Haustvind 2015 by Vestavind Bygdeblad for Sveio

Haustvind

Frå helleristning til hashtag – spor etter sveibu gjennom tidene • 2015

26 ungdomar står utanfor Valestrand kyrkje med verda for sine føter i 1948. Presten heiter Olav Lauvås.

GRATIS MAGASIN FRÅ

HAUSTVIND

ALT ER MULIG!

VI LEVERER

Bestill p책 haugnett.no

HAUSTVIND

Haustvind

Frå helleristning til hashtag – spor etter sveibu gjennom tidene • 2015

26 ungdomar står utanfor Valestrand kyrkje med verda for sine føter i 1948. Presten heiter Olav Lauvås.

GRATIS MAGASIN FRÅ

Avtrykka våre

Ein blid gjeng framføre Plassastova ein søndag i 1949. Alt her har Losjehuset, eller Plassastova begynt å forfalla. Ikkje alle på bildet er medlemer av Losje Husafjell. Foto lånt av Helene Eikeland

4 5 8-13 6-7 14-15 16-17 18 20-21 22 23 24-26 28-29

Klarsynt på 1800-talet? Dottera til Smørsundkjerringa Losjen i Valestrand Stort og smått Tar vare på hagehistoria Historiske bilder i eit familiealbum Lagar bok om grandonkelen Stort og smått Eldhus med spesiell helle Livet i ein hashtag På leit etter historiar Kistehol i veggen

Etter to år utan er Haustvind tilbake. Denne gongen har me lagt oss på eit tema som redaksjonsstaben tykkjer er svært spennande, nemleg spor etter menneske. I Sveio har det budd folk lenge. Spor og avtrykk ﬁnst overalt; i veggar, mold, segn og skrømt, i fotograﬁ, bygningar og på nettet. Generasjonar har kome og gått, mykje har hamna i gløymeboka. Sveio kommune har nett blitt kåra til best i landet på å ta vare på kulturminne, og i den nye kulturminneplanen står det nyttig informasjon, og er vel verdt å studera. Det håpar me også Haustvind vil vera for deg – og forhåpentlegvis inspirera deg til å sjå ting som vedrører kulturhistoria vår med nye auge. Kanskje blir du like engasjert som oss? Helsing oss i redaksjonen

x-x

x-x11 a

x-x

Har du tips? Eit gamalt bilete, ei historie, avisutklipp eller noko anna? Om temaet i Haustvind blir ein suksess, lagar me gjerne fleire utgåver – men då vil me ha hjelp frå deg!

x-x11 a

REDAKTØR: Irene Flatnes Haldin, redaksjonen@vestavind-sveio.no JOURNALISTAR: Kari Haukås, kari@vestavind-sveio.no Irene Jacobsen, irenejaco@hotmail.com MARKNADSANSVARLEG: Jan Morten Wiland Nesse, annonse@vestavind-sveio.no ØKONOMI OG ABONNEMENT: Aud Tofte, aud@vestavind-sveio.no

53 74 01 80 redaksjonen@vestavind-sveio.no

OPPLAG: 3 200 IDÉ OG LAYOUT: Vestavind TRYKK: Amedia Trykk AS

HAUSTVIND

SMØRSUND KJERRINGA • Ingebrigta Jørgensdatter Storasund f 1788-1861, var gift med Klement Hansson Vikse (f. Kring 1793). Dei hadde sju barn: Jørgen, Hadri Serine, Jakob Andreas, Sygni (f. 1826 g. Børkjeland), Bård og Ingebrikta. • Ingebrigta var fødselshjelperske frå ho var 24 år. I 1847 blei ho stemd og det vart halde forhøyr over henne over eit tvillingbarn som Guri Hansdtr. Dalen fødde. Då barnet kom til verda var det «... som innesluttet i et tykt Net, eller en Belg». Dette hadde Ingebrigta ikkje sett før, og då ho etter eit kvarters tid fekk rive hol på «belgen» var barnet dødt. Mattias, far til barnet, meinte «at hun har havt forliden Indsikt eller Færdighet i Fødselsvidenskaben...», og det var det ho var klaga for. Nokon dom vart ikkje sagt. Kjelde: Sveio Gards- og ættesoge bind 2

Flyfotoet til venstre viser ytre del av Viksefjorden, med Krokane i den vesle bukta øvst og omtrent midt på bildet. Ifølgje folk som er kjent på staden er huset til Smørsundkjerringa borte, berre litt av murane står att. Foto: Irene Jacobsen

Smørsundkjerringa i Krokane På den avsidesliggjande plassen Krokane under Vestre Vikse budde den segnomsuste Smørsundkjerringa, Ingebrigta Jørgensdatter Storasund Vikse (1788-1861). Ho var kjend over heile Vestlandet for sine spesielle gåver som klårsynt, og folk, spesielt fiskarar, kom langvegsfrå for å få hjelp av henne. Staden er vanskeleg å koma til frå land, men låg nær områda for det store vårsildfisket, og det var lett for fiskarane å oppsøkja henne. I dag står berre tuftene att i Krokane, men segnene om Smørsundkjerringa lever framleis. Enno i våre dagar går det ord om Smørsundkjerringa, som folk kalla henne. Ho kunne sjå ting som var skjult for andre, og ho gjorde det ved å stira i ein stamp med vatn som stod på golvet i den vesle røykstova der ho budde saman med mannen og barna sine. Huset her ved fjorden var lågt og lite og hadde torvtak. Det hadde tre rom: kjøken, stove og sval. For å koma inn i stova måtte ein først gå gjennom kjøkenet. Stovevindauga var i vest og under glaset stod ein trebenk som var spikra fast til veggen. Elles var det ikkje andre møblar enn ein trestol og ein skammel i stova, men det hang ei klokke på veggen. Den kloke kona visste råd for det meste, og mange søkte til henne for å få hjelp. Og ho sa aldri nei om dei kunne betala for seg. Dei laut alltid ha med seg ei flaske brennevin og minst to riksdalar. Ho hadde for vane å ta nokre supar av flaska før ho gjekk for å sjå i stampen,

så det nytta ikkje å levera henne uekte vare. Men om ho var dyr, så tykte mange vel om henne; ho kunne finna både tjuvar og folk som var komne bort. Me har ein del utsegner om Ingebrigta i Smørsund. Utsjånaden hennar sette støkk i mange. Ho kunne lamma folk berre med å setja dei mørke og stikkande augo sine i dei. Alltid var ho svart kledd; lita og mager, med lange negler og ein uvanleg smal og kroket nase. Det var mest ikkje råd å høyra henne når ho gjekk i huset. Mannen hennar skal ha vore ein vesal kar. Det vert fortalt at dei hadde fleire barn. Truleg har denne familien ved Viksefjorden ikkje hatt stort andre midlar å livberga seg med enn dei inntektene som Ingebrigta skaffa med kunstene sine. Folk reiste lange vegar for å treffa henne. Ein kar frå Torvastad hadde mist merra si. Han var svært vonbroten for tapet av den gode arbeidshesten og betalte kona med både dalarar og brennevin. Kjerringa såg i stampen sin og vitskremde mannen med å seia at sjølve Gamle-Erik hadde reist med hesten hans. Ho skulle likevel finna ei råd og bad han om å overnatta i uthuset hennar. For det var slik at ho laut venta til det vart mørkt før ho kunne gi seg til å tinga med hinmannen. Og det vart ein tale den natta så kvass og skrikande at ka-

ren la på røm det snøggaste han makta. Men det enda godt, for merra gjekk og beita attmed bøgarden då han kom heim.

Også ein kar frå Åkrehamn hadde god-ord å seia om Smørsundkjerringa. Ho hadde sett på foten hans som hadde grodd skeiv då han var liten gut. Ho las ei regle for skavanken, og etter åtte veker hadde foten vakse bein. Andre folk hadde sine røynsler med den kloke kona. Ein gav seg ut for å heita Lars. Men ho kalla han Ola. Og Ola heitte han. Kan henda var dette meisterstykket hennar noko mindre enn han sjølv trudde, for det var skrive ein O på begge vottane hans.

Frå heile Sør-Vestlandet kom det folk som ville ha hjelp av Smørsundkjerringa. Det hende også at ho vart bodsend. Ein mann frå Eike i Fister var brått blitt døvstum. Ingen ting såg ut til å hjelpa på han, same kva rådgjerder som vart prøvd. Så måtte den kloke kona av stad. Ho fann ut at mannen hadde pissa på dei underjordiske i vanvare, og dei hadde hemna seg på han. Ho hadde med eit pulver som ho pudra på noko som ingen fekk sjå – og dermed trolla ho bort heile sjukdommen. Det fanst ikkje maken til Smørsundkjerringa, ho greidde alt. Kjelde: Alf Saltveit: Folkeliv og trollskap 1997

«Ho fann ut at mannen hadde pissa på dei underjordiske i vanvare»

HAUSTVIND

Skrinet til Signi

Året er 1850, ei 24 år gamal jente står reiseklar med ferdaskrinet sitt. Tekst: Kari Haukås kari@vestavind-sveio.no

VESTRE VIKSE: Signi Clementsdatter Smørsund. Kva veit me om henne? Ho blei fødd 1826 i Krokane under vestre Vikse, som nummer fire i ein søskenflokk på sju. Foreldra var Ingebrigta Jørgensdatter Storasund Vikse (1788-1861) og Clement Hansson Vikse f. 1793. Mor hennar gjekk under namnet Smørsundkjerringa, og var kjent over eit stort distrikt for sine spesielle evner som klarsynt. Den unge Signi giftar seg med Elias Eliasson Skastad. Det første barnet, av i alt 13, kjem til verda i 1851. Fire år seinare flyttar dei til Rabben under Byrkjeland og ho blir gardskjerring. Fem av borna døyr før fylte sju år.

Dagny Storstein stryk fingrane over det glatte treverket. Skuffa er vanskeleg å få opp, men med ein strikkepinne klarar ho det til sist. Skrinet til Signi har Dagny arva. Det har stått på loftet heime på Vikse så lenge ho kan hugsa. 78-åringen kjenner berre små bitar av historia, fortalt av farfaren i Vågedalen. – Andor Olsen Straumsvoll (1828-1897) og Gunvor Andersdatter Søndrevågnes f. 1835, søre Våge, var oldeforeldra mine. Han blei kalla Andor Krokane, var snikkar og budde i Krokane. Der vaks bestemor mi opp like i sjøkanten. Den sagnomsuste Smørsundkjerringa budde like i nærleiken. Ho var mor til Signi som ferdaskrinet blei laga til for 165 år sidan. Plassen Krokane lever opp til namnet sitt. Dagny er godt kjent på Krokane som ligg ved utløpet til Viksefjorden. Her har familien i alle år reist ut med båt for å feira St. Hans og bada på fine sommardagar. Her er framleis spor etter gamle husgrunnar. – Bestemor mi (Mette Tyrine Andorsdatter Høgestøl) fortalde at når ho gjekk på skulen gjekk dei i tresko og måtte klora seg opp gjennom fjellet for å koma seg inn til Vikse der omgangsskulen var.

Andor Krokane kjøpte eine halvparten av garden Høgestølen under austre Vikse. Han dreiv ikkje jordbruk, men livnæra seg som snikkar. Huset og plassen blei seinare overteke av dottera, Dagny si bestemor. – Om kista har stått her, eller far min eller bestefar min har kjøpt ho på auksjon på Rabben, det veit eg ikkje. Far min var frå Vågedalen, som låg nær opp til garden Rabben. Bestefar min mintes gutane på Rabben, og fortalde at Signi gjekk under namnet «Rabbakåna». Ho var ikkje nådig når gutane ikkje oppførte seg som ho ville. Dagny Storstein mista mor si då ho var fire, og bestemor si då ho var 9. Saman med faren flytta ho til Vågedalen, der bestefaren budde. Garden Rabben låg like i nærleiken, for å koma dit gjekk dei stien gjennom utemarka. Dagny lengta alltid tilbake til Vikse, så då dei fekk sjansen flytta ho og ektefellen Harald tilbake.

