SPUI 32 by UvA Alumni

SPUI Uva alumni magazine 01 / 2010

UVA EN VU WINNEN BIJ MEER SAMENWERKING karel van der Toorn

p 10

ZWAARTEKRACHT VOLGENS VERLINDE

p 24

GIOVANCA succesvolle zangeres met doctoraal pedagogiek

ARNOUD BOOT: crisis is symptoom

p 28

02 iNhOUD

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

P 04

P 10

Het gesprek

HooFdzaak

een gedeelde passie voor de zelfkant

uva en vu al lang geen ajax-Feyenoord meer

drie kritische straatpioniers met een academische achtergrond die amsterdamse daklozen bijstaan. psychiater Jules tielens, daklozendokter igor van laere en verslavingsdeskundige ewald Witteveen schetsen een hopeloos beeld van falende hulpverlening, nietszeggende consultants en verstikkende marktwerking. ‘de zorg verkeert in een schijnwerkelijkheid; men is het pad echt wel kwijt.’

de uva en de vu doen steeds meer samen. een ‘Harvard aan de amstel’ is weliswaar nog een verre toekomstdroom, maar intussen valt met de gecombineerde expertise van de twee amsterdamse universiteiten op veel terreinen iets te winnen. Het succesvolle, recent gestarte amsterdam university college is nog maar het eerste begin.

P 03 kom ook!

Harry starren wijst op de universiteitsdag 2010

P 04

HET GESPREK

giovanca: ‘als ik Jongeren zelFvertrouWen kan geven, HeB ik als zangeres-pedagoog miJn droom vervuld’ – P 18

P 08 de studie

studentassistenten cisca griffioen en richard evers

P 13 post

diederik verbeek vanaf Haïti

P 16 Fokke & sukke tussen de duoschrijvers

P 17 de uva in BeWeging P 20 kalender P 23 proeFscHriFt

P 14 loopBaan

corpsmeiden en don Quichotten: duoschrijver worden aan de uva Jacqueline Hoefnagels werkt als tekstschrijver en eindredacteur, santje kramer is televisie- en campagnemaker. samen schrijven zij onder meer columns en publiceerden zij drie romans. robbert-Jan Henkes en erik Bindervoet begonnen tijdens de studie het tijdschrift platforum. daarna schreven zij gezamenlijk in diverse periodieken, vertaalden onder meer James Joyce en publiceerden samen diverse romans.

maria nybondas onderzocht command responsibility voor civiele leiders

P 26 WetenscHap kort nieuws

P 31 personalia P 32 overledenen

P 35 amsterdams

universiteitsFonds

P 36 amsterdamse

universiteits-vereniging Blijf verbonden

P 33 in memoriam

P 37 auv-kringen

P 34 uva-gescHiedenis

P 38 alumnivaria

dorine ratulangie

de promotieplaat als kunstwerk

nieuw: ouder-kindprogramma op universiteitsdag

P 14 loopBaan

P 24 WetenscHap

snaartheoreticus erik verlinde de nieuwe einstein? als hoogleraar theoretische fysica erik verlinde erin slaagt zijn idee dat zwaartekracht geen fundamentele kracht is in ons universum uit te werken tot een theorie, betekent dat een fundamentele ommezwaai in ons denken over de wereld en haar ontstaansgeschiedenis. ‘Het is als een jongensdroom die uitkomt.’

universiteitsdag 2010 www.uva-alumni.nl / universiteitsdag

www

alumnicommunity

p 38

P 28

colofon

•

essaY arnoud Boot

Uitgever Alumnirelaties en Universiteitsfonds UvA

Financiële crisis symptoom van maatschappelijke onbalans

Redactie Albert goutbeek (hoofdredacteur a.i.), Margreet korsten, Daan Meijer, Carolyn wever

de financiële crisis staat niet op zichzelf maar is symptoom van een groter maatschappelijk gebeuren, constateert econoom arnoud Boot. mede door de informatietechnologie, die ‘alles’ permanent veranderbaar en verhandelbaar maakt, vertoont de economie een steeds grotere dynamiek. Footloose kapitalisme, grote wispelturigheid en een gebrek aan vastigheid en cohesie dreigen. er is dus veel meer aan de hand dan een financiële crisis alleen.

uNIVersITeITsdAG 2010: kOm OOk!

column

toch nog goed gekomen met leraarsgezin Janneke Jonkman debuteerde tijdens haar studie nederlands als schrijfster. intussen bleef haar vader haar aanmoedigen om voor het onderwijs te kiezen. dat was níets voor haar, dacht ze. tot Jonkman na het verschijnen van haar inmiddels vierde roman voor de klas belandde. Het voelde alsof ze nooit anders had gedaan, zo leuk vond ze het.

P 34 uVa-Geschiedenis

de studie

Redactieraad Frank Aarts, Frank van den Bosch, Jim Jansen, Astrid helstone, Nienke van den hoek, tineke Jong, Marjolein Lever, ron plattel, ton smit, ger wieberdink, Fione Zonneveld

Harry Starren, voorzitter AUV

P 39

P 08

Bij software is het gebruikelijk. een update. een service die je pakket fris houdt en zorgt dat het pakket opgewassen blijft tegen zijn taken. ik verwar het zelf wel eens met een upgrade. Het is een update. de universiteitsdag is de update van de uva. de offl ine versie. Je laten bijpraten. langskomen bij de alma mater om oud-studiegenoten en -docenten te ontmoeten, nieuwe kennis te verwerven en een dagje amsterdam te doen. de universiteitsdag is wat de parade is voor het theaterleven. of wat het preuvenement is voor de restaurantfanaat. op zaterdag 12 juni opent eveline crone, bijzonder hoogleraar neurocognitieve en affectieve ontwikkeling in de adolescentie aan de uva, de dag in de aula. ik vermoed dat vooral ouders van puberende kinderen alle reden hebben om te komen luisteren, maar de rede van crone zal interessant zijn voor iedereen die ooit puber is geweest en met terugwerkende kracht wil begrijpen wat er toen gaande was. de talentvolle zangeres giovanca treedt op en ’s middags is er een kennisfestival met colleges en debatten, alsook een grote voedsel & Film Quiz door louise o. Fresco, universiteitshoogleraar grondslagen van duurzame ontwikkeling in internationaal perspectief – afgelopen najaar verzorgde zij op de auv-dag de openingslezing. Wetenschappers en alumni dragen bij en delen hun kennis, ervaring en enthousiasme voor hun vak. Wie rust zoekt, kan deze dag beter mijden, want ook dit jaar worden meer dan duizend mensen verwacht. de belangstelling is waarschijnlijk groter dan het aantal plaatsen, dus wie wil komen, moet er op tijd bij zijn. de universiteitsdag is het topje van de ijsberg. Het is de toogdag van alumni die elkaar op steeds meer manieren ook online kunnen ontmoeten. Bijvoorbeeld door hun profiel in te voeren in de digitale uva-community op www.uva-alumni.nl, zichzelf vindbaar te maken en naar elkaar op zoek te gaan. of door zich als lid van de amsterdamse universiteits-vereniging aan te sluiten bij een van de opleidingsgerichte kringen en via de website op de hoogte te blijven. en via spui wordt iedereen geïnformeerd. dit magazine wil de verbinding onderhouden tussen afgestudeerden en de wetenschapsbeoefening aan de uva: het informeert over ontwikkelingen aan de universiteit en kondigt evenementen aan. de kalender is mijn persoonlijke favoriet. lezingen, debatten, tentoonstellingen. vingerwijzingen om van de vruchten van de wetenschap en de stad te genieten. de universiteit als een culturele kracht. zo ontstaat de wonderlijke rijkdom van de metropool: de theaterstukken, de fi lms, de concerten, de lezingen, de debatten en tentoonstellingen die van de hoofdstad een mer à boire maken. een bron van inspiratie. daarin is de universiteitsdag op 12 juni een niet te missen gebeurtenis. met het officiële, wat plechtstatige begin in de lutherse kerk, het informelere festival in de middag en de ontspannen borrel op het eind. dan blijft er nog een hele avond over. een zonnige zaterdag in een zomerse stad. Het programma is prachtig. maar wees er op tijd bij. Harry starren (politicologie / Bestuurskunde 1985) is voorzitter van de amsterdamse Universiteits-Vereniging.

Ontwerp, realisatie & beeldredactie Mattmo Fotografie peter Boer, hollandse hoogte, paul Levitton, Jeroen Oerlemans, Jeroen van pelt, Yamandu roos (coverfoto giovanca), Frank ruiter, Fleur speet Druk thieme rotatie Aan dit nummer werkten verder mee Floor Boon (wetenschapsredacteur), Arnoud w.A. Boot, peter Brusse, Lea Dyer (redactieassistentie), Bastiaan geleijnse, rob hartgers, Jorn hövels, Janneke Jonkman, inge klinkers (eindredactie), John stuart reid, Marion rhoen, Marike van roon, Fleur speet, harry starren, JeanMarc van tol, Diederik Verbeek. De wetenschapsrubrieken in spUi komen tot stand i.s.m. Folia, weekblad voor de Universiteit van Amsterdam. Reacties spUi, Alumnirelaties en Universiteitsfonds UvA, postbus 94325, 1090 gh Amsterdam. e-mail: SPUI @uva.nl, issN 667-939X De redactie heeft ernaar gestreefd de rechthebbenden van de foto’s te achterhalen. Degenen die desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot Alumnirelaties en Universiteitsfonds UvA. SPUI is een magazine voor, door en over alumni van de Universiteit van Amsterdam. SPUI verschijnt drie keer per jaar in een oplage van 80.000 exemplaren en wordt toegezonden aan alle alumni van de UvA (van wie het adres bekend is) en aan medewerkers van de UvA.

04 het gesprek tekst • Jorn hövels communicatiewetenschap 2003 beeld • John lambrichts, hollandse hoogte

wiJ delen een passie voor de zelFkant

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

Als hulpverleners van Amsterdamse daklozen staan straatpsychiater Jules Tielens, daklozendokter en GGDarts Igor van Laere en GGD-onderzoeker Ewald Witteveen dagelijks met de voeten in de klei. Alle drie werken ze vanuit een academische achtergrond – twee van hen promoveerden – en een geheel eigen visie.

Tielens publiceerde onlangs het handboek Bemoeizorg; Van Laere pleit in zijn recente proefschrift voor een Sociaal Medische Monitor waarmee hulpverleners kwetsbare mensen kunnen opsporen om te voorkomen dat zij dakloos raken; en Witteveen interviewde voor zijn promotieonderzoek honderd verslaafde daklozen om met hun aanbevelingen de hulpverlening te kunnen verbeteren. Drie kritische straatpioniers in gesprek: over de verstikkende marktwerking, falende hulpverlening, nietszeggende consultants, en hun gedeelde passie voor de zelfkant. Werken op straat, hoe houden jullie dat vol?

Tielens: ‘Lange nachten, drugs en rock & roll, daarvan

heb ik altijd gehouden. Ik voel me aangetrokken tot de zelfkant en het straatleven is tenminste straight, prettig direct. Ik pas ervoor mensen te behandelen die altijd zeuren over kleine problemen. Je zag ze veel op mijn psychiateropleiding. “Maak een voetreis naar Santiago de Compostela”, zei ik vaak. “Dan weet je waar het leven over gaat en hoeven we dit gesprek niet te voeren.” Echt leed, zoals dat van dakloze, psychotische patiënten, daarvoor heb ik wel het geduld. Het geeft bovendien voldoening te zien dat een patiënt die je ooit laveloos uit zijn halfgezonken grachtbootje moest sleuren eindelijk een eigen woning heeft.’

Van Laere: ‘Op straat hoef ik nooit de schone schijn op te

houden, ik kan er mezelf zijn. Voor ik bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) terechtkwam, wilde ik internist worden – “de slimste dokter” – maar toen ik in het ziekenhuis werkte, merkte ik dat ik vooral ook wilde weten wáár de mens dan ziek wordt. Ook ik voel me aangetrokken tot de zelfkant. Tijdens mijn studie heb ik veel gereisd. Als een junk die in een vreemde omgeving binnen tien minuten weet waar hij zijn dope moet halen, liep ik in no time door de sloppenwijken van de steden die ik bezocht. Daarbij kom ik uit een artsengezin en heb ik een nostalgisch beeld van de plattelandsdokter. Ik ken mijn patiënten, ik voel me een plattelandsdokter in Amsterdam.’

wordt niet op toegezien. Het is een laffe schijnoplossing.’ Witteveen: ‘De registratieplicht is toch ingevoerd om de

marktwerking te stimuleren.’ Tielens: ‘Ik heb niets tegen marktwerking als dat de con-

currentie bevordert; als ik mijn patiënten zou verliezen aan een collega-psychiater omdat die hen beter behandelt. Maar dat is niet aan de orde. Uren zit ik achter de computer en kan in die tijd geen patiënten zien. Voor het stimuleren van zorgkwaliteit en concurrentie moet je bekwame mensen aanstellen die regelmatig komen kijken hoe het gaat, als een “keuringsdienst van waren”. En dat moet consequenties hebben: de psychiater moet ophoepelen als hij er niets van terechtbrengt.’

Witteveen: ‘Als GGD-onderzoeker kwam ik voor het eerst

in aanraking met verslaafden. Er ging een wereld voor mij open die ik graag wilde begrijpen. Ik woonde jaren op de Wallen, zat er graag in de kroeg. Drinken, roken; ik heb iets met die roes.’ Vrije jongens – hulpverleners-oude-stijl – maar met een toenemende registratieplicht.

Tielens: ‘De registratieplicht is de grootste misvatting van

deze tijd. Men wil weten wat je doet, gedurende hoeveel uur en waar. Maar wat je invult, dat maakt ze niets uit. Daar

Witteveen: ‘Controle op de kwaliteit moet er wel zijn, want

er zijn zoveel waardeloze interventies.’ Van Laere: ‘Door de registratiedrift gaat de “vriendschap” in

de zorg verloren. Laat me dat uitleggen: onze patiënten kunnen niet voor zichzelf opkomen en raken verdwaald in al die sociale en medische hulploketten. De hulpvraag moet daarom van de hulpverlener komen: ik verzamel de patiëntgegevens, stel het probleem vast en moet weten bij wie ik aanklop om het op te lossen. Soms schakel je een arts in, een andere keer een maatschappelijk werker of de schuldsanering. >

06 het gesprek Voor het overzicht moeten hulpverleners inzicht hebben in alle problemen die kunnen spelen. Daarom moet geïnvesteerd worden in het onderwijzen van hulpverleners. Met die “vriendschap” bedoel ik dat hulpverleners hun collega’s moeten kennen, ze moeten weten wat er in de zorg te koop is. Het probleem is dat we elkaar, sinds de invoering van de registratieplicht, nauwelijks meer zien.’ Uit het promotieonderzoek van Witteveen blijkt dat veel jonge crackverslaafden zich niet laten helpen.

Witteveen: ‘We moeten meer uit de kast halen om die

“nieuwe groep” verslaafden voor ons te winnen. Methadon helpt bij hen niet en voor crackverslaving is nog geen medicijn ontwikkeld. We moeten ze verleiden zich te laten helpen, door in de basisbehoeften te voorzien: geld, wonen, werk en een paspoort. Vooral niet zo moeilijk doen: als daaraan is voldaan, komt de rest vanzelf.’ Tielens: ‘Klopt, beter onderhandelen dan behandelen. Want

met crack vergeten die jongeren voor even hun ellende, daar moet je iets tegenover stellen. Maar de verslavingszorg loopt hierin vijftien jaar achter. Vroeger zei de reguliere psychiatrie ook: “Komt de patiënt niet naar kantoor, dan is hij ongemotiveerd en kunnen we niets doen.” Er kwam niets van de grond, want als je in een psychose denkt dat je Jezus bent, wil je niet geholpen worden. Inmiddels hebben we van alles bedacht, maar waar trek je de grenzen?

Daarover gaat mijn boek Bemoeizorg. En of je nu een psychose hebt of aan de heavy drugs bent, je blijft doorjakkeren op hetzelfde idee. Je moet patiënten daaruit loswrikken, en dat doe je inderdaad met woningen en werk. Maar wel betaald werk, niet dat sukkelige vrijwilligerswerk. Want wil je mensen debiliseren, stuur ze dan naar een Dagactiviteiten Centrum. Uitzonderingen daargelaten. Brouwerij De Prael en restaurant Freud, bijvoorbeeld, hebben iets te bieden en stellen ook eisen aan hun werknemers. Terecht, want je hoeft psychiatrische patiënten niet voor honderd procent af te keuren, er mag best dwang zijn. Psychiatrische patiënten moet je stimuleren.’

spui 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

Van Laere: ‘We vergeten preventie. Zo bestaat er vanuit de

jeugdzorg geen enkel deugdelijk onderzoek waarin kwetsbare schooljongeren langdurig, bijvoorbeeld tien jaar, worden gevolgd om een risicoprofiel – sociale monitor – te kunnen maken voor verslaving en dakloos worden. Preventie is iets voor gezondheidswetenschappers, de arts komt altijd als het te laat is. We moeten met leraren en jongeren op school praten. Maar zolang we vastzitten in hokjes, in niet-passende “diagnose-behandelingcombinaties”, lukt dat niet.’ Wat moet er veranderen?

Van Laere: ‘Bekwame hulpverleners moeten een vrije Witteveen: ‘In projecten als Streetforce en Streetcorner

houden verslaafde jongeren – betaald – de stad schoon. Zinvol werk, maar hiervoor gelden weer allerlei regels. Zo wordt hun loon gedeeltelijk betaald door de Sociale Dienst; als je een UWV-uitkering hebt, mag je niet meedoen. Doodzonde, want die jongeren willen graag werken.’ Tielens: ‘En een uur van de straat, is een uur van de dope.

We moeten modern denken, de truttigheid moet eraf. Ik ben voor entrepreneurs in de zorg; praat met ondernemers en werkgevers over wat we voor elkaar kunnen betekenen. Soms is de grens bereikt, dan neem je iemand gedwongen op. Of dat ook voor verslaafden werkt, moet blijken. Als iemand doordraaft in scoren kun je wel een goed gesprek voeren, maar zodra hij weer buiten staat, is het opnieuw scoren, scoren, scoren.’

werkrol krijgen, ze moeten zelf kunnen bepalen wat ze doen en waar ze dat doen. Ik pleit voor een baas in de zorg: een arts met een signaleringstaak die als een regisseur de hulpvraag in kaart brengt en passende hulpverlening inschakelt. Dat moet een bekwaam iemand zijn: stuur je beste man of vrouw naar probleemgezinnen, en geen stagiair of coassistent. Die moeten met hen mee om het vak te leren.’ Witteveen: ‘Er is veel kritiek op de jeugdzorg, vind ik,

maar de beste mensen zouden inderdaad in de frontlinie moeten staan.’ Van Laere: ‘En op bezoek bij die probleemfamilies moeten

ze zich dan opstellen als een vertrouwenspersoon; niet als hulpverlener of controleur. Nederland telt ongeveer vijfduizend bedrijfsartsen en sociale verzekeringsartsen. Die artsen wil ik graag actiever zien in de zorg. Maar de insteek in dit land is: zolang er maar zo min mogelijk aan uitkeringen wordt uitgekeerd, terwijl de mens daarmee niet is geholpen.’ Tielens: ‘Wat betreft de frontlinie: in GGZ-instellingen

‘Ik voel me net een plattelandsdokter in Amsterdam’

(Geestelijke Gezondheidszorg) heb je de beleidspsychiater. Als je een goede behandelaar bent, moet je beleid uitzetten; het management in. Wat een onzin! Hoeveel psychiaters er geen patiënten zien, het is om woedend van te worden. Wanneer je als patiënt acuut in een psychiatrische inrichting wordt opgenomen, zie je de jongste assistent-psychiater. Die zie je dan nog eens en nog eens. Dan zie je één keer de psychiater en dat was dan je opname. Maar dat komt ook doordat veel psychiaters agressiegeremd zijn.’ Agressiegeremd?

Tielens: ‘Zware problemen – de shit – daarvan willen ze beeld • Joost van den Broek, Hollandse Hoogte

ver weg blijven. Liever een vergadering hier en een stuurgroepje daar. Je hebt de jonge lichting, maar ook die wordt al snel gecorrumpeerd: “Jij bent zo goed, jij krijgt een beleidsfunctie.” Het is ook de cultuur. Wil je veel verdienen, dan word je manager. Neem een voorbeeld aan de somatische zorg: een goede specialist opereert, in plaats van anderen te vertellen hoe ze moeten opereren. Er bestaat geen beloningssysteem voor goed klinisch werk. Of ik nu blunder of presteer, elke maand krijg ik netjes mijn geld. Igor, is dat jou wel eens gevraagd: “Van Laere, wat jij nu aan het doen bent, klopt dat eigenlijk wel?” Of: “We zijn zo tevreden, we doen er een periodiek bij?”’ Van Laere: ‘Nog nooit.’ Tielens: ‘Laten we witte lijsten invoeren met fantastische

dokters en zwarte lijsten met blunderaars.’ Uit een recent rapport van de Algemene Rekenkamer blijkt dat er de afgelopen jaren veel meer inloophuizen en daklozenpensions bij zijn gekomen.

Van Laere: ‘Prachtig dat ze alle zwerfjongeren en volwassen

daklozen onderdak willen bieden, maar moeten we trots

07 beeld • Jeroen van Pelt

in beeld

zijn omdat we van duizend naar vijfduizend opvangplekken zijn gegaan? Die ontelbare rapporten, beleidsstukken en visiedocumenten, het getuigt van visie als er meer aandacht wordt besteed aan het onderwijs van de hulpverleners, aan het hulpverleningsproces en aan het wetenschappelijk onderzoek dat in kaart brengt of we de dingen die we doen ook goed doen.’ Zijn er ook punten waarop jullie het oneens zijn?

Witteveen: ‘Ik vind het allemaal wat ongenuanceerd. Wat

Igor zegt, ergert me, alsof elk beleidsplan zo de prullenbak in kan. Er wordt ook goed beleid uitgezet.’ Tielens: ‘Zoals? De vraag is waarop je je tijd, geld en energie

inzet. Ik wens aan geen enkele beleidscommissie meer deel te nemen en ik daag iedereen uit mij één praktijkvoorbeeld te geven van een beleidscommissie waaruit iets fantastisch is gerold. Er zijn wel goede projecten, zoals ons rehabilitatieteam, maar die worden meestal gedragen door een of twee gedreven mensen. En die mensen moet je meer ruimte geven. Heb je het goed gedaan? Mooi, dan krijg je er de volgende keer een miljoen euro bij.’

A B C

Ewald Witteveen Igor van Laere Jules Tielens

‘De registratieplicht is de grootste misvatting van deze tijd’

Van Laere : ‘En wat minder geld naar adviesbureaus en con-

sultants graag. Want de kennis en ervaring liggen voor het oprapen bij de mensen die het werk doen.’ Tielens: ‘Wij gooien die consultants tegenwoordig met kop

en kont de deur uit: “Ga maar weg, we willen niet met jou praten.” Het echte probleem ligt bij het management: dat weet niet wat het moet doen; dan maar weer een fusie of een consultant inschakelen. Dat je moet constateren dat je als vakman de helft verdient van zo’n figuur, daar word ik een beetje verdrietig van. Alle consultants moeten eruit, allemaal. En managers die niet presteren, vliegen er ook uit. Want als ik een ernstige fout maak, sta ik voor het Medisch Tuchtcollege, maar als het bestuur blundert, gebeurt er niets.’ Jullie schetsen een hopeloos beeld.

