CHEMISCHE
OPPERVLAKTEREINHEID: METEN IS WETEN!
VERDUURZAMING VAN CLEANROOMS
DOOR JUISTE KLEDING
OVERZICHT VAN MONITORING EN CONTAMINATION
CONTROL STRATEGIE IN DE EUROPESE GMP RICHTLIJNEN
WE SHARE THE KNOWLEDGE!
nieuwe cleanroomwasserij
CWS blijft groeien! Wij zijn erg trots u te kunnen informeren dat we onze productiecapaciteit hebben uitgebreid met een nieuwe cleanroomwasserij in Eindhoven. Deze cleanroomwasserij is voorzien van de allernieuwste technologieën en wordt in maart 2023 operationeel. Met deze investering zorgen wij ervoor dat wij mee kunnen blijven groeien met onze cleanroomklanten in de farmaceutische, medische en halfgeleiderindustrie. De nieuwe cleanroomwasserij is gepositioneerd direct naast onze huidige cleanroomwasserij en is geheel zelfvoorzienend. Hierdoor kunnen wij onze klanten continuïteit bieden bij calamiteiten vanaf één locatie. Kies voor ons als uw full service provider, kies voor onze passie!
Contact Nederland: +31 402621692 cleanrooms.nl@cws.com
Contact België: +32 33554903
cleanrooms.be@cws.com
Een bezoek brengen aan onze nieuwe cleanroomwasserij? Dat kan! Wij geven u graag een rondleiding.
Beste lezers, Voor u ligt het derde nummer van Contamination Control Magazine in 2023 en het tweede nummer met een vernieuwde vormgeving. We hebben veel positieve reacties op de nieuwe professionele uitstraling gehad en vinden het natuurlijk altijd leuk om feedback te ontvangen op zowel inhoud als vormgeving. Het magazine biedt een waardevolle bron van informatie en inzichten en feedback helpt ons om continu te verbeteren.
In dit nummer vinden jullie een selectie van boeiende artikelen die een breed scala aan onderwerpen beslaan, allemaal gericht op het bevorderen van kennis en expertise op het gebied van contamination control en cleanroom technologie. Onze auteurs delen hun diepgaande inzichten en praktische ervaringen, en we hopen dat deze bijdragen je zullen inspireren en informeren.
Naast artikelen over chemische oppervlaktereinheid, verduurzaming door juiste cleanroomkleding en monitoring en contamination control strategie in de Europese GMP richtlijnen vind je ook een ‘call for papers’. Zoals eerder aangegeven ontvangen wij niet alleen graag feedback op het Magazine, maar zijn wij ook altijd op zoek naar (nieuwe) kennis en inzichten. Heb jij zelf een idee voor een artikel, interview of spreker voor een bijeenkomst? Schroom niet om contact op te nemen met de redactie. Wij kijken graag samen met jou hoe we de kennis beschikbaar kunnen maken voor al onze leden.
Via deze weg wil ik ook graag een keer onze waardering uitspreken voor de auteurs die steeds weer klaar staan om een bijdrage te leveren aan Contamination Control Magazine. Als vereniging zijn wij trots op het netwerk van professionals die zich met elkaar inzetten voor het ontwikkelen en delen van kennis op het gebied van contamination control in diverse sectoren. VCCN, we share the knowledge!
Veel plezier met het lezen van deze editie van Contamination Control Magazine en ik kijk uit naar jullie reacties en inzichten.
Philip van Beek, Bestuurslid VCCN en lid van de redactieraadCHEMISCHE OPPERVLAKTEREINHEID: METEN IS WETEN!
Er zijn veel analytische technieken beschikbaar voor het meten van chemische en deeltjes verontreinigingen op oppervlakken. Een uitgebreid overzicht van deze meetmethoden is terug te vinden in de ISO-norm ISO 14644-9 voor deeltjes en ISO 14644-10 voor chemicaliën.
14
VERDUURZAMING VAN CLEANROOMS
DOOR JUISTE KLEDING
Voor energiebesparing in een cleanroom wordt vooral gekeken naar de benodigde luchthoeveelheid. Deze wordt bepaald door meerdere aspecten. Zoals ook aangegeven in NEN-EN-ISO 14644 deel 4 is de deeltjes uitstoot in de cleanroom, en het toegepaste kledingregime, een belangrijke factor.
Door: Harm van den Oever, Manager Ontwerp & Engineering bij Kuijpers
EEN OVERZICHT VAN MONITORING EN CONTAMINATION CONTROL
STRATEGIE IN DE EUROPESE
GMP RICHTLIJNEN
Dit artikel geeft een overzicht van de Annex 1 van de EU Guidelines for Good Manufacturing Practice (GMP) for Medicinal Products 2022, met de nadruk op het belang van een Contamination Control Strategy (CCS) voor het waarborgen van de productie van steriele geneesmiddelen. Een CCS omvat het ontwerp van faciliteiten en processen, training van personeel, controle van grondstoffen en monitoring.
Door: Jason Kelly- Lighthouse Worldwide Solutions
4 VOORWOORD
6
14
20
26
32 CALL FOR PAPERS
35
35STE VERJAARDAG VCCN GEVIERD OP HET NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL 2023
Op 8 juni 2023 organiseerde VCCN het Nationaal Symposium Contamination Control bij Burgers’ Zoo in Arnhem.
Door: Jos Bijman, Kennismanager VCCN
36
36 EVEN VOORSTELLEN
37
Er zijn veel analytische technieken beschikbaar voor het meten van chemische en deeltjes verontreinigingen op oppervlakken. Een uitgebreid overzicht van deze meetmethoden is terug te vinden in de ISO-norm ISO 14644-9 voor deeltjes en ISO 14644-10 voor chemicaliën. Over de analyse van deeltjesreinheid is al veel gezegd en geschreven. De laatste jaren wordt het belang van de chemische reinheid van oppervlakken en producten steeds meer erkend. Dit artikel gaat hier dieper op in.
Wat is chemisch reinheid en hoe zijn de verschillende typen van verontreiniging te analyseren zodat een uitspraak gedaan kan worden over de chemische reinheid van een oppervlak of product? In het eerste gedeelte van dit artikel wordt een algemeen overzicht gegeven van de beschikbare methodes om oppervlaktereinheid te meten. Daarna worden twee veelgebruikte meetmethoden om oppervlaktereinheid te bepalen in detail uitgelicht. Beiden vallen onder de zogenaamde ‘leaching’ methoden en worden door menig laboratorium op routinematige schaal toegepast. Het verschil is dat bij de één een gas wordt gebruikt om de (organische) verontreiniging van een oppervlak of uit een device te spoelen en bij de ander een vloeistof (organische en anorganisch vervuiling).
Chemische reinheid wordt gedefinieerd als de mate van vervuiling van een oppervlak met betrekking tot de aanwezigheid van ongewenste chemische stoffen, zowel organische als anorganische. Organische verontreinigingen zijn vaak afkomstig van achtergebleven resten van oliën en vetten zoals boor- en koelvloeistoffen. Maar ook lijmen en smeermiddelen zijn een bekende bron van koolwaterstofvervuilingen. Anorganische verontreinigingen zijn vaak het gevolg van zoutvorming (ammoniumsulfaat: reactie van ammoniak en zwaveldioxide in lucht) of corrosieproblemen (zoutzuurdampen op metalen oppervlakken). Deeltjesverontreiniging is overigens ook een vorm van chemische verontreiniging.
In de meest ideale situatie is er absoluut geen verontreiniging aanwezig op een oppervlak. Deze situatie bestaat echter niet. Er zal altijd een zekere mate van vervuiling zijn. De soort en hoeveelheid en hoe dit de functie van het eindproduct beïnvloedt, hangt van veel factoren af.
Om het reinheidsniveau van het oppervlak te bepalen, moet de aanwezige hoeveelheid vervuiling worden gemeten. Helaas is er niet één enkele methode die de absolute chemische zuiverheid van een oppervlak kan bepalen. Eerst moet altijd het type verontreiniging worden gedefinieerd, dat moet worden gemeten om de meest geschikte analytische techniek voor de taak te kiezen. Dit kan leiden
tot meerdere analysestappen om tot een reinheidsvalidatie van het oppervlak/ product te komen.
Analytische meetmethoden kunnen worden onderverdeeld in industriële en laboratoriummethoden. Industriële methoden zijn relatief eenvoudig en robuust en kunnen ter plekke worden gebruikt voor routinecontroles. De hoeveelheid informatie die de analyse oplevert is echter vaak beperkt maar afhankelijk van het doel kunnen deze methoden zeer geschikt zijn. Andere technieken vereisen een bemonstering en analyse door gespe -
cialiseerde laboratoria. Deze laatste geven meer gedetailleerde informatie maar kosten en doorlooptijd zijn vaak hoger.
Naast industriële en laboratoriummethoden is er nog een onderscheid te maken in de verschillende meetmethodieken. Afhankelijk van het type ondergrond en/ of type vervuiling kan een meting direct of indirect gebeuren. Bij een directe meting wordt de hoeveelheid vervuiling direct op het betreffende oppervlak gemeten. Het oppervlak moet echter goed gedefinieerd en relatief vlak zijn om
Door: Paul Krüsemann, Eurofins Materials Science Netherlands B.V.een dergelijke analyse succesvol uit te voeren. Oppervlakte kenmerken kunnen het meetresultaat beïnvloeden. Als alternatief kunnen de verontreinigingen van het oppervlak van het onderdeel worden verwijderd door een medium zoals lucht, vloeistof of vaste stof (kleverig oppervlak).
In het geval van lucht en vloeistof kunnen de verwijderde verontreinigingen worden opgevangen op een geschikt medium.
Dit heeft als voordeel dat er een voorconcentratie stap plaats vindt (lagere aantoonbaarheidsgrenzen) en dat de matrix waar de vervuiling zich oorspronkelijk in of op bevindt, verwijderd wordt. De hoeveelheid verontreiniging kan in het opvangmedium worden gemeten. De efficiëntie van het verwijderen van de doelcomponent van het te onderzoeken oppervlak is van grote invloed op de nauwkeurigheid van deze meetmethoden en moet dus op voorhand onderzocht worden.
Een belangrijke randvoorwaarde voor een oppervlaktereinheid meting is dat het totale oppervlak of een representatief deel van het onderdeel gemeten wordt. Het representatieve oppervlak moet groot genoeg zijn om te kunnen concluderen dat aan de vereiste oppervlaktereinheid van het hele product wordt voldaan.
Het aantal directe methoden is beperkt en is in de meeste gevallen voorbehouden aan gespecialiseerde laboratoria. Hiervoor is kostbare apparatuur en goed opgeleid personeel nodig om monsters te nemen, analyses uit te voeren en gegevens te interpreteren. Een overzicht van deze meettechnieken en hun toepassingsgebied is weergegeven in tabel 1. Veel van de oppervlakte analysetechnieken zoals SEM-EDAX, XPS, TOF-SIMS worden toegepast om de oorzaak van terugkerende verontreinigingsproblemen te vinden. Ze zijn minder geschikt voor routinematige analyse en productkwalificatie.
