Lyski. Ks. Haack by³ niezwykle aktywnym i lubianym duszpasterzem, czego wyrazem by³ jego srebrny jubileusz kap³añski w 1895 roku. Jego dzie³em by³a budowa obecnego koœcio³a. Poza duszpasterstwem w Sudole czêsto wyg³asza³ konferencje w raciborskich zwi¹zkach.

Pisywa³ artyku³y do czasopism (np. Monatshefte, Deutscher Hausschatz i do górnoœl¹skich dzienników). Dawa³ przek³ady z jêzyków romañskich, angielskiego, rosyjskiego i sanskrytu (Die Lotosblume); og³asza³ fragmenty z aktów mêczenników. Zmar³ na tyfus 12 czerwca 1908 roku w Raciborzu. Spoczywa na cmentarzu sudolskim.

Ks. Micha³ Kossellek przyszed³ z probostwa w Rudnie.

Proboszczem sudolskim by³ od 18 paŸdziernika 1908 roku do 1 paŸdziernika 1921 roku, kiedy to zrezygnowa³ z parafii i przeszed³ w stan spoczynku. Dnia 4 paŸdziernika 1921 roku opuœci³ probostwo i zamieszka³ w Krzanowicach.

W okresie rz¹dów biskupa Jopa rozwinê³y siê wszystkie placówki diecezjalne, pog³êbi³ siê kontakt z kap³anami i wiernymi.

Biskup nawo³ywa³ do pielgrzymek na Górê Œw. Anny, do wzmocnienia kultów rodzimych œwiêtych i b³ogos³awionych (Œw.

Jacka, b³. Czes³awa i b³. Bronis³awy) oraz œwi¹tobliwej Eufemii - Ofki. Ordynariusz by³ cz³onkiem Rady G³ównej Episkopatu Polski i przewodnicz¹cym Komisji Liturgicznej. Reaktywowa³ Wydawnictwo Œw.

Krzy¿a, wybudowa³ szesnaœcie nowych koœcio³ów, opiek¹ otacza³ Seminarium Duchowne.

Jego biskupami pomocniczymi byli: Wac³aw Wycisk, Henryk Grzondziel, Antoni Adamiuk.

W 1977 roku nowym ordynariuszem zosta³ biskup Alfons Nossol, kap³an diecezji opolskiej. Powo³a³ do ¿ycia Radê Kap³añsk¹, Radê Duszpastersk¹, zreorganizowa³ kolegium dziekanów, utworzy³ piêæ nowych rejonów duszpasterskich w: Opolu, Gliwicach, Raciborzu, Nysie i Kluczborku. Powo³a³ szeœædziesi¹t piêæ nowych parafii. Podobnie jak biskup Jop, dba³ o kontakt z wiernymi, systematycznie odwiedza³ parafie. Seminarium Duchowne przeniós³ z Nysy do Opola.

Jest dziœ arcybiskupem tytularnym, przewodnicz¹cym Rady ds. Ekumenizmu Episkopatu

PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A 23

Polski. Papie¿ Jan Pawe³ II powo³a³ go do watykañskiego Sekretariatu ds. Jednoœci Chrzeœcijan.

W 1981 roku biskupem pomocniczym zosta³ biskup Jan Wieczorek. W 1984 roku funkcjê tê pe³ni³o dwóch biskupów: Jan Bagiñski i Gerard Kusz. 21 czerwca 1983 roku biskup Nossol przyj¹³ Ojca Œwiêtego na Górze Œw. Anny. Obecnie popiera wyjazdy ksiê¿y na misje i ich dokszta³canie.

Przemiany 1989 roku, jakie zachodzi³y we wszystkich aspektach ¿ycia, spowodowa³y aktywizacjê mniejszoœci niemieckiej na Górnym Œl¹sku. W 1990 roku reaktywowano diecezjalny Caritas, za³o¿ony w 1950 roku.

Powa¿ne zmiany nast¹pi³y w 1992 roku, kiedy to papie¿ Jan Pawe³ II bull¹ Totus Tuus Poloniae Populus utworzy³ z czêœci diecezji opolskiej diecezjê gliwick¹. Otrzyma³a ona dziewiêædziesi¹t parafii i stu czterdziestu kap³anów z diecezji opolskiej. Dotychczasowi biskupi pomocniczy z Opola przeszli do Gliwic: biskup Jan Wieczorek zosta³ ordynariuszem, a biskupem pomocniczym Gerard Kusz. 6 stycznia 1993 roku nowym biskupem pomocniczym diecezji opolskiej zosta³ Jan Kopiec. Drugim biskupem pomocniczym jest Jan Bagiñski.

W 1994 roku powsta³ Uniwersytet Opolski z w³asnym Wydzia³em Teologicznym, w sk³ad którego wesz³y struktury Wy¿szego Seminarium Duchownego za³o¿onego w 1949 roku, a 15 sierpnia 1997 roku przeniesionego z Nysy do Opola.

Ks. Pawe³ Lopatta, urodzony 25 stycznia 1877 roku, przyszed³ z parafii Rogów w ówczesnym powiecie raciborskim.

Parafiê sudolsk¹ obj¹³ 31 paŸdziernika 1921 roku. Za jego urzêdowania przy plebanii wybudowano pralniê i za³o¿ono powietrzne ogrzewanie w koœciele. Ponadto wie¿ê koœcieln¹ przykryto blach¹ miedzian¹. Zmar³ w Sudole 10 maja 1930 roku.

Spoczywa na cmentarzu w Sudole.

Ks. Józef Kampka urodzi³ siê 20 maja 1881 roku w Herzog Elgoth (obecnie Ligota Ksi¹¿êca w gminie Rudnik). Œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 20 czerwca 1910 roku. Parafiê w Sudole obj¹³ 27 listopada 1930 roku. 29 wrzeœnia 1934 roku przeszed³ na probostwo w Wojnowicach.

Ks. Zygfryd Nocoñ, urodzony 12 stycznia 1875 roku, przyszed³ z parafii Bogacica. Parafiê Sudó³ obj¹³ 29 paŸdziernika 1934 roku (dekret z dnia 2 wrzeœnia 1934 roku). Prze¿y³ z parafi¹ ciê¿kie czasy II wojny œwiatowej. Zmar³ 1 lutego 1949 roku. Spoczywa na cmentarzu sudolskim.

Ks. Karol Wojciechowski, urodzony 8 sierpnia 1884 roku, parafiê obj¹³ 8 lutego 1949 roku na podstawie dekretu z 31 stycznia 1949 roku, przedtem bêd¹c wikarym przy koœciele Najœwiêtszej Panny Maryi w Raciborzu. Malowa³ wnêtrze koœcio³a. 9 lip-

Ks. Zygfryd Nocoñ

24 PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A

Ks. Karol Wojciechowski

Od 26 lutego 1995 roku do 28 czerwca 1996 roku diecezja opolska prze¿ywa³a drugie Nawiedzenie Kopii Obrazu Jasnogórskiego pod has³em „Czyñcie wszystko, cokolwiek syn mój wam powie”. Tego samego roku (1996) diecezja opolska dozna³a wyró¿nienia nawiedzeniem figury Matki Bo¿ej Fatimskiej.

Ks. Jan Szkatu³a (z lewej) podczas wizyty ks. bp. Franciszka Jopa • Priester Jan Szkatu³a (links im Bild), während des Besuches vom Bischof Franciszek Jop

ca 1954 roku ze wzglêdów politycznych przymusowo przeszed³ na emeryturê. Przez dwa lata przebywa³ w domu starców w Nysie. Zmar³ 7 lutego 1965 roku. Pochowany zosta³ w Offenburgu.

Ks. Jan Szkatu³a, urodzony 10 grudnia 1915 roku w Skrzyszowie, wyœwiêcony 12 czerwca 1940 roku. Proboszczem w Sudole zosta³ na mocy dekretu z 3 lipca 1954 roku. Du¿o czasu poœwiêca³ pracy duszpasterskiej. Wprowadzi³ wczesn¹ komuniê œw. dla dzieci. Przystêpowa³y do niej ju¿ szeœciolatki.

Bardzo czêsto prosi³ obcych kap³anów do pomocy duszpasterskiej. Dla uœwietnienia nabo¿eñstw rozbudzi³ ¿ycie sakramentalne, czego dowodem by³a zwiêkszaj¹ca siê liczba przystêpuj¹cych do Sto³u Pañskiego, o oko³o szeœæ tysiêcy komunikantów rocznie wiêcej ni¿ za jego poprzednika. Ks. Szkatu³a wprowadzi³ szereg zmian we wnêtrzu œwi¹tyni i jej otoczeniu. Wzbogaci³ koœció³ o o³tarz na czeœæ Matki Boskiej Fatimskiej i Œw.

Judy Tadeusza. O³tarz g³ówny wyposa¿y³ w nowy obraz Matki Boskiej Królowej Ró¿añca i figurê Œw. Micha³a. Sprawi³ nowe tabernakulum, tron i obrazy stacji Drogi Krzy¿owej, wymieni³ stopnie na dêbowe. Odrestaurowa³ o³tarze boczne. Sprowadzi³ z Mys³owic dwa nowe dzwony, które w Bia³¹ Niedzielê 28 kwietnia 1957 roku poœwiêci³ ks. biskup Franciszek Jop z Opola. Pierwszy z nich jest dedykowany Panu Jezusowi, drugi

W 1999 roku biskup opolski Alfons Nossol zosta³ wyniesiony do godnoœci arcybiskupa tytularnego, a 8 maja 2000 roku zakoñczono budowê nowego koœcio³a seminaryjno akademickiego w Opolu pod wezwaniem Œw. Jadwigi œl¹skiej. Od 3 do 9 lipca 2000 roku 2,5 tysi¹ca wiernych z diecezji opolskiej uczestniczy³o w ogólnopolskiej pielgrzymce Roku Œwiêtego do Rzymu.

14 maja 2003 roku nowym biskupem pomocniczym zosta³ ksi¹dz Pawe³ Stobrawa. Wczeœniej od 1980 roku przez jedenaœcie lat pracowa³ w Wy¿szym Seminarium Duchownym w Nysie, pocz¹tkowo jako dyrektor gospodarczy, potem jako wicerektor i moderator. W 1992 roku obj¹³ parafiê pod wezwaniem Œw.

Piotra i Paw³a w Opolu. Ponadto by³ dziekanem dekanatu opolskiego. W 2000 roku otrzyma³ tytu³ kapelana Jego Œwiêtobliwoœci (pra³ata).

Obecnie diecezja opolska liczy 392 parafie, zgrupowane w trzydziestu szeœciu dekanatach.

Pos³ugê duszpastersk¹ pe³ni 682 kap³anów œwieckich i 144 kap³anów zakonnych. W zakonach ¿yje 896 sióstr (stan na rok 2004).

PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A 25

HIST ORIA KOŒCIO£A HISTORIA KA KATTOLICKIEGO NA ZIEMI RA CIBORSKIEJ RACIBORSKIEJ K artka z dziejów ksiêstwa W 1138 roku Boles³aw Krzywousty podzieli³ Polskê miêdzy swoich synów. Rozpocz¹³ siê prawie dwustuletni okres rozbicia dzielnicowego. Œl¹sk przypad³ w udziale W³adys³awowi Wygnañcowi, najstarszemu z synów. Po jego œmierci dzielnica uleg³a podzia³owi: Œl¹sk Dolny i Opole otrzyma³ Boles³aw Wysoki, mniejsz¹ czêœæ ze stolic¹ w Raciborzu obj¹³ Mieszko Laskonogi, zwany te¿ Pl¹tonogim, który - po przejêciu Opola - sta³ siê jednoczeœnie protoplast¹ ksi¹¿¹t opolsko-raciborskich.

Po œmierci Mieszka, ksiêstwem opolsko - raciborskim rz¹dzi³ jego syn Kazimierz. Za jego czasów, ju¿ przed 1217 rokiem, na prawie flamandzkim lokowano Racibórz. Po nim rz¹dzi³ Mieszko Oty³y, a po jego œmierci, w 1246 roku, brat W³adys³aw. Kiedy ten zmar³, ksiêstwo podzielono miêdzy jego synów na cztery dzielnice. Ksiêstwo raciborskie przypad³o najm³odszemu z nich - Przemys³owi. Za jego czasów, w 1299 roku, nadano miastu prawo magdeburskie. Z okresu panowania kolejnego Piasta Leszka, pochodz¹ pierwsze œlady dzia³alnoœci mennicy ksi¹¿êcej, komory celnej i cechów w Raciborzu.

Leszek zmar³ bezpotomnie w 1336 roku. Od tego momentu ksiêstwo raciborskie przesz³o we w³adanie czeskich Przemyœlidów (Miko³aja II, Jana II ¯elaznego, jego synów Miko³aja i Wac³awa, Jana M³odszego oraz

Najœwiêtszej Maryi Pannie. Na cmentarzu kaza³ wznieœæ pomnik ku czci zmar³ych sudolskich proboszczów. Za jego czasów plebaniê przykryto nowym dachem, a na parterze przygotowano salkê parafialn¹; przebudowano i wyremontowano tak¿e pomieszczenia mieszkalne proboszcza. Ksi¹dz Szkatu³a da³ kilka cennych rzeczy z sudolskiego koœcio³a do innych œwi¹tyñ. Stacje Drogi Krzy¿owej malowane na blasze miedzianej s¹ obecnie w koœciele farnym w Raciborzu, tabernakulum ognioodporne przekaza³ do jednej z parafii w Chorzowie, a rzeŸbê Pelikana zabra³ do koœcio³a w Markowicach, gdzie obj¹³ parafiê.

Ksi¹dz Edward Gogollok, proboszcz od 12 stycznia 1959 roku. Na plebanii zamontowa³ powietrzne ogrzewanie i wymieni³ okna, które mo¿na by³o otwieraæ na zewn¹trz. W koœciele pojawi³o siê szeœæ nowych witra¿y przedstawiaj¹cych Œw.

Jadwigê, Œw. Katarzynê, Œw. Cecyliê, Œw. Jacka, Œw. Wawrzyñca i Œw. Floriana. W 1974 roku zrezygnowa³ z probostwa, co umotywowa³ chêci¹ wst¹pienia do zakonu benedyktynów. Proboszczem zosta³ ksi¹dz Józef Przywara.

Ks. Edward Gogollok, po lewej podczas wizyty ks. bp. Henryka Grzondziela • Priester Edward Gogollok (links im Bild), während Besuches vom Bischof Henryk Grzondziel

26 PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A

jego synów Miko³aja, Jana i Walentego). Po bezpotomnej œmierci ksiêcia Walentego, w³adzê nad ksiêstwem raciborskim obj¹³ ksi¹¿ê opolski Jan II Dobry. W 1531 roku wyda³ tak zwany przywilej hanuszowy, dziêki któremu Racibórz, obok Opola, sta³ siê miejscem obrad sejmiku krajowego oraz sk³adania ho³du królowi Czech. Jan II Dobry zmar³ bezpotomnie w 1532 roku. Jego œmieræ zamyka okres w³adania ziemi¹ raciborsk¹ przez Piastów.

Uroczystoœæ 25-lecia œwiêceñ ks. Józefa Przywary, tu w towarzystwie ks. pra³ata Klausa Wyrwolla • Feier des 25jährigen Priesterjubiläums von Pfarrer Józef Przywara, hier in der Gesellschaft des Prälats Klaus Wyrwoll

Ksi¹dz Józef Przywara, urodzi³ siê 25 paŸdziernika 1940 roku w D¹brówce Górnej ko³o Opola jako syn Stefana i Rozalii z domu Grund. W rodzinnej miejscowoœci spêdzi³ dzieciñstwo. W 1958 roku zda³ maturê w Liceum Ogólnokszta³c¹cym nr 11 w Opolu. Kolejnym etapem w jego ¿yciu by³y studia filozoficzne i teologiczne w Wy¿szym Seminarium Duchownym w Nysie, które ukoñczy³ w 1963 roku. 23 czerwca 1963 roku przyj¹³ œwiêcenia kap³añskie z r¹k biskupa Franciszka Jopa, ówczesnego administratora apostolskiego w kurii opolskiej. Uroczystoœæ odby³a siê w opolskiej katedrze.

W latach 1963-1965 pracowa³ jako wikary w parafii Wniebowziêcia Najœwiêtszej Maryi Panny w Raciborzu. Nastêpnie, od roku 1965 do 1967, pracowa³ jako wikary w parafii Najœwiêtszego Serca Pana Jezusa i œw. Katarzyny w Toszku.

Kolejne trzy lata, 1967-1970, by³ wikarym w Rudach, póŸniej, w latach 1970-1974, tak¿e w bytomskiej parafii Œw. Barbary.

Podczas pobytu w Bytomiu rozpocz¹³ studia na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie. W kwietniu 1979 roku obroni³ pracê magistersk¹ pt. Bycie cz³owiekiem w œwiecie wed³ug prof. Antoniego Kêpiñskiego, napisan¹ pod kierunkiem ksiêdza profesora Józefa Tischnera.

Teren Raciborszczyzny przeszed³ pod w³adzê margrabiego Jerzego Hohenzollerna.

PóŸniej ksiêstwem rz¹dzi³a Izabela Jagiellonka. W 1609 roku, cesarz Rudolf II Habsburg podporz¹dkowa³ Racibórz bezpoœrednio w³adzy cesarskiej. Wojna trzydziestoletnia (16181648) spowodowa³a ogromne zawirowania polityczne i zniszczenia Raciborza. Jeszcze w czasie trwania wojny, w 1645 roku, ksiêstwo opolsko - raciborskie wziêli w zastaw Wazowie. Ta sytuacja trwa³a do 1666 roku, kiedy to strona cesarska zwróci³a kwotê zastawu. W 1742 roku Racibórz znalaz³ siê w granicach Prus, potem zjednoczonych Niemiec, by w 1945 roku wróciæ do Polski.

Pocz¹tki chrzeœcijañstwa i klasztory Pierwsze powa¿ne zas³ugi w rozwoju chrystianizacji na ziemi raciborskiej mia³ ksi¹¿ê Mieszko Laskonogi. Z jego inicjatywy powsta³a kaplica na terenie grodu zamkowego, jedna z najstarszych na Œl¹sku.

PROBOSZCZOWIE Z SUDO£A 27

W 1205 roku, wed³ug tradycji, zbudowano w Raciborzu koœció³ pod wezwaniem Wniebowziêcia Najœwiêtszej Maryi Panny. By³a to pierwsza œwi¹tynia kszta³tuj¹cej siê wówczas gminy miejskiej, zasiedlonej przez osadników z Europy Zachodniej. Pierwsze wzmianki Ÿród³owe o koœciele farnym pochodz¹ dopiero z 1286 roku.

Wczeœniejsza od farnej by³a œwi¹tynia w Starej Wsi, dziœ dzielnicy Raciborza, zbudowana, wedle przekazów legendarnych, ju¿ w 1060 roku na miejscu bo¿nicy ¿ydowskiej. Pierwsze wzmianki Ÿród³owe o tym koœciele pochodz¹ z 1296 roku.

Pierwotny koœció³ gotycki, przebudowany w okresie baroku, zosta³ zburzony u progu XX wieku. W latach 1901-1902 parafia wznios³a now¹ œwi¹tyniê, istniej¹c¹ do dziœ. Jan D³ugosz w swoich Rocznikach, czyli Kronikach s³awnego Królestwa Polskiego podaje, i¿ oko³o 1288 roku w koœciele w Starej Wsi modlono siê za pomyœlnie zakoñczony spór miêdzy biskupem Tomaszem II, a ksiêciem Henrykiem IV Prawym.

Wiek XIII na ziemi raciborskiej to okres powstawania klasztorów, które wzmacnia³y pozycjê Koœcio³a. Jednym z pierwszych by³o opactwo cystersów w Rudach, za³o¿one ju¿ w latach 1220-1223 przez ksiêcia Kazimierza i jego ¿onê Wiolê bu³garsk¹. Klasztor rudzki by³ fili¹ klasztoru w Jêdrzejowie pod Krakowem. Jednym z g³ównych zadañ cystersów by³o szerzenie misji chrystianizacyjnej. Ich koœció³ otrzyma³ wezwanie Najœwiêtszej Maryi Panny, co znaczy, ¿e mnisi upowszechniali

16 paŸdziernika 1974 roku ksi¹dz Józef Przywara obj¹³ probostwo w parafii Matki Bo¿ej Ró¿añcowej w Sudole, wczeœniej od 25 wrzeœnia tego roku bêd¹c ju¿ jej administratorem.

W grudniu 1978 roku dekretem biskupa Franciszka Jopa zosta³ mianowany wicedziekanem dekanatu tworkowskiego.

Funkcjê tê pe³ni³ dwie kadencje, od 1979 do 1989 roku. W 1988 roku, po czteroletnich studiach w Opolu na filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksi¹dz Józef Przywara obroni³ pracê pt. Przestrzeñ spo³eczna wed³ug Antoniego Kêpiñskiego jako œrodowisko pedagogiczno - katechetyczne. Odby³ tak¿e roczny kurs doktorancki. We wrzeœniu 1990 roku biskup Alfons Nosoll ustanowi³ ksiêdza Józefa Przywarê dziekanem dekanatu tworkowskiego. Obowi¹zki dziekana pe³ni³ dwie kadencje w latach 1990-2000. Na mocy dekretu, we wrzeœniu 2000 roku, biskup Alfons Nossol nada³ mu tytu³ dziekana honorowego, a w Wielki Czwartek 2003 roku podniós³ go do godnoœci radcy duchownego.

WSPÓ£CZESNE DZIEJE PARAFII Przez ponad trzydzieœci lat sprawowania godnoœci sudolskiego proboszcza ks. Józef Przywara zbudowa³ blisk¹ wiêŸ z mieszkañcami parafii. Wierni chêtnie i aktywnie uczestnicz¹ w ¿yciu religijnym, a tak¿e wspieraj¹ prace remontowo - budowlane, jakich podejmuje siê ich duszpasterz.

Obecnie parafia Sudó³ liczy oko³o szeœciuset mieszkañców.

Liturgiczn¹ s³u¿bê o³tarza pe³ni dwudziestu czterech ch³opców. Koœció³ wybudowany w latach 1904-1905 w stylu neogotyckim wprawia w zachwyt. Czêœæ murów zewnêtrznych zbudowana jest z czerwonej ceg³y, resztê kryje pomalowany na bia³o tynk. Na wie¿y koœcielnej znajduj¹ siê poz³acane: krzy¿, kula i kogut. Kula symbolizuje œwiat. Kogut upamiêtnia s³owa Chrystusa skierowane do Piotra: „Dzisiejszej nocy trzy razy mnie siê zaprzesz zanim kogut zapieje”. Z zewn¹trz, w miejscu po³¹czenia nawy g³ównej z prezbiterium, mieœci siê jesz-

28 WSPÓ£CZESNE DZIEJE PARAFII

cze jedna mniejsza wie¿a, zakoñczona poz³acan¹ rozet¹. Za ni¹ na koñcu d³ugoœci prezbiterium umieszczona jest ma³a poz³acana kula. W szczycie nad bocznym wejœciem do koœcio³a od strony po³udniowej znajduje siê figura Matki Bo¿ej.

Parafia ma dwa cmentarze. Pierwszy, zwany „starym”, mieœci siê na placu koœcielnym. Istnieje od czasów pierwszego koœció³ka. Na nim te¿ zosta³ postawiony pomnik ku czci poleg³ych w II wojnie œwiatowej. Drugi cmentarz, „nowy”, znajduje siê przy ulicy ks. Piotra Skargi, równoleg³ej do koœcio³a.

Powsta³ w latach 30. XX wieku.

Warto te¿ przybli¿yæ imponuj¹cy wystrój wewnêtrzny œwi¹tyni. O³tarz g³ówny tworzy tryptyk, w którym znajduje siê piêtnaœcie tajemnic ró¿añcowych. Na lewym skrzydle jest czêœæ radosna, na prawym czêœæ bolesna, pomiêdzy nimi czêœæ chwalebna. W œrodku czêœci chwalebnej widnieje obraz przedstawiaj¹cy koronowanie Najœwiêtszej Maryi Panny. Przestrzeñ nad tryptykiem wype³nia obraz z Matk¹ Bo¿¹ Ró¿añcow¹ patronk¹ koœcio³a. Po jego lewej stronie stoi figura przedstawiaj¹ca Œw. Piotra, a po prawej Œw. Paw³a. Po zamkniêciu o³tarza ukazuje siê scena Zwiastowania Najœwiêtszej Maryi Panny i postacie czterech ewangelistów: Œw. Mateusza, Œw. Marka, Œw. £ukasza i Œw. Jana. Na górze mieœci siê figura Œw.

Micha³a.

Po lewej stronie znajduje siê boczny o³tarz Serca Pana Jezusa wraz z figurami Serca Jezusowego, Œw. Alojzego i Œw. Miko³aja. Mieszcz¹cy siê na prawo o³tarz boczny przedstawia Œwiêt¹ Rodzinê. Dodatkowo zdobi¹ go figury Œw. Barbary i Œw. Anny. Na skoœnej lewej œcianie zauwa¿a siê Figurê Matki Bo¿ej Fatimskiej, a pod ni¹ rzeŸby przedstawiaj¹ce dusze w czyœæcu wyci¹gaj¹ce do Matki rêce. Naprzeciwko bocznego wejœcia jest o³tarz Œw. Judy Tadeusza.

Wnêtrze koœcio³a zdobi¹ liczne witra¿e. W prezbiterium jest ich piêæ. Po lewej stronie ze Œw. Antonim, po prawej ze Œw.

Augustynem oraz trzy mniejsze nie przedstawiaj¹ce postaci, a jedynie neogotyck¹ ornamentykê. W nawie g³ównej, patrz¹c

kult maryjny. Wiedza i zajêcia cystersów by³y wszechstronne.

Obejmowa³y dziedziny gospodarczo - ekonomiczno - spo³eczne, a pokaŸny ksiêgozbiór w ich bibliotece œwiadczy³, ¿e interesowali siê tak¿e filozofi¹, prawem koœcielnym, historiografi¹ koœcieln¹ i œwieck¹ oraz literatur¹ zakonn¹. Jednoczeœnie bracia nie zapominali, ¿e ich ¿ycie, jak nakazywa³a regu³a, ma byæ podporz¹dkowane przede wszystkim pracy fizycznej, modlitwie i rozmyœlaniom.

Sieæ klasztorów cysterskich na ziemi raciborskiej nie rozwinê³a siê. Na Górnym Œl¹sku powsta³ jeszcze tylko jeden dom zakonny tego zgromadzenia w Jemielnicy ko³o Strzelec Opolskich, za³o¿ony oko³o 1280 roku jako filiacja rudzka.

Oko³o 1238-1239 roku w Raciborzu pojawili siê dominikanie. W 1246 roku ksi¹¿ê Mieszko Oty³y zapisa³ im w swoim testamencie dwieœcie grzywien srebra na budowê koœcio³a i klasztoru. Z treœci dokumentu wynika, ¿e konwent kaznodziejski by³ ju¿ wówczas sformowany. W otoczeniu w³adcy - testatora wystêpowa³o bowiem oœmiu zakonników z przeorem na czele.

Wydany przez ksiêcia W³adys³awa opolsko-raciborskiego dokument fundacyjny konwentu dominikañskiego nosi datê 14 kwietnia 1258 roku. Przeorem klasztoru by³ miêdzy innymi Wincenty z Kielczy - wybitny kaznodzieja i autor dwóch ¿ywotów o Œw. Stanis³awie i hymnu Gaude Mater Polonia.

Przypisuje mu siê tak¿e autorstwo, spisanej w po³owie XIII wieku w Raciborzu, a dziœ ju¿

WSPÓ£CZESNE DZIEJE PARAFII 29

zaginionej kroniki. To ostatnie dzie³o mia³o zawieraæ pierwsze zapisane w jêzyku polskim zdanie: „Gorze szo nam stalo” („Przytrafi³o nam siê nieszczêœcie”), wypowiedziane przez Henryka Pobo¿nego w obliczu klêski w bitwie z Mongo³ami pod Legnic¹ w 1241 roku. By³oby zatem wczeœniejsze o blisko trzydzieœci lat od s³ynnego „Daj ut ja pobruszê, a ty poziway” z Ksiêgi henrykowskiej. Z zaginionej kroniki Wincentego z Kielczy korzysta³ Jan D³ugosz, pisz¹c Roczniki czyli Kroniki s³awnego Królestwa Polskiego.

Warto wspomnieæ tak¿e, ¿yj¹cego na prze³omie XIII i XIV wieku, Peregryna z Opola, przeora dominikanów raciborskich, wybitnego kaznodziejê i spowiednika ksi¹¿¹t Przemys³a i Leszka.

Pozosta³oœci¹ po dominikanach raciborskich jest gotycki koœció³ Œw. Jakuba przy Rynku, wzniesiony na pocz¹tku XIV wieku, prawdopodobnie na miejscu wczeœniejszej drewnianej œwi¹tyni z XIII wieku. Klasztor dominikanów sekularyzowano w 1810 roku.

W 1299 roku ksi¹¿ê Przemys³ zainicjowa³ proces fundacyjny klasztoru dominikanek. Do konwentu, mieszcz¹cego siê niegdyœ przy obecnej ulicy Gimnazjalnej, wst¹pi³a jego córka Eufemia, zwana Ofk¹, w póŸniejszym czasie jego przeorysza. Koœció³ przyklasztorny Œwiêtego Ducha poœwiêci³ w 1344 roku biskup wroc³awski Nanker. Klasztor dominikanek by³ domem dla panien z rodzin szlacheckich, miejscem modlitwy i znacz¹cym oœrodkiem kultury. Czerpa³ z hojnych upo-

od strony wejœcia po lewej stronie widaæ trzy witra¿e przedstawiaj¹ce Œw. Floriana, Œw. Wawrzyñca i Œw. Jacka; po prawej stronie widniej¹ przedstawienia Œw. Cecylii, Œw. Katarzyny i Œw. Jadwigi Œl¹skiej. Chór wzbogacaj¹ dwa du¿e witra¿e i jeden ma³y. Pod chórem s¹ trzy ma³e witra¿e. Wszystkie przedstawiaj¹ abstrakcyjn¹ ornamentykê.