SKATTEN PÅ LOFTET: Så lenge Dagny Storstein kan minnast har ferdakista til Signi Clementsdatter Smørsund, dotter til Smørsundkjerringa, stått heime på Vikse. Foto: Kari Haukås

LIMKRUKKA TIL OLDEFAR: Krukka er hola ut av ein kleberstein av snikkar Andor Olsen Straumsvoll. Krukka blei brukt til å ha lim i.

HAUSTVIND

Huskelapp frå barneskulen ØREVIK: Alle bokstavane i rett høgde, det var overordna mål i skjønnskriftstimen. Gløymde du det var det greit å ha ein lapp på pulten.

Kyrkjesteinen måtte vika FØRDE: Hanabrekko og Hanaleite – kor kjem dette hanenamnet frå? For å ﬁnna svaret, må ein kikka langs gamle Hanabrekko, grusvegen som går parallelt med «nye» Hanabrekko, vegen slik me kjenner han i dag. Ein stor, spiss stein med inskripsjonen «C 1867» fortel at så langt var vegen komen for 148 år siden. Svenske Karl IV som tok kongenamnet Carl, var norsk og svensk konge frå 1859-1872. Fin stein med logisk forklaring, men framleis ikkje spor av fjørkre. Jan Åge Håvardsholm, som bur like i nærleiken av Hanasteinen har forklaringa. Symbolet for vegbygginga skal nemleg ha vore meir utsmykka enn den er i dag. – Det blei sett ein hane på toppen. På folkemunne var det sagt at hanen var av glas, som etter kvart vart knust. Seinare vart det sett opp ein vêrhane, som etter kvart «fauk» sin veg, fortel Håvardsholm. Før 1867 hadde steinen ei anna historie. Før vegen kom og delar av steinen måtte vika, kunne forma minna om ei kyrkje. Emnet måtte vegarbeidarane sprengja, og det lange boreholet tvers gjennom steinen vitnar om gamaldags boreprosess for hand, heilt til dei kunne fylla på krutt og fyra av. Ser godt etter, kan du sjå kor det er sprengt. – Eg har blitt fortalt at namnet var Kjemalio før. Då kalla dei steinen for Kjemalikjørkjo, opplyser den lokalinteresserte førdebuen.

Koftebilde frå 1950-talet RØD: Blanda klassar på Rød skule, bildet er truleg tatt midten på 1950-talet. Skulen var to-delt med under 20 elevar heilt til elevane ﬂytta til Førde skuleåret 1968/69. Skulehuset blei seinare utvida og teke i bruk som bedehus. Vindaugsrekka, frå venstre: Liv Haukås, Bjørg Marit Færås, Judith Tveita og Egil Valhammer. 2. rekke frå venstre: Marit Bergmål, Signe Sivertsen, Astrid Drange. 3. rekke frå venstre: Svein Moldbrekke, Per Gudvin Haukås, Harry Rød. 4. rekke frå venstre: Sigmund Fagerland, Arne Kinn, Knut Tveita. Lærarinna heiter Elisabeth Bjørke.

På veg i Vågedalen

VÅGEDALEN 150-ÅRS MINNE: Spor som vitnar om vegarbeid hogd inn i berget i Vågedalen.

HAUSTVIND

Merket i Lio

AUKLANDSHAMN: Då Kornelius Lien (f. 1882) var i slutten av 20-åra tok han som mange andre eit stort steg ut i verda. Amerika var målet, og der vart han til han livet ut. Før han reiste, rissa han inn eit båtmotiv på ytterveggen i huset han var oppvaksen i. Huset i Lio har stått så og seia uendra sidan 1845, og minnet etter Kornelius er synleg den dag i dag, over 100 år etter at han reiste.

Heimlengt?

NESHEIM: Veggmaleri i form av ei due, ein lettkledd kvinnekropp, og nokre tyske ordspråk. Dette er noko av det du kan ﬁnna i bunkarane på festningsanlegget på Nesheim. Det er nærliggjande å tenka at soldatane som levde her, lengta heim. Det var minst 150 personar på det meste. Batterimannskapa talde rundt 90 personar, pluss ei infanteritropp på rundt 50. I tillegg kan det har vore ﬂeire. Kanskje så mykje som 250-300 mann. Det var seks kanonar i alt på festningsanlegget.

Glupsk ku HVAD KUMAVEN INNEHOLDT På en gård i Sveio fant man forleden i maven på en ku, som hadde måttet slaktes, 3 pumpespiker, en 1 1/2 toms spiker, 1 buksespenne, en hel del strengstubber, platspiker og platen av en goodtemplarnål. Notis i Stavanger Aftenblad 18. oktober 1927

Steinen til onkel Bernt BROKANES: I fleire tiår har Gerd Oline Breistig undra seg over kva stein ho arva av onkelen sin, Bernt Lier. Han fann den då han arbeidde på Nordmark i Valestrand på 30-talet. Den vesle klumpen med runde «piggar» er ein god del tyngre enn ein gråstein på same storleik. Over to kilo veg den. No ligg har den fått fast plass ved omnen i stova til Gerd Oline. Teorien har vore at det er ein konglomeritt, men Øystein Jansen, amanuensis/geolog ved Universitetsmuseet i Bergen meiner at steinen er ein gabbro – ein djupbergart danna ved størkning av magma djupt nede i jordskorpa. – Gabbro som finst i fast fjell i Sveio-området er størkna for fleire hundre millionar år sidan, opplyser Jansen. Gabbro er oftast ein mørk bergart grunna høgt innhald av mørke mineral, slik «grunnmassa» i steinen til Gerd Oline. Dei store kvite krystallane i steinen består av mineralet feltspat – eit vanleg mineral i gabbro. – Men det er sjeldan at feltspaten opptrer i så store krystallar, som på denne steinen, fortel geologen. Til opplysning blir krystallar danna ved ekstremt sakte nedkjøling av magma. – Konklusjonen er altså at det er ein litt sjeldan utgåve av ein relativt vanleg stein. Ingen økonomisk verdi, og ingen geologisk sensasjon, men vel verdt å ta vare på.

Stabbesteinar av Olav H. Hauge

Stundom gjeng vegen yver ei slette. Det er ikkje livs fortap um du ikkje fylgjer han, men folk gjer det. Oftast er det bergveggen på eine sida, hoggbratte floget på hi, då lyt du fylgja vegen. Bergveggen stengjer, stabbesteinane grin som ein tanngard: Hald deg etter vegen! Kantute stabbesteinar, minte ut or berget av trauste arbeidsmenn, snur kvasse hyrnor imot deg: Me kløyver skallen på deg, du skal ikkje rusa utfor. Kjelde: Dikt i samling

Gamaldags autovern STRAUMEN: Stabbesteinane står støtt, som eit rekkverk mellom veg og jord her i enden av den kommunale Straumavegen. Det er noko traust over ein haug med stein, sett i system. I dagslys som ein grinande tanngard, i skumring som små tussar og troll. Men også eit synleg bevis på trufaste slitarar som i si tid gjorde vegen sikker og ferdast på for alt som går og rullar.

HAUSTVIND

Losje Husafjell på Stord for å fotografera seg eitt av dei første åra som losje. Fotograf er S. Kannelønning, bildet er truleg tatt før 1919. Regaliane medlemene har på seg er kvite, dei som har verv har mørkeraud. Bildet er lånt av Anne Beate Vihovde. Ikkje alle namna er sikre, nokre heilt ukjende. Kan du hjelpa, ta gjerne kontakt med Vestavind. Framme f.v. Ukjent, Andreas E. Vihovde, ukjent, Tarald Breistig. Andre rekke f.v. Ukjent, Anna Ørevik, Anna (Tvedt) Haugland, ukjent, ukjent, Malene Låte, ukjent. Tredje rekke f.v. Brynhild Vestvik, Ananda Breistig, Andreas B. Haugland, Johannes Vihovde, Severin Breistig?, Ragnvald Vihovde, Reinert Breistig, ukjent, Gustav Vihovde, Wilhelm Stensen, Jon Ørevik. Fjerde rekke f. v. Ukjent, ukjent, ukjent, Anna Kvammen?, ukjent.

Losje Husafjell

fråhaldslosjen i Valestrand som jobba for det sosiale I nesten 40 år jobba losjefolk i Valestrand for å åtvara ungdom frå eit liv med alkoholen som følgjesvenn. Men mest av alt sette dei pris på å treﬀast og preika i lag.

Tekst: Irene Flatnes Haldin redaksjonen@vestavind-sveio.no

ØREVIK: Ein sund omn, glasskår, tapetrestar og to langbenkar. I ei skrivebordsskuff har eit ekorn hasselnøttdepot. Veggane er isolerte med avispapir, det eldste årstalet som er å få auge på er 1894. I mange år budde det familiar i husmannsstova. Siste okkupant var Losje Husafjell, som hadde møtene sine der frå 1949. Det einaste synlege sporet etter fråhaldsaktiviten er eit potteskår av eit tefat med losje-emblemet. Ungdomane som har bokstavert veggane med raud spraymåling med bodskap til djevelen, har truleg heilt andre verdiar enn dei unge som i si tid sat på Plassahaugen og drøste utover søndagskveldane. 2. februar 1913 var startskotet for Losje Husafjell, med 25 nyteikna medlemmer. Byggmeister Erik Kvammen, og seinare ordførar i Valestrand kom-

mune stod oppført som øverste templar, medan Styrk Fjærtoft hadde funksjon som «før øverste templar». Møtestad var i førstninga truleg i det gamle kommunehuset på Haugland. Heilt i slutten av 1938 stod nye Ørevik skule ferdig, då var mellom anna festane her. I følgje Tore Lande Moe ved Sunnhordland Museum, var det i tida å starta losje tidleg på 1900-talet og framover. Losjar er kjend for mange titlar, prosedyrar og regaliar – band til å ha over skuldrane på møtene. Arbeidet med å innretta gode haldningar kunne ikkje starta tidleg nok. Om det var dette som var drivkrafta veit ein ikkje, men det sosiale – juletrefestar og utfluktar sette medlemene høgt. Alle som ikkje drakk alkohol kunne melda seg inn. To unge søskenbarn skal spesielt ha vore i bresjen for å starta opp losje, noko som kan stemma med fullmakta frå 1913, der Johannes B. Vihovde og Andreas E. Vihovde står oppført først.

HAUSTVIND

Det tydelegaste sporet etter Losje Husafjell er eit knust asjett. Det finst nokre sett kuvertar, denne står i Ørevik grendahus. Klokka som høyrde til husmannsstova har Gerd Oline Breistig tatt vare på.

På folkemunne blir stova i dag kalla for losjehuset. Det var her medlemene møttest dei siste åra, men det var i det gamle kommunehuset på Haugland aktiviteten i hovudsak var. Då Plassastova blei fråflytta på 1930-talet hadde 1. og 2. klassingar undervisning her ei tid, då gamle Ørevik skule var for liten. I krigsåra budde to familiar frå Haugesund her. Den nye skulen skal ha stått klar like før jul i 1938, og det gamle skulehuset blei tatt ned og frakta nordover våren etter. 27. april 1949 blir eigedomen overdradd til I.O.G.T. Husafjell. No har den vesle stova bak tidlegare Ørevik bedehus stått ubrukt etter siste møte, truleg på slutten av 1950-talet eller starten på 1960-talet. Siste kasserar Johannes Lindås skal ha levert inn papir til sentralt hald nokre år etter at aktiviteten stilna. Eigedomen høyrer i utgangspunktet til jorda som Lars Ørevik eig i dag.

HAUSTVIND

Mange ungar har vakse opp på «Plasset». Då losjen tok over i 1949, renoverte dei huset noko. På bildet til høgre viser korleis stova ser ut i dag. I Sveio Kystlag sitt årsskrift frå 2002 står det ein artikkel om Øreviktre, som er det eigentlege namnet på staden.

