Dastex
VOORWOORD
Op 21 mei kwamen onze leden bijeen in het Van der Valk Hotel in Gorinchem. De dag stond in het teken van onze missie; Sharing the knowledge.
We begonnen met de Algemene Ledenvergadering. Naast de goedkeuring van het jaarverslag over 2024 werd er ook positief gestemd over het rooster van aftreden van het bestuur, de methodiek voor contributieverhoging en de oprichting van de commissie Young Professionals. Met deze laatste stap zet het bestuur in op de toekomst. Door jongeren actief te betrekken bij het vakgebied én bij onze vereniging houden we VCCN dynamisch en vooral klaar voor een relevante plek in het vakgebied. We bieden vooral ook een platform voor jongeren om hun plaats in dit vakgebied te vinden én uit te breiden. In dit magazine wordt meer informatie gegeven over dit initiatief.
Aansluitend aan de ledenvergadering vond het Nationaal Symposium Contamination Control plaats. Het symposium bood een gevarieerd programma, verdeeld over twee zalen met in totaal zestien sprekers. Vanuit verschillende sectoren, zoals health care, life sciences, laboratoria en voedingsmiddelenindustrie, werd kennis over contamination control gedeeld. Waar we in het vakgebied cross contamination willen voorkomen, was de kruisbestuiving tussen disciplines van kennis juist het doel. Dat gaf deelnemers volop stof tot nadenken. De dag werd afgesloten met een prikkelende keynote van Marcel Levi, die de aanwezigen meenam in zijn visie op de toekomst van de gezondheidszorg: nuchter, kritisch en hoopvol. In dit magazine is een uitgebreid verslag opgenomen.
Naast het verslag hebben we interessante artikelen over de toekomst van de halfgeleiderindustrie in combinatie met de ontwikkeling van contamination control, het gebruik van cleanroomonderkleding, precisiecleaning en de optimalisering van de luchthoeveelheid in de cleanroom.
Namens de redactie wens ik je een fijne zomer toe, met tijd om op te laden, nieuwe ideeën te laten rijpen en hopelijk ook te genieten van zon, rust en frisse, schone lucht.
DEMAND CONTROLLED FILTRATION: PRAKTIJKSITUATIE IN BEELD
Het verlagen van het energiegebruik staat bij de exploitatie van een cleanroom hoog op de agenda. Vooral de grote luchthoeveelheden in de cleanroom zorgen voor dit hoge energiegebruik.
Door: ir. Paul Molenaar, Kuijpers PHF Services B.V.
Jos Bijman Kennismanager VCCN
OPTIMALISATIE VAN HET BEWERKINGSPROCES
VOOR DE HOOGSTE
TECHNISCHE REINHEID
10
Met de toename van de reinheidseisen van het eindproduct nemen de reinheidseisen van de individuele componenten ook toe. De productieketen bestaat uit meerdere stappen waar verschillende toeleveranciers bij betrokken zijn.
Om te zorgen voor een schoon eindresultaat zijn communicatie en samenwerking tussen de verschillende partijen in de productieketen van belang. Hierbij is het belangrijk dat de Tier-1 de n-tiers opleidt en voorziet van de juiste informatie. Verder is kennis van de reinigingsmethodieken nodig.
Door: Hans Cools , Meilink Precision Cleaning
ONDERKLEDING VOOR CLEANROOMS
Dit artikel richt zich op het gebruik van cleanroom onderkleding, zoals beschreven in Annex 1, publicatiedatum augustus 2023. Hierin staat dat speciale onderkleding in de faciliteit aanwezig moet zijn. Dit wordt hier verder gespecifieerd met een bodybox test voor onderkleding. Hierin zijn meerdere combinaties van kleding en het effect hiervan op de deeltjesemissie onderzocht.
Door: Arthur Lettinga, Elis Cleanroom
TOEKOMSTGERICHT
ONTWERPEN VAN MICRO- EN NANO CLEANROOMS
Wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen hebben de afgelopen decennia geleid tot miniaturisatie, met chips en systemen op micro-, nano- en (in de toekomst) picoschaal als resultaat (de wet van Moore). Deze nieuwe technologieën vragen om complexe onderzoekslaboratoria en/of productieruimtes, met cleanrooms die aan steeds strengere eisen moeten voldoen.
Door: Eric Stuiver, Deerns
INHOUD
6 DEMAND CONTROLLED FILTRATION: PRAKTIJKSITUATIE IN BEELD
Door: ir. Paul Molenaar, Kuijpers PHF Services B.V.
10 OPTIMALISATIE VAN HET BEWERKINGSPROCES
VOOR DE HOOGSTE
TECHNISCHE REINHEID
Door: Hans Cools, Meilink Precision Cleaning
16 ONDERKLEDING
VOOR CLEANROOMS
Door: Arthur Lettinga, Elis Cleanroom
22 TOEKOMSTGERICHT
ONTWERPEN VAN MICROEN NANO CLEANROOMS
Door: Eric Stuiver, Deerns
29 CURSUS UITGELICHT
Cleanroom Schoonmaak Cursus
30 VERSLAG NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL
Boeiende dag over contamination control in verschillende sectoren
37 CURSUS UITGELICHT
Post-hbo opleiding Contamination
Control & Cleanliness
38 ONTWIKKEL JEZELF BINNEN
VCCN YOUNG PROFESSIONALS
39 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN... Wilfred van Oijen
40 CURSUSSEN 2025 / EVEN VOORSTELLEN
DEMAND CONTROLLED FILTRATION: PRAKTIJKSITUATIE IN BEELD
Het verlagen van het energiegebruik staat bij de exploitatie van een cleanroom hoog op de agenda. Vooral de hoge luchthoeveelheden in de cleanroom zorgen voor dit hoge energiegebruik. Kuijpers en Lavans, familiebedrijven die al jaren samenwerken, hebben beide een langetermijnvisie waarbij duurzaamheid centraal staat. Daarom heeft Kuijpers onderzocht welke energiebesparingsmogelijkheden er zijn bij de nieuwe cleanroom voor Lavans. Onder andere is gekeken naar de toepassing van Demand Controlled Filtration.
Sinds de introductie van deel 16 ‘Energy Efficiency’ van de NEN-EN-ISO 14644 [1] is er een toegenomen belangstelling voor duurzamere oplossingen binnen de cleanroomtechnologie. Deze ontwikkeling hangt deels samen met de sterk gestegen energieprijzen van de laatste jaren. In dit normdeel wordt onder andere de toepassing van ‘adaptive control’ als mogelijke maatregel genoemd. In de sector ook wel bekend als Demand Controlled Filtration (DCF). Deze regeling kan worden toegepast op basis van deeltjesconcentratie, bezetting (aantal personen), of simpelweg via een tijdgestuurde nachtverlaging. We zien namelijk in de praktijk dat cleanrooms zelden 100% van de tijd worden gebruikt. De luchtbehandeling staat echter wel nagenoeg de gehele tijd 100% aan. Het implementeren van energie-efficiënte maatregelen hoeft niet altijd complex te zijn om substantiële besparingen op te leveren. In dit artikel lichten we een praktijkvoorbeeld uit waarin met relatief eenvoudige techniek aanzienlijke energiebesparingen zijn gerealiseerd.
CASUS:
LAVANS CLEANROOM (2023)
In 2023 nam Lavans een nieuwe cleanroom in gebruik voor het wassen, drogen en verpakken van farmaceutische en microtechnologie cleanroom kleding. Het verpakkingsgedeelte is geclassificeerd als ISO 5 (in operation). Het plafond van deze ruimte is volledig uitgerust met Fan Filter Units (FFU’s), die tijdens bedrijf een uni-
Buitenlucht
forme luchtstroom van ongeveer 0,45 m/s genereren. Zie figuur 1 voor een principe schets van de luchtbehandeling.
Hoewel de flowrichting grotendeels bovenin unidirectioneel is, vindt de luchtretour plaats via laag geplaatste wandroosters in plaats van vloerretour, waardoor de luchtstroom dient af te buigen, en dus niet volledig unidirectioneel is.
Recirculatie LBK
Door de volledige plafonddekking met FFU’s en een ruimtehoogte van 3 meter ontstaat een circulatievoud van maar liefst 540 h -¹. Dit komt overeen met een luchtdebiet van 100.278 m³/h, een aanzienlijke hoeveelheid voor een cleanroom.
INGEBOUWDE ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN
Bij het ontwerp zijn diverse energiebesparende maatregelen geïntegreerd, in samenwerking met Lavans. Dit omvat onder andere een enthalpieregeling voor de make-up air buiten bedrijfstijden. Hierbij wordt de verse lucht intake ‘s nachts uitgeschakeld wanneer dit gunstiger is. Net als het toepassen van DCF. Hierbij wordt het circulatievoud buiten bedrijfsuren teruggebracht van 100% naar 20% - oftewel van 100.278 m³/h naar 20.055 m³/h.
Belangrijk hierbij is dat de cleanroom te allen tijde op overdruk moet blijven. Figuur 1 toont het principe: niet alleen de cleanroom zelf wordt op druk gehouden, maar ook het plenum boven het FFU-plafond. De retourkanalen zijn nagenoeg drukloos gedimensioneerd, waardoor de FFU’s eenvoudig op- en teruggeschakeld kunnen worden zonder noemenswaardige impact op de drukbalans. De luchtbehandelingskast verzorgt aan- en afvoer van lucht in het plenum, waarbij een regelklep in de retourleiding zorgt voor drukstabilisatie van zowel plenum als cleanroom.
Door: ir. Paul Molenaar, Kuijpers PHF Services B.V.
Figuur 1: Principeschets van de luchtbehandeling in de cleanroom.
MEETRESULTATEN
EN ANALYSE
In figuur 2 worden meetgegevens weergegeven over drie dagen. De oranje lijn toont de periodes waarin de nachtverlaging actief is (buiten werktijden van 07.00 - 17.00). De groene lijn geeft de gemeten overdruk aan (linker Y-as), en de blauwe lijn toont de gemeten deeltjesconcentratie (≥ 0,5 µm) (linker Y-as). De paarse lijn geeft de ISO 5-limiet weer (rechter Y-as).
De metingen zijn uitgevoerd met een 1.0 CFM deeltjesmeter, die een hoger luchtdebiet meet dan de gangbare 0.1 CFM meters voor continue monitoring. De resultaten zijn omgezet naar waarden per kubieke meter (m³) voor een eenduidige interpretatie.
