CONTAMINATION CONTROL MAGAZINE | UITGAVE VAN VCCN | JAARGANG 32 | EDITIE 1-2019

C

2

MGZN

DEELTJESDEPOSITIE Monitor de cleanroom door de depositiesnelheid te meten ONTWERP PARAMETERS Swirl diffuser maakt locatie bron minder kritisch NEN EN 1822-1 Testmethode voor HEPA en ULPA luchtfilters

WE SHARE THE KNOWLEDGE Vereniging Contamination Control Nederland

® SCIENTIFIC CREDIBILITY

Quality has its color

is a brand of STAXS®

Discover the DOTCH® cleanroom disposables

www.staxs.eu

IT COULD BE FOR VIPs, BUT IT’S FOR CLEANROOM ONLY

Flexi mat - De plakmat voor uw cleanroom De Cleanroom Flexi mat houdt deeltjes vast en is na uw reguliere schoonmaak weer als nieuw. Periodiek komen wij de Flexi mat voor u vervangen. Dit maakt de Flexi mat uniek: Makkelijk schoon te houden Houdt deeltjes vast en doodt micro-organismen Behoudt optimale plakkracht Eenvoudig te vervangen

Berendsen | Koopman Heeresweg 10 | 8701 PR Bolsward | 0515 570 820 | berendsen.nl/cleanroom

V O O R W O O R D

Beste lezer, De artikelen in dit nummer zijn afkomstig van de leden van de VCCN Commissie Normen en Richtlijnen. Een bijzonder artikel over een onderwerp dat actueel is in de cleanroom normen voor ontwerp en energiebesparing, is geschreven door Paul Molenaar en collega’s. Dit gaat over contaminatie verwijderefficiëntie. Verschillende luchtvoering concepten zijn onderzocht. Hoe beter de verwijderefficiëntie, hoe minder lucht nodig is om een bepaalde luchtreinheid te bereiken. Energie besparen kan ook door het samenstellen van de juiste filtercascade en de keuze voor filters met een lagere luchtweerstand. In twee artikelen van Wim Fekkes en Peter Ruiter worden de nieuwe normen voor luchtfilters en hoog-rendement filters besproken. Een vergelijking tussen de oude en nieuwe normen wordt gemaakt. Naast luchtvoering is cleanroom gebruik belangrijk. Dit heeft vooral impact op het deeltjesdepositie niveau. Jacques van der Donck behandelt dit onderwerp als expert in de ISO deeltjesdepositie werkgroep.

DEELTJESDEPOSITIESNELHEID In cleanrooms bouwt de hoeveelheid deeltjes op door de activiteiten van mensen en machines. Van oudsher is de luchtkwaliteit één van de belangrijke criteria voor de werking van cleanrooms. Kleding, reiniging, gedrag, apparaten en productieomstandigheden dragen in hoge mate bij aan de deeltjeslast. Afhankelijk van de deeltjesgrootte, zijn deze deeltjes aanwezig in de lucht of op oppervlakken.

Jacques van der Donck

06

Inhoudelijk zijn de meeste andere cleanroom normen de afgelopen jaren redelijk goed beschreven. Daarom heb ik me beperkt tot een beschrijving van de stand van zaken van de verschillende cleanroom normen. Hartelijke groet, Koos Agricola

ONTWERPPARAMETER IN CLEANROOMS Koos Agricola

In cleanrooms is naast het ventilatievoud ook de ventilatie efficiëntie een punt van aandacht. Voor een cleanroom is de zogenaamde contaminant removal efficiency een belangrijke indicator. Deze geeft weer hoe efficiënt de contaminatie uit een cleanroom verwijderd wordt.

Paul Molenaar, Marcel Loomans, Paul Joosten, H.S.M. Kort

08

INHOUD 04

15

DEELTJES DEPOSITIESNELHEID Het meten van de deeltjesdepositiesnelheid is een methode om de cleanroom te monitoren ONTWERP PARAMETER IN CLEANROOMS Bij toepassing van swirl diffusers wordt de positie van de bron minder kritisch JUBILARIS CORA PEDRON Cora, al 30 jaar steun en toeverlaat bij VCCN

15

BEDRIJFSINTERVIEW Interview met Jurre Oorlog van Teesing

16

NEN EN 1822-1 2019 Testmethode voor HEPA en ULPA luchtfilters voor cleanrooms

20

NEN ISO 16890 Een Eurovent energieberekening voor luchtfilters

06 08

TESTMETHODE VOOR HEPA EN ULPA LUCHTFILTERS Jarenlang zijn de performance criteria van HEPA en ULPA filters geregeld door nationale normen met als resultaat een grote verscheidenheid aan manieren hoe dit te meten. De roep om eenheid bracht met de introductie van de EN1822 een nieuwe standaard voort, die gebaseerd was op een duidelijke filosofie en een “state of the art” meettechniek, en open was voor ontwikkelingen in de toekomst.

Wim Fekkes

16

VOORWOORD Voorwoord door Koos Agricola

26

ISO TC 209 EN CEN TC 203 Iedere norm ondergaat om de vijf jaar een systematische beoordeling. Blijven of herzien? CURSUS UITGELICHT Opfriscursus Cleanroom Gedrag.

28

AGENDA Data symposia en cursussen

24

NIEUWE LEDEN

29 Nieuwe bedrijfsleden VCCN NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL EN ALGEMENE LEDENVERGADERING

30

COLOFON Redactieleden en contactgegevens

Op woensdag 15 mei 2019 organiseert VCCN het Nationaal Symposium Contamination Control (voorheen VCCN Cleanroom Symposium) in combinatie met de vakbeurs in het Congrescentrum 's-Hertogenbosch. Voorafgaand aan het symposium vindt de Algemene Leden Vergadering plaats.

29

Contamination Control Magazine editie 1-2019

5

DEELTJESDEPOSITIE Werkgroep 14: deeltjesdepositiesnelheid

Jacques van der Donck

6

“

De snelheid waarmee

de deeltjes-

concentratie opbouwt, bepaalt hoe vaak er gereinigd

“

moet

worden.

In cleanrooms bouwt de hoeveelheid deeltjes op door de activiteiten van mensen en machines. Van oudsher is de luchtkwaliteit één van de belangrijke criteria voor de werking van cleanrooms. Kleding, reiniging, gedrag, apparaten en productieomstandigheden dragen in hoge mate bij aan de deeltjeslast. Afhankelijk van de deeltjesgrootte, zijn deze deeltjes aanwezig in de lucht of op oppervlakken. De snelheid waarmee de deeltjesconcentratie opbouwt is erg belangrijk. Het bepaalt onder andere hoe vaak er moet worden gereinigd en hoe lang producten tijdens de productie blootgesteld mogen worden aan de cleanroomlucht. De luchtkwaliteit alléén geeft hiervoor niet voldoende informatie. Daarom is het meten van de deeltjesdepositiesnelheid een directe methode om het primaire doel van de cleanroom, het beschermen van producten tegen contaminatie, te monitoren. Hoe het zover kwam Wijlen Ruud Geilleit en Koos Agricola hebben jarenlang metingen uitgevoerd aan deeltjesdepositie in cleanrooms. In 2014 kwam op basis van hun werk VCCN Richtlijn 9 “Deeltjes depositie in cleanrooms en aanverwante geregelde ruimten” uit. Deze richtlijn beschrijft een methode voor het meten van de depositiesnelheid van deeltjes in cleanrooms. Na inspanning van Koos Agricola (VCCN) en Gordon Farquharson (BSI), kwam dit onderwerp uiteindelijk ook op de agenda van de TC209. Dit leidde ertoe dat in 2016 werkgroep 14 aan de slag kon met dit thema. In deze werkgroep zaten experts uit Australië, China, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Ierland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Met Koos Agricola als werkgroepleider werd een nieuwe standaard voorbereid. Het afgelopen jaar is in twee werksessies het voorbereidende document verder uitgewerkt tot een ontwerpnorm. Deze is inmiddels ter beoordeling voorgelegd aan de internationale cleanroomgemeenschap. ISO 14644-17 “Particle deposition rate applications” De nieuwe ontwerpnorm beschrijft methoden om de deeltjesdepositiesnelheid te meten. Bovendien worden methoden aangereikt om corrigerende maatregelen te kunnen nemen. Wie de VCCN Richtlijn 9 kent, zal er veel van herkennen. In tegenstelling tot veel andere normen uit de ISO 14644 familie, staat in deze norm het product dat in de cleanroom geproduceerd wordt centraal. Uiteraard kan een norm geen productspecifieke situaties beschrijven. Daarom wordt alleen de methode beschreven: hoe gebruikers de norm voor hun eigen situatie en hun eigen producten kunnen toepassen. Een belangrijk onderdeel is de vraag hoe gevoelig het product voor deeltjes is. Dit is voor iedere applicatie verschillend. Op basis van een risicoinschatting valt te bepalen welke deeltjes schade aan het product veroorzaken en bij welke concentratie. Met de specifieke product- en productie-gegevens en een economische inschatting van een acceptabel afkeurniveau, kan een gebruiker de maximaal