Tielens: ‘De zorg verkeert in een schijnwerkelijkheid: in-

houdelijke kwaliteitsproblemen worden opgelost door aan de bestaande inhoud een nieuwe vorm te geven. Men is het pad echt wel kwijt hoor.’ •

Igor van Laere

Jules Tielens

Ewald Witteveen

– 1965

– 1960

– 1954

ivlaere@gmail.com

Jules.Tielens@mentrum.nl

EWitteveen @ggd.amsterdam.nl

• 1988 Geneeskunde • 1995-2009 GGD Amsterdam, o.a. Ambulant Medisch Team dak- en thuislozen • 2000 Sociale geneeskunde, Netherlands School of Public Health Utrecht en Erasmus Medical Center Rotterdam • 2005-2007 bestuurslid Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde • 2007 medeoprichter European Network of Homeless Healthworkers • 2008 medeoprichter Doctors for Homeless Foundation • 2010 promotie Geneeskunde

• 1988 Geneeskunde • 1998-heden psychiater Bemoeizorgteam van GGZinstelling Arkin in Amsterdam (ambulante en outreachende begeleiding van psychotische dak- en thuislozen), trainingen in bemoeizorg • 1999-heden adviseur bij Ypsilon en Anoiksis • 1999 Ypsilon aanmoedigingsprijs • 2010 publicatie werk-leerboek Bemoeizorg

• 1980 diploma HBOV • 1980-1998 parttime verpleegkundige wijkverpleging/psychiatrie/algemeen ziekenhuis • 1997 Culturele antropologie en niet-westerse sociologie • 1999-heden GGD-onderzoeker, GGD Amsterdam • 2008 promotie Geneeskunde • 2009-heden onderzoek harddrugsgebruik, zelfmoord, recidive bij gedetineerden, alcoholmisbruik en overlast

08 de studie

spui 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

Ruiken aan de

tekst • Marion Rhoen Franse taalen letterkunde 1993 beeld • Frank Ruiter

Studentassistenten, vroeger kandidaatsassistenten geheten, telt de UvA er vele. De inhoud van de baan verschilt per studie. Maar overal geldt dat studenten daarmee de kans krijgen om de academische wereld wat grondiger te verkennen. Cisca Griffioen (1943, Geneeskunde) en Richard Evers (1987, Economie) doen verslag.

cisca.griffioen@gmail.com •1 963-1965 kandidaatsassistent bij Antropobiologie en Menselijke erfelijkheidsleer •1 968 artsexamen Geneeskunde •1 979-1986 wetenschappelijk medewerker en docent afdeling Anatomie en Embryologie, AMC •1 981 promotie: Groei van kinderen van 0-6 jaar op Marken •1 986-2004 universitair hoofddocent afdeling Anatomie en Embryologie, AMC •1 990-1996 voorzitter Vereniging van Nederlandse Vrouwelijke Artsen (VNVA) •1 997-2004 bestuurslid Onderwijsinstituut Geneeskunde, AMC

Cisca Griffioen

cisca griffioen

Cisca Griffioen – 1943

Het begin In 1963 wilde ik graag op kamers en daarvoor had ik geld nodig. Na mijn kandidaatsexamen werden er briefjes uitgedeeld om kandidaatsassistenten te vinden. Toen heb ik me aangemeld. Twintig uur per week betaalde 220 gulden per maand. Twee jaar heb ik het baantje gehad.

Kleren uit Ik gaf het practicum Antropobiologie. Studenten bekeken lichaamsbouw en -samenstelling. Je moest bijvoorbeeld elkaars ribben tellen. De meeste studenten waren ouder dan ik, maar op een podiumpje, met een wit jasje aan, heb je snel gezag. Er waren aparte jongens- en meisjesgroepen, want soms moesten de kleren uit. Maar het ondergoed bleef wel aan.

De baten Als kandidaatsassistent leerde je enorm veel van het vak dat je gaf. Lesgeven vond ik het allerleukste – of het nu aan groepjes van twaalf was of, zoals later, aan een zaal van driehonderd studenten. Je toehoorders voelen je plezier

in beeld van J.G.G. Borst A Spotprent door M.B.E. Nilant (1939) biochemie: B Practicum bepaling alcohol in het bloed (1962) Griffioen (zittend C Cisca vooraan, tweede van links) met haar dispuut (1963)

feilloos aan. Tandheelkundestudenten hebben me wel eens een bosje narcissen aangeboden. En ooit kreeg ik een mok met zo’n groot hart: I love my teacher, haha.

Beste studieplek Thuis. Ik zat in een groepje van vier studenten; we repeteerden samen op onze kamers. Daar kon je rustig met elkaar overleggen over de stof. Om de beurt namen we ook een thermosfles koffie mee naar college, want daar was niets te krijgen.

Favoriete college Interne geneeskunde van professor J.G.G. Borst senior (1902-1975, Geneeskunde 1927, promotie 1929). Hij nam altijd patiënten mee, dan moest je hun pols komen voelen. Hij drukte ons op het hart om van alle patiënten het aantal kleinkinderen te weten; dat was namelijk hun motivatie om behandeld te worden.

Stamkroeg Studentenvereniging Thomas had een vrouwenafdeling, RIA, waarvan ik lid was. Dispuutavonden hielden we thuis. Dus geen kroeglopen. We kletsten met elkaar, over hoe het met iedereen ging, onder het genot van koffie, thee en wijn.

Positief/negatief aan de UvA Positief: ik was erg blij met de verhuizing naar het AMC. Daardoor is de samenwerking enorm bevorderd. In het AMC heb ik mensen ontmoet die ik eerder alleen van telefonisch contact kende. Negatief: studenten stonden niet centraal in mijn studietijd. Het rooster zat rampzalig in elkaar. Ze lieten je rustig van Amsterdam-West naar Oost fietsen voor het volgende college. Later vond ik de reorganisaties vervelend. Die begonnen eind jaren zeventig; toen ik in 2004 met emeritaat ging, waren ze nog aan de gang.

essay arnoud Boot crisis als symptoom van maatschappelijke onbalans

universiteitsdag 2010 Boot over de crisis

p 38

p 28

e weTeNsChAp

Richard Evers richard evers

het begin de sectie Finance van de Faculteit economie en Bedrijfskunde stuurde een oproep rond waarop ik heb gereageerd. daarna ben ik gaan praten. er werd wel naar mijn cijferlijst gekeken. als je niet snapt wat je moet nakijken, schiet het niet op. Het salaris bedraagt ongeveer 600 euro per maand, voor twaalf uur werk per week.

kleren aan ik help bij het nakijken van tentamens, kijk cases na, ondersteun het secretariaat en houd inloopspreekuur. Wie niet tevreden is met zijn cijfer, kan dat bij mij komen bespreken. er is weinig contact tussen studenten en staf; zo’n spreekuur is een mogelijkheid om dat toch te hebben, al ben ik dan geen officiële docent.

richard evers – 1987 r.a.c.evers@uva.nl • september 2009-heden studentassistent sectie Finance, vakgroep economie • 2009 bachelor Organisatieeconomie en Finance, cum laude • 2009-heden tutor Finance voor studenten • 2009-heden medeorganisator room for Discussion, discussieplatform voor actuele economische thema’s aan de Faculteit economie en Bedrijfskunde

de baten

de studentassistenten. op het nakijken van tentamens hebben we veel invloed. ook doe ik dataonderzoek voor diverse docenten. daar gebeurt dus iets mee. ik schrijf er ook mijn scriptie over.

Het is leuk om achter de schermen van het wetenschappelijk bedrijf te kijken. te zien hoe groot de kloof is tussen wat docenten onderwijzen en wat zij daarbovenop nog weten. en wat ik niet had gedacht: de docenten laten veel over aan

beste studieplek in de bibliotheek van het economiegebouw zijn een paar vergaderruimten voor het bibliotheekpersoneel, op de tweede verdieping. daar kun je bijzonder rustig studeren. Het studierendement is dan veel hoger dan op een rumoerige plek – zoals bij mij thuis.

favoriete college Het basisvak Financiering, van arnoud Boot (promotie economie indiana university (vs) 1987). Hij weet wetenschap te koppelen aan de echte wereld, de dagelijkse praktijk. dat zie je niet veel: een vooraanstaand hoogleraar die wetenschappelijke thema’s in gewone taal kan verwoorden.

stamkroeg Het pakhuis in utrecht, een eet- en swingcafé. ik kom uit de buurt van utrecht, vandaar. in amsterdam ben ik een tijdje regelmatig naar pylades gegaan, de sociëteit van ssra aan de leidsegracht. daar was ik lid.

positief/negatief aan de uva positief: er kan hier veel. met een stel studenten economie zijn we bijvoorbeeld anderhalf jaar geleden room for discussion gestart, een discussieplatform voor actuele economische thema’s. Wekelijks hebben we een debat, met niet de minste sprekers. negatief: misschien is er te weinig begeleiding voor eerstejaars. vijftig tot zestig procent valt af. de gemiddelde student heeft weinig contact met docenten. en wat je doet, heeft soms geringe voeling met de praktijk. een stage binnen de studie lijkt me heel zinnig. •

‘pOsiTieF DaT We room for discussion KOnDen sTaRTen’ in beeld a Arnoud Boot op de bank van room for Discussion. Ook op de Universiteitsdag van 12 juni neemt hij deel aan een speciale editie van dit discussieplatform. B sociëteit van de ssrA aan de Leidsegracht

10 hoofdzaak

spui 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

universiteit van amsterdam www.uva.nl

vrije universiteit www.vu.nl

www

tekst • rob hartgers engelse taalen letterkunde 2003

de uva en de vu doen steeds Meer saMen. ‘als Je met ziJn tWeeËn in dezelFde Winkelstraat zit, is Het goed om te Weten op Welke punten Je elkaars concurrent Bent en Waar Je kunt samenWerken.’ er was een tijd dat het ondenkbaar leek, samenwerking tussen de vrije universiteit en de universiteit van amsterdam. de protestantse dromen van abraham kuyper en de wereldse ambities van het voormalige athenaeum illustre lagen ver uit elkaar. tot diep in de twintigste eeuw bleven de cultuurverschillen tussen de twee amsterdamse universiteiten en hun studenten groot. terwijl in de roerige jaren zestig en zeventig op de gemeente universiteit de revolutie werd uitgeroepen, bleef het bij de nakomelingen van de ‘kleine luyden’ in Buitenveldert vrij rustig. uit die tijd stamt waarschijnlijk ook de karikatuur van de uva als ‘rode’, chaotische universiteit, tegenover de vu als baken van orde en rust. regie de tijden zijn veranderd. de uva en de vu zijn uitgegroeid tot brede universiteiten met elk tienduizenden studenten. Beide scoren hoog op internationale ranglijsten. in de strijd om talent komt de concurrentie in toenemende mate uit het buitenland. in die context ligt samenwerking voor de hand, vindt uva-collegevoorzitter karel van der toorn: ‘iedere hoofdstad van enige allure heeft twee universiteiten. dat moet vooral zo blijven. de concurrentie houdt ons scherp. dat neemt niet weg dat we op veel terreinen iets kunnen winnen door samen te werken. Het amsterdam university college (auc) was er bijvoorbeeld nooit gekomen zonder die samenwerking.’ de toenadering tussen de uva en de vu is mede ingegeven door druk van buiten, geeft van der toorn toe: ‘de gemeente wil steeds vaker met twee universiteiten zakendoen. ook het regionale en (inter)nationale bedrijfsleven heeft geen boodschap aan lokale tegenstellingen.’ de lezing van van der toorn vindt weerklank bij zijn evenknie aan de vu, collegevoorzitter rené smit: ‘als je met zijn tweeën in dezelfde winkelstraat zit, is het goed om te weten op welke punten je elkaars concurrent bent en waar je kunt samenwerken. externe partijen vinden het interessant wanneer ze kunnen gebruikmaken van de gecombineerde expertise van twee universiteiten.’ een recent rapport van de organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (oeso) onderschrijft de noodzaak tot samenwerking tussen de amsterdamse universiteiten. volgens de oeso heeft amsterdam een enorm potentieel als internationaal ‘kenniscentrum’, maar dreigt dit verloren te gaan als er onderling niet meer wordt samengewerkt. er is behoefte aan regie, concluderen de rapporteurs streng.

eXcellentie geregisseerd of niet, op een aantal vlakken wordt succesvol samengewerkt tussen de uva en de vu. Het meest in het oog springende voorbeeld is het amsterdam university college, dat in september 2009 van start ging. Het auc is een ‘undergraduate’ college, gemodelleerd naar de amerikaanse liberal arts colleges. de studenten, van wie de helft afkomstig is uit het buitenland, volgen een intensief en bijzonder breed engelstalig onderwijsprogramma. ze wonen op de science park campus in de Watergraafsmeer, waar het auc in 2012 in zijn geheel naartoe zal verhuizen. op dit moment is het college gevestigd in een pand aan de plantage muidergracht. studenten van het auc ontvangen bij hun afstuderen een bul met daarop de namen van zowel de uva als de vu. ‘een unicum’, zegt auc-dean marijk van der Wende. ‘er is een wetswijziging aangenomen die joint degrees mogelijk maakt.’ van der Wende ziet in het auc een voorbeeld voor de rest van het universitaire onderwijs. ‘ons motto is “excellence

opstartproblemen verlopen. van der Wende: ‘alle studenten zijn enorm gemotiveerd. Wel hadden sommigen moeite met het verplichte vak logica, dat door universiteitshoogleraar Johan van Benthem wordt gegeven. daarom letten we volgend jaar bij de toelating scherper op de wiskundekennis van studenten.’ organisatorisch liep het volgens de trotse dean op rolletjes. de betrokkenheid van twee universiteiten leidde niet tot twisten of chaos. van der Wende: ‘de uva en de vu zijn al lang geen ajax-Feyenoord meer.’ verriJking ‘We gooien vierhonderd jaar universitaire geschiedenis de gracht in als we gaan samenwerken met de vu.’ deze hartenkreet van een verontruste uva-student was een van de meer radicale geluiden op een debatavond die de FnWistudentenpartij lieF begin februari organiseerde over de samenwerking tussen de uva en de vu. motto van de avond: ‘uva + vu = eenheidsworst?’ aanleiding was de

‘iedere HooFdstad van enige allure HeeFt tWee universiteiten – en dat moet vooral zo BliJven’ and diversity in a global city”. Bij ons geen discussie over koppen die boven het maaiveld uitsteken, excellentie is de standaard. een internationale oriëntatie is daarbij een noodzakelijke voorwaarde. in het wetenschappelijk onderzoek en het onderwijs op phd- en masterniveau is dat al langer vanzelfsprekend, maar in het bacheloronderwijs nog veel minder.’ Hoewel de auc-studenten op een campus wonen en een toegesneden onderwijsprogramma volgen, zijn zij niet geïsoleerd van de rest van de universitaire gemeenschap, verzekert van der Wende: ‘We vinden het juist belangrijk dat onze studenten leren om zich te bewegen binnen de twee grote researchuniversiteiten. ze doen bijvoorbeeld werk in de laboratoria van het amc en het vumc. vanaf het tweede jaar kunnen ze zich inschrijven voor de honoursvakken van de uva en de vu. omgekeerd kunnen honoursstudenten van de uva en de vu ook vakken volgen op het auc.’ Het eerste jaar van het auc is zonder noemenswaardige

oprichting van de amsterdam graduate school of sciences (agss), waarin vorig jaar alle bèta-masteropleidingen van de uva en de vu zijn ondergebracht. in totaal gaat het om 2.300 studenten, van wie er 750 afkomstig zijn van de uva. student natuurkunde en lid van de Facultaire studentenraad dorus stokhof was een van de organisatoren van het debat. samenwerking met de vu roept bij sommige uva-studenten emotionele reacties op, vertelt hij. ‘er zijn mensen die zeggen: “Wij willen niet samen met die amstelveners.” maar de meerderheid van de studenten denkt er genuanceerder over. vrijwel iedereen vindt het belangrijk dat de universiteiten hun eigen identiteit behouden, maar de meeste studenten zien ook de voordelen van samenwerking. de vu biedt opleidingen die de uva niet heeft, en omgekeerd. dat kan een verrijking zijn.’ voor stokhof staat voorop dat de samenwerking niet mag leiden tot massaler onderwijs. ‘de kleinschaligheid van de meeste bètaopleidingen is een voordeel. Het zou jammer

12 hOOFDZAAk zijn als dat verloren gaat. tegelijkertijd snap ik ook dat het onzin is om op tien kilometer afstand twee dezelfde opleidingen aan te bieden als daar maar zes studenten op afkomen.’ er moeten nog wel wat praktische problemen worden overwonnen, vertelt stokhof: ‘sommige uvastudenten kregen pas na een halfjaar toegang tot het computersysteem van de vu. ook het roosteren ging niet vlekkeloos. Het zijn toch twee bureaucratieën die samengevoegd moeten worden.’ ‘Founding dean’ Willem stiekema van de agss erkent dat er organisatorisch wat zaken recht gestreken moeten worden, maar benadrukt vooral de grote voordelen van een gezamenlijke graduate school: ‘studenten kunnen uit een breder palet van vakken en docenten kiezen, en voor docenten is het leuk om grotere groepen te hebben. daarnaast zijn er kostenvoordelen. apparatuur en practicaruimten kunnen we delen. de agss wil meer zijn dan een administratieve eenheid. er wordt gewerkt aan nieuwe gezamenlijke masters (zoals systeembiologie), honoursprogramma’s en cursussen academic skills en entrepreneurship, speciaal gericht op bèta’s.’ de agss zal zich steeds meer aan de buitenwereld presenteren als dé bèta graduate school van amsterdam. ‘voor buitenlandse studenten is het verschil tussen uva en vu

niet duidelijk’, legt stiekema uit. ‘die willen gewoon in amsterdam studeren.’ toch wil stiekema de samenwerking niet forceren: ‘Je moet de organisaties langzaam klaarstomen. We doen het stapje voor stapje. Het zou dom zijn om als een kip zonder kop de merken uva en vu weg te gooien.’ consortium Hersenaandoeningen vormen een van de grootste medische vraagstukken van de toekomst. de maatschappelijke, (psycho)sociale en economische belasting van de mens neemt zodanig toe dat de hersenen onder steeds grotere druk komen te staan. dankzij nieuwe neuroimaging-technieken is de laatste jaren in het hersenonderzoek grote vooruitgang geboekt. deze technieken bieden een ‘inkijk’ in de werking van de hersenen. de informatie die daaruit wordt verkregen, is op uiteenlopende terreinen toepasbaar. Het hersenonderzoek is zowel aan de uva als aan de vu sterk vertegenwoordigd en van zeer hoge kwaliteit. om het onderzoek een extra impuls te geven en de life sciences in amsterdam verder te versterken, is op initiatief van de koninklijke nederlandse akademie van Wetenschappen (knaW) in 2008 het spinozacentrum voor neuroimaging gestart.

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

onderzoeken en sponsort een werving- en selectiebureau onderzoek naar de invloed van hersenstructuren op de persoonlijkheid en het nemen van beslissingen. lamme: ‘in de toekomst kan een hersenonderzoek onderdeel zijn van een sollicitatieprocedure. Waarom niet? Wanneer je als bedrijf een nieuwe ceo zoekt, is het handig om eerst zijn hersenen in kaart te brengen.’ •

‘WeDeRziJDs pROFiJTBeginsel’ het AUC en het spinozacentrum zijn slechts enkele voorbeelden van samenwerking tussen de UvA en de VU op het gebied van onderwijs en onderzoek. De laatste jaren zijn diverse samenwerkingsinitiatieven gestart tussen beide universiteiten, al dan niet met betrokkenheid van de gemeente Amsterdam en hogescholen. er is het Life sciences Centrum Amsterdam (2007), de Duisenberg School of Finance (2008), het Amsterdam Centre for Service Innovation (2008) en het Amsterdam Center for entrepreneurship (2009). het lijstje groeit snel, want ambitieuze nieuwe projecten

‘samenWerking met de vu roept onder uva-studenten ook emotionele reacties op’

staan op stapel. het nog op te richten escience research Center bundelt alle kennis over iCt-toepassingen voor de wetenschap. Dan zijn er de plannen voor Life watch, een europees kennisinstituut voor biodiversiteit dat de UvA en de VU samen naar Amsterdam proberen te halen, en een gezamenlijke Business school, naar het model van europese topinstituten zoals het Franse iNseAD en het Zwitserse iMD.

beeld • vu dienst Marketing & communicatie Opening Amsterdam University College, vooraan vlnr voormalig burgemeester van Amsterdam Job Cohen, AUC-dean Marijk van der Wende en Universiteitshoogleraar en KNAW-president Robbert Dijkgraaf

Hierin participeren de uva, de vu, het amc, het vumc en de knaW. door een gezamenlijke infrastructuur op te bouwen, willen de partijen het hersenonderzoek naar een hoger plan tillen. ‘zie het als een consortium waarmee we kennis en apparatuur aankopen’, zegt hersenonderzoeker en directeur victor lamme. dankzij het spinozacentrum konden kostbare ‘state of the art’ neuroimaging-machines worden aangeschaft (een 3t en 7t fmri). lamme: ‘dankzij de nieuwe apparatuur kunnen we nóg gedetailleerder kijken naar activatiepatronen in de hersenen. We kunnen bovendien grotere groepen cellen bestuderen.’ in totaal houden in amsterdam zo’n duizend wetenschappers zich in enige vorm bezig met neurowetenschappelijk onderzoek. de breedte van dit onderzoek, van fundamenteel tot klinisch georiënteerd, is uniek in nederland en in europa. uniek is volgens lamme ook dat de fmri-machines exclusief worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek: ‘voorheen waren onderzoekers die iets met neuroimaging wilden doen, aangewezen op de apparatuur in de medische centra.’ lamme stelt dat het niet de bedoeling is om vanuit het spinozacentrum de richting van het onderzoek te sturen. ‘onderzoekers vertel je toch niet wat ze moeten doen. de samenwerkingsverbanden worden gedreven door wetenschappelijke interesses. dat maakt dit initiatief zo leuk en zo goed.’ van het amsterdamse hersenonderzoek kan de komende jaren nog veel worden verwacht. er is zelfs al sprake van commerciële spin-offs, vertelt lamme. zo wil een reclamebureau met behulp van hersenonderzoek consumentengedrag

Ook op andere terreinen dan onderwijs en onderzoek wordt steeds intensiever samengewerkt. samen met de Amsterdamse hbo-instellingen deden de UvA en de VU met het ‘visiedocument’ Studeren in de Topstad onlangs een eenstemmige oproep aan de lokale politiek om meer studentenhuisvesting te creëren. Zelf leveren de instellingen hieraan een bijdrage door de bouw van de Amstelcampus (hvA), de ontwikkeling van wooneenheden op het roeterseiland (UvA) en het kenniskwartier aan de Zuidas (VU). De haalbaarheid van studentenhuisvesting bij het AMC wordt onderzocht. het Amsterdam scholarship Fund is een ander middel om talent aan Amsterdam te binden. Met dit beurzenprogramma willen de UvA en de VU jaarlijks honderd tot tweehonderd van ’s werelds allerbeste studenten naar de stad lokken. Al deze inspanningen zijn hard nodig, wil Amsterdam zijn positie in de top vijf van aantrekkelijkste europese vestigingssteden behouden, vindt ook hvA-lector kenniseconomie van Amsterdam willem van winden. in een ‘openbare les’ stelde hij dat de regio Amsterdam nog steeds een magneet is voor hogeropgeleiden, maar dat de droom van een ‘harvard aan de Amstel’ ver weg is. Van winden vergeleek Amsterdam met andere europese kennissteden en kwam tot de conclusie dat de stad toponderzoekers misloopt doordat de regering onvoldoende investeert in Amsterdam als kennisstad. Van der toorn denkt dat een krachtenbundeling met de VU dit pessimistische scenario kan afwenden: ‘Zie het als een wederzijds profijtbeginsel.’