FTIR Organisch
NDIR Organisch
Raman Spectroscopie Organisch
SEM-EDAX Anorganisch
XPS Anorganisch, Organisch
Auger Anorganisch, Organisch
TOF-SIMS Anorganisch, Organisch
XRF Anorganisch
Spot diameter, monster afmeting
Spot diameter, monster afmeting
Spot diameter, monster afmeting, data interpretatie
Spot diameter, monster afmeting, vacuümcondities
Spot diameter, monster afmeting, vacuümcondities
Spot diameter, monster afmeting, vacuümcondities
Spot diameter, monster afmeting, vacuümcondities
Rest Gas Analyse Organisch monster afmetingen, data interpretatie
LA-ICP-MS Anorganisch Destructief, monster afmeting
Contact Hoek meting Anorganisch, Organisch Beperkte informatie
UV-VIS, NIR spectrometrie Organisch Beperkte informatie
Technieken als SEM en FTIR zijn tegen relatief lage kosten beschikbaar en kunnen worden uitgevoerd in de cleanroom, dicht bij de productielijn.
Een belangrijke beperking voor veel van de technieken uit Tabel 1 is de afmeting van het monster. Monsterkamers zijn vaak relatief klein, dus metingen zijn beperkt tot kleine producten of delen van het product. Een alternatief is het werken met de zogenaamde ‘witness plates’. Dit zijn speciale plaatjes die perfect in de monsterkamers van de verschillende analysetechnieken passen. Deze plaatje lopen mee met het productieproces van het product. Na analyse geeft de mate van vervuiling van deze plaatjes een indruk van de reinheid van de omgeving waarin
het product zich tijdens productieproces heeft bevonden. Dat geeft dus een indicatie van de reinheid van het product zelf. Een nauwkeurige kwalificatie van de reinheid van het product zelf levert dit niet op want er blijft altijd een vertaalslag nodig waarbij vele factoren een rol spelen. Ook het meten onder vacuümcondities brengt bepaalde risico's met zich mee. Vluchtige koolwaterstoffen worden tijdens de pomptijd van het oppervlak verwijderd, wat ertoe kan leiden dat belangrijke informatie verloren gaat.
Indirecte meettechnieken bevatten altijd een bemonsteringsprocedure waarbij de
verontreiniging wordt overgebracht van het betreffende oppervlak/product naar een fase die het mogelijk maakt de aanwezige hoeveelheid te meten. Deze bemonsteringsstap is het belangrijkste onderdeel van de gehele meetprocedure. Voor een zo nauwkeurig mogelijk analyseresultaat en daarmee een juiste indicatie van de vervuiling van het oppervlak wat getest wordt, moet de bemonstering aan de volgende regels voldoen:
• Het monster moet representatief zijn voor het product/proces;
• De bemonsteringsprocedure mag de samenstelling van het monster zelf niet beïnvloeden;
• Bij kwantitatieve metingen moet de bemonstering 100% effectief zijn: er mogen geen residuen achterblijven;
• Materiaal dat wordt gebruikt voor bemonstering (bijv. vloeistoffen) moet schoon zijn en geen of minimale bijdrage leveren aan de hoeveelheid te bepalen component;
• De bemonstering mag het product niet wijzigen of beschadigen.
Bemonsteringsprocedure Type verontreiniging
Gas extractie Organisch
Gas extractie Zuren, basen
Vloeistof extractie Anorganisch, Organisch
Zodra de bemonstering is voltooid, zijn er veel analytische technieken beschikbaar om de contaminanten die tijdens de bemonstering zijn verzameld of geïsoleerd, kwantitatief en/of kwalitatief te bepalen. Elk van deze technieken heeft zijn eigen specifieke kenmerken en procedures die zijn aangepast om typische verontreinigingen te meten. Tabel 2 geeft een overzicht van gangbare bemonsterings- en analyseprocedures die worden gebruikt voor indirecte reinheidsmetingen.
Deze tabel is niet compleet, maar geeft slechts een indicatie van welke meettechnieken toegepast kunnen worden. Voor specifieke problemen is het aan te raden om specialisten te raadplegen om zodoende tot een juiste aanpak van het probleem te komen.
In het vervolg van dit artikel zal dieper worden ingegaan op twee technieken die veelvuldig worden toegepast voor het meten van organische en anorganische
BELANGRIJKE
RANDVOOR -
WAARDE VOOR EEN
OPPERVLAKTEREINHEID
METING IS DAT
HET TOTALE
OPPERVLAK OF EEN REPRESEN -
TATIEF DEEL
VAN HET
Meettechniek
Tenax-TD-GC, RGA
Ion chromatografie, Ion Mobiliteit Spectrometrie, specifieke monitoring
Ion chromatografie, ICP-MS, Gas Chromatografie
Vloeistof extractie Anorganisch, Organisch Wegen
Witness plate Anorganisch, Organisch ICP-MS, FTIR, XPS, AAS
C-tabs Anorganisch, Organisch SEM-EDAX,
Gas extractie Vocht
Cavity RingDown Spectrometry
Vacuüm extractie Organisch, vocht Rest Gas Analyse (RGA)
WORDT.
verontreinigingen op en in producten. Organische vervuiling wordt vaak gemeten met de zogenaamde Tenax-methode. Hierbij wordt de organische vervuiling d.m.v. een gas van het oppervlak verwijderd en opgevangen op een Tenax adsorptiebuis. Deze methode is uitermate geschikt om de binnenkant van een product te testen en wordt dan ook vaak toegepast in onderdelen van een gasverzorgingssysteem. De buitenkant van een product kan hiermee ook getest worden. Het product wordt dan in een schone ketel gebracht die gespoeld wordt
Tabel 2: Overzicht van veelgebruikte bemonsteringstechnieken, hun toepassingsgebied en mogelijk meettechnieken.met gas. Op dezelfde manier kan een anorganische vervuiling bepaald worden. Hiervoor wordt vrijwel altijd een vloeistof gebruikt als medium om de vervuiling te verwijderen. Door gebruik te maken van organische oplosmiddelen is het echter ook mogelijk om op deze manier een koolwaterstoffen reinheid vast te stellen.
De Tenax-methode bestaat uit een voor-concentratie stap waarin ontgassende koolwaterstoffen door een gasstroom worden meegenomen en worden opgevangen op adsorptiebuizen die zijn gevuld met specifieke adsorptiemedia, zie foto 2. De hedendaagse gevraagde reinheidsspecificaties in semiconductor toepassingen zijn zo laag, dat een dergelijke voor-concentreer stap noodzakelijk is. Het aantal analytische technieken dat in staat is om de minieme hoeveelheden (ordegrootte nanogrammen en lager) direct in de gasstroom te meten is zeer beperkt. De dure en geavanceerde instrumenten die hiervoor nodig zijn, worden maar in een beperkt aantal laboratoria gebruikt. Bemonstering gebeurt meestal bij kamertemperatuur, maar kan ook bij verhoogde temperaturen worden toegepast. Bij ver-
hoogde temperaturen zijn de aan het oppervlak hechtende organische componenten makkelijker en sneller te verwijderen. Nadeel is dat deze componenten weer snel condenseren op koude spots. Het gehele monstername systeem dient dus verwarmd te zijn om te voorkomen dat de doelcomponenten op een andere plaats dan het adsorptiemateriaal condenseren. Tegelijkertijd moet het adsorptie materiaal zelf weer gekoeld worden om ervoor te zorgen dat de doelcomponenten hier wel worden tegengehouden. Er zijn veel verschillende adsorptiemiddelen in de handel verkrijgbaar, die elk hun eigen kenmerken hebben met betrekking tot de te analyseren componenten en de desorptieprocedure. Tenax-TA is een veel gebruikte adsorptiemiddel om
een breed scala aan koolwaterstoffen af te vangen. Tenax is een thermisch stabiel polymeer met een hoge adsorptie affiniteit voor koolwaterstoffen van 5 tot 20 koolstofatomen. Tenax-GR bestaat uit een Tenax-TA waaraan een vorm van aktief kool is toegevoegd om een beter adsorptievermogen te krijgen voor relatief laag kokende componenten. De geadsorbeerde componenten worden thermisch gedesorbeerd en vervolgens geïnjecteerd op een gaschromatograaf. Voor een scherpe injectieband worden de componenten eerst nog met een koude val op een liner (of het begin van de analytische kolom) geconcentreerd. Deze liner is binnen enkele seconden te verhitten naar de vereiste injectie temperatuur waardoor de componenten in korte tijd op de analytische kolom worden gebracht. Deze ‘flash’ injectie is een vereiste om de benodigde resolutie en detectievermogen te bewerkstelligen.
Na scheiding van de componenten op de analytische kolom, worden ze gedetecteerd door een detector. De meest toegepaste detectoren zijn de FID (vlam ionisatie detector) of een massaspectrometer (MS). Zie foto 3.
De FID heeft als voordeel dat hij selectief is (alleen detectie van koolwaterstoffen), gevoelig, robuust en een groot lineair bereik heeft. Nadeel is dat je er geen identificatie van de individuele componenten mee kunt uitvoeren. Deels is dat mogelijk d.m.v. retentietijden maar dit vereist het
gebruik van referentie stoffen en is over het algemeen zeer bewerkelijk. In veel gevallen is dit ook niet nodig. Een veel toegepaste methode is de kwantificatie tegen één doelcomponent waarmee de gevoeligheid van de detector wordt bepaald. Meestal wordt hiervoor tolueen gebruikt. In principe wordt er dan vanuit gegaan dat alle componenten dezelfde gevoeligheid hebben als tolueen. Op deze manier wordt een hoeveelheid bepaald die uitgedrukt wordt in tolueen equivalente eenheden. De nauwkeurigheid van de bepaling neemt hiermee natuurlijk af. In het algemeen is het niet mogelijk om op deze manier een kwantitatieve bepaling te doen met een nauwkeurigheid van 5% relatief of beter. In de meeste gevallen is dat ook helemaal niet zo erg. Indien de gemeten waarde ver onder of ver boven de specificatie ligt, is het resultaat duide -
lijk. Lastiger wordt het wanneer de gemeten waarde net rond de specificatie ligt. Hier zal per individueel geval moeten worden beoordeeld wat acceptabel is en of er eventueel additionele reinigingsstappen en/of herhalingsanalyses nodig zijn. Vanwege de snelheid en de relatief lage kosten wordt er op grote schaal gebruik gemaakt van deze techniek om op routinematige wijze de reinheid van een grote verscheidenheid aan producten te bepalen.