acceptabele deeltjesdepositiesnelheid bepalen. Wanneer bekend is bij welke waarde de grens ligt, kan een meetplan worden opgesteld. In dit meetplan wordt rekening gehouden met onder andere de relevante locatie in de cleanroom en gebruiksintensiteit. De resultaten van deze metingen kunnen op verschillende manieren gebruikt worden. Er kan worden vastgesteld of installaties en werkprocedures geschikt zijn om het productieproces uit te voeren bij de ingebruikname van de cleanroom. Voor het normale gebruik van de cleanroom kan een monitoringsplan worden opgezet. Op deze wijze kan worden gevolgd of de reinheidsniveaus tijdens de productie op locaties rond het product nog binnen specificatie zijn en gewaarschuwd worden wanneer het risico op contaminatie te hoog wordt. Metingen van de depositiesnelheid kan extra informatie of beslismogelijkheden opleveren. Bij veranderingen van product kunnen andere deeltjes schade veroorzaken. Op basis van bestaande meetgegevens over deeltjesdepositiesnelheid kan dan een inschatting worden gemaakt of aanpassingen aan de cleanroom noodzakelijk zijn. Wanneer de deeltjesdepositiesnelheid langzaam naar de grenswaarde toe beweegt kunnen maatregelen genomen worden om de trend te keren voordat productuitval optreedt. Verder kan de gemeten deeltjesgrootteverdeling een indicatie geven over mogelijke deeltjesbronnen en welke oplossing het grootste effect heeft. Met al deze mogelijkheden is de deeltjesdepositiesnelheid een waardevolle aanvulling van het instrumentarium om cleanroomfunctionaliteit te waarborgen en zal de nieuwe norm bijdragen aan snelle acceptatie van deze methode. De tekst is inmiddels ter beoordeling als Committee Draft aan de TC209 voorgelegd. We moeten nu nog twee stemrondes doorgaan en de opmerkingen verwerken. Daarna hopen we dat de nieuwe standaard beschikbaar is om de beheersing van cleanrooms naar een hoger plan te tillen.t Contamination Control Magazine editie 1-2019

7

ONTWERPPARAMETER Contaminant removal efficiency, ontwerpparameter in cleanrooms.

Paul Molenaar, Marcel Loomans, Paul Joosten, H.S.M. Kort

8

“

In cleanrooms is naast het ventilatievoud ook de ventilatie efficiëntie een punt van aandacht [2]. Dit kan uitgedrukt worden in verschillende prestatie indicatoren. Voor een cleanroom is de zogenaamde contaminant removal efficiency (εc) [3] een belangrijke indicator. Deze geeft weer hoe efficiënt de contaminatie (bijv. deeltjes) uit een cleanroom verwijderd wordt.

Het toepassen van swirl diffusers zorgt voor menging in de ruimte.

Deze is gedefinieerd als: Cexit -Cs

εc = C(t) -C

s

Waarbij:

εc

= Contaminant removal efficiency [-] Cexit = Retourlucht deeltjesconcentratie [p/m3] Cs = Lucht toevoer deeltjesconcentratie (na het filter) [p/m3] C(t) = Gemiddelde deeltjesconcentratie in de ruimte [p/m3] Een identieke cleanroom met een hogere contaminant removal efficiency (εc) heeft een lagere gemiddelde deeltjesconcentratie in de ruimte. In een volledig en perfect gemengde situatie zal εc = 1 zijn. In een efficiëntere situatie is εc > 1, terwijl in geval van bijvoorbeeld kortsluiting tussen toe- en afvoer εc < 1 kan worden. Deze laatste situatie dient vanzelfsprekend voorkomen te worden. Maar een hogere waarde voor ec betekent dat met minder lucht eenzelfde resultaat verkregen zou kunnen worden als bij volledig mengen. Dit heeft vervolgens een effect op bijvoorbeeld het energiegebruik. Ondanks de eenvoud van het principe is het niet eenvoudig om de contaminant removal efficiency te bepalen. Ze wordt beïnvloed door ontwerpparameters van de ruimte en de luchttoevoer naar de ruimte, zoals bijvoorbeeld: roostertype, richting van de schoepen van het wervelrooster, ventilatievoud, luchttoevoeren afvoerpositie, de vorm en inrichting van de ruimte, en de positie van de verontreinigingsbron(nen). In dit deelonderzoek is gekeken naar de contaminant removal efficiency in een cleanroom laboratorium situatie (mock-up). Hierbij is onderzocht hoe gevoelig εc is voor verschillende parameters die deze prestatie

beïnvloeden. Doel was om vanuit deze analyse tot ontwerpaanbevelingen te komen om de efficiëntie te optimaliseren en een mogelijke energiebesparing af te leiden. Uitgangspunt is natuurlijk dat de prestaties op luchtkwaliteitsgebied gelijk blijven. Het onderzoek vormt onderdeel van het afstudeerwerk van de eerste auteur aan de TU Eindhoven [2]. In een aanvullend artikel wordt het andere deelonderzoek beschreven dat focust op vraaggestuurde filtratie. De contaminant removal efficiency van een ruimte kan zowel langs experimentele weg als met behulp van simulatie bepaald worden. Bij simulatie moet dan al snel gedacht worden aan technieken die de luchtstroming in een ruimte kunnen simuleren (Computational Fluid Dynamics [CFD]). Dit zijn complexe technieken en deze vragen in alle gevallen om een goede validatie voordat verdere analyses uitgevoerd kunnen worden. Complexiteit wordt onder andere gevonden in de randvoorwaarden die in detail in het model ingevoerd moeten worden en de modellering van turbulentie waarvan normaal gesproken sprake is [4]. Experimenten kennen hun beperking vooral in het aantal meetpunten. Ook daar geldt dat de randvoorwaarden steeds goed gecontroleerd moeten worden. In dit onderzoek is ervoor gekozen om metingen uit te voeren in plaats van simulaties. De redenen hiervoor zijn de beschikbaarheid van een mockup waarin dergelijke metingen konden worden uitgevoerd en de eenvoud waarmee verschillende varianten in het experimentele onderzoek konden worden meegenomen. Deze waren in lijn met de vragen die binnen het onderzoek gesteld zijn.

Swirl diffuser technologie in lab setting

Contamination Control Magazine editie 1-2019

9

“

ONTWERP

PA R A M E T E R -vervolg-

Figuur 1 (boven): Foto van de mock-up van de laboratorium cleanroom situatie waarin de metingen zijn uitgevoerd [links] en een plattegrond van de ruimte [rechts] waarin de locatie van de deeltjestellers, (PC), ventilatie/filter units (FFUs; 1-9), afvoerroosters (A-E) en bronpositie (S) zijn aangegeven. ‘h’ is de hoogte van de meetpositie ten opzichte van de vloer. Figuur 1 geeft een impressie van de mock-up waarin het onderzoek is uitgevoerd en de bijbehorende plattegrond met informatie over de uitgevoerde metingen. Om de gemiddelde deeltjesconcentratie op een punt in de ruimte en de deeltjesconcentratie van de retourlucht van Formule 1 te kunnen vaststellen, wordt een aerosol generator als bron in de ruimte gebruikt die steeds op dezelfde hoeveelheid deeltjesuitstoot is ingesteld. Hierdoor worden de cases vergeleken met dezelfde bronsterkte.

Koos Agricola

Bij het starten van een case wordt de aerosol generator aangezet en zal de deeltjesconcentratie na verloop van tijd overal in de cleanroom een bepaalde waarde aannemen, die ongeveer constant blijft. De deeltjesconcentratie is dan in een steady state situatie. De steady state fase is weergegeven in Figuur 2.

Figuur 2: Schematische weergave van de deeltjesconcentratie gedurende een test. Waarbij rood het theoretische verloop toont en blauw meetwaardes zijn van een uitgevoerde test. Tabel 1 (rechts): Lokale εcPC# voor alle onderzochte meetpunten PC en de ruimtegemiddelde εc contaminant removal efficiency voor de 13 onderzochte cases (S: Swirl diffuser, N: geen diffuser; O: swirl hoek naar buiten, V: swirl hoek verticaal; 16/38: ACR; M: toevoerpositie midden [rij 4-6], R: rechts [rij 7-9], L: links [rij 1-3], C: combinatie rij links en rechts; R: afvoer rechts [positie C en E], L: links [positie A en B], C: combinatie rechts en links; 1/2: positie van de bron en PC4 [zie Figuur 1]).