O prawid³owe, aktywne i systematyczne ¿ycie religijne w parafii dba Rada Duszpasterska, Synod Diecezjalny oraz trzy wspólnoty œwieckie: Ró¿e Ró¿añcowe, Marianki i Trzeci Zakon.

Obecnie Rada Duszpasterska liczy jedenaœcie osób. Jej przewodnicz¹cym jest Jerzy Seidler, a zastêpc¹ Józef Lamla. Pozostali cz³onkowie to: Franciszek Ciemienga, Jerzy Czeka³a, Antoni Komor, Manfred NiedŸba³a, Weronika Parys, Werner Pawe³ek, Jan P³aczek, Ewald Urbas i Ewald Wyszkoñ. Do najwa¿niejszych obowi¹zków Rady nale¿y pomoc w prowadzeniu parafii. Cz³onkowie Rady wspólnie z ksiêdzem proboszczem uzgadniaj¹ niezbêdne remonty i dbaj¹ o oprawê religijnych wydarzeñ. Ponadto w drug¹ niedzielê ka¿dego miesi¹ca w parach zbieraj¹ w salce katechetycznej ofiary na koœció³. 2 kwietnia 2002 roku, we Wtorek Wielkanocny w katedrze opolskiej zosta³ uroczyœcie otwarty Synod Diecezji Opolskiej. W Sudole tworz¹ go cz³onkowie Rady Duszpasterskiej, którzy opracowuj¹ materia³y dotycz¹ce ¿ycia Koœcio³a przychodz¹ce z Kurii diecezjalnej.

Dzia³alnoœæ Ró¿ ró¿añcowych w Sudole, przerwana w wyniku II wojny œwiatowej, zosta³a wznowiona dopiero w paŸdzierniku 1974 roku. Grup ró¿añcowych, zwanych Ró¿ami jest osiem. Ka¿da Ró¿a sk³ada siê z piêtnastu osób - tylu, ile jest tajemnic ró¿añcowych. Ka¿da Ró¿a ma swoj¹ przewodnicz¹c¹.

Codziennie ka¿da osoba odmawia jedn¹ dziesi¹tkê ró¿añca, której tajemnice przydziela przewodnicz¹ca.

Kolejn¹ Wspólnot¹ jest Grono Dzieci Maryi zwane te¿ Kongregacj¹ Mariañsk¹ albo Mariankami. Swoj¹ dzia³alnoœæ wznowi³o w 1974 roku. Wspólnota skupia piêædziesi¹t m³odych

30 WSPÓ£CZESNE DZIEJE PARAFII

sa¿eñ ksi¹¿êcych, szlacheckich i mieszczañskich.

W 1295 roku, tak¿e z inicjatywy ksiêcia Przemys³a, powsta³ klasztor bo¿ogrobców z koœcio³em Œwiêtych Piotra i Paw³a.

Zespó³ klasztorny zlokalizowany by³ na Nowym Mieœcie. Bo¿ogrobcy prowadzili pierwszy w mieœcie szpital Œw. Krzy¿a. Konwent sekularyzowano w 1810 roku. Nied³ugo potem zburzono wspomnian¹ klasztorn¹ œwi¹tyniê.

Sudó³ - pocztówka wydana po 1936 r., przedstawia now¹ szko³ê, koœció³, fragment wsi oraz piekarniê i sklep Marczinskiego • Sudoll- Postkarte, herausgegeben nach 1936, abgebildet die neue Schule, die Kirche, ein Teilstück des Dorfes, Bäckerei sowie das Geschäft Marczinski

dziewczyn. W ka¿d¹ pierwsz¹ niedzielê miesi¹ca spotykaj¹ siê w salce katechetycznej na modlitwach. Cztery razy w roku - w Trzech Króli, w Wniebowst¹pienie Pana Jezusa, w Wniebowziêcie Najœwiêtszej Maryi Panny i w Œwiêto Niepokalanego Poczêcia - w intencji Marianek odprawiane s¹ msze œwiête. W uroczystoœæ Niepokalanego Poczêcia ma miejsce nabór kandydatek na cz³onkinie (otrzymuj¹ one zielon¹ wst¹¿kê) oraz przyjmowanie kandydatek do grona cz³onkiñ z niebiesk¹ wst¹¿k¹. Wszystkie sk³adaj¹ przyrzecznie.

Od czasów przedwojennych nieprzerwanie istnieje przy parafii Trzeci Zakon, czyli Czciciele Œwieckiego Zakonu Œw.

Franciszka. W Sudole nale¿y do niego czterdzieœci osób. Ponad dwadzieœcia dziewiêæ lat przewodniczy³a im Józefa Michalski. Od 2003 roku prze³o¿on¹ jest Paulina Ploch. W ka¿d¹ drug¹ niedzielê miesi¹ca po popo³udniowym nabo¿eñstwie cz³onkowie Trzeciego Zakonu spotykaj¹ siê na wspólnych modlitwach. Msze œwiête w ich intencjach odprawiane s¹ w Zes³anie Ducha Œwiêtego, w dniu Œw. Franciszka, w Dzieñ Zaduszny i w pierwsze Œwiêto Bo¿ego Narodzenia. W uroczystym momencie przyjêcia do wspólnoty sk³adaj¹ przyrzeczenia przed jednym z ojców z zakonu franciszkanów.

Pod koniec XV wieku w Raciborzu pojawili siê franciszkanie, sprowadzeni tu przez ksiêcia raciborskiego Jana IV M³odszego. Klasztor ich powsta³ w 1491 roku na Bosaczu ko³o Ostroga.

Niestety wraz z przyleg³ym koœcio³em pod wezwaniem Œwiêtych Wac³awa i Jadwigi sp³on¹³ w 1519 roku. Z powodu braku funduszy i poparcia ksi¹¿¹t, klasztoru nie uda³o siê odbudowaæ. W 1686 roku klasztor ojców reformatów zbudowano na Bronkach, zwanych te¿ Wielkim Przedmieœciem. Ten konwent franciszkañski funkcjonowa³ do 1810 roku.

Na pocz¹tku XX wieku franciszkanie trzeci raz powrócili do Raciborza. W 1920 roku kupili na P³oni, znajduj¹c¹ siê w fatalnym stanie, gospodê Weinquelle z sal¹ taneczn¹ i ogrodem. Gospoda zosta³a przebudowana na cele sakralne, a sala taneczna na œwi¹tyniê.

Dziêki zaanga¿owaniu siê braci zakonnych i miejscowej ludnoœci, prace przebiega³y szybko i sprawnie. Ju¿ 23 maja 1920 roku franciszkanie na trzech wozach symbolicznie przejechali od koœcio³a Œw. Jana

WSPÓ£CZESNE DZIEJE PARAFII 31

Chrzciciela na Ostrogu (P³onia nale¿a³a do tej parafii) do nowego klasztoru. Tam proboszcz Wilhelm Pfleger dokona³ benedykcji (b³ogos³awieñstwa) nowego koœcio³a. W 1931 roku, ze wzglêdu na rosn¹c¹ liczbê wiernych, koœció³ na P³oni zosta³ powiêkszony. Rok póŸniej, 1 stycznia 1932 roku, kardyna³ Adolf Bertram wyodrêbni³ P³oniê z parafii Œw. Jana Chrzciciela na Ostrogu i ustanowi³ P³oniê samodzieln¹ parafi¹ pod wezwaniem Œw. Paschalisa Baylona.

Od reformacji do czasów pruskich Reformacja z pocz¹tku XVI wieku spowodowa³a dezorganizacjê i zahamowanie rozwoju Koœcio³a katolickiego i klasztorów, chocia¿ zrywanie wiêzi duchowieñstwa ze zwierzchnoœci¹ Rzymu postêpowa³o na Œl¹sku Górnym i tak znacznie wolniej ni¿ na innych terenach.

Luteranizm œwiêci³ triumfy, kiedy ksiêstwo opolsko-raciborskie znalaz³o siê pod rz¹dami margrabiego Jerzego Hohenzollerna. Podobnie by³o, kiedy ksiêstwem, w imieniu swojego ma³oletniego syna, Jana Zápolyi, rz¹dzi³a Izabela Jagiellonka. W Raciborzu powsta³y dwa zbory luterañskie.

Za spraw¹ miejscowego duchowieñstwa katolickiego, œwi¹tynie zamkniêto i zniszczono, a protestanckich kaznodziejów wypêdzono. 17 grudnia 1607 roku dwór Habsburgów wyda³ prawo, na mocy którego ¿aden raciborzanin - protestant nie móg³ byæ obywatelem miasta.

32 KALENDARIUM 1975-2005

KALENDARIUM 1975-2005 1975. W parafii przeprowadzono wiele prac remontowo konserwacyjnych. Spraw¹ najpilniejsz¹ by³o uporz¹dkowanie terenu wokó³ koœcio³a celem odprowadzenia wody. Dotychczas bowiem woda z rynien sp³ywa³a wprost pod fundamenty.

Po tym jak obszar wokó³ koœcio³a zosta³ wyposa¿ony w betonowe rury i studzienki, problemu ju¿ nie by³o. Prace te pozwoli³y na wybetonowanie terenu wokó³ œwi¹tyni. Dokonano naprawy pokrycia wie¿y koœcielnej. Zewnêtrzna fasada koœcio³a zosta³a otynkowana. Zakupiono figurê Matki Bo¿ej, któr¹ zast¹piono star¹ zniszczon¹ w wyniku dzia³añ wojennych. Droga do koœcio³a zosta³a oœwietlona. Zorganizowano tak¿e salkê katechetyczn¹, która powsta³a dziêki przebudowie stodo³y i szopy. Na plebanii zainstalowano centralne ogrzewanie. Odnowiono krzy¿e przydro¿ne w kierunku Bieñkowic obok pañstwa Rostek, w kierunku Bojanowa obok pañstwa Riemel oraz w kierunku Studziennej obok pañstwa Bednarenka. W styczniu powo³ano Ró¿e ró¿añcowe. Od 16 do 23 lutego redemptorysta, ojciec Stanis³aw Reczek, przeprowadzi³ misje.

1976. Pomalowano wnêtrze koœcio³a. Pracy tej podj¹³ siê pan Urbanek z Krzanowic. Ponadto powiêkszono prezbiterium i oœwietlono stacje Drogi Krzy¿owej. Otynkowano mur otaczaj¹cy cmentarz. W parafii odby³y siê rekolekcje wielkopostne, które przeprowadzi³ ojciec Czes³aw, franciszkanin z Raciborza.

1977. Ze wzglêdu na po³o¿enie koœcio³a na lekkim wzniesieniu, dojœcie do niego by³o nieraz utrudnione. Dlatego te¿ w tym roku wykonano schody prowadz¹ce do œwi¹tyni. Otynkowano mur otaczaj¹cy probostwo, pomalowano salkê katechetyczn¹ i plebaniê. Od 27 lutego do 3 marca odbywa³y siê rekolekcje wielkopostne pod has³em „Dni rodziny katolickiej”, które g³osi³ ojciec Stefan Pengiel, redemptorysta. 17 sierpnia ksi¹dz Alfons Nossol otrzyma³ sakrê biskupi¹, w uroczystoœci tej wziê³a udzia³ delegacja wiernych z Sudo³a. Ponadto na plebanii wymieniono okna.

1978. W koœciele odnowiono drzwi oraz otynkowano wnêtrze wie¿y, w której wymieniono okna. Naprawiono bramê cmentarn¹. 20 paŸdziernika, w dniu modlitw u stóp Matki Bo¿ej Czêstochowskiej, delegacja mieszkañców uda³a siê na Jasn¹ Górê. Kiedy 16 paŸdziernika kardyna³ Karol Wojty³a zosta³ wybrany na papie¿a, mieszkañcy Sudo³a nie zapomnieli o zebraniu siê na wspólnej modlitwie.

1979. Rok rozpocz¹³ siê tragicznie. 11 stycznia o godzinie 3.20 w koœciele parafialnym wybuch³ po¿ar. Zakrystia z ca³ym swoim wyposa¿eniem ca³kowicie sp³onê³a. Sp³onê³y równie¿: witra¿ w prezbiterium, czêœæ ornatów, chor¹gwie, baldachim, nakrycia o³tarzowe, figury Chrystusa w grobie i Chrystusa Zmartwychwsta³ego. Uszkodzone zosta³y organy. Zniszczeniu uleg³ równie¿ drewniany chór, a koœció³ zosta³ zadymiony.

Bardzo szybko po tym wstrz¹saj¹cym wydarzeniu odmalowano wnêtrze œwi¹tyni. Rozebrano organy i chór, który zast¹piono nowym i wiêkszym wykonanym z ¿elbetonu. Odbudowano te¿ zakrystiê. 18 marca donios³ym wydarzeniem by³a uroczystoœæ z³otego jubileuszu 50-lecia kap³añstwa ksiêdza pra³ata Franciszka Kotuli pochodz¹cego z Sudo³a, spêdzaj¹cego w rodzinnej parafii emeryturê. Ponadto parafianie byli bardzo o¿ywieni pielgrzymk¹ Ojca Œwiêtego Jana Paw³a II do ojczyzny. Czêœæ z nich, w tym tak¿e dziewczynki w ludowych raciborskich strojach, uda³a siê 6 czerwca na Jasna Górê.

Ulica Hulczyñska, widok od strony Studziennej • Hulczyñska Straße, Ansicht vom nahen Nachbarort Studen

Wojna trzydziestoletnia (16181648) spowodowa³a ogromne zawirowania polityczne i zniszczenia Raciborza. Jeszcze w czasie trwania wojny, w 1645 roku, ksiêstwo opolsko - raciborskie wziêli w zastaw Wazowie. Ta sytuacja trwa³a do 1666 roku, kiedy to strona cesarska zwróci³a kwotê zastawu. Okres wojny trzydziestoletniej rozpocz¹³ czas reformy Koœcio³a, której sprzyja³ katolicki dwór Habsburgów.

Okres swojej œwietnoœci prze¿ywa³o wiele miejsc p¹tniczych.

Przyk³adem jest koœció³ Matki Bo¿ej w Raciborzu, jedno z najstarszych górnoœl¹skich sanktuariów maryjnych, koœció³ Œw.

Jana Chrzciciela na Ostrogu z cudownym obrazem Jezusa Boleœciwego i koœció³ek Œw.

Krzy¿a w Pietrowicach Wielkich z cudownym obrazem Ukrzy¿owanego.

Koœció³ katolicki znalaz³ siê w trudnej sytuacji po przejêciu, w 1742 roku, Œl¹ska przez protestanckich Hohenzollernów. W 1810 roku og³oszono wspomniany edykt sekularyzacyjny, na mocy którego zlikwidowano œl¹skie klasztory i kolegiaty. Ich maj¹tek przejê³o pañstwo. Górny Œl¹sk pod ber³em pruskim pozosta³ jednak w wiêkszoœci katolicki, zarówno w miastach jak i na wsiach, gdzie dominowa³ ¿ywio³ polski. W XIX wieku w Koœciele znalaz³ oparcie polski ruch narodowy. Z tego stulecia pochodz¹ liczne fundacje nowych koœcio³ów. Na miejsce starych œwi¹tyñ wznoszono nowe, okaza³e nieraz budowle.

KALENDARIUM 1975-2005 33

K szta³towanie siê sieci parafialnej na ziemi raciborskiej Sieæ parafialna na Œl¹sku, podobnie jak w ca³ej Polsce, powstawa³a stopniowo na przestrzeni XIII wieku. Tworzy³y j¹ koœcio³y prywatne, bêd¹ce w³asnoœci¹ fundatorów - ksi¹¿¹t i mo¿now³adców, którzy decydowali lub wspó³decydowali o personalnej obsadzie urzêdu proboszcza. Wraz ze wzrostem znaczenia duchowieñstwa pojawi³y siê uregulowania prawne dotycz¹ce koœcio³ów: prawo w³asnoœci zamieniono na prawo patronatu. Zwierzchnika parafii mianowa³ wy³¹cznie biskup, a patron mia³ jedynie prawo przedstawiæ swojego kandydata na to stanowisko.

Oprócz zmiany statusu prawnego ju¿ istniej¹cych koœcio³ów wznoszono nowe, od pocz¹tku predestynowane do pe³nienia zadañ oœrodka parafialnego.

Konkretne informacje na temat sieci parafialnej na ziemi raciborskiej przynosi, powsta³y oko³o 1335 roku, wykaz koœcio³ów i parafii œl¹skich, które uiszcza³y dziesiêciny. Dokument zosta³ sporz¹dzony przez poborcê, nuncjusza Galharda Carceribusa. W XIV wieku, w ramach powsta³ego oko³o 1230 roku archidiakonatu opolskiego, istnia³o dwanaœcie archiprezbiteratów: Bia³a, Cieszyn, Gliwice, G³ogówek, KoŸle, Niemodlin, Olesno, Racibórz, Strzelce, Toszek, Ujazd i ¯ory.

Wiadomoœci o parafiach ziemi raciborskiej dostarcza rejestr œwiêtopietrza z 1447 roku. W po³owie XV wieku w sk³ad ar-

34 KALENDARIUM 1975-2005

1980. Pierwszy dzieñ Nowego Roku rozpoczêto Adoracj¹ Najœwiêtszego Sakramentu. 11 stycznia, o godzinie 4.00, rok po tragicznym po¿arze koœcio³a na adoracji zebrali siê parafianie. Tak co roku w pierwszy dzieñ Nowego Roku i 11 stycznia mieszkañcy Sudo³a zbierali siê na adoracji i upamiêtniali ten straszny dzieñ. Rekolekcje wielkopostne przeprowadzi³ redemptorysta z Gliwic, ojciec Stanis³aw Krok. Uroczystoœci¹ centraln¹ tego roku by³o 75-lecie istnienia koœcio³a. 1 czerwca mszê œwiêt¹ dziêkczynn¹, po³¹czon¹ z udzieleniem sakramentu bierzmowania, odprawi³ biskup Antoni Adamiuk. Na cmentarzu obok koœcio³a postawiono granitowy pomnik ku czci poleg³ych i zaginionych parafian w II wojnie œwiatowej.

1981. Odnowiono wszystkie krzy¿e przydro¿ne oraz kapliczkê œw. Urbana. 4 czerwca zmar³ przebywaj¹cy na emeryturze, pochodz¹cy z Sudo³a, ksi¹dz pra³at Franciszek Kotula. W przedostatni¹ niedzielê czerwca parafianie zorganizowali pielgrzymkê do koœcio³a Matki Bo¿ej w Raciborzu. Ponadto do trzech dzwonów koœcielnych zainstalowano napêd elektryczny, a przedsiêwziêcia tego podj¹³ siê pan Jan Rduch z Godowa. Dodatkowo do koœcio³a wykonano nowe ³awki z drzewa modrzewiowego.

1982. W koœciele pojawi³y siê dwa nowe konfesjona³y wykonane z modrzewia. Parafianie udali siê na Górê Œw. Anny na obchody kalwaryjskie ku czci Anio³ów Stró¿ów.

1983. Powiêkszono kancelariê parafialn¹. Rekolekcje wielkopostne g³osi³ ojciec Alfons Ziober, redemptorysta z Gliwic.

Wa¿nym i piêknym prze¿yciem by³a druga pielgrzymka Ojca Œwiêtego do Polski. 21 czerwca odby³a siê g³ówna uroczystoœæ na Górze Œw. Anny, w której licznie uczestniczyli mieszkañcy Sudo³a. Rok ten przyniós³ równie¿ wydarzenia nieprzyjemne: organista zrezygnowa³ ze swojej funkcji, a w szkolnych klasach lekcyjnych w³adze dwukrotnie usuwa³y krzy¿e. Dziêki usilnym proœbom i modlitwom krzy¿e zosta³y ponownie zawieszone, pierwszy raz na uroczystoœæ Podwy¿szenia Krzy¿a Œwiêtego 14 wrzeœnia, a drugi raz 15 grudnia.

chiprezbiteratu raciborskiego wchodzi³o osiemnaœcie parafii: Bieñkowice, Bogumin (dziœ miejscowoœæ w granicach Czech), Cyprzanów, Krowiarki, Krzy¿anowice, Lubomia, Lyski, £ubowice, Maków, Markowice, Pstr¹¿na, Racibórz, Raszczyce, Rudnik, Rudyszwa³d, Stara Wieœ, Tworków i Wojnowice.

Poni¿ej podstawowe informacje o parafiach le¿¹cych obecnie w powiecie raciborskim.

Stara szko³a • Alte Schule

1984. Dwa witra¿e na chórze, które ucierpia³y w trakcie po¿aru zosta³y naprawione przez Pracowniê Witra¿y - Romaniuk z Siemianowic. Odnowiono wszystkie krzy¿e przydro¿ne. Jeden, znajduj¹cy siê na skrzy¿owaniu ulic Hulczyñskiej i Topolowej ze wzglêdu na podnoszenie poziomu jezdni musia³ zostaæ o metr podniesiony i ustawiony na nowym, betonowym fundamencie. Odbywaj¹ce siê w parafii rekolekcje wielkopostne prowadzi³ ojciec Hieronim, franciszkanin z Góry Œw. Anny. Parafia w³¹czy³a siê w ogólnopolskie modlitwy za ksiêdza Jerzego Popie³uszkê, uprowadzonego i bestialsko zamordowanego przez s³u¿by bezpieczeñstwa.

1985. Trzej miejscowi stolarze: Józef Duda, Hubert Urbas, Jerzy Czeka³a wykonali nowe drzwi koœcio³a, zarówno g³ówne jak i boczne. Przy grobach ¿o³nierzy poleg³ych w II wojnie œwiatowej na miejscu krzy¿y drewnianych postawiono metalowe. Smutnym wydarzeniem by³o zamkniêcie w czerwcu szko³y podstawowej, ale nie brakowa³o równie¿ chwil radosnych. 8 wrzeœnia pochodz¹cy z Sudo³a Bernard Sowik z³o¿y³ œluby wieczyste w Zgromadzeniu S³owa Bo¿ego w Pieniê¿nej. Tam 22 wrzeœnia zosta³ wyœwiêcony na diakona. W Œwiêta Bo¿ego Narodzenia przebywa³ w sudolskiej parafii. W roku tym mia³y miejsca dwa powo³ania kap³añskie. Konrad Grela i Jan Wolnik po maturze zg³osili siê do Diecezjalnego Semina-

Bieñkowice: pierwsza wzmianka o miejscowoœci pochodzi z 1283 roku, o koœciele z 1351 roku, obecny koœció³ pod wezwaniem Wszystkich Œwiêtych zosta³ zbudowany na miejscu poprzedniego, drewnianego (nale¿¹cego do klasztoru dominikanek) w latach 1719-1730, pocz¹tki parafii siêgaj¹ okresu przed 1447 rokiem. Parafii bieñkowickiej podlega³ pierwotnie Sudó³.

Cyprzanów: miejscowoœæ znana jako Janowice w 1339 roku, wtedy te¿ istnia³ ju¿ pierwszy koœció³ Œw. Marcina, obecn¹ œwi¹tyniê Trójcy Œwiêtej zbudowano w latach 1865-1868, parafia zosta³a powo³ana przed 1368 rokiem.

Krowiarki: miejscowoœæ znana ju¿ w 1223 roku, jako parafia istnia³a na pewno przed 1447 rokiem, póŸniej przy³¹czona do Makowa, od 1677 roku znowu samodzielna, pierwszy koœció³ z 1709 roku, obecny pod wezwaniem Narodzenia Najœwiêtszej Maryi Panny wybudowano na miejscu poprzedniego w latach 1909-1910.

Krzy¿anowice: jako parafia ju¿ przed 1286 rokiem, pierwszy drewniany koœció³ek pod we-

KALENDARIUM 1975-2005 35

zwaniem Narodzenia NMP sta³ ju¿ w 1679 roku, obecny pod wezwaniem Œw. Anny wzniesiono w latach 1791-1793. £ubowice: pierwsze wzmianki zarówno o miejscowoœci jak i o parafii pochodz¹ z 1376 roku, obecny koœció³ Najœwiêtszej Marii Panny budowano w latach 1906-1907 na miejscu poprzedniego, drewnianego koœció³ka.

Maków: wzmianki o pierwszym koœciele parafialnym pochodz¹ z 1223 roku, od 1676 roku Maków sta³ siê fili¹ parafii Krowiarki. Samodzielnoœæ uzyska³ dopiero w 1902 roku. Obecny koœció³ Œw. Jana Chrzciciela wzniesiono w latach 17771778.

Markowice: miejscowoœæ znana ju¿ w 1290 roku, parafia ustanowiona przed 1358 rokiem; pierwszy, drewniany koœció³ wzmiankowany ju¿ w 1358 roku, obecny Œw. Jadwigi zbudowany zosta³ na miejscu poprzedniego w latach 1874-1877.

rium Duchownego w Nysie. Od pierwszej niedzieli do drugiej Wielkiego Postu parafia prze¿ywa³a misje, które prowadzi³ ojciec Stanczyk, redemptorysta.

1986. W koœciele ca³kowicie przebudowano ogrzewanie.

Zajêli siê tym mieszkañcy Sudo³a: Werner Pawe³ek, Herbert Otlik, Stanis³aw £yko, Jerzy Rzytki i Pawe³ Iskra. Najwa¿niejsz¹ uroczystoœci¹ by³y prymicje parafianina, diakona Bernarda Sowika, który 18 maja w Pieniê¿nej przyj¹³ œwiêcenia kap³añskie. Mszê œwiêt¹ prymicyjn¹ odprawi³ 31 maja w koœciele Matki Bo¿ej Ró¿añcowej w Sudole.

1987. Najwiêkszym prze¿yciem by³y odwiedziny biskupa Alfonsa Nossola, który 28 kwietnia udzieli³ sakramentu bierzmowania i przeprowadzi³ wizytacjê parafii. W listopadzie ksi¹dz Bernard Sowik wyjecha³ na misje do Kenii. Rekolekcje wielkopostne poprowadzi³ franciszkanin z Opola, ojciec Honoriusz.

1988. Piêknym wydarzeniem i wielkim prze¿yciem by³ jubileusz 25-lecia kap³añstwa ksiêdza proboszcza Józefa Przywary. W uroczystoœci 25 czerwca wziêli udzia³ parafianie, zaproszeni goœcie i ksiê¿a z ca³ego dekanatu tworkowskiego. Kazanie g³osi³ ksi¹dz Franciszek Konieczny. Drugim radosnym dniem by³ 8 grudnia, kiedy to dwóch kleryków pochodz¹cych z Sudo³a - Konrad Grela i Jan Wolnik - przyjê³o œwiêcenia lek-

Racibórz: raciborska parafia zosta³a erygowana przed 1246 rokiem, koœció³ farny, wed³ug tradycji, zbudowano oko³o 1205 roku.

Rudnik: pierwsze wzmianki dotycz¹ce miejscowoœci i parafii pochodz¹ z 1302 roku, patronat sprawowali nad ni¹ raciborscy bo¿ogrobcy, w 1679 roku Rudnik podlega³ parafii Maków, w latach 1892-1893 postawiono obecny koœció³ Œw.

Katarzyny Aleksandryjskiej na miejscu poprzedniego, drewnianego.

Rudyszwa³d: miejscowoœæ znana ju¿ oko³o 1305 roku, pierw-

36 KALENDARIUM 1975-2005

Dawne widoki ul. Hulczyñskiej • Frühere Hulczyñska Straße

toratu (lektorat to kleryk, który zosta³ wprowadzony w pos³ugê w koœciele) z r¹k biskupa Gerarda Kusza. Rekolekcje wielkopostne g³osi³ redemptorysta, ojciec Kazimierz Smoleñ.

1989. 1 paŸdziernika odby³y siê g³ówne uroczystoœci upamiêtniaj¹ce erygowanie przed stu laty samodzielnej parafii Sudó³. Jubileusz po³¹czono z uroczystoœci¹ odpustow¹ ku czci Matki Bo¿ej Ró¿añcowej. Uroczyst¹ sumê odpustow¹ odprawi³ ksi¹dz biskup pomocniczy Gerard Kusz. Parafianie przygotowywali siê do tego donios³ego dnia poprzez trzydniowe rekolekcje, prowadzone przez ksiêdza profesora Janusza Czerskiego z Nysy.

1990. W niedzielê 30 wrzeœnia ksi¹dz proboszcz odprawi³ pierwsz¹ mszê œwiêt¹ w jêzyku niemieckim. Odt¹d w ka¿d¹ niedzielê, œwiêta i ka¿d¹ œrodê wierni mog¹ uczestniczyæ we mszy œwiêtej w „jêzyku serca”. 29 paŸdziernika pochodz¹cy z Sudo³a Konrad Grela i Jan Wolnik zostali wyœwiêceni na diakonów.

1991. Odnowiono polichromiê koœcio³a. Dodatkowo odrestaurowano o³tarz g³ówny i o³tarze boczne, ambonê, chrzcielnicê oraz organy. 15 czerwca dwaj wy¿ej wspomniani prymicjanci otrzymali œwiêcenia kap³añskie z r¹k biskupa Alfonsa Nossola. Obaj odprawili w swojej rodzinnej miejscowoœci msze œwiête prymicyjne w intencji chorych: ksi¹dz Jan Wolnik 16 czerwca, a ksi¹dz Konrad Grela 22 czerwca. Po niej ksiê¿a udzielali b³ogos³awieñstwa. Odnowiono figury na cmentarzu i krzy¿e przydro¿ne. Na Bo¿e Narodzenie rozpoczêto wydawanie gazetki parafialnej Nowiny parafialne.

1992. Rekolekcje wielkopostne g³osi³ franciszkanin, ojciec Jakub, kapelan sióstr franciszkanek w Krzy¿anowicach. Do koœcio³a sprowadzono relikwie b³ogos³awionego Liboriusza Wagnera z diecezji w Würzburgu. By³ on proboszczem w Altenmünster i poniós³ œmieræ mêczeñsk¹ w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648).