Massa spectrometer
Afhankelijk van de vraag kan een positieve identificatie van de ontgassende componenten nodig zijn. Denk hierbij aan het risico van siloxanen of fosforhoudende brandvertragers in optische systemen. Het gebruik van een massa spectrometer als detector na de chromatografische scheiding, levert de gewenste identifica-
tie van dit soort componenten. De massa spectrometer neemt aan het eind van de analytische kolom een voor iedere component uniek massa spectrum op. D.m.v. een bibliotheek search, gecombineerd met handmatige interpretatie van het kraakspectrum kunnen individuele componenten geïdentificeerd worden. Deze techniek wordt vaak gebruikt om de oorzaak van een bepaalde vervuiling op te sporen. Wanneer bekend is uit welke componenten de vervuiling bestaat, is het mogelijk deze terug te traceren op het gebruik van materialen of specifieke chemicaliën tijdens het productieproces.
Natuurlijk kan er met de massa spectrometer detector ook een kwantitatieve analyse worden uitgevoerd. Ook hier worden de componenten gekwantificeerd tegen tolueen waarmee een gemiddelde gevoeligheid van de massa spectrometer wordt bepaald. Dit is echter minder nauwkeurig als de FID vanwege het grotere verschil in gevoeligheid van componenten t.o.v. tolueen. Daarnaast is de massa spectrometer minder robuust en is ook het lineair bereik een stuk lager als de FID.
Wanneer het niet noodzakelijk is om elke individuele component te identificeren, maar het voldoende is om een bepaalde groep van organische componenten (bijv. siloxanen) te detecteren, dan is het gebruik van een Atomic Emission Detector (AED) een zeer bruikbaar alternatief.
Deze detector bestaat uit een argon plasma waarin alle organische componenten worden afgebroken tot hun basis atomen. Deze atomen komen in een aangeslagen toestand en zenden licht uit wanneer ze terugvallen in hun grondtoestand. Dit licht is element specifiek en de intensiteit is een maat voor het aantal atomen dat aanwezig is. Deze detector wordt relatief weinig toegepast maar, is een uitstekend alternatief voor de bewerkelijke massa spectrometer detectie.
Naast thermische desorptie is het ook mogelijk om de ingevangen componenten te desorberen met behulp van vloei-
stofextractie gevolgd door GC-analyse met vloeistofinjectie. Hoewel de hierboven beschreven GC-technieken verschillende beperkingen hebben, maakt hun vermogen om extreem kleine hoeveelheden koolwaterstoffen te detecteren ze erg bruikbaar om koolwaterstofverontreiniging op laag niveau te meten.
De methoden die in het voorgaande zijn beschreven, zijn gebaseerd op het verwijderen van de vervuiling door middel van een gasstroom. Het voordeel is dat er geen matrix overblijft die bij de analyse verwijderd moet worden. Het nadeel kan zijn dat de verwijdering van de contaminanten niet volledig is. Leaching, ook wel vloeistofextractie genoemd, kan een geschikt alternatief zijn om de vervuiling van het oppervlak te verwijderen zodat het off-line bepaald kan worden. Hierbij wordt een vloeistof gebruikt, specifieke organische vloeistoffen of ultra zuiver water, om de verontreinigingen in de vloeibare fase over te brengen. De keus van het extractiemiddel wordt voornamelijk bepaald door het type verontreinig wat bepaald moet worden. Helaas is er ook hier niet één ultiem wondermiddel wat garant staat voor het verwijderen van alle type vervuiling. Voor organische vervuilingen, zoals oliën en vetten, wordt over het algemeen een sterk organisch oplosmiddel gebruikt. Gehalogeneerde koolwaterstoffen zijn hiervoor uiterst effectief. En hoewel het gebruik op industriële schaal niet meer is toegestaan, vanwege de belasting voor
mens en milieu, mogen deze stoffen op laboratorium schaal nog steeds gebruikt worden. In combinatie met metalen producten zijn dit soort oplosmiddelen niet schadelijk voor het product zelf. Voor de bepaling van anorganische vervuilingen zoals zouten (anionen en kationen), metalen en grote organische ionen of reinigingsmiddelen, wordt over het algemeen ultra zuiver water gebruikt. Het toevoegen van specifieke chemicaliën aan dit water vergroten vaak het uitlogend effect, maar kunnen ook negatieve gevolgen hebben voor de uiteindelijke analyse van de doelcomponenten. Het al dan niet gebruiken van deze additieven is puur afhankelijk van het type verontreiniging waarin men geïnteresseerd is.
Om de overgang naar de vloeibare fase te versnellen kan gebruik worden gemaakt
van verhoogde temperatuur en/of ultrasone reinigers. Eenmaal in de vloeibare fase is er een enorme verscheidenheid aan analytische technieken beschikbaar voor kwantitatieve en kwalitatieve meting van de doelcomponenten. Om de detecteerbaarheid te vergroten, is het mogelijk om het teveel aan oplosmiddel te verdampen. Een vloeistof extractie is uitermate geschikt voor het analyseren van kleine producten. Hiervoor is een beperkte hoeveelheid vloeistof nodig waardoor het detectie vermogen groot is (eventueel na indampen van de overmaat aan oplosmiddel). Voor grote producten wordt dit lastiger. De hoeveelheid extractie middel die nodig is om de relatief geringe hoeveelheid vervuiling te verwijderen maakt de methode minder geschikt. Het is wel weer goed mogelijk om een heel beperkte
Foto 4: Opstelling Leaching experimenthoeveelheid extractievloeistof lokaal op een (horizontaal) oppervlak te leggen. Na overbrengen in een schoon potje is er een kleine hoeveel vloeistof beschikbaar voor verder analyse.
Uitloging met organische oplosmiddelen wordt gebruikt om restanten van oliën en vetten op oppervlakken te meten. Deze stap wordt vaak gevolgd door analyse met gaschromatografie met directe injectie, uitgerust met een detector die de selectiviteit en gevoeligheid mogelijk maakt die nodig zijn om de betreffende componenten te analyseren. Na uitloging met organische oplosmiddelen is het ook mogelijk om het residu, na verdamping van het oplosmiddel, te analyseren door weging of technieken als FTIR, UV-VIS en XRF. Deze zijn in vergelijking met de GC-analyse relatief goedkoop en geven snel resultaat. De informatie die ze verstrekken is echter beperkt en in de meeste gevallen is de minimale hoeveelheid die je met deze technieken kunt analyseren niet toereikend wanneer uiterste reinheid vereist is. Het residu kan ook worden geanalyseerd
ORGANISCHE
OPLOSMIDDELEN
WORDT GEBRUIKT
OM RESTANTEN
met MS, XRD, XPS, SEM-EDAX en TOF SIMS, maar deze technieken zijn minder geschikt voor routinematige metingen. Een typisch voorbeeld van een anorganische vervuiling is de aanwezigheid van resten fluoride atomen, na de ets van een oppervlak met een verdunde waterstoffluoridezuur oplossing. De eventueel nog aanwezige fluoride ionen lossen goed op in water en kunnen op zeer gevoelig direct worden bepaald in de extractievloeistof door middel van ion-chromatografie. Op deze manier kunnen ook ander anionen zoals chloride, sulfaat en fosfaat bepaald worden. Metalen in oplossing worden direct gemeten met ICP (Inductive Coupled Plasma) emissie spectrometrie of ICP-Massa Spectrometrie. Indien deze componenten als zouten aanwezig zijn is het vaak voldoende om te ‘leachen’ met water. Echter in de metaalvorm zijn sterkere oplosmiddelen nodig zoals verdunde zuren of logen. De toepasbaarheid hiervan is uiteraard helemaal afhankelijk van het oppervlak dat onderzocht wordt aangezien de extractievloeistof het te onderzoeken oppervlak niet mag aantasten of beschadigen.
Gezien de grote verscheidenheid aan mogelijke verontreinigingen is het is vrijwel onmogelijk om de absolute chemische reinheid van een product of oppervlak te bepalen door middel van één analyse -
techniek. Elk type verontreinig heeft zijn eigen specifieke analyse methode. Vooraf moet dus goed worden nagedacht welke type verontreiniging het meest van invloed kan zijn op de functionaliteit van het product of het proces waar het product in wordt toegepast. Het bepalen van chemische reinheid van producten vereist dus maatwerk waar een gedegen voorbereiding, inclusief risicoanalyse, aan vooraf gaat. Vaak is hiervoor de hulp nodig van materiaalspecialisten. Uiteraard speelt het kostenaspect hierbij ook een rol, want veel van deze meetmethoden zijn moeilijk te automatiseren en daardoor niet goedkoop. Ook de doorlooptijd bepaalt mede in hoeverre een bepaalde techniek toegepast kan worden. In het ultieme geval wil de klant op zeer korte termijn een resultaat ontvangen, omdat de voortgang van zijn proces daarvan afhankelijk is. Als alternatief wordt daarom ook wel gekozen om het proces/product bij opstart éénmalig te valideren, waarna het proces vrijgegeven kan worden. Vervolgens wordt op gezette tijden een steekproef genomen waarbij één of een kleine serie van producten wordt geanalyseerd om de kwaliteit van het maakproces te bewaken. Of dit mogelijk is hangt natuurlijk weer af van de risico’s en het is dan ook aan te bevelen om in het vroeg stadium hier een gedegen onderzoek naar te doen. Alleen op deze manier kan een schoon product/ proces gegarandeerd worden tegen aanvaardbare kosten.
Voor energiebesparing in een cleanroom wordt vooral gekeken naar de benodigde luchthoeveelheid. Deze wordt bepaald door meerdere aspecten. Zoals ook aangegeven in NEN-EN-ISO 14644 deel 4 is de deeltjes uitstoot in de cleanroom, en het toegepaste kledingregime, een belangrijke factor. Daarnaast speelt ook de hersteltijd en de warmtebelasting een rol in het bepalen van de luchthoeveelheid. Dit artikel behandelt met rekenvoorbeelden de verschillende aspecten.
De NEN-EN-ISO 14644 deel 4 geeft duidelijk aan het toevoerdebiet van een cleanroom niet vast te stellen op basis van het gewenste aantal luchtwisselingen per uur, maar te berekenen op basis van de deeltjesuitstoot in de cleanroom. Het wordt algemeen verondersteld dat personen in de cleanroom de grootste uitstoot veroorzaken [1]. Daarom wordt er veel aandacht besteed aan cleanroomkleding. Maar wat is het effect van goede cleanroomkleding en kunnen we hier aan rekenen? En is het aantal mensen in de cleanroom daadwerkelijk maatgevend voor het luchtdebiet?
Er zijn diverse richtlijnen en normen waaronder Annex 1, NEN-EN-ISO 14644-5 en IEST-CC003.3 die afhankelijk van de cleanroomklasse en -gebruik aanbevelingen geven over de te dragen kleding. Dit geeft een goede richting, maar ook hiervoor geldt dat berekenen meer inzicht geeft. Om deze berekeningen uit te kunnen voeren is het noodzakelijk om de deeltjesuitstoot van personen, gerelateerd aan het soort cleanroomkleding dat er gedragen wordt, te weten. Dit is echter niet zo eenvoudig.