10

Om de gemiddelde deeltjesconcentratie in de ruimte te kunnen berekenen zijn verschillende deeltjestellers opgesteld in de ruimte. Vóór het afzuigrooster in de ruimte is ook een deeltjesteller geplaatst om de retourlucht deeltjesconcentratie te bepalen. Daarnaast kan per punt, lokaal, de contaminant removal efficiency worden bepaald op basis van de gemeten waarden. In totaal zijn 13 cases onderzocht. De metingen zijn voor 11 van de 13 cases herhaald. In Figuur 3 wordt een overzicht gegeven van de cases. Met pijlen wordt een impressie gegeven van het veronderstelde verloop van de luchtstroming in die situatie. Varianten hebben betrekking op het gebruik van wel of geen swirl diffuser, swirl hoek (naar buiten, naar beneden), hoeveelheid ventilatie (Air Change Rate [ACR] 16 of 38 h-1) en gebruik van Fan Filter Units (FFU; aantal en positie). Ook het effect van de positie van de afvoer is onderzocht (steeds twee afvoerroosters open; half afgedekt in geval van lage waarde ACR). Tot slot is ook de bronpositie verplaatst. Case 1 en 2 (Swirl diffuser, naar buiten, ACR respectievelijk 38 en 16 h-1) zijn typische cases zoals die in de praktijk in farmaceutische cleanrooms worden aangetroffen. Een overzicht van de resultaten van de metingen is weergegeven in Tabel 1. Hierin zijn de lokale waardes voor de contaminant removal efficiency samengevat

Figuur 3 (rechts) Onderzochte cases, inclusief een impressie van het veronderstelde verloop van de luchtstroming behorende bij de betreffende case (S: bron; PC: meetpunt deeltjesteller; zie Figuur 2 voor aanvullende informatie over de overige meetpunten).

en de gemiddelden voor de ruimte op basis van de zes meetpunten. Tabel 1 laat zien dat ruimtegemiddelde waardes voor de contaminant removal efficiency worden behaald tussen de 0,33 en 1,84. Lokaal kunnen echter waardes worden bereikt die duidelijk hoger zijn. In het algemeen geldt echter dat de onderzochte cases, met uitzondering van case 13 (38 h-1, FFU positie 7-9, afvoer C en E, bronpositie S(2)), weinig beter presteren dan een mengsituatie.

Koos Agricola

In het algemeen rekenen ingenieurs met een contaminant removal efficiency van 0,7 voor het dimensioneren van cleanrooms [5]. Dit betekent dat het gehanteerde debiet op basis van de verwachte bronsterkte wordt vergroot met 1/0,7 ten opzichte van een theoretisch volledige gemengde situatie. De resultaten in Tabel 1 laten zien dat in verschillende cases deze marge te ruim is. Zo wordt voor case 2 (16-voudig met wervelroosters, toevoer lucht in het midden van de ruimte), die het meest in de buurt komt van de gangbare situatie in GMP C faciliteiten, een gemiddelde contaminant removal efficiency behaald van 0,9. Uitgaande van de ontwerpwaarde van 0,7 betekent dit dat op een bijna 30% hoger debiet wordt ontworpen dan noodzakelijk. Hierbij dient wel vermeld te worden dat er laag werd afgezogen in de experimenten. Lagere waardes voor de contaminant removal efficiency worden behaald wanneer de ruimteventilatie de gegenereerde vervuiling uit de aerosol generator over het werkgebied heen blaast. In cases waarbij wervelroosters met een normale schoeprichting (naar buiten gericht) werden gebruikt was dit geen probleem. De lucht wordt dan voor een groot deel langs het plafond naar de zijkanten van de ruimtes gebla zen waardoor een mengsituatie in de ruimte ontstaat. De hoogste contaminant removal efficiency wordt

behaald met een opstelling waarbij lucht zonder rooster direct boven een werkbank wordt ingebracht. De vervuiling, gegenereerd op een plek naast de werkbank (waar een werknemer zich normaal zou bevinden), wordt in dat geval effectief achter de bron afgezogen. Dit is geïllustreerd in Figuur 3 met case 13. Dit resulteert in de hoogste contaminant removal efficiency van 1,83. Een belangrijke opmerking hierbij is dat de positie van de bron een cruciale rol speelt in combinatie met de inrichting van de ventilatievoorzieningen in de ruimte. Voor case 13 werkt dit positief. Bij andere cases wordt een minder goed resultaat behaald wanneer de bron verplaatst wordt bij gelijkblijvende ventilatievoorzieningen. Dit is vooral kritisch bij toepassing van een toevoer die ontworpen is om direct de bron te ventileren, zoals in het geval van toepassing van FFUs (met downflow karakteristiek). In dat geval mogen grote gradiënten in de deeltjesconcentratie in de ruimte verwacht worden. Dit is in principe niet in lijn met de eisen volgens ISO 14644 [6] die stelt dat de deeltjesconcentratie op alle punten in de ruimte moet voldoen aan de gestelde eisen voor de betreffende cleanroom. Dit maakt het lastiger om in deze situatie een lager ventilatievoud te realiseren, hoewel dit wel mogelijk zou zijn op basis van de situatie op de werkplek.

Bronnen: 1. ISPE, Baseline Guide: Volume Product Manufacturing Facilities, vol.

3 3

Sterile (2011).

2.

Molenaar PCA. Ventilation efficiency improvement in pharmaceutical cleanrooms for energy demand reduction. Eindhoven University of Technology. 28 Feb 2017. Master thesis (2017) https://pure.tue.nl/ws/ portalfiles/portal/58774864/Molenaar_0785502.pdf

3.

Yaglou CP en Witheridge WN. Ventilation Requirements. ASHVE Trans. vol. 42. no. February. pp. 423–436 (1937)

4.

Dijkstra D, Loomans MGLC, Hensen JLM, Cremers BE. Ventilatie-effectiviteit bij mechanische balansventilatie: parameterstudie voor grotere ruimtes in woningen. TVVL Magazine. Apr 23;45(4):26-29 (2016)

5.

Camfil Farr. Clean Room Design Standards & Energy Optimization. Haslingden (2012)

6.

Nederlands Normalisatie-instituut. NEN-EN-ISO 14644-1 (2016)

7.

N. Lenegan. Diffuser Performance. Clean Air Contain. Rev. no. 18. pp. 8–13 (2014)

Toepassing van swirl diffusers zorgt voor menging in de ruimte. De positie van de bron wordt daardoor minder kritisch en de waardes voor de contaminant removal efficiency wijken daardoor niet veel af van een mengsituatie. Doordat de bronpositie minder kritisch is, is dit wel een meer robuuste oplossing voor de betreffende cleanroom. Dit sluit aan op de bevindingen van Lenegan [7]. Vanuit energetisch oogpunt is de ontwerpparameter voor de contaminant removal efficiency die wordt gebruikt bij de dimensionering, voor de onderzochte case, echter wel aan de (te) veilige kant. Hier is optimalisatie mogelijk. t Contamination Control Magazine editie 1-2019

11

De enige leverancier van totaaloplossingen voor Contaminatie Monitoring

D

A

T A

M A N A G E M E

N

T

Contamination Monitors

STERILITY ASSURANCE

Services

Environmental Monitoring Systems

Voor meer informatie contacteer: pmeasuring.com T: +32 10 23 71 56 E: pmsbenelux@pmeasuring.com

Training and Education

D

A

T

A

M M A N A G E

E

N

T

www.dcr

info@dcr

0412 451

Meerstra Heeswijk

info@dcrf.nl | 0412 451579 | Meerstraat 22, Heeswijk-Dinther

Meer weten? www.dcrf.nl

DCRF Advertentie 2017 DEF (191 x 126).indd 1

26-06-17 17:35

M E E T I N S T R U M E N T A T I E

Instelbare verschildruk sensoren

Turfschipper 114 | 2292 JB Wateringen | Tel. 0174 272330 | info@catec.nl | www.catec.nl

EE 600 verschildruk sensoren voor HVAC toepassingen De EE600 serie verschildruk opnemers zijn met name ontwikkeld voor HVAC toepassingen. Ideaal voor luchtbehandelingssystemen en filter metingen. Meetbereiken

EE600 : 0-250/500/750/1000 Pa EE600HR : 0-2500/5000/7500/10000 Pa Nauwkeurigheid 0...1000Pa ± 2% FS / 0...10000Pa ± 1% FS Responstijd 50 ms / 500 ms / 2 s / 4s Uitgangen 0-5/10V en 0/4-20mA Voeding 15-35 V DC of 24 V AC ±20 %

Features: •Instelbare meetbereiken •Diverse analoge uitgangen •Zero en Span te justeren •Eenvoudige installatie •Scherp geprijsd

Toepassingsgebieden: •HVAC toepassingen •Filter controle •Luchtbehandeling •Flowmetingen •Operatie kamers

info@catec.nl - www.catec.nl

Optioneel display met backlight!