1993. 18 kwietnia mieszkañców Sudo³a odwiedzi³ biskup Jan Kopiec. Udzieli³ sakramentu bierzmowania i dokona³ wizytacji parafii. 8 sierpnia pochodz¹cy z Sudo³a ksi¹dz Herman

szy koœció³ Œw. Jerzego istnia³ oko³o 1376 roku, nie wiadomo, w jakich latach XVII wieku parafia zosta³a fili¹ parafii tworkowskiej. Taki stan rzeczy trwa³ do 1849 roku. Ponownie samodzieln¹ parafi¹ Rudyszwa³d zosta³ w 1895 roku, obecny koœció³ Trójcy Œwiêtej zbudowano w 1935 roku.

Stara Wieœ: pocz¹tki parafii siêgaj¹ okresu przed 1296 rokiem, obecny koœció³ Œw. Miko³aja wybudowano w latach 1901-1902. Ju¿ w œredniowieczu istnia³a drewniana œwi¹tynia, w której prawdopodobnie oko³o 1288 roku Henryk IV Prawy i biskup Tomasz II wspóln¹ modlitw¹ przypieczêtowali koniec tocz¹cego siê miêdzy nimi sporu.

Tworków: miejscowoœæ i parafia wzmiankowane w 1339 roku. Istnia³ wtedy koœció³ Œw.

Ma³gorzaty. Po jego spaleniu, wybudowano w latach 16911697 obecny koœció³ Œwiêtych Piotra i Paw³a.

Wojnowice: miejscowoœæ by³a znana ju¿ w 1370 roku, jako parafia wymieniana przed 1377 rokiem, obecny koœció³ Podwy¿szenia Krzy¿a Œw. wybudowano w latach 1793-1795.

Akta wizytacyjne z XVII wieku informuj¹, ¿e na skutek reformacji status parafii utraci³y Krowiarki, Raszczyce i Rudyszwa³d. Sta³y siê nimi Pogrzebieñ i Rogów. Taki stan rzeczy trwa³ do 1738 roku, kiedy to przeprowadzono reorganizacjê dekanatów w ca³ej diecezji wroc³awskiej, w rezultacie czego zmiany nast¹pi³y tak¿e na ziemi raciborskiej. Powsta³ nowy dekanat pogrzebieñski, który

KALENDARIUM 1975-2005 37

obj¹³ parafie na prawym brzegu Odry: Markowice z filiami w Raszczycach i KuŸni Raciborskiej, Lyski, Lubomia z Syryni¹, Pstr¹¿na, Pogrzebieñ z Brzeziem oraz Rogów.

W XIX wieku powsta³y koœcio³y w: Zaœlubin Najœwiêtszej Marii Panny w Sudole (18021804), Cyprzanowie (18651868), Zawadzie Ksi¹¿êcej (1868), Markowicach (18741877), Rudniku (1892-1893).

Obok nowopowsta³ych œwi¹tyñ przebudowano ju¿ istniej¹ce. W KuŸni Raciborskiej powiêkszono kaplicê koœcieln¹, w Gamowie przebudowano ca³y koœció³, z kolei do koœcio³a Wniebowziêcia Najœwiêtszej Maryi Panny w Raciborzu dobudowano jedn¹ kaplicê. W 1820 roku, dotychczasowa œwi¹tynia filialna na Ostrogu, sta³a siê samodzieln¹ parafi¹.

W latach 1856-1866 wzniesiono tu nowy neogotycki koœció³, stary przenosz¹c do Zawady Ksi¹¿êcej.

W XX wieku zbudowano nowe, wiêksze koœcio³y w: Starej Wsi (1901-1902), Paw³owie (19071908), Sudole (1904-1905), Studziennej (1906-1907), £ubowicach (1906-1907) i Krowiarkach (1909-1910). Stare drewniane budowle nie przetrwa³y do naszych czasów.

Rozwój demograficzny doprowadzi³, w 1912 roku, do podzia³u rozleg³ego dekanatu raciborskiego i utworzenia nowego - tworkowskiego. Dekanat ten sk³ada³ siê z szeœciu parafii: bieñkowickiej, krzy¿anowickiej, rudyszwa³dzkiej, sudolskiej, tworkowskiej i zabe³kowskiej.

38 KALENDARIUM 1975-2005

Urbas obchodzi³ w rodzinnej parafii 40-lecie kap³añstwa.

Pierwszego wrzeœnia ponownie przyjecha³ biskup Kopiec.

Odprawi³ mszê œwiêt¹ z okazji rozpoczêcia nowego roku szkolnego oraz poœwiêci³ szko³ê i przedszkole, które otwarto po oœmiu latach. W tym roku mia³y te¿ miejsce ob³óczyny sudolskiego kleryka Eugeniusza Plocha.

1994. Pomalowano wszystkie drzwi koœcielne. Na cmentarzu zakoñczono prace ogrodzeniowe. Dotychczasowa katechetka, Jadwiga Jambor wst¹pi³a do klasztoru Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy.

1995. W tym roku odby³a siê uroczystoœæ peregrynacji kopii obrazu Matki Bo¿ej Czêstochowskiej. Poprzedzona zosta³a misjami na pocz¹tku roku, a od 7 do 10 listopada odbywa³y siê rekolekcje pod kierunkiem ojca Grzegorza Bartkowskiego, redemptorysty z Gliwic. Mieszkañcy dekorowali swoje domy i ulice, oddaj¹c czeœæ i uwielbienie Najœwiêtszej Maryi Pannie.

11 listopada o godzinie 16.00 odby³o siê nabo¿eñstwo oczekiwania. Obraz, który przyby³ z Bojanowa, parafianie przywitali pieœni¹ „O Maryjo witam Ciê...” powtarzan¹ trzy razy. Odebrano go przy krzy¿u na ulicy Janusza Korczaka. Krzy¿ ten upamiêtnia istnienie pierwszego koœció³ka w Sudole pw. Zaœlubin NMP zwanym te¿ Gratialkirche. Gdy wniesiono obraz do koœcio³a, ksi¹dz proboszcz okadzi³ go, a wierni zaœpiewali trzy razy „O Maryjo Królowo Nasza...”. W ceremonii uczestniczyli ksi¹dz diakon Eugeniusz Ploch i ksi¹dz diakon Grzegorz Kokot. Po przywitaniu obrazu przez ksiêdza proboszcza i poszczególne stany (dzieci, kobiety, mê¿czyŸni, ministranci, mniejszoœæ niemiecka i miejscowi stra¿acy) rozpoczê³a siê uroczysta msza œwiêta.

Po niej rozpocz¹³ siê czas czuwania dla Ró¿ ró¿añcowych, m³odzie¿y i doros³ych. O 21.00 rozpocz¹³ siê Apel Jasnogórski. Prowadzi³ go ojciec Czes³aw Matras z Jasnej Góry, który by³ kustoszem Obrazu. O godz. 21.30 spotkali siê czciciele œw. Franciszka z czcicielkami Maryi. O 22.00 odprawiono nabo¿eñstwo za zmar³ych. Po nim odby³a siê procesja ze œwiecami na cmentarz.

O pó³nocy uczestniczono w Pasterce Maryjnej, której przewod-

niczyli pochodz¹cy z parafii ksiê¿a: Brunon Ploch, Jan Wolnik i Konrad Grela. Od 1.00 do 6.00 rano mia³o miejsce czuwanie dla poszczególnych ulic. O 6.30 odœpiewano godzinki ku czci Najœwiêtszej Maryi Panny. O 7.00 odprawiono mszê œwiêt¹, a po niej odmówiono ró¿aniec. O godzinie 9.00 by³a msza œwiêta dla chorych.

Po niej udzielano sakramen- Sudolska procesja w dawnych czasach, warto zwróciæ uwagê na tradycyjne œl¹skie tu chorych i b³ogos³awieñ- stroje uczestnicz¹cych w niej kobiet • Sudoll’sche Prozession in früheren Zeiten, stwa lourdzkiego. O godzinie bemerkenswert die schlesischen Trachten der teilnehmenden Frauen 15.00 rozpoczê³a siê msza œwiêta po¿egnalna, której przewodniczy³ biskup Jan Kopiec. Zaœpiewano pieœñ „Nie opuszczaj nas...” i odmówiono modlitwy zwi¹zane z aktem oddania ca³ej parafii pod opiekê Najœwiêtszej Maryi Panny. Pieœni¹ „O Maryjo ¿egnam Ciê...” przekazano obraz do Bieñkowic. Dzieñ 11 listopada by³ dniem istotnym, bowiem tego samego dnia 1804 roku konsekrowano pierwszy koœció³ek pod wezwaniem Zaœlubin Najœwiêtszej Maryi Panny.

1996. 11 lutego „Caritas” parafialny zorganizowa³ spotkanie dla osób starszych i chorych. Tego dnia bowiem obchodzono Œwiatowy Dzieñ Chorych. 19 paŸdziernika mia³a miejsce pielgrzymka osób starszych do grobu œw. Jadwigi Œl¹skiej w Trzebnicy. 25 maja œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ ksi¹dz Eugeniusz Ploch, a mszê œwiêta prymicyjn¹ odprawi³ w Sudole 26 maja. Równie¿ donios³ym wydarzeniem religijnym by³a obecnoœæ Figury Matki Bo¿ej Fatimskiej w Raciborzu w koœciele pw. Matki Bo¿ej.

1997. W wyniku powodzi, która dotknê³a prawie ca³y kraj, w Sudole równie¿ ucierpia³a plebania. W dniach 18 - 25 stycznia parafia w³¹czy³a siê w ogólnokoœcielne modlitwy o Zjednoczenie Chrzeœcijan.

W 1920 roku, o czym wspomniano, przebywaj¹cy na P³oni franciszkanie zbudowali koœció³ Œw. Paschalisa. Od 1932 roku sta³ siê centrum nowej parafii, wyodrêbnionej z Ostroga. W 1926 roku ustanowiono parafiê w Nêdzy. W latach 1937-1938 wybudowano koœció³ w Ocicach, które prawa samodzielnej parafii otrzyma³y w 1941 roku. Bez wiêkszych zmian Koœció³ katolicki na ziemi raciborskiej przetrwa³ II wojnê œwiatow¹.

W 1972 roku, bull¹ Episcoporum Poloniae Coetus, papie¿ Pawe³ VI powo³a³ diecezjê opolsk¹. W 1973 roku biskup Franciszek Jop podzieli³ dekanat raciborski na dwa mniejsze.

Pierwszym by³ Racibórz Wschód, który obejmowa³ parafie: KuŸnia Raciborska, £ubowice, Markowice, Nêdza, Racibórz - Ostróg, Racibórz - P³onia, Rudnik, Rudy Wielkie, Turze, Zawada Ksi¹¿êca. Drugim dekanatem by³ Racibórz - Zachód, w sk³ad którego wesz³y: Cyprzanów, Gamów, Krowiarki, Maciowakrze, Maków, Paw³ów, Racibórz - Ocice, Racibórz - Studzienna, parafia Matki Bo¿ej w Raciborzu, parafia Wniebowziêcia Najœwiêtszej Maryi Panny w Raciborzu, Racibórz Stara Wieœ, parafia Najœwiêtszego Serca Pana Jezusowego w Raciborzu.

W 1991 roku z czêœci parafii dekanatów Racibórz - Zachód, Kietrz i Tworków utworzono dekanat Pietrowice Wielkie.

Ostatnie zmiany nast¹pi³y w 1992 roku. W obrêbie nowopowsta³ej diecezji gliwickiej znalaz³y siê KuŸnia Raciborska i Nêdza.

KALENDARIUM 1975-2005 39

K apitu³a kolegiacka w RRaciborzu aciborzu i jej parafie Odrêbnego omówienia wymaga funkcjonowanie, od koñca XIII wieku do 1810 roku, kapitu³y kolegiackiej w Raciborzu.

Najstarsze kapitu³y, czyli kolegia kanoników, powstawa³y przy katedrach. W miarê rozwoju struktur koœcielnych zaczêto tworzyæ je przy znaczniejszych koœcio³ach parafialnych.

Koœcio³y takie nazywa siê kolegiackimi, a funkcjonuj¹ce przy nich kolegia - kapitu³ami kolegiackimi. W okresie œredniowiecza do obowi¹zków kanoników, oprócz sprawowania funkcji liturgicznych, duszpasterskich i gospodarowania w koœciele kolegiackim, nale¿a³a opieka nad kultur¹ i oœwiat¹ oraz lokalna administracja koœcielna. Jako pierwsza, na terenie dzisiejszej diecezji opolskiej, powsta³a kapitu³a w Opolu (miêdzy rokiem 1230, a 1239), póŸniej w Raciborzu (1288) i G³ogówku (1379). Kapitu³a utworzona w 1386 roku w Otmuchowie zosta³a przeniesiona w 1477 roku do Nysy.

Genezy powstania kapitu³y kolegiackiej w Raciborzu nale¿y szukaæ w sporze miêdzy ksiêciem wroc³awskim Henrykiem IV Probusem a biskupem Tomaszem II, który znalaz³ swoje apogeum w po³owie lat 80. XIII wieku, kiedy to biskup schroni³ siê na zamku w Raciborzu. W czasie oblê¿enia zamku przez wojska Henryka IV, oko³o 1288 roku, dosz³o niespodziewanie do porozumienia. Na pami¹tkê pojednania biskup Tomasz II podniós³ istniej¹c¹ kaplicê zam-

40 KALENDARIUM 1975-2005

1998. Dokoñczono budowê kaplicy cmentarnej, któr¹ 31 maja poœwiêci³ biskup Alfons Nossol. 22 marca „Caritas” parafii zorganizowa³ wyjazd na przedstawienie Mêki Pañskiej do Ojców Sercanów w Stadnikach. 8 grudnia, jak ka¿dego roku w uroczystoœæ Niepokalanego Poczêcia Najœwiêtszej Maryi Panny, w czasie wieczornej mszy œwiêtej odby³ siê obrzêd przyjêcia do Grona Dzieci Maryi.

1999. Parafianin mgr in¿. Józef Bauer wykona³ i uruchomi³ w koœciele cyfrowe wyœwietlacze numerów pieœni. Podjêto siê generalnego remontu wie¿y koœcielnej, która zosta³a uszkodzona w czasie II wojny œwiatowej. W kuli mieszcz¹cej siê na wie¿y by³o dwadzieœcia dziewiêæ dziur od pocisków. Naprawy dokona³ Ewald Wyszkoñ. Jerzy S³anina z Rybnika pokry³ wie¿ê blach¹ miedzian¹.

Krzy¿ i koguta wykona³ Jerzy Seidler wraz z synem Krzysztofem.

Poz³ocenia dokona³ Wilhelm Kucharczyk. Rekolekcje wielkopostne prowadzi³ franciszkanin z Góry œw. Anny, ojciec Leszek. W procesji konnej, wielkanocnej zaproszenie przyj¹³ biskup Jan Kopiec. Pod koniec paŸdziernika pochodz¹ca z parafii siostra Eulogia Urbas obchodzi³a 50-lecie ¿ycia zakonnego.

2000. Wymieniono czêœæ dachu koœcielnego. Jerzy Seidler, Krzysztof Seidler, Werner Pawe³ek, Reinhard Fojcik, Ewald Wyszkoñ, Oswald Urbas, Antoni Komor i Erwin Kubik wykonali ¿aluzje do wie¿y koœcielnej. W pierwszych dniach marca zmar³ d³ugoletni koœcielny, Jerzy Ploch. Mieszkañcy wziêli udzia³ w pielgrzymce jubileuszowej do katedry opolskiej. 17 maja Szkole Podstawowej w Sudole nadano imiê Jana Paw³a II. Ksi¹dz infu³at Marian ¯agan poœwiêci³ budynek, a w uroczystej mszy œwiêtej wzi¹³ udzia³ ksi¹dz proboszcz Józef Przywara, który te¿ poœwiêci³ sztandar. W niedzielê 10 wrzeœnia parafianie udali siê na pielgrzymkê do koœcio³a jubileuszowego pw. œw. Anny w Krzy¿anowicach.

2001. Dokoñczono prace zwi¹zane z pokryciem dachu koœcio³a. Odrestaurowano figurê Matki Bo¿ej znajduj¹c¹ siê w szczycie koœcio³a. Zainstalowano nowe nag³oœnienie. Odnowiono krzy¿e przydro¿ne przy koœciele i przy ulicy Topolo-

wej. Rekolekcje wielkopostne wyg³osi³ ksi¹dz Gerard Strzedu³a, kanclerz Kurii w Opolu. 2 wrzeœnia parafianie z Altenmünster sprezentowali rzeŸbion¹ figurê b³. Liboriusza Wagnera.

W koœciele zosta³y oczyszczone i przeo³owione witra¿e i umieszczone pomiêdzy dwiema szybami.

2002. Sprowadzono relikwie œwiêtej siostry Faustyny, które w czasie uroczystych mszy œw. s¹ wystawiane na g³ównym o³tarzu. Rekolekcje wielkopostne g³osi³ franciszkanin z Raciborza, ojciec Justyn Przyby³a. Konstrukcja salki katechetycznej zosta³a ca³kowicie zmieniona. Wymieniono wszystkie okna, które sprezentowa³ Franciszek Waniek ze Studziennej. Równie¿ na plebanii wymianê piêciu okien od strony po³udniowej sfinansowa³ ksi¹dz proboszcz.

2003. Ksi¹dz proboszcz Józef Przywara obchodzi³ 40-lecie kap³añstwa. 10 sierpnia ojciec Herman Urbas pochodz¹cy z parafii Sudó³ obchodzi³ z³oty jubileusz przyjêcia œwiêceñ kap³añskich. 28 wrzeœnia parafianie udali siê na pielgrzymkê do Katedry Opolskiej z okazji 300-lecia obecnoœci w niej obrazu Matki Bo¿ej Opolskiej. PrzywieŸli do Sudo³a pami¹tkow¹ kopiê obrazu. Figura Matki Bo¿ej Fatimskiej w miejsce wieñca z 12 gwiazd otrzyma³a oryginaln¹ koronê. Od strony pó³nocnej na plebanii ksi¹dz Józef Przywara wymieni³ cztery okna.

2004. Do koœcio³a zakupiono siedem nowych ¿yrandoli. W prezbiterium zmieniono oœwietlenie. Odnowiono dwadzieœcia szeœæ œwieczników liturgicznych, kocio³ek na wodê œwiêcon¹, latarnie u¿ywane w procesji z Najœwiêtszym Sakramentem oraz wieczn¹ lampê. Ponadto dodano trzy p³omienne kinkiety na chór. Ca³kowicie odrestaurowano Tabernakulum zarówno od wewn¹trz jak i z zewn¹trz wraz ze z³otymi anio³kami umieszczonymi w drzwiczkach, które równie¿ od wewnêtrznej strony s¹ z³ocone. Odnowiono dzwonki o³tarzowe, dzwonek przy zakrystii, ma³e kadzid³o i gong.

2005. W lutym rozpoczêto generalne prace odnawiania koœcielnych organów. Obchody jubileuszu 100-lecia koœcio³a (29 maj).

kow¹ do rangi kolegiaty i poœwiêci³ j¹ Œw. Tomaszowi z Canterbury.

W 1416 roku ksi¹¿ê Jan II w piœmie do biskupa wroc³awskiego Wac³awa poprosi³ o zgodê na przeniesienie kapitu³y do miasta. Proœbê argumentowa³ tym, ¿e dwunastu kanoników i dwóch pra³atów mieszka³o ju¿ w Raciborzu i gdyby owa petycja zosta³a pozytywnie rozpatrzona, nabo¿eñstwa by³yby odprawiane czêœciej i punktualniej, co wczeœniej nie zawsze by³o mo¿liwe z powodu zamykania Bramy Odrzañskiej i Zamkowej. Biskup Wac³aw wyrazi³ aprobatê i ju¿ na Bo¿e Narodzenie 1417 roku kapitu³a generalna odby³a siê w koœciele pod wezwaniem Wniebowziêcia Najœwiêtszej Maryi Panny. Warto zaznaczyæ, ¿e w XV wieku raciborskie kolegium kanoników pod wzglêdem liczebnoœci dorównywa³o kapitule koœcio³a Œw. Krzy¿a we Wroc³awiu, a ustêpowa³o jedynie kapitule katedralnej i kapitule kolegiackiej w G³ogowie. Pozosta³e piêæ œl¹skich kapitu³ dysponowa³o mniejsz¹ liczb¹ prebend kanonickich.

Kapitu³a raciborska zarz¹dza³a parafiami: Bieñkowice, w tym Sudo³em, Bogumin, Cyprzanów, Ganiowice, Janowice, Krowiarki, Krzy¿anowice, Lubomia, Lyski, £ubowice, Maków, Markowice, Pstr¹¿na, Racibórz, Raszczyce, Rudnik, Rudyszwa³d, Stara Wieœ, Tworków i Wojnowice. Taki stan rzeczy istnia³ do roku 1810.

KALENDARIUM 1975-2005 41

Ks. bp Wac³aw Wycisk i ks. E. Gogollok • Bischof Wac³aw Wycisk und Priester E.Gogollok

Samochód kaplica z Cudownym Obrazem (1965) • Auto-„Kapelle” mit dem Bild der Mutter Gottes von Tschenstochau (1965)

Ksiê¿a nios¹ obraz MB Czêstochowskiej (1965) • Die Priester tragen das Bild der Mutter Gottes von Tschenstochau (1965)

Obraz Jasnogórski nios¹ matki (1965) • Die Schwarze Madonna, von den Müttern getragen (1965)

42 KALENDARIUM 1975-2005

Obraz Jasnogórski w rêkach ojców (1965) • Das Gnadenbild der Gottesmutter von Jasna Góra in den Händen der Väter (1965)

Obraz Jasnogórski w rêkach panien (1965) • Das Bild der Mutter Gottes von Tschenstochau in den Händen der Jungfrauen (1965)

Obraz Jasnogórski w rêkach m³odzieñców (1965) • Das Gnadenbild der Gottesmutter von Jasna Góra in den Händen der Jünglinge (1965)

Ks. bp Wac³aw Wycisk przed cudownym obrazem (1965) • Bischof Wac³aw Wycisk vor dem Bild der Mutter Gottes von Jasna Góra (1965)

Ks. Edward Gogollok witaj¹cy obraz MB Czêstochowskiej (1965) • Priester Edward Gogollok während der Begrüßung der Schwarzen Madonna (1965)

KALENDARIUM 1975-2005 43

Wizytacja kanonicza z 1964 r. • Kanonischer Besuch 1964

Wizytacja kanonicza z 1964 r. • Kanonischer Besuch 1964

Wizytacja kanonicza z 1964 r. • Kanonischer Besuch 1964

Procesja w drugi dzieñ Zes³ania Ducha Œwiêtego (1959) • Prozession am zweiten Pfingsttag (1959)

Wnêtrze sudolskiego koœcio³a w latach 60. XX w. • Das Innere der Kirche in den 60er Jahren des 20. Jahrhunderts

Peregrynacja MB Czêstochowskiej (1965) • Peregrination ( Wanderung) des Bildes der Mutter Gottes von Tschenstochau

44 KALENDARIUM 1975-2005

O³atrz g³ówny z oryginalnym tabernakulum • Hauptaltar mit ursprünglichem Tabernakel

Widok na wie¿ê (wrzesieñ 1974) • Ansicht des Kirchturms (September 1974)

Portal g³ówny (wrzesieñ 1974) • Hauptportal (September 1974)

KALENDARIUM 1975-2005 45

Remont fasady koﾅ田ioﾂｳa (1975) 窶｢ Reparatur der Kirchenfassade (1975)

Wylewki betonowe pod schody (1977) 窶｢ Betonausguss unter die Treppe (1977)

46 KALENDARIUM 1975-2005

Po¿ar z 1979 r.; widok na o³tarz g³ówny, uszkodzone organy i zakrystiê • Kirchenbrand 1979, Hauptaltar, beschädigte Orgel und Sakristei

KALENDARIUM 1975-2005 47

Schola parafialna (1976) • Mädchenchor der Kirchengemeinde (1976)

Wylewki betonowe na placu koœcielnym (1975) • Betonausguss auf dem Kirchenplatz (1975)

Pogrzeb Rafa³a Greli i Damiana Urbas, którzy utopili siê 14 lipca 1981 r. • Beerdigung von Rafa³ Grela und Damian Urbas, die am 14.

Juli 1981 ertranken

48 KALENDARIUM 1975-2005

Wie¿a koœcio³a w 1999 r., przygotowanie do wymiany pokrycia • Der Kirchturm 1999, Vorbereitungen auf die neue Eindeckung

Wymiana pokrycia wie¿y (1999) • Auswechslung der Turmeindeckung

Nowy krzy¿ i kogut, z³ocone przez Wilhelma Kucharczyka z Rybnika • Neues Kreuz und Hahn, vergoldet durch Wilhelm Kucharczyk aus Rybnik

Jerzy Seidler, wykonawca i ofiarodawca nowego krzy¿a i koguta • Jerzy Seidler, Erbauer und Spender des neuen Kreuzes und Hahnes

KALENDARIUM 1975-2005 49

Obchody 100-lecia parafii, ks. bp. Gerard Kusz, ks. proboszcz Józef Przywara oraz ks. Edward Gogollok (1989) • Feier des 100jährigen Bestehens der Kirchengemeinde, Bischof Gerard Kusz, Pfarrer Józef Przywara und Priester Edward Gogollok (1989)

Druga peregrynacja Cudownego Obrazu MB Czêstochowskiej (1995) • Zweite Peregrination des Bildes der Mutter Gottes von Tschenstochau (1995)

50 KALENDARIUM 1975-2005

Poœwiêcenie krzy¿a misyjnego przez o. Alfonsa Ziobera, redemptorystê z Gliwic (1995) • Weihung des Missionskreuzes durch Pater Alfons Ziober aus Gleiwitz (1995)

Budowa kaplicy na nowym cmentarzu (1997) • Bau einer neuen Kapelle auf dem „neuen” Friedhof

KALENDARIUM 1975-2005 51

Powiatnie abp. Alfonsa Nossola, który przyjecha³ poœwiêciæ now¹ kaplicê cmentarn¹ (1998) • Begrüßung des Erzbischofs Alfons Nossol, der nach Sudoll gekommen ist, um die neue Friedhofskapelle zu weihen (1998)

Poœwiêcenie kaplicy cmentarnej (1998) • Weihe der Friedhoffkapelle (1998)

52 KALENDARIUM 1975-2005

Procesja konna 2004, w œrodku bp. Pawe³ Stobrawa • Osterreiten 2004, in der Mitte Bischof Pawe³ Stobrawa

Poœwiêcenie kaplicy cmentarnej abp. Alfons Nossol (1998) • Weihe der Friedhofkapelle durch Erzbischof Alfons Nossol (1998)

Wizytacja kononiczna i bierzmowanie (2001) - bp. Jan Bagiñski • Kanonischer Besuch und Firmung (2001) - Bischof Jan Bagiñski

Procesja konna (2003), bp Gerard Kusz • Reiterprozession (2003), Bischof Gerard Kusz

Druga peregrynacja bp. Jan Kopiec (1995) • Zweite Peregrination, Bischof Jan Kopiec (1995)

KALENDARIUM 1975-2005 53

PowódŸ z 1997 r., na górze skrzy¿owanie ulic Korczaka i Hulczyñskiej, na dole ul. Topolowa • Hochwasser 1997, oben die Kreuzung Hulczyñska - und Korczak Straße, unten die Topolowa Straße

54 KALENDARIUM 1975-2005

KSIʯA POCHODZ¥CY Z SUDO£A Ks. Walenty Wiskoni, urodzony 13 lutego 1789 roku, uchodzi za w³aœciwego fundatora parafii sudolskiej. Œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 6 stycznia 1813 roku. Od lutego 1814 do 7 maja 1819 roku by³ wikarym w koœciele Œw. Miko³aja w Raciborzu. Nastêpnie tê sam¹ funkcjê pe³ni³ w £anach, a póŸniej krótko administrowa³ parafi¹ Paw³owice. 24 maja 1820 roku zosta³ wprowadzony na urz¹d proboszcza w Rudniku przez dziekana raciborskiego, ksiêdza pra³ata Zolondka. Za jego czasów odrestaurowano rudnicki koœció³ oraz na nowo pokryto dach i wie¿ê. Ponadto odnowi³ plebaniê. Niestety od 1858 roku zaprzesta³ g³oszenia kazañ. Nie pozwala³a mu na to ciê¿ka choroba p³uc i dróg oddechowych. 3 sierpnia 1863 roku oficjalnie zrezygnowa³ z kierowania parafi¹. Jednak do koñca swojego ¿ycia mieszka³ na plebanii w Rudniku, otrzymuj¹c rocznie sto talarów i dochody z ósmej czêœci ogrodu. Swojemu nastêpcy zostawi³ 1,62 hektara pola. Z okazji z³otych godów kap³añskich zosta³ odznaczony medalem Czerwonego Or³a IV klasy. Zmar³ 19 marca 1866 roku w Rudniku. Nad grobem, który znajduje siê w pobli¿u rudnickiego koœcio³a stoi granitowy krzy¿ z napisem: „Valentinus Wiskoni Parochus Rudnicensis natus Sudolii XIII. Februarii MDCCLXXXIX obiit in Domino XIX Martii MDCCCLXVI.” Ks. Augustyn Rostek, urodzony 5 listopada 1829 roku, œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ we Wroc³awiu 30 czerwca 1860 roku. Swoj¹ pos³ugê rozpocz¹³ jako wikary w S³awikowie.

Od 11 lutego 1866 roku by³ administratorem w Rogowie, a od 25 listopada 1868 roku proboszczem w tej¿e miejscowoœci. W okresie od 5 czerwca 1872 do koñca 1887 roku kierowa³ parafi¹ Zakrzów. Mimo ¿e choroba reumatyczna bardzo mu doskwiera³a, w styczniu 1888 roku rozpocz¹³ dzia³alnoœæ duszpastersk¹ w miejscowoœciach dekanatu Zawada, które dekretem z dnia 5 grudnia 1890 roku podniós³ do rangi parafii. 31 grudnia 1890 roku zosta³ prawnym administratorem zawadzkiej parafii. Zmar³ 19 grudnia 1894 roku. Pochowany zosta³ w Zawadzie, gdzie do dnia dzisiejszego znajduje siê jego grób.