academisch Medisch centrum www.amc.nl

www

diederik verbeek – 1976 diederikverbeek@hotmail.com • 2003 Geneeskunde • 2003-2004 Assistent geneeskunde Niet in Opleiding (AgNiO) heelkunde OLVg, Amsterdam • 2004-2005 Trauma Research Fellow, trauma Unit, Liverpool hospital, sydney, Australië • 2006 start opleiding Heelkunde Academisch Medisch Centrum en sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam • 2008 Amerikaans artsexamen, United states Medical Licensing Examination (USMLE), philadelphia, Vs

tekst • diederik verbeek

pOsT — uit haÏti

een aardbeving van zeven op de schaal van richter geldt amper als zwaar. een rit door de stoffige straten van portau-prince na 12 januari 2010 doet anders vermoeden. die dag, om 16.53 uur, schudde de aarde zestig seconden lang. Het resultaat: een lappendeken van vernietigde huizenblokken en als pannenkoeken op elkaar gestapelde flats, afgewisseld met schijnbaar onaangetaste bebouwing. overal tussen de puinhopen staan tentenkampen; bij de vn-uitgiftepunten voor voedsel en tenten staan rijen wanhopige mensen. de getallen zijn verbijsterend: ruim 200.000 doden, 1,5 miljoen daklozen. de beving is de zoveelste klap voor Haïti, dat al in reservetijd speelde na opeenvolgende natuurrampen. ons chirurgisch team – negen man sterk – landt drie weken na de ramp op luchthaven toussaint louverture, dat is overgenomen door het amerikaanse leger. We hebben dozen vol medische apparatuur en medicijnen bij ons, en een 200 kilo wegende röntgenbuis voor doorlichting. eerder zijn al enkele pallets met materiaal voor de ziekenhuisinrichting gearriveerd. de eerste rit door de chaos is zeer indrukwekkend. ons onderkomen bevindt zich op een door de vn bewaakte compound, in een tot kantoor omgebouwd woonhuis. een luxe omgeving; veel andere hulpverleners verblijven en werken in tentenkampen. de 45 minuten durende tocht van de compound naar ons ziekenhuis wordt een dagelijks ritueel. aangemoedigd door Bob marley over de luidsprekers, banen we ons in een

colonne van suv’s een weg langs gapende kuilen in het onverharde wegdek. Hospital notre dame de lourdes, een kleine kliniek met een grote tent langszij, doet dienst als academisch medisch centrum locatie Haïti. onze teams hebben de kliniek getransformeerd tot een volwaardig traumacentrum met twee operatiekamers, een sterilisatieafdeling, gipskamer, verpleegafdeling en polikliniek. Bij de ingang staat ons kostbaarste bezit: de röntgenbuis, de enige werkzame in het land. de koffiekamer biedt uitzicht over de baai, waar een vloot militaire vaartuigen voor anker ligt. als uit een scène van m*a*s*H vliegen onophoudelijk seahawk-helikopters naar en van het immense amerikaanse ziekenhuisschip de comfort. patiënten blijken enige overreding nodig te hebben om medische zorg te zoeken. velen zijn getraumatiseerd en

traumachirurgische operaties uit en zien we bijna veertig patiënten op de poli. We werken in een klein team onder lastige omstandigheden die aanpassingsvermogen en improvisatie vergen. dit is heelkunde in haar meest elementaire vorm. iedereen slaat zich er fantastisch doorheen; er wordt hard gewerkt maar ook veel gelachen. langzamerhand treedt op straat een verandering op. voorzichtig steken tussen de puinhopen de eerste marktkraampjes en oplaadpunten voor mobiele telefoons op. We tellen vier naschokken, maar ik merk er geen op. ik word niet wakker van bevingen onder vier op de richterschaal…

‘Heelkunde in Haar meest elementaire vorm’ bang voor amputaties – die direct na de ramp vaak noodgedwongen onder primitieve omstandigheden plaatsvonden. uiteindelijk vindt een gestage stroom patiënten zijn weg naar het ziekenhuis. velen hebben een ledemaat in het gips – soms door primaire hulpverleners voorzien van teksten als ‘possible elbow fracture, remove in 4 weeks’. onze doorlichtingapparatuur brengt breuken in de meest onmogelijke standen aan het licht; we zetten en fi xeren ze met platen en schroeven. patiënten kunnen zich weer pijnloos voortbewegen, met krukken en begeleid door onze fysiotherapeut. Het levert een glimlach op, ondanks alle ellende. dagelijks voeren we vijf tot tien plastische en

14 LOOpBAAN

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

tekst en beeld • Fleur speet nederlandse taalen letterkunde 1995

duoscHriJver Worden aan de uva JACQUeLiNe hOeFNAgeLs (L) & sANtJe krAMer (r) Jacqueline hoefnagels werkt als tekstschrijver en eindredacteur, santje kramer is televisie- en campagnemaker. daarnaast schrijven zij samen onder meer columns en publiceerden zij drie romans. ‘we kunnen het via mailexplosies tien minuten hebben over één kleine zin, dat vinden we leuk.’ Bijna niemand begrijpt dat ze samen schrijven, maar alleen zouden ze het moeilijker vinden. Jacqueline Hoefnagels en santje kramer publiceerden de zedenschets ons soort mensen, ze schreven artikelen voor nrc handelsblad en columns voor het glossy Jan. 27 april verschijnt het elfde gebod. deze roman herbergt volgens Hoefnagels een topografie van de studententijd in de jaren tachtig. ‘de uB, de kroegen, de bijbaantjes en het corps zijn decor.’ kramer vult aan: ‘We hebben allebei een goed geheugen voor merkwaardige details. doordat we elkaar verhalen zijn blijven vertellen en we daarbij erg moesten lachen, dachten we dat het misschien leuk zou zijn er een boek van te maken. zo is het gekomen.’ allebei waren ze lid van het corps, maar ze ontmoetten elkaar voor het eerst tijdens een college bij de studie nederlands. kramer weet nog dat Joop van der Horst lesgaf, Historische taalkunde, en ze herinnert zich precies waar ze zaten en hoe het lokaal eruitzag. ze tekent het uit op de tafel voor haar. ‘en daar was dan de gracht.’ taalbeheersing en taalkunde werden het fort van Hoefnagels, ‘het technische eraan vond ik fijn’. zij studeerde af in taalbeheersing. kramer koos voor moderne

nederlandse letterkunde. Het was geen optimistische tijd, volgens de schrijfsters. ze werden opgeleid voor de werkloosheid, vrijwel niemand had uitzicht op een baan. zelfs voor ‘serveren in een suf restaurant’ moest je jarenlange ervaring hebben. rudolf geel zag dat volgens Hoefnagels heel goed. ‘Hij werd een pretpakketdocent genoemd, maar hij begreep dat je na eindeloos close readen op een sombere zolderkamer niet vooraan stond in de rij van honderd gekwalificeerde mensen voor één baan. daarom stimuleerde hij studenten werkstages te volgen, of hij zei: ga hier nou een werkblokje geven. zo kwam ik voor de klas te staan.’ kramer onderbrak haar studie om twee jaar voor de nos te gaan werken. ‘toen dacht ik: daar moet ik toch wat punten voor kunnen krijgen. geel gaf me die ruimschoots: hij voerde het een keer op als stage, ik schreef er een paper over en hield een presentatie: dat was een halfjaar aan studiepunten.’ Hoefnagels kreeg ook punten voor haar langdurige stage bij nrc handelsblad. allebei herinneren zij zich legio inspirerende docenten. ‘marijke spies!’ roept Hoefnagels. ‘die stond te springen van enthousiasme.’ kramer vult aan: ‘Jan Fontijn was heel goed. Hij hield ontzettend van literatuur en kende veel auteurs of had ze gekend. en enno endt gaf college in de gebreide trui van Herman gorter. dat was een heilig ding. ik zag zijn

NeerLANDiCi JACQUeLiNe hOeFNAgeLs & sANtJe krAMer

‘we hebben allebei een goed geheugen voor merkwaardige details’ zoon later nog eens en die zei: die trui, die is er nog hoor. die kon endt natuurlijk niet wassen, maar ik kan me geen geursensaties herinneren. noch van gorter, noch van endt.’ allebei gingen ze na hun studie nederlands een andere kant op, maar ze verloren elkaar niet uit het oog. Hoefnagels werd verslaggever voor de gooien eemlander en was jarenlang eindredacteur van Quote. kramer: ‘dat kun je echt merken. Het bedrijfsleven waarmee onze personages te maken hebben, ken ik niet van binnen. Jacqueline wel.’ Hoefnagels is zelfstandig tekstschrijver en eindredacteur. kramer ging na haar afstuderen vier jaar voor sonja Barend werken. ‘nu leer ik pas een vak, dacht ik toen. Wat heb ik eigenlijk aan mijn

studie? achteraf ben ik blij dat ik die afmaakte. ook al is het gek dat niemand me naar m’n papiertje heeft gevraagd, never.’ Waarop Hoefnagels zich haar angstdroom herinnert vlak na haar afstuderen: ‘dat ik m’n bul moest aanvragen en m’n tentamenbriefjes, die gele floddertjes, niet meer kon vinden.’ Hoefnagels vindt dat een scriptie schrijven niet zoveel zegt over je intelligentie, maar wel iets over je werkhouding. kramer, inmiddels zelfstandig televisie- en campagnemaker, heeft door al het bronnenonderzoek geleerd geen genoegen te nemen met het voor de hand liggende. ‘We hebben eindeloos in boeken moeten wrikken.’ Het schrijven doen Hoefnagels en kramer ernaast. kramer: ‘Je hebt er veel discipline

histOriCi erik BiNDerVOet & rOBBert-JAN heNkes

die in 1988 erik Bindervoet en robbert-Jan Henkes begeleidde bij hun doctoraalscriptie. eigenlijk zouden de twee bij maarten Brands afstuderen, maar Bindervoet had jaren eerder parodistische tekeningen van hem gemaakt – met wangzakken – waardoor ze niet meer door één deur konden. de scriptie moest gaan over schopenhauer en hoe historici een verdacht negatief beeld van hem scheppen door elkaar na te praten. Bindervoet en Henkes zouden de scriptie nooit afronden; ze hadden radicaal andere ideeën over de wetenschap dan hun begeleider. maar er is wel een boek van gekomen: arthur schopenhauer. een oorlogsverklaring aan de geschiedenis. Henkes: ‘ik heb m’n moeder veel verdriet gedaan door te stoppen.’ Bindervoet: ‘dat had je haar toch wel gedaan.’ Henkes en Bindervoet studeerden allebei geschiedenis. Bindervoet had liever de kunstacademie willen doen, maar dat stuitte thuis op te veel bezwaren. in 1982 werd het Historisch seminarium bezet, er hing een spandoek boven met de tekst: ‘tegen de vroege invoering van de experimentele tweefasenstructuur.’ Henkes: ‘Wij waren niet serieus genoeg om bezetters van het eerste uur te zijn, maar toen het seminarium bezet was, vonden we het wel leuk. er waren geen docenten meer en we konden er slapen. Het bleek een geweldige leerschool. er werden

‘we wilden eigenlijk alleen maar onschuldige ﬂauwekul maken’ voor nodig, maar het is geen straf. We houden eerst eindeloze sessies over het raamwerk en de hoofdpersonen. dan komt het schrijven en becommentariëren. We kunnen het via mailexplosies tien minuten hebben over één kleine zin, waarom die vervelend is, of niet klopt. dat vinden we leuk. als Jacqueline mijn zin afkraakt, is dat niet om mij af te zeiken, maar om een beter boek te maken.’ Hoefnagels: ‘na dertig jaar werken weet je dat als je ’s nachts om drie uur een formidabele tekst denkt te tikken, die de volgende ochtend matig kan blijken. dan is het prettig dat de ander je corrigeert.’

erik BiNDerVOet (r) & rOBBert-JAN heNkes (L) erik Bindervoet en robbert-Jan henkes begonnen tijdens de studie hun eigen tijdschrift platforum. daarna zetten zij de samenwerking voort met gezamenlijke publicaties in hollands maandblad en andere periodieken. zij vertaalden onder meer James Joyce en publiceerden samen diverse romans. ‘de universiteit was een grote rattenkuil, maar we zijn er autodidact van geworden.’ toevalligerwijs staat in Folia net een groot interview met Willem melching, de docent

direct plenaire vergaderingen belegd, alle studenten werden in commissies ingedeeld, waaronder de pindakaascommissie.’ Bindervoet: ‘daar begon het bureaucratische gelazer al. Wij doken allebei in een hoekje, samen met Frans Bakker, en richtten een tijdschrift op om ons nuttig te maken. dat was platforum, het bestaat nog steeds.’ Henkes: ‘onze enige stelregel was: de namen zijn echt, maar de gebeurtenissen zijn verzonnen. We schreven iets over het fictieve oorlogsverleden van een docent. de apparatski stemden daarover in een plenaire vergadering. Het stuk zou de bezetting een slechte naam geven, maar het woord “bezetting” deed natuurlijk al aan de oorlog denken. de voltallige studentengroep distantieerde zich toen van platforum. dat was de vijfde en laatste dag van de bezetting. toen vonden wij het net leuk worden.’ Bindervoet en Henkes bleven samenwerken. ze schreven ironische pamfletten over alles wat hen tegenstond of vragen opriep. in het begin tekende Bindervoet en schreef Henkes, maar langzaam groeide het samen schrijven. soms zelfs letterlijk. dan schreef de één wat op en moest nadenken, waarna de ander zei: laat mij nou, en de rest van de zin afmaakte. Bij de scriptie werd verdeeld wie wat deed: de één de eerste helft van de biografie, de ander de tweede, maar het was uiteraard opmerkelijk dat twee studenten samen hun papers en scriptie schreven. Henkes: ‘We zijn acht jaar vrijgehouden, maar hebben hard gewerkt. We konden ons in de luwte ontwikkelen. We zijn een voorbeeld dat het toch goed met je kan aflopen als je je scriptie niet afmaakt. is het eigenlijk goed met ons afgelopen?’ >

16 LOOpBAAN Bindervoet is ervan overtuigd dat alles wat hij aan de universiteit geleerd heeft ‘ex-negativo’ is, een oor voor flauwekul en pretentie, maar vergeet natuurlijk niet dat hij zijn ex-vrouw leerde kennen bij een bijvak kunstgeschiedenis en met haar twee kinderen kreeg. en tja, misschien was Herman Beliën niet zo’n slechte docent, begint Henkes. ‘Hij had wel een fijne cynische inslag.’ Bindervoet vult aan: ‘volhouden en doorzetten hebben we ook geleerd. voor een vertaalproject als Finnegans wake is een lange adem nodig. de universiteit was een grote rattenkuil, maar we zijn er autodidact van geworden.’ Henkes relativeert Bindervoet. ‘in de literaire wereld is het net zo’n rattenbende. Waar niet eigenlijk? misschien waren we wel naïef dat we niet begrepen dat docenten een grotere hekel aan elkaar kunnen hebben dan wij ooit aan ze hadden kunnen krijgen. We hadden zonder de studie ook nooit geweten dat de geschiedkundige wordt geleerd om alles wat nog leeft te verdrinken in een warme saus van voetnoten. Het heeft onze ogen geopend. met z’n tweeën ben je wel een horde, dat wel. We wilden eigenlijk alleen maar onschuldige flauwekul maken. Het was ook leuk om in de contramine te zijn. We leken wel don Quichotten.’

al tijdens hun studie schreven ze voor het literair-culturele tijdschrift hollands maandblad, voor k.l. poll. ze riepen een serieuze student in het leven met uitvergrote trekjes van hen beiden, die anton Wachterromans heette. daarna volgde uit het een het ander. ‘alles wat we ons hebben voorgenomen’, zo vertelt Bindervoet, ‘hebben we gedaan. er kwamen steeds nieuwe dingen uit voort, zoals het vertalen van de liedjes van Bob dylan. en door Finnegans wake vertalen we nu Ulysses.’ Henkes vult aan: ‘Je kunt dan misschien niet van schrijven en vertalen leven, hoewel we dat wel proberen, maar in ieder geval kun je ervoor leven.’ •

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

jacQueline hoefnagels – 1960 jjhoefnagels@palmhaven.nl • 1987 Nederlandse taalen letterkunde • 1987-1988 docent Taalbeheersing school voor Journalistiek • 1988-1990 verslaggever De Gooi- en Eemlander • 1990-1992 redacteur maandblad O • 1992-2002 eindredacteur Quote • 2002-2010 zelfstandig auteur en eindredacteur

santje kramer – 1962 santje.kramer@online.nl • 1986-1990 redactie diverse tv-programma’s • 1990 Nederlandse taalen letterkunde • 1990-heden (eind)redactie, research, verslaggeving, presentatie en coaching

tv-producties, o.a. Sonja op Zaterdag, De Achterkant van het Gelijk, MiddagEditie, Wintertijd, De Zwoele Stad; diverse campagnes en artikelen voor o.a. de stad Amsterdam, NRC Handelsblad, Elle, JAN Boeken samen: Ons soort mensen (2007); Gezocht: Man (2009); Het elfde gebod (2010)

erik bindervoet – 1962 ebindervoet@hetnet.nl, www.erikbindervoet.nl • 1984 kandidaats geschiedenis • 1980-heden: duoschrijver, dichter, illustrator, vertaler Dichtbundels: Tijdelijk zelfportret met hoofd en plaatsbepaling, oranje (1995); De saaiste jongen ter wereld (1998); De schilder en zijn model (1999); Aap (2002); Voor altijd voor het eerst (2008)

andere duoschrijvers die aan de uva studeerden ArIANNe bAGGermAN (bijzonder hoogleraar geschiedenis van uitgeverij en boekhandel UvA) en rudOlf dekker (geschiedenis 1977): Kind van de toekomst. De wondere wereld van Otto van Eck (1780-1798). kArel VAN delfT (psychologie 1992) en zoon merIJN VAN delfT (psychologie 2004): Schaaktalent ontwikkelen, ook verschenen als Developing Chess Talent. hArm edeNs (Vrije studierichting letteren 1987) en Ger ApeldOOrN (Nederlands 1981): tv-series In de Vlaamsche Pot en Samen. bAsTIAAN GeleIJNse (Nederlands 1995), JOhN sTuArT reId (Nederlands recht 1995) en JeAN-mArC VAN TOl (Nederlands 1995): Fokke & Sukke. JANNeke JONkmAN (Nederlands 2002 cum laude) en zus mArleeN JONkmAN (Algemene cultuurwetenschappen 2003): scenario voor One Night Stand-film.

en broer GeerTeN meIJsING (geen alumnus): Moord en doodslag. hANs muNsTermANN (Nederlands 1981) en JACques heNdrIkx (geen alumnus), pseudoniem Jan tetteroo: No ﬂash, De laatste Nederlandse man en Bozoc. dIeTy OppedIJk (Economie 1986 cum laude) en JuNTe lOhmAN (geen alumnus), pseudoniem Judy Lohman: Project Eva, Het Onbekende Italië (e-book). AArT sChOTTe (Nederlands recht 1988), flOrIs kAppelle (ex-student) en rIJk de GOOIJer Jr. (geen alumnus): kinderboeken Piet Polies. AGur seVINk (wiskunde 1991, promotie tUD 1996) en hANs VAN weTerING (ex-student): De leverancier. heNk spAAN (Nederlands 1973) en Guus luITers (geen alumnus), pseudoniem guus L. spaan: serie over voetbaltweeling Eddie en Eric.

mAArTeN meesTer (Algemene literatuurwetenschap 1993) en broer frANk meesTer (Algemene literatuurwetenschap 1998): Meesters in de filosofie, Meesters in religie, Descartes’ dochter.

hArrIeT sTOOp-de meesTer (kunstgeschiedenis en archeologie 2004) en CAThINkA ubbeNs-huIzING (geen alumna): Portretten van portrettisten.

dOesChkA meIJsING (Nederlands 1975)

weNdelA de VOs (Nederlands recht

1991) en ATIe VOGeleNzANG (voormalig medewerker UvA), pseudoniem tupla Mourits: Vrouwelijk naakt, Een kwestie van tijd en Meer dood dan levend. wIllem wIlmINk (1936-2003, Nederlands 1961), feTze pIJlmAN (Nederlands 1978), hANs dOrresTIJN (Nederlands MO-B 1966), met anderen als het schrijverscollectief: tv-programma’s De Stratemakeropzeeshow en J.J. de Bom.

robbert-jan henkes – 1962 rjhenkes@xs4all.nl • 1984 kandidaats geschiedenis • 1980-heden: duoschrijver, vertaler Boeken samen: Autobiografie van een polemist (1990); De intocht van Christus in Amsterdam (1991 en 2006); Wijdlopige, brede en waarachtige beschrijving van de ongelukkige reizen van het schip de Visstick en haar gezagvoerder Kapitein Iglo (1995); Waar wij voor zijn en tegen (1996); Arthur Schopenhauer. Een oorlogsverklaring aan de geschiedenis (1996); Bloemsdag (2004); Finnegancyclopedie (2005); Wat leuk is en wat niet (2007) Vertalingen samen o.a.: Finnegans Wake (James Joyce) (2002); Help, The Beatles in het Nederlands (2003); shakespeare. De biografie (peter Ackroyd) (2005); Bob Dylan. Complete liedteksten (2006-7); Bob Dylan. Kronieken (2007)

Science Park www.scienceparkamsterdam.nl

NCB Naturalis www.ncbnaturalis.nl

www

beeld • Monique Kooijmans & Marc Kruse

De UvA in beweging — Studentenaantallen 2009-2010: sterke groei bètafaculteit

20 procent meer nieuwe studenten UvA

‘UvA bij beste honderd Economie’

Nieuw station Amsterdam Science Park

In het studiejaar 2009-2010 begroet de UvA 8.200 nieuwe studenten. De instroom stijgt daarmee 20 procent ten opzichte van vorig jaar. In totaal staan ruim 30.000 studenten ingeschreven: 8 procent meer dan in 20082009. Nooit eerder waren dat er zoveel. Ook landelijk is er sprake van een sterke toename van het aantal nieuwe studenten. De UvA is een van de snelste groeiers. De groei doet zich voor bij vrijwel alle faculteiten. De Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica steeg het sterkst, met 33 procent. Ook het aantal nieuwe studenten aan de Faculteit der Geesteswetenschappen nam fors toe: 24 procent. Bacheloropleidingen die veel studenten trekken zijn onder meer Rechtsgeleerdheid (766 studenten), Economie (727), Psychologie (524) en Communicatiewetenschap (511).

Vijf Nederlandse universiteiten staan in de top honderd van de nieuwe internationale ranglijst voor economisch onderzoek gepubliceerd door de Universiteit van Tilburg. In vergelijking met andere Europese landen is dat een goede score. De UvA staat op 34, Tilburg zelf op 23. Ook de EUR (47), UM (70) en VU (78) staan in de ranglijst, die is gebaseerd op het aantal publicaties in de toonaangevende internationale economische vakbladen. De top vijf is een volledig Amerikaanse aangelegenheid: Harvard, Chicago, New York, California en Massachusetts.

Het Amsterdam Science Park is tegenwoordig ook bereikbaar per trein. Sinds de opening in december 2009 rijdt vanaf station Amsterdam Science Park twee keer per uur een trein naar Amsterdam CS en Almere. De ontsluiting per spoor is goed nieuws voor de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI), die nieuwbouw pleegt op het Science Park en zo’n 2.500 studenten en 1.500 medewerkers telt. Ook het Amsterdam University College (van UvA en VU) en het Universitair Sportcentrum (van UvA en HvA) worden gevestigd op het Science Park.

www.feb.uva.nl

www.uva.nl/nieuwsarchief

In februari publiceerden drie UvA-hoogleraren met 51 andere Nederlandse wetenschappers een open brief naar aanleiding van de ophef over fouten in het IPCC-rapport. Hierin betreuren zij de verkeerde informatie in het rapport maar vinden het onterecht dat zo de hele klimaatwetenschap in diskrediet wordt gebracht. Hoogleraar Aquatische microbiologie Jef Huisman (Biologie, promotie RUG 1997), hoogleraar Milieukunde Lucas Reijnders (Biochemie en Scheikunde 1969, promotie 1973) en hoogleraar Earth Surface Science Karsten Kalbitz (Bodemkunde, promotie Universiteit Leipzig 1995) sloten zich aan bij het initiatief om het ontstane beeld bij te stellen. www.uva.nl/nieuwsarchief

www.uva.nl/nieuwsarchief

Eric Fischer interimdecaan Economie

Op 25 februari reikte demissionair staatssecretaris van Onderwijs Marja van Bijsterveldt oorkondes uit aan de eerste UvA-studenten van de educatieve minor. Deze minor biedt academici de mogelijkheid leraar te worden in het voortgezet onderwijs. Met het behalen van de educatieve minor krijgen afgestudeerde bachelors de bevoegdheid les te geven op vmbo/tl en de eerste drie jaren van havo en vwo. De minor is een van de maatregelen om meer academici voor de klas te krijgen en kwam tot stand in nauwe samenwerking tussen het ministerie van Onderwijs, de VSNU en de VO-Raad. De eerste lichting van 200 studenten is in september van start gegaan.