Door de jaren heen zijn er verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de deeltjesuitstoot en het effect van cleanroomkleding. Hieruit komt helaas geen exact getal naar voren. Dit wordt veroorzaakt door diverse lastig te controleren variabelen. Zo kan de deeltjesuitstoot verschillen tussen personen en geslacht, is het afhankelijk van het soort onderkleding, speelt het materiaal waarvan de kleding gemaakt is en het aantal wassingen een rol, en zijn testmethoden afwijkend van elkaar, waarbij er verschillende manier van bewegingen gesimuleerd worden [2].
Desalniettemin kunnen uit de diverse onderzoeken waarden worden bepaald die een ordegrootte aangeven van de deeltjesuitstoot per minuut (± 50%) [3]. Hieruit wordt duidelijk dat een operator in coverall met toebehoren een factor 10-20 minder deeltjes uitstoot dan een operator in een cleanroomjas, zie tabel 1. Deze factor ligt nog hoger bij grotere deeltjes.
Meerdere normen geven richtlijnen en aanbevelingen over de te dragen Cleanroomkleding. (Foto Alsico)
[3].
Formule B.1 van de NEN-EN-ISO 14644-4 [4] berekent de benodigde luchthoeveelheid in relatie tot de gewenste cleanroomclassificatie op basis van de deeltjesuitstoot. Een 10 maal lagere deeltjesuitstoot heeft hierdoor direct tot gevolg dat er ook 10 maal minder gefilterde lucht in de cleanroom gebracht hoeft te worden zoals in onderstaand rekenvoorbeeld wordt aangetoond.
Onderstaand rekenvoorbeeld op basis van formule B.1 laat zien dat het dragen van een coverall in een ISO 7 in operation cleanroom ertoe leidt dat er per persoon 10 maal minder toevoerlucht benodigd is om aan de concentratie-eis te kunnen voldoen.
Q = S ε • C
Waarbij:
Q is het toevoer luchtvolume naar de cleanroom (m3∙h-1); S is de deeltjesuitstoot in de cleanroomlucht (bronsterkte) (aantallen∙s-1), zie tabel 1; C is de deeltjesconcentratie eis in de cleanroom (aantal∙m-3); ε Is de ventilatie effectiviteit (dimensieloos), gemiddeld 0,7.
Uitgaande van cleanroom jas, muts en schoenhoezen bedraagt het toevoerluchtdebiet:
Q = 2.000.000 / 60 0,7 • 352.000 = 0,135 m3 • s-1 = 487 m3 • h-1
Uitgaande van een Coverall bedraagt het toevoerluchtdebiet:
Q = 200.000 / 60 0,7 • 352.000 = 0,0135 m3 • s-1 = 48,7 m3 • h-1
Op basis van bovenstaande berekening is bij het dragen van een coverall 48,7 m3/h per persoon voldoende om binnen de gestelde deeltjesconcentratie van 352.000 deeltjes/m3 van 0,5 µm te blijven, zie tabel 2. Om ruimte te geven voor enige afwijking zou men kunnen stellen dat 100 m3/h per persoon in deze situatie ruim voldoende is. Indien men een cleanroom jas draagt is dit minimaal 487 m3/h per persoon.
Ervan uitgaande dat vervuiling in de cleanroom enkel ontstaat door de aanwezige personen zou in een drukbezette cleanroom van 60 m2 en 2,8 m hoogte, ISO 7 in operation, waarin 10 mensen in goede kleding aan het werk zijn, een luchthoeveelheid van 1.000 m3/h ruim voldoende zijn. Bij het dragen van een cleanroom jas is dit minimaal 4.870 m3/h. Dit resulteert in onderstaande luchtwisselingen per uur:
N = Q V
Waarbij:
N is het aantal luchtwisselingen per uur (-)
Q het toevoer luchtvolume naar de cleanroom (m3∙h-1)
V is het volume van de cleanroom (m2)
Goede cleanroomkleding kan dus leiden tot aanzienlijk lagere luchtwisselingen en de daarbij behorende luchthoeveelheden. Er zijn echter meer aspecten die naast deeltjesuitstoot een rol spelen in het berekenen van het toevoerlucht debiet, zoals de hersteltijd, directe afzuighoeveelheden, warmtelast, luchtdoorlatendheid, deeltjesdepositie, vers luchtaandeel, type eindfilter, etc. Ook hier kan aan gerekend worden, waarbij het zomaar kan zijn dat niet de vervuiling veroorzaakt door het aantal personen in de cleanroom bepalend is voor het aantal luchtwisselingen, maar andere aspecten maatgevend zijn. Als voorbeeld kijken we naar de hersteltijd en temperatuurbeheersing.
Hersteltijd geeft een weergave van het vermogen van een cleanroom om vervuiling af te voeren. Dit wordt bepaald door te meten hoe lang het duurt voordat de deeltjesconcentratie in een bepaalde situatie een factor 10 of 100 afgenomen is [5]. De hersteltijd heeft een direct verband met het aantal luchtwisselingen per uur zoals in onderstaande formule zichtbaar is:
N = -2,3 • 1 t log10 ( C Ci )
Waarbij:
N is het aantal luchtwisselingen per uur;
C is de initiële deeltjesconcentratie in de cleanroom (aantal∙m-3);
C is de deeltjesconcentratie in de cleanroom na een bepaalde tijd (aantal∙m-3);
t is de tijd tussen de deeltjesconcentratie metingen (h).
N = -2,3 • 1 0,33 log10 (0,01) ≈ 14
Een gebruikelijke hersteltijd eis van 20 min. (0,33 uur) voor een factor 100 (0,01) afname van de deeltjesconcentratie resulteert in 14 luchtwisselingen per uur bij perfecte luchtmenging in de cleanroom.
Temperatuurbeheersing in cleanrooms is gemeengoed. Soms enkel om comfort te bieden aan de werknemers, maar vaak speelt het productieproces hierin een belangrijkere rol. Een typische warmtebelasting voor een cleanroom ligt tussen de 50 en 150 W/ m2 [6] [7].
Als we als voorbeeldsituatie een cleanroom van 60 m2 nemen en uitgaan van een minimale warmtelast van 50 W/m2 en een inblaastemperatuur die 4 °C onder het gewenste setpoint ligt kan bepaald worden hoeveel gekoelde lucht nodig is om de temperatuur onder controle te houden en tot welk aantal luchtwisselingen per uur dit leidt.
Qv = Φ c • ΔT • ρ × 3600
Waarbij:
Q v het toevoer luchtvolume (m3∙h-1);
Φ Warmtelast (Watt);
c Soortelijke warmte medium (J/kg);
ΔT Temperatuurverschil tussen inblaastemperatuur en ruimtetemperatuur (K);
ρ Soortelijke massa (kg/m3).
Qv = 60 • 50 1.000 • 4 • 1,2
• 3.600 = 2.250 m3 /h
Het bijbehorende aantal luchtwisselingen bedraagt:
N = 2.250 60 • 2,8 ≈ 13
Waarbij:
N is het aantal luchtwisselingen per uur;
Q het toevoer luchtvolume naar de cleanroom (m3∙h-1);
V is het volume van de cleanroom.
Dit resulteert in ruim 13 luchtwisselingen per uur. Zelfs bij lagere warmtelasten en lagere inblaastemperaturen ligt dit alsnog aanzienlijk hoger dan het aantal luchtwisselingen van 6 die benodigd zijn om de deeltjesuitstoot van de personen in cleanroom coverall af te voeren.
Deeltjesuitstoot van personen is van meerdere factoren afhankelijk, waaronder kleding. (foto Alsico)
De deeltjesuitstoot van personen is afhankelijk van meerdere factoren, waaronder bijvoorbeeld de intensiteit van de beweging en werkzaamheden. Zware werkzaamheden kunnen leiden tot een factor 5 à 10 meer deeltjesuitstoot vergeleken met iemand die in rust werkt [2]. Het toepassen van continue deeltjesmonitoring en het regelen van de luchthoeveelheid op basis van de daadwerkelijk gemeten deeltjesconcentratie lijkt een goede oplossing hiervoor te zijn.
Voorgaande berekeningen laten echter zien dat bij het dragen van goede cleanroomkleding de deeltjesuitstoot van aanwezige personen niet maatgevend hoeft te zijn voor de benodigde luchthoeveelheid. Het nut van een complexe actieve regeling op basis van deeltjesmonitoring komt daarmee ter discussie te staan.
Reiniging van Cleanroomkleding kan extra kosten met zich mee brengen. (foto CWS).
Een uitgebreider pakket van cleanroomkleding brengt uiteraard ook meer kosten met zich mee t.a.v. aanschaf of huur en reiniging. Een coverall met hood en boots kost t.o.v. een simpele cleanroom coat ± €25,- per operator per week extra [8].
Deze kosten verdienen zich terug doordat het aantal luchtwisselingen in een cleanroom naar beneden kan. Onderzoek [9] heeft aangetoond dat als de luchtwisselingen in een cleanroom gehalveerd kunnen worden, dit circa 300 kWh/m2 per jaar aan energie kan besparen. De besparing uitgedrukt in euro’s is afhankelijk van de manier van opwekking, het rendement en de energieprijzen. Bij een waarde van € 0,40 per kWh resulteert het bij een cleanroom van 60 m2 in een besparing van € 7.200,- per jaar. Voor een cleanroom van 500 m2 loopt dit zelfs op tot € 60.000,- per jaar. Daarbij kan de HVAC installatie kleiner worden uitgevoerd, wat leidt tot lagere investerings- en onderhoudskosten.
Goede cleanroomkleding zorgt tevens voor een veel betere beheersing van de uitstoot van grotere deeltjes (> 50 µm) [3].
Deze deeltjes worden nauwelijks afgevoerd door de luchtstroom, maar slaan neer op oppervlakken [10] zoals de vloer, werktafels en product. Beheersing hiervan kan leiden tot betere productreinheid en minder kwaliteitsissues.
Kijkend naar deze voorbeelden zou men kunnen stellen dat door het toepassen van goede cleanroomkleding de beheersing van airborne deeltjes een veel kleinere rol is gaan spelen in het palet van aspecten die in een cleanroom beheerst dienen te worden.
Om energie te besparen wordt aanbevolen om tijdens het ontwerpproces stil te staan bij dat aspect dat bepalend is voor de benodigde luchthoeveelheid en daarvoor te bepalen hoe dit omlaag gebracht kan worden. Dit verschilt per situatie. Hierdoor kan mogelijk ook de gehele installatie met minder capaciteit uitgevoerd worden. Duidelijk is dat het bepalen van het kledingregime onderdeel van het gehele ontwerpproces moet zijn.
