Kennismaken met het werkveld kinderopvang
COLOFON
Deze kennispocket is een uitgave van VBJK, centrum voor Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge kinderen. VBJK is een onderzoeks- en innovatiecentrum met meer dan dertig jaar ervaring in de sector van kinderopvang voor baby’s en peuters en schoolgaande kinderen, kleuteronderwijs en preventieve gezinsondersteuning.
referentie
Van der Mespel, S. (2024).
Kennispocket: kennismaken met het werkveld kinderopvang. Gent: VBJK. foto’s
Caroline Boudry
illustratie cover Elise Vandeplancke
eindredacteur
Wouter Bulckaert, Mike De Cloedt
vormgeving
Katrien Annys, jacques.gent
drukkerij
Mirto Print – Graphius
Inhoud
Inleiding 4
DEEL I – ORIËNTATIE
1. De job van kinderbegeleider 6
1.1. Gezocht: kinderbegeleiders 6
1.2. De belangrijkste job ter wereld 7
1.3. De basiscompetenties van een kinderbegeleider 8
1.4. Andere kinderopvangjobs 9
2. Wat is kinderopvang? 10
2.1. Kinderopvang voor baby’s en peuters 10
2.1.1. Verschillende kinderopvangvormen 10
2.1.2. De opdrachten van kinderopvang voor baby’s en peuters 16
2.1.3. Organisatie en regelgeving 21
2.1.4. MeMoQ: kwaliteit in de kinderopvang 25
2.2. Buitenschoolse opvang en activiteiten voor schoolgaande kinderen 31
2.2.1. Verschillende vormen van buitenschoolse opvang 31
2.2.2. Wat betekent de ‘A’ in BOA? 33
2.2.3. De opdracht van buitenschoolse opvang en activiteiten 33
2.2.4. Organisatie en regelgeving 36
2.2.5. Het inspiratiekader BOA 38
3. Bronnen 40
DEEL II – INSPIRATIE
De belangrijkste job ter wereld 42
Vernieuw, verdiep, leer bij 48
Coachen op de werkvloer 50
De pedagogische kwaliteit in kaart gebracht 51
Speel je mee? Goed idee! 55
De kracht van samenspelen en praten 57
Inleiding
De kinderopvang is een boeiende sector. Verschillende soorten kinderopvangorganisaties zetten zich in voor het welzijn en de ontplooiingskansen van jonge kinderen en hun families. In deze kennispocket maak je kennis met die sector.
In Oriëntatie verwerf je basiskennis over het werkveld kinderopvang. Je komt meer te weten over:
de job van kinderbegeleider;
kinderopvang voor baby’s en peuters;
– buitenschoolse opvang en activiteiten voor schoolgaande kinderen.
In Inspiratie lees je artikels met verhalen van en over organisaties en professionals die werken met jonge kinderen en ouders. Die verhalen brengen de basiskennis over de kinderopvangsector tot leven. Ze dagen je uit om na te denken over jezelf als toekomstige professional voor het jonge kind. Over welke organisatie en/of job wil jij graag meer weten? Wat zijn jouw talenten in het begeleiden van kinderen en gezinnen?
Na het doornemen van deze kennispocket heb je een antwoord op de volgende vragen:
– Wat zijn de basiscompetenties van een kinderbegeleider?
– Welke kinderopvangjobs bestaan er?
– Welke vormen van kinderopvang voor baby’s en peuters bestaan er?
– Wat zijn de opdrachten of functies van kinderopvang voor baby’s en peuters?
– Hoe is kinderopvang voor baby’s en peuters geregeld in Vlaanderen?
– Hoe maakt kinderopvang voor baby’s en peuters werk van kwaliteit?
– Welke vormen van buitenschoolse opvang bestaan er?
– Wat betekent BOA?
– Wat zijn de opdrachten of functies van buitenschoolse opvang en activiteiten?