Ks. Alfred B³a¿ej Zacharzowski, urodzony 3 lutego 1867 roku z matki Julianny i ojca Józefa. W wieku dwudziestu czterech lat, w 1891 roku wst¹pi³ do zakonu salwatorianów w Rzymie. Mszê œwiêt¹ prymicyjn¹ odprawi³ 15 sierpnia 1900 roku w Sudole, po czym zosta³ pierwszym prze³o¿onym kolegium salwatorianów w Trzebini. Tam, 1 maja 1911 roku, zmar³.

Ks. Jan Ploch, urodzony 4 marca 1886 roku, rodzicami jego byli Wincenty i Antonina z domu Urbisch. Œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ we Wroc³awiu 17 czerwca 1909 roku. W latach 1909-1913 by³ wikarym w Che³mnie Wielkim (powiat pszczyñski). Od maja do lipca 1913 roku funkcjê wikarego pe³ni³ w Markowicach ko³o Raciborza, a nastêpnie do

KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A 55

1922 roku by³ duszpasterzem w parafii Matki Bo¿ej Szkaplerznej w Imielinie. Kolejne cztery lata (1922-1926) spêdzi³ jako kuratusz w Roszowskim Lesie. 22 lipca 1926 roku otrzyma³ nominacjê proboszcza parafii Najœwiêtszego Serca Pana Jezusa w Turzu w powiecie raciborskim. Do 1959 roku pe³ni³ funkcjê dziekana kozielskiego. Zmar³ 2 lutego 1970 roku. Pochowany na cmentarzu w Turzu.

Ks. Franciszek Kotula, urodzony 7 maja 1905 roku jako syn Józefa i Pauliny z d. Paletta. Cz³onek Zgromadzenia Najœwiêtszej Rodziny w Krakowie, gdzie 16 marca 1929 roku, otrzyma³ œwiêcenia kap³añskie. W czasie II wojny œwiatowej przebywa³ w obozach w Sachsenhausen i w Dachau. W 1948 roku obj¹³ parafiê Œw. Krzy¿a w Szczecinie. Tam mianowano go pra³atem. W po³owie listopada 1974 roku wróci³ do Sudo³a, gdzie jako emeryt pomaga³ w pracy duszpasterskiej w parafii i w ca³ym dekanacie. Zmar³ 4 czerwca 1981 roku i zgodnie ze swoj¹ wol¹ zosta³ pochowany w Sudole na nowym cmentarzu w grobie wraz ze swoim ojcem.

Ks. Herman Urbas, urodzony 27 maja 1916 roku, rodzicami jego byli Józef i Marianna z domu Jendrzejczyk. Œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 12 lipca 1953 roku. 4 kwietnia 1936 roku wst¹pi³ do Zgromadzenia Misjonarzy Œwiêtej Rodziny. Ze wzglêdu na II wojnê œwiatow¹ przerwa³ studia. Po powrocie z niewoli wznowi³ je, ale ju¿ w Niemczech. 12 lipca 1953 roku otrzyma³ œwiêcenia kap³añskie. Obj¹³ probostwo w Wollbach. Zaanga¿owa³ siê w dzia³alnoœæ duszpastersk¹ w jednej z niemieckich szkó³. Obecnie jest na emeryturze, któr¹ spêdza w klasztorze Œwiêtej Rodziny w Lebenham.

Ks. Brunon Ploch, urodzony 18 kwietnia 1940 roku jako syn Józefa i Teresy z domu Kudelka. Œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 23 czerwca 1963 roku w Opolu. Pos³ugê wikarego pe³ni³ w Kamieniu Œl¹skim. Tam te¿, w maju 1970 roku, mianowano go proboszczem, poniewa¿ dotychczasowy duszpasterz ksi¹dz Bitner zmar³. Po jakimœ czasie zosta³ dziekanem honorowym. Od sierpnia 1986 roku kieruje parafi¹ w Soœnicy.

Ks. Alojzy Kotula, urodzony 9 czerwca 1944 roku, syn Alojzego i Anny z domu Klemenz, œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 15 czerwca 1969 roku. Jako wikary s³u¿y³ w KuŸni Raciborskiej, w Starych Sio³kowicach oraz w Haagen. W 1974 roku wyjecha³ do Niemiec i w Unna Masen zosta³ proboszczem. Obecnie pos³ugê kap³añsk¹ pe³ni w Iserlohn.

Ks. Zygfryd Strzedu³a, urodzony 16 kwietnia 1939 roku jako syn Feliksa i Agnieszki z domu Libowska, œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 15 czerwca 1969 roku. Mszê œwiêt¹ prymicyjn¹ odprawi³ w Studziennej, gdzie mieszkali jego rodzice. Obecnie pos³ugê kap³añsk¹ pe³ni w Niemczech.

Ks. Bernard Sowik, urodzony 23 marca 1960 roku, syn Jerzego i Krystyny z domu Borek. Po ukoñczeniu szko³y œredniej wst¹pi³ do Zgromadzenia Ksiê¿y Werbistów w Pie56 KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A

niê¿nie. Po studiach, 17 maja 1986 roku, otrzyma³ œwiêcenia kap³añskie. W listopadzie 1987 roku uda³ siê na misje do Kenii, a póŸniej na Filipiny.

Ks. Konrad Grela, urodzony 15 listopada 1966 roku z rodziców Józefa i El¿biety z domu Marciñska. Œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 15 czerwca 1991 roku w Opolu. Jako wikary s³u¿y³ w Ostropie ko³o Gliwic. W 1994 roku funkcjê wikarego pe³ni³ w Stolarzowicach i Toszku.

Ks. Jan Wolnik, urodzony 12 grudnia 1966 roku jako syn Alojzego i Anny z domu Rostek, œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 15 czerwca 1991 roku w Opolu. Wikarym by³ w Jemielnicy, Tu³owicach oraz w Opolu w parafii B³ogos³awionego Czes³awa. Obj¹³ probostwo w parafii Œw. Miko³aja w Ligocie Prószkowskiej.

Ks. Eugeniusz Ploch, urodzony 8 marca 1971 roku, syn Jerzego i Pauliny z domu Kotula, œwiêcenia kap³añskie przyj¹³ 25 maja 1997 roku w Opolu. Obecnie studiuje na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

BRACIA ZAKONNI POCHODZ¥CY Z SUDO£A Brat Walery (Walery Jakubietz), urodzony 29 listopada 1893 roku. W 1911 roku wst¹pi³ do domu zakonnego salwatorianów w Wiedniu przy Habsburgerstrasse. Od 16 czerwca 1914 roku przebywa³ w Hamburgu, gdzie z³o¿y³ œluby. Tam 20 stycznia 1973 roku zmar³.

Pochowany na cmentarzu zakonnym.

Brat Bertinus (Franciszek Micha³ Wollnik), urodzony 29 wrzeœnia 1915 roku. W 1934 roku wst¹pi³ do domu zakonnego salwatorianów w Wiedniu przy Heinzendorfstrasse. Pierwsze œluby zakonne z³o¿y³ 8 grudnia 1935 roku. Rok póŸniej wst¹pi³ na szeœæ miesiêcy do S³u¿by Pracy. Potem s³u¿y³ w wojsku. W 1950 roku powróci³ z niewoli rosyjskiej.

Od 1951 roku uczêszcza³ do kolegium salwatoriañskiego w Klaucheide ko³o Padeborn.

SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CE Z SUDO£A Siostra Maria Aidana (Wincentia Urbas), urodzona w czerwcu 1875 roku, córka Ludwika i Antonii z domu Bohr. W czerwcu 1904 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Córek Boskiego Zbawiciela w Wiedniu, gdzie 24 lutego 1939 roku zmar³a.

Siostra Siegberta (Antonia Wiskoni), urodzona 8 wrzeœnia 1879 roku. W 1902 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Córek Boskiego Zbawiciela w Wiedniu. Pracowa³a w jednym z wiedeñskich szpitali.

Siostra Maria Thelfreda (Józefa Popella), urodzona w 1880 roku jako córka Anastazego i Antoni z domu Wyszkoñ. W 1903 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Córek Boskiego Zbawiciela. Zmar³a w 1955 roku.

KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A 57

Siostra Rogata (Konstantyna Michalska), urodzona 22 czerwca 1883 roku, córka Ignacego i Józefy. 15 czerwca 1904 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Córek Boskiego Zbawiciela w Wiedniu. Œluby z³o¿y³a w czerwcu 1908 roku. W czasie I wojny œwiatowej pracowa³a w szpitalu frontowym.

Siostra Maria Honorina (Katarzyna Rostek), urodzona 12 lutego 1884 roku z ojca Franciszka i matki Marianny z domu Zacharzowska. 7 stycznia 1905 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Sióstr Bo¿ej Mi³oœci w Wiedniu przy Jacquinstrasse. 21 listopada 1905 roku nast¹pi³y jej ob³óczyny (zrzucenie ubrania cywilnego i przyjêcie habitu). 21 listopada 1906 roku z³o¿y³a pierwsze œluby, a 16 stycznia 1913 roku odby³a siê jej wieczysta profesja. Ca³e ¿ycie pracowa³a w gospodarstwie i ogrodzie domu zakonnego. Zmar³a 20 marca 1958 roku.

Siostra Theomista (Marianna Popella), urodzona w 1886 roku, córka Anastazego i Antonii z domu Wyszkoñ. W 1905 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Córek Boskiego Zbawiciela. Zmar³a dwa lata póŸniej.

Siostra Romedia (Józefa Kottula), urodzona 19 grudnia 1888 roku z rodziców Tomasza i Joanny z domu Rostek. W 1905 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Córek Boskiego Zbawiciela. Przez oko³o czterdzieœci lat pracowa³a jako pielêgniarka w szpitalu dzieciêcym w Scheibbs w Austrii.

Siostra Melitia (Maria Kotulla), urodzona 26 wrzeœnia 1899 roku. W kwietniu 1927 roku wst¹pi³a do nieznanego z nazwy zgromadzenia zakonnego. W roku 1962 wyemigrowa³a do Niemiec. Nastêpnie przebywa³a w okolicach Opawy.

Siostra Bernadeta (Katarzyna Urbas), urodzona 13 grudnia 1902 roku w Lekartowie. Mieszka³a w Sudole. By³a cz³onkini¹ Zgromadzenia Sióstr Urszulanek w Raciborzu.

Po II wojnie œwiatowej wraz z raciborskimi urszulankami przenios³a siê do Offenbach nad Menem.

Siostra Marta (Maria Pustelnik), urodzona oko³o 1904 roku w Darkowicach (Czechy). Oko³o 1916 roku, w wieku dwunastu lat zosta³a adoptowana przez Józefa i Johannê Wischkony. W 1927 roku wst¹pi³a do klasztoru urszulanek w Raciborzu. Jej dalsze losy nie s¹ znane.

Siostra Maria Eulogia (Amalia Katarzyna Urbas), urodzona 25 listopada 1924 roku w domu Józefa i Marianny z domu Jendrzejczyk. 2 marca 1948 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Sióstr S³u¿ebniczek Najœwiêtszej Maryi Panny Niepokalanie Poczêtej w Leœnicy.

Siostra Benedykta (Ró¿a Maria Libowska), urodzona 9 wrzeœnia 1931 roku. 15 stycznia 1952 roku wst¹pi³a do Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej we Wroc³awiu.

58 KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A

Odilo Jakubietz

Br. Walery Jakubietz

Ojciec Herman Urbas - prymicje w parafii (1957) • Pater Herman Urbas - Primiz in der Kirchengemeinde (1957)

Jubileusz ks. pra³ata Franciszka Kotu³y (18 marca 1979) • Goldenes Priesterjubiläum des Prälats Franciszek Kotu³a (18 März 1979)

KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A 59

Obchody 75-lecia koœcio³a z udzia³em bp. Antoniego Adamiuka • Feier des 75jährigen Bestehens der Kirche im Beisein von Bischof Antoni Adamiuk

40-lecie kap³añstwa rodaka o. Hermanna Urbas (1993) • 40jähriges Priesterjubiläum des Paters Hermann Urbas (1993)

60 KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A

Prymicje ks. Jana Wolnika (1991)• Primiz von Priester Jan Wolnik (1991)

Prymicje ks. Eugeniusza Ploch (1996) • Primiz von Priester Eugeniusz Ploch (1996)

KSIʯA, BRACIA I SIOSTRY ZAKONNE POCHODZ¥CY Z SUDO£A 61

PROCESJE KONNE W SUDOLE Badacze kultury do dziœ spieraj¹ siê o pocz¹tki i pochodzenie zwyczaju procesji konnych. Wiele œladów prowadzi do czasów przedchrzeœcijañskich kultów solarnych. Znane s¹ przedstawienia s³oñca ci¹gniêtego przez zaprzêg konny pochodz¹ce z epoki br¹zu. Natomiast z okresu œredniowiecza pochodzi zwyczaj konnego objazdu granic posiad³oœci przez panów feudalnych. Mia³ on charakter zarówno prawny jak i obrzêdowy, tak¿e w nim nale¿y szukaæ genezy póŸniejszych procesji wielkanocnych. Kolejny w¹tek w poszukiwaniach Ÿród³a interesuj¹cego nas zwyczaju zwi¹zany jest z por¹ roku, w której siê on odbywa; najpewniej ju¿ w czasach pogañskich wiosn¹, w okresie wegetacji roœlin, modlono siê o pomyœlnoœæ zbiorów. Badacze sk³aniaj¹cy siê ku tej tezie s¹ zdania, ¿e Koœció³ zaadaptowa³ silnie zakorzeniony wœród ludnoœci obyczaj, nadaj¹c mu chrzeœcijañskie oblicze. Mo¿liwe równie¿, ¿e pocz¹tkowo wielkanocna procesja mia³a chroniæ pola przed gradobiciem lub innymi klêskami ¿ywio³owymi oraz pe³niæ rolê b³agaln¹.

Nie ma tak¿e zgody co do tego, sk¹d wzi¹³ siê obyczaj procesji konnych na Œl¹sku i od kiedy jest tutaj praktykowany. Badacze niemieccy w wiêkszoœci s¹ zdania, ¿e zosta³ przyniesiony przez kolonistów niemieckich miêdzy XI a XIV stuleciem. Natomiast polscy etnografowie wskazuj¹ na jego s³owiañskie korzenie. Problemy zwi¹zane z próbami ustalenia genezy wielkanocnego objazdu pól szerzej omawia Kornelia Lach w ksi¹¿ce Wierzenia, zwyczaje i obrzêdy. Folklor pogranicza polsko-czeskiego.

Na Œl¹sku i Morawach zwyczaj procesji konnych upowszechni³ siê w XVII i XVIII wieku. Nosi³ rozmaite, przewa¿nie niemieckie nazwy: Saatreiten, Kornreiten, Georgritt, Flurrit, Flurreiten, Emausreiten, Osterreiten; spotykane jest równie¿ morawskie okreœlenie za Bohem i polskie, gwarowe krzy¿oki. Obecnie na ziemi raciborskiej objazdy pól odbywaj¹ siê w okresie wielkanocnym w Pietrowicach Wielkich, Bieñkowicach i Sudole, a w grudniu w Krzanowicach. Analogiczne procesje konne odbywaj¹ siê tak¿e w niemieckiej miejscowoœci Wurzach. Zwi¹zane s¹ z relikwi¹ Œwiêtej Krwi, która pochodzi z prywatnych zbiorów papie¿a Innocentego XII. W 1693 roku zosta³a podarowana nieznanemu pielgrzymowi z Niemiec. Ten przywióz³ j¹ do Wurzach i z³o¿y³ na tak zwanej Górze Bo¿ej (Gottesberg).

Od tego czasu co roku pielgrzymuj¹ tam rzesze ludzi. Dopiero jednak 13 lipca 1928 roku ustalono uroczystoœæ czczenia relikwii Œwiêtej Krwi. W dzieñ poprzedzaj¹cy tê uroczystoœæ na Górze Bo¿ej odby³o siê nabo¿eñstwo z kazaniem. Nastêpnego dnia przed wschodem s³oñca o 6.15 zaczyna³a siê procesja konna (Reiterprozession). Procesjê rozpoczyna³ m³ody gospodarz jad¹cy na koniu z relikwiami. Za nim szli mieszkañcy z Wurzach, pielgrzymi oraz chór koœcielny, orkiestra i osoby ze sztandarami. Ostatni raz przed II wojn¹ 62 PROCESJE KONNE W SUDOLE

Przy czwartej stacji przy Urbanku (1975) • Vierte Kreuzweg-Station bei der St. Urban Kapelle (1975)

Procesja konna w 1962 r., od lewej Alojzy Himel, ks. Edward Gogollok, Odilo Ploch • Osterreiten 1962, von links Alojzy Himel, Priester Edward Gogollok, Odilo Ploch

PROCESJE KONNE W SUDOLE 63

Peregrynacja (1965) • Peregrination (1965)

Druga stacja przy krzy¿u na granicy Sudó³-Studzienna (1975) • Zweite Kreuzweg-Station bei der Grenze Sudoll - Studen (1975)

64 PROCESJE KONNE W SUDOLE

œwiatow¹ procesja odby³a siê w 1939 roku. Po wojnie w 1946 roku zosta³y wznowione i odbywaj¹ siê do dziœ.

Procesja konna w Sudole odbywa siê w drugi dzieñ Wielkiejnocy. Bior¹ w niej udzia³ jeŸdŸcy i bryczki z Sudo³a, goœcie z wielu miejscowoœci powiatu raciborskiego, rybnickiego i wodzis³awskiego. W ostatnich latach uczestnicy przybywali miêdzy innymi z: Kokoszyc, Reñskiej Wsi, £an, Rudnika, Brzezia, Bukowa, Kobyli, Pogrzebienia, Kornowaca, Rybnika, Krzy¿anowic, Kamienia i Roszkowa. Przygotowania rozpoczynaj¹ siê dwa tygodnie przed uroczystoœci¹. Przede wszystkim jeŸdŸcy dbaj¹ o konie, stroje i uprz¹¿. Wierzchowce starannie siê czyœci, czesze (zw³aszcza grzywê i ogon), kowal robi im podkucia. Uprz¹¿ jest bogato zdobiona cekinami i wypolerowanymi nitami. Koñskie kopyta s¹ malowane i polerowane.

Uroku koniom dodaj¹ ponadto kolorowe frêdzle, wst¹¿ki i metalowe ozdoby. Odbywaj¹ siê treningi jeŸdzieckie. Ci, którzy hoduj¹ konie we wsi, robi¹ to przewa¿nie z myœl¹ o tej uroczystoœci. Wszyscy mieszkañcy sprz¹taj¹ swoje obejœcia. Krótko przed Wielkanoc¹ w ca³ym Sudole unosi siê zapach ko³oczy wypiekanych przez gospodynie.

W Poniedzia³ek Wielkanocny po porannej mszy œwiêtej zje¿d¿aj¹ siê do Sudo³a jeŸdŸcy z ró¿nych miejscowoœci wraz ze swoimi koñmi. Porz¹dkiem zarz¹dzaj¹ przedstawiciele Ochotniczej Stra¿y Po¿arnej, kieruj¹c uczestników do odpowiednich zagród. Czêsto zdarza siê tak, jeŸdŸcy sami ju¿ wiedz¹ dok¹d maj¹ siê udaæ, bo gospodarstwa kiedyœ ju¿ przydzielone rzadko ulegaj¹ zmianie. Tam uczestnicy uroczystoœci przebywaj¹ do po³udnia, dokonuj¹c jeszcze ostatnich przygotowañ. Przywdziewaj¹ odœwiêtne ubrania, zwykle s¹ to bia³e spodnie i kolorowe kurtki jeŸdzieckie (czerwone, czarne lub granatowe). G³owê nakrywaj¹ czapk¹ zwan¹ d¿okejk¹, a na nogi naci¹gaj¹ lœni¹co wypolerowane buty z cholewami.

Oko³o godziny 12.00 do wiernych gromadz¹cych siê przed probostwem na œpiewaniu pieœni do³¹cza orkiestra ze Studziennej. O 12.30 w koœciele zaczynaj¹ biæ dzwony. To znak, ¿e jeŸdŸcy z koñmi powinni zacz¹æ gromadziæ siê przed plebani¹. Ustawiaj¹ siê parami w d³ugi korowód. Ksi¹dz proboszcz wszystkim zebranym udziela b³ogos³awieñstwa. Gdy wybija godzina 13.00, orkiestra przestaje graæ. Œpiewok Pawe³ Konieczny, siedz¹c na koniu czyni znak krzy¿a i zaczyna prowadziæ modlitwy: „Ojcze Nasz”, „Zdrowaœ Maryjo”, „Chwa³a Ojcu”.

Potem zaczyna œpiewaæ litaniê do Wszystkich Œwiêtych: „Œwiêty ... proœ za nas. Wspomnij na nas, my prosimy, Pana Jezusa Chrysta, Maryji Syna abyœ nas raczy³ wspomagaæ we wszech nêdzy, abyœ nas nie zapomina³ przez Twoj¹ gorzk¹ œmieræ. Chryste us³ysz nas”. Powtarza siê j¹ z ka¿dym œwiêtym. Gdy wierni œpiewaj¹ „œwiêty Michale...”, orszak rusza w kierunku Wojnowic. Litaniê œpiewa siê przez ca³¹ procesjê. W pierwszej bryczce jedzie krzy¿ trzymany przez jednego z mieszkañców. W drugiej ksi¹dz proboszcz z zaproszonym na uroczystoœæ ksiêdzem biskupem, w trzeciej proboszczowie z s¹siednich wsi, w czwartej przedstawiciele PROCESJE KONNE W SUDOLE 65

Procesja konna (1961) • Osterritt (1961)

Procesja konna (1976) • Osterreiten (1976)

66 PROCESJE KONNE W SUDOLE

w³adz miasta i powiatu raciborskiego, w kolejnych rodzina w³aœciciela bryczki albo grupa wybranych mieszkañców Sudo³a.

Pierwsza stacja (cokó³ zwany Bo¿¹ Mêk¹ z napisem „Heiligstes Herz Jesu, sei meine Rettung”) ma miejsce przy krzy¿u, który znajduje siê na granicy pól sudolskich, miêdzy Sudo³em a Wojnowicami. Wierni odmawiaj¹ piêæ razy „Ojcze Nasz”, piêæ razy „Zdrowaœ Maryjo” i piêæ razy „Chwa³a Ojcu”. Nastêpnie ruszaj¹ w kierunku Studziennej i na granicy Studzienna - Sudó³, przy krzy¿u („Gelobt sei Jesus Chrystus”), jest druga stacja. Modlitwy siê powtarza. Potem procesja idzie wzd³u¿ ulicy Hulczyñskiej a¿ do krzy¿a („Im Kreuz ist Heil”, 1876), który znajduje siê przy ulicy Topolowej obecnie przy domostwie pañstwa Kubik. Tu jest trzecia stacja. Po odmówieniu modlitw orkiestra gra wszystkie zwrotki pieœni „Raduj siê nieba Królowo”. Lata wstecz pieœñ tê œpiewano dodatkowo w jêzyku czeskim i niemieckim.

Po trzeciej stacji orkiestra idzie na plebaniê, a procesja kieruje siê w stronê Bieñkowic i przy g³ównej trasie Cha³upki - Racibórz spotyka siê z parafianami tej wioski, uczestnicz¹cymi we w³asnej, podobnej procesji. Ludzie znów odmawiaj¹ modlitwy.

Kolejn¹ stacj¹ na trasie pielgrzymki jest Urbanek, czyli kapliczka na granicy Sudó³ - Bieñkowice, poœwiêcona patronowi rolników. Na niej widnieje postaæ œwiêtego Urbana. Po modlitwach œpiewa siê „Œwiêty Urbanie Patronie Nasz proœ za nas i orêduj za nas u Pana, „przyjmowej” (wstawiaj siê) siê za nas abyœ nam raczy³ odpuœciæ wszystkie grzechy nasze. O œwiêty Urbanie proœ za nas Jezusa”. Pieœñ tê œpiewa siê trzy razy.

Nastêpnie pan Konieczny zaprasza wszystkich jeŸdŸców do uczestnictwa w wyœcigach konnych, odbywaj¹cych siê dwójkami na ulicy Topolowej. Najpierw rywalizuj¹ ze sob¹ bryczki, a potem œcigaj¹ siê jeŸdŸcy. To maj¹ce d³ug¹ tradycjê wspó³zawodnictwo ma wzbogaciæ uroczystoœæ, dostarczyæ szczególnych emocji i pog³êbiæ radoœæ tego piêknego i niepowtarzalnego dnia. Nie ma ¿adnych nagród.

Po zawodach uczestnicy odstawiaj¹ konie do stajni i udaj¹ siê na nabo¿eñstwo dziêkczynne do koœcio³a. W czasie procesji do koœcio³a orkiestra gra „Ciebie Bo¿e wielbimy”.

Po nabo¿eñstwie ksi¹dz proboszcz dziêkuje wszystkim za udzia³ i zaprasza na przysz³y rok. ¯egna siê z parafianami, udzielaj¹c im ponownie b³ogos³awieñstwa. Potem wszyscy zbieraj¹ siê w salce katechetycznej, a rozmowom towarzyszy gra orkiestry. Przy ko³oczu, kawie i piwie siedzi siê nieraz parê godzin.

PóŸnym popo³udniem ka¿dy jeŸdziec otrzymuje dyplom z floo (kokarda przypinana do uzdy konia) oraz upominki w postaci figurki konnej lub podkowê. Po tych przyjemnych chwilach wszyscy rozchodz¹ siê do domów. Jeszcze wiele dni po wielkanocnej uroczystoœci spo³ecznoœæ Sudo³a ¿yje wspomnieniami z procesji.

ZWYCZAJE PARAFII SUDÓ£ W listopadzie 1974 roku reaktywowano stary zwyczaj zwany pacholstwem. W pierwszy dzieñ Œwi¹t Wielkanocnych w koœciele po sumie m³odzieñcy wybierali spoœród siebie wójta, który odt¹d zwany by³ wójtem pacholczym. Funkcjê tê pe³ni³ przez rok. Nastêpnie uzgadniali tak zwane trójki i wyznaczali dla siebie teren, po którym noc¹ chodzili. M³odzie¿ wiejska tworzy³a wiêc rodzaj bractwa. Wszystkim, którzy brali udzia³ przys³ugiwa³o tak zwane prawo pacholcze. Polega³o ono na tym, ¿e w nocy z pierwszego dnia na drugi dzieñ Œwi¹t Wielkanocnych m³odzieñcy ci robili psikusy mieszkañcom. Do takich na przyk³ad nale¿a³y: wyci¹gniêcie furtki i porzucenie jej w oddalonym miejscu, wywóz traktora z gospodarstwa czy zabranie sprzêtu rolniczego. Ponadto w Poniedzia³ek Wielkanocny lali wod¹ dziewczyny i gospodynie, a gospodarza czêstowali winem. Mieszkañcy dawali im jajka albo pieni¹dze, które oni z kolei przeznaczali na cel parafii. Za pieni¹dze ze sprzeda¿y jajek kupowali do koœcio³a np. chor¹gwie, baldachimy albo inne potrzebne rzeczy. Wójt mia³ czuwaæ nad tym, aby m³odzieñcy i dziewczêta chodzili do koœcio³a i przyk³adnie uczestniczyli w mszach œwiêtych i nabo¿eñstwach, ¿eby brali udzia³ w procesjach, jakie odbywa³y siê w okresie wielkanocnym. Zwyczaj ten prawdopodobnie zrodzi³ siê w Bieñkowicach.

Tamtejsze ksiêgi parafialne wspominaj¹ o prawie pacholczym ju¿ w 1771 roku. Niestety dziœ tego zwyczaju ju¿ nie ma.

ZWYCZAJE PARAFII SUDÓ£ 67

Innym aktualnym zwyczajem jest chodzenie dzieci z marzann¹ i goikiem dwa tygodnie przed Wielkanoc¹ w Niedzielê Mêki Pañskiej zwanej te¿ Czarn¹ Niedziel¹. Dzieci z klasy VI szko³y podstawowej oraz z I i II gimnazjum robi¹ marzannê z suchej trawy ubieraj¹c j¹ w kolorowe szaty. Goik to nic innego jak œwierk. Najpierw dzieci obchodz¹ Sudó³ z marzann¹, która prowadzi pochód. PóŸniej j¹ odk³adaj¹ i tê sam¹ trasê pokonuj¹ z goikiem. W czasie chodzenia ulicami Sudo³a m³odzie¿ œpiewa krótkie rymowanki. Teksty wymyœlaj¹ sami dopasowuj¹c je czêsto do mieszkañców, np. „choszu choszu choszu siedzi panna w koszu, zielonym wianuszku, z³otym pierœcioneczku, nasz goik zielony piêknie ustrojony”.

Mieszkañcy nagradzaj¹ ich cukierkami, które wyrzucaj¹ z okien.

Kolejnym piêknym zwyczajem jest klekotanie. Wielki Pi¹tek i Wielka Sobota to dni tak zwanego klekotania. W samo po³udnie o godz. 12.00 ch³opcy z Sudo³a zbieraj¹ siê przy koœciele. Po krótkiej modlitwie zaczynaj¹ obchód parafii klekotaj¹c. Klekotanie ko³atek zastêpuje g³os dzwonów i symbolizuje wypêdzenie Judasza. Ch³opcy id¹c klekotaj¹ a przy miejscowych krzy¿ach zatrzymuj¹ siê, by wspólnie odmówiæ modlitwê. Stacjami s¹: kapliczka na ulicy Czynu Spo³ecznego, krzy¿ na granicy Sudó³ - Bojanów, krzy¿ upamiêtniaj¹cy istnienie pierwszego koœció³ka, Gratialkirche (krzy¿ ten stoi dok³adnie w miejscu g³ównego wejœcia do dawnego koœció³ka naprzeciwko dzisiejszej plebanii), krzy¿ przy ulicy Topolowej oraz krzy¿ na granicy Sudó³ - Studzienna. Te piêæ stacji upamiêtnia Mêkê Chrystusa (piêæ ran Pana Jezusa). Mieszkañcy dziel¹ ch³opców s³odyczami. W Wielk¹ Sobotê po po³udniu oko³o godz. 13.00 przychodz¹ do ksiêdza na plebaniê, gdzie równie¿ zostaj¹ poczêstowani smako³ykami.