Tijdens dit ontwerpproces zal men altijd in enige mate met aannames dienen te werken. Na realisatie van de cleanroom is het daarom aan te bevelen om te kijken of luchthoeveelheden teruggebracht kunnen worden. Mogelijk kan dat met een handmatige verstelling, maar actieve regelingen op basis van temperatuur, vochtigheid, ruimtedruk en aanwezigheid (Demand Controlled Filtration) zijn ook mogelijk. Dit zijn regelingen die minder uitdagingen met zich meebrengen dan sturing op basis van continue deeltjesmonitoring. Uiteraard is het hierbij van belang dat er grenzen gesteld worden aan het regelbereik zodat (bijvoorbeeld) een regeling op basis van temperatuurbeheersing geen negatief effect heeft op een vereiste hersteltijd.
[1] H. Tuomi, „Cleanroom clothing - why, what and how?,” in R3 Nordic symposium, Naantali, 2014.
[2] F. Zhang, A. Shiue, Y. Fan, L. Junjie, H. Meng, J. Zhang en G. Legget, „Dynamic emission rates of human activity in biological cleanrooms,” Building and Environment, vol. 226, 2022.
[3] K. Agricola, „VCCN Minisymposium ISO14644-2,” Bilthoven, 2023.
[4] European Committee for Standardization, Cleanrooms and associated controlled environments - Part 4: Design, construction and start-up (ISO 14644-4:2022), Brussel: European Committee for Standardization, 2022.
[5] European Committee for Standardization, Cleanrooms and associated controlled environments - Part 3: Test methods (ISO 146443:2019), Brussel: European Committee for Standardization, 2019.
[6] A. McCann, „Energy Efficiency in Laboratory Buildings,” Glasgow, University of Strathclyde, 2005, p. 57.
[7] P. Morgenstern, M. Li, R. Raslan, P. Ruyssevelt en A. Wright, „Benchmarking acute hospitals: Composite electricity targets based on departmental consumption intensities?,” Energy and Buildings, vol. 118, pp. 277-290, 2016.
[8] Elis Cleanroom, 2023.
[9] T. Ludlage, „Optimizing Energy Demand during the Non-operational Hours in a Cleanroom,” Eindhoven University of Technology, Eindhoven, 2019.
[10] W. Whyte en K. Agricola, „Comparison of the removal of macroparticles and MCPs in cleanrooms by surface deposition and mechanical ventilation,” Clean Air and Containment Review, vol. 2018, nr. 35, pp. 4-10, July/August 2018.
Dit artikel geeft een overzicht van de Annex 1
van de EU Guidelines for Good Manufacturing Practice (GMP) for Medicinal Products 2022, met de nadruk op het belang van een Contamination Control Strategy (CCS) voor het waarborgen
van de productie van steriele geneesmiddelen.
Een CCS omvat het ontwerp van faciliteiten en processen, training van personeel, controle van grondstoffen en monitoring.
Door: Jason KellyDe Contamination Control Strategy (CCS) is een alomvattend plan dat potentiële productkwaliteits- en veiligheidsrisico's identificeert en beheert, waaronder microbiële en deeltjesverontreiniging. Het omvat verschillende aspecten, zoals het ontwerp van faciliteiten, procescontrole, personeelstraining en controle van grondstoffen. Cruciaal is dat gegevens over monitoring een cruciale rol spelen bij het evalueren van de effectiviteit van de CCS en het ondersteunen van voortdurende verbeteringsinspanningen. Monitoring alleen is echter geen garantie voor steriliteit; het is de integratie van goed ontworpen faciliteiten, processen en controlesystemen die zorgen voor de productie van veilige en effectieve geneesmiddelen. Benadrukt wordt het belang van het gebruik van een effectieve risicobeoordeling en het betrekken van gekwalificeerde professionals en competente leveranciers bij de implementatie en naleving van de vereisten van Annex 1 voor monitoring als onderdeel van een CCS.
een geplande reeks controles met betrekking tot micro-organismen, endotoxine/ pyrogeen en deeltjes die zijn afgeleid van het huidige product- en procesbegrippen. Het verzekert procesprestaties en productkwaliteit. De controles kunnen parameters omvatten die betrekking hebben op werkzame stoffen, materialen en componenten van hulpstoffen en geneesmiddelen, bedrijfsomstandigheden van faciliteiten en apparatuur, controles tijdens het proces, specificaties van het eindproduct en de bijbehorende methoden en frequentie van monitoring en controle.
De Contamination Control Strategy (CCS) in een farmaceutische faciliteit is als een alomvattend spelplan voor een voetbalteam. Net zoals een team zijn tegenstanders bestudeert en verschillende strategieën gebruikt om te winnen, gebruikt de CCS gegevens van meerdere monitoring- en bemonsteringspunten in de faciliteit om te begrijpen waar verontreiniging
kan optreden. Deze gegevens zijn vergelijkbaar met de statistieken van het team en live gamebeelden, waardoor ze hun strategieën kunnen verbeteren, betere beslissingen kunnen nemen en uiteindelijk kunnen zorgen voor de productie van veilige en effectieve medicijnen.
De CCS is een cruciaal onderdeel van de richtlijnen voor Good Manufacturing Practices for Medicinal Products. Het is
De CCS moet in de hele faciliteit worden geïmplementeerd om alle kritieke controlepunten te definiëren en de effectiviteit te beoordelen van alle controles (ontwerp, procedurele, technische en organisatorische) en monitoringmaatregelen die worden gebruikt om risico's voor de kwaliteit en veiligheid van geneesmiddelen te beheersen. De gecombineerde strategie van de CCS moet zorgen voor zekerheid met betrekking tot besmettingspreventie. De CCS moet actief worden geëvalueerd en, waar nodig, worden bijgewerkt en moet de voortdurende verbetering van de fabricage- en controlemethoden stimuleren. De doeltreffendheid ervan dient deel uit te maken van de periodieke directiebeoordeling.
De ontwikkeling van de CCS vereist gedetailleerde technische en proces-
kennis. Potentiële bronnen van verontreiniging zijn toe te schrijven aan microbieel en cellulair afval (bijv. pyrogeen, endotoxine) en deeltjes (bijv. glas en andere zichtbare en niet-zichtbare deeltjes). Elementen die binnen een CCS worden overwogen, moeten omvatten (maar zijn niet beperkt tot):
• Ontwerp van zowel de installatie als de processen, inclusief de bijbehorende documentatie.
• Ruimten en apparatuur.
• Personeel.
• Nutsvoorzieningen.
• Grondstofcontroles - inclusief controles tijdens het proces.
• Productcontainers en sluitingen.
• Goedkeuring van leveranciers - zoals belangrijke leveranciers van componenten, sterilisatie van componenten en systemen voor eenmalig gebruik (SUS;Single Use Systems) en kritieke dienstverleners.
De CCS moet alle aspecten van verontreinigingsbeheersing in overweging nemen met doorlopende en periodieke beoordelingen die resulteren in updates binnen het farmaceutische kwaliteitssysteem. Wijzigingen in de bestaande systemen moeten worden beoordeeld op eventuele gevolgen voor de CCS voor en na implementatie.
Ruimtemonitoring is een belangrijk aspect van de CCS. Het ruimte- en procesbewakingsprogramma van de locatie maakt deel uit van het algehele CCS. Het bewaakt de controles die zijn ontworpen om het risico op microbiële en deeltjesverontreiniging te minimaliseren. De monitoring van klasse A moet het behoud van aseptische verwerkingsomstandigheden tijdens kritieke operaties aantonen. Monitoring moet worden uitgevoerd op locaties met het grootste risico op besmetting van de
steriele apparatuur oppervlakken, containers, sluitingen en producten. De selectie van bewakingslocaties en de oriëntatie en positionering van bemonsteringsapparatuur moet worden uitgevoerd door gekwalificeerd personeel en geschikt zijn om betrouwbare gegevens uit de kritieke zones te verkrijgen.
Er moet een programma voor het monitoren van de totale hoeveelheid deeltjes worden opgesteld om gegevens te verkrijgen voor het beoordelen van mogelijke besmettingsrisico's en om ervoor te zorgen dat de omgeving voor steriele werkzaamheden in een gekwalificeerde staat wordt gehouden. De limieten voor monitoring van de deeltjesconcentratie in de lucht voor elk ingedeeld gebied worden gegeven in tabel 5 van de Annex 1.
Waar aseptische operaties worden uitgevoerd, moet microbiële monitoring frequent plaatsvinden met behulp van
methoden die tijdige detectie van omgevings- en procestrends mogelijk maken. Voortdurende microbiële monitoring in klasse A (bijv. monsters of settleplates) moet worden uitgevoerd gedurende de volledige duur van kritieke verwerking, inclusief assemblage van apparatuur en kritieke werkzaamheden. Een vergelijkbare aanpak moet worden overwogen voor cleanrooms van klasse B op basis van het risico van impact op de aseptische verwerking.
Er moeten passende alarmniveaus en actielimieten worden vastgesteld voor levensvatbare en totale deeltjesbewakingsresultaten. De maximale totale actielimieten voor deeltjes worden beschreven in tabel 5 en de maximaal haalbare actielimieten voor micro-organismen worden beschreven in tabel 6. Er kunnen echter strengere actielimieten worden toegepast op basis van gegevenstrends, de aard van het proces of zoals bepaald binnen de CCS. Haalbare en niet-haalbare monitoringresultaten moeten in overweging worden genomen bij het beoordelen van de effectiviteit van de CCS.
Routinematige monitoring van cleanrooms, apparatuur voor schone lucht en personeel moet worden uitgevoerd tijdens alle kritieke stadia van de verwerking, inclusief het opstellen van de apparatuur. Andere kenmerken, zoals temperatuur en relatieve vochtigheid, moeten worden geregeld binnen bereiken die overeenkomen met product-/verwerkings-/ personeelsvereisten en die het handhaven van gedefinieerde reinheidsnormen ondersteunen (bijv. klasse A of B).
Restricted Access Barrier Systems (RABS) of isolatoren zijn nuttig bij het waarborgen van de vereiste omstandigheden en het minimaliseren van microbiële besmetting die wordt geassocieerd met directe menselijke tussenkomst in de kritieke zone. Het gebruik ervan moet worden overwogen in de CCS. Alle alternatieve benaderingen voor het gebruik van RABS of isolatoren moeten worden gemotiveerd.
Digitale gegevens verwerking zal uw strategie voor besmettingsbeheersing aanzienlijk verbeteren!
Met nieuwe real-time technologieën die opkomen en instrumenten zoals deeltjestellers met geavanceerde mogelijkheden, is het belangrijk om deze mogelijkheden te begrijpen. Deze verbeteringen zullen het volgende aanzienlijk verbeteren voor uw CCS.
• Gegevensintegriteit - kan betrouwbaarder worden gemaakt met bijgewerkte sensortechnologie om ervoor te zorgen dat de gegevens voldoen aan de FDA ALOCA+-vereisten, en dit kan allemaal digitaal worden geverifieerd via ingebouwde audittrails in de Particle Counter-firmware.