– Hoe is buitenschoolse opvang en activiteiten geregeld in Vlaanderen?
– Hoe maakt buitenschoolse opvang en activiteiten werk van kwaliteit?
Oriëntatie DEEL 1
Pictogrammen in de kantlijn
P uitleg
p opdracht
g tip
LEES het Kindertijd -artikel De belangrijkste job ter wereld
Wat zijn jouw ideeën over de job van kinderbegeleider?
Wat lijkt jou leuk en minder leuk aan de job?
Waarom wil jij wel of niet werken als kinderbegeleider?
1. De job van kinderbegeleider
Dit deel geeft antwoord op de volgende vragen:
– Wat zijn de basiscompetenties van een kinderbegeleider?
– Welke kinderopvangjobs bestaan er?
Kernwoorden:
– kinderbegeleider
– vijftien basiscompetenties
– leidinggevende of verantwoordelijke
– pedagogisch coach – logistiek medewerker
1.1. Gezocht: kinderbegeleiders
In ons land (en in heel wat andere landen) zijn er kinderbegeleiders te weinig. Kinderopvangorganisaties zijn steeds op zoek naar medewerkers. Wie interesse heeft in het begeleiden van jonge kinderen, mag dus op beide oren slapen: werk verzekerd!
Recordaantal vacatures in de kinderopvang: stevenen we af op een crisis in de sector?
1.2. De belangrijkste job ter wereld
Kinderbegeleider is een belangrijke job. Je bent een belangrijke figuur in de eerste levensjaren van een kind. Dat is een periode waarin kinderen ontzettend snel ontwikkelen en heel veel leren. Dankzij jou krijgen kinderen de kans om zich volop te ontplooien. Wat bijzonder is aan kinderopvang, is dat kinderen er leven in groep. Kinderopvang is dus een minisamenleving waarin kinderen leren samenleven.
Ouders vertrouwen jou hun kind toe, het meest kostbare in hun leven. Dus ook voor de ouders ben je van ontzettend groot belang. Jij bent voor hen een belangrijke partner in het opvoeden van hun kind. Voor ouders ben je een grote steun.
Zonder kinderbegeleiders zou de samenleving trouwens vierkant draaien. Jij zorgt ervoor dat ouders kunnen solliciteren, een opleiding kunnen volgen, kunnen gaan werken of op een andere manier kunnen deelnemen aan de samenleving. Wist je dat je als kinderbegeleider er ook kan voor zorgen dat gezinnen die het moeilijk hebben, kansen krijgen om hun leven te verbeteren?
Het is duidelijk: de job van kinderbegeleider is niet te onderschatten. Kinderbegeleiders zijn professionals die beschikken over verschillende competenties
PEen competentie is een combinatie van kennis, vaardigheden en houding die je nodig hebt in je werk of in de samenleving.
pWat zijn volgens jou de taken van een kinderbegeleider?
Wat denk je dat een kinderbegeleider goed moet kennen en kunnen?
overzicht artikels
De belangrijkste job ter wereld
Kinderbegeleider is wellicht de belangrijkste job ter wereld. En de mooiste. Maar waarom doen kinderbegeleiders hun job zo graag? En waarom zijn ze er zo goed in?
Vernieuw, verdiep, leer bij
‘Ik school me al dertig jaar bij’, zegt zelfstandig onthaalouder Cathy Sevenans (De Kleine Wereldburger, Hove). Ze vernieuwt en verdiept nog elke dag haar visie.
Coachen op de werkvloer
Pauline Belet is een van de 54 pedagogisch coaches die dit jaar gestart zijn bij Mentes. Ze komen als extern coach binnen bij de gezinsopvang en groepsopvang baby’s en peuters uit de doelgroep van Mentes.
De pedagogische kwaliteit in kaart gebracht
Op basis van observaties in 400 locaties in Vlaanderen en Brussel kan Kind en Gezin (agentschap Opgroeien) conclusies trekken over de pedagogische kwaliteit ervan. Onderzoekers vertellen over hun observaties en hoe professionals de uitdagingen kunnen aanpakken.