Helene (Vihovde) Eikeland kan og bekrefta at far hennar, Andreas var i bresjen for losjen. Mora Anna Vihovde var og engasjert i laget.

Andreas Vihovde var ein av dei som drog i gong Losje Husafjell. Dotter hans, Helene Eikeland hugsar godt at faren og mora var med i losjen.

Gustav Vihovde var og ein god losjemann, i følgje munnlege kjelder. Vihovde var gift med Anna Kjerpeset Vihovde, som fekk bygdeungane med seg og starta barnelosjen God Von, truleg under krigen. Eit godt stykke fram i tid, var det søstera til Helene, Marta Emilie Vihovde (f. 1920) som tok over barnearbeidet. – Det var opplesing, folkedans og leikar. Me var glade for tilbodet, det var i grunn ikkje anna å finna på, seier Helene Eikeland. Ho var litt med i vaksenlosjen, med reiste som mange andre ungdomar ut i verda etter konfirmasjonen. Så godt som Helene kan hugsa, var det ei gruppe på 10-12 som gjekk fast i losjen. – Eg trur dei blei leie. Då ungdomane for ut var det ikkje godt å få nye medlemer.

Sivert Ørevik er oppvaksen på Ørevik, og er søskenbarnet til Helene. Han var med i barnelosjen frå han var skuleunge. Ofte heng ordet losje saman med hemmeleghald, men det gjeld ikkje fråhaldslosjen. – Det var eit nokså godt rituale for kva ein skulle ha føre seg på dei saklege møta. På den andre sida hadde me opptrinn med sketsjar på festar, fortel Ørevik. Losjen gjekk òg ut på å bli kjent med litteratur og stå framføre ei forsamling på ei scene. – Eg trur og at dei som gjekk i barnelosjen fram til konfirmasjonsalder måtte gi eit løfte om at dei ikkje skulle røyka, seier 80-åringen. – Å veksa opp med losjen var ein nyttig ting for meg. Eg braut aldri løftet, fortel Ørevik. Husafjellet ruvar ovanfor gardane Vihovda og

76 år gamle Gerd Oline Breistig er godt orientert om korleis ting gjekk føre seg før i tida.

Berge. Her får ein god utsikt over Ørevikkrinsen, havet og Bømlo. På toppen skal det vera ein stein som minnar om ein preikestol. – Ikkje så rart dei valde det namnet. I overført betydning fekk ein meir utsyn til folkelivet, meiner Sivert.

På Brokanes, ikkje så langt frå Ørevik grendahus bur det eit ektepar som har gode røter i bygda. Gerd Oline og Jakob Breistig kan fortelja litt om det som rørte seg i bygda i «gamle dar». Begge hugsar losjen. – Det var svere greier å få losje inn her, og det var kjekt å ha noko å gå på, minnest Gerd Oline som blei med i den haldningsskapande klubben då ho var rundt åtte år.

HAUSTVIND

Fullmakta har Kystlaget tatt vare på. Foto: Kristian Wathne

Desse ungane som sit framføre Plassastova var truleg medlemer av barnelosjen. Framleis eksisterer eit trøorgel som har stått på Haugland i Losjehuset, saman med eit par melodibøker for mellom anna «barneordenen I. O. G. T.»

Høgtideleg fullmakt

Fullmakta til Losje Husafjell er ein av dei få tinga ein kjenner til eksisterer etter losjeverksemda. Den heng innrama på Kysttunet. Dei 25 første medlemene er lista opp, likeså dei høgt rangerte verva: International Order for Good Templars Norges Storloge gjør vitterlig for alle og enhver at ha tilstaat, likesom vi herved tilstaar Johannes B. Vihovde, Andreas E. Vihovde, Martin O. Lindaas, Olav Tvændesæter, Johan Breistig, Lars B. Tvedt, Andreas Haugland, Johannes A. Ulveraker, Elisabet A. Strømø, Marta B. Tvedt, Malene R. Vihovde, Karine J. Ulveraker, Anna M. Storhaug, Erik Kvammen, Mandius S. Strømø, Reinert A. Breistig, Johanna Kvammen, Kari S. Strømø, Anna B. Tvedt, Marta Sunnes, Theodor O. Tvedte, John Ørevik, Styrk Fjærtoft, Ole Haugland, Malene B. Vihovde.

Losje Husafjell på tur (sommaren 1938?) med bilen til A. B. Haugland. Bilen vart og brukt til varebil og stutarute. Gustav Vihovde står til venstre, medan Theodor Fagerland sit på taket. Foto frå Gards- og ættesoge band I

– Så var eg med til eg reiste ut i verda på eiga hand. Då var eg 14 år og konfirmert, fortel 76-åringen. Litt fekk ho vera med i vaksenlosjen, før ho flytta til Haugesund. No har det gått 68 år, og den trivelege pensjonisten med god hugs, har så godt som halde løftet ho gav som ung jente. Sjølv om det sosiale rundt møta fenga mange, var ikkje alle bygdefolka med. Der var to typar folk – dei som drakk og ikkje drakk. I losjen var det mykje song, men fråhaldssaka var viktigast. – Det var nedlagt i oss kor farleg alkohol var, hugsar Gerd Oline. Theodor Fagerland var svært aktiv i losjen.

Sonen Ingvar Fagerland hugsar at faren gjekk på møte. – I hovudsak trur eg det handla om å koma saman og prata. Det var ein samlingsstad, og sidan dei var fråhaldsfolk, var det nok greit å kalla det for losje, seier Fagerland. Med ein far som var aktiv i fråhaldslosjen skulle ein tru at den moralske peikefingaren var stor for ein ung gut, men slik var det ikkje. – Eg vart aldri sett under noko press. Eg hadde frie tøylar til å gjera som eg ville, fortel Fagerland, som no er pensjonist. – Kvifor tok losjen slutt, trur du? – Eg trur interessa dalte. Folk reiste vekk og det var vanskeleg å samla folk.

og de, som forener sig med dem, denne fuldmagt, som berettiger dem til at stifte en loge under navn av Husafjell nr 1265 av International Order of Good Templars. Denne loge skal ha sitt sæte i Valevaag, Søndhordland i Karmsund’s distrikt. For indeværende kvartal er følgende ombudsmænd installert: Erik Kvammen Ø.T. (øverste templar*) Lars B. Tvedt F.S. (Finanssekretær) Martin Lindaas Dv (Dørvakt) Theodor O. Tvedte V. T. (vara Templar) Johannes B. Vihovde Skm. (Skattemester) Johannes Ulveråker V (Vakt) Elisabet Strømø Sekr. (sekretær) Malene B. Vihovde K (Kapellan) Johan Breistig V. S. (Vara sekretær) Marta Sunnes M (Marskalk) Marta Tvedt Hj. M Styrk Fjærtoft F.Ø.T (Før øverste Templar) Andreas Haugland L.F (Losjefullmektig) *Kjelde til forklaring på verv: digitalmuseum.no

HAUSTVIND

Signe Ørevik Lier, Marta Vihovde og Helene Vihovde framføre Plassastova påsken 1947.

FAKTA • Losje Husafjell var ei avdeling under IOGT, som i moderne tid jobbar for edruskap, solidaritet og fred. • IOGT står for International Organisation of Good Templars, og kjent som Godtemplarordenen • Aktiviteten i Losje Husafjell vart avvikla på slutten av 1950-talet eller starten på 1960-talet, men vart ikkje offisielt lagt ned før 22. mars 2011. Losjen hadde då ikkje levert årsmelding eller rapportar dei siste 30 åra, og det var ikkje registrert aktivitet sidan 1960-talet. Kjelde: iogt.no, wikipedia.no

Losjeungdomane er på helgetur til beitestaden for valestrendingar i Hjortedalen, truleg rundt 1946-1947. Frå Åkerfjorden gjekk skøyta til Mosnes, vidare bar det opp ein sti, langt forbi Lundalsgarden. Etter ein gåtur på fleire timar kunne ungdomane ta seg inn i Hjortedalshuset. – Me gjekk turar, åt og koste oss. Det var mykje leven om nettene, og lite søvn, minnast Helene Eikeland. Den dag i dag har Valestrand Beitesforening sauer gåande i Hjortedalen.

Mellom to permar Ein liten skatt etter eit lag som er i ferd med å gå i gløymeboka, hadde avdøydde Theodor Fagerland tatt vare på.

Protokollen, eller lagsavisa heitte God Von – det same som barnelosjen. Ingvar Fagerland fann ein av desse protokollane etter far sin. Av innhald er det tettskrivne og dels dekorerte sider tekstar og dikt til ettertanke, som ein kunne ha nytte for i kvardagen. Ofte er det referert til kjende, norske forfattarar. Truleg vart dette lese opp i møtene. Av anna innhald står vitsar, bokmeldingar. Spalter med nytt frå bygda og radioprogram for Ørevik lokal viser seg å vera reint oppspinn – til underhaldning på festane. Helene Eikeland ler godt når ho får høyra kva som blei fortalt om ho i 1952 i spalta Bygdenytt. Etter jule og nyårshelga skal Helene Vihovde reisa frå bygda. Ho skal, etter det ein har høyrt frå pålitande hold, reisa til vestkysten av Amerika, til ein stor astronomisk stasjon og studera nokre stjerner, som har vore av interesse i den siste tida. HeimeTo sider frå protokollen til Losje Husafjell.

vernet kostar tur og opphald heiter det. Helene, som då var 21 år, har rett nok reist over heile verda sidan, men ikkje i 1952. – Eg flytta eigentleg til Fitjar og gjekk på husmorskulen der, skrattler 84-åringen. Mange gode minner strøymer på. – Eg mistenkjer Bernt Nordheim for å stå bak, han kunne dikta, smiler Helene. Protokollen går frå 2. november 1952 til 2. oktober 1955. Det er ikkje visst kor hyppige møta var då losjen var nystarta, men protokollen er nok ein av dei siste. I 1953 var det sju møter – inkludert konfirmantfest og juletrefest. Om sommaren var det ikkje mykje aktivitet, i følgje protokollen. Av avisa går det og fram at det blei halde fellesmøte med D.N.T.-laget frå Einstadbøvoll. Avisa har forskjellege bladstyrarar, mellom anna Signe Ørevik, Klara Eriksen, Marta Vihovde, Johs. Krunenes og Sivert Ørevik. I 1952 skal rundt 30 prosent av dei som gjekk ut av Ørevik skule blitt medlemer i losjen. Ikkje så sprekt, og truleg ikkje nok til å halda vidare liv i losjen stort lengre.

HAUSTVIND

Attesten Theodor Fagerland fekk i 1944, etter 30 år i Godtemplarordenen.

Utdrag frå protokollen Ein ting er sikkert – folk i Valestrand har humor! Mykje seriøst og litt skjemt er å lesa i lagsbladet. Under er det nokre utdrag – litt sant og mykje fantasi. Bygdenytt! Bygda vår er lita, men det hender då ein del nytt her og. Som det før er nemndt i mange blad og dagsaviser, er Valestrands store son, Fartein Valen død og gravlagd imillom fedrane på Valen kyrkjegard. Etter jule og nyårshelga skal Helene Vihovde reisa frå bygda. Ho skal, etter det ein har høyrt frå pålitande hold, reisa til vestkysten av Amerika, til ein stor astronomisk stasjon og studera nokre stjerner, som har vore av interesse i den siste tida. Heimevernet kostar tur og opphald heiter det. På butikken på Liereid er nå ansett ny butikkgjenta, Sina skal nå få meir tid til å ofra seg for kattane vert det meldt. Av dei som gjekk ut av Ørevik skule våren 1952 har nå 4 vorte medlemer i Losje Husafjell det skal vera pålag 30% vert det sagt. Dette var bygdenytt og så har vi eit par meldingar: Først ei minemelding frå S.K.V. Til mulige Øklandsbuar som kjem innom etter gamal vane. Ei sure mina er meldt drivande rundt Asaleholmen, Knut Lindås kan påvisa mina.