Eric Fischer is sinds 1 februari interimdecaan van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde (FEB). De benoeming geldt voor een periode van een jaar. Fischer (Economie 1974, promotie 1983), oud-directeur van het Verbond van Verzekeraars, is sinds 1994 bijzonder hoogleraar Bedrijfsgeschiedenis, inclusief de sociale aspecten (vanwege het Nederlands Economisch-Historisch Archief) aan de UvA. Daarnaast is hij onder meer voorzitter van het SNS-Reaal Fonds, het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie, het College Deskundigheid Financiële Dienstverlening en de Museumvereniging. Hij volgt Tom Wansbeek (Econometrie 1972, promotie LEI 1980) op, die in overleg met het College van Bestuur terugtrad als decaan van de FEB. Wansbeek is per 1 januari benoemd als honorair hoogleraar Statistiek en econometrie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

www.uva.nl/nieuwsarchief

www.feb.uva.nl

Eerste Educatieve Minors uitgereikt

Dijkgr aaf leidt onderzoek klimaatr apport Robbert Dijkgraaf gaat leidinggeven aan de Interacademy Council, een VN-commissie van wetenschappers die onderzoek doet naar het omstreden IPCC-klimaatrapport. De commissie is ingesteld door Ban Kimoon, secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Het klimaatrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) kwam onder vuur te liggen toen bleek dat niet alle wetenschappelijke informatie klopt. Het onderzoek moet in augustus zijn afgerond. Dijkgraaf (Natuurkunde UU 1986, promotie UU 1989 cum laude) is universiteitshoogleraar Mathematische fysica aan de UvA. Daarnaast is hij voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en covoorzitter van de InterAcademy Council (IAC), die onder meer dient als wereldwijd wetenschappelijk adviesorgaan voor internationale vraagstukken.

Nederlands Centrum Biodiversiteit gelanceerd Eind januari lanceerde toenmalig minister van OCW Ronald Plasterk het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit NCB Naturalis. In dit nationale centrum worden de natuurhistorische collecties van Nederland, waaronder die van het Zoölogisch Museum van de UvA, geïntegreerd en toegankelijk gemaakt voor onderzoek. Op deze manier kan de kennis over biodiversiteit verder worden ontwikkeld. Tegelijk met de lancering ging in Nederland het ‘Internationaal Jaar van de Biodiversiteit’ van start. Wereldwijd loopt de biodiversiteit terug, Nederland wil een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan hiervan. www.ncbnaturalis.nl

18 iNterView

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

tekst • Fleur speet nederlandse taalen letterkunde 1995 beeld • paul levitton

het onbereikbare mogelijk maken zangeRes giovanca ostiana VOlgDe HaaR passie VOOR WeRKen meT KinDeRen. ‘ALLEEN ENTERTAINEN EN APPLAUS ONTVANGEN ZAL MIJ NOOIT HONDERD PROCENT BEVREDIGING GEVEN. JONGEREN STIMULEREN IETS CREATIEFS TE DOEN VIND IK GEWELDIG.’ ‘al tijdens mijn stage als orthopedagoog wist ik dat het te gek was wat ik deed, maar dat ik geen behandelingsplanner zou worden. iedere dag naar kantoor, vergaderend rond een tafel, zodat ik een behandeling zou sturen maar zelf geen contact met de cliënten zou hebben, dat was het niet voor mij. terwijl ik achter mijn bureau een verslag schreef, zag ik groepswerkers die het mbo hadden gedaan met een sliert kinderen langslopen. ik was zo jaloers en dacht: was ik maar groepswerker. met de passie die ik voelde toen ik die kinderen daar zag lopen, wilde ik na mijn studie pedagogiek iets doen. naast mijn zangcarrière doe ik daarom ontzettend veel met kinderen, zoals workshops geven over heel de wereld.

na mijn stage ben ik een tijdje met mijn studie gestopt voor het ontwikkelen van mijn zang- en modellencarrière. uiteindelijk onderbrak ik de studie twee keer en deed er met tussenpozen negen jaar over. al vanaf mijn zevende trok ik te grote kleren aan en klom op de bühne. na de middelbare school wilde ik naar het conservatorium. maar omdat ik op het gymnasium zat en mijn ouders uit de antillen kwamen, wilden ze dat ik ging studeren. ze geloofden niet dat een schijfje, een muziekalbum, de huur zou kunnen betalen. toch heb ik het zo veel mogelijk gecombineerd. achter m’n collegestoel lag mijn outfit om ’s avonds op te treden, tussen mijn readers en statistiekboeken staken mijn punthakken. de meiden met wie ik studeerde, kwamen naar mijn optredens. maar op tournee gaan en studeren gingen niet samen. nadat ik weer gestopt was met rondtoeren, zat ik onder een boom met een groep jongeren en dacht: ik kán een bijdrage leveren, maar dan moet ik wel afstuderen. alleen entertainen en applaus ontvangen zal mij nooit honderd procent bevrediging geven. dit stuk moet erbij, anders voel ik het geluk niet. toen ben ik ervoor gegaan. vooral mijn scriptiebegeleider channah zwiep leed onder mijn zangcarrière. ik stuurde nieuwe versies uit verschillende landen met bestanden die eerst geconverteerd moesten worden omdat daar weer met andere programma’s werd gewerkt. Het was een chaos. ze sleepte me erdoorheen. ik leverde mijn scriptie in en vloog de dag erna naar zuid-afrika voor een optreden. een bizarre tijd. ik ben ontzettend blij dat ik de studie heb afgemaakt. ik geef wel eens les aan studenten die bijvoorbeeld heel serieus drummer zijn en dat vind ik enig. maar ik druk ze op het hart dat ze afstuderen. ik heb geen spijt dat ik het conservatorium niet heb gedaan. steeds ben ik om ontelbare kleine dingen die ik van tevoren niet had kunnen bedenken dankbaar dat ik deze universitaire studie heb voltooid. ik vond wetenschapsfilosofie een rotvak; het puur uitvlooien van teksten vond ik verschrikkelijk. ik had geen idee wat het me zou opleveren. maar de manier waarop ik nu met teksten omga, de snelheid waarmee ik stof tot me neem en natuurlijk hoe ik met kinderen omga, zijn eraan te danken. als je mij in een technisch gesprek zet, weet ik niet wat ik moet zeggen. maar als het over jongeren gaat, voel ik me meteen betrokken. ik sta mijn mannetje, weet waarover ik het heb. door alle kennis die erin zit, hoef ik niet na te denken over hoe ik kinderen iets aanleer. voor initiatieven als plan nederland reisde ik, soms met andere artiesten, naar het buitenland om met jongeren te werken. dan sta je daar voor een klas. als je artiest bent en niet pedagogisch onderlegd, moet je het op je gevoel doen.

universiteitsdag 2010 optreden giovanca in ochtendprogramma

‘zORg DaT Je De JOngeRen ecHT ZIET’ daarmee kun je heel ver komen. maar ik merkte dat de artiesten zichzelf voorstelden aan de groep en direct begonnen te praten. mijn alarmbellen gingen af. om echt contact te maken, moeten leerlingen zich ook kunnen voorstellen. een zanger die heel tof en technisch over rap begon, schatte het niveau van het engels veel te hoog in. een jongetje vroeg: “teacher, okay, me bathroom?” als jongeren met handen en voeten uitleggen dat ze naar het toilet willen, zullen ze nooit de “five elements of music” begrijpen. Hoe ga je op het niveau van een kind zitten? Hoe koppel je dingen terug? Hoe breng je structuur aan en zorg je voor feedback? zorg dat je de jongeren echt ziet. de lessen van mijn collega-artiesten waren te gek, maar de effectiviteit ervan had zoveel hoger kunnen zijn. door mijn studie pedagogiek kan ik jongeren aanmoedigen en stimuleren om iets creatiefs te doen wat je kunt delen met andere mensen zonder dat je daarin hetzelfde bent. dat vind ik geweldig. Het liefst zou ik ooit als een sport Billy, met een koffertje vol techniek, de wereld overgaan en jongeren met talent, die op straat rondlopen, in kerken of in scholen zitten, een boost van zelfvertrouwen geven door hun stem te vereeuwigen op een schijf. dat wat voor hen onbereikbaar is, dat onbetaalbare gevoel, mogelijk te maken. als het me lukt die jongeren zelfvertrouwen te geven, heb ik als combi zangeres-pedagoog mijn droom vervuld.’ • giovanca treedt op tijdens het ochtendprogramma van de Universiteitsdag op 12 juni.

GIOVANCA OsTIANA – 1977 www.giovanca.nl • Schooltijd-heden model, (achtergrond)zangeres • 2007 Pedagogische wetenschappen, UvA • 2008 debuutalbum Subway Silence • 2010 album While I’m Awake • 2010 toekenning Zilveren harp • 2010 toekenning Gouden plaat voor Subway Silence • 2010 nominatie 3FM Award, categorie Best Female singer

Giovanca www.giovanca.nl

www

20 kALeNDer alle oraties, afscheidsredes en lezingen zijn vrij toegankelijk (tenzij anders vermeld). oraties en afscheidsredes vinden plaats in de aula van de uva, singel 411. voor een actueel overzicht van uvagebeurtenissen: www.uva-alumni.nl/agenda

ALgemeen

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

9 mei 14.30

10 mei

16 mei

23 mei

tentoonstelling heT Is GeeN rOmAN

20.00

arrangement rond Multatulitentoonstelling mAAk de zONdAG bIJzONder

speciaal arrangement, elke tweede zondag van de maand. ook op 13 juni, 11 juli, 8 augustus en 12 september. kosten en aanmelding: www.bijzonderecollecties.uva.nl

stand van de wetenschap ed VAN deN heuVel eN rAlph wIJers

nieuwe reeks van de auv in spui25. zie pagina 36.

’t is een aanklacht! 150 jaar max Havelaar. ook geopend tijdens Boekennacht op 23 april, 20.00 tot 22.00 uur. www.bijzonderecollecties.uva.nl

apr 14.00

22 apr 15.00

23 apr 20.00

26 apr 20.00

aug

6 sep

22 nov

Wie zijn die grote gipsen beelden op de zolder van het allard pierson museum? gratis rondleiding door conservator rené van Beek. www.allardpiersonmuseum.nl

reClAmeONTwerper reINIer sAul

Boekpresentatie debbie saul en archiefoverdracht. toegang: gratis. Boekensalon: elke laatste donderdag van de maand, ook op 27 mei en 24 juni (17.00 uur). www.bijzonderecollecties.uva.nl

Boekennacht de rOes VAN heT VerzAmeleN

taxatieavond over oude en bijzondere boeken, met erik van muiswinkel (presentatie) en verzamelaars arie van den Berg en Johannes van dam. locatie: doelenzaal uB. toegang: gratis op vertoon Boekennacht-boekenlegger. www.boekennacht.nl

stand van de wetenschap heNk VAN Os eN mAChTelT IsrAËls

nieuwe reeks van de auv in spui25. zie pagina 36.

amsterdamlezing rOberT VuIJsJe

de zogenaamde multiculturele samenleving van amsterdam. locatie: aula, toegang: gratis. reserveren: www.uva.nl/adamreeks

heldeN IN GIps!

Boekensalon

jun

week van de klassieken

conservator geralda Jurriaans vertelt over helden en hun bovenmenselijke prestaties en beproevingen. www.allardpiersonmuseum.nl

reIs dOOr heT eGypTIsCh dOdeNrIJk

myThOlOGIsChe heldeN

17.00

20.00

tentoonstelling doden voor de rechter

week van de klassieken

jun

denkbeelden van de oude egyptenaren over de dood in het perspectief van latere christelijke en islamitische ideeën. de bezoeker legt letterlijk de weg van de overleden egyptenaar af, van godenrechtbank tot de rietvelden, en wordt onderweg geconfronteerd met parallellen uit twee wereldreligies. www.allardpiersonmuseum.nl

19.00 — 21.00

15 mei 14.00 — 21.00

17 mei 17.00

25 mei 20.00

4 jun

3 okt

symposium de TOekOmsT VAN mulTATulI

symposium multatuli genootschap in de Balie. Wat heeft max Havelaar aan huidige en toekomstige generaties te bieden? www.multatuli.nu

de stelling van… JOs eNGeleN hoogleraar experi-

mentele fysica en voorzitter nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek (nWo). aanmelden: www. spui25.nl

amsterdamlezing

7 sep

huub VAN der lubbe

nov

shakespeare was een beatgroep locatie: aula, toegang: gratis. reserveren: www.uva.nl/adamreeks

19.00 — 21.00

de stelling van… lOuIse O. fresCO universiteits-

hoogleraar grondslagen van duurzame ontwikkeling in internationaal perspectief. aanmelden: www.spui25.nl

universiteitsdag 2010 JAArlIJks eVeNemeNT VOOr AlumNI eN medewerkers.

meer informatie en aanmelden: www.uvaalumni.nl/universiteitsdag

amsterdamlezing JOOsT zwAGermAN

nieuw amsterdams peil locatie: aula, toegang: gratis. reserveren: www.uva.nl/adamreeks

tentoonstelling sAIl rOme!

kom aan boord van de vloot van de oude romeinen! sail rome! neemt u mee langs uiteenlopende romeinse voorstellingen en oorspronkelijke voorwerpen naar de havens en schepen in de romeinse tijd. www.allardpiersonmuseum.nl

interdisciplinair college kwANTumlesseN

de principes van de kwantumtheorie zijn mysterieus: onzekerheid, uitsluiting en verstrengeling. toch geeft de theorie een helder, extreem nauwkeurig en alomvattend kader voor de interpretatie van de fysische realiteit. in elk van de tien lessen in deze uva-brede collegereeks staat een aspect van de kwantumtheorie centraal. We vermijden wiskundig formalisme en concentreren ons op de verschijnselen, de principes en de toepassingen. met o.a. kareljan schoutens en erik verlinde. kosten: € 180 (auv-leden, op vertoon uva-alumnipas), € 300 (overige nietstudenten). meer informatie: instituut voor interdisciplinaire studies, www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

interdisciplinair college weTeNsChApsGesChIedeNIs

de ontwikkeling van de wetenschap wordt in haar maatschappelijke en intellectuele samenhang geanalyseerd. thema’s o.a.: experimentele stijl in relatie tot de alchemie, hypothesevormende wetenschap en de impact van de technologie op de wetenschap. met o.a. chunglin kwa. kosten: € 180 (auv-leden, op vertoon uva-alumnipas), € 300 (overige niet-studenten). meer informatie: www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

tentoonstelling IrmA bOOm: COlleCTed bOOks

eerste overzichtstentoonstelling van de internationaal toonaangevende en vernieuwende grafi sch ontwerper irma Boom, die in 2003 haar archief schonk aan de Bijzondere collecties. www. bijzonderecollecties.uva.nl

8 sep

24 nov 19.00 — 21.00

interdisciplinair college mAChT eN ONmAChT IN heT mIddeN-OOsTeN

Het midden-oosten: dagelijkse kost voor de media. overal wordt strijd geleverd om de macht: over grondgebied, mensen en ideeën, grondstoffen. Hoe staat macht tegenover onmacht, en hoe verandert onmacht in macht? met ruud peters en diverse gastdocenten. kosten: € 180 (auvleden, op vertoon uva-alumnipas), € 300 (overige niet-studenten). meer informatie: www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

AUV-Kringen culinair-historische avond in Bijzondere Collecties

SPUI25 www.spui25.nl

p 37

8 sep

15 dec 17.00 — 20.00

17 sep

20 maa

21 sep 17.00

Interdisciplinair college

gestenigd? Peters gaat in op de vraag wat de sharia precies is en of zij op enige wijze in Nederland wordt toegepast. Locatie: SPUI25. Aanmelden: www.spui25.nl

Geheime praktijken

Inlichtingen- en veiligheidsdiensten spreken tot de verbeelding. Maar wat doen ze nu eigenlijk? In deze collegereeks worden fictie en werkelijkheid van elkaar gescheiden. Met G.G. de Valk en verschillende gastsprekers. Kosten: € 180 (AUVleden, op vertoon UvA-Alumnipas), € 300 (overige niet-studenten). Meer informatie: www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

Tentoonstelling

Bijeenkomst Olofspoort

De voormalige studentenvereniging Olofspoort komt zoals elk jaar bijeen op de derde dinsdag van september (Prinsjesdag), vanaf 17.00 uur in het Atrium aan het Binnengasthuisterrein. Contactpersoon is Willem Setzekorn, 020-679 7251

Economie en Bedrijfskunde

22 apr 13.15 — 14.50

24 apr 13.00 — 17.00

26 apr 18.30

17 mei

20 apr 18.00

Nout Wellink Jaarverslag De Nederlandsche Bank

Jaarlijkse bijeenkomst waarin DNB-president Wellink ingaat op de toestand van de Nederlandse economie en het beleid van DNB. Locatie: FEB, Roetersstraat 15. Aanmelden: alumni-feb@uva.nl of 020 525 7267. Prof. dr. J. Hinloopen promoveerde in 2007 op het proefschrift Research and development, product differentiation and robust estimation aan het European University Institute. Op 20 mei houdt Jeroen Hinloopen zijn oratie als hoogleraar Industrial Organization.

20 mei

9 juli 14.30

19.30

20.00 — 22.00

Oratie

hoogleraar Life Insurance

mei 14.30

7 jun

22 apr 17.15 — 18.00

Bijzondere lezing Ruud Peters,

bijzonder hoogleraar Recht van de islam en het Midden-Oosten. In Nederland wekt het woord ‘sharia’ (islamitische wet) hevige angstreacties op: worden straks ook hier in het openbaar handen afgehakt en vrouwen

Voorjaarsmiddag Kring Antieke Cultuur

‘Alexander de Grote tussen West en Oost’. Meer informatie: zie AUV-kringen (pag. 37)

Destruction About the Rwandan Genocide and Legitimized Killing

Derde deel in film- en debatreeks ‘The Circle of Genocide. On the Universality of Genocidal Processes’ van het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies. Voertaal: Engels. Locatie: CreaTheater, Amsterdam. www.chgs.nl

Coming to Terms ?

19.30

11 jun 14.30

24 jun

Oratie

hoogleraar Engelse letterkunde

17 sep 14.30

Vierde deel in film- en debatreeks ‘The Circle of Genocide. On the Universality of Genocidal Processes’ van het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies. Voertaal: Engels. Locatie: CreaTheater, Amsterdam. www.chgs.nl

23 sep

24 sep 14.30

prof. dr. A.W.M. Gerrits hoogleraar Internationale relaties van de Europese Unie, Jean Monnet leerstoel (EU External Relations)

Vijfde deel in film- en debatreeks ‘The Circle of Genocide. On the Universality of Genocidal Processes’ van het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies. Voertaal: Engels. Locatie: CreaTheater, Amsterdam. www.chgs.nl

bijzonder hoogleraar Geschiedenis van de Nederlandse radio en televisie, vanwege de Stichting Erik en Hans en de Stichting Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (Erik de Vries leerstoel)

prof. dr. G. Wiegers Oratie

hoogleraar Religiestudies

prof. dr. M. van Leeuwen Oratie

bijzonder hoogleraar Moderne transAtlantische betrekkingen, vanuit historisch, economisch en cultureel perspectief, met het accent op de betrekkingen tussen Europa en Noord-Amerika in de periode na 1945, vanwege de Stichting Atlantische Commissie.

Amélie Kuhrt Achaemenid Visions of Imperial Power

Op uitnodiging van de Kring Antieke Cultuur spreekt deze internationaal vermaarde specialiste op het gebied van het Perzische Rijk in SPUI25. www.spui25.nl

prof. dr. E.A. de Jong Oratie

bijzonder hoogleraar Cultuur, landschap en natuur, vanwege de Stichting Natura Artis Magistra

Geneeskunde

Oratie

About Prosecuting and Defending Mass Murderers

Oratie

Prof. dr. M. van Leeuwen promoveerde in 1993 op het proefschrift Americans and the Palestinian question : the US public debate on Palestinian nationhood, 1973-1988 aan de UvA. Op 17 september houdt zij haar oratie als bijzonder hoogleraar Moderne trans-Atlantische betrekkingen.

70 jaar na 1940

International Justice

prof. dr. H.B.M. Wijfjes

14.30

About the Armenian Genocide and Gacaca

Op 10 mei is het 70 jaar geleden dat Nederland door Duitse troepen werd bezet. De oorlog staat volop in de belangstelling, maar wat kenmerkt precies het begin van de bezetting? Wat was het effect van de gewapende strijd, de eerste in Nederland sinds meer dan een eeuw? Welke standpunten werden ingenomen en wat voor effect hadden deze op de rest van de bezettingsperiode? Wat resteerde na de oorlog aan herinneringen uit de onzekere beginperiode? Een debat met Evelien Gans, Wichert ten Have, Peter Romijn en Frank van Vree. Locatie: SPUI25. Aanmelden: www.spui25.nl

Sharia in Nederland

‘Kun je aangeven waarom u dit fragment heeft gekozen?’ De verdwijning van du: lezing over het wisselen tussen aanspreekvormen. Locatie: SPUI25. Aanmelden: www.spui25.nl

mei

hoogleraar Industrial Organization

Geesteswetenschappen

prof. dr. C.P. Lindner

Prof. dr. C.P. Lindner promoveerde in 2002 op het proefschrift Commodity culture in British and American fiction aan de University of Edinburgh, Schotland. Op 10 juni houdt Cristoph Lindner zijn oratie als hoogleraar Engelse letterkunde.

Suzanne Aalberse

NU!

Oratie

prof. dr. ir. M.H. Vellekoop

jun

Geesteswetenschappen presenteert

prof. dr. J. Hinloopen

14.30

Alexanders Erfenis

Alexander de Grote bracht elementen uit de westerse cultuur naar het oosten en vice versa. Tentoonstelling over wederzijdse invloed en versmelting van volkeren. Met speciale aandacht voor Egypte, waar zijn erfenis de duidelijkste sporen naliet.’ www.allardpiersonmuseum.nl

www

22 apr

prof. dr. A.J. Verhoeven Oratie

hoogleraar Medische biochemie, in het bijzonder het celmetabolisme

14.30

prof. dr. G.G. Kenter

sep

hoogleraar Gynaecologische oncologie

14.30

Oratie

22 kALeNDer mAATschAppijen gedrAgsWeTenschAppen

22 apr

kring psychologie heT GeheuGeN

meer informatie: zie aUv-kringen pag. 37.

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

prof. dr. p.p. rijpkema

mei

hoogleraar algemene rechtsleer

OrATIe

14.30

prof. mr. a.J.c. de Moorvan vught

mei

OrATIe

14.30

hoogleraar staats- en bestuursrecht, in het bijzonder het bestuursrecht

16.00

28 apr 18.30

29 apr 14.30

kring communicatiewetenschap ONlINe CAmpAIGNING

bij gemeenteraadsverkiezingen. meer informatie: zie aUv-kringen pag. 37.

prof. dr. ir. a. Bregman

jun 10.00 — 13.00

25 jun 14.30

13 sep 18.30 — 20.30

bijzonder hoogleraar gebiedsontwikkeling, vanwege de stichting amsterdam school of real estate

apr 14.30

11.00 — 12.00

19 sep 11.00 — 12.00

hOe VOOrspel Je eeN VulkAANuITbArsTING? Fysisch

geograaf Boris Jansen over activiteiten in het binnenste van de aarde. locatie: nemo. www.kinderlezingen.nl

kinderlezing wAArOm VlIeGT eeN zwAluw IN de herfsT NAAr AfrIkA?

ornitoloog Judy shamoun-Baranes over het instinct van vogels om de beste leefomstandigheden te zoeken. locatie: nemo. www.kinderlezingen.nl

30 mei

kring andragologie

18 apr 11.00 — 12.00

tentoonstelling fIrsT lIGhT

over fotografie en astronomie. www.huismarseille.nl

kinderlezing hOe sTerk Is luChT?

natuurkundige mark golden over luchtdruk en vacuüm. locatie: nemo. www.kinderlezingen.nl

OrGANIsATIeONTwIkkelING

afsluiting collegereeks met lezing Willem vrakking en aansluitend debat, met vrakking, anton cozijnse en Wessel ganzevoort. locatie: nieuwe prinsengracht 130, zaal gs 14. toegang: gratis (deelnemers collegereeks en auv-leden), € 10 (niet-leden). aanmelden: secretariaat@andragologie.eu

Bijzondere collecties Voor actuele informatie over activiteiten bij de Bijzondere Collecties: www.bijzonderecollecties.uva.nl

prof. dr. e.F. loos

open uvacolleges

OrATIe

bijzonder hoogleraar oude en nieuwe media in een vergrijzende maatschappij, vanwege de vereniging anBo, de algemene nederlandse ouderenbond

Verdieping en verbreding op tal van terreinen. Zie voor het actuele aanbod

Joseph kessels

www.studeren.uva.nl/open-uva

ANdrAGOlOGIe eN sOCIAAl kApITAAl IN eeN keNNIsmAATsChAppIJ eerste van een

spui25

serie van vier colleges door kessels. aanmelden: secretariaat@andragologie.eu

spUi25 is een academisch-cultureel podium met lezingen, debatten, interviews, boekpresentaties, discus-

rechTsgeLeerdheid

jun

kinderlezing

OrATIe

Prof. dr. ir. A. Bregman houdt op 29 april zijn oratie als bijzonder hoogleraar Gebiedsontwikkeling. Arjan Bregman wordt aangesteld vanwege de Stichting Amsterdam School of Real Estate.

nATuurWeTenschAppen, Wiskunde en inFormATicA

prof. mr. M.y.a. zieck OrATIe

hoogleraar international refugee law. titel: ‘unHcr’s parallel universe. marking the contours of a problem’

Prof. mr. M.Y.A. Zieck promoveerde in 1997 cum laude aan de UvA op het proefschrift UNhCr and voluntary repatriation of refugees : a legal analysis. Op 23 april houdt zij haar oratie als hoogleraar International Refugee Law.

sies, prijsuitreikingen, e.d., gericht op de academische gemeenschap van wetenschappers, alumni en

23 apr

23 mei 11.00 — 12.00

congres

studenten, en op een breed geïnteresseerd literair-cultureel publiek.

leVe de wIskuNde!