Speel je mee? Goed idee!
Muziek over het hele terrein, dansende en huppelende kinderen, en de hele leiding verkleed op het podium: ‘Hey jij, speel je mee?’ Enthousiast joelt het kinderkoor: ‘Ja, dat is een goed idee!’ Speelpleinwerking is springlevend.
De
kracht van samenspelen en praten
In Rumst organiseert het Huis van het Kind tweemaal in de maand een Speelbabbel voor jonge kinderen en hun ouders. Tijdens die spel- en ontmoetingsmomenten kunnen ouders en kinderen samenspelen met andere kinderen. Ook ontmoeting met andere ouders staat centraal. Wat maakt een spel- en ontmoetingsplaats zo waardevol?
Inspiratie DEEL 2
‘Zo mooi om te zien hoeveel dynamiek, engagement en kracht kinderbegeleiders uitstralen’
De belangrijkste job ter wereld
Kinderbegeleider is wellicht de belangrijkste job ter wereld.
En de mooiste. Maar waarom doen kinderbegeleiders hun job zo graag? En waarom zijn ze er zo goed in?
tekst
WOUTER BULCKAERT
EN HESTER HULPIA
illustraties
WATCHARITA AROON
‘Je
helpt kinderen groeien’
Heidi Surdiacourt
kinderdagverblijf arion , sint - jans - molenbeek
‘Ik werk graag met de allerjongsten. Ik kan echt mezelf zijn in mijn job: blij zijn, zotjes doen, met hen spelen, hen troosten als ze verdrietig zijn. Maar kinderopvang is nog zoveel meer. Je helpt kinderen groeien, zich ontwikkelen, groot worden. Als ze baby zijn, help je hen met bewegen, zich omrollen, omschakelen van flesvoeding naar patatjes, naar fruitpap. Je begeleidt hen bij hun eerste pasjes, helpt hen omgaan met speelgoed. En dat doe je als opvoeder allemaal samen met de ouders. Je hebt zo een belangrijke rol in het leven van het kind.
Kindertijd vraagt het hen zelf. Hester
Hulpia (VBJK) kadert hun verhalen vanuit het pedagogisch raamwerk.
Als kinderbegeleider zorg je tegelijkertijd voor elk kind individueel én voor de volledige groep. Zo kan je één baby eten geven, en ondertussen een liedje zingen voor de hele groep. Dan is de baby blij, maar ook de hele groep daarrond vindt dat leuk. Je bent ook creatief met de kinderen bezig. We blijven groeien in onze job, we scholen ons bij, leren van de kinderen en ook van de stagiaires.
Hester over Heidi
‘Heidi geeft mooi de essentie van kinderopvang aan: de kinderen mee helpen opvoeden. Inspelen op hun basisbehoeften, hen rijke ontwikkelingskansen bieden, zorgen voor een sfeer van positieve sociale relaties in de groep. Want je kijkt niet enkel naar wat het kind nodig heeft, maar ook naar hoe het zich verbindt tot andere kinderen. Als begeleider zorg je ervoor dat kinderen met elkaar spelen, samen ontdekken. Dat kan alleen als je zeer dicht bij de kinderen staat, en tegelijkertijd ook even een stap achteruit doet, en jezelf dus niet in het middelpunt zet, maar wel het kind centraal stelt.’
Die tonen ons nieuwe, interessante activiteiten, die we daarna opnemen in onze werking. Ze steken veel op van ons, maar wij ook van hen.
We zijn als begeleiders in ons team erg goed op elkaar ingespeeld. De kinderen voelen die positieve sfeer, en daarom zijn ze hier ook erg graag. En de ouders voelen dat ook, ze hebben veel vertrouwen in ons. Ze weten dat hun kinderen hier zichzelf mogen zijn. Tegelijkertijd stellen we ook grenzen. We leren de kinderen hoe zich in een groep te gedragen, rekening te houden met de andere kinderen. En we observeren de kinderen voortdurend. Zo weten we wat elk kind nodig heeft, waarom het zich zo gedraagt, en hoe we daarop kunnen inspelen.