Helene (Vihovde) Eikeland er vaksen opp med losjen. Ho har mange gode minner frå den tida.

Og så ei melding til alle som lyttar på Valestrand lokal i Radio. Søndag 28.-12 kl 25 presis held Anna Kjerpeset Vihovde eit lererikt foredrag om lagsarbeid. Lagsblad for Losje Husafjell, jula 1952

Tippeselskap Gunnar Trå og Nils Nordheim skal no setja i gong eit tippe selskap der det vert råd å tippa på dei ein trur først gifter seg. Dei vil og setja opp eit fond som skal gå til dei som først vert spleisa saman. Ein trur at dette vil skunda på – dei tilkomand ektefolk Handelsskulekandidat Brita Ørevik skal etter endt eksamen setja opp for retning i «Brattalio» ho skal vera eineforhandlar i ferdig sydde knapphol og ho har god tru på at det skal gå knirkefritt. God Von, Juletrefesten 1954

Radionytt Klara Brokenes og Gerd Oline Lier har etter som det vert meldt kosta seg eit nokså verdfult radio annlegg, som dei har montert på Midtvik. Dei har teke dette store økonomiske løftet, for om mogeleg å høyra kjære og kjende snakka på «ﬁskeribølge». Det livar så opp å høyra desse røystene, som dei i «sitt ansikts ved» leitar og lyttar etter. Seier dei til vår utsende, forvitne medarbeidar. God Von, 31. januar 1954

Her er ungdomane på søndagstur. Syklane er med, for frå Moster sykla dei vidare til Håvik, der dei tok beina fatt, opp på Siggjo. F.v. Sivert Ørevik, Nils Nordheim (i styrehuset), Marta Vihovde, Signe Brun (fremst) og Tomas Lier. Bildet er tatt av Helene Vihovde (Eikeland).

Fisket Silda er komen her inn og skal gyte, veldige stim, som ei kokande gryte. Set i gang motor'n, gjer klar og kast loss! Snart i skuta mot havet med oss God Von, 31. januar 1954

HAUSTVIND

1 • Ein gamal kyrkjebenk tåler godt å stå ute året rundt. 2 • Ikkje alle er så heldige at dei har ein gamal steingard i hagen. Epletreet har stått her i eit par generasjonar, men pilhytta er ny. 3 • Rynkerosene byr på saftige nyper på hausten. 4 • Klematisen Montana Rubens er ein av dei største klematissortane. Når han blomstrar tidleg på sommaren er det så overdådig at du nesten ikkje ser igjen bladverket. Denne planta Astrid Karin og Hans Ole for 4-5 år sidan. 5 • Frå oldemor sin hage: «Kyss meg over gjerdet» blir gjerne gjerdesolhatten kalla. Stauden blir over to meter høg og treng noko å støtta seg til. 6 • Skinnsofaen på uteplassen står ute heile året. Småbrørne har middagskvila si, her er Hans Ole, Karen og Astrid Karin med Anne Soﬁe. 7 • Skal du først dekorera garasjeveggen kan det like godt gjerast med gjenstandar som viser kva som er inni huset.

SKRIV NY HAGEHISTORIE

Garasjen frå 60-talet har fått stå akkurat som han er, med mosegrodd eternittak og malingslitte veggar. Tekst og foto: Irene Jacobsen

LIER: I hagen til Astrid Karin og Hans Ole Strand finst det både kulturminner og hagehistorie. Her er steingardar og ein gammal geil der bøndene leda dyra til beite, staudar som har stått i mange generasjonar, vindskeive epletre og frodige nyperoser. Men mykje er endra i gardstunet på Lier sidan familien overtok i 2010. Det vesle gule huset har fått eit stort tilbygg, her er ny veg og ein ny hage. – Ho som budde her før var ei hageinteressert dame, ho hadde hatt roser og staudebed, ein masse løkar som blomstra på våren. Dette har me prøvd å ta vare på, seier Astrid Karin. Småbruket ligg i ei bratt li, den gamle hagen rundt det gule huset var like bratt den også. – Dei som dreiv garden her før hadde nok aldri tenkt på at dei skulle ordna seg ei hagestove og plassar å sitja ute for å nyta sommardagar og kveldar. Dei budde i ei li, og lier var bratte. Sånn var det berre. Dei hadde

nok heller ikkje så mykje fri til å sitja å sjå på utsikta, seier Hans Ole. Det første han gjekk laus på var å flata ut fleire parti slik at dei kunne få ein hage som var lettare å bruka.

Den gamle garasjen fortel også ei historie om livet på Lier tidlegare år. På 60-talet kom den første bilen til gards, det var då garasjen blei bygd. – Me likar at garasjen er som den er. Eternittaket er mosegrodd og klematisen trives så godt at den snart dekker heile taket. Alt treng jo ikkje vera nymala og nytt, seier Astrid Karin. I fjor bygde dei ei ny hagestove vegg-i-vegg med garasjen. Dei gamle staudane har dei delt opp og planta i nye bed. Nyperosene lever vidare på litt nye plasser, det gjer også skjærsmin og skogskjegg. Gamle steingardar og krokete epletre har fått selskap av badestamp og nye natursteinmurar. Nå er det familien Lier sin tur til å skriva si historie på garden.

HAUSTVIND

Uvanleg last i fiskes Bileta var i den tynnaste av albuma i farmor si bokhylle. Omtrent midt i albumet var det seks bilete som eigentleg ikkje passa inn. Den slitte svarte boka med pappomslag var eit kikkhol inn i fortida. Grandtantene med dult i nakken var fnisande ungdommar, store løer og uthus som ikkje fanst lenger gjorde at landskapet såg framand ut. Farfar var ein hengslete tenåring, småsøskena hans stivpynta på 17. mai – og foreldra hans syntes me alltid såg alt for gamle ut til å ha så små ungar. På ein nedisa kvalbåt i Antarktis poserte oldefar for ein fotograf. Og så var det sjøhuset som alle snakka om. Det som klappa saman som eit korthus den dagen det kom ein skytebas til gards som feilberekna dynamittladinga. Alle desse ansikta, følgd av farmor sine historiar om alt som var og om alle som ikkje var lenger. Små bitar av lange og korte liv. Midt inni dette familiealbumet dukkar det opp seks foto frå 1945. Farfar si fiskeskøyte var i eit anna oppdrag denne maidagen, nokon hadde fotografert det som skjedde. Bestefar stod på styrehustaket, slik me hadde sett så mange gonger før. Men opp frå lasterommet kom det unge damer med fine kåper, skinnhanskar og pene frisyrar. Dei såg ut som om dei høyrde heime i ein film, ikke i eit lasterom som lukta fisk. Der var også mange menn i ull-uniformar, farmor fortalte dei var modige motstandsmenn frå heimefronten. Mens han i skinnfrakk var ein nazist. Ein annan i fotsid frakk likte ikkje å bli tatt bilde av. Det var lett å sjå. – Dei der er nok norske jenter som har hatt tyske kjærastar. Dei blei snauklipte, forklarte bestemor oss ungane. Utan at ho gjekk nærmare inn på dette. Likevel var det ingen tvil om at dei hadde stått på feil side i krigen.

Farmor var alltid stolt av det farfar hadde vore med på, det var jo hans skøyte dei hadde brukt den dagen nazistane blei arrestert. Eg var 9 år då ho foreslo at eg burde fortelja klassen min om arrestasjonane neste gong me skulle ha om 2. verdskrig. Sjølv om det hadde vore fred i ein mannsalder, og vel så det, var det lagt opp til at me skulle delta med kvar våre skrytehistoriar. Og det gjorde me. Men det eg lurte mest på var kva som skjedde med folka på bileta, spesielt dei damene som fekk barbert vekk alt håret sitt. Kven var dei? Kva skjedde vidare? Kva hadde dei gjort? Blei dei sette i fengsel, eller noko endå verre? Tore Lande Moe ved Sunnhordland Museum kjenner til delar av historia. Truleg er bileta frå ein av dei første dagane rett

etter frigjeringa, kanskje allereie 8. eller 9. mai. Han kan fortelja at det var fotograf Frits Nygård som foreviga hendinga på Klingenbergkaien på Rommetveit på Stord denne maidagen i 1945. Fotograf Nygård tok mange bilder både av arrestasjonar og feiringar desse dagane. Kvinnene og mennene som kjem opp av lasterommet på fiskeskøyta «Fremtid» blei arresterte på Tysnes. Dei skal ha vore frå bergensområdet, men hadde innlosjert seg i eit hus på Tysnes. Forskansa seg i eit hus, blir det også sagt. Men då Milorg sine ladde gevær blei retta mot huset skal dei ha overgjeve seg utan noko bråk. Milorgleiaren Ragnvald Bjørke er på fleire av bileta, Thomas Jansen, også aktiv i Milorggruppa på Stord er der også. Det er berre desse to Lande Moe kjenner igjen på bileta. Arrestantane veit han ikkje kven

er, men han veit at dei blei førte vidare frå kaien på Rommetveit til fengselet på Stord, og deretter vidare til Espeland fangeleir utanfor Bergen. Leiren blei først oppretta av tyskarane som eit alternativ til Ulven Leir, som dei meinte låg for nær sjøen og engelske tokt. I løpet av sommaren 1942 bygde serbiske krigsfangar vegen fram til Espeland. Dei åtte brakkene var prefabrikerte i Tyskland og sommaren 1944 stod dei alle ferdige. 8. mai 1945 blir rollene snudde opp ned. Norske myndigheiter overtar leiren. «Etter frigjøringen oppsto det umiddelbart et behov for leire til internering av folk som var mistenkt for landssvik, blant annet for å hindre at befolkningen skulle bedrive selvtekt. I løpet av kort tid ble flere hundre lokale NS-folk og frontkjempere arrestert. Fra 9. mai 1945 til 24. okober 1948 satt knappe 400 kvinner og menn i Espeland fangeleir, eller Espeland tvangsarbeidsleir, som den nå skulle bli hetende.» Kjelde: espeland-fangeleir.no

Hit blei dei altså frakta, kvinnene og mennene frå las-

HAUSTVIND

køyta mai 1945 I år markerer landet at det er 70 år sidan frigjeringsdagen 8. mai. Mange var involverte i krigen, og ei lita brikke i det heile var Jacob J. Jacobsen (oppå styrehuset) frå Auklandshamn. Fiskeskøyta hans med det optimistiske namnet Fremtid hadde oppdrag ein av dei første dagane etter slutten på krigen i 1945. Kva framtid hadde eigentleg dei unge kvinnene og mennene som blei førte til Espeland fangeleir?

terommet på fiskeskøyta frå Auklandshamn, eigd av Jacob J. Jacobsen. Den første tida var mange av fangane i varetekt mens dei venta på ei rettsak. For fleire blei leiren også ein soningsstad. Berre eit titals av fangane var kvinner, i hovudsak var dei NS-medlemmer og andre som var etterforska for landssvik, men også tyskerjenter blei sende hit. I oktober blei kvinnene på Espeland plasserte i ei av brakkene i russerleiren, ein uferdig leir som låg nokre hundre meter sør for sjølve fangeleiren. I januar 1946 blei kvinnene overførte til andre leirar, eller slepte fri. Den mest kjende hendinga frå Espeland fangeleir etter krigen skjedde 3. juli 1947. Då lukkast det fire innsette å flykta med skøyta Solbris – flukten enda i Argentina. I arkivet til Sorenskrivaren på Stord skulle det ligga dokumentasjon på arrestasjonane som blei gjort i Sunnhordland. Statsarkivet i Bergen har overtatt alle arkiva, så me enda opp med å be dei

Milorgleiar Ragnvald Bjørke er på fleire av bileta, Thomas Jansen, også aktiv i Milorggruppa på Stord er og å sjå, opplyser Tore Lande Moe i Sunnhordland Museum.

om hjelp til å leita fram resten av historia. Statsarkivar Yngve Nedrebø i Bergen har ein plan. Han vil gå gjennom 1300 bilete for å finna dei me leitar etter. – Det var rimeleg mykje kaos desse dagane rett etter 8. mai. Eit etablert maktsystem skulle fjernast, eit nytt skulle på beina. Men allereie 10. mai var dei klare til å framstilla folk for fengsling. Alle desse blei fotograferte, forklarer han. Det er her han trur det går an å få napp. Men det vil ta litt tid. Tida fram til deadline på Haustvind var denne gongen ikkje nok, men følg med i Vestavind om du vil vita

kva statsarkivaren finn ut.