UITNODIGING

VCCN NATIONAAL SYMPOSIUM ON CONTAMINATION CONTROL

15 MEI CONGRESCENTRUM DEN BOSCH

LEVENSLANGE GARANTIE OP UW CLEANROOM SENSOR nSens-sensor met ruilprogramma: • nauwkeurig meetsysteem voor luchtvochtigheid en temperatuur • unieke verwisselbare sensor • kalibratie zonder meetonderbreking

We hebben de kennis, de ideeën, de materialen... Cleanroom Combination Group droeg zorg voor de bouwkundige realisatie van de radiofarmaca apotheek van GE Healthcare te Eindhoven.

met het ruilprogramma

Dé cleanroom- en OK-sensor zonder zorgen over kalibratie en onderhoud. Vraag naar de mogelijkheden en voorwaarden.

www.cleanroomcg.com

14

www.peda k.nl | + 31 (0 )475

497 424

BEDRIJFSINTERVIEW Jurre Oorlog Teesing Sinds wanneer is uw bedrijf lid van VCCN? Teesing is lid van VCCN sinds 2007. Waarom is uw bedrijf lid? Sinds 1952 levert Teesing high-tech koppelingen, buizen, afsluiters en assemblages voor industriĂŤle toepassingen en submicron-technologie. Deze onderdelen worden gereinigd en dubbel verpakt in onze cleanroom. VCCN heeft ons geholpen om schoon te werken en de werkzaamheden beter te laten verlopen, met name voor medewerkers die nog niet eerder in een cleanroom gewerkt hebben is dit van groot belang. Van welk aanbod van VCCN maakt u gebruik of zou u gebruik willen maken? Bijna al het personeel van Teesing volgt de cursussen. Daarnaast vormt VCCN een belangrijk netwerk voor ons, omdat veel VCCN leden klant bij ons zijn. We hebben ook regelmatig meegedaan aan de symposia. Wat voor cleanrooms heeft u? We hebben op dit moment een ISO-klasse 5 cleanroom met laminaire downflow, bestemd voor UHP producten. Assemblages worden gereinigd in een ISO-klasse 4 compartiment. Onze cleanroom is opgebouwd volgens het doos-in-doos principe. De cleanroom is heel zuiver, maar het is lastig manoeuvreren, over de jaren heen zijn we uit ons jasje gegroeid. Wat is uw toekomstverwachting mbt cleanrooms en contaminatiecontrole? We gaan dit jaar verhuizen naar een nieuw pand. Daarin wordt nu gebouwd aan een nieuwe cleanroom die circa vier keer zo groot is. Het wordt een crossflow cleanroom van ISO-klasse 3. We kunnen dan meer en grotere producten verwerken. Daarnaast kunnen we betere controles doen om te voldoen aan de strikte toeleveringseisen van onze klanten.

Cora Pedron-Van Polen 30 jaar in dienst Op 1 maart 1989 begon Cora bij VCCN en TVVL op het verenigingsbureau. Dit jaar is Cora al 30 jaar werkzaam binnen het verenigingsbureau! Cora is bijna het gehele bestaan van VCCN betrokken van de vereniging! Wat een mijlpaal. Daarom zetten we jou graag even in het zonnetje. U kunt bij Cora terecht voor al uw vragen over uw lidmaatschap en perfecte service. Maar Cora is een echte duizendpoot, want ook werkt zij hard mee aan het verzorgen van de vele cursussen die VCCN op het verenigingsbureau en incompany organiseert. Als kers op de taart zorgt Cora er ook altijd voor dat alles op kantoor perfect geregeld is, met oog voor detail. Een fijne collega die voor iedereen klaar staat met een luisterend oor. Namens het bestuur, collegaâ&#x20AC;&#x2122;s en leden willen wij Cora feliciteren met dit mooie werkjubileum!

JAAR 1989-2019

Contamination Control Magazine editie 1-2019

15

NEN EN 1822-1: 2019 Test methode voor HEPA en ULPA luchtfilters. Waarom een nieuwe Europese norm als er een ISO norm is? Wim Fekkes

16

“

Jarenlang zijn de performance criteria van HEPA en ULPA filters geregeld door nationale normen met als resultaat een grote verscheidenheid aan manieren hoe dit te meten. De roep om eenheid bracht met de introductie van de EN1822 een nieuwe standaard voort, die gebaseerd was op een duidelijke filosofie en een “state of the art” meettechniek, en open was voor ontwikkelingen in de toekomst. Het was ook duidelijk een basis voor de doorontwikkeling naar een mondiale ISO norm. Dit resulteerde in de ISO norm ISO 29463, een uit vijf delen bestaande serie normen, duidelijk gebaseerd op EN1822 en dus op het deeltjes meetprincipe.

Er waren

De ISO 29463 norm probeerde de wereldwijd gebruikte belangrijkste nationale normen uit de VS, Japan en andere landen te verenigen. Dit om de acceptatie van de ISO 29463 wereldwijd te waarborgen. Oude methodes die juist vervangen waren in Europa door het gebruik van de EN1822 normen serie, werden meegenomen in de ISO norm.

meerdere

manieren

Vooral het integreren van de fotometer lektest stuitte op hevig protest vanuit Europa. Ook de filterclassificatie methode was een punt van hevige discussie. De introductie van tussenklassen in ISO 29463 werd in Europa als teveel van het goede

om de prestaties

Verschillen tussen de EN 1822 en ISO 29463 -De filter classes: Filter Classification

van HEPA en ULPA

gezien. Europa was juist blij met de bestaande EN 1822 classificatie en er was geen noodzaak voor Europa om een uitbreiding in klassen in te voeren. Het feit dat acceptatie in Europa als EN ISO norm zou betekenen dat het voor Europa een verplichte norm zou worden en voor de rest van de wereld niet, speelde een belangrijke rol in de beslissing en resulteerde in het terugtrekken van de ISO reeks in de verschillende landen in Europa, onder andere Nederland. De voornaamste reden die werd aangevoerd was, dat er voor een bepaald onderwerp geen twee NEN normen gelijktijdig mogen bestaan met tegenstrijdige informatie.

Efficiency (%) @ MPPS

EN1822

Overall Value

Local Value

E10 E11 E12 H13 H14

85 95 99.5 99.95 99.995

99.75 99.975

U15 U16 U17

99.9995 99.99995 99.999995

99.9975 99.99975 99.9999

Penetration (%) @ MPPS Overall Penetration

Local Penetration

15 5 0.5 0.05 0.005 0.0005 0.00005 0.000005

0.25 0.025 0.0025 0.00025 0.0001

“

filters

te meten.

-Het niet toestaan van de fotometer scan voor het testen van de lekvrijheid van H-series filters.

Contamination Control Magazine editie 1-2019

21 17

18

EN 1822 1822-1 : 2019

â&#x20AC;&#x153;

-vervolg-

Waarom is dit een probleem? Het pijnpunt zit hem niet in de EN1822/ ISO 29463 EPA Filter-series en niet in de EN1822/ISO29463 ULPA Filter- series. Het probleem voor Europa zit in de HEPA Filter-series en vooral in de H14. Dit filtertype wordt alom het meest gebruikt en juist hier is EN1822 norm zeer kritisch en laat de ISO 29463 hier juist de fotometer test toe. De basis methode in beide normen is een deeltjestelling en de definitie van een lek is een overschrijding van het maximaal toegestaan aantal deeltjes uitgedrukt in een percentage. De fotometer is gebaseerd op een ander meetprincipe en meet dus een massaconcentratie, (geen MPPS dus). Ook het feit dat de aerosol belasting tijdens het testen voor het filter vele malen hoger is dan bij een deeltjesmeting speelt voor de gebruiker mee.

