

Pabagti, tinaga nga nagakahulugan
pagpahibalo ukon ipabugal nga
nagalayon ipalapta ang kultura kag
kasaysayan sang probinsya sang Iloilo. Sa
paagi sang panan-awon sang bumalasa
nga nagatener sa sulod sang Buho Bakery
kag kung diin nagapuyo ining panaderya
sa downtown Iloilo, masaksihan ang
bug-os nga tagipusuon sang siudad.
Kilala ang Buho Bakery tungod sa ila
bantog nga buho, kung diin ang mga
Ilonggo nga luyag makakaon sing mga
bag-ong luto nga tinapay kinahanglanon
nga magbakal sa paagi sang isa ka diutay nga buho nga nagaangot sa semento nga
dingding. Kag sa ila nga halambalanon
nga “Daily bread hot from the oven,”
daw nakulangan pa pirme ang mga
kustomer sa kung ano man ang mga
ginapangbaligya sang Buho Bakery.
Ugaling, makita sang bumalasa nga
may puertahan nga ginatabunan gawa
ang panulukan para matan-aw sing
lubos ang itsura sang siudad kag ang
nagakalain-lain nga mga sugilanon
sini. Ang puertahan nga ini amo ang
nagalatiran agod mapunggan ang
indibiduwal nga maibuyagyag ang
matahom nga siudad sang Iloilo.
Nakuha na ang una nga yabi sa
pagdiskubre sang katahuman sang
Iloilo: ang iya pagkatilingala kag ang
handom nga makahibalo sing dugang
pa sang bumalasa. Makita mo bala
ayhan ang iban pa nga mga yabi
pakadto sa pag-angkon kag
paghangop sa sining kag kultura sang
Iloilo?
LITERARY & FEATURE DIRECTOR
SENIOR HIGH SCHOOL PUBLICATIONS
The Official Press Corps of the University of San Agustin Senior High School Department
2nd Floor, Gamboa Hall, University of San Agustin General Luna St., Iloilo City, Philippines 5000 Email Address: shspub@usa.edu.ph
Copyright © 2024 by the USA – Senior High School Publications for the collection and the individual authors, artists, and photographers.
All rights reserved.
No part of this publication may be reproduced or stored in a retrieval system, or
transmitted in any form whether virtual, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise without written permission and approval from the owners. This book, unless specified otherwise in the individual works, is a work of fiction. All the
names, characters, organizations, and events portrayed are either products of imagination or are used fictitiously. Any resemblance to actual events, locales, or persons, living or deceased, is entirely coincidental.
Published in May 2024 by the The cover illustrations were made by Willem A. Tan. Particular appreciation goes out to the USA – Senior High School Iwag Pinoy writers, USA – Senior High School Multimedia and Arts Club artists, Once Upon a Picture participants, and other artists and photographers from the department for their generous contributions of time and skills, as well as Ms. Ksa Marie A. De Chavez and Ms. Remi Jean D. Gumban for their guidance that allowed us to build this literary portfolio. The overall layout and book design were completed by the layout artists and graphic designers from the USA – Senior High School Publications and USA – Senior High School Multimedia and Arts Club. This book was crafted using Canva Pro. Most of the typefaces reproduced were found on the internet, mainly EB Garamond, Noto Serif Display, Thornest, and Verve.
EDITOR-IN-CHIEF
ROMEA ZAIEL S. GALIGAONestled in Southeast Asia lies an archipelagic country of unparalleled beauty, landscape, festivals, history, and culture the Philippines. In the Philippines, culture is the vibrant thread that weaves together regions through their diverse life, traditions, and experiences. It is through culture that we embrace our uniqueness amongst others.
Diversity has always been a part of the country ’ s identity, and sitting at the heart of the Philippines is the Creative City of Gastronomy, the Queen City of the South, and the City of Love, my Iloilo City. Despite the fact I had not learned Hiligaynon until I was seven, I fell in love with my identity as an Ilonggo. I fell in love with the vibrant personality of the people, the colorful festivals celebrating the richness of our culture, the appetizing food, and the development of my city throughout the years, making me compelled to dedicate appreciation for my identity through a passion of mine writing.