Tradycja Bo¿ego Cia³a równie¿ ma w Sudole swoj¹ specyfikê. Przed II wojn¹ œwiatow¹ procesja odbywa³a siê jednego roku w kierunku Studziennej, drugiego roku w kierunku Bojanowa. Po wojnie zwyczaju tego zaniechano. Przywrócono go dopiero w 1975 roku kiedy to procesja Bo¿ego Cia³a uda³a siê w kierunku Studziennej, w roku nastêpnym w kierunku Bojanowa. Tak jest do dziœ.

W latach nieparzystych idzie siê w stronê Studziennej, a w latach parzystych w stronê Bojanowa. O³tarze podczas procesji Bo¿ego Cia³a w kierunku Studziennej: pierwszy o³tarz jest przy ulicy Czynu Spo³ecznego przy domostwie pañstwa Kramarczyk - Wyglêda, drugi przy ulicy Hulczyñskiej przy posesji pañstwa Zgrzendek, trzeci o³tarz znajduje siê równie¿ przy ulicy Hulczyñskiej, na granicy Sudó³ - Studzienna, przy krzy¿u przydro¿nym obok domu pañstwa Bednarenka. Ostatni, czwarty o³tarz przygotowuje siê tak¿e na ulicy Hulczyñskiej, obok pañstwa Franiczek.

O³tarze w czasie procesji Bo¿ego Cia³a w kierunku Bojanowa: pierwszy o³tarz na ulicy Czynu Spo³ecznego obok domu pañstwa Kramarczyk - Wyglêda, drugi na ulicy Janusza 68 ZWYCZAJE PARAFII SUDÓ£

Korczaka przy domostwie pañstwa NiedŸba³a, trzeci o³tarz przygotowuje siê równie¿ na ulicy Janusza Korczaka przy posesji pañstwa Jambor, czwarty o³tarz jest przy kapliczce na ulicy Czynu Spo³ecznego obok pañstwa P³aczek.

Procesja za stodo³ami ma miejsce w trzy pi¹tki po: Wielkanocy, Wniebowst¹pieniu Pañskim i Zes³aniu Ducha Œwiêtego. Wierni z ksiêdzem proboszczem id¹ od koœcio³a, ulic¹ Czynu Spo³ecznego, a ulic¹ Ks. Piotra Skargi wracaj¹ do œwi¹tyni. Podczas procesji œpiewa siê litaniê do Wszystkich Œwiêtych oraz pieœni maryjne.

Procesja ku czci Œw. Marka przypada 25 kwietnia. Trasa biegnie w stronê Wojnowic do krzy¿a i coko³u zwanego Bo¿¹ Mêk¹. W czasie trwania procesji œpiewa siê litaniê do Wszystkich Œwiêtych wraz z pieœniami maryjnymi.

Procesja dzieci i m³odzie¿y ku czci Œw. Jana Nepomucena, której uczestnicy id¹ do kapliczki œwiêtego mieszcz¹cej siê przy ulicy Janusza Korczaka. Tam odmawia siê litaniê do œwiêtego Jana Nepomucena i œpiewa pieœni maryjne.

Procesje w Dni Krzy¿owe odbywaj¹ siê w poniedzia³ek, wtorek i œrodê przed Wniebowst¹pieniem Pañskim. W poniedzia³ek procesja udaje siê do krzy¿a przydro¿nego stoj¹cego na granicy Sudó³ - Studzienna, we wtorek idzie siê w kierunku Bojanowa do krzy¿a stoj¹cego przy domostwie pañstwa Riemel, a w œrodê w stronê Bieñkowic do krzy¿a przy ulicy Topolowej. W czasie procesji wierni œpiewaj¹ litaniê do Wszystkich Œwiêtych oraz pieœni maryjne.

Procesja dzieci i m³odzie¿y w poniedzia³ek po Zes³aniu Ducha Œwiêtego, której trasa jest taka sama jak w procesji za stodo³ami. Podobnie œpiewa siê litaniê do Wszystkich Œwiêtych i pieœni maryjne.

Procesja ku czci Œw. Urbana odbywa siê 25 maja. Wierni id¹ do czterech miejsc zwanych stacjami. Pierwsza stacja jest przy krzy¿u przydro¿nym na ulicy Topolowej, druga przy cokole Œw. Urbana na trasie Sudó³ - Bieñkowice, trzecia przy cokole Bo¿ej Mêki, czwarta przy krzy¿u na ulicy Hulczyñskiej obok posesji pañstwa Bednarenka. Œpiewa siê litaniê do Wszystkich Œwiêtych i pieœni maryjne oraz odmawia siê ró¿aniec i koronkê do Mi³osierdzia Bo¿ego.

Procesja do koœcio³a pod wezwaniem Matki Bo¿ej w Raciborzu przypada w przedostatni¹ niedzielê czerwca. Jest to bardzo piêkna procesja, bowiem mieszkañcy Sudo³a nios¹ figury i obrazy ze swojej œwi¹tyni. Œpiewaj¹ pieœni maryjne a przygrywa im id¹ca z nimi orkiestra. W raciborskim koœciele ks. Józef Przywara odprawia mszê œw. w intencji parafian Sudo³a, a po niej odbywa siê krótkie nabo¿eñstwo maryjne. Po nim procesja wraca siê do Sudo³a, gdzie w koœciele wszyscy uczestnicz¹ w nabo¿eñstwie do Serca Jezusowego. Œpiewa siê „Te Deum” i ka¿dy otrzymuje b³ogos³awieñstwo.

ZWYCZAJE PARAFII SUDÓ£ 69

Pomnik na nowym cmentarzu upamiêtniaj¹cy ofiary pierwszej wojny œwiatowej • Kriegerdenkmal aus dem I. Weltkrieg - auf dem neuen Friedhof

Grób ksiêdza Karola Wojciechowskiego w Offenburg • Grab des Pfarrers Karl Wojciechowski in Offenburg

Grobowiec ksiê¿y: Paw³a Lopatta, Zygfryda Nocoñ i Augusta Haack • Die Gruft von den Pfarrern: Paul Lopatta, Siegfried Nocon und August Haack

70 ZWYCZAJE PARAFII SUDÓ£

GEOGRAFISCHE LAGE, NAME UND HISTORISCHE SKIZZE SUDOLLS Sudoll, ab 1978 ein Teil Ratibors, liegt im Südwesten der Schlesischen Tiefebene, im Ratiborer Talkessel, 16 km von der Grenze mit Tschechien entfernt. Im Norden grenzt Sudoll an Studen, das administrativ auch zu Ratibor gehört. Im Westen grenzt das Dorf an Bojanow - Gemeinde Kranowitz. In östliche und südliche Richtung erstrecken sich die zu Sudoll gehörenden Felder, die im Osten bis zur Oder und im Süden mit den Feldern Benkowitzs - Gemeinde Kreuzenort - zusammenstoßen. Bevor Sudoll ein Stadtteil von Ratibor wurde, gehörte die Ortschaft zur Gemeinde Kranowitz. Zum Zeitpunkt der Eingemeindung in die Stadt Ratibor 1978 Jahre zählte das Dorf siebenhundert Einwohner.

Der Jahrtausende alte, etwas südlich von Sudoll gelegene Fluss Cyna (auch Psina genannt), bildete die Grenze zwischen den beiden Diözesen Olmütz und Breslau. Zunächst war das eine politisch-geografische Grenze, die Polen und Tschechien sowie die oben genannten Diözesen trennte. Mit der Zeit wurde sie dann auch zur sprachlichen und kulturellen Grenze. Kornelia Lach, die die Volkskunst dieser Gebiete erforscht, behauptet, dass der schlesisch-mährische Grenzraum ein „Durchgangsgürtel” ist, indem eine gesellschaftlich-kulturelle Vielfalt aufeinander trifft.

Die in diesen Gebieten wohnende Bevölkerung spricht eine so genannte „morawszczyzna”, die gelegentlich mit dem „laski”-Dialekt identifiziert wird.

Die mährische Sprache ist weder eine tschechische noch eine polnische Sprache. Ihre Zugehörigkeit war schon in der ersten Hälfte des vorigen Jahrhunderts ein Streitgegenstand der Forscher.

Heute wird diese Sprache als einer der tschechischen Dialekte betrachtet, die sich unter dem Einfluss der polnischen Sprache bildete. Die „laski” -

Sprache verbreitete sich in den benachbarten Gebieten unter der Einwirkung der von Norden nach Süden führenden Handelswege: Kranowitz und Troppau nach Prag, Kreuzenort und Chalupki nach Troppau. Die älteren Menschen in den lokalen Gesellschaften gebrauchen den „laski”-Dialekt bis heute noch.

Der Name dieser Ortschaft in der heutigen Form stammt aus dem vereinfachten, ursprünglichen Namen „Suchodó³”, das ein trockenes, wasserarmes Tal bezeichnete. Man kann daraus schließen, dass diese Ortschaft reich an trockenen Gebieten war oder auch, dass im Dorf, im Gegensatz zum Nachbarort - Studen (Quelle), Mangel an Wasser herrschte.

Eine ganz andere Erklärung ist mit einer gewissen „Schlucht”, auch „Trockenschlucht” genannt, verbunden. Laut Einwohner war das ein Abfluss für Regenwasser und Abwässer, der aber überwiegend trocken war. In den 70er Jahren des vorigen Jahrhunderts, wurde ein Teil der Schlucht kanalisiert und bis zum Wegspiegel ausgeglichen.

Diesen Ort nannte man auch Sudoll. In den Jahren 1936-1945 galt der Name Trachkirch. Seit dem Ende des 2.Weltkrieges bis heute gilt Sudó³.

Die ersten geschichtlichen Quellen über Sudoll stammen aus dem Jahr 1335. Am 1. Juli dieses Jahres schenkte der Breslauer Bischof Nanker der Klosterkirche der Dominikanerinnen in Ratibor den Feldzehnten aus den sudoll’schen Feldern. Im 15. Jahrhundert gehörte Sudoll der Familie Klema, den Besitzern Ellguths. Höchstwahrscheinlich Jan, ein Sohn der Familie, war 1435 Zeuge der Schenkung des Dorfes Olsau durch die Herzöge Nicolaus und Wenzel an einen gewissen Sobek Bielik aus Oderberg. Erneut erscheint Jan Klema auf einer der Urkunden, ausgestellt am 23. Februar 1479 in Ratibor.

GEOGRAFISCHE LAGE, NAME UND HISTORISCHE SKIZZE SUDOLLS 71

Mehr glaubwürdige Informationen sind mit Töchtern des Landrichters Nicolaus Klema-Kocur verbunden. Im Jahre 1555, schenkte er seiner Tochter Anna aus Anlass der Heirat mit Sigmund Reiswitz dem Inhaber von Kornitz 500 Taler und einen Teil des Dorfes. Den anderen Teil Sudolls bekam als Heiratsgut auch die jüngere Tochter Magdalena, die 1557 Nicolaus von Gaschin heiratete. Seit dieser Zeit wurde Sudoll in zwei Teile geteilt.

Im September 1583 kam Nikolaus von Gaschin unter geheimnisvollen Umständen ums Leben.

Den Teil des Dorfes, den er zusammen mit seiner Frau besaß, bekam am 24. März sein ältester Sohn Johann. Nach seinem Tod 1610 trat dessen Bruder Melchior das Erbe an. Dieser überreichte am 24 August 1611 den Ratiborer Dominikanern 100 Taler und bat sie um die Abhaltung eines Gottesdienstes an jedem Freitag für seine Familie. Mit seiner Frau Margarethe hatten sie vier Söhne und zwei Töchter.

Laut des am 21. Juli abgeschlossenen Vertrages kam der zur Familie Gaschin gehörende Teil Sudolls in Besitz ihres Verwandten Graf Jaroschin.

Jedoch drei Jahre später, am 19. März 1682, kaufte der Gutsverwalter der Grafschaft Jaroschin, Edelmann Gotfried Bernard Schalscha aus Silberkopf, das Land ab. Nach seinem Tod am 7 Mai 1698 trat Melchiors vierter Sohn, Josef Anton, das Erbe an.

Dieser verkaufte wiederum das sudollsche Landgut an Christian Florian von Ehrenkorn aus Bresnitz. Diese Hälfte Sudolls zählte damals elf Bauern, zwei Häusler und einen Hofbesitzer, und zum lebenden Inventar gehörten 49 Kühe, 150 Schafe und 13 Schweine. Am 4 Oktober 1809 übernahm diesen Teil Sudols Franz August Taistrik. Schon bald, am 21. Februar 1817, verkaufte er ihn an die Gemeinde. Seitdem wurde der erste Teil Sudolls Ober-Sudoll genannt.

Den zweiten Teil, Besitz von Anna Reiswitz aus dem Hause Klema, nannte man zuerst Kornitser Sudoll, Anfang des XVIII dann Trach’scher Sudoll

und ab den Jahr 1809 erschien der Name NiederSudoll. Im Jahre 1669 überreichte Anna NiederSudoll als Mitgift ihrer Enkelin, die mit Melchior Wilhelm von Skal die Ehe einging. 1680 trat die Enkelin, deren Name leider nicht bekannt ist, zum zweiten Mal in den Stand der heiligen Ehe mit Paul Reinhard von Beyer. Am 1. Januar 1705 verkaufte sie Nieder-Sudoll ihrem Verwandten Silvius Erdmann von Trach. Als dieser am 28. Juli starb, wurde sein Bruder Gottlieb Karl neuer Besitzer. Am 2 Mai 1731 erwarb Edelmann Hieronymus von Bernini Nieder-Sudoll. In seinem Besitz war es bis 1788. In jenem Jahr kaufte dann Graf Kurt Haugwitz die Ortschaft ab. In diesem Zeitraum gab es im Ort zehn Landwirte und zehn Häusler.

Jeder von ihnen war zur Arbeit für den Landbesitzer verpflichtet. Im Sommer arbeitete man auf dem Feld und im Winter in der Bauernwirtschaft. Die Arbeit führten sie dreimal die Woche aus.

Höchstwahrscheinlich war es eine sehr anstrengende Arbeit, über die man sich sehr viel beschwerte. Jeder Donnerstag war mit Blick auf den in Ratibor stattfindenden Markt arbeitsfrei.

In Oktober 1816 verkaufte Graf Haugwitz Nieder-Sudoll an die obere Gemeinde. Auf diese Art und Weise wurden beide Teile Sudolls wieder vereint und bildeten seitdem ein einheitliches Dorf.

1825 betrug die Einwohnerzahl 356 Menschen.

1844 wohnten in 68 Häusern 466 Menschen. 1855 zählte Sudoll 467 Einwohner, 1861 waren es schon 475 in 83 Häusern. Im Laufe der Jahre stieg die Geburtenzahl weiter an. Das belegt das Jahr 1883, indem die Einwohnerzahl bereits auf 578 Menschen in 74 Häusern gewachsen war. 1891 zählte Sudoll um die 700 Menschen, 38 Jahre später waren es schon 842 Personen. Die Tierzucht umfasste 98 Pferde und 265 Stück Vieh. Außerdem gab es auch 29 Bienenstöcke.

Am 4. September 1857 zerstörte ein Großfeuer 33 Wohnhäuser und 12 Scheunen.

72 GEOGRAFISCHE LAGE, NAME UND HISTORISCHE SKIZZE SUDOLLS

SUDOLL ALS TEIL DER PFARRGEMEINDE BENKOWITZ Bis 1889 war Sudoll keine selbstständige Pfarrgemeinde sondern unterstand der Allerheiligen Pfarrgemeinde in Benkowitz. Das belegen die Besichtigungsprotokolle der Breslauer Diözese aus dem Jahr 1652, die angeben, dass die Einwohner Sudolls dem Pfarrer Naturalien (Weizen und Hafer) spendeten, und zusätzlich vier Landwirte Abgaben in Höhe von 28 Groschen jährlich für die Messenlesung entrichteten. Seit 1771 bestand im Dorf die St. Nikolaus Kapelle.

Es ist schwer, heute den Ursprung dieses Namens festzustellen. Den gleichen Schutzpatron haben auch die Kirche in Altendorf und die Filialkirche in Kranowitz. In Sudoll züchtete seit Jahrzehnten jeder Landwirt Pferde. Dieser Tätigkeit legte man eine sehr große Bedeutung bei, weil diese Tiere in der Landarbeit dienten, von der wiederum die Mehrheit der hiesigen Bewohner lebte. Der Heilige Nikolaus war ein Patron der Landwirte und vielleicht daraus lässt sich die Herkunft des Namens schließen. Noch heute wird im benachbarten Kranowitz jedes Jahr am 6. Dezember eine Dank- und Bittprozession von der St. Wenzel Pfarrkirche zur St. Nikolaus Filialkirche praktiziert.

Heute hängt im Pfarrhaus ein wunderschönes Gemälde, das die Gestalt des Heiligen Nikolaus darstellt, und auf der anderen Seite die Heilige Dreifältigkeit. Das Erbauen der Kapelle befriedigte jedoch die Bedürfnisse der Gläubigen nicht.

Ein bekannter Ratiborer Erforscher der lokalen Geschichte, Kultur und Ethnographie, Georg Hyckel (1880-1975), erzählt in seinem Buch Was der Sagenborn rauscht. Sagen aus dem Stadt und Landkreise Ratibor - eine äußerst interessante Sage über die Entstehung der ersten Kirche in Sudoll. Held dieser Geschichte ist ein Landwirt aus Sudoll. Sein Haus war schon alt und drohte einzustürzen. Der Mann entschloss sich also, ein neues Haus zu bau-

en. Er war jedoch nicht reich. Er machte sich auf den Weg nach Bojanow, um das Geld von seinem Freund zu leihen. Als er zu der Cynabrücke kam, bemerkte er auf ihr einen sitzenden Mann. „Wohin gehst du?”, fragte der Unbekannte. „Nach Borutin, um das Geld für den Bau meines neuen Hauses zu borgen.”

Der Unbekannte antwortete darauf: „Du kannst Dir den Weg sparen, weil ich Dir das Geld schenken werde.”

Das sagend überreichte er dem Sudollaner Gold. Unseren Helden ergriff jedoch Verwunderung und Angst vor der nicht alltäglichen Situation, er wehrte sich gegen die Versuchung und wollte das Darlehen nicht annehmen. Der Unbekannte drückte ihm jedoch die Münzen fest in die Hand und sagte: „Ab heute in zehn Jahren, genau um derselben Stunde und Minute gibst du mir das Geld zurück.”

Nach diesen Worten verschwand er. Der Landwirt kam zu sich nach Hause zurück, erwarb Grund und Boden und baute ein Haus. Er war ein fleißiger und sparsamer Mensch, die geliehene Summe legte er beiseite und am festgesetzten Tag fand er sich am vereinbarten Ort ein, um die Schulden abzuzahlen. Der Unbekannte wartete schon auf der Brücke. Als er ihm aber das Geld überreichen wollte, zerrissen Blitze den Himmel und es donnerte. Der Mann fiel bewusstlos auf den Boden. Als er nach einer Zeit zu sich kam, blieb von dem Fremden nur der Sack mit Gold übrig. Der Sudollaner kam nach Hause zurück und das Gold bestimmte er für den Bau einer Dorfkirche. Über die Vorfälle, die ihm zugestoßen waren, erzählte er erst später, am Sterbebett.

Er verstarb am 24. November 1808 im Alter von 70 Jahren. Er wurde als Kirchenstifter in der Kirche beigesetzt.

SUDOLL ALS TEIL DER PFARRGEMEINDE BENKOWITZ 73

Die angeführte Geschichte hat keine Bestätigung in den geschichtlichen Quellen, dennoch wird sie bis heute in den Kreisen der hiesigen Bewohner erzählt. Man weiß ja nicht, welcher Teil der Geschichte wahr ist, und welcher über die Jahre zur Legende wurde. Die mündliche Tradition identifiziert den armen Bauer in der Geschichte mit der Person von Kaspar Ploch. Pfarrer Augustin Weltzel schrieb über Ploch als einen Menschen, der die seit 1771 bestehende St. Nikolaus Kapelle ausbaute sowie die Kanzel und die Orgel spendete. Auf diese Weise entstand in den Jahren 1802 bis 1804 ein ‚Marias - Verlobung’- Kirchlein, auch Gratialkirche genannt, mit Rücksicht auf die gütige Erlaubnis des Ausbaues der Kapelle, die dem Kaspar Ploch durch den Breslauer Generalvikar Emanuel von Schimonski erteilt wurde.

Im Zusammenhang mit der Entstehung des Gotteshauses begannen die hiesigen Bewohner mit den Bemühungen um Erhebung des Gotteshauses zum Rang einer Filialkirche der Pfarrgemeinde Benkowitz, was wiederum mit einer regelmäßigen Abhaltung des Gottesdienstes im Dorf verbunden gewesen wäre. Am 17. Juni 1804 kam es zu einer Einigung zwischen den Getreuen und dem Seelsorger. Der Pfarrer oder der Vikar aus Benkowitz waren seitdem 12mal im Jahr zur Lesung einer Festmesse mit Predigt verpflichtet. Die während der Heiligen Messe gesammelten Spenden waren für die Kirche bestimmt, für den Priester stifteten Sudollaner als Lohn eine stattliche Summe von 800 Mark jährlich. Dank dieser Umstände erlebten die Einwohner Sudolls eine Lesung der Heiligen Messe einmal im Monat in ihrer eigenen Kirche, am Sonntag durch den Pfarrer aus Benkowitz. Außer der Beichte wurden jedoch in Sudoll keine anderen Sakramente gespendet.

Am 11. November 1804 veranstaltete man eine Feier zur Einweihung der Kirche. Die Kirchweihe vollzog der Fürstbischöfliche Kommissar Franz Seypold. Seitdem, jeden zweiten Sonntag im Monat November, feierte man die Kirchweih.

Pfarrer Weltzel, ein berühmter Kenner der Geschichte des Ratiborer Landes, erinnert sich an viele Stifter, durch deren Hilfe man die Kirche auszustatten und einzurichten begann. Auch an ihre Verdienste soll erinnert werden. Josef Karl von Schimonski beschaffte eine von zwölf Bänken und ein Reliquiar. Ein anderer, eine unbekannte Person stiftete 14 kleine Stationsbilder des Kreuzweges. Die Gemeinde wiederum umzäunte mit einer Mauer den Friedhof, bestellte häufiger Gottesdienste und um die Priester aus Benkowitz abzuholen, schickte sie Fuhrwerke. Im Laufe der Zeit vermehrten sich die Stiftungen. Vor allem begann man Spenden für die Lesung der Messen zu opfern. Zu diesen Spendern gehörte Hedwig Tomiczek, die am 7. Juni 1822 60 Taler gab für die Lesung der Messen für Verstorbene aus der ganzen Famile an den ersten drei Freitagen im Monat. Wahrscheinlich sang man damals Lieder über das Leiden Christi. Andere Spender waren Philipp und Hedwig Wischkony, das Ehepaar spendete am 30. Dezember 1829 100 Taler für die fünf Heiligen Messen an drei Freitagen in der Fastenzeit und am ersten Feiertag nach Ostern und Pfingsten. Vincent Kostka bat am 24. Februar 1850 für 80 Taler um eine heilige Messe für einen Verstorbenen an dessen Todestag, wahrscheinlich handelte sich dabei um jemanden aus seiner Familie.

Nicolaus Kotulla gab am 11. April 1853 20 Taler für die Erinnerungsgebete für Verstorbene, an den 12 ersten Sonntagen im Monat.

Zum Kreis der Stifter gehören auch Josefa Kramarczyk, Franz und Adam Thomicek, sowie Anastasius Popela. Diese Personen stifteten am 10. Juni 1860 100 Taler für die heilige Messe für den gefallenen Simon Koniecny. Eine letzte Spende dieser Art fand am 4. August 1872 statt, als eine unbekannte Person 100 Taler für die Lesung einer stillen Messe für Josefa Kramarczyk, geborene Glombik, gab.

Eine äußerst unangenehme Sache war die Festlegung des Gehaltes für den Organisten. Dieses Problem war so lange beiseite geschoben, dass es zu einem heftigen Streit zwischen dem Pfarrer aus

74 SUDOLL ALS TEIL DER PFARRGEMEINDE BENKOWITZ

Benkowitz und den hiesigen Bewohnern führte.

Schließlich beschloss der Pfarrrat, dass das Dorf sich alleine um das Gehalt des Organisten sorgen muss. Letztlich jedoch bestimmte der Benkowitzer Pfarrer Marcinek, dass für den Organisten, der gleichzeitig in Sudoll ein Lehrer war, 40 Taler zu bezahlen seien.

Leider kam es bald zu neuen Schwierigkeiten anderer Art. Aufgrund der ungünstigen Lage der Kirche über einem Wassergraben sammelte sich bei

Regenfällen vor den Toren der Kirche Wasser, was zum schnellen Verfall des Gotteshauses führte. Außerdem erwies sich das Bauwerk als zu klein, um alle Diener zu fassen. Das Gelände um die Kirche war wiederum zu eng als dass man es hätte umzäunen können. Bei den Bewohnern gebar so die Idee, eine neue, größere Kirche mit Pfarrhaus zu bauen.

Es war sogleich der erste Schritt auf dem Weg zur Erlangung eines eigenen Seelsorgers und zur Bildung einer selbstständigen Kirchengemeinde.

ENTSTEHUNG DER KIRCHENGEMEINDE SUDOLL Die Errichtung einer neuen Kirche war keine einfache Angelegenheit. Es fehlte an einem geeigneten Grundstück, an Geld und auch an der Zusage des Aufsichtspfarrers aus Benkowitz. Die finanzielle Frage klärte sich glücklicherweise ganz schnell. Verantwortlich dafür war der Pfarrer von Rudnik, Walentin Wischkony, der in seinem Testament vom 14. Januar 1864 sein ganzes Vermögen der Kirche vermachte. Priester Augustin Weltzel gibt folgende Höhe der Verschreibung, nach notwendigen Abzügen mit 17 750 Mark an. Der Verwalter der Schenkung sollte der Benkowitzer Pfarrer sein. Für den Spender sollte wöchentlich eine stille Messe gehalten werden.

Man begann mit den Bemühungen, das Kapital zu vergrößern, so dass es Zinsen bringen sollte, von denen der eigene Pfarrer leben sollte. Man opferte bestimmte Geldsummen und versuchte den Geldbetrag von 800 Mark zurückzubekommen, die man 1804 der Pfarrgemeinde Benkowitz verschrieben hatte. Dem Berater und Vermittler in den Angelegenheiten, die zur Trennung von der Pfarrgemeinde Benkowitz führte, war Pfarrer Dekan Nikolaus Morawe aus Ostrog. Er unterstützte die Getreuen aus Sudoll.

Der Pfarrer aus Benkowitz, Franz Marcinek, war ein ausgemachter Gegner der Verselbstständigung Sudolls. Die sinnlosen Gründe, die die Ent-

stehung einer neuen Pfarrgemeinde unmöglich machen sollten, zählte er in einem Brief an die bischöfliche Verwaltung - datiert auf den 15. Januar 1868 - auf: Kleine Entfernung Sudolls von Benkowitz, die ‚Marias-Verlobung’ - Kirche sei zu klein und zu feucht, eigne sich nicht für eine Gemeindekirche, das Einkommen des Pfarrers nach eventueller Bildung der Kirchengemeinde reiche nicht aus um sie zu erhalten, das Kapital aus der Verschreibung an Pfarrer Wischkony sei noch zu gering. Außerdem, so schrieb er, dächten die Einwohner Sudolls nicht an die Vergütung des zukünftigen Organisten und an die Entschädigung des jetzigen Organisten aus Benkowitz. Pfarrer Marcinek erklärte auch, dass er auf die 800 Mark große Spende nicht verzichten könnte, denn selbst wenn in Sudoll eine Kirchengemeinde entstehen würde, wäre ein Vikar aus Benkowitz dringend notwendig. Es stellte sich auch heraus, dass Pfarrer Marcinek das Gericht über die Akzeptanz der Schenkung durch die bischöfliche Verwaltung nicht benachrichtigte.

Gleichzeitig versuchten die Getreuen, ein Grundstück für die Errichtung der neuen Kirche, des Pfarrhauses und des Friedhofes zu finden. Am 29. Oktober 1868 spendete einer der hiesigen Einwohner, Andreas Kramarczyk (wohnhaft dort, wo heute Pawe³ Konieczny wohnt) ein Teil seines

ENTSTEHUNG DER KIRCHENGEMEINDE SUDOLL 75

Grundstückes für diesen Zeck. Am 6. Dezember des gleichen Jahres kaufte man ein Stück des Nachbarsgrundstückes von Wilhelm Morawetz ab. Am 24. Mai 1871 bekam man die Erlaubnis mit dem Bau zu beginnen.

Er kam jedoch nicht zustande, wahrscheinlich mit Blick auf den Kulturkampf und die Schwierigkeiten, die immer noch Pfarrer Marcinek bereitete. Es gelang jedoch den Einwohnern, das Geld aus der Verschreibug Pfarrers Wischkony zu übernehmen. Am 28. Juni 1876 empfing der Kirchenrat (in folgender Zusammensetzung: Anastazy Popella, Wincent Koza, Wincent Kostka und Wilhelm Morawetz) aus den Händen Pfarrers Marcinek einen Betrag in Höhe von 30 284 Mark.

In den Jahren 1883 bis 1885 - dank der Opferfreudigkeit der Pfarrseelen - (so spendete zum Beispiel Wincent Kostka zu diesem Zweck 30 tausend Ziegel), erbaute man das heutige Pfarrhaus mit den Wirtschaftsgebäuden. Nach Beendigung dieser Arbeiten, am 16. Dezember 1855, beschlossen der Kir-

chenrat und Gemeinderat gemeinsam, sich von der Pfarrgemeinde Benkowitz zu trennen.