Voor het actuele programma,

tijdens dit jaarlijks terugkerend congres vertellen vooraanstaande wetenschappers over hun bevindingen in en rondom de wiskunde. www.science.uva.nl

zie www.spui25.nl.

kinderlezing wAArOm Is de luChT blAuw?

natuurkundige Jan pieter van der schaar over het kleurenspectrum, de lucht en onze ogen. locatie: nemo. www.kinderlezingen.nl

Aanmelden voor de digitale nieuwsbrief: spui25@uva.nl

actueel Voor een actueel overzicht van UvA-gebeurtenissen: www.alumni.uva.nl/agenda

t.M.c. asser instituut www.asser.nl

www tekst • Floor Boon Journalistiek en media 2009

Beeld • Joost van den Broek, hollandse hoogte

prOefsChrIfT — aanklagen voor andermans misdaden

een sTage in 2000 BiJ HeT JOegOslaViË-TRiBUnaal BRacHT maria nYbondas in aanRaKing meT HeT pRincipe Van COMMAND RESPONSIBILITY. VOlgens DiT Beginsel KUnnen miliTaiRe en ciViele leiDeRs aanspRaKeliJK WORDen gesTelD VOOR misDaDen gepleegD DOOR HUn OnDeRgescHiKTen. ziJ sTUDeeRDe aF Op DiT OnDeRWeRp en BeslOOT HeT UiT Te BOUWen TOT een pROeFscHRiFT. waar gaat uw onderzoek over? ‘in mijn proefschrift heb ik de toepasbaarheid van de command responsibility-doctrine op civiele leiders onderzocht. dit strafrechtelijke principe houdt in dat een leider aansprakelijk kan worden gesteld voor een door zijn ondergeschikten gepleegd misdrijf waarvan hij op de hoogte was of redelijkerwijs had kunnen zijn, maar daar vervolgens niet naar handelde. Het wordt in het internationale recht gebruikt om legerleiders en andere militairen te veroordelen voor misdrijven die zij niet hebben gepleegd, maar ook niet hebben voorkomen. Het is een actueel onderwerp. radovan karadžić, die op dit moment in het Joegoslavië-tribunaal terechtstaat, wordt onder andere aangeklaagd onder het command responsibility-beginsel.’ u spreekt over militaire en civiele leiders, wat is het verschil? ‘Het leger maakt een onderscheid tussen militairen en niet-militairen. iedereen die in de laatste categorie valt, is een burger. Het definiëren van een civiele leider is daarom heel moeilijk. Het is heel breed en eigenlijk alleen negatief vastgesteld. als je niet deelneemt aan een conflict ben je civiel, maar daar kom je niet ver mee, want wanneer neem je bijvoorbeeld deel aan een conflict? om iemand als leider aan te wijzen is de verhouding meerdereondergeschikte van belang. in een van nature hiërarchisch georganiseerd leger is dat vrij gemakkelijk vast te stellen, in andere gevallen is dat moeilijk te bewijzen. ik heb willen aantonen dat de verhouding tussen een militaire commandant en zijn ondergeschikte bijzonder is en dat command responsibility zich mede daarom minder goed leent voor het vervolgen van civiele, vaak politieke leiders.’

hoe zit het met radovan karadžić ? ‘karadžić zal waarschijnlijk niet onder het command responsibility-principe worden veroordeeld, al was hij de leider van de servische republiek van Bosnië en Herzegovina. Hij is ook aangeklaagd onder het joint criminal enterprise-principe, wat zoveel inhoudt als dat hij samen met anderen de intentie had om de etnische zuivering van kroaten en Bosnische moslims uit te voeren. als je niet kunt aantonen dat iemand plannen heeft beraamd of opdracht heeft gegeven tot het plegen van misdaden, is het vaak eenvoudiger hem onder dit principe te veroordelen dan om alle elementen van command responsibility aan te tonen. als deelname aan een joint criminal enterprise is bewezen, wordt de aangeklaagde niet meer voor dezelfde feiten onder command responsibility veroordeeld. wat heeft u geconcludeerd? ‘dat het command responsibility-principe uiteindelijk moeilijk toepasbaar is op civiele leiders, waardoor je je kunt afvragen of het ook wenselijk is om deze leiders ervoor aan te klagen. Het beginsel is wel goed toepasbaar op militaire leiders en daarvoor kan het zeker worden gebruikt.’ •

mArIA NybONdAs –

zijn er ooit civiele leiders veroordeeld onder dit principe? ‘er worden vaak mensen aangeklaagd onder het command responsibility-beginsel, maar ze worden er niet vaak onder veroordeeld. dat is ook moeilijk, want bij civiele leiders is het ingewikkeld om aan te tonen dat ze een misdrijf hadden moeten en kunnen voorkomen. vooral bij het rwanda-tribunaal zijn civiele leiders onder dit principe veroordeeld, maar ook op basis van hun individuele aansprakelijkheid. er was veel kritiek op bijvoorbeeld de musema-zaak, mede omdat deze directeur van een theefabriek zowel op basis van zijn individuele aandeel aan misdrijven als onder het principe van command responsibility werd veroordeeld.’

1976 M.Nybondas@asser.nl • 2000 Volkenrecht, Åbo Akademi University, turku/Åbo, Finland • 2001 International law, Universiteit Utrecht • 2001-2002 onderzoekster bij het Netherlands institute of human rights, siM, Utrecht

• 2002-2007 onderzoekster bij het t.M.C. Asser instituut, Den haag • 2007-heden Associate researcher bij het t.M.C. Asser instituut en freelance gastspreker • 2009 promotie UvA: The Command Responsibility Doctrine in International Criminal Law and Its Applicability to Civilian Superiors

24 weteNsChAp

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

tekst • Floor Boon Journalistiek en media 2009 beeld • Jessica eaton Quantum pong 3

ZWAARTEKRACHT EN DE NIEUWE KWANTUMMECHANICA ALS KLEINE JONGEN KEEK erIk VerlINde, SNAARTHEORETICUS EN HOOGLERAAR THEORETISCHE FYSICA, GEFASCINEERD NAAR TELEVISIEPROGRAMMA’S OVER ELEMENTAIRE DEELTJES, ZWARTE GATEN EN ZWAARTEKRACHT. HIJ BEWONDERDE NEWTON EN EINSTEIN. NU MAAKT HIJ KANS ZELF ALS NIEUWE EINSTEIN DE GESCHIEDENIS IN TE GAAN. ‘HET IS ALS EEN JONGENSDROOM DIE UITKOMT.’

eigenlijk heeft verlinde het te danken aan een inbraak in zijn hotelkamer in Frankrijk. laptop weg, paspoort weg, alles weg. een week langer moest hij in Frankrijk blijven, met alleen maar pen en papier. Hij voelde zich vrij om wat ideeën uit te werken en keerde terug naar nederland met de basis van een nieuw paradigma in zijn hoofd: het idee dat zwaartekracht geen fundamentele kracht is in ons universum. verlinde werkte het idee uit en gaf in december een voordracht op het spinoza instituut voor theoretische Fysica in utrecht, waar het enthousiast werd ontvangen. nobelprijswinnaar gerard ’t Hooft noemde het intrigerend.

uva-fysicus robbert dijkgraaf sprak over een belangrijke stap die al tientallen jaren gaande is in de ontdekking dat ruimtetijd en zwaartekracht geen fundamentele begrippen zijn, maar afgeleiden. bINAsbOekfOrmules

in 1687 publiceerde isaac newton zijn theorieën over de gravitatie, een wiskundig geformuleerde hypothese dat massa’s elkaar aantrekken. de observatie dat een appel wél en de maan niet naar beneden valt, bracht hem tot het beschrijven van de zwaartekracht. aan het begin van de twintigste eeuw pakte albert einstein de wetten van newton en berekende

hij dat gravitatie geen kracht is, maar een gevolg van de kromming van de ruimtetijd. verlinde: ‘newton en einstein beschreven zwaartekracht, ik kan nu verklaren waar die vandaan komt.’ dat doet hij ongeveer als volgt: ‘ik begin met informatie over de ruimte en materie in die ruimte. Je kunt je die informatie voorstellen als nullen en enen, bits zeg maar, die op de oppervlakte zitten van een bol. de bol is de ruimte en daarin kan zich materie bevinden. We kunnen niet lezen wat die nullen en enen zijn, maar we kunnen wel praten over de hoeveelheid informatie die het ons oplevert. als er andere massa in de buurt komt, blijkt dat de hoeveelheid informatie verandert. daaruit ontstaat een kracht. dat komt doordat de energie die in de massa aanwezig is – dat is wat we weten van einsteins e = mc2, dat massa ook een energie voorstelt – verdeeld wordt over het oppervlak van de bol. er zijn maar een paar simpele rekenstappen voor nodig om te zien dat die kracht eigenlijk de zwaartekrachtwetten van newton oplevert.’ deze vrij simpele uitleg correspondeert met de in verlindes termen eenvoudige wiskunde die eraan ten grondslag ligt. ‘middelbareschoolniveau’, glundert verlinde. met een krijtje tekent hij de formules op een schoolbord. ‘ze noemen het ook wel Binasboekformuletjes’ (naar het schoolboek havovwo voor onderwijs in de natuurwetenschappen). Hoewel het niveau in de praktijk tegenvalt – een stevig begrip van

universiteitsdag 2010 college erik verlinde

p 38

erIk VerlINde – 1962 E.P.Verlinde@uva.nl • 1985 Natuurkunde UU • 1988 promotie Natuurkunde UU • 1988-1993 junior staff member, institute of Advanced study, princeton University • 1993-1998 senior staff member, theory Division, CerN, genève • 1996-1999 hoogleraar theoretische fysica UU • 1999-2003 Professor of physics princeton University • 2003-heden hoogleraar theoretische fysica UvA

‘ik heB nooit geLooFd dat ons UniversUm is ontstaan Uit niets’ wiskunde is wel degelijk vereist om alle stappen te begrijpen – is het de eenvoudige elegantie die verlinde ook angstig maakt. ‘Het is bijna filosofisch. ik loop het risico dat niet iedereen begrijpt wat mijn verhaal precies inhoudt.’ sTerreNsTelsels eN kOlkJes

Wat is er nu zo revolutionair aan dit idee van verlinde? Het begint met de gedachte dat snaartheorie, de natuurkundige theorie van alles, een beschrijving is van een werkelijkheid in plaats van een werkelijkheid te zijn. Het is een afgeleide van een echte werkelijkheid daarachter. verlinde bouwt voort op de idee dat verschijnselen die wij ervaren in het dagelijks leven, zoals zwaartekracht, op het kleinste microscopisch niveau niet bestaan. ze gaan pas op groter niveau hun eigenschappen vertonen. en toch ervaren wij ze alsof ze echt zijn. verlinde gaat nog verder en legt het uit in termen van een paradigmashift die optreedt als zijn idee zich uitkristalliseert tot een theorie. ‘Het gaat terug tot het ontstaan van ons heelal. ik heb nooit geloofd dat ons universum is ontstaan uit

niets. dat de oerknal van niets een steeds verder uitdijend iets heeft gemaakt en dat deze big bang op één moment plaatsvond. Je kunt het vergelijken met een vloeistof in een bak. als de vloeistof in evenwicht is, gebeurt er niets, maar als je een gaatje maakt, gaat het stromen en ontstaan er kolkjes. zo is het ook met het heelal. dat is een keer uit evenwicht geraakt. Wat wij zien als een sterrenstelsel, dat vergelijk ik met kolkjes. kleine verstoringen, waardoor wij materie zien.’ GesTOleN Idee

als het verlinde lukt zijn idee om te zetten in een theorie, betekent dat een fundamentele ommezwaai in ons denken over de wereld en haar ontstaansgeschiedenis. maar voor het zover is, heeft verlinde nog een lange weg te gaan. Hoewel hij zijn eerste uitgewerkte ideeën al wel op internet heeft gezet, is het verhaal nog niet officieel gepubliceerd. ‘ik heb eerst willen testen hoe mijn vakcollega’s reageerden. een groot aantal vindt het heel interessant, veel mensen weten niet precies wat ze ermee aan moeten en sommige mensen

noemen het controversieel. dat vind ik minder prettig om te horen. maar het betekent wel dat mijn idee iets losmaakt, dat het niet triviaal is.’ ook maakt verlinde de vergelijking met het ontstaan van de kwantumfysica aan het begin van de twintigste eeuw. ‘dat heeft 25 jaar geduurd en daarover hebben veel mensen nagedacht. Het zou kunnen dat mijn idee hetzelfde vergt. en misschien is de tijd zelfs nog helemaal niet rijp om op deze radicaal andere manier verder te denken. daar ben ik wel eens bang voor. maar tegelijkertijd zie ik de vele reacties die het nu al oproept.’ Het idee van verlinde is zelfs al ‘gestolen’ door een vakgenoot in india. een foto met formules in de volkskrant ging via een weblog de wereld in. een paar dagen later verscheen er een ‘artikeltje’ waarin de indiër het idee reconstrueerde. ‘Het was heel duidelijk dat het exact mijn formules waren. ik had ze ook zo opgeschreven en niemand schrijft formules op precies dezelfde manier op, de notatie is altijd ietsje anders. dat was hier niet zo. er is geen enkele twijfel dat hij het heeft overgenomen.’ een troost: ‘die formules is één ding, het zijn ook heel bekende formules, maar het verhaal dat erdoorheen loopt, dat is nieuw. en dat heeft hij niet kunnen reconstrueren.’ • erik Verlinde verzorgt het college ‘Zwaartekracht bestaat niet’ tijdens het middagprogramma van de Universiteitsdag op 12 juni.

26 wetenschap Spui —

kort nieuws De wetenschappelijke kennis neemt dagelijks toe. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam dragen daaraan bij met proefschriften, papers en andere publicaties waarin zij de vruchten van hun arbeid wereldkundig maken. SPUI biedt een selectie van recente resultaten.

De voornaamste reden om een microkrediet aan te vragen blijkt de wens om oude leningen af te betalen. Een tweede reden is reguliere consumptie en een derde het financieren van een bruiloft. Een eigen bedrijf opzetten wordt pas genoemd als achtste reden.

Hypotheek Zolang de hypotheekrente aftrekbaar blijft, zijn verdere dalingen van huisprijzen niet te verwachten, stelde hoogleraar Real Estate Valuation Marc Francke (promotie Econometrie VU 2006) in zijn oratie op 4 februari. In de afgelopen vijftien jaar is veel veranderd in de waarderingspraktijk van onroerend goed in Nederland. Voor de vaststelling van de WOZ-waarden, het meten van de waardeveranderingen van woningcorporatiebezit en het verkrijgen van Nationale Hypotheek Garantie worden vaak modellen gebruikt. Gezien het grote belang van de waarde van onroerend goed is het volgens Francke opmerkelijk dat er nauwelijks eisen gesteld worden aan de inhoud van deze modellen. Hij schetste aan welke eisen ze moeten voldoen vanuit een vastgoed- en econometrisch perspectief, en concludeerde onder meer dat er momenteel geen sprake is van overwaardering van de Nederlandse woningmarkt.

spui 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

Ook analyseerde zij politieke, economische en sociale omstandigheden die bepalend waren voor zijn ontwikkeling, met speciale aandacht voor de vraag hoe het nationaalsocialistische gedachtegoed bij de jeugd van de Weimarrepubliek (1918-1933) – waarvan Bernhard onderdeel was – zo vruchtbaar wortel kon schieten.

‘De zwarte schande’ Zwarte soldaten betrek je niet in de oorlogsvoering tussen beschaafde landen, was lange tijd de heersende opvatting onder Europeanen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam hierin verandering toen Frankrijk zwarte soldaten inzette voor de strijd in Europa. Dick van Galen Last (Geschiedenis 1988, promotie 2010 cum laude) vergelijkt de nationale reacties op hun aanwezigheid tijdens en kort na die oorlog in zijn proefschrift De zwarte schande. Het debat over de inzet van zwarte soldaten in Europa 1914-1922. Hij stelt dat de massale verschijning in Europa van Afrikanen en andere gekleurde soldaten een proces van bewustwording ‘van de zwarte ander’ in gang zette. Van Galen Last promoveerde in januari cum laude op dit onderwerp, kort voor hij op 2 februari overleed.

ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

Microkredieten verkeerd gebruikt Het beeld dat mensen microkredieten enkel gebruiken voor het opzetten van een eigen bedrijf klopt niet, concludeert Liselore Havermans (Business studies 2007 cum laude) van de Amsterdam Business School. Zij deed onderzoek onder 610 gezinsleden van 148 huishoudens in de sloppenwijken van de Indiase stad Madurai, in opdracht van DHAN Foundation, een stichting die zelfhulp stimuleert.

GEESTESWETENSCHAPPEN

MAATSCHAPPIJ- EN GEDRAGSWETENSCHAPPEN

Stedenschennis

Zwarte geen lager IQ

IJver van Amsterdamse stadsvernieuwers heeft nooit iets opgeleverd, stelde Vincent van Rossem (Kunstgeschiedenis en archeologie 1984, promotie 1991), architectuurhistoricus en hoogleraar Monumenten en stedenbouwkundige vraagstukken van de periode sinds de negentiende eeuw, in het bijzonder in de stad Amsterdam, op 26 februari in zijn oratie. Opeenvolgende stadsbesturen hebben de oostelijke binnenstad verwoest. Zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog moest een groot aantal zeventiende- en achttiende-eeuwse panden verdwijnen voor stadsvernieuwingsprojecten. In destijds armoedige buurten als Kattenburg en Wittenburg vond grootschalige kaalslag plaats. Vervolgens werd er nieuwbouw gepleegd, maar de armoe van toen heeft plaatsgemaakt voor nieuwe armoe. De oostelijke binnenstad is volgens hem terug bij af. ‘Het is weer een achterbuurt.’

Prins Bernhard

foto • A. van Beurden Prins Bernhard

Schrijver Annejet van der Zijl (Communicatiewetenschap 1987, promotie Geschiedenis 2010) promoveerde op historisch onderzoek naar de Duitse achtergrond van Bernhard zur Lippe-Biesterfeld, later prins der Nederlanden (19112004). Zij plaatste de prins in de context van zijn tijd en van zijn generatie. Van der Zijl bekeek onder meer in hoeverre het Wilhelmische Keizerrijk, de Eerste Wereldoorlog en de Revolutie van 1918 hun sporen achterlieten op het milieu en de directe omgeving van prins Bernhard.

De Britse psycholoog Richard Lynn heeft sinds het begin van zijn wetenschappelijke carrière het bestaan van verschillende intelligentieniveaus tussen etnische groepen en seksen verdedigd. Uit studies van Jelte Wicherts (Psychologie 2002 cum laude, promotie 2007), Conor Dolan (Ontwikkelingspsychologie 1987 cum laude, promotie 1992), Denny Borsboom (Psychologie 1998, promotie 2003 cum laude) en Han van der Maas (promotie Psychologie 1993 cum laude) blijkt nu dat Lynns onderzoek geen bewijs levert voor dergelijk wetenschappelijk racisme. In zijn boek IQ and the Wealth of Nations (2002) achtte Lynn het bewezen dat zwarte Afrikanen gemiddeld dertig punten lager scoren op een IQ-test dan westerse blanken. Maar hiervoor bestaat geen bewijs, aldus Wicherts en collega’s. Zij concludeerden dat Lynn zijn data selectief koos door hoogscorende zwarte Afrikanen buiten beschouwing te laten. Bovendien toonden zij voor het eerst systematisch aan dat bevolkingsgroepen niet zomaar te vergelijken zijn op basis van IQ-scores.

Geboortemaand Recent onderzoek van ontwikkelingspsycholoog Ad Dudink (Psychologie 1970, promotie 1985) wijst uit dat de meeste politieke leiders en topbestuurders in Nederland in de zomermaanden zijn geboren. Dudink richt zich al jaren op de gevolgen voor kinderen van hun geboortemaand. Veel leerlingen ondervinden volgens Dudink langdurig het effect van de ‘bestuurlijke peildatum van 1 oktober’ voor

Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam www.acta.nl

www

de indeling van het onderwijs, want deze bestuursmaatregel schept voor duizenden leerlingen ongelijke kansen: omdat ze voor 1 oktober zijn geboren, mogen ze in augustus daaraan voorafgaand al naar school. Wie in de zomer (juli-augustus-september) jarig is – en veel politieke leiders en bestuurders blijken dat te zijn – is in de klas een ‘vroege leerling’. Die kwalificatie blijkt ‘langdurig’ een gunstige invloed te hebben op iemands leven, zegt Dudink.

MEDISCHE WETENSCHAPPEN

Zaadbalstamcellen AMC-onderzoekers hebben als eersten stamcellen uit zaadbalweefsel opgekweekt en vermeerderd. Deze ‘spermatogoniale’ stamcellen zijn de voorlopers van spermacellen. De resultaten werden gepubliceerd in The Journal of the American Medical Association (JAMA). De onderzoekers hopen de techniek in de toekomst in te zetten om de vruchtbaarheid te herstellen van jongens die vóór de puberteit een kankerbehandeling moeten ondergaan, waardoor de stamcellen van de zaadvormende cellen afsterven.

Dioxine Kinderen die in hun babytijd dioxine hebben binnengekregen via borstvoeding vertonen in hun puberteit lichamelijke afwijkingen. Vooral de longfunctie en het afweer- en stofwisselingssysteem zijn verstoord. Meisjes hebben vertraagde borstgroei en de hele groep heeft gemiddeld meer glucose in het bloed. Dioxine is een giftige stof die onder meer vrijkomt bij vuilverbrandingcentrales en vooral in de jaren tachtig veel werd uitgestoten. Dat zijn de belangrijkste conclusies uit het proefschrift van Marike Leijs (Geneeskunde 2006) van het AMC. Haar onderzoek is onderdeel van een studie die twintig jaar geleden begon.

Depressies Cognitieve groepstherapie helpt depressies bij hoogrisicopatiënten te voorkomen, blijkt uit onderzoek onder leiding van depressie-expert en hoogleraar Psychiatrie Aart Schene (Geneeskunde 1984, promotie UU 1992). Periodiek ‘zorgcontact’ zou de kans op terugval nog flink kleiner maken. Bij ongeveer de helft van de patiënten keert een depressie vroeg of laat terug; in de regel vaker dan één keer. In de acute fase krijgen recidiverende patiënten een combinatie van medicijnen en psychotherapie. ‘Verander het denken en de rest zal mee veranderen’, zegt Schene. Het gaat dan om het stimuleren van positieve gedachten en beelden, via geleide fantasie en oefenopdrachten voor het dagelijks leven.