Elke kind is anders, en ook elke dag is hier anders. Dat zorgt niet voor stress of haast. Integendeel, wat vandaag niet lukt, doen we morgen wel. Kinderen zijn geen papierwerk dat de volgende dag af moet zijn. Zolang ze zich hier maar goed voelen en zich amuseren.’
‘Teamwork
met de ouders’
Karen Verbeyst gezinsopvang ji ff ejaf, grimbergen
‘Als onthaalouder vind ik het contact met het gezin erg belangrijk. Zo heb ik een Instagrampagina waar de grootouders van de kinderen de grootste fans van zijn. In coronatijden zien ze hun kleinkinderen veel minder. Grootouders weten niet altijd zo goed hoe het er in de opvang aan toegaat, maar ze zijn daar wel benieuwd naar. Daarom speel ik extra op hen in op Instagram, zodat ze connectie houden, mee zijn met het leven, met het verhaal van hun kleinkinderen. En dat appreciëren ze enorm. Ze zien er elke dag de kinderen spelen, eten, stappen, een verhaaltje lezen, in grappige situaties belanden. De reacties van de kinderen kan je immers niet zo makkelijk neerschrijven in een heen enweerboekje.
Als onthaalouder help ik mee het kind opvoeden. Maar ook al heb ik zelf twee volwassen dochters,
Hester over Karen
‘Als kinderbegeleider erkent en waardeert
Karen het gezin als partner in de opvoeding: samen geven ze de opvoeding gestalte. Karen bouwt een vertrouwensrelatie uit met de gezinnen. Door in gesprek te gaan met de ouders toont ze respect voor hen, en daardoor respecteren zij haar ook.
Karen heeft ook een ondersteunende rol naar de ouders. Kinderbegeleiders zijn vaak het eerste aanspreekpunt voor ouders, waar ze terecht kunnen met hun vragen en zorgen. Samen met de ouders geeft ze de opvoeding gestalte. Die wederkerige relatie zorgt ervoor dat het kind ten volle tot ontwikkeling kan komen. En hoe fijn is het dat ze als onthaalouder meegaat naar school en zo mee zorgt voor een warme overgang naar de kleuterklas!’
ik heb niet de ideale opvoeding in pacht. Ik leer nog elke dag bij. Ik probeer de waarden en normen van de gezinnen mee te geven aan hun kinderen. Dat is teamwork, samen met de ouders. Maar ik ben niet hun tweede mama. Ik voed hen wel op in samenwerking met hun ouders, van wie ik de eigen kijk op de opvoeding respecteer.
De overvloed aan info op sociale media, boeken over opvoeding, slaapcoaches, eetcoaches … maakt opvoeden voor ouders soms erg stressvol. Dus ondersteun ik hen door hen gerust te stellen: het ideale kind uit de boekjes bestaat niet. Slaapt hun kindje nog niet door? Dat komt uiteindelijk wel goed. Die van mij maken me ook nog wakker midden in de nacht, omdat er een dikke spin in hun kamer zit (lacht). Dat is het leven van een ouder, hé.
Wat we als begeleider tijdens die eerste levensjaren voor dat kind kunnen betekenen, wat een kind allemaal meemaakt, dat is ongelooflijk. Als een kind op school begint, geef ik daarom ook een brief mee voor de kleuteronderwijzer. Daarin beschrijf ik hoe ik het kind heb ervaren. Zo heb ik ook veel contact met de kleuteronderwijzers, want die sturen dan een mail terug. Ik draai soms een uur of twee mee in de klas. Want zorg en leren, dat gebeurt zowel in de kinderopvang als in de kleuterklas.’