Tijdens daguren zijn drukfluctuaties zichtbaar als gevolg van deurbewegingen.
Tijdens de omschakeling van dag- naar nachtbedrijf blijft de druk stabiel. Er is geen waarneembare invloed op de deeltjesconcentratie, zowel bij deurbewegingen als tijdens de nachtverlaging blijven de concentraties ver onder de ISO 5-grens-
Afbeelding 1: Door het toepassen van nachtverlaging wordt een aanzienlijke energiebesparing gerealiseerd in de cleanroom van Lavans.
waarde. Opgemerkt moet worden dat de deeltjesmeter zich op een vaste positie bevond, en dus mogelijk niet de volledige ruimte representatief meet.
RESULTATEN EN VERVOLG
Het toepassen van de nachtverlaging resulteert in een aanzienlijke jaarlijkse energiebesparing. Door het circulatiedebiet buiten bedrijfstijd te verlagen, worden niet alleen de elektriciteitskosten van de ventilatoren verlaagd, maar ook de koelvraag van het systeem. Voor deze specifieke cleanroom is de jaarlijkse
energiebesparing vastgesteld op ongeveer 50.250 kWh. Op basis van de huidige metingen lijkt verdere verlaging van het nachtdebiet mogelijk, zonder negatieve invloed op de deeltjesconcentratie. Dit onderwerp wordt momenteel geëvalueerd in overleg tussen Kuijpers en Lavans, in lijn met paragraaf 4.12 ‘Monitor, review and feedback’ van ISO 14644-16, waarin continue optimalisatie wordt aanbevolen.
CONCLUSIE
DCF hoeft niet per se gebaseerd te zijn op geavanceerde sensordata zoals deeltjesconcentratie of personeelsbezetting. Ook eenvoudige, tijdgestuurde regelingen kunnen al leiden tot aanzienlijke energiebesparingen. Dit praktijkvoorbeeld toont aan dat met relatief beperkte middelen een groot duurzaamheidsvoordeel behaald kan worden - zonder concessies te doen aan de kwaliteit of veiligheid van het cleanroomproces.
BRONNEN
[1] NEN-EN-ISO 14644-16 Cleanroom and associated controlled environments - Part 16: Energy efficiency in cleanrooms and separative devices (ISO 14644-16:2019,IDT)
[2] Cleanroom Lavans op Youtube: https://youtu.be/IxDIXFhSawQ?si=tAnfns3x-y0Bl7OO
Figuur 2: Deeltjes in de cleanroom in relatie tot ruimtedruk en nachtverlaging.
Al 20 jaar de kracht van ProCleanroom
Vanuit onze expertise is ProCleanroom jouw full service partner voor gecontroleerde omgevingen.
Van ontwerp, fabricage, installatie en ISO-validatie tot het inrichten van de ruimtes, accessoires en verbruiksartikelen. Onze oplossingen sluiten naadloos aan op jouw behoeften.
PROFESSIONALS IN CLEANROOM TECHNOLOGY
OPTIMALISATIE VAN HET BEWERKINGSPROCES VOOR DE HOOGSTE TECHNISCHE REINHEID
EEN HOLISTISCHE BENADERING VAN TECHNISCHE REINHEID
Met de toename van de reinheidseisen van het eindproduct nemen de reinheidseisen van de individuele componenten ook toe. De productieketen bestaat uit meerdere stappen waar verschillende toeleveranciers bij betrokken zijn.
Om te zorgen voor een schoon eindresultaat zijn communicatie en samenwerking tussen de verschillende partijen in de productieketen van belang. Hierbij is het belangrijk dat de Tier-1 de n-tiers opleidt en voorziet van de juiste informatie. Verder is kennis van de reinigingsmethodieken nodig.
In hoogtechnologische sectoren, zoals de semiconductor industrie, worden steeds strengere eisen gesteld aan de reinheid van componenten. Het behalen van een grade 4, grade 2 en zeker een grade 1 reinheid vereist een totaalaanpak, waarin alle schakels van de toeleveringsketen betrokken zijn. Van het ontwerp van het product tot en met de verpakking en het transport, elk detail beïnvloedt de uiteindelijke reinheid van een component.
Door: Hans Cools, Meilink Precision Cleaning
Kennisdeling en heldere communicatie binnen de keten zijn cruciaal om de beoogde reinheidsniveaus te bereiken. Hoewel grote spelers zoals ASML, Zeiss en Thermo Fisher hun reinheidseisen delen met hun eerste-tiers, blijkt in de praktijk dat deze informatie vaak niet goed doordringt tot diepere lagen van de toeleveringsketen (de n-tiers). Dit benadrukt het belang van interne educatie en bewustwording op alle niveaus van het productieproces.
DENKEN VANUIT PROCESBENADERING
Vaak gaat het mis doordat de hele keten niet vanuit een procesbenadering denkt. Het is de verantwoordelijkheid van de Tier-1-leverancier om ervoor te zorgen dat alle betrokken partijen op de hoogte zijn van de reinheidseisen. Als die kennis niet goed wordt gedeeld, ontstaan er problemen.
HET BELANG VAN OPPERVLAKTERUWHEID IN TECHNISCHE REINHEID
Een belangrijke factor die de reinheid van componenten beïnvloedt, is de oppervlakteruwheid. Deze wordt gedefinieerd als de afwijking van het werkelijke oppervlak ten opzichte van een ideale rechte lijn en kan worden uitgedrukt in verschillende parameters, zoals Ra (gemiddelde ruwheid), Rp (piekhoogte), Rv (dalhoogte) en Rz (gemiddelde van de vijf hoogste pieken en vijf diepste dalen). Deze waarden worden gemeten met een profilometer.
Onderzoek met de PMC (Particle Measurement Card) - een sticker die de hoeveelheid deeltjes op een oppervlak meet - toonde aan dat de Ra-waarde van geanalyseerde oppervlakken gemiddeld 7,3 keer beter was dan de voorgeschreven waarden in de technische productdocumentatie. Dit wijst erop dat toeleveranciers van bewerkte onderdelen boven verwachting presteren.
Figuur 1: De invloed op de uiteindelijke reinheid van het eindproduct is aanwezig in de gehele toeleveringsketen (bron: VCCN Richtlijn 12: Product Cleanliness).
Afbeelding 1: De oppervlakteruwheid kan worden bepaald met een profilometer.
Daarnaast werd een licht negatieve correlatie gevonden tussen het aantal kleinere deeltjes (0,5/1 μm) en de grootste deeltjesgrootte (10 μm). Dit werd gereflecteerd in de correlatie tussen Ra- en PMC-score: voor kleinere deeltjes was deze negatief, terwijl voor grotere deeltjes een positieve correlatie werd waargenomen. Dit zou kunnen wijzen op een meetartefact, waarbij een hogere oppervlakteruwheid het moeilijker maakt om kleine deeltjes op te pikken.
Een verdere analyse van de resultaten en de toegepaste productiemethoden suggereerde dat de gebruikte freesstrategie de relatie tussen Ra en reinheid kan beïnvloeden. Daarnaast werd een aanwijzing gevonden dat voor de strengste reinheidsklassen Rz mogelijk een geschiktere parameter is dan Ra om het bewerkingsproces te sturen.
COMPLEXITEIT VAN GRADE 1 REINIGEN
Om aan te tonen hoe complex grade 1 reinigen is, zijn de strikte limieten van deeltjesverontreiniging beschreven. Bij grade 4 mogen vier deeltjes van vijftig micrometer per dm² aanwezig zijn, terwijl bij grade 1 slechts 0,5 micrometer grote deeltjes zijn toegestaan, met een maximum van 200.000 per m². Dit is extreem weinig en alleen haalbaar als onderdelen al bijzonder schoon bij ons binnenkomen. Dit betekent dat ze met de juiste koelsmeermiddelen
zijn vervaardigd, tussentijds zijn gereinigd, in een cleanroom met handschoenen zijn behandeld en correct zijn verpakt voor transport. Veel klanten zijn verrast door de complexiteit die komt kijken bij het behalen van deze kritische reinheidseisen.
ONTWERP, MATERIALEN
EN PROCESPARAMETERS
De basis voor technische reinheid wordt gelegd in het ontwerp van een component. Factoren zoals materiaalkeuze en geometrie spelen een cruciale rol.
FACTOREN ZOALS MATERIAAL
KEUZE EN GEOMETRIE SPELEN EEN
CRUCIALE ROL.
Onderdelen met complexe contouren en 3D-geprinte structuren vormen extra uitdagingen op het gebied van reiniging en deeltjesverontreiniging. OEM’s moeten hier rekening mee houden om ervoor te zorgen dat producten niet alleen functioneel zijn, maar ook reinigbaar blijven binnen de gestelde eisen.
SMEER- EN KOELMIDDELEN
Een ander cruciaal aspect is het gebruik van koelsmeermiddelen. Een smeermiddel dat ideaal is voor verspaning, kan later problematisch blijken tijdens het reinigingsproces. Daarom is het essentieel om een balans te vinden tussen de bewerkingsparameters en de reinigbaarheid.
Afbeelding 2: Bij de selectie van het koelsmeermiddel moet rekening worden gehouden met het latere reinigingsproces.
EEN ANDER CRUCIAAL ASPECT IS
HET
GEBRUIK VAN
KOELSMEER
MIDDELEN.
TUSSENREINIGING
Tussenreiniging wordt sterk aangeraden, aangezien elk productieproces verontreiniging introduceert die zich op oppervlakken kan afzetten. Door op strategische momenten tussenreiniging toe te passen, wordt de belasting op de eindreiniging verlaagd en wordt het risico op contaminatie in latere processtappen geminimaliseerd. Je kunt de meest geavanceerde reinigingsmachines hebben, maar zonder de juiste maatregelen in het productieproces kan de uiteindelijke reinheid alsnog in gevaar komen. Dit toont aan dat een totaalaanpak binnen de hele keten noodzakelijk is om de hoogste reinheidsstandaarden te behalen.
CONCLUSIE
Het behalen van de hoogste reinheidseisen in de hightechindustrie vereist een geïntegreerde aanpak waarin ontwerp, productie en reinigingsprocessen nauw op elkaar worden afgestemd. Een diepgaand begrip van oppervlakteruwheid, procesparameters en ketenverantwoordelijkheid is essentieel om contaminatie te minimaliseren en grade 1 reinheid te realiseren. Door de volledige toeleveringsketen te betrekken en kennisdeling te stimuleren, kan de industrie blijven voldoen aan de steeds strenger wordende reinheidseisen.