Parodontitis Onderzoeker Gaudy Torres de Heens (promotie Tandheelkunde 2010) van Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (Acta) ontdekte dat erfelijke factoren bij het ontstaan van parodontitis wel eens overschat zouden kunnen zijn. Parodontitis is een aandoening van de tand-

ondersteunende weefsels (het ‘parodontium’) die kan leiden tot tandverlies. Torres de Heens onderzocht tweelingen van wie er één leed aan ernstige parodontitis. Eeneiige tweelingen bleken niet even vatbaar voor parodontitis, wat betekent dat omgevingsfactoren een belangrijke rol spelen bij het ontstaan en de progressie van de aandoening. Op 9 februari promoveerde Torres de Heens op haar onderzoek.

Witte vulling Witte vullingen, composieten, worden veel gebruikt in de tandheelkunde. Deze tandheelkundige materialen staan continu bloot aan chemische stoffen uit speeksel, voedsel en dranken. Achteruitgang van de kwaliteit van de vullingen kan dus worden toegeschreven aan chemische en/ of biologische processen. Ook kauwen leidt tot herhaalde belasting, die tot scheurgroei en uiteindelijk breuk van een restauratie kan leiden. Hesam Mirmohammadi (promotie Tandheelkunde 2010) bestudeerde in zijn promotieonderzoek de invloed van mechanische, chemische en biologische degradaties op de eigenschappen van witte vullingen. De samenstelling van de materialen, opslagmedia, cyclische vermoeiing en hun onderlinge wisselwerking blijken belangrijke factoren bij de afbraak van de vullingen.

Amazone Carina Hoorn (Geologie en geofysica 1988, promotie Biologie 1994) van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica bracht samen met Frank Wesselingh van Natuurhistorisch Museum Naturalis een boek uit over de evolutie van het Amazonegebied: Amazonia. Landscape and Species Evolution. De auteurs presenteren een overzicht van de geologische geschiedenis van het Amazonegebied en de implicaties hiervan voor de huidige patronen van biodiversiteit. Daarnaast kijken ze naar de invloed van landschapsontwikkeling en klimaat op de soortenrijkdom in het gebied en verklaren ze hoe de huidige biodiversiteit is ontstaan.

NATUURWETENSCHAPPEN, WISKUNDE EN INFORMATICA

Fluorescent eiwit Onderzoekers van de leerstoelgroep Moleculaire cytologie hebben het helderste cyaan fluorescente eiwit ter wereld gemaakt. Dit eiwit, oorspronkelijk afkomstig uit kwallen, geeft blauwgroen fluorescent licht af (vergelijkbaar met het effect van een blacklight op een wit T-shirt). Zo kan het eiwit met het blote oog worden waargenomen of worden gefilmd. Door op een nieuwe manier bacteriële kolonies te screenen op mutanten van fluorescente eiwitten identificeerden de onderzoekers het zeer heldere eiwit, dat zij vanwege het blauwgroene licht de naam mTurquoise (monomeer Turquoise) gaven. De onderzoeksresultaten staan in wetenschappelijk tijdschrift Nature Methods.

Nieuwe katalysator Raveendran Shiju, onderzoeker bij de afdeling Heterogene katalyse en duurzame chemie, heeft een nieuwe katalysator ontdekt voor de productie van nylon en fijnchemische en farmaceutische basisproducten. De nieuwe katalysator kan mogelijk worden toegepast bij de productie van diverse belangrijke chemicaliën en bij een schone en efficiënte synthese van paracetamol. Bij het huidige industriële proces komt veel afval vrij. De nieuwe katalysator, die eenvoudig en goedkoop te realiseren is doordat minder chemische hulpstoffen nodig zijn, kan dit aanzienlijk verminderen. Shiju en zijn collega-onderzoekers hebben voor vervolgonderzoek een Vidi-subsidie aangevraagd bij NWO. Vanwege de verwachte toepassingsmogelijkheden door de industrie zijn octrooiaanvragen in de EU en in de VS ingediend.

illustratie www.chrisvandiemen.com

RECHTSGELEERDHEID

Legal Empowerment In maart startte een internationaal onderzoek naar Legal Empowerment in China, Indonesië en Taiwan, geleid door hoogleraar Chinees recht en regulering Benjamin van Rooij (promotie Rechten LEI 2006 cum laude) en uitgevoerd samen met de Universiteit Leiden en partners in Indonesië en China. De studie richt zich op de vraag hoe machtsverhoudingen toegang tot milieurecht belemmeren en hoe Legal Empowerment deze machtsverhoudingen kan veranderen en toegang tot het recht kan vergroten. •

28 essAY

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

tekst • arnoud w.a. Boot

fINANCIËle CrIsIs ALS SYMPTOOM VAN MAATSCHAPPELIJKE ONBALANS

beeld • akash agrawal portret • liesbeth dingemans

de studie room for discussion

p 08

staat de FinanciËle crisis op zichzelF oF is ziJ een syMptooM van een Groter MaatschappeliJk GeBeuren? het laatste liJkt het Geval, stelt hooGleraar corporate Finance arnoud Boot. de economie vertoont een steeds grotere dYnamiek en Wordt mede daardoor ongriJpBaar. de inFormatietecHnologie, aanJager van dit proces, maakt ‘alles’ permanent veranderBaar. daardoor dreigen FootLoose kapitalisme, grote WispelturigHeid en een geBrek aan coHesie. er is dus veel meer aan de Hand dan de FinanciËle crisis op zicHzelF. We hebben met iets ongrijpbaars te maken. onder de noemer van de globalisering voltrekken zich fundamentele veranderingen in de wereldeconomie. de dynamiek is de afgelopen decennia enorm gegroeid. nemen we bijvoorbeeld de samenstelling van de s&p 500 index van grootste amerikaanse ondernemingen, dan zien we daarin tot de jaren negentig van de vorige eeuw een relatief grote stabiliteit; dezelfde ondernemingen domineerden jaar in jaar uit. vanaf het midden van de jaren negentig vinden echter grote verschuivingen plaats. om zich te kunnen handhaven, moeten bedrijven zich continu aanpassen – ze splitsen zich op, outsourcen activiteiten naar verre landen en lijken vaak permanent verwikkeld in een reorganisatie. of ze dit overleven is maar de vraag. met deze groeiende dynamiek lijken onze mogelijkheden om de economische ontwikkelingen te beïnvloeden te zijn gedaald. de sociaaleconomische raad (ser) spreekt in een recent advies over de globalisering (2008) dan ook terecht over een steeds grotere internationale verwevenheid. Het grensoverschrijdende karakter van activiteiten maakt ze minder ‘grijpbaar’ voor nationale overheden. ontwikkelingen hebben vaak ook een zichzelf versterkend karakter. de dynamiek dwingt bijvoorbeeld soms tot deregulering, maar diezelfde deregulering versterkt op haar beurt weer het veranderingsproces. de samenleving ervaart dit als unheimisch omdat deze nieuwe werkelijkheid nog geen basis heeft in een aangepaste maatschappelijke ordening. tegelijkertijd speelt de veelgenoemde individualisering van de maatschappij een rol. die veronderstelt dat eigenbelang het gedrag aanstuurt tegen de achtergrond van een soort individuele winst- en verliesrekening. geen prestatie zonder dat duidelijk is hoe die het eigenbelang dient. een dergelijke omgeving onderkent niet langer de meerwaarde van het collectief, waardoor het eigen- en het collectief belang ver uiteen gaan lopen. in plaats van saamhorigheid ontstaan verdeeldheid en vervreemding. de sociale cohesie komt onder druk te staan. kortom, niet alleen de onderneming, ook het individu wordt steeds minder grijpbaar. doordat hij niet meer eenvoudig in een hokje is te duwen, boeten ‘verzamelinstituten’, zoals politieke partijen, omroepen, werknemersorganisaties en kerken, aan belang in. deze individualisering gaat gepaard met machteloosheid van de overheid. die roept dat we moeten meedoen aan het internationale concurrentiespel,

— aRnOUD — BOOT

dat we geen keuze hebben, want de concurrentie is hard en grensoverschrijdend. nederland moet aantrekkelijk zijn als vestigingsplaats, we moeten dynamisch zijn et cetera. de overheid suggereert een onvermijdelijkheid van het internationale krachtenveld en wijst er daarbij op dat de nationale beleidsruimte zeer beperkt is. maar tegelijk vergroot deze internationalisering het gebrek aan sociale cohesie. iedereen moet zien te overleven in een steeds hardere wereld. ook hier is sprake van een zichzelf versterkend proces: dat men zichzelf moet kunnen redden, staat voorop en lijkt de individualisering te bevestigen. centraal in deze bijdrage staat het zogenoemde footloose karakter, de ongrijpbaarheid, van de huidige samenleving. Fundamentele ontwikkelingen, met name gerelateerd aan de informatietechnologie (it), hebben ons uit ons evenwicht gebracht. een belangrijk aspect hiervan is dat economische activiteiten steeds ongrijpbaarder geworden zijn doordat ze gemakkelijker kunnen worden verplaatst, of opgesplitst, en hoe dan ook veranderbaarder zijn geworden. dit maakt de economie niet alleen dynamischer, maar ook ongrijpbaarder, meer op transacties gericht, en minder op de onderlinge samenhang en relaties. Binding en vastigheid zijn daardoor onder druk komen te staan. van fundamenteel belang voor het begrijpen van de huidige maatschappelijke ‘crisis’ is te onderkennen dat we in een transactiemaatschappij zijn terechtgekomen, die bijsturing behoeft. We hebben een bepaalde mate van ‘vastigheid’ nodig, die zich vertaalt in sociale cohesie. overigens staan hier de problemen rond de wispelturigheid in de bredere samenleving centraal – de financiële sector dient in dit kader vooral als een interessant voorbeeld van de huidige ontwikkelingen. TrANsACTIemAATsChAppIJ eN fINANCIËle seCTOr

in een transactiemaatschappij richt het handelen zich op het uitlokken van een directe tegenprestatie. men focust op de korte termijn en heeft weinig aandacht voor relaties en continuïteit. deze situatie laat zich goed illustreren aan de hand van de financiële sector. aangedreven door de it heeft deze een ongekende groei en ontwikkeling doorgemaakt. de door de informatietechnologie mogelijk gemaakte verhandelbaarheid van activiteiten op de financiële markten heeft een directe impuls gegeven aan transacties en daarmee aan de – zeer instabiele en wispelturige – transactiemaatschappij. er is een direct verband met de crisis in de bankwereld. Banken konden namelijk de verleiding niet weerstaan steeds meer te focussen op snelle transacties – getuige onder meer de uit de hand gelopen handel in allerlei financiële instrumenten met de meest exotische namen, zoals de ‘verpakte’ hypotheken die eerst rustig op de bankbalans bleven staan. duurzame klantrelaties werden intussen verwaarloosd. een verklaring voor het (bijna) instorten van het financiële systeem was dat banken via diezelfde financiële markten steeds meer aan elkaar kwamen vast te zitten. problemen bij één bank konden zo een kettingreactie teweegbrengen. daarnaast zijn financiële markten modegevoelig; op elk moment is er wel iets ‘hot’. omdat de hiermee gepaard gaande kortetermijnwinsten heel verleidelijk zijn, speelden banken daarop massaal in, hierin gefaciliteerd door de it – die steeds meer activiteiten verhandelbaar en veranderbaar maakte. >

30 essAY

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

‘calculerend gedrag – what’s in it For me? – dreigt centraal te komen staan’

Het volgen van de trends werd dus steeds eenvoudiger. en zoals altijd bij modeverschijnselen het geval is, rent iedereen tegelijkertijd in dezelfde richting. Het wachten was dan ook op het moment dat het hele bancaire systeem tegelijkertijd in de volle breedte fout zou zitten. We spreken dan van een systeemcrisis: de hele economie zit volledig klem. de financiële sector heeft duidelijk behoefte aan fundamentele hervormingen ter corrigering van de wispelturigheid van de markten die zich meester hebben gemaakt van het bankwezen. VAsTIGheId NOdIG

samenwerking en saamhorigheid vereisen een bepaalde mate van stabiliteit en cohesie, en die staan op gespannen voet met een transactiemaatschappij. een te grote focus op transacties betekent namelijk te veel wispelturigheid, en daarmee te weinig vastigheid. We zijn het door de financiële crisis even vergeten, maar een belangrijke zorg was (en is) dat ondernemingen zijn verworden tot handelswaar – op te kopen door de hoogstbiedende, en vervolgens deelbaar en in stukjes te verkopen. de onderneming als samenwerkingsverband is hierdoor ter discussie komen te staan. Haar verhandelbaarheid, en die van de afzonderlijke ondernemingsactiviteiten, kan duiden op een transactiemaatschappij met weinig ‘vastigheid’ en cohesie, in dit geval op ondernemingsniveau (Boot, 2009b). deze in de moderne maatschappij opgesloten verhandelbaarheid – zoals gezegd, gefaciliteerd door de it-ontwikkelingen – leidt ook tot min of meer onomkeerbare beslissingen die het hart van de onderneming raken. als een baas van een groot nederlands advocatenkantoor zegt dat hij de nederlandse bedrijfswortels en klantrelaties optimaal wil waarborgen – en daarom niet gaat fuseren met een angelsaksisch collega-kantoor – is dit hartverwarmend. maar wat koop je ervoor als op een zeker moment in de toekomst zo’n onomkeerbare transactie toch plaatsvindt? misschien is zo’n overname in werkelijkheid ook niet zo erg; waar het om gaat, is dat de it het mogelijk heeft gemaakt om op snelle wijze grote veranderingen te bewerkstelligen. transacties als overnames, afstotingen en fusies zijn in het bedrijfsleven niet alleen eenvoudiger maar ook gangbaarder geworden. Het bankwezen heeft laten zien dat deze groeiende transactiebereidheid (samen met een steeds grotere druk op bestuurders om snel resultaat te laten zien) kan leiden tot te grote wispelturigheid. wIspelTurIGheId eN mANIpulATIe

de grilligheid van onze huidige samenleving betekent ook dat manipulatie vrij spel krijgt. regelgeving en toezicht zijn nog niet afgestemd op de nieuwe werkelijkheid. sommigen gaan er dan met ‘de buit’ vandoor. een voorbeeld is de twijfelachtige zelfverrijking door het management van ondernemingen. managers laten zich soms letterlijk omkopen – getuige bijvoorbeeld de excessieve beloning die bestuurders van het duitse telecombedrijf mannesmann een aantal jaren geleden kregen in ruil voor hun instemming met overname door het Britse vodafone. of, wat minstens net zo vaak voorkomt, het management stuurt zelf aan op een overname of andere verkooptransactie waarbij het voor zichzelf een ‘piece of the action’ heeft gereserveerd. Blijkbaar is het snelle financiële gewin dat men in deze markten kan behalen te verleidelijk. ook nederland heeft zich hieraan niet kunnen onttrekken, en verloochent hiermee zijn traditionele, calvinistische

(en ook paternalistische) bestuursstructuur. de maatschappelijke consequenties zijn enorm. de huidige ‘bonusdiscussie’ duidt niet alleen op een vertrouwenscrisis in het management van ondernemingen, maar zeker ook in de samenleving als geheel. voor de onderneming als samenwerkingsverband roept dit de vraag op hoe zij van werknemers kan vragen loyaal te zijn als het gedrag van bestuurders telkens de vraag oproept of ze iets doen in het belang van de onderneming of om er zelf beter van te worden. calculerend gedrag – ‘what’s in it for me?’ – dreigt centraal te komen staan. de loyaliteitsvraag ligt daarmee permanent op tafel en ondermijnt de cohesie. mAATsChAppIJ eN uNIVersITeIT

voor de maatschappij als geheel geldt hetzelfde. globalisering wordt vaak gepresenteerd als iets ongrijpbaars maar tegelijkertijd als ons ‘dwingend’ tot het doen van aanpassingen. zowel het ‘ongrijpbare’ als het ‘gedwongen’ aanpassen (veelal gericht op flexibilisering) geeft voeding aan gevoelens van onzekerheid en kan gemakkelijk als bedreigend worden ervaren. Hoe sturen we dit bij? een eerste stap is te onderkennen dat er wel degelijk een nationale beleidsruimte is. Het is volstrekt eenzijdig om de ‘visie’ uit te dragen dat we nu eenmaal geen keuze hebben en dus gedwongen zijn mee te doen aan een internationale race gericht op het flexibiliseren van de economie. dit betekent niet dat ik tegen flexibilisering van de economie ben, maar we zullen moeten inspelen op nieuwe mogelijkheden. en dat vereist initiatief, ondernemingsgeest, geen onnodige belemmeringen, en dus flexibiliteit. Waar een echte visie ontbreekt, is het de vraag hoe de flexibilisering zich moet vertalen in een bepaalde maatschappelijke inrichting. Welke vastigheden, zekerheden en cohesie willen we bieden? Hoe gaan we onze nationale beleidsruimte daarvoor inzetten? in principe zijn dit keuzes die door de politiek gemaakt moeten worden (zie ook Boot, 2009a). als universiteit hebben we echter ook een verantwoordelijkheid. universiteiten, net zoals onderwijs in het algemeen, zijn evident een onderdeel van onze eigen beleidsruimte. als internationaal onderzoek iets laat zien, dan is het wel dat kennisinstellingen de lokale verankering van globalisering (moeten) zijn. Het maatschappelijk rendement van met name het hoger onderwijs hangt af van de lokale verankering. de binding en interacties (en dus relaties) met de omgeving zijn hiervoor cruciaal. oecdonderzoek laat zien dat nederland op dit punt achterloopt (oecd, 2007). Hier ligt dus een prachtige uitdaging voor onze universiteit: we moeten onze relevantie voor de stad en haar omgeving verhogen. dat bevordert de cohesie en vastigheid. •

ArNOud w.A. bOOT – 1960 • 1983 Economie Universiteit van tilburg • 1987 promotie indiana University (Vs) • 1988-1992 Assistant professor of Finance North western University (Vs) • 1992-heden hoogleraar Corporate Finance en financiële markten UvA • nevenfuncties o.a. Kroonlid sociaal economische raad, lid Bankraad (DNB), lid koninklijke Nederlandse Akademie voor wetenschappen

Arnoud Boot spreekt tijdens de Universiteitsdag op 12 juni in een speciale aﬂevering van ‘room for Discussion’ onder de titel ‘elk dubbeltje op zijn kant’.

Literatuur • Boot, a.W.a. (2009a), ‘structuur en cohesie na de financiële crisis’, economisch statistische Berichten, 18 december, pp. 774-777. • Boot, a.W.a. (2009b), de ontwortelde onderneming. assen: koninklijke van gorcum Bv. • oecd (2007), higher education and regions. globally competitive, Locally engaged. parijs: oecd. • ser (2008), duurzame globalisering. een wereld te winnen (advies 2008/06). den Haag: ser.

31 marleen jonkman

PERSONALIA azadeh achbari

ton dietz

eUropese stUdies 2007, vergelijkende wetenschapsgeschiedenis uu 2009, mark Beumer, Bsc kunstmatige intelligentie 2006 cum laude, mia paukovic, psychologie 2007 cum laude, politicologie 2008, en lisa van velzen, psychologie 2009, traden in 2009 toe tot het multidisciplinaire team veelbelovende masterstudenten en pas afgestudeerden van de stichting nationale denktank.

sociaLe geogr aFie, promotie 1987, hoogleraar rurale milieugeografie, is vanaf 1 mei directeur van het afrikastudiecentrum.

nederLands 1970, promotie 1982, hoogleraar taalbeheersing, argumentatie en retorica, ontvangt een eredoctoraat van de universiteit van lugano.

susan bögels

arent fock

psychoLogie, promotie Um 1994, hoogleraar orthopedagogiek, teunis geijtenbeek, onderzoeker experimentele en moleculaire geneeskunde, en martijn rep, Biologie 1991, onderzoeker aan het swammerdam institute for life sciences van de uva, ontvangen een vici-subsidie (maximaal € 1.500.000) van nWo voor zeer ervaren onderzoekers. dertien jonge, excellente uva-wetenschappers ontvangen een vidi-subsidie (€ 600.000), veertien jonge, recent gepromoveerden een veni-subsidie (€ 250.000).

k andida ats BioLogie 1984, is eind 2009 benoemd tot penningmeester van de vereniging rembrandt, die sinds 1883 nederlandse musea financieel steunt met de aankoop van belangrijke kunstwerken.

frans van eemeren

london. zij is de eerste fellow met een chronische handicap. goudsmit, medeoprichter van de me/cvs-stichting nederland, is tevens benoemd tot consultant van de Britse me association.

economie 1956, promotie 1960, emeritus hoogleraar geschiedenis van de economische wetenschap, ontving de pierson-penning, de hoogste nederlandse onderscheiding in de economie. thijs heslenfeld

nederLands recht 1993, ontving de prijs voor het beste reisfotoboek van 2009 voor zijn boek hot. Life in the australian outback.

jaap fransman

k andida ats psychoLogie 1971, algemeen directeur van Hvo-Querido (hulp voor onbehuisden), is de nieuwe voorzitter van riBW alliantie (regionale instellingen voor beschermd wonen).

tijmen daniËls

economie 2003, logic 2007, promotie 2009, ontving de Joop Hartog proefschriftprijs (€ 2.500 en een penning).

persoonLiJkheidsLeer 1976, promotie 1984, voormalig universitair hoofddocent uva en voormalig minister van Binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties, kreeg vanwege haar ‘gevaarlijke gebrek aan nuance in het privacydebat’ de Big Brother award, de prijs voor personen of instellingen die de privacy aantasten. marloes van houten

hUman geogr aphy, planning and development studies 2009 cUm LaUde, kreeg de masterscriptieprijs van het international institute of asian studies (iias) van de uva voor haar scriptie over de burgeroorlog in nepal. emilie hudig

FiLm- en teLevisiewetenschappen 2000, ontving de aan de zilveren camera gerelateerde prijs ‘Fotoverhaal van het Jaar’ van de nederlandse vereniging van Fotojournalisten. Hudig leed aan Hodgkin en legde het verloop van haar ziekte vast in een fotoboek.

geneeskUnde 1974, promotie 1979, hoogleraar plastische chirurgie umc, is benoemd tot officier in de orde van oranje-nassau, lid van verdienste van de nederlandse vereniging voor esthetische chirurgie en erelid van de israel society of plastic surgeons. karol lesman

k andida ats sLavische taLen 1985, literair vertaler, ontving de vertaalprijs van het Fonds voor de letteren voor zijn inzet voor de poolse literatuur in het nederlandse taalgebied. marcel levi

geneeskUnde 1986, promotie 1991, hoogleraar inwendige geneeskunde, is door collega’s via community mednet uitgeroepen tot ‘toparts’, aan wie collega’s hun dierbaren het liefst toevertrouwen. andries mulder

guusje ter horst

psychoFysioLogie 1979, promotie Brunel university 1996, gezondheidspsycholoog in het verenigd koninkrijk, is visiting research Fellow aan de university of east

nederLands recht 1989, is benoemd tot voorzitter van de centrale commissie voor de statistiek, de toezichthouder van het cBs.

moshe kon

arnold heertje

ellen goudsmit inge brakman

aLgemene cULtUUrwetenschappen 2003, won de publieksprijs Beste nederlandse videoclip voor haar regie van here comes the summer van de groep moke.

in beeld a Midas Dekkers B guusje ter horst c susan Bögels d karol Lesman

nederLands recht 1988, was directeur van het amsterdams Fonds voor de kunst en is nu directeur van het conservatorium van amsterdam. charlotte mutsaers

mo-B nederLands, krijgt de p.c. Hooft-prijs 2010 (€ 60.000), de literaire oeuvreprijs die dit jaar bestemd is voor proza. de schrijver, essayist en beeldend kunstenaar is volgens de jury ‘onmiskenbaar een dubbeltalent’. arent van nieukerken

sLavische taLen en hUn LetterkUnde 1988 cUm LaUde, docent poolse letterkunde aan de uva, is verkozen tot buitenlands lid van de polska akademia nauk. bert paasman

nederLandse taaL- en LetterkUnde 1965 cUm LaUde, promotie 1984, emeritus bijzonder hoogleraar koloniale en postkoloniale cultuur- en literatuurgeschiedenis, ontving de linschotenpenning vanwege zijn inspanningen voor het historische reisverhaal. marc peeperkorn

poLiticoLogie en massacommUnicatie 1987, redacteur van de volkskrant, won de culturele persprijs 2009 voor het artikel ‘een prachtmuseum voor een burgerman’. ronald plasterk

voormalig hoogleraar moleculaire genetica aan de uva en pvda-politicus, midas dekkers, Biologie 1973 cum laude, en Jacqueline cramer, Biologie 1976 cum laude, promotie 1987, zijn de nummers 1 t/m 3 in de top tien van invloedrijkste biologen van nederland. >

32 personalia René van der Pluijm

Jasper Vrugt

Theaterwetenschap 1988, Vrije studierichting letteren 1988, wordt hoofd programmering van de Stadsschouwburg Amsterdam.