På nettsidene til Statsarkivet i Bergen ligg det blant anna to dødsdommar og to dommar for landssvik. Willie August Kesting og Nils Peter Bernhard Hjelmberg blei begge dømde til døden. Tiltalen beskriv i detalj korleis dei hadde mishandla og torturert folk som var mistenkte for å vera med i motstandsrørsla. Mange av ofra var frå Sunnhordland. Kesting og Hjelmberg blei skotne på Sverresborg i Bergen 8. august 1946.

HAUSTVIND

– Var det her komponisten budde? Når hytta di er eit av dei viktigaste kulturminna i kommunen betyr det at hyttelivet heller ikkje blir heilt A4. Nå kjem snart også boka om Fartein Valen. Tekst og foto: Irene Jacobsen

VALEVÅG: Kunne du tenkt deg å lånt hytta di vekk til ein festival? Eller at den innimellom blei brukt som kommunen sin representasjonsbustad? Hytta til Sølvi Vinnes og Fartein Valen-Sendstad er ikkje som hytter flest. – Det er faktisk slik me vil ha det, seier Fartein og ønskjer velkommen inn i sveitservillaen frå 1903. Golvet i gangen er knallrødt. Trappegelenderet og veggane er grøne. Det er fargerikt, gjestfritt og fullt av kunst og historie i Valenheimen. Store delar av livet sitt budde komponisten Fartein Valen her, og dermed er huset ein av dei fem komponistheimane i Hordaland. Samtidig er det hytta til Sølvi Vinnes og Fartein Valen-Sendstad. Han er grandnevøen til komponisten og også oppkalla etter han.

– Det har alltid vore kultur for å invitera folk inn hit i «den opne heimen», fortel Fartein. Han hugsar spesielt ein gong då familien var her på sommarferie. Det banka på døra og utanføre stod det ein mann frå New Zealand. «Var det her komponisten budde», undra han. Joda, det stemmer det, sa mora til Fartein – og inviterte inn på omvising. Det blei kveld, og langt var det jo til eit hotellrom, så det enda med at dei ordna ei seng til gjesten. Det var sånn det var. Alltid gjestfritt. Fartein og Sølvi trur faktisk det er desse historiane om gjestfriheiten som har lagt nokre av føringane for korleis dei sjølv tenkjer om huset i dag. På slutten av 80-talet starta dei oppussinga, den gongen såg det heilt annleis ut enn i dag. Det var malingslitt, trekkfullt og kaldt. Vinyl, linoleum og respatex hadde snike seg inn mellom kunsten og rokokkoen, instrumenta og dei fulle bokhyllene. – Oppussinga har vore ein felles lidenskap. Vårt prosjekt har vore å få det tilbake til fordums prakt, samtidig som det skulle vera funksjonelt og praktisk å bu her, seier Sølvi. I april-mai kvart år inntek Fartein Valen-Festivalen huset. Då er det konsertar, føredrag og kyrkjekaffi i stovene. Helselaget har hatt møter her, lokale firma låner det til møter og samlingar og skuleelevane har vore her på kunstworkshop. – Fartein Valen tilhøyrer folket, me tenkjer at det gjer også huset. Det kjennest nesten som om me har det litt på lån. Me kunne nok lukka døra og sei at det berre skulle vore privat, men du skulle berre visst kor mange artige møter det resulterer i nettopp det at døra er open. Me likar det sånn som dette, seier Fartein.

Når eigarane er heime i Sandnes er det er John og Ruth Eidsvåg som tar seg av hus og gjester. Dei skal og ha ære for at huset har fått eit slikt gjestfritt rykte. Akkurat nå ventar Fartein på at boka han har skrive om grandonkelen skal komma frå trykkeriet. Komponisten var ein ivrig brevskrivar og dei store samlingane med gamle brev har vore ei rein gullgruve å grave i for han som nå har skrive bok. På grunn av breva er det mulig å visa mange nye sider av komponisten, det viser Fartein som både bror, ven, onkel – og som ein som var glad i både roser og kattar. Fartein Valen-Sendstad og Sølvi Vinnes bur til dagleg i Sandnes, men trivs godt heime i Valevåg.

HAUSTVIND

Samhald Familie Idrett Omsorg Smil

Nytt

Eldsjel

Nærmiljø Samfunn

Næring

Påliteleg

vestavind Prestasjonar

Nabo

Engasjement

Glad i Sveio?

Har du nokon gong tenkt over at avisa du no held i hendene er eit kortreist produkt? Vestavind er produsert rett i nærleiken av deg, med lokale ingrediensar.

Trygg

Identitet Sommarvind

Nær og kjær

Me har mange gode og trufaste abonnentar – kan me få freista deg òg med eit ferskt eksemplar ein gong i veka? Me lovar å gjera vårt beste for at du skal bli nøgd!

Ja, eg vil abonnera på Vestavind i 6 månadar til kr. 395,Ja, eg vil abonnera på Vestavind i 12 månadar til kr. 670,-

Namn: Adresse: Telefonnummer: Du kan òg svara til aud@vestavind-sveio.no, eller ringa 53 74 01 80. Namn og fakturaadresse om du gir vekk abb.:

Vestavind AS Svarsending 7396 0096 OSLO

www.vestavind-sveio.no •• facebook.com/vestavind •• Tlf. 53 74 01 80 •• #vestavindsveio

HAUSTVIND

Speidar-varde TVEITA: Denne varden blei bygd på 1950-talet av speidarar frå heile distriktet som var på kretsleir, minnast tidlegare speidar Egil Valhammer.

Den gamle Lierbrua Den gamle Lierbrua der du svingar av til Brokanes er borte for lenge sidan, og det er uvisst kva tid bildet er tatt. Ser du guten på sykkel? Han heitte Karl Sørabø.

Dame med historie SUNNHORDLAND MUSEUM: – Haldningar til kulturminne må såast tidleg. Originalen er alltid meir verdt enn ein kopi, seier konservator ved Sunnhordland Folkemuseum, Tore Lande Moe. Gallionsﬁguren vekker interesse og beundring. Ho er då også både majestetisk og vakker. Lengtar ho mot dei sju hav kor ho segla i sin ungdom? Eller mot Sveio kor ho høyrde heime? På Sunnhordland Folkemuseum på Stord står ho midt mellom to etasjar, i trappenedgangen til kjellaren. Kjelde: Vestavind, 2008

Solid tuntre frå Holland

Gullfunn på Vikse

BIRKELAND/LINDØY: Frå gamalt av var Rabben husmannsplass under ﬁre bruk på Birkeland, og var truleg ein av dei siste husmannsplassane i Sveio som vart nedlagde og fekk status som sjølveigande. Sigurd Tveit gav i 1989 ut ei bok som heiter «Vandring i nærmiljøet». Her tar han mellom anna føre seg eit kastanjetre som vart planta på Rabben. Elias Rabben budde på husmannsplassen frå 1860-åra, saman med kona Signy Klementsdotter (sjå og side 5). Elias var både reiar og skipper på eige fartøy. Ein dag, visstnok i 1870, kom Elias med skuta si frå Holland. I lasta var det mykje forskjelleg, mellom anna eit lite kastanjetre som han hadde kjøpt i Holland. Det planta han, for det skulle vera tuntreet hans på Rabben. Då Tveit gav ut boka, var treet 115 år gamalt. Dåverande eigar, Nils Våge tippa at treet var 30 meter høgt. No har sonen til Nils tatt over bruket. Det verneverdige treet ruvar der framleis, 141 år etter at Elias Rabben sette det i jorda. Kjelde: Vandring i nærmiljøet av Sigurd Tveit, 1989

NORDRE VIKSE: I 1953 blei ein 3000 år gamal armring i 22 karat gull grove fram på Nordre Vikse. Funnet blei gjort av no avdøydde Nils Severin Bjelland då han grov veiter eit lite stykke opp frå stranda. Funnet av gullarmringen viser at områda rundt Viksefjorden var eit tett befolka landskapsområde frå steinalder og folkevandringstida. Kven var eigaren? Berre høgtståande personar bar slike ringar, og det kunne like gjerne vore ein mann som ei kvinne. Kanskje blei armbandet grove ned for så og bli gøymd? Deretter har kunnskapen om gøymestaden gått tapt. Kanskje eigaren døydde? Ein annan teori er at armringen har blitt ofra til gudane. Gullringar frå bronsealderen er sjeldsynte i Noreg. Frå heile landet kjenner me til berre 20 stykke, og ringen frå Vikse er den einaste i Hordaland. No er ringen trygt bevart i samlinga til Kulturhistorisk Museum i Bergen. Gullsmed Reidun Breistig har på oppdrag frå Sveio kommune gjort ein handlaga kopi av armringen som nå er stilt ut i ein monter på kommunehuset.

HAUSTVIND

Falsk eller ekte? TITTELSNES: På 1990-talet gjekk diskusjonen høglydt om helleristingane på Tittelsnes var falsk eller ekte. Det stod om to teoriar. Alternativ ein; berget har vitra ned, slik at berre dei djupaste helleristningane viser. Alternativ to; berget har aldri vore annleis. I ettertid har geologar kom fram til at den siste teorien er mest sannsynleg, og at det er snakk om etterlikningar frå moderne tid. På Tittelsnes har det opp gjennom tidene vore mange hellebrot, og på 1800-talet hadde brota mykje å seia som inntektskjelde for mange av bøndene. Verksemda gav òg arbeid til husmenn og mange utanbygds folk. Teorien går ut på at det er steinarbeidarar som har hogd initialane sine inn i berget i samband med skiferbrotet på Gramshaug.

Då riksvegen forbi bedehuset på Tittelsnes skulle utbetrast i 1981, blei helleristingane berga for sprenging i siste liten. Arkivfoto: Kari Haukås

Teikninga er eit forsøk på rekonstruksjon på delar av Gramshaug-ristningane. Dei er langt i frå like heile på steinen i dag, som er rekna som etterlikningar frå moderne tid. Kjelde: Kulturhistorisk Vegbok Hordaland

Vakna ute på marka MERKELIG TILFÆLDE: Fra Sveio meddeles til «Haugesunds Avis»: Under tordenværet forleden var Torbjørn T. Li som vanlig gaat tilsengs ud paa kvelden. Han laa i en jernseng oppe paa skraakammeret i sit hus. En times tid efter vaagnet han ude på marken lige ved huset af at et voldsomt regnskyl strømmet ned over ham. Døren var lukket og laaset, så den vei var han ikke kommet. Tvertimod havde han et svært stræv for at faa husets folk vækket, så han kunne slippe ind. Han maa ha gaat gjennom vinduet i skraakammerset. Det er lidet og smalt, som slike vinduer pleier være, og høit fra marken. Manden har ikke for vis at gaa i søvne, men tordenværet den kveldd maa paa en eller anden maade ha drevet ham ud gjennom det trange vindu, uden at han er vaagnet i faldet. Der synte en liden skramme i den ene haand, det var alt. Notis i Stavanger Aftenblad 8. august 1912

Familien Kalland på tur til Erve. Dei tre jentene i dobbelknappa kåper framme f.v.: Else, Hilda og Tilly. Frå venstre bak: Trygve, Ellen Kjerstine, Sverre, Amalie, Georg, Lisa, Bertha, Ole Garvik, Johannes Svåsand, Gurine Garvik, Gunda, og Bernt Kalland. Foto utlånt av Johan Arthur Hansen

Søndagstur til Ålfjorden ERVE: Det var nok stor stas den søndagen rundt 1928 då denne gjengen frå Halseid drog på biltur til Våga og Erve. Heile storfamilien var med, minus ei dotter som ikkje var heime. Det var 12 born som vaks opp av 13. Bernt Kalland (t. h. i bildet) som hadde bruk 5 (Sethaugen), var også vegvaktar på den vegen som i dag blir kalla Halseidvegen. Vegen gjekk berre til Halseid den gongen og dei måtte køyra nord til Sveio for å koma til Våge og Erve. Bernt brukte Garvik transport til oppdrag ved vegarbeid, og Ole Garvik hadde med seg kona Gurine på denne søndagsturen. Bernt Kalland vart fødd i 1872, kona Ellen Kjerstine i 1877, og minstebarnet Else i 1923.