Es ist bekannt, dass sich im Oktober 1886 in Sudoll der Priester Richard Barnert im Krankheitsurlaub aufhielt. Er las die Messe, hielt den Gottesdienst ab und spendete Sakramente. Das alles tat er jedoch in Abhängigkeit vom Pfarrer aus Benkowitz. Notizen aus dem Pfarrarchiv zeigen, dass die bischöfliche Verwaltung ihm auf seine Bitte hin den Aufenthalt in Sudoll verlängerte. Die Getreuen begannen höchstwahrscheinlich Priester Barnert als „eigenen” Seelsorger zu behandeln, denn der Pfarrrat trat öffentlich bei der bischöflichen Verwaltung auf, um die Erlaubnis zu bekommen, dem Geistlichen einen Betrag von 1 274 Mark auszuzahlen, so große Zinsen brachte damals das Kapital, das den Sudollanern zur Verfügung stand. Die Kirche lehnte jedoch ab. Erst im September 1888 wurde juristisch die Selbstständigkeit der Kirchengemeinde Sudoll anerkannt. Den geistlichen Dienst bis zum 9. April erfüllte Priester Barnert.

ANFÄNGE DER SELBSTSTÄNDIGEN PFARRGEMEINDE Erster Pfarrer wurde am 26. Mai 1891 Priester August Haack. Er war ein hervorragender Gottesdiener. Ein vorbildlicher Organisator, mit vielen Ideen und einem sehr gutem Draht zu den Pfarrkindern. Außer den mit der Arbeit in der Gemeinde verbundenen Pflichten fand er auch Zeit für die wissenschaftliche Arbeit. Er arbeitete mit vielen oberschlesischen Zeitungen zusammen, gab eigene Publikationen heraus. Er wusste sich mit den Übersetzungen aus den romanischen Sprachen, der englischen und russischen Literatur zu helfen. Die Einwohner Sudolls konnten sich immer auf ihn verlassen und ihn um Hilfe bitten.

Er sagte niemals nein. Er war ein Pfarrer, dem man sehr großes Vertrauen schenkte.

Durch die guten Kontakte des Priesters mit den Pfarrkindern konnte mit der Finanzierung des Neu-

baues der Kirche begonnen werden. Der Pfarrat, dem der Pfarrer, Anastazy Popella, Mateusz Kudelka, Wincenty Kostka und Wilhelm Morawetz angehörten, entschied über den Bau der Kirche, die 1500 Gläubige fassen sollte. Hauptorganisator und verantwortlich für den Kostenvoranschlag war Wilhelm Morawetz. Den architektonischen Entwurf eines neogotischen Heiligtums fertigte Ludwik Schneider an.

Die Bauarbeiten unter der Leitung des Meisters Franciszek Klose begannen 1904. Unter der sehr großen Beteiligung der Einwohner an der Arbeit schritten die Bauarbeiten sehr schnell fort, was ermöglichte, schon im folgenden Jahr das Bauwerk zu beenden. Weil ein Dorfbewohner im letzten Augenblick auf die vorgesehene Schenkung des Grundstückes verzichtete, errichtete man letztendlich jedoch ein kleineres Gebäude als zuerst geplant.

76 ANFÄNGE DER SELBSTSTÄNDIGEN PFARRGEMEINDE

Die Zeitung „Nowiny Raciborskie” vom 9. Januar 1890 fasste das vorhergehende Jahr so zusammen: „In der Pfarrgemeinde Sudoll fanden 1889 22 Taufen (13 Jungen und 9 Mädchen) und 19 Beerdigungen statt, der älteste Verstorbene Karol Wyszkoni war 84 Jahre alt, es starben neun Kinder, es wurden sechs Ehen geschlossen.” In der Folge, am 16.

April 1892, schrieb die Zeitung: „Julianna Czachorowska kaufte der Sudoller Kirche das Grab Christi, ein Meisterwerk der Bildhauerkunst, für 600 Mark.” In einer der Ausgaben der Zeitung vom Mai desselben Jahres wird der Jahrestag der Priesterweihe Pfarrers Augustin Haacks erwähnt. Am 27. Juli 1892, nannte ein anonymer Schriftleiter der Zeitung „Nowiny Raciborskie” Sudoll eines der wohlhabendsten Dörfer im Ratiborer Kreis. Am 31. August wiederum erwähnte das Blatt die Witwe Wolnik aus Sudoll, es galt ihrem 95. Geburtstag. Damals „erfreute sie sich bester Gesundheit”.

In der Dienstagausgabe der „Nowiny Raciborskie” mit Datum vom 3. Januar 1905 lesen wir: „Sudoll, Kreis Ratibor. Der Bau der neuen Kirche ist schon so weit fortgeschritten, dass die Maler in sechs Wochen mit den Malarbeiten des Inneren der Kirche fertig sein werden. Die Kircheneinweihung findet am 25. Mai statt, an der Seine Exzellenz Kardinal Kopp teilnehmen wird. Schon jetzt verzeichnete man Menschen aus der Pfarrgemeinde Woinowitz und Sudoll, denen das Sakrament der Firmung erteilt wird. Mit den Vorbereitungen zu den Feierlichkeiten befasst sich eifrig unser Pfarrer Haack, dafür ein‚ vergelt’s Gott” Jedoch aus der Samstagsausgabe der Zeitung vom 20. Mai 1905 erfahren wir, dass Kardinal Kopp unerwartet eine Einladung nach Metz bekam, wo ihm der Orden ‚Grab des Heilands’ überreicht wurde. Aus diesem Anlass wurde die Ankunft des Kardinals um einige Tage verschoben.

Am 31. Mai 1905 weihte der oben genannte Kardinal Georg Kopp die neue St. Maria-Rosenkranz-Kirche ein. Den Patron wählten alleine die Pfarrkinder mit ihrem Pfarrer. Über das große Er-

eignis kann man in einer darauffolgenden Dienstagsausgabe „Nowiny Raciborskie” lesen: „Sudoll, Kreis Ratibor. Wie wir schon kurz in der letzten Ausgabe erwähnten, fand am vergangenen Mittwoch eine feierliche Kirchweihe in Sudoll statt.

Das ganze Dorf legte an diesem Feiertag festlichen Schmuck an. Alle Häuser schmückte Grünzeug, und auf dem Weg zur Kirche errichtete man sechs Triumphbogen. Kurz nach sieben Uhr kam Seine Exzellenz Kardinal Kopp in einer Kutsche in Begleitung seines Kaplans und Pfarrers Dekans Hrabak im Dorf an, wo er dann zuerst vom Pfarrer Haack begrüßt wurde. Kurz danach folgten die Feierlichkeiten der Kirchweihe. Nach der Beendigung des Festaktes öffnete man die Kirchentür, und in Kürze füllte sich das neue Gotteshaus mit Gläubigen bis auf den letzten Platz. Die Pontifikalmesse hielt unter Beistand von elf Priestern der Erzbischof ab, an deren Schluss er vom Altar an die Versammelten eine Ansprache hielt und später den päpstlichen Segen erteilte. In seiner deutschsprachigen Predigt, später von Pfarrer Melzer aus Woinowitz auch ins Polnische übersetzt, drückte der Kardinal gegenüber den hiesigen Pfarrkindern seine Anerkennung für ihre Aufopferung und ihren Eifer aus, die sie bei der Durchführung bis zum Ende einer so wundervollen Tat zeigten. Weiter verglich allerehrenwürdiger Erzbischof die Kirche mit einem Elternhaus. Wie die Kinder in einer Familie gleiche Rechte haben, so sollten in der Kirche alle gleich sein, ohne Rücksicht auf ihren Stand und ihr Vermögen. Zum Schluss ermunterte der Erzbischof die Versammelten, dass sie den Tempel des Herrn, weil sich dort ununterbrochen Herr Jesus Christus verborgen im Heiligen Sakrament aufhält, hochschätzen und in allerhöchster Ordnung halten sollten.

Nach dieser Predigt wurde ein Dokument auf lateinisch, polnisch und deutsch gelesen, kraft dessen Seine Eminenz allen Versammelten einen jährlichen Ablass gewährte, und an jedem Jahrestag der Kirchweihe einen Ablass unter gewöhnlichen Bedingungen für 120 Tage. Als Stiftungsfest setzte der Erzbi-

ANFÄNGE DER SELBSTSTÄNDIGEN PFARRGEMEINDE 77

schof den 11. November fest, den ersten Sonntag nach St. Martin. Nach kurzer Erholungspause im Pfarrhaus begann man mit der Firmung der Getreuen aus Sudoll und Woinowitz, und das rundum der Kirche. Gegen drei Uhr reiste Kardinal zurück nach Ratibor ab, noch vor seiner Abreise versprach er eine neue Turmuhr für die neue Kirche zu beschaffen.

Diese wundervolle Kirchenfeier bleibt noch lange Zeit den Teilnehmern in Erinnerung”.

Das Patrocinium St. Maria Rosenkranz ist relativ jung. Es existiert höchstwahrscheinlich in Schlesien seit dem 19. Jahrhundert obwohl die Geschichte des Heiligen Rosenkranzes auf das 15.

Jahrhundert zurückgeht. Wesentlich früher, schon im Jahre 1213, erkämpfte man im Süden Frankreichs bei Muret einen Sieg über die Albigens, eine Sekte in der katholischen Kirche, die ab dem 11. bis 13. Jahrhundert in Toulouse und Albi wirkte.

Als der Vater des Heiligen Rosenkranzes gilt der Heilige Dominikus (1170-1221). Der Rosenkranz wurde für ihn zu einer wirkungsvollen Waffe im Kampf mit der Ketzerei der Albigensi. Die Sage erzählt, dass gerade während eines Zuges, indem er die Häresie bekämpfte, das Rosenkranzgebet entstand. Jedoch erst ab dem 15. Jahrhundert wurde dieses Ereignis mit der Legende von der Überreichung des Rosenkranzes an den Heiligen Dominikus durch die Mutter Gottes verbunden. Zu dieser Zeit legte ein anderer Dominikaner, Alanus de Rupa, die Zahl der 150 „Gegrüßet seist du Ma-

ria” nach dem Beispiel der 150 Psalmen fest, die er dann in Zehner, die sich mit dem Gebet „Vater Unser” abwechselten, einteilte. Zum Zweck der Verbreitung dieses Rosenkranzgebetes, gründete er den ersten Rosenkranzverein. Durch die Verdienste der Dominikaner wurde das Gebet schon im 15.

Jahrhundert in der ganzen Kirche bekannt.

Der Name Rosenkranz kommt selbstverständlich aus dem Mittelalter. Die damals lebenden Menschen behandelten die Welterschaffung als ein Buch über den Herrn und Gott, und in der Natur versuchten sie die geistige Realität zu entdecken.

Eine sehr große und zugleich wunderschöne Rolle spielten die Blumen, die sie Gott und ihren geliebten, nahe stehenden Personen schenkten. Die Gebete, die sie an Gott und an die Allerheiligen richteten, waren also wie geistliche Blumen. Deshalb verglich man das Aufsagen des Rosenkranzes mit der Schenkung von Blumen der ‚Heiligen Mutter Gottes’. Rosen wurden als die schönsten Blumen überhaupt angesehen. Daher assoziierte man dieses Gebet mit einem Rosenkranz und schließlich benannte man es so.

Am 9. Oktober 1905 wurde der neue Friedhof mit einem darauf stehenden Kreuz eingeweiht. Die Kirchmesse feiert man in Sudoll am ersten Oktobersonntag und die Ablassfeier (also den Feiertag der Kircheneinweihung) am zweiten Sonntag im November, als Andenken der Kirchweihe des ersten Kirchleins.

PFARRER IN SUDOLL Priester August Haack, geboren am 10. Juni 1845 in Oppeln. Die Priesterweihe erhielt er am 28.

Juni 1870. Zwei Jahre arbeitete er als Vikar in Dambrau und die darauffolgenden zehn Jahre in Königshütte (1872-1882), dann noch zwei Jahre in Rosmierz. Später war er noch zuerst Helfer und dann ab dem 24. November 1886 Leiter der Kirchengemeinde in Gieraltowitz. Am 9. Mai 1891 wurde er

78 PFARRER IN SUDOLL

laut Verordnung zum Verwalter Sudolls mit damals 700 gläubigen Seelen. Am 1. Juni 1891 übernahm er dann die Pfarrgemeinde. Schon am 10. Oktober dieses Jahres bat er um die Kirchengemeinden Friedersdorf und dann Lissek. Priester Haack war ein sehr aktiver und beliebter Seelsorger, was in seinem silbernen Priesterjubiläum 1895 zum Ausdruck kam. Sein Werk war der Bau der jetzigen Kirche.

Außer der seelsorgerischen Tätigkeiten hielt er Konferenzen in den Ratiborer Verbänden. Er schrieb Artikel für die Zeitschriften (zum Beispiel Monatshefte, Deutscher Hausschatz) und an die oberschlesischen Tageszeitungen. Er übersetzte Texte aus dem romanischen, englischen, russischen und Sanskrit (Die Lotusblume), veröffentlichte Fragmente der Märtyrerakten. Er starb am 12. Juni 1908 in Ratibor an Typhus und ruht auf dem Friedhof in Sudoll.

Priester Michael Kossellek kam nach Sudoll aus dem Pfarrhaus Rudnau. Der hiesige Pfarrer war er vom 18. Oktober 1908 bis zum 1. Oktober 1921, wo er damals auf die Pfarrei verzichtete und sich zur Ruhe setzte. Am 4. Oktober verließ er das Pfarrhaus und nahm seinen Wohnsitz in Kranowitz.

Priester Paul Lopatta, geb. am 25. Januar 1877, kam aus der Pfarrgemeinde Rogow, damals noch Kreis Ratibor. Die hiesige Gemeinde übernahm er am 31. Oktober 1921. Während seiner Amtszeit baute man beim Pfarrhaus eine Wäscherei und brachte in der Kirche eine Warmluftheizung an.

Außerdem bedeckte man die Turmkirche mit Kupferblech. Der Priester starb am 10. Mai 1930 in Sudoll und wurde auf dem hiesigen Friedhof begraben.

Priester Josef Kampka, geb. am 20. Mai 1881 in Herzog Elgoth. Die Priesterweihe erhielt er am 20. Juni 1910. Die Kirchengemeinde übernahm er am 27. November 1930. Am 29. September zog er in das Pfarrhaus nach Woinowitz.

Priester Siegfried Nocoñ, geb. am 12. Januar 1875, kam von der Pfarrei Bodland. Die Pfarrgemeinde Sudoll übernahm er am 29. Oktober 1934 (Dekret vom 2. September 1934). In Sudoll, in der Kirchengemeinde, erlebte er die schwere Zeit des 2. Weltkrieges. Er starb am 1. Februar 1949 und ruht auf dem hiesigen Friedhof.

Priester Karl Wojciechowski, geb. am 8. August 1884, übernahm die Pfarrei, laut Dekret vom 31. Januar 1949 am 8. Februar 1949. Vorher war er Vikar in der Heiliger- Jungfrau-Maria- Kirche in Ratibor. Während seiner Amtszeit wurde die Kirche ausgemalt. Am 9. Juli 1954 ging er

gezwungenermaßen aus politischen Gründen in den Ruhestand. Zwei Jahre verbrachte er in einem Altersheim in Neisse. Er starb am 7. Februar 1965 und wurde in Offenburg begraben.

Priester Johann Szkatula, geb. am 10. Dezember 1915 in Skrzischow, bekam die Weihe am 12.

Juni 1940. Hiesiger Pfarrer war er laut Dekret vom 3. Juli 1954. Er widmete sehr viel Zeit seiner seelsorgerischen Tätigkeit. Er führte die Früherstkommunion schon der sechsjährigen Kinder ein. Sehr oft bat er fremde Priester um Hilfe bei Seelsorgepflichten. Er entfachte das sakramentale Leben der Gläubigen, was dazu führte, dass eine steigende Anzahl von Menschen, ungefähr sechs Tausend mehr als bei seinen Vorgänger, zum Tisch des Herrn gingen. Priester Szkatula führte eine Reihe von Änderungen im Innenraum der Kirche und in ihrer Umgebung durch. Er bereicherte die Kirche um einen neuen Altar‚ zu Ehren der Mutter Gottes von Fatima und des Heiligen Juda Thadeus. Den Hauptaltar ließ er mit einem Gemälde der Königin vom heiligen Rosenkranz und mit einer Figur des Heiligen Michael ausstatten. Er beschaffte auch einen neuen Tabernakel, einen Thron und Stationen des Leidensweges Christi. Er wechselte die Stufen gegen Eichenholz aus, erneuerte die Nebenaltare. Aus Myslowitz führte er zwei neue Glocken ein, die am Weißen Sonntag des 28. April 1957 Bischof Franciszek Jop aus Oppeln einweihte. Die erste Kirchenglocke opferte man Jesus Christus und die Zweite der Heiligen Jungfrau Maria. Auf dem Friedhof ließ er ein Denkmal zur Ehren der verstorbenen Pfarrer aus Sudoll errichten. Zu seiner Zeit bedeckte man das Pfarrhaus mit einem neuen Dach, im Erdgeschoss richtete man einen Pfarrsaal her, baute und renovierte auch Wohnräume des Pfarrers. Priester Szkatu³a verschenkte ein paar wertvolle Sachen aus der Sudoller Kirche an andere Sanktuarien. Die Stationen des Kreuzweges, auf Kupferblech bemalt, befinden sich derzeit in der Pfarrkirche in Ratibor, das feuerfeste Tabernakel bekam eine der Pfarrgemeinden in Königshütte. Die Skulptur eines Peli-

PFARRER IN SUDOLL 79

kans nahm er mit nach Markowitz, wo er später die Gemeinde übernahm.

Priester Edward Gogollok, Pfarrer seit dem 12. Januar 1959. Im Pfarrhaus wurde von ihm eine Heißluftheizung angebracht, sowie Fenster ausgetauscht, die man jetzt nach außen öffnen konnte.

In der Kirche erschienen sechs neue Kirchenfenster mit den Heiligen Hedwig von Schlesien, Katharina, Cäcilia, Hyacinth, Laurentius und Florian. 1974 verzichtete er auf die Führung des Pfarrhauses, was er mit der Absicht begründete, dem Benediktinerorden beizutreten.

Priester Józef Przywara, geboren am 25. Oktober 1940 in Eichtal bei Oppeln, Sohn von Stefan und Rozalia Przywara, geborene Grund. In seinem Heimatort verbrachte er die Kindheit. 1954 beendete er die Grundschule. 1958 bestand er das Abitur im allgemeinbildenden Lyzeum in Oppeln. Die weiteren Etappen seines Lebens waren Philosophieund Theologiestudium in Neisse, die er 1963 abschloss. Am 23. Juni 1963, erhielt er aus den Händen von Bischof Franciszek Jop, damaliger apostolischer Verwalter der bischöflichen Verwaltung in Oppeln, die Priesterweihe. Diese Feierlichkeiten fanden in der hiesigen Kathedrale statt.

In den Jahren 1963 bis1965 arbeitete er als Vikar in der St. Maria Aufnahme in den Himmel Kirchengemeinde in Ratibor. Von 1965 bis 1967 war er Vikar in der Kirchengemeinde Herz Jesu und St. Katharina in Tost. Weitere drei Jahre, von 1967 bis 1970 verbrachte er wiederum als Vikar in Gross-

Rauden und schließlich, von 1970 bis 1974, in der St. Barbara Gemeinde in Beuthen. In dieser Zeit begann er an der Päpstlichen-Theologischen Fakultät in Krakau zu studieren. Im April 1979 verteidigte er erfolgreich seine Diplomarbeit, unter dem Titel „Bycie cz³owiekiem w œwiecie wed³ug prof. Antoniego Kêpiñskiego” (Mensch sein in der Welt nach Professor Kêpiñski), die er unter der Leitung des Priesters, Professors Józef Tischner schrieb.

Am 16. Oktober 1974 übernahm Pfarrer Przywara St. Maria Rosenkranz Kirchengemeinde in Sudoll. Laut Dekret von Bischof Franciszek Jop wurde er im Dezember 1978 zum Vizedekan des Tworkauer Dekanats erklärt. Diese Funktion übte er zwei Sitzungsperioden lang von 1979 bis 1989 aus. Im Jahre 1988, nach vierjährigem Studium in Oppeln an der Filiale der Katholischen Universität in Lublin, verteidigte Priester Przywara seine Lizentiatsarbeit unter dem Titel „Przestrzeñ spo³eczna wed³ug Antoniego Kêpiñskiego jako œrodowisko pedagogiczno-katechetyczne.” (Der gesellschaftliche Raum nach Antoni Kêpiñski als pädagogisch- katechetische Umwelt). Später beendete er ein einjähriges Doktorat. Im September 1990 ernannte ihn Bischof Alfons Nossol zum Dekan des Tworkauer Dekanates. Die Pflichten eines Dekans erfüllte er zwei Sitzungsperioden lang in den Jahren 1990 bis 2000. Laut Dekret im September 2000 verlieh ihm Bischof Alfons Nossol den Titel eines Ehrendekans, und am Gründonnerstag 2003 erhob ihn dieser in den Rang des geistlichen Ratsherrn.

ZEITGESCHICHTE SUDOLLS Durch das über 30jährige Bekleiden des Amtes des hiesigen Kirchengemeindepfarrers entstand zwischen dem Priester Józef Przywara und den Pfarrkindern eine innere Bindung. Die Gläubigen nehmen gern und aktiv am religiösen Leben teil und unterstützen die Bau und Reparaturarbeiten, die ihr Seelsorger unternimmt.

80 ZEITGESCHICHTE SUDOLLS

Heutzutage zählt die Pfarrgemeinde Sudoll um die sechshundert Einwohner. Es gibt 24 Messdiener. Die in den Jahren 1904 bis 1905 im neogotischen Stil erbaute Kirche versetzt die Menschen in Entzückung. Ein Teil der Außenmauern ist aus roten Ziegeln gezogen, den Rest bedeckt weißbemalter Putz. Auf dem Kirchturm befinden sich ver-

goldetes Kreuz, Kugel und Hahn. Die Kugel symbolisiert die Welt, der Hahn erinnert an die Worte Jesus Christus, die er an Peter richtete: Und Jesus sprach zu ihm: Wahrlich, ich sage dir: Heute, in dieser Nacht, ehe der Hahn zweimal kräht, wirst du mich dreimal verleugnen. An der Außenseite der Kirche, an der Stelle wo das Schiff mit dem Presbyterium verbunden ist, befindet sich noch ein kleiner Turm, der mit einer vergoldeten Rosette endet. Hinter dem Ende des Presbyteriums ist eine vergoldete kleine Kugel angebracht. Im Giebel über dem Seiteneingang in die Kirche an der südlichen Seite, befindet sich eine Mutter Gottes Figur.

Die Gemeinde hat zwei Friedhöfe. Der erste, der „Alte” genannt, befindet sich auf dem Kirchenplatz. Es besteht seit den Zeiten des ersten Kirchleins. Auf ihm wurde ein Denkmal zu Ehren der im 2.Weltkrieg Gefallenen errichtet. Der zweite Friedhof, der „Neue” ist in der Priester Piotr Skarga Straße, gegenüber der Kirche. Er entstand in den 30 Jahren des 20. Jahrhunderts.

Es lohnt sich auch, das eindrucksvolle Innere der Kirche näher zu bringen. Der Hauptaltar bildet ein Triptik, in dem die 15 Geheimnisse des Rosenkranzes vorhanden sind. In dem linken Flügel sind die freudenreichen Geheimnisse abgebildet, in dem Rechten die schmerzhaften Geheimnisse und dazwischen die glorreichen Geheimnisse. In der Mitte der glorreichen Geheimnisse ist ein Bild von der Krönung der Heiligen Jungfrau Maria zu sehen. Den Raum über dem Triptik füllt ein Bild mit der Mutter vom heiligen Rosenkranz der Schutzheiligen der Kirche aus. Zu seiner linken Seite steht die Figur des Heiligen Petrus und zur Rechten die des Heiligen Paulus. Nach der Schließung des Altars kommen, die Szene der Verkündung des Herrn und die Gestalten der vier Evangelisten Matthäus, Markus, Lukas und Johannes zum Vorschein. Oben ist die Figur des Heiligen Michael untergebracht.

Auf der linken Seite befindet sich der Seitenaltar des Herzen Jesu, dargestellt mit dem Herzen Jesu,

zusammen mit den Figuren des Heiligen Aloisius und des Heiligen Nikolaus. Der auf der rechten Seite stehende Seitenaltar zeigt die Heilige Familie. Zusätzlich schmücken ihn die Figuren der Heiligen Barbara und der Heiligen Anna. An der schrägen linken Wand sehen wir dargestellt die Figur der Mutter Gottes von Fatima, unter ihr Skulpturen der im Fegefeuer leidenden Seelen, die nach der Mutter Gottes ihre Hände ausstrecken. Gegenüber dem Seiteneingang ist der Altar des Juda Thadeus.

Das Innere der Kirche verzieren zahlreiche Kirchenfenster. Im Presbyterium gibt es fünf davon.

Links das mit dem Heiligen Antonius, rechts mit dem Heiligen Augustin und drei weitere kleinere Fenster, die keine Heiligen darstellen, sondern nur neogotische Ornamentik. In dem Hauptschiff, vom Eingang schauend sehen wir links drei Kirchenfenster auf denen die Heiligen Florian, Laurentius, Hyacinth und zu sehen sind, rechts sehen wir Kirchenfenster mit den Heiligen Cäcilia, Katharine und Hedwig von Schlesien. Den Kirchenchor bereichern zwei große und ein kleines Kirchenfenster. Unter dem Chor erheben sich noch drei weitere kleine Fenster. Alle zeigen abstrakte Ornamentik.

Um das ordnungsgemäße, aktive und systematische religiöse Leben kümmert sich in der Kirchengemeine der Seelsorgerat, die Diözesansynode und drei Laiengemeinden: die Rosen des Rosenkranzes, Marianische Kongregation und der Dritte Orden.

Heutzutage zählt der Seelsorgerat elf Personen.

Vorsitzender ist Jerzy Seidler, sein Vertreter Józef Lamla. Zu den weiteren Mitgliedern gehören: Franciszek Ciemienga, Jerzy Czeka³a, Antoni Komor, Manfred NiedŸba³a, Weronika Parys, Werner Pawe³ek, Jan P³aczek, Ewald Urbas und Ewald Wyszkoñ. Zu der allerwichtigsten Aufgabe des Rates gehört die Hilfe in der Führung der Pfarrgemeinde. Zusammen mit dem Pfarrer stimmen sie die notwendigen Reparaturarbeiten ab und sorgen für den richtigen Ablauf der religiösen Ereignisse. Außerdem am zweiten Sonntag jedes Mo-

ZEITGESCHICHTE SUDOLLS 81

nats sammeln sie in Paaren im Katechetischen Saal Spenden für die Kirche.

Am 2. April 2002, am Osterdienstag, wurde in der Kathedrale in Oppeln feierlich die Diözesansynode ausgerufen. In Sudoll bilden sie die Mitglieder des Pfarrrats, die aus der Kurie kommende Unterlagen über das Kirchenleben bearbeiten.

Die Aktivität der ‚Rosen des Rosenkranzes’ in Sudoll, die wegen des 2. Weltkrieges unterbrochen war, wurde erst im Oktober 1974 wieder aufgenommen. Es gibt acht Gruppen des Rosenkranzes, der so genannten „Rosen” Jede Rose besteht aus 15 Personen, - soviel wie viel es RosenkranzGeheimnisse gibt. Jede Gruppe (Rose) hat ihre Leiterin. Täglich betet jede Person ein Gesätz, das die Leiterin an die Betenden verteilt.

Eine weitere Gemeinschaft ist Marianische Kongregation, auch in Polen Grono Dzieci Maryi (der Zirkel der Marienkinder) oder „Marianki” genannt. Ihre Aktivität wurde 1974 wieder aufgenommen. Diese Gemeinschaft vereinigt 50 junge Mädchen. Am jeden Sonntag im Monat treffen sie sich im Katechetischen Saal zu gemeinsamen Gebeten. Vier mal im Jahr, an Heiligen Drei Könige,

an Christi Himmelfahrt, Maria Himmelfahrt und Maria Empfängnis werden für die Marianische Kongregation Messen zelebriert. Bei der Feier der ‚Unbefleckten Empfängnis’ werden erstens die Kandidatinnen in die Gemeinschaft aufgenommen (sie bekommen dabei eine grüne Schleife) und zweitens werden neue Kandidatinnen gesucht (die wiederum eine blaue Schleife erhalten). Alle legen Gelöbnisse ab.

Seit der Vorkriegszeit besteht ununterbrochen bei der Kirchengemeinde der Dritte Orden also die franziskanische Laienbewegung. In Sudoll gehören zu dem Orden 40 Personen. Über 29 Jahre leitete ihn Józefa Michalski. Seit dem Jahr 2003 ist Paulina Ploch Oberin. An jedem zweiten Monatssonntag, nach dem nachmittäglichen Gottesdienst treffen sich die Mitglieder des Dritten Ordens zu gemeinsamen Gebeten. Die Messen für den Dritten Orden werden an folgenden Tagen gelesen: an Maria Empfängnis, am Tag des Heiligen Franziskus und zuletzt am ersten Weihnachtstag. Im festlichen Augenblick der Aufnahme in die Gemeinschaft legen sie vor einem Pater aus dem Franziskanerorden Gelöbnisse ab.

KALENDARIUM 1975-2005 1975: In der Pfarrgemeinde wurden viele Renovierungs- und Konservierungsarbeiten durchgeführt. Die allerdringendste Angelegenheit war, die Wasserableitung der Kirche und des Geländes ringsherum der Kirche in Ordnung zu bringen.

Bisher nämlich floss das Wasser von den Rinnen unter die Fundamente. Nachdem der Raum rundum der Kirche mit Betonröhren und Ableitungskästchen ausgerüstet wurde, gab es dieses Problem nicht mehr. Die Arbeiten ermöglichten die Betonierung des ganzen Geländes ringsherum der Kirche. Man vollendete die Reparatur der Kirchenturmsbedeckung. Die Außenfassade der Kirche wurde verputzt. Man kaufte eine Figur der Mut-

82 KALENDARIUM 1975-2005

ter Gottes mit der man eine alte, aufgrund der Kriegshandlungen zerstörte, ersetzte. Der Weg in die Kirche wurde beleuchtet. Durch den Umbau der Scheune und des Schuppens entstand ein Katechetischer Saal. Im Pfarrhaus installierte man die Zentralheizung. Es wurden an den Wegen stehende Kreuze erneuert: in der Richtung nach Benkowitz, neben der Familie Rostek, in der Richtung nach Bojanow, neben der Familie Riemel und zuletzt in der Richtung nach Studen, neben der Familie Bednarenka. Im Januar wurden die Rosen des Rosenkranzes berufen. Vom 16. bis 23. Februar ging Pater Stanis³aw Reczek der Missionarstätigkeit nach.