PRODUCTREINIGING
VCCN Richtlijn 12 beschrijft de oppervlaktereinheid van onderdelen en producten met betrekking tot deeltjes en chemische stoffen. De haalbaarheid van de vereiste oppervlaktereinheid hangt af van de gehele fabricageketen, van grondstof tot geleverd product. Afhankelijk van de gewenste reinheid van het productoppervlak moeten in de productie strenge methoden gebruikt worden om de specificaties te halen. Ook moet het productontwerp het mogelijk maken om een schoon product te realiseren. VCCN ontwikkelt op dit moment een aanvullende richtlijn die zich specifiek richt op reinigingsmethodieken. De volgende reinigingsmethodieken komen hierin aan bod. Naar verwachting verschijnt deze eind 2025.
REINIGINGSMETHODEN
Voor de precisie- en industriële reiniging zijn meerdere methoden beschikbaar, elk geschikt voor specifieke materialen, vervuilingen en vereiste reinigingsniveaus. Hieronder worden de belangrijkste methodieken beschreven die in de nieuwe richtlijn aan bod komen.
Brushing en wiping
Brushing gebruikt roterende borstels om vervuiling los te maken en weg te nemen, waarbij eigenschappen zoals stijfheid en haardikte van belang zijn. Wiping met cleanroomdoekjes, vaak bevochtigd, biedt effectieve verwijdering door fysieke kracht. Microvezeldoekjes zijn de beste keuze voor een kritische reiniging.
Spray cleaning
Sprayreinigers, vergelijkbaar met industriële vaatwassers, combineren sproeien, dompelen, ultrasoon reinigen en vacuümdrogen. Instelbare parameters zoals temperatuur, druk en chemicaliëndosering optimaliseren de resultaten.
Watergebaseerde ultrasoonreiniging
Deze methode gebruikt ultrasonische baden met reinigingsmiddel, gevolgd door meerdere spoelstappen, vaak tegenstroomspoelen. Bewegende systemen transporteren onderdelen automatisch tussen baden. Parameters als temperatuur, pH en ultrasone energie worden nauwkeurig beheerst.
Vapour cleaning
Vapour cleaning verwijdert vetten door verhitte solventdampen. Open systemen met koelzones beperken dampverliezen. Objecten worden door een dampzone geleid, vaak gecombineerd met onderdompeling en ultrasone ondersteuning.
Blasting-methoden
• Micro-abrasive cleaning: Precisietechniek waarbij fijne abrasieve poeders onder druk worden gespoten. Controle over druk, debiet en nozzle configuratie is essentieel.
• High-speed air jet: Gebruikt een luchtstraal om deeltjes los te blazen.
• Water ice blasting en CO₂ pellet blasting: Milieuvriendelijke, niet-schurende methode met ijsdeeltjes die contaminanten losmaakt via thermische en mechanische effecten. Bij water ice blasting is de bron droogijs en bij CO2 pellet blasting wordt vloeibare CO2 als bron gebruikt.
• CO₂ cleaning: CO2 cleaning wordt op verschillende manieren toegepast bij productreiniging. Bij CO₂ snow cleaning verwijderen kleine droge-ijsdeeltjes fijne deeltjes en organische resten met minimale impact van het oppervlak. Bij liquid CO₂ cleaning wordt met vloeibare CO₂ niet-polaire vervuilingen effectief opgelost zonder residu achter te
laten. En bij supercritical CO₂ cleaning wordt een diepgaande reiniging verkregen met CO₂ boven de kritische temperatuur en druk.
• Supersonic gas-liquid cleaning:
Gas en vloeistofdruppels worden met supersonische snelheid gericht op het product gespoten, wat contaminanten wegslaat.
Plasma cleaning
Plasma, een geïoniseerd gas, reinigt oppervlakken chemisch (bijv. zuurstofplasma) of fysiek (argonplasma). Het verwijdert effectief organische resten en maakt oppervlakken hydrofiel, ideaal voor hechtingsprocessen. Plasma is milieuvriendelijk, veilig en toepasbaar op diverse materialen.
Laser cleaning
Lasers, zowel continu als gepulseerd, verwijderen contaminaties via verdamping, ablatie of schokgolven. Typische lasers
zijn excimer- of Nd:YAG-lasers, elk geschikt voor specifieke vervuilingen zoals oxides, polymeren of metaalresten. Speciale technieken zoals laser-induced spray jets verbeteren de efficiëntie bij nanoschaalvervuiling.
UV-Ozone cleaning
UV-licht van 184,9 nm genereert ozon, dat samen met 253,7 nm UV-licht organische vervuiling oxideert. Deze methode combineert oxidatieve kracht met fotodestructie, wat resulteert in zeer schone oppervlakken zonder mechanische impact.
Electrostatic cleaning
Voor vlakke oppervlakken met fijne deeltjes biedt elektrostatische reiniging een oplossing. Door wisselende elektrische velden op elektrodeschermen worden deeltjes opgeladen en afgestoten. Vooral effectief bij toepassingen zoals zonnepanelen of micro-elektronica, waarbij fysiek contact ongewenst is.
TOEGEVOEGDE WAARDE BINNEN JOUW VAKGEBIED
Een persoonlijk- of bedrijfslidmaatschap van VCCN is een absolute ‘must’ voor wie zich beroepsmatig bezighoudt met contamination control. Kortom, een belangrijke toegevoegde waarde binnen jouw vakgebied.
Een greep uit de voordelen:
• Neem deel aan een platform van kennis en ervaring
• Breid je netwerk uit
• Maak deel uit van een landelijke organisatie met internationale contacten
• Neem deel aan cursussen en evenementen tegen een gereduceerd tarief
• Ontvang 4x per jaar ons magazine
ONDERKLEDING VOOR CLEANROOMS
Dit artikel richt zich op het gebruik van cleanroom onderkleding, zoals beschreven in Annex 1, publicatiedatum augustus 2023. Hierin staat dat speciale onderkleding in de faciliteit aanwezig moet zijn. Dit wordt hier verder gespecifieerd met een bodybox test voor onderkleding. Hierin zijn meerdere combinaties van kleding en het effect hiervan op de deeltjesemissie onderzocht.
Een cleanroom beschermt producten tegen elke vorm van contaminatie die het product direct of indirect kunnen schaden, sneller dan verwacht tijdens de levensduur. Wanneer deze producten toch gecontamineerd raken, kan dit leiden tot een terugroepactie, een productiestilstand, mogelijke claims en in het ergste geval volledige sluiting van het bedrijf. Daarom hebben bepaalde bedrijven, of het nu gaat om de farmaceutische industrie, life sciences of de micro-elektronica- industrie, een cleanroomclassificatie die past bij hun activiteiten. Zo kunnen zij een eindproduct van uitstekende kwaliteit leveren dat aan alle eisen voldoet.
Door: Arthur Lettinga, Elis Cleanroom
Met name binnen de ISO 5/6 (Grade A/B) classificaties is onderkleding een belangrijk onderdeel van de keuze van uw cleanroomkleding. Onderkleding kan worden gezien als een voorfilter dat de verspreiding van deeltjes met maar liefst 90% vermindert [1]. Het gebruik van onderkleding als extra barrière creëert meer veiligheid voor producten en/of medewerkers, wat het proces per definitie nog veiliger maakt.
Als polyester kleding wordt vergeleken met katoenen kleding, worden er 1.000 keer minder deeltjes van 0,3 µm waargenomen [2]. Dit is een enorm verschil, dat daadwerkelijk bijdraagt aan een verbeterde contaminatie controle. Omdat de mens de grootste bron van besmetting in een cleanroom is, ligt de grootste impact van besmettingspreventie in het juiste materiaal, de juiste kleding
en het juiste gedrag. Dit artikel richt zich op onderkleding, zoals beschreven in de nieuwe Annex 1, waarin staat dat er speciale onderkleding in de faciliteit aanwezig moet zijn.
ONDERKLEDING VOOR CLEANROOMS
Er zijn nog steeds verschillende bedrijven die in een cleanroom werken en hun medewerkers hun eigen vrijetijdskleding onder de overall laten dragen. Deze vrijetijdskleding is meestal gemaakt van katoen en is een stof die veel deeltjes afgeeft. Dit kan een negatieve invloed hebben op de cleanroomomgeving en de producten in de cleanroom.
belangrijkste factor zijn bij de blootstelling van de omgeving met deeltjes. Hoe meer barrières je kunt gebruiken, hoe beter de omgeving is beschermd en hoe kleiner de contaminatierisico’s zijn. Dit is het doel van cleanroomkleding en de juiste onderkleding draagt hier enorm aan bij.
Dit is een van de redenen waarom in de nieuwe Annex 1 nadrukkelijk wordt gesteld dat dit onderkleding zo cruciaal is. Ook al zijn ze niet erg precies in hun keuze, toch leggen ze nog steeds een sterke nadruk op “kleding die geen risico vormt voor processen”. Dit is in zijn algemeenheid een zeer krachtige zin.
Zoals in de inleiding al geschreven, gaat het om de bescherming van de omgeving en de producten waarmee wordt gewerkt. Het is vastgesteld dat mensen de HET
ANNEX 1
In Annex 1 wordt het volgende gesteld:
7.13 i. Grade B (inclusief toegang tot/interventies in Grade A): Geschikte kleding die speciaal bedoeld is voor gebruik onder een gesteriliseerd pak, moet worden gedragen vóór het aantrekken (zie paragraaf 7.14).
Geschikt gesteriliseerde, niet- gepoederde, rubberen of plastic handschoenen moeten worden gedragen tijdens het aantrekken van de gesteriliseerde kleding. Steriele hoofddeksels moeten al het haar (inclusief gezichtshaar) bedekken en, indien gescheiden van de rest van de jas, in de nek van het steriele pak worden gestopt. .(...)
7.14 Het aantrekken van cleanroomkleding moet plaatsvinden in kleedkamers met een geschikte reinheidsgraad om ervoor te zorgen dat de jas schoon blijft. Buitenkleding, inclusief sokken (behalve persoonlijke onderkleding), mag niet worden meegenomen naar kleedkamers die direct naar ruimtes van Grade B en C leiden. Een- of tweedelige broekpakken, die de volledige lengte van de armen en benen bedekken, en sokken die de voeten bedekken, dienen te worden gedragen vóór het betreden van de kleedkamers voor Grade B en C. Pakken en sokken voor de kleedruimte of -processen mogen geen contaminatierisico vormen.