Favoritten? SVEIO SENTRUM: Ein kjapp runde med sprayboksen i eit busskur i sentrum. I det minste eit lite hjarta over i'en.

HAUSTVIND

Kven har dekorert vindaugskarmen?

I eit gamalt eldhus på Kinn har nokon gjort seg ﬂid med utsmykkinga av vinduskarmen. Tekst: Kari Haukås kari@vestavind-sveio.no

KINN: Steinhella har tydelege merke av å ha blitt bearbeida, men ingen kjenner symbola i innrissinga eller kven som står bak. – Løgne greier, kommenterer Leif Støle. Det var under muring og montering av nytt vindauge i eldhuset heime på Kinn at han gjorde oppdaginga. Han flytta på nokre steinar og der låg ho, den spesielle hella som i etterkant har fått fleire enn han til å undra seg. Støle tok fram feiekosten, kosta, og studerte motivet. Men blei ikkje klokare. Den nye vindaugsramma

Hella er ca 100 x50 cm, og er tydeleg merka av at ho er bearbeida. Men av kven?

Det var under restaurering av det gamle eldhuset på garden at den dekorerte steinhella dukka opp, fortel huseigar Leif Støle. Foto: Kari Haukås

har han plassert oppå hella. Opphavleg var opninga større og gjekk lenger ned, hella låg då plassert i øvre kant av gluggen. Heller ikkje Tore Slinning, arkeolog og spesialrågjevar hos Fylkeskon-

servatoren i Hordaland, blir klok på motivet når han får tilsendt bilder av steinhella. Han ser for seg at dersom hella er sekundert plassert, og opphaveleg kjem frå ein annan plass, så er ikkje hoggeteknikken lik den som har blitt nytta i førhistorisk tid.

HAUSTVIND -

LIVET I HASHTAG

– Hei Ingrid Marie Helland, korleis er livet som toppbloggar i #sveio? – Eg merkar ikkje noko forskjell, men tar eg bussen heim tidleg ein dag, hender det at nokre skjønne barneskuleelevar seier hei. – Kva gjer du på for tida? – Eg går på medium og kommunikasjon. Etter haustferien er eg klar for å yta mitt beste for å få karakterane eg vil ha. Utanom skulen så bloggar eg, er med kjærasten min og kosar meg med familien. – Ditt beste tips til barn og unge? – Smil! Det gjer ting mykje lettare. Du vil oppleva mykje meir positivt i livet enn om du larvar og surmuler over småting. Hev deg over det og ha det kjekt! Og hugs at aldersgrenser er der av ein grunn. – Kva får me aldri lesa om i bloggen? – Privatlivet til mine nærmaste. – Du kallar deg lillabloggar. Forklar! – Eg pyntar ikkje på livet, slik mange gjer, så rosabloggar er eg ikkje. Eg vil vera eit forbilde for unge jenter med dårleg sjølvtillit, og visa dei at livet ikkje alltid er ein dans på roser. – Digitale spor går aldri vekk. Tankar? – Eg er forsiktig med kva eg legg ut, og ser alltid over alt fleire gonger. Private ting eller foto der eg har lite klede på blir ikkje lagt ut, haha! Eg er open, men eg har eit privatliv òg. – Kva er du mest stolt av akkurat no? – Vanskeleg å svara på. Eg har til dømes meir følgjarar på Instagram enn det bur folk i Sveio, men eg er meir stolt over at eg står opp for det eg meiner. Eg gir meg ikkje sjølv om eg møter motgang. – Kor mange er innom bloggen? – Det varierer. Mellom 500-900 lesarar – alt etter om innlegget er bra eller dårleg. – Har livet endra seg etter bloggen? – No tar med kamera over alt, og eg er mykje flinkare – og meir glad i å skriva. – Innlegg du har angra på at du publiserte? – Nei, eg er forsiktig med kva eg deler. Eg kan bla tilbake og sjå på alle innlegg utan å angra. – Er du avhengig av å få likes og respons? – Nei. Eg var meir avhengig før eg fekk mange følgjarar. No har det ikkje så mykje å seia. – Har du inntekter på bloggen? – Nei, men eg har blitt sponsa og har fått ein del jobbtilbud gjennom bloggen. Eg har sagt nei til dei fleste. – Du har over 7300 brukarar på Instagram. Kvifor? – Dei siste åtte månadane har eg vore flittig med å leggja ut bilder, fleire gonger dagleg. Folk likar vel det eg legg ut. – Dine Instagram-favorittar? – @josefinekstroms @kendaljenner og @allisimpson – Eit innlegg med mykje respons? – Eg delte ei skuleoppgåve frå norsktimen. Då fekk eg vita kor mange skrivefeil og orddelingsfeil eg har. Eg var klar over det sjølv, men det var kjipt. Fleire vaksne påpeikte feila, og då kokte det litt i topplokket, for innhaldet var bra. Dagen etter forklarte et kvifor eg har så mange skrivefiel, og folk beklaga seg og skreiv at det var modig gjort. Desse innlegga vart delte over 300 gonger til saman, og leste av over 3000.

HAUSTVIND

Ein ravn

Det er lørdags føremiddag, Tore Ravn Ottesen driv søk med matalldetekor på Nedre Tabor i Førde. Foto: Kari Haukås

HAUSTVIND

etter gull

Formålet med å anskaﬀa metalldektor var å lokalisera nedgrovne kablar i hagen, men snart fekk Tore Ravn Ottesen ei anna og større interesse. Tekst: Kari Haukås kari@vestvind-sveio.no

FØRDE: I bagasjerommet på den blankpolerte BMW-en ligg ein skitten spade, eit par gummistøvlar, ei lita brunlakkert kiste og ein metalldetektor. Inntil ganske nyleg bestod lasta av golfutstyr. No bankar hjartet for historie og edelt metall. Tore Ravn Ottesen har oppdaga at metallsøking er ein fantastisk hobby, anten ein leitar etter småpengar på ei strand eller ein leitar i pløyelaget etter lokalhistoria. – Det er utruleg kva ein kan finna av myntar og smykke. Spor etter folk finst overalt. Kvar einaste gong eg er ute finn eg noko, fortel Ravn Ottesen. Oljearbeidaren frå Førde har sin daglege arbeidsplass på Forus. Han har jobba offshore i mange år, no er det landliv og vekependling.

På leit

Vareoppteljinga sidan i sommar er oppløftande, det viser ein rask kikk ned i den brune kista. Alle funnobjekt ligg i plastposar merka med dato og funnstad. Førdebuen er stadig på leit, og det har blitt mange små og store skattar, nokre meir verdifulle enn andre. Det er mykje forskjellig å finna, men mest myntar. For få veker sidan stod han med ein kolsvart mynt i handa. Det var komplett umogleg å sjå kva det var, men etter fleire omgangar med ultralydreinsar og flytande sølvreins, viste det seg å vera ein tokroning i sølv, merka Kong Haakon 1915. Til no det desidert gjævaste funnet. – Det må ha vore eit stort tap å mista ein slik mynt. Vil tru ein kunne fått 200 brød for den slanten, seier Ravn Ottesen som har god greie på brødprisane med fleire generasjonar bakarblod i årane.

Frå nips til revolvar

Mange ubesvarte spørsmål dukkar opp saman med gjenstandane. Fantasien får næring. Det er spor av sveibuar overalt. Men kva, kven, kvifor og når? Ei forteljing som er så utruleg spennande at det kan få ein godt vaksen mann og bestefar til ni til å bli som ein nyfiken gutunge. Ei sølje frå Lier, blykuler, litt av ein hank eller armband i 14 karat gull. Ein klokkependel, eller kanskje utstyr til ein finkjole? Eit ennå ubesvart spørsmål er eit økse-emne han fann, og noko som minnar om foten på ei gryte. Han leitar og søker svar på mange måtar, og finn det umåteleg interessant. Heime tek han vare på historia i form av tynne og forvitra myntar i olivenolje. Ein av dei mest spennande funna til no er ein revolvar. Hans første tanke var om den var skarpladd så han måtte vera veldig forsiktig. – Gamal ammunisjon har ein svakheit i at den kan gå av utan varsel, har eg høyrt. Eg la den i ein plastpose med munninga bakover av tryggleiksgrunnar. Etter varsam behandling heime kom det for dagen at det var eit harmlaust leiketøy av merket Smith & Wessen, ler førdebuen. Han undersøkjer ekrer og jorder parti for parti. I bakkane på Nedre Tabor rann han på ski i barndommen, her har han også gått mange rundar med metalldetektoren.

HAUSTVIND

1 1. Tore Ravn Ottesen brukar nesten all fritid på å leita etter skattar i jorda. Med metalldetekor gjer han nye oppdagingar kvar einaste veke. 2. Ein tokroning i sølv, merka Kong Haakon 1915, funne i Sveio. 3. Hans første ringfunn. 4. Skulptur i landskapet, som kanskje også skjuler ein skatt?

– Kva kommentarar får du? – Ein kar spurde om eg sprøyta ugras. Han ler og legg tilbake ein vasstung torvbasse. Det er viktig å leggja jorda tilbake slik at ingen spor er å sjå etter skattejakta. Han går vidare, leitar i spenning.

Ringfunn

Med metallsøkaren genererer han eit elektromagnetisk felt i jordsmonnet. Det kjem eit lydsignal og eit utslag på visarinstrumentet på søkaren. Pip, pip, pip ... lyden er sterk, det indikerar eit bra funn; kanskje gull! Og når gjenstanden ligg på 5-7 tommars djupne gir det forventningar om noko gamalt. Av og til blir han skikkeleg lurt, men det er ein del av gamet. Bruskorkar er håplause, dei gir kraftig utslag på metalldetektoren. Han køyrer spaden i jorda, veltar jordbassen opp. Han treng ikkje leita lenge. Snart har han i handa ein ring med ein liten svart stein i.

– Dagen er berga. Dette er min første ring. Dagen er redda, gjentek han ivrig. Folk har budd og ferdast her til alle tider. Dei har gått på langs og på tvers i landskapet, ned til fjorden, og opp igjen, igjen og igjen. Det at ein av dei mest omtala forbrytarane i Noreg på 1800-talet, stortjuven Gjest Baardsen skal ha farta her, gjer at forventningane blir skrudd opp fleire hakk. Nye signal; pip, pip, pip… Det er ein skatt han gjerne skulle hatt tak i, men som er bortimot heilt umogleg å nå. «Tingen» ligg under ei trerot, og treet er stort, og frodig. Han kjem ikkje til utan å hogga treet. Han passerer nok ein gong med uforetta sak...

Hobby for livet

Ravn Ottesen er skråsikker på at hans nye hobby vil vara livet ut. – Eg har det i blodet. Morfaren min var even-

Slektar på Ravn og Smør Den første i Ravn Ottesen-slekta som kom til Jostedal og Norge var dansk og heitte Otte Hanson Ravn, fødd på 1500-talet. Slektsnavnet ble deretter endra til Ravn Ottesen.