• Bewakingsplannen - Uw SOP voor monitoring kan voorgeprogrammeerd worden in de Particle Counter-firmware. Dit is een belangrijk kenmerk omdat de
operator kan inloggen op de deeltjesteller en de dagelijkse bemonsteringsplannen worden bekeken. De operator kan dan naar elk bemonsteringspunt gaan en de vereiste monsters nemen en doorgaan naar het volgende bemonsteringspunt.
• Geen programmering vereist - Met de voorgeprogrammeerde monitoringplannen hoeven operators nooit de bemonsteringsrecepten te wijzigen wanneer ze van de ene ISO-ruimteklasse naar de andere gaan. De bemonsteringsrecepten worden gekoppeld aan elke locatie en het juiste testprotocol wordt automatisch gestart.
• Barcode locatie-ID's - Operators kunnen draadloze barcodelezers gebruiken om locatie-ID's te scannen, waardoor operatorfouten in het beheer van monsterlocatie-ID's kunnen worden voorkomen. Dit zorgt voor een grotere gegevensintegriteit.
• Bemonsteringsweergave - Met de huidige scherminterfaces op deeltjestellers kan de operator gemakkelijk verdergaan waar hij was gebleven in het bemonsteringsprogramma als hij wordt onderbroken of een toilet- of lunchpauze nodig heeft. Op het display is precies te zien waar de operator bij het bemonsteringsplan was gebleven.
• Digitale rapporten - Wanneer de bemonstering voor elke kamer is voltooid, kan de operator alle digitale gegevens, inclusief Pass/Fail-rapporten, naar een gecentraliseerde, beveiligde database sturen en zelfs automatisch naar een printer sturen.
• Gegevensoverdracht - Meerdere gebruikers hebben toegang tot de eindrapporten en de onbewerkte gegevens om sneller geïnformeerde beslissingen te nemen over de productbatch die zojuist is voltooid.
• Interface naar een CCS-database - Deze gegevens kunnen worden verzonden naar een gecentraliseerde CCS-database die ook milieugegevens bevat van de hele faciliteit, inclusief microbiële, schoonmaak-, personeels-, utiliteits-, panden-, apparatuur- en andere gegevensbronnen. Al deze gegevens kunnen snel worden beoordeeld om een holistisch beeld te krijgen van de algehele toestand van de omgeving van de faciliteit; de statistieken en informatie over gamebeelden kunnen transparanter zijn, wat leidt tot verbeterde kwaliteitsrapportage en besluitvorming.
Met de eis om tijdens de productie continu te monitoren, zijn er verschillende opties. De vooruitgang van snelle microbiële detectie- en observatiemethoden kan de CCS enorm helpen. Actieve luchtbemonstering speelt nog steeds een cruciale rol in de CCS. Met deze methode is de belangrijkste parameter om ervoor
te zorgen dat u beschikt bij het selecteren van het juiste levensvatbare monitoringsysteem, de luchthoeveelheid. Tegenwoordig kunnen actieve luchtmonsternemers worden aangesloten op digitale monitoringsystemen. De gebruikers-ID, locatie-ID, tijd/datum van monstername, monstervolume en duur kunnen allemaal digitaal worden vastgelegd. Laten we eens kijken naar andere belangrijke parameters van een levensvatbaar monitoringsysteem dat de gegevensintegriteit verbetert en verbinding maakt met een CCS:
• Luchthoeveelheid - Hoe lager de luchthoeveelheid, hoe minder intervallen er nodig zijn voor het wisselen van settleplates. Aangezien deze operatie de integriteit van het fabricageproces kan aantasten, geldt dat hoe minder mediawisselingen er zijn, des te meer integriteit wordt gehecht aan de controle op besmetting. Operators zijn een grote bron van besmetting in een cleanroom.
• D50 Cutoff - Deze belangrijke ontwerpfactor in actieve luchtmonsternemers wordt soms over het hoofd gezien door gebruikers of zelfs niet vermeld in de technische gegevensbladen van sommige leveranciers. De D50 is in wezen de resolutie van de luchtsampler. Cleanroomnormen zoals ISO 14698 en EN 17141 vermelden de eis van luchtmonsternemers om deeltjes kleiner dan 2 µm op te vangen, terwijl ISO 14698 een opname tot 1 µm vereist. (Opmerking: ISO 14644-20 wordt herzien en vervangt ISO 14698). Opmerking: zorg er altijd voor dat de D50 kleiner is dan 2 µm of kies voor actieve luchtsamplers die het punt van 1 µm kunnen bereiken voor een betere resolutie.
systeem. De back-uppomp wordt automatisch geactiveerd en zorgt voor dekking zodat uw aseptische productie niet wordt stopgezet.
• Snelle detectiemethoden - Kijk welke snelle detectiemethode zinvol is voor uw proces. Er zijn real-time microbiële detectiesystemen beschikbaar, maar deze bieden dezelfde bescherming en bewaking als traditionele deeltjesteller- en luchtbemonsteringsmethoden, omdat ze nog steeds moeten wachten op de incubatietijd voor het gevangen monster. Ze kosten tot 5x de kosten van de traditionele methode om de deeltjesteller te gebruiken om het evenement te markeren en de luchtmonsternemer om mogelijke micro-organismen te detecteren.
• Verbinding met CCS - Met luchtmonsternamesystemen die zijn aangesloten op digitale bewakingssystemen, kan de volledige dataset van het bemonsteringsproces worden overgebracht naar de gecentraliseerde CCS-database. Dit omvat de eerder genoemde parameters en de KVE-gegevens nadat deze zijn geverifieerd. Dit zorgt voor een volledig digitaal papieren spoor van de data en de betrokken gebruikers dient te voldoen aan 21CFR11 en ALCOA+
• Bemonstering op afstand - Roestvrijstalen monsternamekoppen zijn altijd de beste optie, aangezien de kop en basis gemakkelijk kunnen worden geautoclaveerd en ze een kleine voetafdruk hebben.
• Systeemredundantie - Een back-upvacuümpomp op het systeem zorgt voor continue bewaking als de primaire pomp uitvalt. Zorg ervoor dat dit deel uitmaakt van uw luchtbemonsterings-
Annex 1, van de EU-richtlijnen voor goede praktijken bij het vervaardigen van geneesmiddelen, benadrukt het belang van een Contamination Control Strategy (CCS) bij het produceren van steriele geneesmiddelen. De CCS is een alomvattend plan dat potentiële productkwaliteits- en veiligheidsrisico's identificeert en beheert, waaronder microbiële en deeltjesverontreiniging. Het omvat het
ontwerp van faciliteiten en processen, training van personeel, controle van grondstoffen en monitoring.
Ruimtemonitoringgegevens zijn cruciaal omdat ze inzicht geven in de effectiviteit van de CCS en helpen bij de voortdurende verbetering ervan. Het document benadrukt dat monitoring alleen geen steriliteit garandeert; in plaats daarvan is het de combinatie van goed ontworpen faciliteiten, processen en controlesystemen die zorgt voor de productie van veilige en effectieve geneesmiddelen.
Zorg er altijd voor dat u een effectieve risicobeoordeling gebruikt en dat u over de juiste professionals in uw organisatie beschikt om deze projecten op zich te nemen en samen te werken met een leverancier die de vereisten voor milieubewaking van uw faciliteit begrijpt, aangezien de juiste leverancier veel meer biedt dan alleen apparatuur, hun expertise kan van onschatbare waarde zijn bij de implementatie en naleving van Annex 1-vereisten voor monitoring die deel uitmaakt van een CCS.
1. EU GMP Annex 1: [https://www.gmp-compliance.org/files/guidemgr/20220825_ gmp-an1_en_0.pdf]
Op 8 juni 2023 organiseerde VCCN het Nationaal Symposium Contamination
Control bij Burgers’ Zoo in Arnhem. Het was een succesvolle mix van interessante lezingen en bedrijvenmarkt, aangevuld met de Algemene Ledenvergadering van VCCN. Op 8 juni 1988 werd VCCN officieel opgericht. Het was dus ook de dag die samenviel met de 35ste verjaardag van VCCN. Vandaar een speciale locatie met als afsluiting een rondleiding achter de schermen van de dierentuin.
De missie van VCCN, We share the Knowlegde, kwam op 8 juni 2023 weer helemaal tot zijn recht. Met de organisatie van het Nationaal Symposium Contamination Control (NSCC’23) werd met 10 lezingen, een grote bedrijvenmarkt en een excursie achter de schermen bij Burgers’ Zoo kennis gedeeld over Contamination Control. Het thema was Duurzaamheid. Ook vond de 35ste Algemene Ledenvergadering van VCCN plaats.
Het thema duurzaamheid kan op meerdere manieren bekeken worden. Belangrijke aspecten en begrippen zijn het energiegebruik, materiaalgebruik, circulariteit en afval. De uitdagingen die dit oplevert bij het ontwerp, realisatie en beheer van een controlled environment gelden voor elke sector zoals hightech, space, life sciences, health en food. Door de problematiek vanuit de verschillende sectoren te behandelen en te delen wordt gestreefd om via sectoroverschrijdende kennisdeling tot efficiënte ontwerpen te komen.
Onder ander Frans Saurwalt, Frits Boom, Remko Noor en Rinse Meester gingen in op de mogelijkheden om energie te besparen bij respectievelijk een cleanroom, geneesmiddelproductie en operatiekamers. Een lagere ISO klasse, minder lucht-
wisselingen of zelfs het afschakelen van de toevoerlucht in een cleanroom kan leiden tot significante energiebesparingen, toont Frans Saurwalt aan. Dit vraagt om een andere ontwerpbenadering waarbij risico’s in beeld worden gebracht. Het gebruik van goed onderbouwde analyses is hierbij essentieel. De vorig jaar uitgekomen norm ISO 14644-4 en de eerder uitgekomen norm ISO 14644-16 kunnen hierbij worden gebruikt.
In ziekenhuizen, specifiek operatiekamercomplexen, speelt dezelfde problematiek. De grote hoeveelheid benodigde schone lucht vraagt om veel energie voor transport, koeling en verwarming. Dit kan tot 1/3e van het totale energiegebruik van een ziekenhuis leiden. En de zorg heeft al een grote footprint, 7% van de Nederlandse CO2 footprint. Ook op andere vlakken is de zorg een grootverbruiker, 4% van het afval, 13% grondstofgebruik en 7% waterverbruik.
De Groene OK, waar Rinse Meester voorzitter van is, is een platform van chirurgen die streven naar een duurzame OK. Hierbij wordt verder gekeken dan alleen de luchtbehandeling. Het gaat hier ook om alle aspecten die de footprint kunnen verlagen. Remko Noor liet zien dat een integrale aanpak bij een ziekenhuis t.a.v. energie zijn vruchten afwerpt.