Er is een globale

norm voor testen

met een Europese

Auto Scanner Fotometer test Wat is nu de verandering? De EN1822 reeks deel 1 t/m 5 is vervangen door alleen deel 1. Dit deel verwijst naar de desbetreffende meetnormen deel 2 t/m 5 van de ISO 29463 reeks. De hele ISO 29463 reeks behalve deel 1 is aangenomen als NEN EN ISO 29463 norm en dus verplicht voor Nederland en heel Europa. Op deze manier is er een enkele globale test norm ontstaan (namelijk de ISO 29463), die een lokale (Europese) classificatiemethode heeft gekregen. De rest van de wereld kan indien gewenst de ISO classificatie gebruiken of hun eigen classificatiesysteem aan deze testnorm serie hangen. t Bronnen: 1. AAF documentatie 2. NEN EN 1822:2019 3. NEN-EN-ISO 29463-2:2018 en High efficiency filters en filter media voor de verwijdering van stofdeeltjes uit lucht - Deel 2: Aerosol productie, meetapparatuur en deeltjesverdeling statistiek 4. NEN-EN-ISO 29463-3:2018 en High efficiency filters en filter media voor de verwijdering van stofdeeltjes uit lucht -

5.

6.

Deel 3: Bepalingsmethode voor vlakke filter media NEN-EN-ISO 29463-4:2018 en High efficiency filters en filter media voor de verwijdering van stofdeeltjes uit lucht - Deel 4: Bepalingsmethode voor de lekkage van filter elementen (scan methode) NEN-EN-ISO 29463-5:2018 en High efficiency filters en filter media voor de verwijdering van stofdeeltjes uit lucht - Deel 5: Bepalingsmethode voor de efficiency van filter elementen

â&#x20AC;&#x153;

classificatie methode.

Contamination Control Magazine editie 1-2019

19

NEN ISO 16890:2017 NEN ISO 16890:2017 en Eurovent energieberekening voor luchtfilters.

Peter Ruiter

20

“

Sinds juni 2018 is de NEN ISO 16890:2017: “Air filters for general ventilation” verplicht. De filterleveranciers hadden t/m juni 2018 de tijd om de filters volgens de ISO 16890 te testen en de documentatie van de filters aan te passen. Verschillen tussen de EN 779 en ISO 16890 EN779:2012

Eurovent heeft aan de SUP

waarden ook de toepassing van filters

Initiële weerstandscurve van het luchtfilter

Initiële weerstandscurve van het luchtfilter

Initieel rendement @ 0.4 μm met DEHS aerosol

Initieel rendement van een onbehandeld luchtfilter in deeltjes grootte range 0.3 tot 1 μm DEHS 0.3 tot 2.5 μm DEHS en 0.3 tot 10 μm KCl.

Ontladen van media met IPA

Ontladen van een volledig luchtfilter met IPA

Rendementsbepaling op @ 0.4 μm deeltjes met DEHS aerosol

Initieel rendement van een ontladen luchtfilter in deeltjes grootte range 0.3 tot 1 μm DEHS 0.3 tot 2.5 μm DEHS en 0.3 tot 10 μm KCl.

ME minimum rendement @ 0.4 μm met DEHS aerosol

Het gemiddelde rendement van het schone en ontladen luchtfilter wordt bepaald en gewogen met een genormaliseerde deeltjesgroottedistributie voor een initiële rendementwaarde voor de range 0.3 μm tot 1 μm (ePM1); 0.3μm tot 2.5 μm (ePM2.5) en 0.3 μm tot 10 μm (ePM10)

DHC, gravimetrisch rendement & gemiddeld gravimetrisch rendement

DHC, gravimetrisch rendement en gemiddeld gravimetrisch rendement (optioneel).+

ASHRAE test stof

ISO fine test stof

Classificatie met het gemiddelde rendement

Classificatie met het minimale/ontladen rendement (verdeling in 10 rapportage waarden)

Filterklasse

Filterklasse

G1, G2 G3,G4,M5,M6,F7,F8 en F9

• • • •

Rapportage waarde: F7

Rapportage waarde: ( F7 equivalent)

ePM1 (10 rapportage waarden 95 - 50%) ePM2.5 (10 rapportage waarden 95 – 50%) ePM10 (10 rapportage waarden 95 – 50 %) Coarse (gravimetrisch rendement in %, geen ontlading)

• ISO ePM10 - 85%; • ISO ePM2.5 - 70% • ISO ePM1 - 60%

“

toegekend.

ISO 16890:2017

Eurovent energieberekening Wat we echter missen is de classificering van de filters, welk filterrendement moet ik selecteren voor mijn toepassing en hoe kan ik bepalen of het filter goed presteert. Om een juiste filterkeuze te kunnen maken, heeft Eurovent besloten om voor diverse ruimten het begrip SUP 1 t/m SUP 5 in te voeren (dit begrip wordt ook in de NEN-EN 16798-3_2014 gebruikt). Met deze classificatie komt de relatie tot stand tussen het filter en de toegevoerde lucht naar de ruimte. PM 2.5

PM 10

SUP 11

SUP 21

SUP 32

SUP 4

SUP 5

[µg/m³]

[µg/m³]

ePM 1

ePM 1

ePM 2.5

ePM 10

ePM 10

ODA 1

< 10

< 20

70%

50%

50%

50%

50%

ODA 2

< 15

< 30

80%

70%

70%

80%

50%

ODA 3

>15

>30

90%

80%

80%

90%

80%

ODA = Outdoor Air (Kwaliteit 1 is hoog, Kwaliteit 3 is laag), g SUP = Supply Air (Kwaliteit 1 is hoog, Kwaliteit 5 is laag). De waarden zijn gebaseerd op de WHO-grenswaarden (2005) De percentages in de tabel geven het vereiste filterrendement van de gehele luchtbehandelingskast. Eurovent heeft nu ook aan de SUP waarden de filtertoepassing toegekend waardoor de gebruiker en ontwerper beter kunnen bepalen welk filterrendement ze moeten selecteren.

Contamination Control Magazine editie 1-2019

21

NEN ISO 16890:2017

Klasse

Omschrijving

Voorbeelden

SUP 1

Industriële toepassingen met de vraag voor hoge hygiënische eisen

• Ziekenhuizen • Farmaceutische industrie • Elektronica

SUP 2

Kamers met een permanente bezetting

• • • • • •

SUP 3

Kamers met een tijdelijke bezetting

• • • • • •

Bergingen Winkelcentra Wasruimtes Kopieerkamers Serverruimtes Industriële toepassingen met een lage hygiënische vraag, b.v. wasserij productie

SUP 4

Kamers met een korte bezetting

• • • •

Toiletten Opslagruimtes Trappenhuizen Industriële toepassing zonder hygiënische vraag, b.v. algemene productie, gebieden in de auto-industrie

SUP 5

Kamers zonder bezetting

• Productiegebieden met zware industrie zoals staalfabrieken, smelters, gieterijen

-vervolg-

.

Kinderopvang Scholen Kantoren Hotels Woningen Industriële toepassingen met middelmatige hygiënische eisen, b.v. zoals voedsel- en warenproductie • Conferentiezalen, Vergaderzalen • Beurshallen • Bioscopen en Concerthallen

Energie berekening voor ISO 16890 gekwalificeerde filters Eerder hebben we bericht over de KEP (Key Energy Performance) die ingevoerd zou worden in 2019. De dataverzameling in 2018 maakte duidelijk dat er een groot verschil ontstond tussen de oude energie classificering en de nieuwe classificering met de KEP waarde. W=

Koos Agricola

Qv. Δp.t η.100

W = jaarlijks energieverbruik (kWh) t = jaarlijkse bedrijfsduur (uren)

Qv = luchtstroom (m³/s) η = ventilatorrendement (%)

Δp = gemiddelde drukval (Pa)

Bovenstaande formule is wel hetzelfde, de waarden die we invullen niet. Er wordt getest met een nieuwe test stof L2 volgens ISO 15957, een synthetische stof die veel overeenkomsten heeft met de deeltjesdistributie in de buitenlucht. De stofbelasting is nu hoger dan met de oude ASHRAE-stof en de waarde van de gemiddelde Δp is dus hoger. Een filter dat geclassificeerd is als een A+ volgens de oude methode, kan zomaar een B zijn in de nieuwe berekening. De filterleveranciers hebben getracht om de overgang zo herkenbaar mogelijk te houden voor de consument maar dat is helaas niet helemaal gelukt. De volgende tabellen voor energieclassificatie worden nu gehanteerd: ISO ePM1

Sinds juni 2018 is de NEN ISO 16890:2017: “Air filters for general ventilation” verplicht. De filterleveranciers hadden t/m juni 2018 de tijd om de filters volgens de ISO 16890 te testen en de documentatie van de filters aan te passen.