In essentie betekent dit de volgende aanbevelingen voor onderkleding in het kader van Annex 1:
• Kleding die geschikt is voor cleanrooms en die niet pluist of deeltjes afgeeft.
Katoen
Deeltjes/minuut
1.000.000
Polyester/katoen 350.000
Micropolyester 10 - 200
Katoen is een natuurlijk materiaal dat kort is. Het breekt gemakkelijk en kan mogelijk in je product achterblijven. Bovendien kan een deeltje van 5 μm bacteriën (CFU) overbrengen en om deze redenen wordt katoen vaak niet meer gebruikt in cleanrooms.
Synthetische vezels zijn lange (eindeloze) vezels die niet breken en geen vezels achterlaten.
Microvezels zijn zeer fijne vezels van minder dan 1 dtex (1 g/10.000 m). Synthetische stoffen (polyester) zijn erg statisch, maar door er koolstof aan toe te voegen wordt het kledingstuk antistatisch, wat het comfort verbetert.
• Kleding die geschikt is voor cleanrooms en die deeltjes van de operator vasthoudt.
• Comfort van medewerkers is belangrijk om fouten tijdens de productie te voorkomen.
• Vraag de leverancier om datagedreven certificaten te verstrekken om minimale deeltjesafgifte aan te tonen.
• Test de gekozen stoffen/modellen in de faciliteit om commitment van het team te krijgen.
Welke cleanroomkleding geschikt is voor de cleanroomomgeving? In principe begint het met documenten die aantonen dat het daadwerkelijk aangeboden kledingstuk doet wat het belooft. En zou deze oplossing overdreven zijn of juist goed passen bij de omgeving? Het is belangrijk om te weten aan welke eisen moet worden voldaan om volgens de normen te produceren. Als dit betekent dat er onderkleding van polyester of katoen mag worden dragen, dan is dat prima.
HET AANBEVOLEN MATERIAAL
VOOR ONDERKLEDING BESTAAT UIT
AANBEVOLEN ONDERKLEDING
Tabel 1 geeft het overzicht van de hoeveelheid deeltjes die vrijkomt van verschillende typen onderkleding. Het aanbevolen materiaal voor onderkleding bestaat uit 100% synthetische vezels zoals polyester, meestal microvezels met of zonder antistatische eigenschappen.
Deze kledingstukken worden onder cleanroomoveralls of cleanroomjassen gedragen om de deeltjesemissie tijdens het werk te verminderen.
Het dragen van onderkleding als klassieke werkkleding wordt ook steeds populairder. In bijna alle gevallen zijn deze kledingstukken ook 100% synthetisch. Wanneer bedrijven opereren in ISO 7, 8 en in zogenaamde gecontroleerde, niet geclassificeerde omgevingen (CNC), worden deze tweedelige pakken meestal bovenkleding genoemd, omdat dit de enige kledingcategorie is die ze dragen. Om warm te blijven en de contouren van het hele lichaam te vermijden, zijn deze kledingstukken dikker.
Onderkleding is daarentegen veel dunner, omdat het onder een overall wordt gedragen. Dit geeft de gebruiker meer bewegingsruimte en zorgt voor comfort.
Tabel 1: Deeltjesafgifte van verschillende kledingmaterialen.
KENMERKEN POLYESTER
Polyester is een vezel met een uitstekende reputatie op het gebied van blootstelling aan deeltjes. De belangrijkste kenmerken zijn:
• continue filamentgarens | lage deeltjesemissie
• lichtgewicht, zacht en ademend materiaal
• de stof voert vocht af van het lichaam, houdt het lichaam droog en zorgt voor verkoelend effect
• vlekbestendig
• kleurecht
• Oeko-Tex gecertificeerd | geen huidirritatie
Geleidende vezels:
Verminderde ESD-effecten door gebruik te maken van geleidende garens in het hele kledingstuk, zodat er geen potentieel verschil is tussen het kledingstuk en de objecten, zolang de persoon geaard is.
Antistatische vezels:
Verbetert comfort doordat er geen energie in het kledingstuk wordt opgebouwd.
DE JUISTE
ONDERKLEDING
KAN DE DEELTJES
TOT
VERMINDEREN.
Opties voor antibacteriële afwerking:
Geen groei van microben of schimmels.
Het is belangrijk om alle bovengenoemde factoren af te wegen en samen met de operators te testen. Daarna kan worden bepaald wat de meest geschikte optie is voor de betreffende werkzaamheden om het product en de omgeving te beschermen en comfortabel te werken. Natuurlijk moet deze optie worden gekozen op basis van het toepassingsgebied en bijbeho -
2.500.000
Bewegingloos (staand of zittend)
Bewegen van handen, onderarm, nek en hoofd
Bewegen van handen, onderarm, torso, nek, hoofd en benen (niet lopend)
Van staand naar zitten v.v.
Langzaam lopen Lopen Rennen
Tabel 2: Overzicht deeltjesemissie bij verschillende activiteiten.
rende classificatie, maar ook rekening houdend met comfort. De juiste onderkleding kan de deeltjesemissie tot wel 90% verminderen [1]. Om een indicatie te hebben van de deeltjesemissie tijdens het uitvoeren van de onderstaande activiteiten:
TEST ONDERKLEDING
De grote toename van deeltjesemissie bij meer activiteit bewijst dat de deeltjesemissie door het menselijk lichaam een enorme impact kan hebben op het proces. Het is dan ook geen verrassing dat studies aantonen dat de juiste kleding de deeltjesemissie enorm vermindert. Elis Cleanroom heeft een test uitgevoerd met verschillende soorten onderkleding om de deeltjesemissie en CFU te controleren.
Omvang
Het doel van de onderkledingtest is om verschillende soorten onderkleding met
elkaar te vergelijken en de impact van vrijetijdskleding op de deeltjesemissie in een bodybox te bepalen. In deze test zijn de volgende acht combinaties geïdentificeerd:
1. Vrijetijdskleding
2. Vrijetijdskleding + overall
3. Onderkleding
4. Onderkleding + overall
5. Onderkleding
6. Onderkleding + overall
7. Antibacterieel onderkleding
8. Antibacterieel onderkleding + overall
Methode
Om de deeltjesemissie te bepalen, is een bodybox gebruikt volgens IESTRP-CC-003.5, waarbij de volgende formule is gebruikt om de werkelijke deeltjesemissie te bepalen:
Deeltjes (D-waarde)
: Gemiddelde verspreidingssnelheid, deeltjes/minuut
: Som van het aantal deeltjes voor dezelfde kledingset
: Totaal aantal testperiodes van 1 minuut = 11
De mate van beweging gedurende de gehele testrun van een bodybox is gespecificeerd in IEST-RP-CC-003.5:
• Strek beide armen 5 minuten voor de
Polyester and cotton undergarment bodybox test (particles 0.5 µ m after 2 minutes)
Grafiek 1: Bodybox test voor onderkleding van polyester en katoen (deeltjes 0,5 μm).
schouders op schouderhoogte op de maat van een metronoom met 60 slagen/min.
• Sta stil 1 min.
• Loop 5 minuten ter plaatse en beweeg de rechterhand naar de linkerschouder en de linkerhand naar de rechterschouder.
• Sta stil 1 min.
• Maak drie diepe kniebuigingen.
• Sta stil 1 min.
Resultaten
In grafiek 1 zijn de resultaten gegeven van een bodybox test met behulp van de beschreven methodologie. De resultaten zijn gebaseerd op echte gegevens en vergelijken onderkleding van polyester/ katoen.
Grafiek 2 laat de deeltjesemissie voor verschillende deeltjesgrootte zien van de verschillende kledingcombinaties.
CONCLUSIE
De algehele resultaten van de bodybox test laten direct een enorm verschil zien tussen combinatie 1 (volledige vrijetijdskleding), combinatie 2 (cleanroom overall met daaronder vrijetijdskleding) en de rest van de cleanroom- kledingtestcombinaties.
Het dragen van vrijetijdskleding in een cleanroomomgeving heeft een significante negatieve impact op de deeltjesemissie in een cleanroom. Wetende dat voor een cleanroom van klasse A of ISO 5 de maximale hoeveelheid deeltjes per
Combination 1 Combination 5
2
6
3
7
Grafiek 2: Deeltjesemissie (bij verschillende deeltjesgrootte) bij de verschillende kledingcombinaties.
kubieke meter 3.520 van 0,5 μm is, lijkt het erop dat het dragen van een cleanroomoverall met daaronder vrijetijdskleding dit doel bijna bereikt, gezien de uitkomst van combinatie 2 (vrijetijdskleding + cleanroom overall).
Het resultaat van een bodybox test wordt ook beïnvloed door de specifieke persoon die zich erin bevindt, wat betekent dat de cijfers verschillende resultaten opleveren wanneer deze test door een andere persoon wordt uitgevoerd. Bovendien zorgt
per kubieke meter te blijven zoals vermeld in ISO 14644-1, ongeacht of het persoon
A of persoon B betreft. Vanaf combinatie 3 kan worden geconcludeerd dat er voldoende marge is om binnen deze toegestane deeltjesemissie te blijven en dat speciale onderkleding dus een verschil maakt. De cleanroomonderkleding van polyester fungeert als voorfilter, terwijl het toevoegen van een cleanroomoverall, die als hoofdfilter kan worden beschouwd, nog betere resultaten oplevert op het gebied van deeltjesretentie. Dit zal uiteindelijk leiden tot een verbeterde mate van contaminatie controle.
Belangrijk om te realiseren is dat alle kleding deeltjes afgeeft, maar dat dit binnen de specificaties moet blijven zoals vermeld in IEST-RP-CC-003.5. De bodyboxtestmethodologie, hiervoor uitgelegd, laat zien dat ook het gedrag in cleanrooms, zelfs met de juiste cleanroomkleding, van cruciaal belang is met betrekking tot de deeltjesemissie in een cleanroomomgeving. Cleanroomkleding alleen is niet voldoende.
4
8
de aanwezigheid van gewone kleding in de kleedruimte vóór het betreden van een cleanroom al voor een hoge emissie van deeltjes (zie combinatie 1), die uiteindelijk toch in de cleanroom terechtkomen bij gebruik van kledingcombinatie 2.