As writers, we serve as ambassadors not only for the truth but for the preservation of our culture. The poems, stories, and literature weave that created this literary folio
stand as a testament to our love not only as Ilonggos, but Filipinos. This project of ours aims to show just the beauty and complexity of Iloilo City and its history which is the foundation of who we are today.
ROMEA ZAIEL S. GALIGAO Editor-in-Chief
Iloilo is a city famous for its unique blend of culture and food.
As an Ilongga by lineage and affection, I hold Iloilo close to my heart despite being born in Mindanao. Even among Ilonggos residing outside of Panay Island, there remains a deep connection to their roots. Ilonggo households frequently feature an array of traditional dishes on their dining tables from the hearty flavors of KBL (Kadios, Baboy, Langka) and Lauya to the succulent Native Chicken with ubad or Tambo. Batuan, lupo, langkawas, sinamak, kulitis, alugbati among others, lend their distinct profiles to Ilonggo dishes, serving as testament to the region’ s rich cultural heritage. Furthermore, many Ilonggo dishes carry the names of the places where they originated, adding an extra layer of cultural significance. For example, Pancit Molo and La Paz Batchoy are both unique soups of the region.
Iloilo’ s culture and cuisine are intertwined as evidenced by its mansions and churches proof to a bygone era when it was once hailed as the Queen Ci
ne line from an Ilonggo song encapsulates the essence of the city perfectly: “Iloilo, banwa ko, ang tanan ginhatag mo ” (Iloilo, my hometown, you ’ ve given everything).
Dear Augustinians, as young Ilonggos, don’t forget to be grateful and celebrate our city, the City of Love, good food and family.
Sa kasingkasing sang syudad sang Iloilo, ang akon nga kalag napuno sang kalipay.
Kay diri nagabuho, isa ka pagkaon nga kilala sang tanan, ang bantog nga La Paz Batchoy.
Sa kada higop sang sabaw, nabuhi ang akon nga kalipay.
Kining pinalabi nga pagkaon naghiusa sa aton tanan,
isa ka simbolo sa aton nga kultura.
Halin sa iya nga pansit hangtod sa mananam nga karne,
ini isa ka talagsaon nga kalipay.
Isa ka yahong sang paghigugma, yahong nga nagahiusa sa aton tanan.
Labaw pa sa pagkaon,
Ang La Paz Batchoy isa ka pamaagi sang kinabuhi.
Halin sa mga batan-on asta tigulang, gawasnon gikan sa bisan ano nga hinitabo.
Ini, isa ka espesyal nga pagkaon sa aton nga tanan, bisan ano pa ang aton edad,
isa ka tighiusa sa mga tawo, halin sa matag lain-lain nga kinabuhi sang tanan.
Sa kasubo sang kagab-ihon, sa likod sang kasanag kag
sa tunga sang kadulumon, akon kadalag-an mag-isa ko ginatigayon.
Sabor sang pansit, indi na parehas sang una, tungod indi ko upod ang akon pamilya
sa pagdayaw sang kalipay sa balay nga dati ginapuno namon tanan sang pagpangasadya.
Ang kabug-at sang tagipusuon sa kada paghungit, ang luha nga daw matulo sa kada-pilit nga pag ngirit.
Ang kasubo nga nabatyag kag ang dughan nga gasinakit, akon ginadumdom ang pamilya ko kada masaboran ang pansit.
Wala sing pulos ang tanan ko nga premyo, kung wala ang mga importante nga tawo, nga magapabatyag sa akon sang kalipay nga napangayo, parehas sang una samtang sa lamesa sila gapungko.
Halin sa pagsab-it sang mga medalya,
asta sa pagpuli sa akon balay nga ginahigugma,
wala sing kaupod nga istoryahon kag
isahanon nga gin plastar ang pansit sa lamesa.