Zoals hierboven aangegeven heeft de zorgsector een grote afvalberg. Vaak worden vanuit het oogpunt van risicomijding spullen maar 1 keer gebruikt of zelfs helemaal niet gebruikt. Ook de cleanroom kent door kledingprocedures en verpakkingsprocedures een hoger afvalpercentage. Reducering van de afvalberg helpt aanzienlijk in de verduurzaming. Hergebruik, efficiëntere processen en nieuwe inzichten werken hier aan mee. Dit gaat van handschoenen in de zorg tot een effici-
Door: Jos Bijman, Kennismanager VCCN Rinse Meester van de Groene OK geeft een toelichting hoe gestreefd wordt naar een duurzame operatiekamer.enter gebruik van technische gassen bij de waverproductie. Onder meer lezingen van Laurent Philippe, René van Leeuwen, Margreta Riemens-van Zetten en Klaartje Weijdema en Diederik Gommers gingen voor verschillende disciplines in op de mogelijkheden.
Een veel gehoord aspect in relatie tot duurzaamheid is circulariteit. Dit geldt niet
alleen voor de gebruiksmaterialen, maar ook voor de bouw van een controlled environment.
Richard Striekwold pakte dit onderwerp op in relatie tot het hergebruik van waardevolle technische gassen en proceswater. Koen Vrielink pakte het onderwerp algemener aan door de transitie van een lineaire naar een circulaire economie toe te lichten. Waar liggen dan de kansen en wat zijn de uitdagingen? Vooral bij
technische installaties is voor circulariteit nog een weg te gaan.
Kennis delen is ook elkaar ontmoeten. Door dit in een ontspannen sfeer mogelijk te maken binnen de context van Contamination Control ontstaan de nodige interessante gesprekken en kennisdeling. De bedrijvenmarkt en de excursie waren hiervoor uitstekende gelegenheden.
Laurent Philippe: “Efficiënter omgaan met bijv. de benodigde gassen bij de waferproductie zorgt voor een lagere milieu-belasting.” Richard Striekwold geeft in zijn lezing de verschillen en de voordelen van Re-use, Re-ciclying en Re-duse aan in relatie tot circulariteit. Toelichting op de excursie achter de schermen van het acquarium. Ook hier is Contamination Control van belang.Met grote vreugde en dankbaarheid zit ik hier als de nieuwe voorzitter van VCCN. Ik zie het als een eer om deze positie te bekleden, dank voor het in mij gestelde vertrouwen.
Als ik terugkijk op mijn periode bij VCCN dan begon die in 2003, destijds via Frans Saurwalt. Ik kan me ook nog goed herinneren dat Frans gekozen werd als voorzitter in 2004 en vanaf dat moment heb ik zelf ook de kans gekregen om mijn passie voor contamination control te ontdekken en te delen. Ik heb veel mogen leren, inspirerende mensen ontmoet en mooie ervaringen opgedaan.
Sinds 2012 ben ik echt actief geworden binnen VCCN en vijf jaar terug werd ik gevraagd voor het bestuur. Ik heb dan ook de gelegenheid gehad om een redelijk goed beeld te krijgen bij wat we als vereniging kunnen en willen en wat de rol van VCCN inhoudt.
Ik wil graag mijn diepe waardering uitspreken voor mijn voorganger Eric Stuiver. Onder zijn leiderschap heeft VCCN zich kunnen onderscheiden en zijn er veel belangrijke mijlpalen geweest.
Ik beschouw het dan ook als een voorrecht om in de voetsporen van jou en Frans te mogen treden en zal mijn best doen om verder te bouwen aan deze mooie solide vereniging. Het fundament staat.
Als voorzitter zie ik het als mijn taak om ons werk voort te zetten en de missie verder te versterken. Het credo “We share the knowledge” is iets wat dicht bij mij staat en ik geloof sterk in samenwerken. Ik kijk dan ook uit om samen met jullie de vereniging nog verder te brengen.
Een paar punten die ik daar specifiek in wil benoemen, is het verder bouwen aan onze Contamination Control & Cleanliness Circle, het relevant houden van onze vereniging in deze tijd en het inhoudelijk verder ontwikkelen van ons vakgebied.
Voorafgaand aan NSCC’23 werd de Algemene Ledenvergadering (ALV) gehouden. Tijdens de ALV trad Eric Stuiver na 9 jaar af als voorzitter waarna de leden van VCCN Paul Joosten als nieuwe voorzitter gekozen. Paul, al enige tijd bestuurslid, neemt de voorzittershamer over van Eric Stuiver.
Naast de nieuwe voorzitterverkiezing zijn er nog meer bestuursmutaties geweest. Zittend bestuurslid Remko Noor is verkozen tot vice-voorzitter en André van Tongeren is herkozen als bestuurslid. Ook zijn er twee nieuw bestuursleden gekozen. Petra Van Hauwe werd gekozen als bestuurslid en tevens benoemd tot secretaris. Petra is werkzaam als Qualificatie en Validatie engineer bij Royal HaskoningDHV. Pepijn de Groot is gekozen als bestuurslid. Pepijn is werkzaam als Global Key accountmanager bij Elis.
DANKWOORD PAUL JOOSTEN, VOORZITTER VCCN Tot slot iedereen binnen VCCN, van leden, bestuur en commissies, bedankt. Paul Joosten is op 8 juni 2023 aangetreden als voorzitter van VCCN. De nieuwe bestuursleden Petra Van Hauwe (boven) en Pepijn de Groot (onder).Philip van Beek sprak zijn grote waardering uit voor de ook aanwezige Paul van Rij. Paul gaat dit jaar met pensioen en heeft afgelopen 25 jaar veel werk verzet voor VCCN. Onder andere als Ambtelijk Secretaris.
Tijdens de ALV heeft Eric Stuiver het erelidmaatschap van VCCN uitgereikt gekregen.
Paul Joosten; “Eric heeft een uitzonderlijke toewijding getoond en belangrijke bijdrage geleverd aan VCCN. Zowel binnen onze vereniging als ook wel in zijn professionele carrière bij Deerns. Dit heeft een grote impact gehad op de vereniging en op de sector als geheel. Eric is actief geweest in allerlei activiteiten en commissies. Voordat hij voorzitter werd was hij jarenlang voorzitter van de Commissie Lezingen en Conferenties. Hier is hij overigens nog steeds lid van en zal dat ook blijven.
In 2014 nam Erik de positie van voorzitter van de VCCN op zich. Tijdens zijn termijn lag de nadruk op de missie van de vereniging, We Share The Knowledge. Dit speelde een centrale rol In het organiseren en het verbeteren van trainingen en het ontwikkelen van diverse activiteiten.
Eén van de hoogtepunten was de succesvolle organisatie van het internationale ICCCS Congres in 2018. Dit congres bracht
DANKWOORD ERIC STUIVER
“Hartelijk dank voor deze mooie woorden. Je staat op de schouders van personen die voor jou het voorbeeld hebben gegeven van hoe een vereniging werkt. En dat is mooi als je begint in een functie als voorzitter. Dit wil niet zeggen dat je het op dezelfde manier doet. Maar het is wel een hele solide basis. En Ik denk, VCCN is daar een perfect voorbeeld van.
Dat is één element, de andere schouder is het verenigingsbureau. Dat is een niet te onderschatten fundament voor VCCN. De afgelopen jaren hebben we hele mooie stappen met elkaar gezet. En zijn we nu ook al stappen aan het zetten om juist ook andere verenigingen met elkaar te verbinden en met VCCN te verbinden en daar weer meer waarde te creëren. Dit wil ik nadrukkelijk naar voren brengen en ik vind het fijn dat ik daar een mooie rol in heb kunnen spelen. Naast de techniek heb ik ook de persoonlijke onderdelen altijd heel belangrijk gevonden. Uiteindelijk gaat het om mensen die met een vakgebied bezig zijn. Ik wilde Paul daar toch wel even noemen, hij heeft daar een hele belangrijke rol in gespeeld.
Dus dank daarvoor. Ik ga jullie niet verlaten. Ik blijf nog actief in de Commissie Lezingen & Conferenties en hoop jullie allemaal nog heel vaak te zien en te ontmoeten.”
Eric Stuiver, erelid van VCCN, spreekt zijn dankwoord uit.
experts van over de hele wereld samen en toonde Eric’s vermogen om internationale verbinding te creëren en kennisuitwisseling te bevorderen.
Ook met het verzorgen van lezingen en presentaties, zowel nationaal als internationaal, brengt hij ons vakgebied verder.
Zijn opmerkelijke toewijding, leiderschap en bijdragen aan het vakgebied van contamination control maken Eric een uitzon-
derlijke kandidaat voor het erelidmaatschap van de VCCN.”
Het NSCC’23 was een geslaagde 35ste verjaardag van VCCN. Het echte feest zal nog volgen. Het volgende evenement, Het Contamination Control Congres vindt plaats op 1 november 2023 in ‘t Spant te Bussum. Meer informatie hierover is te vinden op www.vccn.nl
Paul van Rij gaat dit jaar met pensioen en werd in het zonnetje gezet.CPS 6000 en PresSura touch screen systeem voor het bewaken van over- en onderdruk in ruimten.
Applicaties
• Operatie ruimten
• Patiënten kamers
• Cleanrooms
• Server ruimten
Instelbare verschildruk sensoren voor HVAC toepassingen
EE 600/610 serie nu ook met Auto-zero
Features:
• Touch screen grafisch kleuren display
• Interne en externe Modbus
• Individuele alarmen
• Eenvoudige installatie & configuratie
• Meerdere display ’s te combineren
• Individuele vertragingstijden in te stellen
• Beveiligd met pass-word
• Meerdere opnemers via Modbus te koppelen.
6280 verschildruk transmitter
• vrij instelbaar bereik
• hoge nauwkeurigheid
• auto-zero optioneel
• analoge uitgangen
• Modbus
• optioneel display
• volt en mA uitgangen
EE-600/610 serie verschildruk opnemers zijn met name ontwikkeld voor HVAC toepassingen. Ideaal voor luchtbehandelingssystemen en filter metingen.
Features:
•Instelbare meetbereiken
•Diverse analoge uitgangen
•Zero en Span te justeren
•Eenvoudige installatie
•Scherp geprijd
www.cleanroomcg.com
We hebben de kennis, de ideeën, de materialen...Detail engineering en bouwkundige realisatie van de nieuwe cleanroom faciliteit van SRON, Netherlands Institute for Space Research in Leiden.
VCCN zorgt vanuit haar visie: ‘We share the knowledge’ voor het delen van kennis
op het gebied van contamination control en cleanliness. Jaarlijks vinden hiervoor
de nodige activiteiten plaats zoals het Nationaal Symposium Contamination
Control en het Contamination Control Congres. De technologische ontwikkelingen en procesinzichten binnen dit vakgebied veranderen snel.