Fysische geogr afie 1999, promotie 2004, gastonderzoeker bij het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica van de UvA, won de Outstanding Young Scientist Award van de European Geophysical Union.

Henk Pröpper

Nederlandse ta al- en letterkunde 1986, is benoemd tot directeur van het Nederlands Letterenfonds. Derk Roemers

Rechten 1971, staatsraad in buitengewone dienst bij de Raad van State, is met de inwerkingtreding van de nieuwe Zeevaartbemanningswet de eerste voorzitter van het nieuwe Tuchtcollege voor de Scheepvaart. Marte van Santen

Politicologie 1998, won de Pfizer Persprijs voor haar bijdrage aan goede informatievoorziening over kanker met ‘De wereld vs kanker’ in het tijdschrift Esta. Ook Susan Koenen, Film- en televisiewetenschap 1996, en Jolande Withuis, Sociologie 1980 cum laude, promotie RUN 1990, waren genomineerd. Paul Scheffer

Politicologie 1986 cum laude, bijzonder hoogleraar Grootstedelijke problematiek (Wibautleerstoel), treedt toe tot de raad van toezicht van Forum, Instituut voor Multiculturele Vraagstukken.

Tom Weterings

Redacteur /editor 2009, kreeg de Vlaams-Nederlandse Prijs voor Teksteditie 2009 voor zijn scriptie over brieven van kolonisten uit het rampjaar 1671-1672. Ralph Wijers

Sterrenkunde 1987, promotie 1991, hoogleraar Hoge-energie astrofysica, krijgt een Advanced Grant van € 3,5 miljoen van de European Research Council (ERC) voor onderzoek naar zwarte gaten. Eerder dit jaar kregen UvA-hoogleraren Patti Valkenburg, Annemarie Mol en André Nollkaemper dezelfde subsidie. Piet van Wijk

Sociale geogr afie VU 1978, voormalig directeur communicatie aan de UvA, is het nieuwe hoofd van de afdeling geschiedenis van NPS en VPRO. Van Wijk wordt o.a. verantwoordelijk voor de programma’s Andere Tijden en OVT.

promotie Biologie 2007, kreeg de eerste Waddenacademieprijs voor haar onderzoek naar het eetgedrag van krabben.

Nederlands recht 1983, Economie 1984, promotie EUR 1990, ontving de Gedichtendagprijs (€ 2.500). Machiel van der Woude

Peter Starreveld

Psychologie 1991, promotie UL 1999, universitair hoofddocent Psychologie, is verkozen tot UvA-Docent van het Jaar 2009 voor zijn betrokkenheid bij de opleiding en bij de student. Sebastiaan de Vet en Lieke Mulder

beiden bachelor Bèta-gamma 2007, wonnen de wedstrijd ‘Fly Your Thesis’ van de European Space Agency. Marianne de Visser

overledenen Felix van Voorst tot Voorst 1920,

Franse taalen letterkunde 1951, voormalig priester en rector Ignatiuscollege in Amsterdam (1 december)

Hans Appelman 1957,

Wijsbegeerte 1986, voormalig bestuursadviseur subfaculteit Opvoedkunde UvA, bestuursadviseur hbo-raad en zelfstandig organisatieadviseur (2 december)

Mies van Ruth 1928,

Geneeskunde 1957, voormalig kinderarts (3 december)

Corry Hogetoorn

1934, Romaanse taalen letterkunde (Frans) 1963, oud-universitair docent Frans UU (3 december)

Adriaan den Outer

1942, Geneeskunde 1973, chirurg (4 december)

Carel Scholten 1925,

Nachoem Wijnberg Isabel Smallegange

spui 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

Sociologie 1976, is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau vanwege zijn werk als directeur van het Instituut Asbestslachtoffers en voorzitter van voetbalvereniging AFC. Saskia WoutersenWindhouwer

specialist elektronisch publiceren en repository manager van de Universiteitsbibliotheek, is onderscheiden met de Open Access Award 2009 (€ 2.000) door SURF, de organisatie voor onderwijsinnovatie.

Geneeskunde 1975, promotie 1981, hoogleraar Neuromusculaire ziekten, is benoemd tot bestuurslid van NWO.

Natuurkunde 1953, pionier in de informatica, eredoctor TUE (5 december)

Reneke van Swinderen 1926, Econo-

mie 1958, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, Officier in de Orde van Oranje-Nassau (9 december)

Johan Ferrier 1910,

Geneeskunde 1972, voormalig psychiater (17 december)

Pedagogiek 1950, Promotie Wijsbegeerte 1950, laatste gouverneur en eerste president van Suriname, Grootlint in de Ere-Orde van de Gele Ster van de Republiek Suriname, Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw, Commandeur in de Huisorde van Oranje, Grootkruis in de Orde van de Bevrijder van Venezuela (4 januari)

Alfred Bachrach 1914,

Germaanse taalen letterkunde (Engels) 1948 cum laude, promotie Oxford University, voormalig hoogleraar LEI, Honorary Commander of the British Empire, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (18 december)

Petrus Wiewel 1955,

Faculteit der Rechtsgeleerdheid promotie 2001, jurist Gerechtshof Amsterdam (18 december)

Hans Muller 1929,

Sociale geografie 1954, oudconrector Hugo Grotius scholengemeenschap Delft, Lid in de Orde van Oranje-Nassau (28 december)

Ton Rooijers 1960,

Sociale psychologie 1984 cum laude, voormalig onderzoeker, docent en studieadviseur RUG (29 december)

Maurits Henri van Raalte 1945, Econometrie

1977 (7 januari) Sijo Thoden van Velzen 1934, Geneeskunde

1962, emeritus hoogleraar Cardiologie en endodontologie, oud-rector magnificus, erelid Nederlandse Vereniging voor Endodontologie, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (31 december)

Evert Wiskerke 1954,

Nederlandse taalen letterkunde 1981, promotie 1995 (16 december)

Gerard Zevenbergen

1924, Godgeleerdheid 1951, emeritus predikant en musicus (16 december)

Jan Alles 1939,

Andragogische wetenschappen 1969, oud-docent Andragogiek RUG (8 januari)

Ad Goudswaard 1922,

Aardrijkskunde 1953 (10 januari)

Hans Hanrath 1926,

Accountancy 1952, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, Commandeur in de Orde van de Poolster, voormalig voorzitter directie Koninklijke Bijenkorf Beheer en bestuur Kamer van Koophandel Nederland-Israël (9 december)

Geneeskunde 1954, huisarts in ruste (11 december)

Sander Simons 1962,

Politicologie n.a., voormalig nieuwslezer en verslaggever RTL Nieuws en communicatiedeskundige (5 januari)

Jack Bons 1919,

Franciscus Krouwels 1927,

in beeld Marianne de Visser

Hans Linders 1940,

Nederlands recht 1956 (13 januari)

Hermanus Johannes Maria Janmaat 1947,

Opvoedkunde 1986, oudmedewerker CINOP (13 januari)

Jan Wisse 1925, Wiskunde

Miep Bosman 1926,

en Informatica 1953, promotie 1956 (1 januari)

Geneeskunde 1954, Ridder in de Orde van Oranje-Nassau (14 januari)

Hubertus Richaers

1946, Fiscaal-juridische opleiding 1972, voormalig directievoorzitter Nationale Nederlanden (1 januari)

Hendericus Neuman

1926, Politicologie 1953 (14 januari)

Jacob Schouten 1920, Marjo Verwer 1935,

Romaanse taalen letterkunde (Frans) 1965 (3 januari)

Geneeskunde 1948, voormalig internist-geriater, Officier in de Orde van Oranje-Nassau, erelid Nederlandse Vereniging Klinische Geriatrie (16 januari)

33 Nora Salomons 1945,

Dick van Galen Last

Nederlands recht 1972, voormalig lid Tweede Kamer en Ombudsman van de Gemeente Amsterdam, lid Raad van Toezicht Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam, lid Raad voor de Journalistiek (16 januari)

1952, Geschiedenis 1988, vakreferent en onderzoeker Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (2 februari)

tekst • Peter Brusse Rechtsgeleerdheid 1962

Jacob Bruinsma 1917,

Rob van der Linde

1937, Scheikunde (jaar onbekend), emeritus hoogleraar Coatingtechnologie TUE (17 januari)

Nederlands recht 1945, oudkantonrechter te Tilburg, Officier in de Orde van OranjeNassau, Ridder in de Orde van de Heilige Silvester (7 februari)

Jan Rudolf Dijk 1923,

Geneeskunde 1960, oogarts in ruste (7 februari)

Dorine Ratulangie 1973 – 2009

Fina van der Werff

1922, Economie 1951, Lid in de Orde van Oranje-Nassau (19 januari)

Hans Boschloo 1939,

Geschiedenis 1976 cum laude, voormalig lid constructiegroep geschiedenis voor CITO (22 januari)

Piet Borsje 1926,

Michiel Oortwijn

1977, Psychologie 2001, promotie 2008 Universiteit Leiden, medewerker Instituut Pedagogische Wetenschappen UL (10 februari)

Jan Pen 1921, Faculteit der

Economie 1946, promotie 1950, emeritus hoogleraar Staathuishoudkunde RUG (14 februari)

Geneeskunde 1956, oudcardioloog (24 januari) Jan de Boer 1911, WisCarrie de Swaan 1946,

Psychologie 1973, voormalig psycholoog, docent Gezondheidskunde, radiojournalist en documentairemaker (30 januari)

en natuurkunde, promotie 1940, emeritus hoogleraar Theoretische natuurkunde, lid KNAW, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau, Chevalier de la Légion d’Honneur (15 februari)

Bert Vierdag 1940,

Nederlands recht 1966, promotie 1973, emeritus hoogleraar Volkenrecht en internationale betrekkingen (1 februari)

Nicolaas Wilhelmus de Smit 1930, Geneeskun-

Hindrik Kuitert 1921,

Economie 1961, voormalig docent, Ridder in de Orde van Oranje-Nassau (22 februari)

Jacques Polak 1914,

de 1955, emeritus hoogleraar Forensische psychiatrie VU, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (1 februari)

Economie 1936, oud-bewindvoerder IMF, Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau, Doctor honoris causa EUR (26 februari)

Gerard de Vriend

Joost Weinberg 1925,

1943, Nederlandse taalen letterkunde 1976 cum laude, promotie 1996, voormalig universitair docent Moderne Nederlandse letterkunde UvA (2 februari)

Geneeskunde 1955, zenuwarts, kinderpsychiater, ouddirecteur en oprichter kinderpsychiatrisch centrum Curium te Oegstgeest (2 maart)

Dorine Ratulangie, op 17 december 2009 op 36jarige leeftijd overleden, was een dichter en schrijver van korte verhalen die woonde in Almere, werkte in Amsterdam voor een vertaalinstituut en leefde in haar eigen, veilige fantasiewereld. Zij hield van sciencefiction en ging op in het Nederlandse Tolkiengenootschap Unquendor. Lang, mager en onhandig struikelde ze graag over haar benen, morste thee en brak glazen, maar geen vlieg zou ze kwaad doen. Iedereen was het erover eens: ‘Dorine was bijzonder. En geheimzinnig.’ Zij was ook de gekke, dwaze meid met die mooie, donkere krullen die alles durfde, malle liedjes op de radio zong en Paul de Leeuw ideeën zond die hij prompt gebruikte. Dorine werd op 3 januari 1973 op Curaçao geboren. Haar vader was arts, maar Dorine viel flauw zodra zij bloed zag. Hij was de zoon van de Indonesische vrijheidsstrijder Sam Ratulangie, naar wie het grote vliegveld van Celebes is vernoemd. Dorines moeder was een stoere Hollandse lerares die haar toekomstige man op een suikerplantage in Tanzania had ontmoet. Samen vertrokken ze naar de Antillen. Toen Dorine naar school moest, verhuisde het gezin naar Hoorn. Haar vader werd marinearts in Den Helder. Zes jaar later wilde hij weer weg en vestigde zich in Spanje, als huisarts voor Nederlandse overwinteraars. Op het Spaans lyceum moest Dorine wennen, ze was verlegen en werd flink gepest. Ze ging gedichten schrijven – in het Spaans. Later, in de jaren negentig, zou zij Spaanse poëzieprijzen winnen. Dorine wilde in Nederland studeren. Ze koos, ‘om iets geks te doen’, Nieuw-Grieks, maar stapte na een jaar, in 1993, over op Film- en televisiewetenschap. Samen met een hartsvriendin uit haar studententijd richtte zij de Cool With Me Productions op. Zij maakten filmscripts en zaten vol hilarische plannen. Dorine schreef filmrecensies, hielp als vrijwilliger voor Amnesty International filmavonden

en Vondelparkconcerten organiseren en ging geleidelijk aan meer schrijven; in het Spaans, Nederlands en Engels. Zij ging in Almere wonen en vergat haar flat in te richten; een inbreker sloeg ze het huis uit en zij werd lid van de Almeerse dichtersgroep Aldichter. Haar gedichten werden opgenomen in een verzamelbundel, maar zeker zo boeiend vond zij het om te publiceren in internationale digitale tijdschriften. Dorine had in Spanje Tolkiens In de ban van de ring ontdekt en dat heeft haar leven veranderd. In 2003 werd zij lid van het Tolkiengenootschap en schreef gedichten in elfentaal voor het Tolkientijdschrift Lembas. Zij was een vaste gast in herberg ‘De zingende Hobbit’ in Amsterdam en in ‘De Witte Zwaan’ in Monnickendam. Daar las ze gedichten en verhalen voor, zong en deed mee aan spelletjes en discussies over Tolkien en de Middenaarde. Tot diep in de nacht. Dorine hield van vliegen, reisde rusteloos de wereld rond, bezocht Tolkiengenootschappen van Finland tot Indonesië. Altijd was zij op doorreis, maar dat zij besloot de andere wereld te zoeken heeft iedereen verbijsterd. Ze had zoveel plannen, wilde zelfs promoveren. Maar dat zij in haar brief zei te hopen nu een beschermengel voor haar zus en vrienden te worden, was weer helemaal de lieve, zorgzame, soms wat sombere Dorine die zich altijd bekommerde om het lot van anderen. •

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

tekst • Marike van roon informatie- en collectiespecialist Bijzondere collecties

uvA-GesChIedeNIs — promotieplaten gedigitaliseerd in album academicum

Het album academicum van de uva, een online database over alle hoogleraren van de universiteit en haar voorloper het athenaeum illustre vanaf 1632, ontsloot afgelopen december ook de gegevens van alle 14.000 gepromoveerden uit de periode 1877-2007. de duizend gepromoveerden uit de afgelopen twee jaar zullen snel volgen. in deze belangrijke informatiebron kan men zoeken op gepromoveerde en promotiejaar, maar het album biedt ook antwoorden op complexere vragen, zoals de ontwikkeling van de vakgebieden en het percentage gepromoveerde vrouwen. alle proefschriften uit de uB-collectie zijn aan de gegevens gekoppeld. de universiteitsbibliotheek wil ze in de komende jaren alle digitaliseren. van 160 gepromoveerden worden de gegevens geïllustreerd met hun promotieplaten, feestelijke drukwerken die vaak een humoristische schets geven van het leven van de student. vanaf 1877 konden studenten niet alleen in leiden, utrecht en groningen promoveren, maar ook in amsterdam. een van de academische tradities die de amsterdamse studenten overnamen van de bestaande universiteiten was de vervaardiging van promotieplaten: grote, gedrukte platen die een beeld geven van het leven van de student, verhaald in humoristische tekeningen en begeleid door plagerige versjes. de platen behandelen vooral het corps- en privéleven van de student; drank en vrouwen zijn ruim vertegenwoordigd. maar ook komt er nog wel eens een huwelijk op voor, aangezien studenten in die tijd heel wat langer studeerden dan tegenwoordig. Het toekomstbeeld van de promovendus, zoals uitzending naar de koloniën, is ook regelmatig afgebeeld. de originele tekening werd voorafgaand aan de promotie gemaakt. soms krabbelde een vriend de illustraties, zoals de amsterdamse student en latere hoogleraar kunstgeschiedenis en archeologie Jan six (1857-1926). maar ook werden wel professionele tekenaars ingehuurd, bijvoorbeeld martin monnickendam (1874-1943), die in 1899 de promotieplaat van rechtsgeleerde c.H. guépin illustreerde. Bij het promotiediner plaatsten alle aanwezigen hun handtekeningen op een speciaal hiervoor gereserveerde plek op de plaat. vervolgens werden enkele tientallen reproducties gemaakt, genoeg voor de hoogleraren en vrienden van de promovendus. in elke studentenstad was wel minstens één drukker gespecialiseerd in het vervaardigen van litho’s voor promotieplaten. in amsterdam waren dat onder anderen roelofzen, Hübner & van santen, m.J. portielje, de gebroeders Braakensiek en dieperink & co.

Het maken van een promotieplaat was een kostbare en daarmee elitaire aangelegenheid. in de jaren twintig van de twintigste eeuw nam de studentenpopulatie sterk toe, werd de gemiddelde student minder kapitaalkrachtig en kalfden oude tradities af. ook de promotieplaat werd minder populair. eind jaren dertig werden de laatste platen gemaakt; de traditie is nooit meer herleefd. naar aanleiding van de uitbreiding van het album academicum zijn alle 160 promotieplaten uit de collectie van de universiteit van amsterdam gedigitaliseerd en ontsloten via het album.

‘DRANK EN VROUWEN ziJn ruim vertegenWoordigd op de promotieplaten’

www.albumacademicum.uva.nl dpc.uba.uva.nl/universiteitsgeschiedenis

15.000ste promotie aan uva Op dinsdag 9 maart vond de 15.000ste promotie aan de UvA plaats. planoloog Marco te Brömmelstroet promoveerde die dag tot doctor op het proefschrift Making Planning Support Systems Matter. Improving the Use of Planning Support Systems for Integrated Land Use and Transport Strategy-Making. De eerste UvA-promotie dateert van 12 juli 1878. Op die dag promoveerde Diederik Johannes korteweg (een van de opstellers van de korteweg-de Vriesvergelijking) tot doctor in de wis- en natuurkunde bij Johannes Diderik van der waals (de latere Nobelprijswinnaar, 1910) op een proefschrift over voortplantingssnelheid van golven in elastische buizen. Bij te Brömmelstroets feestelijke promotieplechtigheid in de Agnietenkapel was ook rector magnificus Dymph van den Boom aanwezig.

sYmposium ‘digitale databases en de universiteitsgeschiedenis’

detail van de promotieplaat van mr. th.F. Boerlage

De afgelopen jaren zijn in Nederland allerlei digitale databases ontwikkeld op het gebied van de universiteitsgeschiedenis, zoals een Album Academicum en een Album promotorum van verschillende universiteiten. wat hebben deze projecten tot nu toe opgeleverd? welke concrete vragen kunnen worden beantwoord met de gegevens uit deze bronnenverzamelingen? en hoe kunnen ook de gegevens over studenten worden ontsloten? Over dit onderwerp organiseren universiteitshistorici Leen Dorsman (UU) en p.J. knegtmans (UvA) op 19 mei van 13.30 tot 17.00 uur een symposium in de Universiteitsbibliotheek van Utrecht. Meer informatie en aanmelden: l.j.dorsman@uu.nl. •

Amsterdams Universiteitsfonds www.auf.nl

Isaac Roetprijs www.epseu.org/isaacroetprize

www

amsterdams universiteitsfonds Uitgereikte prijzen

Het Amsterdams Universiteitsfonds heeft ruim vijftig deelfondsen. Een aantal daarvan heeft als doelstelling het toekennen van prijzen aan excellente jonge wetenschappers. Eind 2009, begin 2010 zijn drie prijzen uitgereikt.

—

Isaac Roetprijs Op 8 december 2009 werd in Den Haag de Isaac Roetprijs 2008 uitgereikt. Dit is een internationale essayprijs voor studenten van over de hele wereld. De jury bestaat uit de economen en ondernemers Jurgen Brauer, James K. Galbraith, Cor A.J. Herkströter, Henk Jager, Haim Roet en Joseph E. Stiglitz. De prijs bedraagt € 5.000 en wordt gefinancierd uit het Isaac Roetfonds, ontstaan uit een erfstelling van Isaac Roet aan de gemeente Amsterdam. Het fonds is inmiddels overgedragen aan het Amsterdams Universiteitsfonds. De veelzijdige Isaac Roet – accountant, adviseur van de voorloper van IBM en uitvinder van onder andere de zakdoekvouwmachine – liet in 1927 vastleggen dat een vijfde deel van zijn nalatenschap zou worden aangewend voor een prijsvraag ‘tot bevordering van de wereldvrede door een meer efficiënte distributie’. Roet werd in 1944 in Auschwitz vermoord. De Isaac Roetprijs werd voor het eerst uitgereikt in 1989, in het Vredespaleis in Den Haag. De essaywedstrijd wordt eens in de drie jaar uitgeschreven door de Vereniging voor Economie en Vrede, mede namens de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de UvA. De editie van 2008 (de zevende) kent twee winnaars. De Belgische Marijke Geerts schreef tijdens haar studie aan de Universidad Torcuato Di Tella in Buenos Aires een essay over de economieën van Bolivia en Venezuela. Paul Duffill, Nieuw-Zeelander en verbonden aan de University of Sydney, behandelde in zijn essay economische kwesties in het Israëlische en Palestijnse conflict. Beiden ontvingen € 2.500 uit handen van Haim Roet, neef van Isaac Roet. Zie ook: www.epseu.org/isaacroetprize.

—

Herman Karel Nieuwenhuis Prijs De beste masterscripties van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde zijn op 5 januari 2010 bekroond met

de Herman Karel Nieuwenhuis Prijs. Deze jaarlijkse prijs wordt mogelijk gemaakt door het Herman Karel Nieuwenhuis Memorial Fund. H.K. Nieuwenhuis was de eerste student Economie aan de UvA die cum laude afstudeerde. Na zijn overlijden in 1982 stichtten vrienden een fonds dat is ondergebracht bij het Amsterdams Universiteitsfonds, met onder meer als doel het bevorderen van economisch onderzoek en het uitkeren van een prijs voor de beste afstudeerscriptie. De jury voor de H.K. Nieuwenhuis Prijs, bestaande uit economen Joep Sonnemans, Nachoem M. Wijnberg en Peter Boswijk, riep drie masterscripties uit tot de beste van het afgelopen jaar. Mark Walschot, Nadine Ketel (beiden Economie 2009 cum laude) en Nicole Stofberg (Business studies 2009 cum laude), de drie winnaars, konden samen € 2.500 verdelen.

—

AUV-scriptieprijs Europese studies Op 27 november 2009 ontving Barbara Klen de AUVscriptieprijs Europese studies 2008 uit handen van hoogleraar Moderne Europese letteren Joep Leerssen. Haar scriptie, de beste van 2008, werd gehonoreerd met een 8,5. Onderwerp: het construeren van een Kroatische identiteit, die vooral op gang kwam door de opkomst van de ‘Illyrische beweging’ in de jaren dertig van de negentiende eeuw. Tussen 1986 en 2005 was de European Cultural Foundation verantwoordelijk voor de sponsoring van deze scriptieprijs. Sinds 2006 wordt de prijs uitgeschreven door de Amsterdamse Universiteits-Vereniging, daartoe in staat gesteld door een royale gift van een van de leden van de academische gemeenschap van de UvA aan het Amsterdams Universiteitsfonds. De prijs heeft daardoor een vaste plek gekregen in het programma van de succesvolle UvA-opleiding Europese studies.