Ang kusina ng Ilonggo ay isang piging para sa mga pandama
Na may mga lasa na mula sa matamis hanggang sa sama.
Mula sa sikat na batchoy at manok inasal
Hanggang sa malutong na lechon at pasal.
Sa Ilonggo kusina, kultura ’ y nabubuhay,
Malay, Intsik, Pintura, nagbibigay ng kulay.
Piaya at biscocho, mayaman at malambot
Sa mga pinggang Ilonggo, Kaharian ng sining, tila’ y sadyang kahit.
Ang lutuin ng Ilonggo, tala ng kakaibang lasa,
Sariwang lamang-dagat, gulay na sariwa ’t malasa.
Sangkap mula lupa ’t dagat, nagbibigay ng kasaysayan,
Lutuing puno ng pagkakaiba, nagpapakita ng kaharian.
Sa Ilonggo kusina, aliw sa puso ’t kaluluwa.
Bibingka at suman, malagkit, malambot, sadyang tuwa, barquillos at
pinasugbo,
Mani-mani, malutong, magaan ang paghagod.
Panghimagas, matamis, at sagana ’t nakakabusog.
Mga Ilonggo, lutuin may dangal,
Alab ng sining, sa kusina’ y taglay.
Sila ay mapagbigay sa kanilang pagkain
At magiliw sa kanilang mga panauhin.
SA KASINGKASING SA KASINGKASING
Sa puso sang Guimbal, may istorya nga ginhawa,
Mansion nga grandyoso, karon indi na makita.
Gintukod sang manggaranon, sa duta nga malapad,
Nagakadula, nagabalik, misteryo nga wala matupad.
Mga dingding nga matig-a, nagasugid sang manggad,
Sa sulod, kalipay nagluntad, sa gua, kahidlaw nagbatyag.
Ang mga panganod maghulag, ang mansion magpanago,
Nagahilapit sa kahanginan, sa handuraw nagapalago.
Ang kahoy nga malapad, nga nagalambong sa hardin,
Saksi sa mga sugilanon, nga nagapadayon sa hangin.
Sa kadulom, nagapangitlog, ang mansion sa kabuhi,
Mga sugilanon sang una, nagapadayon sa memorya.
Sa pagtakop sang adlaw, ang mansion nagapabilin nga indi makita,
Nagaantos sa mga mata, sa mga handum nga nagalikaw.
Guimbal, tag-iya sang handuraw, sa mga dughan nagapuyo,
Ang nagakadula nga balay, sa kasingkasing, padayon nagapangibabaw.
Mainit-init sa tagsaka-aga,
Kaupod sang kape nga gin timpla.
Wala guid may maka kumpara,
Sa Los Filipinos Bakery nga timplada.
Ang mga kamot nga nagahikot,
Pandesal nga gina baligya palibot.
Madamo man sang pililian ang mga tawo,
Pero didto guid naga balik-balik ang mga Ilonggo.
Bag-o magpakadto sa gina-ubrahan si tatay,
Ukon kinahanglan ni nanay sang kalugpay.
Indi lang ini masiling nga tinapay,
Kundi kinaandan sa kada balay.
Ang nag-umpisa nga 1950 nga tradisyon,
Maga-tener sa wala katubtuban nga mga henerasyon.
Gani nga sa aton paghimulat,
Tinapay nga pandesal ang sampat.
“Kung mag damgo ka sang mga malain, indi mo gid pagkalimtan nga ikagat sa kahoy nga buhi, ha. ”
Halin sang bata pa ako permi ko na gakabatian ang mga hambalanon sang katigulangan nga ilog sini, hambal nila kung ikagat ini sa kahoy nga buhi posible nga indi matabo ang imo nga gin damgo. Pero indi man mapatihan, daw sobra man ka imposible matabo. Indi gid ako mapahamtang kung ngaa grabe gid ang pagpati sang akon mga klasmeyt sa mga hurubaton nga ilog sini.