Annex 1 wil contaminatie zoveel mogelijk beperken en dwingt daarom tot gebruik van speciale onderkleding voor kleedkamers die naar Grade C en B ruimten leiden. Dit biedt voldoende ruimte om binnen de werkelijk toegestane deeltjes
Gezien de resultaten van de test op het gebied van deeltjesemissie is het begrijpelijk dat de herziening van Annex 1 vereist dat er specifiek onderkleding wordt gedragen in cleanroomomgevingen die leiden tot GMP-Grade A en B. Dit biedt namelijk meer controle op contaminatie door een extra barrière toe te voegen tussen de omgeving en het menselijk lichaam, dat onvermijdelijk wordt beschouwd als de meest besmette bron in een cleanroom, en brengt daardoor de besmettingsbeheersing naar een hoger en veiliger niveau.
BRONNEN
[1] Onderkleding en filtratie-efficiëntie, Koninklijke Universiteit van Stockholm, Zweden.
[2] IEST -RP-CC003.5
TOEKOMSTGERICHT ONTWERPEN VAN MICROEN NANO CLEANROOMS
Wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen hebben de afgelopen
decennia geleid tot miniaturisatie, met chips en systemen op micro-, nano- en (in de toekomst) picoschaal als resultaat (de wet van Moore volgend). Deze nieuwe
technologieën vragen om complexe onderzoekslaboratoria en/of productieruimtes, met cleanrooms die aan steeds strengere eisen moeten voldoen.
Voortschrijdende wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen leiden tot complexere en duurdere cleanrooms. Een ontwerpaanpak voor deze complexe cleanrooms, gebaseerd op conventionele lineaire ontwerpprocessen, levert suboptimale resultaten op. Een holistische en integrale benadering is essentieel, met een evenwichtige manier van plannen, ontwerpen en faciliteren.
WETENSCHAPPELIJKE EN TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN
Onze digitaliserende wereld draait op halfgeleiders. Om de functionaliteit hiervan te vergroten plus de kosten en het energieverbruik van deze apparaten (chips) te verlagen, worden de functiegroottes kleiner. Ook ontstaan er nieuwe productietechnologieën zoals 3D integratie, fotonica en kwantumcomputing. Tegelijkertijd zijn er
mogelijkheden om de assemblage van toepassing specifieke biomoleculen te sturen en te controleren, met bijvoorbeeld DNA-structuren.
De combinatie van deze twee trends brengt ons in de wereld van bionanomotoren, sensoren en gepersonaliseerde medicijnen. Door deze integratie nemen de complexiteit en diversiteit van contaminatie- eisen verder toe.
ONZE
DIGITALISERENDE WERELD DRAAIT OP HALFGELEIDERS.
Afbeelding 1: Kunstmatige intelligentie is één van de technologische ontwikkelingen die de halfgeleiderindustrie aanjagen.
Door: Eric Stuiver, Deerns
Miniaturization continuous relentlessly
2:
INVLOED OP CLEANROOMFACILITEITEN
Doordat processen op een kleinere schaal plaatsvinden, zijn deze gevoeliger voor effecten van buitenaf, zoals deeltjes, chemische verontreinigingen, trillingen en elektromagnetische interferenties.
Deze veranderende eisen hebben een grote impact op zowel het ontwerp als de werking van cleanroom- en laboratoriumfaciliteiten. Het is daarom cruciaal om de contaminatie-eisen en specificaties nauwkeurig af te leiden van de toekomstige technologische toepassingen.
Hierbij kan een onderscheid gemaakt worden tussen evolutionaire en revolutionaire veranderingen:
• Evolutionaire veranderingen:
- Strengere eisen rondom deeltjes, temperatuur- en vochtstabiliteit
- Aanvullende eisen, bijvoorbeeld AMC’s (Airborne Moleculaire Contaminanten) of VOC’s (Vluchtige Organische Contaminanten)
- Isoleren van kritische processen in een, hoog vacuüm ALD (Atomic Layer Deposition) of EUV (Extreme Ultraviolet Lithography)
Afbeelding
Wetenschappelijke en technologische trends die afhankelijk zijn van contaminatiecontrole.
Figuur 1: Integrale cleanroom- en proceslogistiek.
Afbeelding 3: Universiteit van Southampton met cleanrooms voor interdisciplinair en gezamenlijk onderzoek op het gebied van bio-nanotechnologieën. Hier worden elektronica (ISO 3-4), BioMEMS (BSL2-3), fotonica (ISO 4-5), lithografiemetrologie (ISO 3-4) en het verpakken van micro-apparaten gecombineerd.
- Nieuwe definities van contaminatie/ verstoring (trillingen, elektromagnetische compatibiliteit/-interferentie)
- Aanscherpen regelgeving rond veiligheid, mileuaspecten en duurzaamheid
• Revolutionaire veranderingen, met name bij het combineren van technologieën (bionano systemen)
in dezelfde faciliteit:
- Nanofabricage binnen een ISO-classificatie
- Bio/farmaceutische processen binnen een ML/BSL classificatie
- Meet-/manipulatiesystemen op nanoschaal in geïsoleerde trillings-/ geluidsvrije ruimtes
FLEXIBEL MAATWERK
Wat betekenen deze ontwikkelingen voor de cleanroom? We zien een ontwikkeling waarbij cleanrooms specifieker worden om aan aanvullende en strengere criteria te voldoen. Dit kan worden bereikt door het kritieke gebied te verkleinen, bijvoorbeeld door het creëren van speciale suites, locaties of lokale mini-omgevingen. Deze
Figuur 2: Het stapelen van volledig functionele cleanroomlagen vraagt om een logistiek en technisch totaalconcept.
oplossingen beperken ook de invloed van menselijke en/of logistieke bewegingen.
Tegelijkertijd is het cruciaal om te zorgen voor de benodigde flexibiliteit in deze cleanrooms. Onderzoek wordt namelijk gekenmerkt door veranderingen. Wijzigingen in apparatuur, plattegronden en facilitaire voorzieningen moeten daarom mogelijk zijn. Een overkoepelende, technische infrastructuur samen met een geïntegreerd logistiek concept voor producten, materialen en cleanroompersoneel vormen de basis om zowel het huidige als toekomstige nanotechnologisch onderzoek en -productie te ondersteunen.
COMPLEXITEIT
Een direct gevolg van de integratie van meer functies in een cleanroomfaciliteit is de toenemende complexiteit van het gebouw. Dit resulteert meestal in het stapelen van verschillende functies.
Bijvoorbeeld een enkel cleanroomniveau, ondersteund door ten minste één technische laag eronder (bedrijfsstoffen) en boven (luchtplenum). Naarmate de technologie evolueert, is er vaak een extra technische laag nodig.
TEGELIJKERTIJD IS HET
CRUCIAAL OM TE ZORGEN VOOR DE BENODIGDE FLEXIBILITEIT IN DEZE CLEANROOMS.
NAARMATE DE TECHNOLOGIE
EVOLUEERT, IS ER VAAK EEN
EXTRA
TECHNISCHE LAAG NODIG.
Het optimaal benutten van de schaarse grond en de wens om de verschillende cleanroomfuncties op relatief korte afstand te hebben, zijn ook redenen om volledig functionele cleanroomlagen te stapelen. Bij dergelijke, verticale cleanroomfaciliteiten is het ontwerpen van een integraal functioneel en logistiek totaalconcept essentieel.
DUURZAAMHEID
Helaas verhoogt de voortdurende miniaturisering van technologieën ook de emissies van cleanroomfaciliteiten, voornamelijk als gevolg van complexere procesapparatuur en -processen. Dit veroorzaakt meer dan 80% van de CO2voetafdruk, met name door toenemend stroomverbruik en het gebruik van speciale gassen, water en chemicaliën.
Het ontwerp van moderne cleanrooms gaat daardoor veel verder dan de huidige standaard richtlijnen voor duurzaam bouwen. Innovaties die momenteel worden ontwikkeld en geïmplementeerd, zijn onder meer optimalisatie van de luchtbehandeling, energieterugwinning, betere verwerkingstechnologieën, emissiereductie, recycling en hergebruik van zuiver water/gassen.
CLEANROOMBEHEER
De nieuwe technologieën worden gekenmerkt door complexe processen en logistieke bewegingen in de cleanrooms. Daar waar automatisering niet of nauwelijks mogelijk is, kan de menselijke invloed op de bescherming van het product juist toenemen. Deze risico’s kunnen worden beoordeeld en verbeterd via technieken zoals Computational Fluid Dynamics. Bovendien kunnen deze modellen worden toegepast om de training van cleanroompersoneel te verbeteren.
KOSTEN
De toenemende complexiteit en strengere eisen leiden tot hogere investerings- en operationele kosten. Deze kosten moeten worden bepaald op basis van een nauw-
keurige analyse. Hierbij wordt rekening gehouden met de specifieke functieniveaus en kwaliteitseisen van de cleanroom. Alleen door het bepalen van de juiste fit-for-function, samen met de vereiste flexibiliteit, kan een optimale balans in het totale projectbudget worden bereikt.
COMPLEXERE
CLEANROOMS WORDEN
SLIMMER, STRENGER EN DUURZAMER.
HOLISTISCH ONTWERPEN
Om ervoor te zorgen dat cleanrooms klaar zijn voor de toekomst, is een adequate ontwerpaanpak essentieel. Een aanpak die gebaseerd is op conventionele, lineaire ontwerpprocessen levert suboptimale resultaten op. Een holistische en integrale benadering is essentieel, met een evenwichtige manier van plannen, ontwerpen en faciliteren.
Deze holistische ontwerpmethodiek gaat veel verder dan de huidige standaard richtlijnen en houdt, onder andere rekening met:
1. Technologieën die verder miniaturiseren en samensmelten
2. Hightech productie die steeds hogere eisen stelt aan cleanroomomstandigheden
3. Automatisering en slimme systemen die contaminatiebeheersing ondersteunen
4. Regelgeving rond veiligheid, milieuaspecten en duurzaamheid die verder worden aangescherpt
AQ Guard Luchtkwaliteit Monitor
Luchtkwaliteit monitoring in de Gezondsheidzorg
Zorg voor een gezonde lucht in uw zorginstelling met de Palas AQ Guard.
Deze geavanceerde luchtkwaliteit monitor biedt real-time monitoring van de lucht in ziekenhuizen, klinieken en zorginstellingen. Detecteer schadelijke deeltjes en waarborg een optimale luchtkwaliteit voor patiënten en medewerkers.