—

Nieuw Fonds op Naam: Fonds Andragologie Tijdens de nieuwjaarsreceptie van de Kring Andragologie, op 18 december in de Amsterdamse Academische Club, is het Fonds Andragologie ingesteld. Dit Fonds op Naam is gevestigd binnen de Stichting Amsterdams Universiteitsfonds op initiatief van de AUV-kring Andragologie. Om de activiteiten van de AUV-kring Andragologie duurzamer te kunnen funderen, wetenschappelijker te maken en de uitstraling te verbreden, heeft het bestuur van de kring zich in 2009 ingespannen om een voorziening voor een financiële reserve te kunnen opbouwen. Dit heeft geresulteerd in de instelling van het Fonds Andragologie. In het Comité van Aanbeveling voor het Fonds Andragologie hebben zitting D.C. van den Boom, rector magnificus van de Universiteit van Amsterdam, en Joseph Kessels, hoogleraar Human Resource Development aan de Universiteit Twente. De eerste donateurs, die bij de receptie aanwezig waren, werden bedankt voor de toezegging om een substantiële bijdrage aan het fonds te leveren.

GEEF OM WETENSCHAP EN STEUN HET AMSTERDAMS UNIVERSITEITSFONDS!

Honderden alumni en vrienden van de Universiteit van Amsterdam hebben al gedoneerd aan de bijzondere doelen van het Amsterdams Universiteitsfonds. Ook bijdragen? Bekijk de filmpjes over de doelen van de Jaarfondscampagne 2010 op www.auf.nl en steun het Amsterdams Universiteitsfonds!

spuI 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

AmsTerdAmse uniVersiTeiTsVereniging NIeuwe AuV-lezINGeNreeks: stand van de wetenschap de amsterdamse universiteits-vereniging en academischcultureel centrum spui25 lanceren een nieuwe reeks. in ‘stand van de Wetenschap’ presenteren duo’s van uva-wetenschappers samen de stand van zaken op hun vakgebied. twee wetenschappers die hun vakgebied delen en een generatie schelen, houden ieder een minicollege en gaan vervolgens in gesprek over hun discipline. Hoe heeft

die zich de afgelopen decennia ontwikkeld? Hoe verschillen de onderzoeksmethodieken? Wat zijn de baanbrekende ontdekkingen, wat de vernieuwende inzichten? in de eerste aflevering, op maandag 26 april, gaan Henk van os en machtelt israëls in op aspecten van de kunstgeschiedenis. op maandag 10 mei spreken ed van den Heuvel en ralph Wijers over de stand van zaken in de sterrenkunde. aanvang: 20.00 uur, locatie: spui25. aanmelden: www.spui25.nl.

lezING lOOpbAANprOGrAmmA: toekoMst resultaatBeloninG

ralph wijers

de toekomst van resultaatbeloning was het thema van een dubbellezing die het loopbaanprogramma voor uvaalumni organiseerde op 11 februari. sprekers Henk thierry (promotie psychologie vu 1968), voormalig hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de uva en uvt, en zijn oud-student peter de rooij (arbeids- en organisatiepsychologie 1988), manager compensation & Benefits bij eureko/achmea, verbonden resultaten uit wetenschappelijk onderzoek met inzichten uit de praktijk. Het gedrag van medewerkers wordt bepaald door veel meer factoren dan beloning alleen. Bovendien kennen verschillende functies verschillende soorten prestaties, waarvoor verschillende indicatoren bestaan. een goed werkend beloningssysteem is daardoor niet eenvoudig te realiseren.

de huidige crisis en excessen in beloning roepen de vraag op of, en zo ja hoe, prestaties adequaat aan een beloning kunnen worden gekoppeld. na een discussie over de buitensporige marktoriëntatie, het kortetermijndenken en de ‘overdreven invloed van gepubliceerde hitlijstjes van internationale beloning- en executive-searchbureaus’ (organisaties selecteren zelf hun ‘peers’ voor het vergelijken van beloningsniveaus en creëren daarmee marktinflatie) concludeerden de sprekers dat er geen een-op-eenrelatie is tussen het bonusbeleid van ondernemingen en de crisis. resultaatafhankelijke beloning hoeft niet aan te zetten tot risicovol gedrag. extremen en excessen bepalen wel de beeldvorming en maatschappelijke verontwaardiging. ‘rage management’ is daarom vereist: managers en bestuurders moeten consequenties verbinden aan de ontstane woede over deze excessen. gespreksleider was Ber damen (arbeids- en organisatiepsychologie 1988 cum laude, promotie 2007), directeur Hrm bij adviesbureau Berenschot, en afgelopen jaar zelf spreker tijdens een loopbaanlezing over motivatie en drijfveren van leidinggevenden. Het loopbaanprogramma voor uva-alumni combineert ontplooiing en reflectie vanuit academisch en persoonlijk perspectief en biedt coaching, leertrajecten en lezingen. meer informatie: www.uva-alumni.nl/loopbaanprogramma.

AlGemeNe ledeNVerGAderING AuV op 12 juni vanaf 10.00 uur vindt, voorafgaand aan het programma van de universiteitsdag, de algemene ledenvergadering van de auv plaats. locatie: senaatskamer van de aula, ingang Handboogstraat 6. agenda: zie (vanaf mei): www.uva-alumni.nl/auv. meer informatie: auv@uva.nl.

BliJF verBonden sluit u aan bij de overkoepelende alumnivereniging van de uva. ga naar www.uva-alumni.nl of vraag de folder aan via auv@uva.nl of 020 525 3300.

Communicatiewetenschap www.uva-alumni.nl/ communicatiewetenschap

www

auvkringen

Economie

Van Indonesië naar Ierland

Antieke Cultuur

Communicatiewetenschap

Voorjaarsmiddag over

Online campaigning gemeenter aadsverkiezingen

Alex ander de Grote Op 24 april organiseert de Kring Antieke Cultuur de jaarlijkse voorjaarsmiddag. Thema: ‘Alexander de Grote tussen West en Oost’. Aanleiding vormt de tentoonstelling over Alexander die komend najaar te zien is in de Hermitage Amsterdam. Ook het Allard Pierson Museum besteedt dit jaar aandacht aan de figuur van Alexander de Grote. Sprekers zijn classici Jan Bloemendal (‘Alexander de Grote in de middeleeuwen. Een heidense held en een Latijns epos’), Daan den Hengst (‘Alexander in Rome. Fernweh en realisme’) en historicus Jona Lendering (‘Alexander de Grote in Babylon’). Na afloop is er een borrel. Locatie: Allard Pierson Museum. Toegang: gratis voor AUV-leden, niet-leden betalen € 15. Aanmelden: secr.gltc-fgw@uva.nl.

De Kring Communicatiewetenschap organiseert op 28 april de bijeenkomst ‘Online campaigning in de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen: much ado about nothing?’. Wat zijn de effecten van het gebruik van online media als Twitter, Hyves, Facebook en Blogs tijdens een verkiezingscampagne? Rens Vliegenthart en Guda van Noort, beiden verbonden aan de Amsterdam School of Communication Research (ASCoR), doen onderzoek naar het gebruik en de effecten hiervan en delen de uitkomsten van hun onderzoek naar de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2010 met het publiek. Kom luisteren en praat mee! Aanvang 18.30 uur, locatie: Bushuis, Kloveniersburgwal 48, VOC-zaal. Toegang: gratis voor leden. Aanmelden: alumnikringCW-fmg@uva.nl.

Om het nieuwe jaar in te luiden organiseerde de Kring van Amsterdamse Economen (KAE) op 20 januari een Nieuwjaarsbijeenkomst in de Amsterdamse Academische Club. In aanwezigheid van zo’n 45 leden en enkele gasten presenteerden studenten van studievereniging SEFA hun onderzoeksproject naar opkomende markten, gericht op Indonesië. Meer informatie: www.sefa.nl/nl/site/ activities/academic/research-project. Ook was er aandacht voor de Hennipmanstichting, genoemd naar de vermaarde UvA-econoom Pieter Hennipman. Deze stichting is in 2009 nieuw leven ingeblazen. Zie www.hennipmanstichting.nl. De Kringreis van de KAE vindt plaats van 26 t/m 30 mei en gaat dit jaar naar de Ierse hoofdstad Dublin. Daar worden onder meer bezocht de Nederlandse ambassade en het ESRI (het Ierse CPB). Aanmelden (alleen voor KAE-leden): jubileum@kae.nl.

Psychologie

Het geheugen

Geschiedenis

Culinair-historische avond

Historisch kookboek uit collectie gastronomie

negentiende eeuw. Sprekers zijn Johannes van Dam en de conservatoren van de Bijzondere Collecties. Alumni Geschiedenis en andere geïnteresseerden kunnen een selectie uit de collectie bezichtigen. En natuurlijk is er iets te eten! Locatie: Bijzondere Collecties UvA, Oude Turfmarkt 129 (tegenover Rokin). Meer informatie: www.uva-alumni.nl/geschiedenis.

Op 17 juni organiseert de Kring Geschiedenis samen met de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek een culinair-historische avond. De Bijzondere Collecties herbergen een van de grootste collecties gastronomie van Europa. Wie kennis wil maken met onze vaderlandse kookkunst uit het verleden vindt er vrijwel alle belangrijke Nederlandse kookboeken uit de zestiende tot en met de

Op 22 april organiseert de Kring Psychologie een serie lezingen over het geheugen. Psychologisch onderzoek daarnaar in de cognitieve neurowetenschappen heeft de afgelopen jaren interessante en praktisch gezien belangwekkende resultaten opgeleverd. UvA-psychologen bespreken een aantal ontwikkelingen binnen hun eigen onderzoeksprogramma’s: Jaap Murre (‘Je leven lang herinneren’); Pauline Spaan (‘Geheugenonderzoek bij normale veroudering en dementie. Bruggen slaan tussen theorie en praktijk’); en Merel Kindt (‘Angst, een (on)uitwisbare indruk’). Meer informatie: www.uva-alumni.nl/ psychologie. Aanvang: 16.00 uur, locatie: Roetersstraat 15, zaal E. Na afloop is er een borrel. Toegang: gratis voor AUV-leden en studenten Psychologie, € 10 voor niet-leden. Aanmelden: Alumnikring-Psy@uva.nl.

spui 32 01 | 2010 www.uva-alumni.nl

alumnivaria Universiteitsdag 2010 Nieuw: kinderen mee naar de Universiteitsdag!

Mummies in het Allard Pierson Museum

Voor het eerst wordt op de Universiteitsdag (zaterdag 12 juni) een speciaal middagprogramma georganiseerd voor ouders mét hun kinderen (8-12 jaar). Het programma is bedoeld om ouders de mogelijkheid te bieden aspecten van hun studietijd te delen met hun kinderen, zoals het bijwonen van een college of het bekijken van een collectie. Kinderen kunnen het programma uitsluitend volgen in gezelschap van één of beide ouders.

De oude Egyptenaren geloofden dat hun doden leefden in een dodenrijk dat er nét zo uitzag als de wereld waarin de Egyptenaren zelf leefden. In de rondleiding maken bezoekers kennis met dit dodenrijk en hoe goden en mensen, met hun gemummificeerde lichamen, daarin leefden.

Ouder-kindprogramma 12.15 -13.30 u

Lunch op rondvaartboot door de

Amsterdamse grachten

13.45 -14.45 u Kindercollege: kunnen dieren ook verliefd worden? 14.45 -15.30 u Pauze 15.30 -16.30 u Kinderrondleiding: Mummies in het Allard Pierson Museum

Kunnen dieren ook verliefd worden? Hoogleraar Fysiologie Jan Hindrik Ravesloot vertelt over verliefdheid. Wat gebeurt er als mensen verliefd worden? En worden dieren ook verliefd? Wat zijn de verschillen en overeenkomsten in verliefdheid bij mens en dier?

Ouders met kinderen tussen de 8-12 jaar kunnen zich aanmelden via www.uva-alumni.nl/universiteitsdag. Het aantal plaatsen voor het ouder-kindprogramma is beperkt en het is niet mogelijk om de onderdelen los van elkaar te volgen. Ouders betalen het normale tarief van € 25 voor deelname aan de Universiteitsdag, kinderen kunnen gratis deelnemen.

Verder op deze Universiteitsdag Rede Eveline Crone, bijzonder hoogleraar Neurocognitieve en affectieve ontwikkeling in de adolescentie, auteur van Het puberende brein /// Colleges en debatten, met o.a. Arnoud Boot over de crisis, Anne van Grevenstein over het Paleis op de Dam, Erik Verlinde over zwaartekracht en Jean Tillie over de verkiezingen /// Grote Voedsel & Film Quiz met Louise O. Fresco /// Optreden door Giovanca /// Alle alumni en UvA-medewerkers krijgen het programma begin mei toegestuurd /// Aanmelden kan nu al, telefonisch via 020-525 4791 (tijdens kantooruren) of via www.uva-alumni.nl/universiteitsdag

Blijf verbonden

via de alumnicommunity Contact houden met vrienden en bekenden onder de alumni van de Universiteit van Amsterdam. Op zoek gaan naar oud-studiegenoten. Op de hoogte blijven van nieuws uit de Universiteit van Amsterdam en activiteiten voor alumni. De UvA heeft een nieuwe website voor alumni en vrienden, met een online community: www.uva-alumni.nl. Alumni en medewerkers kunnen zich kosteloos en vrijblijvend aanmelden voor deze community. Alle alumni die de UvA per e-mail kan bereiken, ontvingen hierover de afgelopen periode bericht. Geen bericht ontvangen? Meld u aan via www.uva-alumni.nl (klik op ‘inloggen’ en kies ‘Nieuwe aanmelding’). Als u bent ingelogd, kunt u via uw profiel contact onderhouden met vrienden en bekenden. Ook kunt u een ‘email for life’ instellen: een @uva-alumni. nl-adres dat ontvangen berichten doorstuurt naar uw eigen e-mailaccount. Nieuws en informatie over de UvA, de Amsterdamse Universiteits-Vereniging en het Amsterdams Universiteitsfonds blijven overigens ook zonder inloggen beschikbaar. Sluit u aan en blijf verbonden!

Crisis in de Nederlandse politiek James Kennedy in New York

James Kennedy, hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de UvA, sprak op 24 maart voor een gehoor van vijftig in New York verblijvende UvA-alumni en -studenten. In zijn lezing Crisis in de Nederlandse politiek. De jaren 2000-2010 in historisch perspectief ging Kennedy in op de achtergronden van ogenschijnlijk on-Nederlandse toestanden als polarisatie, dreiging van geweld en politieke moorden. Na afloop was er een light dinner. Aanwezig bij lezing en diner was Karel van der Toorn, voorzitter van het College van Bestuur van de UvA. De organisatie was in handen van de Friends of the Universiteit van Amsterdam in New York en de Amsterdamse Universiteits-Vereniging, die jaarlijks een bijeenkomst voor alumni in de VS organiseren. Meer informatie over de bijeenkomsten in New York: www.uva-alumni.nl/newyork. Met vragen of opmerkingen over bijeenkomsten in het buitenland kunt u terecht bij Nathalie Rijk, via N.Rijk@uva.nl of +31 (0) 20 525 2823.

25 jaar

Wetwinkel Amsterdam

foto • Jeroen Oerlemans Eveline Crone

De Stichting Wetwinkel Amsterdam, een aan de UvA gelieerde vrijwilligersorganisatie die gratis rechtsbijstand verleent, bestaat op 10 september 25 jaar. Begin jaren tachtig zag een aantal UvA-studenten dat veel mensen juridisch tussen wal en schip vielen: hun zaak was te klein voor de advocatuur, maar elders in de juridische wereld konden ze hun weg niet vinden. Daarom richtten zij in 1985 de Stichting Wetwinkel Amsterdam op. De Wetwinkel opereert 25 jaar later nog steeds op de dinsdag- en donderdagavond. Veertien enthousiaste studenten Rechtsgeleerdheid staan iedereen met een juridisch probleem bij. Het 25-jarig bestaan wordt op 10 september ’s middags gevierd met een symposium over de (toekomst van de) sociale rechtshulp, onder de titel ‘Meester Jan Modaal: De Burger in Toga. De verhoging van de competentiegrens vanuit verschillende perspectieven’. Geïnteresseerden zijn van harte uitgenodigd. Ook is er

alumnicommunity www.uva-alumni.nl

www

voor alle oud-wetwinkeliers vanaf 20.00 uur een borrel en reünie in café kapitein zeppos (gebed zonder end, vlakbij de oudemanhuispoort). iedereen die ooit bij de Wetwinkel werkte, is hierbij welkom. meer informatie: www.lustrum.wetwinkelamsterdam.nl.

aan het einde van de middag, onthult de winnaar een kunstwerk op een uva-locatie. aansluitend vindt de lustrumborrel plaats, waarvoor asva u van harte uitnodigt. meer informatie: www.asva.nl/65jaar.

Jacob gelt dekker op ace tv

65 jaar

ONderNemeNde AlumNI IN beeld

AsVA

de amsterdamse studentenbelangenbehartiger asva bestaat 65 jaar en organiseert een lustrumviering. op 28 mei is iedereen welkom die een band heeft met asva. in de weken voorafgaand aan het lustrum vindt bovendien de verkiezing plaats van het grootste asva-lid van de afgelopen 65 jaar. kandidaten zijn onder anderen Frits Bolkestein (Wijsbegeerte 1959 cum laude, eredoctoraat university of Bradford 2003) en maarten van poelgeest (sociale geografie n.a.). stemmen kan via www.folia.nl. na de prijsuitreiking,

COLUMN

‘ pAsseNd berOep gevonden‘ JANNeke JONkmAN – 1978 www.jannekejonkman.nl • 2002 Nederlandse taalen letterkunde cum laude • 1998-2004 redacteur Nymph • 2001-heden schrijver, redacteur en schrijfdocent

• 2003-heden: eindredactie AvantGarde • 2009-heden: docent prozaschrijven schrijfatelier, Amsterdam • Boeken: Soms mis je me nooit (2001), De droomfotograaf (2004), Verboden te twijfelen (2006), Vederlicht (2009)

de internetportal ace tv presenteert video-interviews met succesvolle ondernemers die studeerden aan een amsterdamse universiteit of hogeschool. doel is het stimuleren van ondernemerschap onder (aankomend) studenten. sinds 2009 biedt ace tv wekelijks een interview met een inspirerende alumnus/ondernemer. recent zijn interviews geplaatst met Jacob gelt dekker (tandheelkunde 1973), oprichter van onder meer Budget rent a car, en marja ruigrok (communicatiewetenschap 1990), eigenaar van marktonderzoeksbureau ruigrok/netpanel.

geïnteresseerd in de mogelijkheid om uw bedrijf te presenteren via ace tv? neem dan contact op met marion ester, via m.ester@uva.nl of 020 525 6053. ace tv wordt gemaakt in opdracht van case, het amsterdam center for entrepreneurship van onder meer de uva, en is te zien op www.case-amsterdam.nl.

toernooi oud-spelers usC-zAAlVOeTbAl

in juli verhuist het universitair sport centrum (usc) van de de Boelelaan naar het science park in de Watergraafsmeer. daarom organiseert het usc op 13 juni een toernooi voor oud-deelnemers aan de zaalvoetbalcompetitie, ook bekend als stilos of ass competitie. Heeft u nog contact met teamgenoten van toen? zoek hen op en geef u op! meer informatie en aanmelden: www.usc.uva.nl/ afscheidstoernooi.html of competitie@usc.uva.nl.

tekst • Janneke Jonkman beeld • peter Boer

ik kom uit een leraarsgezin – dat wil zeggen: mijn vader is leraar, en wat enthousiasme betreft telt hij voor twee. toch had ik, toen ik nederlands ging studeren aan de uva, nog geen idee wat ik ‘later wilde worden’. leraar, moedigde mijn vader mij vanzelfsprekend aan, al jarenlang een fervent prediker van zijn eigen vak, docent klassieke talen – met enig succes, want mijn oudste zus was klassieke talen gaan studeren en belandde een jaar of wat later inderdaad voor de klas. maar ik haalde mijn toen negentienjarige neusje nuffig op voor het leraarschap, dat was echt níets voor mij. Wat het dan wel zou worden, dat zou vanzelf wel duidelijk worden tijdens die studie, zo redeneerde ik. en zo begon ik vol goede moed aan mijn studie nederlands en mijn nieuwe leven in de grote stad. dat was wel even wennen. zo staat me nog helder voor de geest hoe ik voor het eerst werd uitgescholden op de fiets en nageroepen op straat (‘Hé, met jou wil ik een keertje neuken’). ook herinner ik me die eerste keer dat ik met mijn wiel in de tramrails bleef hangen en glorieus ten val kwam. via via was ik in een ietwat uitgewoond studentenhuis beland in een prachtig pand aan het valeriusplein, waar met mij nog zestien andere studenten woonden die ik allen met enig wantrouwen tegemoet trad. zo was er de roodharige die wcrollen spaarde en alleen maar biologische huisboodschappen deed, het meisje dat ’s nachts naar de koelkast sloop om onze bedorven etenswaren op te eten, de jongen die de hele nacht snoeiharde house draaide en altijd ‘rot op!’ zei als je vroeg of de muziek wat zachter mocht, en de huisgenote die zich door hem liet bezwangeren – in mijn ogen zat er bij allemaal een steekje los. dus zat ik die eerste weken allenig in mijn kamertje, dwaalde ik door de bibliotheek van de letterenfaculteit, of stond ik in de copyshop urenlang artikelen te kopiëren en giftige dampen op te snuiven. nee, echt leuk werd het pas toen mijn toenmalige mentor en medestudent vincent schmitz me vroeg of ik niet eens iets wilde insturen voor het literaire tijdschrift nymph – ik had immers verteld dat ik schreef? ik had inderdaad een jaar eerder de kunstbende gewonnen met een verhaal, en dat wilde ik best opsturen. zo geschiedde, het verhaal werd geplaatst, en meteen daarna werd ik gevraagd toe te treden tot de redactie – inzendingen waren in die tijd een unicum en daarom werd ik met open armen ontvangen. Hoe dan ook, vanaf dat moment mocht ik meevergaderen, inzendingen beoordelen (mits die er waren), de rest van het blad

volschrijven en bekvechten met mederedactieleden. Het duurde niet lang of we waren een hecht team dat lange avonden in de kroeg al rode wijn drinkend over literatuur discussieerde en diezelfde gesprekken in het tijdschrift publiceerde onder de naam ‘spraakwater’. We besloten dat het enigszins stoffige blaadje wel een make-over kon gebruiken en we gaven ons eerste nummer met kleurenkaft en hippe illustraties uit, waarvoor we in de p.c. Hooftkantine maar liefst 4,50 gulden vroegen in plaats van de gebruikelijke 2,50. vanaf dat moment raakte nymph in een stroomversnelling: we werden ingelijfd door een heuse uitgeverij, belandden op de voorpagina van het parool, en uitgevers begonnen het blad in de gaten te houden. mederedacteur niels carels had, dankzij een interview in de Folia-rubriek ‘avant la lettre’, waarin schrijvende studenten aan de tand werden gevoeld, als eerste een contract op zak. niet veel later kreeg ik na eenzelfde interview ook een telefoontje van een uitgever. of ik misschien een boek wilde schrijven? en zo had ik, ruim voor het afronden van mijn studie, ineens een passend beroep gevonden. ‘Weet je zeker dat je niet toch liever voor de klas staat?’ vroeg mijn vader na het lezen van mijn debuutroman soms mis je me nooit. ‘kies toch voor het onderwijs’, zei hij, na het verschijnen van mijn tweede en derde roman. mijn jongste zus was trouwens een even dubieus pad ingeslagen: na het afronden van de Filmacademie en culturele studies aan de uva had ze haar debuut gemaakt als regisseur, en ook haar probeerde hij nog regelmatig op andere gedachten te brengen. afgelopen jaar verscheen mijn vierde roman, vederlicht, en onlangs schreef ik met mijn fi lmzus een scenario voor een one night stand-fi lm, die later dit jaar in première gaat. voorlopig hebben we dus nog geen carrièreswitch voor ogen. maar tóch. na het verschijnen van vederlicht werd ik door de oprichtster van het schrijfatelier in amsterdam benaderd met de vraag of ik interesse had om schrijfles te komen geven; ze had het gevoel dat dat wel iets voor mij was. en zo belandde ik, via een enorme omweg, toch nog op de plek die ik blijkbaar niet kon ontlopen: voor de klas. en al na een les of twee was het alsof ik nooit anders had gedaan, zo leuk vond ik het. ook mijn jongste zus ging overstag: naast het regisseren is ze docent geworden aan de Filmacademie. kwam alles toch nog goed met het leraarsgezin. •