22

A+ [kWh]

A [kWh]

B [kWh]

C [kWh]

D [kWh]

E [kWh]

50 % – 55 % 60 % - 65 %

< 800 < 850

900 950

1050 1100

1400 1450

2000 2050

> 2000 > 2050

70 % – 75 % 80 % - 85 % > 90%

< 950 < 1050 < 1200

1100 1450 1550

1250 1450 1550

1550 1800 1900

2150 2400 2500

> 2150 > 2400 > 2500

ISO ePM2,5 50 % – 55 % 60 % - 65 %

A+ < 700 < 750

A 800 850

B 950 1000

C 1300 1350

D 1900 1950

E > 1900 > 1950

70 % – 75 % 80 % - 85 % > 90%

< 800 < 900 < 1000

900 1000 1100

1050 1200 1300

1400 1500 1600

2000 2100 2200

> 2000 > 2100 > 2200

ISO ePM10 50 % – 55 %

A+ < 450

A 550

B 650

C 750

D 1100

E > 1100

60 % - 65 %

< 500

600

700

850

1200

> 1200

70 % – 75 % 80 % - 85 % > 90%

< 600 < 700 < 800

700 800 900

800 900 1050

900 1000 1400

1300 1400 1500

> 1300 > 1400 > 1500

Energieclassificatie volgens Eurovent RS 4 / C / 001- 2019 gepubliceerd januari 2019.

Op de vorige pagina afgebeeld energieverbruik is gebaseerd op de berekening met een gemiddelde drukval van filters die belast worden met:

Rendement

Stofbelasting van het filter in gram

Gebaseerd op een stofconcentratie buiten van:

ePM10

400 g

20 microgram / m³

ePM2,5

250 g

12,5 microgram / m³

ePM1

200 g

10 microgram / m³

Stofbelading voor energiebepaling volgens Eurovent. Bronnen: 1. AAF documentatie leaflet EN779:2012 + Eurovent (NL) 2. NEN EN ISO 779:2012 3. NEN EN ISO 13779:2007 4. ISO/DIS 16890-1 t/m 4 5. Rating standard Eurovent 2014-10 RS 4C001-2015 FIL 6. Eurovent 4/21 2017 7. PG-FIL - 1803.52 - Eurovent 4-23 - 2018 (second edition)

Contamination Control Magazine editie 1-2019

23

ICO TC209 & CEN TC243 Iedere norm ondergaat om de vijf jaar een systematische beoordeling. De deelnemende en observerende leden van de ISO TC 209 geven via stemming aan of een norm kan blijven bestaan of herzien moet worden. Koos Agricola

24

Ieder jaar verzorgt de VCCN commissie Normen en Richtlijnen enkele artikelen in het eerste VCCN Magazine van het jaar. Meestal geef ik dan een update van de ontwikkelingen op het gebied van cleanroom normen. Dit keer schrijf ik over de ontwikkelingen van afgelopen jaar. Ik merk wel dat de jaren sneller komen dan de normontwikkelingen plaatsvinden. Binnen de ISO TC 209 zijn op dit moment de volgende werkgroepen actief: • Werkgroep 3: Meetmethoden (Frans Saurwalt, André van Tongeren en Koos Agricola); • Werkgroep 4: Ontwerp, constructie en opstart. Deze werkgroep wordt door Nederland geleid (Frans Saurwalt (voorzitter), André van Tongeren en Koos Agricola (secretarissen) en Mark Niesen); • Werkgroep 11: Cleanroom geschiktheid (Theun Kemps en Koos Agricola); • Werkgroep 13: Energiebesparing (Peter Bertrand en Koos Agricola); • Werkgroep 14: Deeltjesdepositiesnelheid toepassingen. Deze werkgroep wordt door Nederland geleid (Jacques van der Donck, Frans van Vroonhoven en Koos Agricola (voorzitter)). • Binnen de CEN TC 243 is op dit moment één werkgroep actief: • Werkgroep 5 Bio-contaminatie (Petra van Hauwe Verhoeven en Koos Agricola). Stand van zaken ISO TC 209 Hieronder de stand van zaken per norm. Iedere norm ondergaat om de vijf jaar een systematische beoordeling. De deelnemende en observerende leden van de ISO TC 209 geven via stemming aan of een norm kan blijven bestaan of herzien moet worden. Omdat het gaat om de meerderheid van stemmen van landen, die positief hebben gestemd, gebeurt niet altijd wat actieve leden (minderheid) graag zouden willen. ISO 14644: Cleanrooms and associated controlled environments Deel 1 en 2 over luchtreinheid met betrekking tot deeltjes zijn eind 2015 gepubliceerd en zullen in 2020-21 weer formeel beoordeeld worden. De beschrijving van monitoring in deel 2 zal voorbeeld zijn voor de revisie van deel 8, 9 en 10. Deel 3 over meetmethoden is al sinds 2010 in revisie. De formele conceptversie, de Draft International Standard (DIS), is met meerderheid van stemmen aangenomen. Belangrijkste discussiepunt is de filter lektest. De werkgroepleden wilden echter een nieuw concept maken, maar dat mocht niet van ISO. Er is daarom een interne stemronde met deelnemende leden van een verbeterd concept gemaakt.

Deel 4 over ontwerp, constructie en opstart heeft het werk concept, de Committee Draft (CD), afgerond en ingediend voor stemming. Vanaf de zomer zal op basis van commentaar van deelnemende leden de DIS geschreven worden. De planning is om 2020 de nieuwe norm te publiceren.

Deel 16 over energiebesparing zal dit jaar gepubliceerd worden. Afgelopen jaar is het definitieve concept (FDIS) afgerond en de stemming is bijna afgerond. Deel 17 over deeltjesdepositiesnelheid toepassingen heeft de CD status bereikt en de stemming zal over een maand afgerond worden. Dan kan er aan de DIS gewerkt worden. De verwachting is dat deze norm in 2020 klaar is. Als startpunt is VCCN Richtlijn 9 gebruikt. De belangrijkste afwijking is de grootte van het referentiedeeltje (10 µm i.p.v. 1 µm). Voor meetmethoden wordt verwezen naar deel 3.

Foto: Werkgroep 4: Ontwerp, constructie en opstart bij BSI Londen Deel 5 over cleanroomgebruik heeft de systematische beoordeling positief gepasseerd. Ik heb er desondanks voor gepleit de norm toch te herzien. De inhoud is op vele facetten verouderd. Er was veel steun, maar besloten is om hierover in november 2019 tijdens de Chicago bijeenkomst te beslissen. Deel 7 over separate systemen heeft de systematische beoordeling positief gepasseerd. Deel 8 en deel 10 over chemische stoffen in lucht en op oppervlakken wordt via een speciale projectgroep herzien. Daarbij wordt een nieuwe Koreaanse meetmethode meegenomen. Het is tevens de bedoeling classificatie uit de norm te verwijderen en de norm geschikt te maken voor monitoring doeleinden. Deel 9 over deeltjes op oppervlakken dient ook herzien te worden, maar hier zijn geen duidelijke afspraken over gemaakt. Men wil denk ik, eerst de bevindingen van werkgroep 8 afwachten. In 2016 en 2017 heb ik een pleidooi gehouden om de logaritmische waarden uit de norm te verwijderen. Deel 6 over definities en deel 11 bestaan niet (meer). Deel 12 over nanodeeltjes in lucht is afgelopen jaar gepubliceerd. Wij waren niet positief over dit document. We hadden aangeboden te helpen er een beter document van te maken, maar de VS voorzitter heeft haar wil doorgedrukt. Deel 13 over reiniging is in 2017 gepubliceerd.

Dit zal binnenkort als definitief concept (Final Draft International Standard (FDIS)) ter stemming worden gebracht. Vermoedelijk zal de meerderheid positief stemmen en dan zal dit jaar eindelijk de nieuwe norm uitgebracht worden.

is in 2017 gepubliceerd.

Deel 14 over cleanroom geschiktheid van apparatuur met betrekking tot deeltjes is in 2016 gepubliceerd. Deel 15 over cleanroom geschiktheid van materialen en apparatuur met betrekking tot chemische stoffen

Deel 18 over cleanroom geschiktheid van cleanroom verbruiksartikelen zoals kleding, wipers, handschoenen, mondkapjes en dergelijke. Op dit moment wordt het eerste concept voorbereid. Dit zal in de loop van volgend jaar klaar zijn. Daarna start de fase van verschillende concepten en stemmingen.