1976: Man bemalte das Innere der Kirche. Diese Arbeiten unternahm Herr Urbanek aus Kranowitz. Man vergrößerte das Presbyterium und beleuchtete die Stationen des Kreuzweges. Außerdem verputzte man die den Friedhof umgebende Mauer. In der Kirchengemeinde fanden fastenzeitliche Andachtsübungen statt, die der Franziskaner Pater Czes³aw aus Ratibor durchführte.

1977: Aufgrund der Lage (auf einem kleinen Hügel) der Kirche, war der Zutritt zur Kirche oftmals erschwert. Deswegen fertigte man in diesem Jahr die zum Gotteshaus führenden Treppen an. Es wurde die das Pfarrhaus umgehende Mauer verputzt, und auch der Katechetische Saal mitsamt der Pfarrei bemalt. Vom 27. Februar bis 3. März fanden fastenzeitliche Andachtsübungen unter dem Motto „Tage der katholischen Familie” statt.

Es predigte Redemptorist Pater Stefan Pengiel. Am 17. August bekam Priester Alfons Nossol die Bischofsweihe. An dieser Feier nahm eine Gläubigendelegation aus Sudol teil. Im Pfarrhaus wechselte man die Fenster aus.

1978: In der Kirche erneuerte man die Tür, verputzte das Innere des Turmes, wechselte die Fenster aus. Das Friedhofstor wurde repariert. Am 20.

Oktober, dem Tag der Gebete zu Füßen der Heiligen Mutter Maria von Tschenstochau, begab sich eine Delegation der Einwohner Sudolls nach Jasna Góra. Als am 16. Oktober Kardinal Karol Wojty³a zum Papst auserwählt wurde, vergaßen die Einwohner nicht, sich zu einem gemeinsamen Gebet zu versammeln.

1979: Das Jahr begann tragisch. Am 11 Januar, um 3:20 Uhr, brach in der Pfarrkirche Feuer aus.

Die Sakristei mit ihrer ganzen Ausstattung verbrannte völlig. Es verbrannten auch ein Mosaikfenster im Presbyterium, ein Teil der Messgewänder, die Fahnen, der Traghimmel, die Altarbedeckungen, eine Figur des Christus im Grab und eine Figur des Christus des Auferstandenen. Beschädigt wurde die Orgel. Zerstört wurden auch der hölzerne Kirchenchor und die Kirche verqualmt. Sehr schnell nach

diesem erschütternden Ereignis wurde der Innenraum neu gemalt. Man legte die Orgel und den Kirchenchor auseinander, und man ersetzte diesen mit einem größeren aus Stahlbeton. Es wurde auch die Sakristei erneuert. Am 18. März desselben Jahres war ein bedeutsames Ereignis die Feier des Goldenen 50jährigen Priesterjubiläums des aus Sudoll stammenden Priesters Prälat Franciszek Kotula, der in seinem Heimatdorf im Ruhestand lebte. Außerdem waren die Gemeindeseelen bewegt von der Pilgerfahrt des Heiligen Vaters Johannes Paul des II. in seine Heimat. Ein Teil dieser Gläubigen begab sich nach Tschenstochau.

1980: Das Neujahr begann man mit der Verehrung des Heiligen Sakraments. Am 11. Januar um vier Uhr nachts, ein Jahr nach dem tragischen Kirchenbrand, versammelten sich die Pfarrkinder zur Anbetung. So versammeln sich jedes Jahr am Neujahrstag und am 11. Januar die hiesigen Einwohner zur Anbetung, um an diesen schrecklichen Tag zu erinnern. Die fastenzeitlichen Predigten hielt Pater Stanis³aw Krok, Redemptorist aus Gleiwitz.

Im Mittelpunkt stand die Feier des 75jährigen Bestehens der Kirche. Am 1 Juni zelebrierte Bischof Antoni Adamiuk die Dankmesse, verbunden mit der Erteilung der Firmung. Auf dem Friedhof neben der Kirche wurde ein Granitdenkmal zu Ehren der im 2. Weltkrieg gefallenen und verschollenen Pfarrseelen aufgestellt.

1981: Es wurden alle an den Wegen stehende Kreuze und die St Urban Kapelle erneuert. Am 4.

Juni verstarb der pensionierte, aus Sudoll stammende Priester, Prälat Franciszek Kotula. Am vorletzten Sonntag im Juni organisierten die Gemeindeseelen eine Pilgerfahrt nach Ratibor zu der Mutter Gottes Kirche. Außerdem wurde der elektrische Antrieb der drei Glocken eingebaut, dies tat Herr Jan Rduch aus Godow. Zusätzlich wurden neue Bänke aus Lärchenholz angefertigt.

1982: In der Kirche erschienen die zwei neuen, nun mehr aus Lärchenholz gefertigten Beichtstühle. Die Pfarrkinder begaben sich nach Annaberg,

KALENDARIUM 1975-2005 83

wo die Kalvarienfeier zu Ehren der Schutzengel stattfand.

1983: Man vergrößerte die Pfarrkanzlei. Die fastenzeitlichen Bußübungen wurden vom Redemptorist aus Gleiwitz, Pater Alfons Ziober, durchgeführt. Ein wichtiges und wunderschönes Erlebnis war die zweite Pilgerfahrt des Heiligen Vaters nach Polen. Am 21. Juni fanden die Hauptfeierlichkeiten auf dem Annaberg statt, an denen auch zahlreiche Einwohner Sudolls teilnahmen.

Dieses Jahr brachte auch unangenehme Ereignisse mit sich: Der Organist verzichtete auf seine Arbeit und in den Schulen - genauer gesagt: in den Schulräumen, entfernte die Behörde zweimal die Kreuze. Dank der hartnäckigen Bitten und der Gebete, wurden die Kreuze erneut aufgehängt, das erste Mal am 14. September zur Feier der KreuzErhöhung und das zweite Mal am 15. Dezember.

1984: Zwei Vitrinenfenster auf dem Kirchenchor, die während des Feuers viel abbekommen haben, wurden von der Firma „Arbeitsraum für Bunte Kirchenfenster - Romaniuk” aus Siemianowitz restauriert. Es wurden wieder alle an den Wegen stehende den Kreuze erneuert. Eines davon, das Kreuz an der Kreuzung der Topolowa und Hulczynska Straßen, musste wegen der Erhebung der Fahrbahn um einen Meter gehoben werden und an einem neuen, Grundstein aus Beton aufgestellt werden. Die in der Kirchengemeinde verlaufenden fastenzeitlichen Andachtsübungen leitete Pater Hieronimus, Franziskaner aus Annaberg. Die Pfarrei schloss sich den Gebeten im ganzen Land für den entführten und bestialisch durch den Sicherheitsdienst ermordeten Priester Jerzy Popie³uszko an.

1985: Drei einheimische Tischler, Józef Duda, Hubert Urbas und Jerzy Czeka³a fertigten neue Kirchentüren an, sowohl die Zentraltür als auch die Seitentür. An Gräbern der im 2. Weltkrieg gefallenen Soldaten wurden anstelle der Holzkreuze Metallkreuze aufgestellt. Ein äußerst trauriges Ereignis war die Schließung der Hauptschule im Juni. Aber es fehlte auch nicht an erfreulichen Ereignissen. Am

84 KALENDARIUM 1975-2005

8. September legte der aus Sudoll stammende Bernard Sowik in der Kongregation der Gesellschaft des Göttlichen Wortes in Pieniê¿na, das ewige Gelübde ab. Dort wurde er am 22. September zum Diakon geweiht. An Weihnachten hielt er sich in Sudoll auf. In diesem Jahr wurden auch zwei Priesterberufungen registriert. Konrad Grela und Jan Wolnik meldeten sich nach dem Abitur beim Diözesialen Priesterseminar in Neisse. Vom ersten bis zum zweiten Sonntag der Fastenzeit leitete Redemptorist Pater Stanczyk Missionskurse.

1986: In der Kirche wurde die gesamte Heizung umgebaut. Das taten die in Sudoll wohnenden Werner Pawe³ek, Herbert Otlik, Stanis³aw £yko, Jerzy Rzytki und Pawe³ Iskra. Das allerwichtigste Fest war die Primiz des aus Sudoll stammenden Diakons Bernard Sowik, der am 18. Mai in Pieniê¿na die Priesterweihe erhielt. Seine Primizmesse feierte er in der St. Maria Rosenkranz Kirche in Sudoll am 31. Mai. 1987: Ein großes Erlebnis war der Besuch des Bischofs Alfons Nossols, der am 28. April das Sakrament der Firmung spendete und eine Besichtigung der Kirchengemeinde durchführte. Im November reiste Priester Bernard Sowik mit seiner Missionstätigkeit nach Kenia. Die fastenzeitlichen Andachtsübungen führte der Franziskaner aus Oppeln, Pater Honoriusz, durch.

1988: Ein sehr schönes und großes Erlebnis war das 25 jährige Priesterjubiläum des Pfarrers Józef Przywara. An diesen Feierlichkeiten am 25. Juni nahmen Gemeindeseelen, eingeladene Gäste und Priester aus dem ganzen Tworkauer Dekanat teil.

Die Predigt hielt Pfarrer Franciszek Konieczny. Der zweite freudige Tag war der 8. Dezember. An diesem Tage erhielten zwei aus Sudoll stammende Kleriker - Konrad Grela und Jan Wolnik - von Bischof Gerard Kusz die Lektoratweihen (ein Lektorat ist ein Kleriker, der in den geistlichen Dienst eingeführt wurde). Die fastenzeitlichen Andachtsübungen leitete Redemptorist Pater Kazimierz Smoleñ.

1989: Am 1 Oktober fanden die Hauptfeierlichkeiten zum Gedenken an die Gründung der selbstständigen Pfarrgemeinde Sudoll vor hundert Jahren. Das Jubiläum wurde mit der Ablassfeier zu Ehren der Mutter vom heiligen Rosekranz verbunden. Das feierliche Hochamt wurde von Bischof Gerard Kusch abgehalten. Die Gemeindeseelen bereiteten sich auf den erhebenden Tag durch die dreitägigen, vom Priester - Professor Janusz Czerski aus Neisse geleiteten Andachtsübungen vor.

1990: Am Sonntag, dem 30. September, wurde die Heilige Messe zum ersten Mal in der deutschen Sprache gelesen. Seitdem können sich die Gläubigen an jedem Sonntag, Feiertag und jeden Mittwoch an einer „in der Sprache des Herzens” gelesenen Messe beteiligen. Am 29. Oktober erhielten die aus Sudoll stammenden Konrad Grela und Jan Wolnik die Diakonweihen.

1991: Man erneuerte die Polychromie der Kirche. Zusätzlich wurden der Hauptaltar und die Nebenaltare, die Kanzel, das Taufbecken sowie die Orgel restauriert. Am 15. Juni erhielten die zwei oben genannten Primizianten von Bischof Alfons Nossol die Priesterweihe. Beide feierten ihre Primizmessen für die Kranken in ihrem Heimatort: Priester Jan Wolnik am 16. Juni, und Priester Konrad Grela am 22. Juni. Danach erteilten sie den Segen. Es wurden Figuren auf dem Friedhof und die an den Wegen stehenden Kreuze erneuert. An Weihnachten begann man mit der Ausgabe des Pfarrblattes „Nowiny parafialne” (Pfarrneuigkeiten).

1992: Die fastenzeitlichen Andachtsübungen leitete der Franziskaner Pater Jakub, Kaplan der Franziskanerinnen aus Kreuzenort. In die Kirche beschaffte man die Reliquien des gepriesenen Liborius Wagner aus der Diözese in Würzburg. Er war Pfarrer in Altenmünster und fand den Märtyrertod in der Zeit des 30-jährigen Krieges.

1993: Am 18. April besuchte Bischof Jan Kopiec die hiesigen Einwohner. Er spendete das Sakrament der Firmung und unternahm eine Besichtigung der Kirchengemeinde. Am 8. August feierte der aus

Sudoll stammende Pfarrer Herman Urbas hier sein 40jähriges Priesterjubiläum. Am 1. September kam wiederum Bischof Kopiec nach Sudoll. Aus Anlass des Schuljahresbeginns zelebrierte er die Heilige Messe und weihte die Schule und den Kindergarten ein, die nach acht Jahren wieder eröffnet wurden. In diesem Jahr fand auch die Einkleidung des hiesigen Klerikers Eugeniusz Ploch statt.

1994: Es wurden alle Kirchentüren bemalt. Auf dem Friedhof schloss man die Umzäunungsarbeiten ab. Die bisherige Religionslehrerin Jadwiga Jambor trat in den Borromäerinnen - Orden ein.

1995: In diesem Jahr ereignete sich die Feier der Peregrination des Bildes der Mutter Gottes von Tschenstochau. Auf diese Feier bereitete sich die Pfarrgemeinde besonders vor. Am Anfang des Jahres wurden Missionspredigten gehalten, und vom 7. bis 10. November fanden unter der Leitung von Pater Grzegorz Bartkowski, eines Redemptoristen aus Gleiwitz, Andachtsübungen statt. Die Bewohner schmückten festlich ihre Häuser und Straßen, um der Allerheiligen Jungfrau Maria Ehre und Bewunderung zu erweisen. Am 11. November um 16.00 Uhr wurde eine Andacht des Erwartens abgehalten. Das Bild, von Bojanow kommend, begrüßten die Pfarrseelen feierlich mit dem Kirchenlied „O Maryjo witam Ciê...” (Maria, wir dich grüssen...), das dreimal gesungen wurde. Man empfing es bei dem Kreuz in der Juliusz Korczak Straße. Dieses Kreuz gedenkt an das Bestehen des ersten Kirchleins in Sudoll - Marias Verlobung - auch Gratialkirche genannt. Angekommen in der Kirche wurde das Bild vom Pfarrer beweihräuchert, und die Gläubigen sangen dreimal „O Maryjo Królowo Nasza...”

(Maria Unsere Königin...). An der Zeremonie nahmen Priesterdiakon Eugeniusz Ploch und Priesterdiakon Grzegorz Kokot teil. Nach der Begrüßung durch den Herrn Pfarrer und die einzelnen Stände (Kinder, Frauen, Männer, Messdiener, Deutsche Minderheit und hiesige Feuerwehr), begann die feierliche Messe. Nach ihr begann dann für die Rosen des Rosenkranzes, für die Jugend und die Erwach-

KALENDARIUM 1975-2005 85

senen die Zeit des Wachens. Um 21 Uhr begann das Gebet von Tschenstochau, das so genannte „Apel Jasnogórski”. Es wurde von Pater Czes³aw Matras, dem Kustos des Bildes aus Jasna Góra, geführt. Um 22 Uhr trafen sich die Verehrer des Heiligen Franziskus mit den Anbeterinnen Marias. Um 22 Uhr wurde eine Andacht für Verstorbene abgehalten.

Danach begaben sich alle Teilnehmer in einer Kerzenprozession auf den Friedhof. Um 24 Uhr wurde eine Mitternachts - Marienmesse von den aus der Pfarrgemeinde stammenden Priestern Brunon Ploch, Jan Wolnik und Konrad Grela, gelesen. Von ein Uhr bis sechs Uhr fand das Wachen der einzelnen Straßen statt. Um 6.30 sang man Stundengebete zu Ehren der Heiligen Jungfrau Maria. Um 7.00 Uhr wurde eine Messe gelesen und danach ein Rosenkranz abgebetet. Weiter um 9.00 war eine Messe für Kranke. Danach wurde das Sakrament der Kranken gespendet und der Lourdische Segen erteilt. Um 15.00 Uhr begann dann die von Bischof Jan Kopiec zelebrierte Abschlussmesse. Man sang das Lied „Nie opuszczaj nas...” (Verlasse uns nicht) und es wurden Gebete gesprochen, verbunden mit dem Akt der Hingabe der ganzen Kirchengemeinde, sich in den Schutz der Heiligen Jungfrau Marias zu begeben. Mit dem Lied „O Maryjo ¿egnam Ciê...” (Maria wir verabschieden Dich) überführte man das Bild nach Benkowitz. Der Tag des 11. November war ein besonderer, denn an demselben Tag 1804 wurde das erste Marias-Verlobung- Kirchlein eingeweiht.

1996: Am 11. Februar organisierte die zur Pfarrei gehörige Organisation „Caritas” ein Treffen für Senioren und Kranke. An diesem Tag feierte man den Welttag der Kranken. Am 19. Oktober fand eine Seniorenpilgerfahrt aufs Grab der Heiligen Hedwig von Schlesien nach Trebnitz statt. Am 25. Mai erhielt Priester Eugeniusz Ploch die Priesterweihe.

Seine Primizmesse feierte er in Sudoll am 26. Mai. Ebenfalls ein bedeutendes religiöses Ereignis war die Anwesenheit der Figur Mutter Gottes von Fatima in der Mutter Gottes Kirche in Ratibor.

86 KALENDARIUM 1975-2005

1997: Infolge des Hochwassers, das fast das ganze Land traf, erlitt auch das Pfarrhaus Schaden. In den Tagen vom 18. bis 25. Januar schloss sich die Kirchengemeinde den gemeinkirchlichen Gebeten für das Vereinigen der Christen an.

1998: Man beendete den Bau der Friedhofskapelle, die Bischof Alfons Nossol am 31. Mai einweihte. Am 22. März organisierte „Caritas” eine Fahrt nach Stadniki zur Aufführung des Leidens Christi in der Inszenierung der Herz Jesu Brüder.

Am 8. Dezember, wie jedes Jahr am Maria Unbefleckte Empfängnis Fest, fand während der Abendmesse die Zeremonie der Aufnahme in die Marianische Kongregation statt.

1999: Pfarrseele Diplom Ingenieur Józef Bauer baute und setzte in der Kirche eine Digitalanzeigetafel in Betrieb, die die Kirchenliedernummern anzeigt. Man begann mit der Generalreparatur des Kirchturmes, der während des 2.Weltkrieges beschädigt wurde. In der in dem Kirchturm angebrachten Kugel gab es 29 Löcher von den Geschossen. Die Reparaturarbeiten führte Ewald Wyszkoñ durch. Jerzy S³anina aus Rybnik deckte den Turm mit Messingblech ab. Das Kreuz und den Hahn fertigte Jerzy Seidler zusammen mit seinem Sohn Krzysztof an. Für die Vergoldung zuständig war Wilhelm Kucharczyk. Der aus Annaberg kommende Franziskaner Pater Leszek führte die fastenzeitlichen Bußübungen durch. Der Bischof Jan Kopiec nahm die Einladung an, an dem „Osterreiten” teilzunehmen. Ende Oktober feierte die aus der Kirchengemeinde stammende Schwester Eulogia Urbas ihr 50jähriges Jubiläum des Ordenslebens.

2000: Ein Teil des Kirchendaches wurde ausgewechselt. Jerzy Seidler, Krzysztof Seidler, Werner Pawe³ek, Reinhard Fojcik, Ewald Wyszkoñ, Oswald Urbas, Antoni Komor und Erwin Kubik brachten Jalousien für den Kirchenturm an. Anfang März starb der langjährige Küster Jerzy Ploch. Die Einwohner nahmen an der Pilgerfahrt zu der Jubiläumskathedrale nach Oppeln teil. Am 17. Mai wurde der Hauptschule in Sudoll der Name des Johannes Paul des II

gegeben. Der Pfarrer Infulat Marian ¯agan weihte das Gebäude, an der feierlichen Messe nahm Pfarrer Józef Przywara teil, der auch die Fahne (Standarte) einweihte. Am Sonntag dem 10. September begaben sich die Pfarrkinder auf eine Pilgerfahrt zur St. Anna Jubiläumskirche nach Kreuzenort.

2001: Man beendete die mit der Dachbedeckung verbundenen Arbeiten. Ferner restaurierte man die Figur der Mutter Gottes auf der Kirchturmspitze Es wurden neue Lautsprecher installiert. Die Wegkreuze, das eine bei der Kirche und das zweite in der Topolowa Straße, wurden erneuert. Die Fastenzeitlichen Bußpredigten hielt Pfarrer Gerard Strzedu³a, der Kanzler der Kurie in Oppeln. Am 2.

September schenkten die Pfarrseelen aus Altenmünster der Kirchengemeinde eine Schnitzfigur des seligen Liborius Wagner. Zuletzt wurden in der Kirche die Mosaikfenster gesäubert, durchverbleit und zwischen zwei Scheiben angebracht.

2002: Man führte die Reliquien der Heiligen Schwester Faustyna nach Sudoll herbei, die jetzt während der feierlichen Messen auf dem Hauptaltar aufgestellt werden. Die fastenzeitlichen Predigten hielt Franziskaner-Pater Justyn Przyby³a aus Ratibor. Die Konstruktion des Katechetischen Saales wurde völlig verändert. Man wechselte alle Fenster (geschenkt von Franciszek Waniek aus Studen) aus. Auch im Pfarrhaus wurden fünf Fenstern ausgewechselt, finanziert von Pfarrer Przywara.

2003: Pfarer Józef Przywara feierte sein 40jähriges Priesterjubiläum, und am 10. August durfte

der aus der Kirchengemeinde stammende Pater Herman Urbas sein goldenes Priesterjubiläum feiern. Am 28. September begaben sich die Gemeindeseelen auf eine Pilgerfahrt in die Kathedrale nach Oppeln aus Anlass des 300jährigen Jubiläums des sich in der Kathedrale befindlichen Bildes der Mutter Gottes von Oppeln. Sie brachten dann eine Gedenkkopie des Bildes nach Sudoll. Die Figur der Mutter Gottes von Fatima bekam an Stelle des aus 12 Sternen bestehenden Kranzes, eine originelle Krone. An der Nordseite des Pfarrhauses wurden vier Fenster ausgewechselt.

2004: In die Kirche brachte man sieben neue Kronleuchter an. Im Presbyterium wechselte man die Beleuchtung aus. Es wurden 26 liturgische Kerzenständer, ein Kessel fürs Weihwasser, zwei während der Prozession des Heiligen Sakraments benutzten Laternen und auch die Ewige Lampe erneuert. Außerdem wurden auf dem Kirchenchor drei flammende Wandlampen befestigt. Das Tabernakel wurde vollständig sowohl von innen als auch von außen erneuert. Ebenso die an den von innen vergoldeten Türchen befestigten goldenen Engel.

Ebenfalls renovierte man die Altarschellen, die Glocke an der Sakristei, das kleine Weihrauchfass und den Gong.

2005: Im Februar begannen die generellen Renovierungsarbeiten der Kirchenorgel für das bevorstehende Fest der Jahrhundertfeier der Kirche (29. Mai).

DIE AUS SUDOLL STAMMENDEN PRIESTER Priester Walenty Wiskoni, geboren am 13 Februar 1789. Er gilt als der wahre Stifter der Pfarrgemeinde Sudoll. Die Priesterweihe erhielt er am 6. Januar 1813. Vom Februar 1814 bis zum 7. Mai 1819 war er Vikar in der St. Nikolaus Kirche in Ratibor. In der gleichen Funktion wirkte er auch in Lochnia. Später war er für kurze Zeit

Verwalter der Pfarrgemeinde Pawlowitz. Am 24.

Mai 1820 übernahm er, eingeführt vom Ratiborer Dekan, Prälat Zolondek, das Pfarramt in Rudnik. Während seiner Zeiten renovierte man die Kirche in Rudnik, und auch das Dach der Kirche wurde neu bedeckt. Außerdem erneuerte man das Pfarrhaus. Leider musste er ab 1858 das Predigen

DIE AUS SUDOLL STAMMENDEN PRIESTER 87

aufgeben, eine schwere Lungenkrankheit und eine Erkrankung der Atemwege erlaubten es ihm nicht mehr. Am 3. August 1863 legte er sein Pfarramt offiziell nieder. Jedoch bis zu seinem Lebensende wohnte er im hiesigen Pfarrhaus und bekam jährlich 100 Taler und das Einkommen aus dem 1/8 des Gartens. Seinem Nachfolger hinterließ er 1, 62 ha. des Feldes. Aus Anlass seines goldenen Priesterjubiläums wurde er mit dem Roten Adler der IV. Klasse ausgezeichnet. Er starb am 19. März 1866 in Rudnik. Über seinem Grab, das sich in der Nähe der Kirche befindet, steht ein Granitkreuz mit der Inschrift: „Valentius Wiskoni Parochus Rudnicensis natus Sudolii XIII. Februarii MDCCLXXXIX obit in Domino XIX Martii MDCCCLXVI.” Priester Augustyn Rostek wurde am 5. November 1829 geboren. Die Priesterweihe erhielt er am 30. Juni 1860 in Breslau. Seinen Dienst in Namen Gottes begann er als Vikar in Slawikau. Seit dem 11. Februar 1866 war er Verwalter der Kirchengemeinde in Rogow und ab dem 25. November auch der Pfarrer in diesem Ort. Im Zeitraum vom 5. Juni 1872 bis Ende des Jahres 1887 leitete er die Pfarrgemeinde Sakrau. Trotz der Rheumakrankheit, die ihn sehr plagte, begann er im Januar 1888 mit seinen seelsorgerischen Tätigkeiten in den Ortschaften des Dekanats Zawada, das er laut Dekret vom 5. Dezember 1890 zum Rang einer Kirchengemeinde erhöhte. Am 31. Dezember 1890 wurde er gesetzlich zum Verwalter der Kirchengemeinde. Er starb am 19. Dezember 1894. Beerdigt wurde er in Zawada, wo sich bis heute sein Grab befindet.

Priester Alfred B³a¿ej Zacharzowski, geboren am 3. Februar 1867. Seine Eltern waren Julianna und Józef. Im Alter von 24 Jahren trat er in den Orden der Salvatorianer in Rom. Seine Primizmesse feierte er am 15. August 1900 in Sudoll, bald darauf wurde er zum ersten Vorgesetzten des Salvatorianerkollegiums in Kunzendorf. Dort verstarb er am 1. Mai 1911.

88 DIE AUS SUDOLL STAMMENDEN PRIESTER

Priester Johann Ploch, geboren am 4. März 1886. Er war Sohn von Wincent und Antonina, geborene Urbisch. Die Priesterweihe erhielt am 17. Juni 1909 in Breslau. In den Jahren 1909 bis 1913 arbeitete er als Vikar in Groß-Chelm (Kreis Pless), ab Mai bis Juni 1913 wiederum als Vikar in Markowitz bei Ratibor. Danach bis 1922 als Seelsorger in der Unsere liebe Frau vom Berg Karmel Kirchengemeinde in Imielin. Die folgenden vier Jahre (1922-1926) verbrachte er als Kuratus in Roschkowitzwald. Am 22. Juli 1926 wurde er zum Pfarrer der Herz Jesu Pfarrgemeinde in Thurze im Kreis Ratibor. Bis 1959 erfüllte er die Pflichten des Coseler Dekans. Er starb am 2. Februar 1970 und wurde auf dem Friedhof in Thurze begraben.

Priester Franz Kotula wurde am 7. Mai 1905 als Sohn von Józef und Paulina aus dem Hause Paletta geboren. Er war Mitglied der Heiligen-Familie-Versammlung in Krakau, wo er am 16. März 1929 die Priesterweihe erhielt. Während des 2.

Weltkrieges war er Gefangener in den Konzentrationslagern Sachsenhausen und Dachau. 1948 übernahm er die Kirchengemeinde des Heiligen Kreuzes in Stettin. Dort wurde er zum Prälat ernannt. Mitte November 1974 kam er dann nach Sudoll zurück, wo er als Pensionär bei den seelsorgerischen Arbeiten in der Pfarrgemeinde und im ganzen Dekanat aushalf. Er starb am 4. Juni 1981 und wurde auf eigenen Wunsch zusammen mit seinem Vater in Sudoll auf dem neuen Friedhof begraben.

Priester Herman Urbas, geboren am 27. Mai 1916. Seine Eltern waren Józef und Marianna, geborene Jendrzejczyk. Die Priesterweihe erhielt er am 12. Juli 1953. Am 4. April 1936 trat er in die Kongregation der Missionare der Heiligen Familie. Auf Grund des 2. Weltkrieges (eingezogen als Soldat) brach er sein Studium ab. Nach der Rückkehr aus der Gefangenschaft fing er wieder mit dem Studium an, dies aber schon in Deutschland. Am 12. Juli 1953 erhielt er die Priesterweihe und über-

nahm dann die Kirchengemeinde Wollbach. Er beteiligte sich an der seelsorgerischen Tätigkeit in einer der deutschen Schulen. Zurzeit lebt er in Ruhestand, den er ihm Kloster der Heiligen Familie in Lebenham verbringt.

Priester Brunon Ploch, geboren am 18. April 1944. Sohn von Józef und Teresa, geborene Kudelka. Die Priesterweihe erhielt er am 23. Juni 1963 in Oppeln. Als Vikar arbeitete er in Groß- Stein. Dort übernahm er im Mai 1970 die Pfarrgemeinde, nach dem der bisherige Pfarrer Bitner verstarb. Nach einiger Zeit wurde er zum Ehrendekan. Seit August 1986 leitet er die Kirchengemeinde in Sosnitza.

Priester Alojzy Kotula, geboren am 9. Juni 1944. Seine Eltern waren Alojzy und Anna, geborene Klemenz. Die Priesterweihe erhielt er am 15.

Juni 1969. Als Vikar arbeitete er in Ratiborhammer, Siolkowice und in Haagen. 1974 übersiedelte er nach Deutschland und übernahm dort die Kirchengemeinde Unna Massen. Zur Zeit erfüllt er seine Pflichten in Iserlohn.

Priester Zygfryd Strzedu³a wurde am 16.

April 1939 geboren. Seine Eltern waren Feliks und Agnieszka geborene Libowska. Die Priesterweihe erhielt er am 15. Juni 1969. Seine Primizmesse feierte er in Studen, wo seine Eltern wohnten.

Zurzeit führt er seinen geistlichen Dienst in Deutschland aus.