Ben jij expert in een specifiek onderwerp, bijvoorbeeld op het gebied van wet- en regelgeving of ben je enorm enthousiast over een nieuwe werkwijze of innovatie? Deel jouw kennis met vakgenoten!
VCCN probeert ieder symposium zo in te richten dat er voor alle interessevelden binnen de vereniging onderwerpen zijn die op dat moment actueel zijn. Deze interessevelden zijn:
• Micro/nano-electronica
• Life sciences
• Healthcare
• Lucht- en ruimtevaart
• Foodindustrie
Binnen ieder interesseveld zijn ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving, werkwijzen, eisen, innovaties, enz. Om vakgenoten op de hoogte te brengen van deze ontwikkelingen willen wij als vereniging iedereen een podium bieden om deze kennis te delen. Heb jij kennis die je graag wil delen of in 2024 graag terugziet in Contamination Control Magazine of tijdens een van de VCCN bijeenkomsten, stuur dan uiterlijk eind 2023 een abstract aan ons door.
De onderwerpen voor een lezing of artikel dienen binnen een van de interessevelden te vallen of daar direct mee te maken te hebben. Bij het indienen van een voor-
IEDEREEN EEN PODIUM BIEDEN OM DEZE
stel is het belangrijk dat je aangeeft voor welk interesseveld de lezing of het artikel is bedoeld.
De VCCN commissie Lezingen & Conferenties beoordeelt alle abstracts en deelt deze gedurende het jaar in. Zij zal letten op de relevantie voor het vakgebied contamination control en de relevantie binnen de aangegeven interessevelden. Daarnaast wordt gekeken naar de relevantie van het onderwerp voor de leden van VCCN.
Wil jij een abstract indienen? Bekijk www.vccn.nl/callforpapers voor meer informatie en de instructies voor het inzenden van een abstract. Mocht je vragen hebben neem dan contact op met: Jos Bijman, kennismanager VCCN, T. 088-4010 621, E. j.bijman@vccn.nl
Tijdens de Cleanroom Techniek Cursus leer je een compleet ‘Programma van Eisen’ op te stellen voor een cleanroom. Je leert daarbij een goede afweging te maken van alle belangrijke facetten bij het opzetten van een cleanroom. Je dient na het afronden van de cursus een procesanalyse te kunnen maken, nodig voor het bepalen van de benodigde ruimten, classificatie en indeling. Het unieke van de VCCN Cleanroom Techniek Cursus is dat deze aan alle genoemde doelgroepen tegelijk wordt gegeven. Dit betekent dat men tijdens de cursus al kennis kan maken met de verschillende partijen, die bij de realisatie van een cleanroom project betrokken zijn.
• Nederlandstalig
• Geen specifieke vooropleiding gevraagd
• Les van zeer ervaren docenten op het gebied van beheer, opzet, technische installaties en bouwkundige zaken
• 2 aaneensluitende lesdagen, exclusief hotelovernachting
• Locatie: VCCN, Woerden
Opdrachtgevers van cleanrooms, projectleiders technische adviesbureaus, projectleiders installatiebedrijven en leveranciers.
De Cleanroom Techniek Cursus is bedoeld voor iedereen die een cleanroom gaat opzetten. Van ontwerper of bouwer tot toekomstig gebruiker.
Technici en leidinggevenden werkzaam bij opdrachtgevers leren beter te formuleren wat voor een toekomstige cleanroom van belang is. Een betere afweging tussen de verschillende aspecten en opties kan leiden tot een economisch aantrekkelijker cleanroom.
Voor diegene die voor een opdrachtgever een cleanroom ontwerpen stelt deze cursus vooral de aspecten aan de orde die in
reguliere bouwprojecten niet of minder van belang zijn. De verkregen cleanroom kennis leidt tot ontwerpen die beter passen bij de wensen van de klant.
Voor cleanroom bouwers is vooral de bijzondere aandacht die de keuze van materialen, componenten en bouwwijze voor de realisatie van een cleanroom vragen van belang. Het kunnen maken van de optimale keuzes in de realisatie van een cleanroom is in het voordeel van alle betrokkenen.
Voor meer informatie over deze of andere VCCN cursussen bel 088 401 06 50 of mail naar cursus@vccn.nl
Mijn dagelijkse werkzaamheden zijn leuk en heel gevarieerd. Als basis ondersteun ik het cleanroom proces. Hierbij komen vragen vanuit productie (hoe moet je iets doen), de Teamleiders en Engineers (wat mag in de cleanroom), Housekeeping en Facility (aanpassingen, kleding en verbruiksartikelen). Dit probeer ik continue te verbeteren en mensen trainen is daar een belangrijk onderdeel van.
Daarnaast zijn er momenteel grote uitbreidingen en verbouwingen van de cleanrooms en ben ik gemiddeld nog 1 dag per week bezig voor het Cleanliness Competence Team van NTS (CCT).
KENNIS
Het vergaren van kennis op het gebied van contamination control is cruciaal. Naast lezen over het vakgebied (CACR, VCCN magazine) en het volgen van trainingen, is er zelf mee aan de slag gaan het belangrijkste. Door metingen en experimenten en het zelf in kaart brengen van je eigen situatie ontstaan de echte vragen en leer je het meest. Daarnaast kun je verbreden en verdiepen via symposia en beurzen. Er is niet een éénduidige manier hoe je alles moet doen: iedere product en klant is anders.
Ik ben het meest trots op twee dingen: het Cleanliness Competence Team en de klanten. Het CCT is een team met cleanliness experts van Manufacturing, Cleaning, Assembly en Design over meerdere vestigingen waar we wekelijks kennis delen en uitdagingen bespreken en zo van elkaar leren. Daarnaast krijg ik ook energie en leer ik veel van de terugkoppeling van klantbezoeken, waarin onze kennis en kunde worden erkend.
Staar je niet blind op wat alle cleanroom leveranciers en klanten zeggen. Probeer hier zelf kennis en kunde in op te bouwen. Het helpt vaak al door eenvoudig de eigenschappen van een reeks producten te vergelijken om zo zelf tot de juiste vragen en keuzes te komen.
18
OKTOBER 30
OKTOBER 2 & 8
NOVEMBER
2, 8 & 9
NOVEMBER 6
DECEMBER 13
DECEMBER 16
JANUARI
CLEANROOM SCHOONMAAK
CURSUS
Woerden
CLEANROOM REINIGING CURSUS
Woerden
Ellab Validation & Monitoring Solutions
JANUARI
OPLEIDING CLEANROOM TESTEN EN CERTIFICEREN BELANGSTELLENDEN EN ASSOCIATE (VOL)
Woerden
OPLEIDING CLEANROOM TESTEN EN CERTIFICEREN PROFESSIONAL (VOL) Woerden
CLEANROOM GEDRAG CURSUS GMP Amersfoort
Ellab Benelux biedt wereldwijd toonaangevende validatie en monitoringsoplossingen en -diensten, evenals fieldservices, kalibraties en GMP-consulting. Met de kantoren in Hengelo, Arnhem en Nieuwegein heeft Ellab landelijke dekking en onze validatie engineers hebben jarenlange ervaring en vele succesvolle projecten afgerond bij klanten die actief zijn binnen de Life Science, Biopharma en Healthcare. Met ons GxP monitoringssysteem bieden we onze klanten de mogelijkheid om hun cleanrooms en apparatuur 24/7 te monitoren en te bewaken. Ervaar “ultimate piece of mind’ met 24/7 monitoring en alarmering. www.ellab.nl
Gert Grobben
CLEANROOM CONTAMINATION CONTROL Woerden
OPFRIS CLEANROOM GEDRAG CURSUS Woerden
CLEANROOM BEHAVIOUR COURSE Woerden
Ik ben Gert Grobben en sinds 2007 werkzaam bij Nederlands Vaccin Instituut dat in 2012 is geprivatiseerd tot Bilthoven Biologicals. Tot 2022 was ik daar Manager QC Microbiologie en tegenwoordig houd ik me als Senior Scientist met onderwerpen bezig als opzet en validaties van microbiologische QC testen en diverse projecten die met Contamination Control te maken hebben, zoals troubleshooting bij microbiologische contaminaties, cleaning en desinfectie, Environmental Monitoring en Aseptic Process Simulaties. Daar past dus het lidmaatschap van VCCN uitstekend in.
SIC Cleanrooms
SIC Cleanrooms is een internationaal toonaangevend bedrijf dat gespecialiseerd is in het ontwerp, de bouw, installatie en optimalisatie van ultramoderne cleanrooms.
Data onder voorbehoud Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl
Wij bieden complete oplossingen voor diverse industrieën, waaronder de farmaceutische, elektronische en medische sector. Ons ervaren team begeleidt klanten gedurende het hele proces, van concept tot oplevering, voor een naadloze installatie. Wij streven ernaar hoogwaardige cleanrooms te leveren die voldoen aan strenge normen op het gebied van zuiverheid, controle en veiligheid. Daarnaast bieden wij ook consultancydiensten om klanten te ondersteunen bij het verbeteren van hun cleanroomomgeving.
1
NOVEMBER 15/16
NOVEMBER 30
NOVEMBER
CONTAMINATION CONTROL
CONGRES 2023
Jaargang 36 editie
3-2023
C2MGZN is een uitgave van VCCN, Vereniging
VCCN OP PRECISIEBEURS
Contamination Control
Nederland
VCCN 35 JAAR JUBILEUMFEEST (exclusief voor leden)
Sanofi Cell Therapy
Paasheuvelweg 25
1105 BP AMSTERDAM
Canisius Wilhelmina Ziekenhuis
Weg door Jonkerbos 100
6532 SZ NIJMEGEN
www.cwz.nl
IMS - Production Automation
Einsteinstaat 14
7601 RP ALMELO
www.ims-nl.com
SIC BV
Spoorwegstraat 51
B 9200 DENDERMONDE
BELGIË
https://sicompany.be
Dumaco Varsseveld
Gesinkkampstraat 4
7051 HP VARSSEVELD
www.dumaco.com/varsseveld
REDACTIE
Philip van Beek
Arthur Lettinga
Jos Bijman
Femke van Egmond
REDACTIE COÖRDINATIE
Verenigingsbureau VCCN
Korenmolenlaan 4, 3447 GG Woerden
T 088 - 401 06 10 f.vanegmond@vccn.nl
ADVERTENTIEVERKOOP
Kijk voor advertentietarieven op www.vccn.nl/c2mgzn of mail naar info@vccn.nl
LIDMAATSCHAP VCCN
Persoonlijk lidmaatschap € 50,- per jaar (incl. btw)
Bedrijfslidmaatschap € 225,- per jaar (excl. btw)
FOTOVERANTWOORDING
Archief VCCN
VORMGEVING EN REALISATIE
Studio Campo
VERANTWOORDING
De realisatie van Contamination Control Magazine is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.
COPYRIGHTS
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