Werkgroep 11: Cleanroom geschiktheid van verbruiksproducten bij Dupont in Luxemburg ISO 14698: Cleanrooms and associated controlled environments - Biocontaminatie Deel 1 en 2 zijn van 2003. In 2013 is een revisie gestart die uiteindelijk in onenigheid tussen de VS en de rest van de landen is gestrand. De CEN TC 243 De CEN TC 243 heeft via werkgroep 5 de taak overgenomen. Dit is EN17141 waarvan het formele concept klaar is. De FDIS mocht niet worden overgeslagen en wordt nu voorbereid. De norm zal hoogstwaarschijnlijk eind dit jaar gepubliceerd worden. Daarna zal het proces opgestart worden om via het ISO verdrag van Wenen de EN norm om te zetten in een ISO norm. Het doel is om uiteindelijk de huidige ISO 14698 deel 1 en 2 te vervangen. Daarvoor zullen we nog wel de nodige politieke verwikkelingen meemaken.t Contamination Control Magazine editie 1-2019

25

CURSUSUITGELICHT OPFRISCURSUS CLEANROOM GEDRAG Discipline en gedrag zijn van groot belang voor de kwaliteit in een cleanroom. Dit geldt voor iedereen die de cleanroom betreed; van leidinggevenden tot productiemedewerkers en schoonmakers. Foutief gedrag heeft negatieve gevolgen voor de productiekwaliteit.

26

“

De manier

De Cleanroom Gedrag Cursus van VCCN is een must voor iedereen die incidenteel of intensief te maken heeft of gaat krijgen met het verblijf of werken in een cleanroom. Deze belangrijke Cleanroom Gedrag Cursus  wordt door VCCN al sinds 2003 verzorgd. Sinds die tijd is de cursus door een groot aantal personen gevolgd. Na het succesvol afronden van de cursus ontvangen deelnemers de CleanroomPas®. De deelnemende bedrijven krijgen eveneens een certificaat van deelname en een vermelding in het  CGC-register® op de website van VCCN.

waarop

Cleanroom Gedrag Cursus De   Cleanroom Gedrag Cursus  van VCCN is een must voor iedereen die incidenteel of intensief te maken heeft of gaat krijgen met het verblijf of werken in een cleanroom.

de

Deze belangrijke Cleanroom Gedrag Cursus  wordt door VCCN al sinds 2003 verzorgd. Sinds die tijd is de cursus door een groot aantal personen gevolgd. Na het succesvol afronden van de cursus ontvangen deelnemers de CleanroomPas®. De deelnemende bedrijven krijgen eveneens een certificaat van deelname en een vermelding in het  CGC-register® op de website van VCCN.

cleanroom wordt

Inzichten en technieken die van toepassing zijn binnen cleanrooms zijn doorlopend aan veranderingen onderhevig. Voor personen die de Cleanroom Gedrag Cursus hebben gevolgd en al in bezit zijn van de VCCN-CleanroomPas® heeft VCCN de opfriscursus CGC ontwikkeld.

gebruikt, kan het

Opfrissen kennis noodzakelijk Het werken in een cleanroom is aan veranderingen onderhevig. Toegepaste productietechnieken, schoonmaakactiviteiten en inzichten staan binnen deze innovatieve omgeving niet stil. Medewerkers op alle niveaus, van schoonmaakpersoneel tot cleanroombeheerders, hebben hier mee te maken. VCCN adviseert bedrijven en personen maximaal na

resultaat

vijf jaar de kennis over het werken in een cleanroom op te frissen. VCCN heeft hiervoor de “Opfriscursus CGC” ontwikkeld. Deze cursus bestaat uit een halve dag (workshop) waarbij in communicatie over en weer met de cursisten gekeken wordt naar hun dagelijkse ervaring. Op basis hiervan kiest de praktijkdocent de onderwerpen die nog wat verdieping vergen. Verder wordt aandacht besteed aan de laatste ontwikkelingen op het gebied van het werken in cleanrooms en wordt de onlangs geactualiseerde CGC-syllabus uitgereikt.  Nieuwe CleanroomPas® Deelnemers krijgen de nieuwe VCCNCleanroomPas® uitgereikt en een vermelding in het CGC/ICCCS-register. Zij tonen hiermee aan over de laatste kennis en inzichten over het werken in een cleanroom te beschikken. Algemene informatie Opfriscursus Deze cursus is slechts toegankelijk voor personen die in het bezit zijn van een CleanroomPas®. De cursus is een halve dag. Voor nadere informatie over de cursusplaats, cursusdata, cursusprijzen, inhouse, of informatie over deze of andere VCCN cursussen kunt u bellen naar 088 401 06 50.

“

maken

of breken.

Contamination Control Magazine editie 1-2019

35 27

28

14

OPFRIS CLEANROOM GEDRAG CURSUS VCCN Woerden Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.

16

CLEANROOM TECHNOLOGY EDUCATION (CTE) VCCN Woerden Doelstelling: cleanroom technologie combineren met de beroepsopleiding, en die toepassen op verschillende aspecten van de cleanroom.

21

CLEANROOM SCHOONMAAKCURSUS VCCN Woerden Doelstelling: u bent in staat te beoordelen of een product te reinigen is en of er verbetermogelijkheden zijn ten aanzien van de reinigingskwaliteit.

MEI MEI

MEI

MEI

21 MEI 22 MEI

CLEANROOM TECHIEK CURSUS (CTC) VCCN Woerden Doelstelling: kennis over alle facetten die een rol spelen bij de realisatie van een cleanroom. Van programma van eisen tot ingebruikname.

23

CLEANROOM GEDRAG CURSUS/ GMP met of zonder gowning Leiden Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit.

19

CLEANROOM GEDRAG CURSUS (CGC) ENGELS Leiden Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

MEI

JUNI

15

ALGEMENE LEDENVERGADERING (AVL) 1931 Congrescentrum 's-Hertogenbosch

15

NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL (MET BEDRIJVENMARKT) (Voorheen Cleanroom Symposium) 1931 Congrescentrum 's-Hertogenbosch

09

NATIONALE CLEANROOM DAG (MET BEDRIJVENMARKT) 't Spant Bussum

MEI

MEI

OKTOBER

AGENDA CURSUSSEN EN CONGRESSEN

AGENDA CURSUSSEN EN CONGRESSEN BIJEENKOMSTEN

CLEANROOM 04 APRIL OPLEIDING TESTEN & CERTIFICEREN VCCN Woerden 1,5 dag: 04 en 10 april 10 APRIL Belangstellenden Associate 2 dagen: 04 en 10 april 11 APRIL Professional 2,5 dagen: 04, 10 en 11 april

12

CLEANROOM GEDRAG CURSUS (CGC) Leiden Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

03

CLEANROOM CONTAMINATION CONTROL VCCN Woerden Doelstelling: u doet kennis op over meettechnieken, cleanrooms, stof op oppervlakken en reiniging om contaminatie efficient tegen te kunnen gaan.

SEPTEMBER

OKTOBER

08 OKT 09 OKT

CLEANROOM TECHIEK CURSUS (CTC) VCCN Woerden Doelstelling: kennis over alle facetten die een rol spelen bij de realisatie van een cleanroom. Van programma van eisen tot ingebruikname.

13 NOV 20 NOV 21 NOV

OPLEIDING CLEANROOM TESTEN & CERTIFICEREN VCCN Woerden Belangstellenden 1,5 dag:13 en 20 november Associate 2 dagen: 13 en 20 november Professional 2,5 dagen: 13, 20 en 21 november

05

CLEANROOM REINIGINGS CURSUS (CRC) VCCN Woerden Doelstelling: Na het volgen van de 1-daagse cursus bent u in staat een reinigingsprogramma op maat te maken en metingen uit te voeren en te beoordelen.

10

CLEANROOM GEDRAG CURSUS (CGC) Amersfoort Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

DECEMBER

DECEMBER

(data en locaties onder voorbehoud) Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl

AANKONDIGING

WELKOM

ALGEMENE LEDENVERGADERING en VCCN NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL MET VAKBEURS 15 MEI CONGRESCENTRUM 'S HERTOGENBOSCH

BEDRIJFSLEDEN

Op woensdag 15 mei 2019 organiseert VCCN het Nationaal Symposium Contamination Control (voorheen VCCN Cleanroom Symposium) in combinatie met de vakbeurs. Voorafgaand aan het symposium vindt de Algemene Leden Vergadering plaats.