Av anene i Sveio har Tore Ravn Ottesen spor heilt tilbake til 1180, til ein som heitte Ragnvald Urka Smør. Han segla til Skottland saman med ein kong Haakon for å erobra Skottland, men som dei ikkje lukkast med. – Ragnvald kjem frå slekta til bestemor mi frå Vestvik. Smørslekta eigde heile Sunnhordland

frå Kvinnherad i nord til Vagdavatn i sør. Staden Smørbrua i Bergen, samt Jon Smør gate i Bergen er oppkalt etter slekta. Det blir sagt at Smørslekta fekk tildelt land frå Harald Hårfagre og hans sjuande ektefelle Snøfrid Svåsedotter. Smørsund er oppkalla etter Smørslekta. Den første Smør som kom til Sveio heitte John Gautes Smør eller Gaute Johnsen Smør til Sveen. Han eigde bruk nr. 1, gard nr. 1 som strekte seg frå Eltravåg til Vigdavatn. Huset hans stod litt sør for Sveio kyrkje, men er no rive. Ravn Ottesen har lurt på kor namnet Smør

tyrar, han og tre andre rodde og segla frå Bergen til Amerika via Island og Grønland i 1922. For karstykket fekk han ein medalje, den har eg arva. Bestefar likte spesielle ting, det gjer eg også. Ravn Ottesen er betatt av både viking- og indianarhistorie. Frå Montana i USA har han samla mange indianske ting. Den nyinnkjøpte vikinghjelmen derimot er frå heimlege trakter, kjøpt på Avaldsnes under Vikingfestivalen. På ein av sine mange reiser til Montana skaffa han seg ei gullpanne for å leita etter gull, men fordi det i dei områda farta mykje svartbjørn og Grizzly bjørn fann han aldri roen. – Då brukte eg meir av sansane og konsentrasjonen på å lytta etter lydar enn å leita etter gull, sjølv om eg hadde peparsprayen i nærleiken, fortel Ravn Ottesen. Han synes det er mykje meir avslappane å leita etter edelt metall i Sveio, der treng han ikkje vera redd for å bli angripen av verken bjørn eller fjelløve.

kjem frå. Ramnafloke sigla til Island saman med ein som heitte Torvald Smør. Han uttalte i år rundt 900 då han kom tilbake frå Island: «Landet her er rikt og korn vil bli feitt som smør». Difor fekk han tilnamnet Smør. – Eg har ikkje funne slektskap mellom Torvald Smør og Ragnvald Urka Smør enda, men jobbar med saka, seier førdebuen. Han fantaserer ofte om korleis det ville vore å leva i eldre tid. – Eg ville garantert ha hive meg med på ferda til Island saman med Ramnafloke dersom eg hadde fått sjansen!

HAUSTVIND

Til jegere og og skyttere skytterepå på Haugalandet Haugalandet Til jegere

BESØK BESØK DIN DIN LOKALE LOKALE

FAGHANDEL!

FAGHANDEL! Vi har alt alt du du trenger trenger til til jakta! jakta!

Rifler - Hagler - Ammunisjon Rifler - Hagler - Ammunisjon Optikk - Jaktutstyr - Jaktradioer Optikk - Jaktutstyr - Jaktradioer Børsemakertjenester m.m. Børsemakertjenester m.m Håndvåpen - Ladeutstyr Håndvåpen - Ladeutstyr

Bli frista!

Fem høns

Rafdal&&Kvale Kvale Rafdal VåpenhandelAS AS Våpenhandel

e la a ﬂotte inn aknin a me like o met o kt

Frakkagjerdvegen 256 Frakkagjerd - 5563 Førdesfjorden Frakkagjerd - 5563 Førdesfjorden 5563 Førresfjorden Tlf. 52 77 02 20 / 928 08 762 Tlf. 52 77 02 20 Tlf. 52 77 02 20

Osen 3, 5411 Stord, Tlf. 53 49 57 00

Mån–fre 09–19 Laurdag 10–16

Følg oss på Facebook og Instagram!

Me fører merker som:

og eire andre merker!

Åpningstider: Mandag - fredag Åpningstider: Mandag Torsdag- fredag Torsdag Lørdag Lørdag

10.00-17.00 10.00 - 17.00 10.00-19.00 10.00 - 19.00 10.00-14.00 10.00 - 14.00

e-post: bernhard@jaktvaapen.com www.jaktvaapen.com E-post: post@jaktvaapen.com www.jaktvaapen.com

DEKKSENTERET PÅ HEIANE STORD • Lastebildekk • Traktordekk • Trillebordekk • Truckdekk • Felgar • Bildekk • Motorsykkeldekk • ATV

Me har årets testvinnere i Motor på lager a R2

Nokian Hakk

Sjølvvaskeanlegg • Innandørs • Varmt vatn • 12 x 12 m hall • Store og små køyretøy • Døgnope Har du piggfrie vinterdekk? Ikkje vent med å få dei på bilen

Me har plass til dine dekk på vårt DEKKHOTELL Rundehaugen 31 - 5412 Stord Tlf. 53 41 51 75

Tlf. 53 41 51 75 • www.stord-dekkservice.no • www.facebook.com/StordDekkservice

HAUSTVIND

På innsida av den gamle kista har eigaren skrive namnet sitt. Men helt stø på handa har han ikkje vore…

Gravferdshisto Kjell og Grete Mæland sitt 200 år gamle feriehus byr på mange historiar. Dei to raraste av alle gøymer seg bak kjøkenbenken og slagbenken i stova. Tekst og foto: Irene Jacobsen

AUKLANDSHAMN: Då foreldra til Kjell overtok det vesle tunet på midten av 60-talet hadde dei førre eigarane gjort seg flid med å fjerna både møblar og inventar. Møbelbålet brann godt bak i hagen. Dei trudde nok dei gjorde familien frå Haugesund ei teneste. Men saka var at foreldra til Kjell gjerne ville hatt alt det gamle skrotet. Dei såg nemleg ikkje på det som boss. Slagbenken i stova blei redda frå bålet, resten gjekk opp i røyk. I løa og kjellaren fann dei etter kvart både fiske- og jordbruksreiskaper. Med tida dukka det opp klenodiar både her og der. Ei rosemalt skål låg i bekken og ei tine i åkeren. Jonastunet, heiter plassen, oppkalla etter ein som budde her rundt århundreskiftet. Men det har budd folk her heilt sidan 1600-talet. Store delar av historia til garden finn ein i bygdeboka. I arkiva i Bergen fann Kjell endå meir. Men kva

Grete skulle gjerne visst kor gammalt åklet er, så er du ein kjennar og veit «alt» om gamle mønster må du gjerne ta kontakt med ho. Teppet er litt slitt i kantane, men held elles fargen godt.

som var historia bak dei to hola i veggen måtte det ein etnolog til for å få klarheit i. Lappverket i tømmeret hadde fått dei til å grubla. – Det var tydleg at tømmeret var fjerna i ein firkant, like over golvnivå, knappe meteren høgt og breitt. Eg visste det var vanleg at når folk døydde så låg dei heime heilt til gravferda, og tenkte kanskje det hadde vore for trongt i gangen til at dei fekk kista ut den vegen, fortel Kjell. Det stemmer at det er kister som har blitt flytta gjennom holet i veggen. Men grunnen var ikkje det Kjell og Grete først trudde. – På Vestlandsbygdene trudde folk at dersom ein tok den døde ut ei dør, så kunne alle dei dårlege tinga han eller ho hadde gjort venda tilbake til huset. Det var derfor dei sagde eit hol i tømmerveggen, tok ut kista og spikra omhyggeleg igjen etter seg. Nå kunne ikkje syndene komma tilbake til huset.

«På Vestlandsbygdene trudde folk at dersom ein tok den døde ut ei dør, så kunne alle dei dårlege tinga han eller ho hadde gjort venda tilbake til huset»

HAUSTVIND

I bekken fann Grete og Kjell dette gamle rosemalte fatet. Om det har blitt mista eller kasta veit dei sjølvsagt ikkje, men for eit ektepar som har sansen for historie var det eit lite funn.

Ein gong i tida var skoskeisene blanke og nyslipte.

Og slik ser heimelaga snøskeiser ut.

Blir du med på fisketur? Denne gamle fiskeharpa er nok både heimelaga og velbrukt.

o rie i veggane

Kjell og Grete Mæland har eit hus fullt av rarietetar. Ting som fortel historiar om dagleglivet til dei som har budd her før dei, både korleis dei har skodd seg på vinteren, kva dei har drukke og kvad ei har samla med seg heim frå havet. Under vindauget ved inngongspartiet til hytta var kisteholet, no dekka med kledning.

HAUSTVIND

• • • • • • •

Usynlig tannregulering Vi tilbyr nå usynlig tannregulering. Reguleringsklossene limes på baksiden av tennene i stedet for på fremsiden (se bildet). Ta kontakt for et uforpliktende tilbud. Les mer om behandlingen på vår Facebook-side: Stord tannregulering Kjeveortoped Per Magne Djupvik Heiane 31 - 5412 Stord

Familieterapi og systemisk praksis, 30 + 30 stp Petroleumslogistikk, årstudium 60 stp Teknisk dokumentkontroll Mesterbrevutdanning Fagbrev – praksiskandidatordning Rettigheter og plikter ved utleie av bolig Birøkt introduksjonskurs

Vi til y k s i s k ﬂe e ni e , o s no sk Arabisk, engelsk, fransk, italiensk, japansk, kinesisk, portugisisk, ssisk, s ansk, ty kisk, tysk m ﬂ Testene

Tlf. 990 99 571

e enstesten kan o s tas os oss

Vi tilby o s k s i s k, mat s s i, ta as , ita , mﬂ Se olke ni e sitetet no eller ring 52 70 43 20

www.stordtannregulering.com

Velkommen til vårt

Fabrikkutsalg ... i Ølensvåg!

BIL - HENGER

Me tek imot skinn for

beredning

Me selger også

dekorasjonsskinn, dekorasjonsskinn nappaskinn og lær.

40 30 00 80 www.trygve-trafikkskole.no

Besøk våre nettsider for info om beredning og salg av norsk produserte skinn. 5582 Ølensvåg - Tlf. 52 76 50 00

LIK OSS PÅ FACEBOOK w w w . g r a n b e r g g a r v e r i . n o

466 26 638 466 26 631

HAUSTVIND

Har du behov for service, karosseriarbeid eller ruteskift på bilen din?

Vi reparerer alle bilmerker, ta kontakt med ditt lokale verksted!

Ønsker du å få utført maling og tapetsering mm?

Velkommen til Førde Auto A/S

Vi utfører AC Service

Førde Auto er et komplett verksted med dyktige fagfolk!

Det lønner seg å ta en Service

Førde Auto er et komplett verksted med dyktige fagfolk. Bosch Car Service – med mer en 15000 Bosch Car Service

på anlegget pga nedsatt effekt og for å få fjernet muggsopp.

verksteder er vi verdens største verkstedkjede på det frie ettermarkedet ! I Norge finner du over 110 Bosch Car Service verksteder fordelt over hele landet.

Vi utfører frontruteskift

Vi får kompetanse fra Bosch – verdens største leverandør til bilindustrien – og tilbyr derfor et stort Sortiment av Bosch original deler, og benytter Bosch diagnose- og testutstyr.

Delbetal ditt kjøp

med Bosch Car Service-kortet

Vi utfører PKK (Eu kontroll)

Leiebil

Åpningstider

rimelig tilbud på leiebil

Mandag – fredag:

Splitt regningen på:

07.30 – 15.30

4 Service 4 De nye dekkene 4 Bilvarme

Timebestilling

4 Eller...?

53 74 73 10

4 Kreditt på inntil kr 40.000,-

Ring Jarle for et uforpliktende tilbud! Tlf: 913 02 111 e-mail: barabas@online.no

1.940.000,-

Førde Auto A/S Hanaleite 4, 5555 Førde Tlf. 53 74 73 10, www.fordeauto.no For everything your car needs.