Priester Bernard Sowik, geboren am 23.

März 1960. Sohn von Jerzy und Krystyna aus dem Hause Borek. Nach Abschluss des Gymnasiums trat er der „Gesellschaft des Göttlichen Wortes” in Pieniê¿na bei. Nach dem Studium, am 17. Mai 1986, erhielt er die Priesterweihe. Im November 1987 ging er mit seiner Missionsarbeit nach Kenia, und später auf die Philippinen.

Priester Konrad Grela wurde am 15. November 1966 geboren als Sohn von Józef und El¿bieta aus dem Hause Marciñska. Die Priesterweihe erhielt er am 15. Juni 1991 in Oppeln. Als Vikar diente er in Ostroppa bei Gleiwitz und 1994 in Stollarzowitz und in Tost.

Priester Jan Wolnik, geboren am 12 Dezember 1966, Sohn von Alojzy und Anna geborene Rostek. Jan Wolnik erhielt seine Priesterweihe am 15. Juni 1991 in Oppeln. Er arbeitete als Vikar in Himmelwitz, in Tillowitz und in der Seligen Ceslaus Kirchengemeinde in Oppeln. Später übernahm er als Pfarrer die St. Nikolaus Kirchengemeinde in Ligota Prószkowska.

Priester Eugeniusz Ploch, geboren am 8 März 1971, Sohn von Jerzy und Paulina, geborene Kotula. Die Priesterweihe erhielt er am 25. Mai 1997 in Oppeln. Zurzeit studiert er an der katholischen Universität in Lublin.

AUS SUDOLL STAMMENDE ORDENSBRÜDER Bruder Walery (Walery Jakubietz), geboren am 29. November 1893. 1911 trat er der Kongregation der Salvatorianer in Wien (Habsburgerstraße) bei. Ab dem 16. Juni 1914 hielt er sich in Hamburg auf, wo er das ewige Ordensgelübde ablegte.

Dort starb er am 20. Januar 1973. Begraben wurde er auf dem Ordensfriedhof.

Bruder Bertinus (Franciszek Micha³ Wollnik) wurde am 29. September 1915 geboren. 1934 trat er in den Orden der Salvatorianer in Wien

(Heinzendorferstraße) ein. Das erste Gelübde legte er am 8. Dezember 1935 ab. Ein Jahr später trat er für sechs Monate den „Arbeitsdienst” im HitlerDeutschland an. Danach diente er beim Militär.

1950 kam er aus der russischen Gefangenschaft zurück. Seit 1951 besuchte er Salvatorianerkolleg in Klauchheide bei Padeborn.

AUS SUDOLL STAMMENDE ORDENSBRÜDER 89

AUS SUDOLL STAMMENDE ORDENSSCHWESTERN Schwester Aidana (Wincentia Urbas) geboren im Juni 1875, Tochter von Ludwik und Antonia, geborene Bohr. Im Juni 1904 trat sie in die Kongregation der Schwestern vom göttlichen Erlöser in Wien ein, wo sie am 24. Februar 1939 starb.

Schwester Siegberta (Antonia Wiskoni) wurde am 8. September 1879 geboren. 1902 trat sie in die Kongregation der Töchter vom göttlichen Erlöser in Wien. Sie arbeitete in einem Wiener Krankenhaus.

Schwester Maria Thelfreda (Józefa Popella). Tochter von Anastazy und Antonia geborene Wyszkoñ Im Jahre 1903 trat sie in die Kongregation der Schwestern vom göttlichen Erlöser ein. Sie starb 1955.

Schwester Rogata (Konstantyna Michalska) geboren am 22. Juni 1883. Tochter von Ignacy und Józefa. Am 15. Juni 1904 trat sie in die Kongregation der Schwestern vom göttlichen Erlöser in Wien ein. Das Gelübde legte sie im Juni 1908 ab. Im 1. Weltkrieg arbeitete sie in einem Frontkrankenhaus.

Schwester Maria Honorina (Katarzyna Rostek) geboren am 12. Februar 1884. Ihre Eltern waren Franciszek und Marianna, geborene Zacharzowska. Am 7. Januar 1905 trat sie in die Kongregation der Schwestern von der Liebe Gottes in Wien (an der Jacqinstraße) ein. Am 21. November 1905 fand ihre Einkleidung (feierliche Anlegung der Ordenskleidung) statt. Ein Jahr später am 21. November legte sie das erste Gelübde und am 16. Januar 1913 das ewige Gelübde ab. Ihr ganzes Leben kümmerte sie sich im Orden um die Wirtschaft und um den Ordensgarten. Sie starb am 20. März 1958.

Schwester Theomista (Marianna Popella).

Tochter von Anastazy und Antonia, geborene Wyszkoñ, wurde 1886 geboren. 1905 trat sie in die

Kongregation der Schwestern vom göttlichen Erlöser ein. Sie starb zwei Jahre später.

Schwester Romedia (Józefa Kottula) wurde am 19. Dezember 1888 geboren. Ihre Eltern waren Tomasz und Joanna aus dem Hause Rostek.

1905 trat sie in die Kongregation der Schwestern vom göttlichen Erlöser ein. 40 Jahre hindurch arbeitete sie als Krankenschwester in einem Kinderkrankenhaus in Scheibbs, Össtereich.

Schwester Melitia (Maria Kotulla) geboren am 26. September 1899. Im April 1927 trat sie in eine uns nicht bekannte Kongregation ein. Im Jahre 1962 wanderte sie nach Deutschland aus. Später hielt sie sich in der Nähe von Troppau auf.

Schwester Bernadeta (Katarzyna Urbas) wurde am 13. Dezember 1902 in Lekartow geboren. Sie wohnte in Sudoll. Sie war Angehörige der Ursulinen Kongregation in Ratibor. Nach dem 2.

Weltkrieg zog sie zusammen mit den Ratiborer Ursulinen nach Offenbach am Main.

Schwester Marta (Maria Pustelnik), geboren um das Jahr 1904 in Darkovitz (Tschechien).

Im Alter von 12 Jahren wurde sie von Józef und Johanna Wischkony adoptiert. 1927 trat sie in den Ursulinen Orden in Ratibor ein. Ihr weiteres Schicksal ist nicht bekannt.

Schwester Maria Eulogia (Amalia Katarzyna Urbas) geboren am 25. November 1924. Tochter von Józef und Marianna, geborene Jendrzejczak. Am 2. März 1948 trat sie in die Kongregation der Schwestern Mägde von der unbefleckten Empfängnis in Leœnica ein.

Schwester Benedykta (Ró¿a Maria Libowska), wurde am 9. September 1931 geboren. Am 15. Januar 1952 trat sie der Kongregation der Marienschwestern von der unbefleckten Empfängnis in Breslau bei.

90 AUS SUDOLL STAMMENDE ORDENSSCHWESTERN

PPFERDEPROZESSIONEN (OSTERREITEN) IN SUDOLL Die Kulturforscher streiten sich bis heute um den Anfang und die Herkunft des Pferdeumzuges. Viele Spuren führen in die vorchristlichen Zeiten, zum Solarkult hin. Es sind Darstellungen von einer durch ein Pferdegespann gezogenen Sonne bekannt, die aus der Bronzezeit stammen. Wiederum aus dem Mittelalter kommt der Brauch der Besichtigung der Landgüter durch den Feudalherren, auf die er immer ausritt. Dies hatte sowohl einen gesetzlichen (amtlichen) als auch rituellen (zeremoniellen) Charakter. Auch darin sollte man den Ursprung der späteren Reiterprozession suchen. Ein weiterer Faden des uns interessierenden Brauches ist fest mit der Jahreszeit verbunden, in der er stattfindet, Sicherlich schon in heidnischen Zeiten, im Frühling, in der Phase der Vegetationsdauer der Pflanzen, betete man um eine reiche und gute Ernte. Forscher, die zu dieser These neigen, sind der Meinung, dass die Kirche die einst in der Bevölkerung althergebrachte Sitte zu einem christlich geprägten Gesicht umgestaltete. Es ist auch möglich, dass in den Anfängen die Osterprozession primär die Felder vor Hagel und anderen Naturkatastrophen schützen sollte und in zweiter Linie die Rolle eines Bittgottesdienstes spielte.

Es besteht auch keine Einigkeit, wenn es um die Frage geht, woher der Brauch der Pferdeprozession in Schlesien kommt und seit wann er hier praktiziert wird. Deutsche Forscher sind mehrheitlich der Meinung, dass den Brauch zwischen dem 11. und 14. Jahrhundert die deutschen Ansiedler mitbrachten. Die polnischen Ethnologen weisen wiederum auf seine slawische Wurzel hin. Die Probleme mit den Versuchen, den Ursprung des Umreitens der Felder festzusetzen, bespricht ausführlich Kornelia Lach in ihrem Buch „Wierzenia, zwyczaje i obrzêdy. Folklor pogranicza polsko-czeskie-

go.” (Aberglaube, Sitten und Bräuche. Folklore des polnisch-tschechischen Grenzgebiets.)

In Schlesien und Mähren verbreitete sich die Sitte eines Pferdeumzuges im 17. und 18. Jahrhundert. Er wurde unterschiedlich genannt und trug überwiegend deutsche Bezeichnungen: Saatreiten, Kornreiten, Georgritt, Flurritt, Flurreiten, Emausreiten, Osterreiten; man traf aber auch sowohl mährische za Bohem als auch polnische, dialektische krzy¿oki - Benennungen.

Heutzutage finden in der Ratiborer Gegend die Umritte der Felder in der Osterzeit in Benkowitz, Gross Peterwitz und Sudoll statt, und im Dezember sogar in Krzanowitz. Analog finden die Reiterprozessionen auch heute noch in einer deutschen Ortschaft namens Wurzach statt. Verbunden sind sie mit der Reliquie des Heiligen Blutes, die aus der privaten Sammlung des Papstes Innocent XII. kommt. 1693 wurde sie einem unbekannten Pilger aus Deutschland geschenkt. Der brachte sie nach Wurzach und legte sie auf den so genannten Gottesberg. Seit dieser Zeit pilgern jährlich Tausende von Menschen dorthin. Doch erst am 13.

Juli 1928 wurde die Feier der Anbetung des Heiligen Blutes als kirchliches Fest aufgenommen. Am Tage vor der Feier wurde auf dem Gottesberg ein Gottesdienst mit einer Predigt abgehalten. Am nächsten Tag, vor dem Sonnenaufgang um 6 Uhr 15, begann die Reiterprozession. Eröffnet wurde sie von einem jungen Landwirt, der mit der Reliquie auf einem Pferd ausritt. Weiter versammelten sich Bewohner aus Wurzach, Pilger sowie der Kirchenchor, das Orchester und Personen mit Fahnen. Das letzte mal vor dem 2. Weltkrieg fand die Prozession 1939 statt. Nach dem Krieg 1946 wurden die Prozessionen wieder aufgenommen, und bis heute spielt sich dieses Ereignis jedes Jahr ab.

PPFERDEPROZESSIONEN (OSTERREITEN) IN SUDOLL 91

Die Reiterprozession in Sudoll findet am zweiten Osterfeiertag statt. Es nehmen Reiter und Kutschenfahrer aus Sudoll sowie Gäste aus vielen Ortschaften aus dem Ratiborer, Rybniker und Loslauer Kreis daran teil. In den letzten Jahren kamen die Teilnehmer aus Kokoschütz, Reinschdorf, Lohnau, Rudnik, Hohenbirken, Buckau, Kobilla, Pogrzebin, Kornowatz, Rybnik, Kreuzenort, Kamin und Roschkau.

Die Vorbereitungen beginnen schon zwei Wochen vor den Feierlichkeiten. Vor allem die Reiter sorgen für ihre Pferde, Anzüge und Pferdegeschirr.

Die Reitpferde werden sorgfältig gesäubert, gestriegelt (vor allem Mähne und Schwanz), der Schmied sorgt für neue Beschläge. Das Pferdegeschirr schmückt man reichlich mit Flittern und polierten Nieten. Den zusätzlichen Reiz geben den Pferden bunte Fransen, Schleifen und Metallschmuck.

Die Pferdehufen werden poliert und bemalt. Es findet Reittraining statt. Die Menschen, die im Dorf Pferde züchten, machen es meistens schon in Gedanken an die Feier. Alle Einwohner räumen ihre Höfe auf. Kurz vor Ostern schwebt im ganzen Dorf etwas in der Luft, es ist der Duft des von den Wirtinnen gebackenen Kuchens.

Am Ostermontag nach der Frühmesse kommen aus verschiedenen Orten Reiter mit ihren Pferden nach Sudoll an. Für die Ordnung sorgen die Vertreter der Freiwilligen Feuerwehr, die die Teilnehmer zu den entsprechenden Höfen führen. Es passiert oft, dass die Reiter alleine schon wissen, wo sie sich hingeben sollen, weil man die Höfe auch selten tauscht. Dort bleiben die Teilnehmer des Festes - noch die letzten Vorbereitungen treffend - bis zum Mittag. Sie legen festtägliche Kleidung an, in der Regel sind das weiße Hose und bunte (rote, schwarze, dunkelblaue) Reiterjacken. Die Köpfe bedecken sie mit einer Kappe, der sogenannten „d¿okejka”, auf die Füße ziehen sie glänzend auspolierte Langschäfter an.

Gegen 12 Uhr schließt sich den vor dem Pfarrhaus singenden Gläubigen das Orchester aus Stu-

den an. Um 12.30 Uhr beginnen in der Kirche die Glocken zu läuten. Es ist das Zeichen, dass sich die Reiter mit ihren Pferden vor dem Pfarrhaus sammeln sollen. Sie stellen sich zu zweien auf und bilden einen langen Zug. Der Pfarrherr erteilt allen Versammelten den Segen. Wenn es 13 Uhr schlägt, hört das Orchester auf zu spielen. Œpiewok (Sänger) Pawe³ Konieczny, auf dem Pferd sitzend, macht ein Zeichen des Kreuzes und beginnt Gebete zu sprechen: „Vater Unser”, „Gegrüßet seist du Maria”, „Ehre sei dem Vater”.

Nachher beginnt man die Litanei von allen Heiligen zu singen: „Heiliger... bitte für uns, Gedenke an uns, wir bitten Dich, Herr Jesu Christ, Marias Sohn, dass du uns in der Not hilfst, dass du uns nicht vergisst durch deinen bitteren Tod. Christus höre uns.” Man wiederholt dieses Flehen bei jedem Heiligen.

Wenn das Singen der Litanei beim Heiligen Michael angelang ist, fährt das Gefolge Richtung Woinowitz los. Die Litanei wird durch die ganze Prozession gesungen. In der ersten Kutsche fährt einer der Einwohner und hält das Kreuz. In der zweite der Pfarrer mit dem zur Feier eingeladenen Bischof. In der dritten die Priester aus den Nachbarsorten. In der vierten die Stellvertreter der Behörden des Ratiborer Kreises, in den nächsten die Familie des Kutschenbesitzers oder eine Gruppe von ausgewählten Einwohnern Sudolls.

Die erste Station (der Sockel, genannt ‚Kreuz am Wege Gottes Leiden’ mit der Inschrift „Heiligstes Herz Jesu, sei meine Rettung”) spielt sich bei der Kreuzung an der Grenze der hiesigen Felder zwischen Sudoll und Woinowitz ab. Die Gläubigen sprechen fünfmal das „Vater Unser”, „Gegrüßet seist du Maria”, „Ehre sei dem Vater”.

Danach bewegen sie sich Richtung Studen und an der Grenze Studen - Sudoll beim Kreuz „Gelobt sei Jesus Christus” ist die zweite Station. Die Gebete werden wiederholt. Weiter geht die Prozession die Hulczyñska Straße entlang, bis zum Kreuz („Im Kreuz ist heil”, 1876), das in der Topolowa

92 PPFERDEPROZESSIONEN (OSTERREITEN) IN SUDOLL

Straße steht, heute beim Haus der Familie Kubik.

Dort gibt es die dritte Station. Nach dem Aufsagen der Gebete spielt das Orchester alle Strophen des Liedes „Froh ertönt die Osterglocke”. Jahre zuvor wurde das Lied zusätzlich in deutsch und tschechisch gesungen.

Nach der dritten Station begibt sich das Orchester zum Pfarrhaus, und der Umzug schlägt die Richtung Benkowitz ein, um dort an der Hauptstraße Chalupki-Ratibor, sich mit den Pfarrseelen aus Benkowitz zu treffen, die an eigenen, ähnlichen Reiterprozession teilnehmen. Es werden wiederum Gebete verrichtet.

Die nächste Station ist „Urbanek”, also eine Kapelle an der Grenze Sudolls und Benkowitzs, die dem Schutzherr der Landwirte gewidmet ist. Auf ihr ist die Person des Heiligen Urban zu sehen.

Nach den üblichen Gebeten singt man: „Heiliger Urban unser Beschützer, bitte für uns und verwende Dich für uns beim Herrn, nehme für uns, dass du dich herablässt unsere allen Sünden zu vergeben. Heiliger Urban bitte für uns den Sohn Gottes.” Dieses Lied wird dreimal gesungen.

Als nächstes lädt Herr Konieczny alle Reiter zu einer Teilnahme an den Pferderennen ein, die in der Topolowastraße paarweise sich abspielen.

Zuerst wetteifern die Kutschenfahrer, danach die

Reiter. Dieser Wettbewerb, der eine sehr lange Tradition hat, soll die Feierlichkeiten bereichern, er soll besondere Emotionen wecken und die Freude an dem schönen, einmaligen Tag vertiefen. Es gibt keine Preise.

Nach dem Wettbewerb führen die Teilnehmer ihre Pferde in die Ställe zurück und begeben sich in die Kirche, wo sie an einem Dankgottesdienst teilnehmen. Während der Prozession in die Kirche spielt das Orchester „Hoch preiset meine Seele den Herrn”. Nach dem Gottesdienst dankt der Pfarrer allen für ihre Teilnahme und lädt fürs nächste Jahr ein. Er verabschiedet sich von den Gläubigen noch einmal sie segnend. Später versammelt man sich im Religionssaal, und die gesellige Unterhaltung wird begleitet durch das Spiel des Orchesters. Bei Kaffee, Kuchen und Bier sitzt man des öfteren noch paar Stunden.

Am späten Nachmittag bekommt jeder Reiter eine Urkunde mit Flor (eine Bandschleife, die dem Pferd an seinem Zaum angesteckt wird) und Andenken in Form einer Pferdefigur oder ein Hufeisen. Nach den angenehmen Augenblicken fahren oder gehen alle nach Hause. Noch viele Tage nach den Osterfeierlichkeiten lebt die hiesige Gemeinschaft von den Erinnerungen an die Reiterprozession.

DIE BRÄUCHE DER KIRCHENGEMEINDE SUDOLL Im November 1974 reaktivierte man einen alten Brauch, genannt „Pacholstwo” (PacholecKnecht). Am ersten Osterfeiertag wählten nach dem Hochamt in der Kirche Jünglinge unter sich einen ‚Schulzen’, der seitdem „wójt pacholczy” (Schulzenknecht) genannt wurde. Diese Funktion übte er ein Jahr aus. Dann stimmten die Jungen so genannte ‚Dreier’ ab und steckten für sich ein Gebiet ab, das sie dann in der Nacht durchstreiften. Die Dorfjugend bildete also eine Art Gilde. Allen Teilnehmern stand ein so genanntes

Schulzenrecht zu. Es bestand darin, dass in der Nacht vom ersten auf den zweiten Osterfeiertag diese Jünglinge den Einwohnern verschiedene Streiche spielen konnten. Zum Beispiel wurden Einfahrtstore herausgezogen und an entlegenen Plätzen liegen gelassen. Weiterhin fuhr man mit dem Schlepper aus, oder man nahm Landmaschinen mit raus. Am Ostermontag schütteten die Burschen Wasser auf die Mädchen und die Hauswirtinnen, und die Landwirte bewirteten sie dann mit Wein. Die Bewohner gaben ihnen dann Eier

DIE BRÄUCHE DER KIRCHENGEMEINDE SUDOLL 93

oder Geld, die sie dann wiederum für die Kirchengemeinde bestimmten. Von dem Geld, das sie durch den Eierverkauf erlangen, kauften sie für die Kirche zum Beispiel Fahnen, Traghimmel oder andere notwendigen Sachen. Der Schulze sollte darauf achten, dass die Jungen und die Mädchen in die Kirche gingen und vorbildlich an den Messen, Gottesdiensten und Prozessionen teilnahmen, die an Ostern stattfanden. Dieser Brauch entstand höchstwahrscheinlich in Benkowitz. Jene Pfarrbücher erinnern an das „Schulzenrecht” schon im Jahre 1771. Leider gibt es diesen Brauch heute nicht mehr.

Ein anderer aktueller Brauch ist das Umhergehen mit „Marzanna” und „Goik” auf den hiesigen Straßen zwei Wochen vor Ostern, am Sonntag des Leidens Christi (auch Schwarzsonntag genannt).

Die Kinder aus der sechsten Klasse der Grundschule und der ersten und zweiten Klasse des Gymnasiums basteln eine Frauenpuppe (Marzanna) aus trockenem Gras und schmücken sie mit bunten Kleidern. Goik ist nichts anderes als eine Fichte.

Zuerst umgehen sie das Dorf mit „Marzanna”, die den Umzug anführt. Dann wird sie beiseite gelegt und den gleichen Weg schreiten die Kinder mit der Fichte fort. In dieser Zeit singen die Jugendlichen kurze Abzählreime. Die Texte denken sie sich alleine aus, oft passen sie zu den Ortsbewohnern, zum Beispiel: „choszu choszu choszu siedzi panna w koszu, zielonym wianuszku, z³otym pierœcioneczku, nasz goik zielony piêknie ustrojony”. (Übersetzer: eine Übersetzung des Abzählreimes ins Deutsche ist wegen der Form- Reime, nicht möglich.) Die Einwohner belohnen sie dann mit Bonbons, die sie aus den Fenstern werfen.

Eine der sehr schönen Sitten ist das Klappern.

Der Karfreitag und Karsamstag, das sind die Tage des so genannten Klapperns. Punkt zwölf Uhr versammeln sich die Jungen vor der Kirche. Nach kurzem Gebet beginnen sie mit dem Umhergehen der Pfarrgemeinde. Das Holzklappern ersetzt

den Klang der Glocken und symbolisiert Judas Vertreibung. Die Jungen gehen klappernd, bei örtlichen Kreuzen halten sie an, um ein gemeinsames Gebet zu sprechen. Die Stationen sind: Die kleine Kapelle in der Czynu Spo³ecznego Straße, das Kreuz an der Grenze von Sudoll und Bojanow, das Kreuz zum Gedenken an das Bestehen des ersten Kirchleins (dieses Kreuz steht direkt an der Stelle des Haupteinganges der früheren Kirche, gegenüber dem heutigen Pfarrhaus). Weiter die Kreuze in der Topolowa Straße und an der Grenze Sudoll - Studen. Diese fünf Stationen machen das Leiden Christi (die fünf Wundmale Christi) unvergesslich. Einwohner verteilen an die Jungen Süßigkeiten. Am Karsamstag am Nachmittag gegen 13 Uhr kommen sie zum Pfarrer ins Pfarrhaus, wo sie ebenfalls mit Süßigkeiten beschenkt werden.

Die Tradition des Fronleichnams hat in Sudoll auch ihre Eigenart. Vor dem 2. Weltkrieg fand die Prozession in einem Jahr Richtung Studen statt, und im darauffolgenden Jahr Richtung Bojanow.

Nach dem Krieg wurde diese Sitte eingestellt. Erst 1975 wurde sie wiederhergestellt, als damals die Prozession sich Richtung Studen begab, und im nächsten Jahr Richtung Bojanow. So blieb es bis heute.

An den geraden Jahren geht man Richtung Studen, und an den ungeraden Richtung Bojanow. Die Altare der Fronleichnamsprozession Richtung Studen: Der erste Altar ist in der Czynu Spo³ecznego Straße beim Haus der Familie Kramarczyk-Wyglêda, der zweite Altar in der Hulczyñska Straße bei dem Grundbesitz der Familie Zgrzendek, der dritte Altar befindet sich in derselben Straße, beim Wegkreuz an der Grenze Sudoll-Studen, neben dem Wohnhaus der Familie Bednarenka. Der vierte und letzte Altar wird wiederum in der Hulczyñska Straße vorbereitet, neben der Familie Franiczek.

Altare der Fronleichnamsprozession Richtung Bojanow: Der erste ist in der Czynu Spo³ecznego

94 DIE BRÄUCHE DER KIRCHENGEMEINDE SUDOLL

Straße, neben dem Haus der Familie KramarczykWyglêda, der zweite an der Juliusz Korczak Straße beim Landgut der Familie NiedŸba³a, der dritte in der gleichen Strasse beim Haus der Familie Jambor und schließlich der vierte Altar bei der Kapelle neben der Familie P³aczek, in der Czynu Spo³ecznego Straße.

Die Prozession „za stodo³ami” (hinter den Scheunen) findet an den drei Freitagen nach Ostern, Christi Himmelfahrt und Pfingsten statt. Die Gläubigen mit dem Priester gehen von der Kirche die Czynu Spo³ecznego Straße entlang und kommen dann die Piotr-Skarga-Straße (benannt nach dem gleichnamigen Priester) zurück zur Kirche.

Während der Prozession werden Marienlieder und die Litanei von allen Heiligen gesungen.

Die Prozession zu Ehren des Heiligen Markus fällt auf den 25. April. Die Marschroute sieht folgendermaßen aus: Richtung Woinowitz, bis zum Kreuz und Sockel „Leiden Gottes”. Während der Prozession wird zusammen mit den Marienliedern die Litanei von allen Heiligen gesungen.

Die Kinder- und- Jugendlichen- Prozession zu Ehren des Heiligen Johannes Nepomuk. Die Teilnehmer begeben sich zur der dem Heiligen gewidmeten Kapelle, die sich in der Juliusz-Korczak-Straße befindet. Dort wird eine Litanei zu Johannes Nepomuk hergesagt, es werden auch wie üblich Marienlieder gesungen.

Die Prozession an den Kreuztagen verlaufen am Montag, Dienstag und Mittwoch nach Christi Himmelfahrt. Am Montag begibt sich die Prozession zu dem am Wege stehenden Kreuz an der Grenze Sudoll - Studen, am Dienstag geht man Richtung Bojanow bis zum Kreuz beim Landgut der Familie Riemel und am Mittwoch Richtung Bienkowitz, zum Kreuz in der Topolowa Straße.

Während der Prozession singt man die Litanei von allen Heiligen und Marienlieder.

Die Kinder- und- Jugendlichen- Prozession findet am Montag nach Pfingsten statt. Die Route ist

die gleiche wie während der „za stodo³ami” (hinter den Scheunen) Prozession. Dabei werden wiederum Marienlieder und die Litanei von allen Heiligen gesungen.

Die Prozession zu Ehren des Heiligen Urban findet am 25. Mai statt. Die Gläubigen begeben sich zu vier Stationen. Die erste Station ist beim Wegkreuz in der Topolowa Straße, die zweite bei dem St. Urban Sockel auf dem Weg Sudoll - Benkowitz, die dritte beim Sockel „Leiden Gottes”, und die vierte und letzte Station beim Kreuz neben dem Haus der Familie Bednarenka in der Hulczynska Straße. Es werden sowohl eine Litanei von allen Heiligen und Marienlieder gesungen als auch der Rosenkranz und der Rosenkranz zur Barmherzigkeit Gottes abgebetet.

Die Pilgerfahrt zu der Mutter Gottes Kirche in Ratibor fällt auf den vorletzten Sonntag im Juni.

Es ist eine sehr schöne Prozession, weil die Einwohner Sudolls dabei Figuren und Gemälden aus dem eigenen Gotteshaus tragen. Sie singen Kirchenlieder, zu denen das mitgehende Orchester spielt. In der Ratiborer Kirche zelebriert dann Pfarrer Przywara eine Messe für die Pfarrseelen Sudolls. Danach wird ein kurzer Mariengottesdienst abgehalten. Später kehrt die Prozession zurück nach Sudoll, wo dann alle Beteiligten am Gottesdienst zu Ehren Herz Jesu teilnehmen. Zum Schluss singt man das festliche Te Deum und jeder bekommt den Segen.

DIE BRÄUCHE DER KIRCHENGEMEINDE SUDOLL 95

SPIS TREŒCI S³owo wstêpne ........................................................................................................................

3

Przedmowa ............................................................................................................................

5

Po³o¿enie geograficzne, geneza nazwy i rys historyczny Sudo³a ..............................

6

Sudó³ jako czêœæ parafii Bieñkowice ................................................................................. 12 Powstanie parafii Sudó³ ....................................................................................................... 16 Pocz¹tki samodzielnej parafii ............................................................................................ 18 Proboszczowie z Sudo³a ...................................................................................................... 22 Wspó³czesne dzieje parafii .................................................................................................. 28 Kalendarium 1975-2005 ........................................................................................................ 32 Ksiê¿a pochodz¹cy z Sudo³a .............................................................................................. 55 Bracia zakonni pochodz¹cy z Sudo³a .............................................................................. 56 Siostry zakonne pochodz¹ce z Sudo³a ............................................................................. 56 Procesje konne w Sudole...................................................................................................... 62 Zwyczaje parafii Sudó³ ........................................................................................................ 67 • • • Geografische Lage, Name und historische Skizze Sudolls .......................................... 71 Sudoll als Teil der Pfarrgemeinde Benkowitz ................................................................ 73 Entstehung der Kirchengemeinde Sudoll ........................................................................ 75 Anfänge der selbstständigen Pfarrgemeinde................................................................... 76 Pfarrer in Sudoll .................................................................................................................... 78 Zeitgeschichte Sudolls.......................................................................................................... 80 Kalendarium 1975-2005......................................................................................................... 82 Die aus Sudoll stammenden Priester ................................................................................ 87 Aus Sudoll stammende Ordensbrüder.............................................................................. 89 Aus Sudoll stammende Ordensschwestern ...................................................................... 90 PPferdeprozessionen (Osterreiten) in Sudoll ................................................................ 91 Die Bräuche der Kirchengemeinde Sudoll ...................................................................... 93

96