Het programma voor het Nationaal Symposium Contamination Control wordt dit jaar in een nieuw jasje gestoken. De eerste sessie blijft, zoals u gewend bent, met de keuze uit twee parallelle lezingen. Sessie twee en drie bieden de keuze uit het volgen van een tutorial of een lezingenblok. PROGRAMMA NATIONAAL SYPOSIUM CONTAMINATION CONTROL (ONDER VOORBEHOUD) 12.30 uur Ontvangst symposium deelnemers met een broodje en bezoek vakbeurs 13.30 uur Aanvang sessie 1. Maak uw keuze uit twee lezingen: Lezingenblok 1: Smart(er) cleanrooms Lezingenblok 2: Contamination Control Strategy 15.00 uur Pauze en bezoek vakbeurs 15.30 uur Aanvang sessie 2. Maak uw keuze uit twee opties: Tutorial 1: Ontwerp van cleanrooms Lezingenblok 3: Welke parameters doen ertoe in een OK / VCCN RL 7 en RL 8: ervaringen bij het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven 16.30 uur Aanvang sessie 3. Maak uw keuze uit twee opties: Tutorial 2: Energiemanagement Lezingenblok 4: Deeltjesdepositie snelheid is de sleutel tot contaminatiebeheersing / Chemische reinheid 17.30 uur Netwerkborrel met buffet en bezoek vakbeurs 19.00 uur Einde programma Het symposium wordt afgesloten met een netwerkborrel en een buffet. Een uitstekende gelegenheid om naast een bezoek aan de stands van de vakbeurs in contact te komen met (nieuwe) relaties in de branche. WAAR EN WANNEER? Datum: Woensdag 15 mei 2019 Locatie: 1931 Congrescentrum ’s-Hertogenbosch, Oude Engelenseweg 1, 5222 AA in ’s-Hertogenbosch Accreditatie: Er is accreditatie aangevraagd bij VHIG. Zodra hierover meer bekend is, wordt deze informatie op onze website (www.vccn.nl) geplaatst. Meer informatie: Op onze website www.vccn.nl vindt u uitgebreide informatie en de mogelijkheid om aan te melden. Contactpersoon: Esmeralda Pondman - 088 401 06 52, e.pondman@vccn.nl

NIEUWE LEDEN

PROGRAMMA ALV EN DISCUSSIE VCCN ACTIVITEITEN 11.15 uur Ontvangst VCCN leden voor de ALV 11.30 uur Aanvang VCCN ALV (alleen voor VCCN leden) 11.30 uur Ontvangst geïnteresseerden voor de discussie VCCN activiteiten 11.45 uur Aanvang presentaties discussie VCCN activiteiten (voor alle geïnteresseerden). Waar houdt VCCN zich mee bezig? 12.30 uur Einde discussie VCCN activiteiten

Breedweer Facilitaire Diensten Molenwerf 58 1911 DB UITGEEST www.breedweer.nl

MAG45 De Schakel 20 5651 GH EINDHOVEN www.mag45.com

D&E Interim Project Support Vermeerstraat 11 -B 7731 SM OMMEN www.de-ips.nl

Mennes Cleanroom Cranes Metaalstraat 5 5107 ND DONGEN www.cleanroom-cranes.nl

E&B Facilitair Hollands End 47 1244 NN ANKEVEEN www.ebfacilitair.nl

De Ploeg Techniek B.V. 1e Tussendijk 1 5705 CG HELMOND www.deploegtechniek.nl

Hettich Benelux B.V. Postbus 182 4190 CD GELDERMALSEN www.hettichbenelux.com

REV Desinfectie Robots Grotebrugse Grinweg 161 b 4005 AE TIEL www.revdesinfectierobots.nl

Koenders Multi Care Industriestraat 17 6135 KE SITTARD www.kondersmulticare.nl

Tradinco Instruments Radonstraat 250 2718 TB ZOETERMEER www.tradinco.com

Kuijpers PHF Services Nijverheidstraat 1 2222 AV KATWIJK ZH www.kuijpers.nl

VDL Enabling Technologies Group Achtseweg Noord 5 5651 GG EINDHOVEN www.vdlgroep.com

NIEUW BEDRIJFSLID: REV DESINFECTIEROBOTS Na succesvolle introductie door fabrikant Xenex van de Xenex UV-C Robot in de gezondheidszorg in Amerika (450+ ziekenhuizen), heeft RevDesinfectieRobots het mondiaal unieke initiatief genomen de mogelijkheden van de Xenex-robot in de cleanroom omgeving te verkennen. De Xenex UV-C desinfectierobot is de enige desinfectierobot die door middel van het edelgas Xenon, pulserend UV-C licht opwekt dat binnen enkele minuten micro-organismen doodt en daardoor cleanrooms kan desinfecteren. Samen met één van de leidende top 10 farmaceutische bedrijven van de wereld werd de robot uitputtend maar zeer succesvol getest. Tijdens de haalbaarheidsstudie werden 150+ studies uitgevoerd met uitstekend resultaat. Deze studie werd gevolgd door succesvol afgesloten applicatie onderzoeken in productie cleanrooms. De Xenex UV-C-desinfectie bleek een waardevol hulpmiddel bij het verminderen van het aantal verontreinigingen in cleanrooms. Als gevolg daarvan vindt momenteel de uitrol plaats van de eerste Xenex-robots op productielocaties in Europa en in de USA. www.revdesinfectierobots.nl

29

CONTAMINATION CONTROL MAGAZINE | UITGAVE VAN VCCN | JAARGANG 31 | EDITIE 1-2019

COLOFON

C

2

MGZN

DEELTJESDEPOSITIE Monitor de Cleanroom door de depositiesnelheid te meten ONTWERP PARAMETERS Swirl diffuser maakt locatie bronminder kritisch NEN EN 1822-1 Testmethode voor HEPA en ULPA luchtfilters

WE SHARE THE KNOWLEDGE Vereniging Contamination Control Nederland

Een uitgave van VCCN, Vereniging Contamination Control Nederland Jaargang 32 editie 1-2019 REDACTIE Philip van Beek Arthur Lettinga Ruud Wolters REDACTIE COÖRDINATIE Verenigingsbureau VCCN Korenmolenlaan 4 | 3447 GG Woerden T 088-401 06 50 v.vangent@vccn.nl ADVERTENTIEVERKOOP Bel voor de tarieven naar 088-401 06 50 of bezoek www.vccn.nl LIDMAATSCHAP Persoonlijk lidmaatschap € 50.- per jaar (incl. btw) Bedrijfslidmaatschap € 225.- per jaar (excl. btw) FOTOVERANTWOORDING Archief VCCN VORMGEVING Bareminded www.bareminded.nl VERANTWOORDING De realisatie van C2MGZN is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden. COPYRIGHTS Behoudens uitzondering door de Wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht niets uit deze uitgave verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm, of in enige digitale, elektronische of optische of andere vorm, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.

38 30

Initial Cleanrooms Alles goed geregeld!

P

Totaalconcepten afgestemd op uw industrie en cleanroomklasse

P

Professionele reiniging en sterilisatie van uw cleanroomkleding, moppen, clogs en goggles

P

Uitgebreid assortiment cleanroom disposables, uitgiftekasten, reinigingssystemen en toebehoren

P P P P P P P

In-house stoomsterilisatie Gevalideerde service en processen Naleving van de hoogste kwaliteitseisen Maximale traceerbaarheid en controle Volledig geĂŻmplementeerd contingency plan Proactieve monitoring middels custom-made managementrapportages Eigen logistiek netwerk in de BeNeLux

Wij geven u graag advies tel. +31 (0)40 2621692! www.initial-cleanrooms.com

nze Ontdek o O7 nieuwe IS cleanroom

DE

OS

CO N

NE CT â&#x20AC;&#x201C;B

IU M

r

ESTE INNOVATIE C

GO ATE

AT OR

Te c h Aw a

OR

er

n NI

d

Win

2018

MAXIMALE MAXIMAAL VEILIGHEID RI

E

LA

B

Flow Bench De nieuwe standaard in Crossflow-techniek: W Maximale productbescherming W Maatwerkoplossing W Vervaardigd uit hoogwaardig RVS W Standaard uitvoerbaar met H13, H14 of U15 filter

Laminair Downflow Techniek

De standaard voor de veilige werkplek W Geen belemmeringen, maximale bewegingsvrijheid W Perfecte monitoring van de procesparameters W Volledig gedocumenteerd: QP, QMP, DQ, FAT, SAT, IQ & OQ

Ervaar in 2 minuten de meerwaarde van de innovatieve DENIOS Connect technologie. Of ga voor meer informatie naar www.denios.nl of bel ons : +31 172 - 50 64 66 | : +32 3 - 312 00 87