Alle typer reperasjoner • Alle bilmerker Eu-kontroll • bredt utvalg av dekk

Ka Mé ET KNAKANES KJEKT

... hjemtil dine drømmer Prisar frå

4 Del opp betalingen rentefritt i 4 til 12 mnd.

Ein leiligheit er allereie solgt!

Julabord

PÅ KAIEN

I FØRDE, SVEIO

Har du lyst til å bo på

Leirskar-tunet?

Her får du nøkkelferdig, moderne 4-mannsbolig i Førde sentrum, med kort veg til lege, butikk, barnehage, skule og flotte naturområder. Kontakt oss for meir informasjon

5555 Førde i Hordaland Telefon: 53 74 34 00 - e-post: post@sveiobyggsenter.no www.sveiobyggsenter.no

ARRANGER ÅRETS JULEBORD I FANTASTISKE, LUNE OG INTIME MARITIME LOKALER. FYR I PEISEN, HERLIG MAT OG DRIKKE OG GOD UNDERHOLDNING GIR DEN RETTE STEMNINGEN! VI TILBYR KOMPLETTE OPPLEGG MED ALT FRA MAT OG DRIKKE TIL UNDERHOLDNING OG TRANSPORT.

599,PRISER FRA KUN KR.

Pr. PERSON

RING 901 72 883 FOR TILBUD OG BOOKING!

- lik oss på facebook!

TIngveien 74, 5555 Førde, Sveio // WWW.KAIENAS.NO

B y ggmester K å re I . H ø y land AS h ar endret navn til:

HAUSTVIND

AS v/Nils G Staupe. Fagerlandsvegen 60, 5551 Auklandshamn

Utfører det meste innen entreprenørarbeid • Graving • Sprengning • Transport • Tomter • Veger

• Grøfter • Levering, legging av rør etc. • Hagearbeid • Levering av grus, pukk, singel etc.

Fast pris eller timepris. Mer enn 30 års erfaring og påtar oss alt fra besiktelse, forslag til løsninger, utarbeidelse av søknader og utførelse av komplett anlegg. Ta kontakt - det kan lønne seg.

yggmester rmaet esterbygg veio as gir deg h elp og råd g en nom hele byggeprosessen. yggmester åre øyland har daglig oppsyn med alle byggepros ekter. irmaet har utdannede tømrere med lang er aring, i tillegg til byggmesteren.

V I TI L B Y R

B L AN T AN N ET:

egning, byggesøknad, materialleveranser, opp øring og erdigstillelse av bygg, nybygg, rehabilitering, påbygg og innredning.

K ontakt K å re H ø y land, tlf. 91 62 25 72

Vi lærer deg å kjøre! Tlf. kontor 52 71 75 66 Mobil 90 10 81 15 • Privat 53 74 12 66 epost: post@ekrene.no Moderne undervisningslokaler

esterbygg veio as, traumøyvegen post mesterbygg.as gmail. om

Valevåg

mesterbygg-sveio.no

Velkommen til en sikker og god traﬁkkopplæring

ALT INNEN ANLEGG OG LANDBRUK

Ta kontakt i dag!

I forbindelse med «Haustvind» gir vi 10 % rabatt på maskinarbeid som kan utføres til vinteren. Tilbudet gjelder fra 5. november og ut måneden

Graving, drenering, grøfter, natursteinsmurer, hager og tomter. Vi leverer: Grus, singel, sand og andre knusemasser. Skjellsand, jord, bark, kulestein og naturstein. Rør, kummer, minirenseanlegg og pumpestasjoner.

HAUSTVIND

Tid for å pynte inne! a

i tt man e ne stny ete fra bl.a Hubsch og Krifon.

Vi har blomster og gaver til alle anledninger. Velkommen til Sveio blomster og gaver!

Nye modeller av Snorre forlovelsesringer i butikken nå!

Haraldsgaten 120 5527 Haugesund Tlf. 52 72 42 89

tlf.: 53 74 03 64

www.sveioblomster.no

Solrike einebustadtomter

- Den trendy og miljøvennlige salongen i Sveio Senter!

Vi ﬁkser julebordsveisen! Stylingpakke (hår og makeup, 1 time) kun 495,-

Velkommen til oss i nytt, ﬂott lokale! Gjermundshaugen ved Sveio sentrum

Bestill time på ledigtime.no eller på telefon 53 74 33 98

4 4 4 4

Areal: 695, 703 og 760 m2 Pris: Frå kr. 650.000,Sjøviegande tomter Flott utsikt

4 Sentralt, nær Sveio sentrum 4 Landleg og fint område, eit eldorado for friluftsliv

4 Kort veg til barnehage 4 Mange bustadtypar å velja i

Valvatne Bjørn Storebø mob. 98 28 99 39 bs@valvatne.no

Ringvegen 5412 Stord Tlf.4053 Ringvegen 12,12, 5412 Stord – Tlf.–53 2040 7020 70 Sveiogata 66, 5550 Sveio – Tlf. 98 28 99 39 www.valvatne.no

www.valvatne.no 1900-2015 FAGFOLK I 115 ÅR

HAUSTVIND

Deilig

VALEVÅG SENTER

Velkomen til ein hyggeleg handel!

RESTAURANT Åpningstider: Mandag-torsdag 9-18 Fredag 9-19 Lørdag 9-16 & BAR

Deilig RESTAURANT & BAR

Valeveien 90 - Tlf. 53 74 08 08

Julebord

Førde S/H A/S Daglegvare

logoforslag OPNINGSTIDER

Farge Vi har komle på torsdager. logoforslag Velkommen innom!

Små og store grupper, privat og bedrift.

- helt i nærheten

09.00 - 19.00 mandag - fredag 09.00 - 17.00 lørdag Tlf: 53 74 31 62

GODE TILBOD Post • Tipping • Medisinutsal Her får du Trumf

torsdag fredag lørdag søndag mandag-onsdag

13:00 – 22:00 13:00 – 01:00 13:00 – 02:30 13:00 – 22:00 stengt

Tlf. 416 37 722

Hagestuer Syden på terrassen

Vi tar oss av hele prosessen fra begynnelse til slutt! Vi lager hagestuer tilpasset dine ønsker! Vi tegner, skriver søknad og sender byggemelding.

Helt uten ekstra kostnad! • Online Controller med på kjøpet ved bestilling av Emura II - UT ÅRET

Vi lager også spesialtilpassede skyvedører, uansett størrelse!

Tlf. 52 72 42 86 – www.tglass.no

Vi leverer og monterer alle typer skyvedører!

HELGEVOLD.COM

52 76 60 00 / kontakt@helgevold.com

Vil du skape

STEMNING I HAGEN?

Betong

fra Stord, Tysvær, Haugesund og Ølen Ferdigbetong fra våre lokale blandeverk Betongvarer fra våre lager i Haugesund og Ølen • Stablemur, forskalingsblokker, belegningsstein, ig-rør

filterdk.no

O n

HAUSTVIND

Betongelementer for alle typer bygg

Lagersalg av betongvarer: Haugesund Ferdigbetong Gismarvik Ferdigbetong Leirvik - Stord Byggelement fra Sandeid

olenbetong.no

Riktig utendørsbelysning kan skape en magisk stemning i hagen din. Vi vet hvordan. Ta gjerne kontakt med oss for gode råd om hvordan du kan få den rette belysningen for din hage.

tlf 4895 9591 tlf 4888 9950 tlf 4888 9968 tlf 4888 9980

Sammen skaper vi drømmehagen.

e-mail@olenbetong.no

POPPCORN

elektro - telecom - automasjon

Vil DU noe.. Fremtidens så vil vi... HALLO renseanlegg for kloakk

i sluken

Vi ønsker deg som tenker selv, vil noe og er ambisiøs med på laget.

Hos oss du finne kollegaer som virkelig Skal duvilbygge nytt eller renovere din vil være best innen sitt felt. Vi i Karsten Bjelland er opptatt hytte eller bolig, har vi løsningen for deg! av å finne optimale løsninger både med hensyn til Vi skreddersyr ditt renseanlegg inkl. dagens energikrav og kompliserte løsninger. søknadshåndtering og dokumentasjon. Vi ønsker kort og godt å ligge fremst, og trenger deg som vil være med oss i denne prosessen.

RENSEANLEGG fra A-Å

Ta kontakt for en rørende prat... på tlf 52 77 62 64 eller 469 78 515 Sjekk www.karsten-bjelland.no for mer informasjon

Kontakt:

Vil DU noe.. så vil vi... Vi ønsker deg som tenker selv, vil noe og er ambisiøs med på laget. Hos oss vil du finne kollegaer som virkelig vil være best innen sitt felt. Vi i Karsten Bjelland er opptatt av å finne optimale løsninger både med hensyn til dagens energikrav og kompliserte løsninger. Vi ønsker kort og godt å ligge fremst, og trenger deg som vil være med oss i denne prosessen.

Ta kontakt for en rørende prat... på tlf 52 77 62 64 eller 469 78 515 Sjekk www.karsten-bjelland.no for mer informasjon

Eikeskogvegen 22 5570 Aksdal Tlf. 52 77 62 64 / 906 29 596

LEDIGE STILLINGER:

RØRLEGGERE - PROSJEKTLEDER - LÆRLING

HAUSTVIND

Puss opp 30% rabatt før all tapetjul!

Kjøp nå!

Lyst på en forandring i hjemmet, men er litt rådvill?

på fra Borge og Storeys!

- Vi hjelper deg med å finne den optimale løsningen både med hensyn til funksjonalitet, stil og dine økonomiske rammer. Hos oss får du eksperthjelp innen maling, tapet, gulv og tekstiler. Vi tilbyr også hjemmebesøk og har egen systue. Kom til oss for gode tips og råd!

Storehaug Hvit Eik

30%

Tapeter

KUN

Plank 1-stavs klikk

fra kun

159,-

rabatt

på all tapet fra Borge og Storeys

Vi skaper

trivsel

Danfloor Marquesa Tweed Et vegg-til-vegg teppe med meget stor slitestyrke og 10 års garanti mot flekker og falming. Teppet er permanent antistatisk, og kommer i 6 ulike farger i breddene 4 og 5 meter.

30%

Danfloor Marquesa byFryd for Fargerike byFrydTweed for Fargerike er designet av Jeanette Lunde. Fritt inspirert av

298,-

rosemaling og norsk tradisjon med et dryss av stjernestøv. Minner fra dager da tiden stod stille. KUN

rabatt

Kom og se høstens tapettrender!

Graceful Living en gjennomarbeidet og stilfullendt kolleksjon med klare historiske referanser. Fargene spenner fra det mørke og tidstypiske til lyse og duse pasteller.

Pr. kvm.

Fargerike Colibri Åslyveien 9 3023 Drammen tlf 32 23 49 00

Vår mestselgende 1-stavs parkett, designet av Fargerike. God kvalitet, riktig pris!

30%

rabatt

Fargerike Lothe Grønland 9 3045 Drammen tlf 32 23 47 80

398,-

Pr. kvm.

Tilbudet gjelder fra 29. april til 17. mai 2014

Fargerike Brakerøya Brandtenborggata 1 3012 Drammen tlf 32 82 40 61

Fargerike Raglamyr, Longhammarvegen 21, 5536 Haugesund Åpningstider: 09.00 – 19.00 (10.00 – 16.00) Tlf.: 52 70 47 47 www.fargerike-raglamyr.no Følg oss på Facebook, www.facebook.com/fargerikeraglamyr

Fargerike Eiker Eiker Kjøpesenter 3300 Hokksund tlf 32 75 45 15

Vi fargelegger Norge!

BYENS ELDSTE

FARGEHANDEL