Betrouwbaar, nauwkeurig en eenvoudig te integreren in uw gezondheidszorgomgeving.
Fijnstof vanaf een deeltjesgrootte van 0,15 μm, meting van CO en berekening van de luchtkwaliteit index en 2 infectierisico-indicator
Bescherm gezondheid, verbeter welzijn –met de Palas AQ Guard.
CLEANROOM SCHOONMAAK CURSUS
Behoud van de reinheid in een cleanroom is noodzakelijk om schade aan het product te voorkomen. Productieprocessen en de aanwezigheid van mensen veroorzaken verontreinigingen en maakt het regelmatig reinigen van een cleanroom daarom belangrijk. Deze cursus bevat praktische informatie voor het uitvoeren van de reinigingswerkzaamheden in een cleanroom door professionele schoonmakers, volgens een cleanroom reinigingsprogramma. Er zijn praktische demonstraties en oefeningen over de systematische uitvoeren van oppervlakte reiniging van grote en kleine oppervlakken. Daarnaast worden de manieren om het resultaat te evalueren behandeld.
VOOR WIE?
De cursus is bedoeld voor uitvoerenden van de schoonmaakwerkzaamheden van de cleanroom. Dit kunnen medewerkers van een reinigingsbedrijf zijn of eigen schoonmaakdienst, maar ook operators in een cleanroom waarin de operator zelf regelmatig zijn werkplek moet reinigen.
CURSUSINHOUD
• Noodzaak schoonmaak cleanroom
• Noodzaak training schoonmaakpersoneel
• Schoonmaken en desinfecteren
• Lezen en uitvoeren van een cleanroom reinigingsprogramma
• Onderhoudschoonmaak
• Schoonmaaktechnieken
• Schoonmaakgereedschap en -middelen
• Desinfectie en desinfecteren
• Controle van het reinigingsresultaat
• Praktijkbeoefeningen
Belangrijk onderdeel van deze cursus zijn de praktijkoefeningen.
Je oefent verschillende reinigingsmethodieken en evalueert de resultaten.
ALGEMENE
INFORMATIE
CLEANROOM SCHOONMAAK CURSUS
• Deze cursus is slechts toegankelijk voor personen die in het bezit zijn van een Cleanroompas of kunnen aantonen een gelijkwaardige cursus of training te hebben gevolgd
• De cursus is een halve dag (start 09.00 uur)
• De cursus wordt gegeven in Woerden of in Amersfoort of als inhouse
MEER INFORMATIE
Bekijk alle beschikbare cursusdata en andere informatie op www.vccn.nl
BOEIENDE DAG OVER CONTAMINATION CONTROL IN VERSCHILLENDE SECTOREN
VERSLAG NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL
Wat hebben medicijnproductie, wondinfectiepreventie, precisietechniek, voedselveiligheid en laboratoria met elkaar gemeen? Voor al deze sectoren gelden strenge regels voor het voorkomen van mogelijke contaminatie met verontreinigingen. Hoe kun je voldoen aan de strenge regels? En wat kun je van elkaar leren op het gebied van contamination control-oplossingen?
Tijdens het VCCN Nationaal Symposium Contamination Control van 21 mei is met een uitgebreid lezingenprogramma de problematiek én oplossingen vanuit verschillende disciplines besproken.
Voorafgaand aan het symposium vond onze Algemene Ledenvergadering plaats, met als interessante beslissing de oprichting van de commissie Young Professionals.
Het Nationaal Symposium Contamination Control 2025 (NSCC’25) kende een interessant lezingenprogramma, bestaande uit zestien sprekers, waar contamination control vanuit meerdere sectoren en invalshoeken werd behandeld. Naast een algemene blik op het onderwerp contamination control werden de laatste ontwikkelingen binnen de health care, life sciences en food technology besproken. Dit gebeurde in twee parallelle programmalijnen onder dagvoorzitterschap van Eric Stuiver en Jos Bijman. Het symposium werd plenair afgesloten met een zeer geslaagde keynotelezing van Marcel Levi over de gezondheidszorg in Nederland. Uiteraard was er uitgebreid de mogelijkheid om
vakgenoten te ontmoeten en producten op het gebied van contamination control-technologie te bekijken op de bedrijvenmarkt. Het symposium was in het Van der Valk Hotel in Gorinchem.
ALGEMENE ASPECTEN CONTAMINATION CONTROL
In de ochtend werden vier lezingen gegeven over meer algemene aspecten van contamination control.
IN NEDERLAND IS ALS DOEL
GESTELD DAT ER IN 2050 EEN
ECONOMIE ZONDER AFVAL
GRONDSTOFFEN.
Circulariteit - Bas van de Westerlo en Harm van den Oever
In Nederland is als doel gesteld dat er in 2050 een economie zonder afval bestaat, waarin alles draait op herbruikbare grondstoffen. Deze zeer ambitieuze doelstelling geldt ook voor de bouw van cleanrooms. Maar is dit haalbaar, en wat moet daarvoor gebeuren? Deze uitdaging werd behandeld door Van de Westerlo en Van den Oever. Momenteel wordt circulariteit vooral ingezet om te laten zien dat een organisatie verduurzaamt - dit is de fase van inspireren. We staan echter op een kantelpunt dat we de fase ingaan van activeren én implementeren van de circulaire uitgangspunten. Of te wel Het Nieuwe Normaal (HNN). Hier ligt een taak voor zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers.
Voor opdrachtgevers:
• Stel circulariteit centraal in de uitvraag
• Denk van ‘project’ naar ‘levenscyclus’
• Imago en reputatie Voor opdrachtnemers:
• Breng de circulaire prestaties van jouw oplossingen in kaart
• Innoveren en optimaliseren
• Denk van ‘project’ naar ‘levenscyclus’
Door: Jos Bijman, VCCN
Commissioning in Contamination Control - André van Tongeren VCCN is vanaf het eerste uur als stakeholder betrokken bij Commissioning Nederland. Commissioning is het proces van kwaliteitsborging van de prestaties van een gebouw of installatie. In de gebouwde omgeving is commissioning bijvoorbeeld al voorgeschreven in het kader van BREEAM. Ook bij de bouw van een cleanroom wordt het uitvoeren van commissioning genoemd in de onlangs verschenen ISO 14644-4. In sectie D.1 General wordt aangegeven dat activiteiten bij de ingebruikname van een gebouw of apparaat benoemd en georganiseerd moeten worden. Hierbij wordt documentatie geëist om aan te tonen dat dit is uitgevoerd en voldoet. Commissioning Nederland maakt zich hard om te zorgen voor hulpmiddelen voor het uitvoeren van dit proces.
Kwantificeren van de oppervlaktereinheid - Bart Dirkx
Binnen de volledige toeleveranciersketen richting OEM-fabrikanten in de halfgeleiderindustrie en de precision manufacturing worden de reinheidseisen steeds strenger en uitgebreider. Om hieraan te kunnen voldoen, moet op gezette momenten in de gehele keten controle plaatsvinden van de oppervlaktereinheid. Dirkx toonde in zijn presentatie de laatste innovaties op dit gebied, waarbij deeltjes worden gemeten naar aantal en grootte. COMMISSIONING
Contamination Control in laboratoria - Bernard Melchers
In laboratoria vinden onderzoeken plaats waar contaminatie moet worden uitgesloten om fouten in de onderzoeksresultaten te voorkomen. Daarnaast zijn er hoogrisicolaboratoria waar met materialen worden gewerkt, zoals virussen, die niet ongecontroleerd naar buiten mogen. Melchers presenteerde diverse typen laboratoria (van BSL 1 t/m 4) en bijbehorende scenario’s voor de luchthuishouding en andere maatregelen voor contamination control. Die maatregelen zijn niet alleen maar luchttechnisch, maar betreffen ook de desinfectie van het afvalwater en dergelijke.
HEALTH CARE
Contamination control is een belangrijk uitgangspunt binnen de health care - met name in operatiekamers, sterilisatieafdelingen en isolatiekamers. Doelen zijn het voorkomen van postoperatieve wondinfecties en kruisbesmettingen tussen ruimten. Ook in dit blok deelden vier sprekers hun kennis.
Energiebesparing in operatiekamers - Jos Lans
Het energiegebruik in OK-complexen is zeer hoog. Door een groot aantal partijen is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van energiebesparing. De volgende mogelijkheden worden aanbevolen:
1. Aanpassen van kloktijden
2. Verruimen van de grenzen voor relatieve vochtigheid
3. Reduceren van verse luchthoeveelheid
4. Schakelen tussen OK-classificatie (meer of minder lucht)
Met deze maatregelen is ten opzichte van de referentiesituatie een energiebesparing mogelijk van 78% tot 93%.
Luchtbeheersing in relatie tot infectiepreventiePatrick van de Poel
Na de lunch werd met een zeer interactieve presentatie de zaal bij de les gehouden. Niet alleen via Mentimeter, maar ook door de stelling dat er geen literatuuronderzoek bewijst dat er een specifiek luchtbehandelingsysteem wordt aanbevolen voor algemene chirurgie. Van de Poel ging in op de kenmerken van BRMO (bijzonder resistente micro-organismen) en MSRA in relatie tot preventiemaatregelen in de OK.
Nieuwe richtlijn isolatiekamersFrans Saurwalt
Bij de ontwikkeling van VCCN
Richtlijnen richt de betreffende projectgroep zich vooral op feitelijke relevantie die zijn gevalideerd in de praktijk. Saurwalt constateert dat in richtlijnen in de medische sector steeds meer klinische relevantie als argument wordt gehanteerd. Dit kan tot situaties leiden waarbij inefficiënte maatregelen toegepast worden. Als voorbeeld besprak hij de nieuwe richtlijn voor isolatiekamers. Enkele aanbevelingen, zoals het ventilatievoud of locatie van de afvoerroosters (in relatie tot de luchtstroming) zijn duidelijk afwijkend ten opzichte van de eerdere WIP-richtlijn of internationale richtlijnen.
De realisatie van een isolatiekamer - Remko Noor Met de presentatie van Saurwalt in het achterhoofd gaf Remko Noor een praktijkgerichte kijk op de bouw van isolatiekamers. Hij deelde concrete tips over de toepassing van richtlijnen en benadrukte dat naast contaminatiepreventie ook comfort, privacy van de patiënt en flexibele inzetbaarheid belangrijke aandachtspunten zijn. Opvallend is dat hier is gekozen voor een ventilatievoud van 15 h-1 in plaats van 6 h-1, t.o.v. van de SRI-richtlijn.
LIFE SCIENCES EN FOOD TECHNOLOGY
Energiebesparing in de farmaceutische industrie - Stan van Hastenberg Binnen een farmaceutisch bedrijf zijn er diverse manieren om energie te besparen. Een van de belangrijkste besparingsmogelijkheden in cleanrooms is het verminderen van de luchthoeveelheid. In het traditionele ontwerp wordt deze vaak hoger genomen dan in de praktijk noodzakelijk. Van Hastenberg liet in zijn presentatie zien hoe een strategische aanpak tot energiebesparing kan leiden. De strategie bestaat onder andere uit het samenstellen van een team met expertise, het monitoren om de juiste beslissingen te nemen en te zorgen voor urgentiebesef in de gehele organisatie. En vooral: gewoon beginnen.
Medicinale cannabiskwekerij en contamination controlVanessa Pieters
Medicinale cannabis speelt tot nu toe geen rol bij de genezing van de aandoeningen, maar kan wel de klachten van de aandoeningen verminderen, en de doseringen en bijwerkingen van andere medicijnen helpen te verminderen. In dit geval zijn er strenge richtlijnen vanuit GACP en GMP voor de kweek van cannabis. Pieters laat zien dat het monitoren, voorkomen en bestrijden van ongedierte in de cannabisteelt vereist is met een geïntegreerd plaagbestrijdingsplan (IPM). Dit is een combinatie van inspectie (visuele en met computervisie) en hoogwaardige verwarmings-, ventilatie-, koelings-, en ontvochtigingssystemen.
Het verbeteren van de cannabisteelt met UV-licht - Damian van Dijk
In aanvulling op de lezing van Pieters ging Van Dijk in op het voorkomen van contaminatie bij de kweek van cannabis met behulp van UV-lichttechnologie. Door bestemmeting vóór het ontstaan te voorkomen, worden cannabis en andere gewassen sterker en schoner. CleanLight UV-bescherming is toepasbaar als gewasbescherming, desinfectie van de lucht en van de ruimte, en is een alternatief voor schadelijke pesticiden.
Growing Steak from CellsDaan Luining
Meatable heeft als doel de honger van de wereld naar vlees te stillen zonder mensen, dieren of de planeet te schaden. Het produceren van vlees uit dieren is een grondstof-kostbare industrie. Luining liet zien dat er met gebruik van cellen een gelijkwaardig product te maken is. Dit zorgt voor een sterk verminderde grondstof behoefte. Een revolutionaire uitdaging met veel te overwinnen obstakels, waarvan contamination control er zeker één van is.
Cellular Agriculture - René Wijffels
Cellulaire landbouw is een innovatieve technologie waarbij dierlijke producten worden geproduceerd uit cellen, in plaats van uit volledige dieren. Dit kan op twee manieren: via precisiefermentatie (waarbij dierlijke producten, zoals eiwitten, worden geproduceerd door micro-organismen) of door gekweekt vlees. Op dit moment vindt er een versnelling plaats door onderzoek, onderwijs en opschaling met elkaar te verbinden. In zijn presentatie gaf Wijffels de risico’s en aandachtpunten van met name precisiefermentatie aan. Onder andere is dit het werken in een aseptische omgeving om contaminatie uit te sluiten.
Hygiëne in een ‘varkensstal’Mart Smolders
De beheersing van besmettelijke ziekten in de veehouderij is een uitdaging. De antimicrobiële resistentie (AMR) bij dieren neemt wereldwijd toe en leidt tot verliezen in de veehouderijproductie. Om AMR tegen te gaan, wordt het gebruik van antibiotica tot een minimum beperkt. Daarom is hygiëne een sleutel tot effectieve ziektepreventie. Interessant genoeg vertoont deze aanpak sterke overeenkomsten met de vereisten in uiterst schone productieomgevingen, zoals in de medische of farmaceutische industrie. Smolders laat de zaal door een ‘out of the box’-blik naar elkaars werkwijzen kijken. Dit leidt tot verrassende inzichten en mogelijkheden voor kruisbestuiving in aanpak en innovatie.
KEYNOTELEZING
De zorgcrisis beheerst het nieuws. Wachttijden en personeelsgebrek vragen de aandacht van de politiek. Marcel Levi gaf in zijn keynotelezing ook een tegengeluid. Want in de laatste jaren is er door innovatie en onderzoek veel meer mogelijk en zijn we meerdere ziekten de baas. Levi spreekt over de gouden eeuw van de geneeskunde. In een serieus betoog, met hier en daar een knipoog, werden oplossingsrichtingen gegeven voor aanpak van het personeelstekort. Levi gelooft minder in de robot aan het bed en meer in het aantrekkelijk maken van het werk en de werkomstandigheden. Bij artsen pleit hij vooral voor verbreding in plaats van steeds verdere specialisatie.
Integratie van het V-model binnen voedingsindustrie - René Bakker Voedselveiligheid staat hoog op de agenda. De reinheidseisen aan het productieproces zijn hoog en daarmee ook aan de apparatuur. Bakker gaf inzicht in de al bestaande regulering op dit gebied vanuit normen zoals HACCP, BRCGS, IFS en FSSC 22000. Hygiëne en het reinigen van de apparatuur zijn dus belangrijk. Bakker presenteerde een methodiek op basis van het V-model die helpt om deze processen beheersbaar te maken. Hij gaf een praktische inkijk vanuit zowel de producent- als (machine)leverancier kant.
Tecnilab-BMI is uw partner op het gebied van desinfectie oplossingen
MD-Hi
Desinfectie hatch met geïntegreerde Bioquell waterstofperoxide generator
Bioquell ProteQ
Waterstofperoxide generator voor desinfectie van laboratoria en cleanrooms
Tecnilab-BMI levert reeds meer dan 20 jaar producten en diensten op het gebied van desinfectie oplossingen in de vorm van ruimte desinfectie en/of apparatuur desinfectie. Ook benieuwd wat Tecnilab-BMI voor u kan betekenen? Kijk dan op www.tecnilab-bmi.nl
TI24003 - Tecnilab-BMI - Advertentie CCM - 184x124.indd 1
MD-Ci
Desinfectie kamer met geïntegreerde Bioquell waterstofperoxide generator
Bioquell L-4
Waterstofperoxide generator voor desinfectie van equipment en ruimten
Vind o.a. Bioquell en PBSC producten exclusief bij Tecnilab-BMI. We help you move forward. www.tecnilab-bmi.nl
26-02-2024 10:54
PBSC
PBSC
POST-HBO OPLEIDING CONTAMINATION CONTROL & CLEANLINESS
STARTDATUM
7 OKTOBER 2025
Het belang van een schoon eindproduct of een schone productielijn neemt in steeds meer sectoren toe. Er geldt klein, kleiner, kleinst en schoon, schoner, schoonst. Of het nu de halfgeleiderindustrie, de life science industrie, de hightech productie-industrie of foodproductie industrie is, de reinheidseisen aan het product en proces nemen toe en worden strenger. Om hiervoor de juiste maatregelen te kunnen nemen en te komen tot een schoon eindproduct is brede kennis nodig van het vakgebied Contamination Control en Cleanliness. De nieuwe VCCN post-hbo opleiding Contamination Control & Cleanliness biedt deze kennis op een integrale wijze en geeft de benodigde vaardigheden voor ontwerpers, bouwers en beheerders van cleanrooms en schone productielijnen.
LEERDOEL
Na het volgen van de opleiding heb je inzicht in de verschillende contaminanten die de functionaliteit van producten of processen beïnvloeden. Je leert ook welke maatregelen nodig zijn en hoe je een cleanroom of een vergelijkbare beheersbare omgeving kunt opzetten. Met deze uitgebreide kennis ben je in staat om zelfstandig vragen van zowel interne als externe opdrachtgevers te analyseren. Door het zelf stellen van de juiste vragen kun je de behoeften verder verkennen. Dit leidt tot een programma van eisen waarin de reinheidseisen voor het product of proces worden gedefinieerd. Je kunt deze eisen vertalen naar de nodige maatregelen voor de realisatie en het gebruik van een controlled environment.
INHOUD OPLEIDING
• De opleiding behandelt de verschillende aspecten in relatie tot een schoon eindproduct of proces.
• Product- en procesanalyse
• Vertalen reinheidseisen naar maatregelen
• Reiniging en desinfectie (productniveau)
• De controlled environment
• Cleanroom ontwerp en constructie
• HVAC
• Containment
• Cleanroom validatie en classificatie
• Cleanroom beheer
• Specifieke toepassingen
• Risico-analyse
Bovenstaande onderwerpen worden in een opleidingstraject van 15 dagen behandeld. Naast de contacttijd is er de nodige zelfstudie. De opleiding zal een post-hbo registratie krijgen bij Stichting phbo.
VOOROPLEIDING
Een afgeronde hbo opleiding of relevante mbo opleiding met voldoende ervaring.
MEER INFORMATIE
ONTWIKKEL JEZELF BINNEN VCCN YOUNG PROFESSIONALS
Ben jij nieuwsgierig en actief in de wereld van contamination control? Sluit je aan bij VCCN Young Professionals en geef een boost aan je persoonlijke ontwikkeling. Draag bij aan de toekomst van contamination control, versterk je eigen ontwikkeling én vergroot je netwerk van vakgenoten.
WAAROM VCCN YOUNG PROFESSIONALS?
VCCN Young Professionals is er speciaal voor jonge professionals. We stimuleren jonge vakgenoten om actief mee te doen, kennis op te doen en bij te dragen aan de ontwikkeling van het vakgebied. Met VCCN Young Professionals vergroten we de betrokkenheid van jonge professionals en dragen we bij aan hun binding met het werkveld.
Dat doen we onder andere door het organiseren van inspirerende activiteiten die aansluiten bij het vakgebied, zoals excursies en kennissessies. Ook stimuleren we actieve inbreng vanuit jonge professionals bij onze evenementen en zoeken we samenwerking met jongerenafdelingen van relevante verengingen uit andere sectoren.
WAT BIEDT VCCN YOUNG PROFESSIONALS JOU?
• Je ontmoet andere jonge professionals die weten wat er speelt.
• Je bouwt een relevant netwerk van jonge vakgenoten op.
• Je ontdekt de nieuwste ontwikkelingen in contamination control.
• Je wordt geïnspireerd door sprekers, innovaties en praktijkverhalen tijdens evenementen.
Ben jij jong, werkzaam binnen ons vakgebied en zit je vol ideeën?
Meld je dan aan voor VCCN Young Professionals.
Als lid van VCCN Young Professionals kun je ook (gratis) lid worden van het International Confederation of Contamination Control Societies (ICCCS) Young Professionals programma.
VOOR WIE IS VCCN YOUNG PROFESSIONALS?
Je kunt je aansluiten als je:
• jonger bent dan 35 jaar;
• persoonlijk lid bent van VCCN. Ben je nog geen lid, meld je dan snel aan.
INTERESSE?
Aanmelden kan via www.vccn.nl/vyp
EEN DAG UIT HET LEVEN VAN... WILFRED VAN OIJEN
Lighthouse
WERKDAG TUSSEN TIJDZONES EN TECHNIEK
Als General Manager ben verantwoordelijk voor de algemene gang van zaken en het financiële resultaat. Mijn focus ligt vooral op ondersteuning, de financiën en het algemene management van het bedrijf. Daarnaast vervul ik een technische supportrol vanwege de steeds geavanceerdere en ICT-gerelateerde features in onze producten.
Omdat ons bedrijf onderdeel is van het Amerikaanse Lighthouse Worldwide Solutions Inc., begint onze dag altijd met een achterstand. Als wij aan het einde van onze werkdag naar huis gaan, begint hun dag. De antwoorden op vragen die we tijdens onze werkdag stellen, druppelen in de avond en nacht pas bij ons binnen. Sinds de komst van digitaal vergaderen en het gebruik van Teams, wordt het grootste deel van de dag dan ook achter een scherm doorgebracht.
Als het grootste Lighthouse-kantoor buiten Amerika oefenen wij veel invloed uit op onze nieuwe software- en hardware ontwikkelingen. Dit vergt veel tijd en gaat niet altijd zo snel als wij (ongeduldige) Nederlanders willen.
EIGENSCHAPPEN BOVEN KENNIS
Ik denk dat niet zozeer ‘kennis’ maar juist ‘eigenschappen’ het verschil maken in mijn functie. Kennis kun je proberen allemaal zelf op te doen, of je zorgt ervoor dat je de juiste mensen in je team hebt die over die kennis beschikken. Het is mijn taak om de juiste mensen te vinden en te behouden. Ervoor te zorgen dat zij zo samenwerken dat hun kennis binnen het bedrijf wordt gedeeld en vastgelegd, zodat we het optimale rendement behalen.
Wat ik altijd op peil houd, is mijn product- en regelgevingskennis. Zonder die laatste twee kun je met name bij onze farmaceutische
klanten geen producten verkopen en ondersteunen. Qua vakliteratuur lees ik niet zo gek veel, maar uiteraard wel Contamination Control Magazine en Cleanroom Technology.
TROTS OP HET TEAM
Waar ik het meest trots op ben? Het team. Zoals elke organisatie kent ons bedrijf functies en rollen, maar iedereen begrijpt dat we het met elkaar moeten doen. We hebben een open sfeer waarin naar iedereen geluisterd wordt. Als er problemen zijn, lossen we die snel en adequaat op.
De waardevolle les die ik heb geleerd, is dat mijn waarheid zeker niet altijd de werkelijkheid of andermans waarheid is. Iedereen kijkt op andere manieren tegen dingen aan en dat is geen kwestie van goed of fout. Respecteer elkaars mening, zonder het altijd met elkaar eens te zijn.
TOEKOMSTVISIE: VERJONGING
EN GEZOND VERSTAND
Als ik iets zou mogen veranderen binnen de cleanroom-industrie, dan is het verjonging en vernieuwing. Ik hoop dat door verjonging die vernieuwing ontstaat in het toch wat stoffige en conservatieve imago van Contamination Control.
Voor wat betreft monitoring ben ik een dief van mijn eigen portemonnee, maar soms zou men veel geld kunnen besparen door met gezond boerenverstand te gaan denken, in plaats van simpelweg regelgeving en oude gewoontes te volgen. Die ontwikkeling begint wel langzaam op gang te komen, maar er is nog veel vrees voor wat inspectie-instanties daarvan vinden. Die instanties zullen in die ontwikkeling ook meegenomen moeten worden.
AGENDA CURSUSSEN 2025
Cleanroom Gedrag Cursus GMP
Woerden
Opfris Cleanroom Gedrag Cursus
Woerden
Cleanroom Gedrag Cursus GMP
Woerden
Cleanroom Techniek Cursus
Woerden
Cleanroom Behaviour Course
Woerden
Post-hbo opleiding
Contamination Control & Cleanliness
Woerden
Contamination Control Cursus
Woerden
Cleanroom Reiniging Cursus
Woerden
Cleanroom Schoonmaak Cursus
Woerden
Opleiding Cleanroom Testen en Certificeren
- Belangstellenden en Associate
Woerden
Opleiding Cleanroom Testen en Certificeren - Professional Woerden
Cleanroom Testing and Certify Course
Education / Knowledge / Association Woerden
Cleanroom Testing and Certify Cours
Professional Woerden
Data onder voorbehoud Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl
EVEN VOORSTELLEN
Capable BV
We develop customer-specific specialty cables and connectors as well as systems for a broad diversity of applications in high-tech environments (e.g. space industry, special vehicles, aeronautics and medical).
Capable is part of the ICCA group, a European leader active in the production, distribution, and assembly of specialty cables and cable connectivity solutions. Capable is an exclusive partner of Axon’ within the BENELUX.
Products and services of CAPABLE BV
• Custom designed cabling
• Micro assembly
• Solution bases (re-)engineering
• Cleanroom ISO-class 6
• AS9100 & ISO13485 certified
NIEUWE BEDRIJFSLEDEN
Royal GD BV
Arnsbergstraat 7 7418 EZ DEVENTER www.gddiergezondheid.nl
Cleo Academy
Blaarkop 6 5527 ET HAPERT www.cleo-academy.nl
Dyzle Services B.V.
Transistorstraat 7 1322 CJ ALMERE https://dyzle.com
CLEANROOM TECHNIEK CURSUS
Deze cursus stelt je na afloop in staat om een goede afweging te maken van alle belangrijke facetten bij het opzetten van een cleanroom.
De Cleanroom Techniek Cursus leert je een compleet ‘Programma van Eisen’ op te stellen voor een cleanroom. Je dient na het afronden van de cursus een procesanalyse te kunnen maken, nodig voor het bepalen van de benodigde ruimten, classificatie en indeling.
Het unieke van de VCCN Cleanroom Techniek Cursus is dat deze aan alle genoemde doelgroepen tegelijk wordt gegeven.
Startdatum: 30 september
Bekijk www.vccn.nl voor meer info.
COLOFON
Jaargang 38
editie 2-2025
Contamination
Control Magazine is een uitgave van VCCN, Vereniging
Contamination Control
Nederland
REDACTIE
Philip van Beek
Arthur Lettinga
Jos Bijman
Veerle van Gent
REDACTIE COÖRDINATIE
Verenigingsbureau VCCN
T 088 - 401 06 50 j.bijman@vccn.nl
ADVERTENTIEVERKOOP
Korenmolenlaan 4, 3447 GG Woerden
Kijk voor advertentietarieven op www.vccn.nl/c2mgzn of mail naar info@vccn.nl
LIDMAATSCHAP VCCN
Persoonlijk lidmaatschap € 52,50 per jaar (incl. btw)
Bedrijfslidmaatschap € 325,- per jaar (excl. btw)
FOTOVERANTWOORDING
Archief VCCN
VORMGEVING EN REALISATIE
Studio Campo
VERANTWOORDING
De realisatie van Contamination Control Magazine is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.
COPYRIGHTS
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Contamination Control Congres 2025
29 oktober 2025 | Congrescentrum 1931 | Den Bosch
Op woensdag 29 oktober 205 is het zover: het VCCN Contamination Control Congres in Congrescentrum 1931 in Den Bosch. Een dag vol kennis, inspiratie en ontmoetingen. Voor jou als professional, actief in de healthcare, micro-elektronica, pharma, food of space sector.
Dit jaarlijkse congres staat opnieuw in het teken van de nieuwste technieken en inzichten op het gebied van contamination control en cleanroomtechnologie. De twee parallelle lezingenprogramma’s richten zich op: (1) de herziening van VCCN Richtlijn 10 en (2) de basisprincipes van het ontwerpen, bouwen en beheren van cleanrooms. In de inspirerende en inhoudelijk sterke sessies ligt de nadruk op het delen van kennis tussen verschillende sectoren. Of je nu nieuw bent in het vakgebied of al jarenlange ervaring hebt, er is voor ieder wat wils.
Zorg dat je erbij bent. Aanmelden is nu al mogelijk via onze website:
Naast het alle lezingen biedt de dag volop ruimte om te netwerken, ideeën uit te wisselen en de nieuwste ontwikkelingen op de bedrijvenmarkt te ontdekken. We sluiten af met een informeel netwerkdiner: dé gelegenheid om bij te praten met vakgenoten en nieuwe samenwerkingen te verkennen.
We zien je graag op 29 oktober in Den Bosch!
WE SHARE THE KNOWLEDGE!
Reken op wereldwijde service met Elis Cleanroom!
Met decennia lange ervaring in de cleanroom industrie, zorgen wij voor de beste oplossing voor uw cleanroom. Samen met u, identificeren wij uw behoeften en begeleiden wij u bij het gebruik van de correcte cleanroom kleding en accessoires.
Van het regelen van de voorraad, sterilisatie, levering, onderhoud tot vervanging.
U kan op ons rekenen!
Elis is een internationale multi-service provider voor cleanroom omgevingen met aanwezigheid in 18 landen en 3 continenten.
33 Cleanroom laundry solutions plants
We zorgen ervoor dat gereinigde cleanroomkleding, schoeisel, reinigingssystemen, en andere gerelateerde artikelen, elke dag gebruiksklaar zijn.
Onze artikelen voldoen aan de strengste normen en richtlijnen voor cleanroom omgevingen. Dankzij onze Quality Assurance afdeling zijn de cleanroom artikelen aantoonbaar risicovrij en klaar voor gebruik in uw productieproces.
We zorgen ervoor dat u het maximale kan bereiken.
Volledig management en onderhoud van cleanroomkleding
Wassen, steriliseren, onderhouden, repareren en leveren.
oplossingen die voldoen aan de cleanroomnormen