“Hambal ko na gani sa imo tuod gid ni iya, sis, nadamguhan gid ‘ ya ni kuya ang natabo didto sa highway! Wala gid siya nagkagat sa kahoy, teh lantawa bala, natabo gid ang indi dapat matabo!” Pilit nga ginhambal ni Julia, akon klasmeyt samtang galakat-lakat kami sa Esplanade. “Sigurado ka nga wala siya gatikal? Basi natabuan lang na, indi na iya hungod.” Diba? Imposible gid na ‘ ya Natabuan lang ina Pero, ngaa grabe gid ang kulba ko?
Dominggo nga adlaw kag ari naman ako sa simbahan, sa Jaro Cathedral. Upod sang akon mga pakaisa, kag nagsugilanon kami nga pagkatapos sang misa matambay kami anay sa may plaza sang Jaro.
“Mga 5:30 lang kita asta, ha, basi akigan kita ni lola ko,” siling sang isa ko ka pakaisa “Gane man, grabe nga daan mangakig si lola daw wala na buas,” sugpon sang pinakamagulang ko nga pakaisa “Sige na, mabakal ‘ta anay pagkaon Agay! Naano ka man imo iya, tuluka man ang gina laktan mo!” Pagsinggit ko sa nakabunggo sa ’kon. Bag-o pa man makabalikid ang nagbunggo sa akon isa ka aksidente ang natabo.
Nabungguan siya ka bus. Gulpi lang nagsiga akon mata kag grabe akon kulba, damgo lang gali tanan nga natabo.
Tapos na ang misa, upod ang akon mga pakaisahan samtang manug tabok kami may natabo Nagtuod
Nabungguan gid man ang babaye sa damgo ko. Sang nagtulok ko sa kilid, may gatulok sa akon sang malain. Diba siya ini ang nabungguan bag-o lang?
Gin tulok ko liwat ang nabungguan kag ara man ang iya lawas sa dalan. Siya ato ang gatulok sa ’kon, diba? Nagbalikid ako liwat sa babaye sa kilid, wala na siya didto Mabalikid na ‘ko tani sa akon mga pakaisahan galing gulpi lang dayun nga nagtuhaw ang babaye sa kilid nga puno na sang dugo.
Nagaisahanon kag nagsiling: “SALA MO INI!”
“Bes! Nabatian mo ang istorya parte sa isa ka estudyante nga gulpi lang
nadula?” hambal sang isa ka klasmeyt ko nga may kakulba.
Nakibot ko kag nabugtawan sang dali-dali sa sa ’kon nag-istorya. “Ano
man na, Bes man. Bal-an mogakatulog ang tawo diri, dyutayan lang ‘ko
mahulog sa bangko ba,” hambal ko sa iya. “Huo, Bes, dugay na ni nga
storya pero gapabatyag siya lagi kuno kag…” nagpalapit siya sa ’kon kag
naghutik, “Gapangayo sang bulig.” Mas nabugtawan pa gid ko sa iya
hutik kag nagpalayo gamay sa iya.
Sa tuod lang, wala man gid ako labot pero siyempre nakulbaan man ‘ko
kay lapta na ini nga istorya sa skwelahan. “Bes, indi man ina guro tuod
kay sturya-sturya man lang na panghadlok sa kada isa kag maghalong
na lang kita, ah,” pabalik ko sa iya kag nagtulog liwat.
Sa dalom sang nagapaso-paso nga adlaw, dali-dali ako pakadto sa
Aguirre Hall para sa akon klase kay ulihi na gid ‘ko. Pagkatapos sina,
diretso naman dason sa Mendel Hall para sa laboratory class namon.
Hays, kakapoy gid iya, ah, pero laban lang. Kay dali na ang
Departmental Week namon, sugod naman dason sa preparasyon kag
praktis pagkatapos sang klase. Wala na kami dason kabatyag sang oras
tapos kibot lang kami alas-sais treinta na gali sa kagab-ihon.
“Kapoynakapoynagidkamitanansapraktiskagdawmangihinagid‘ko. Naglisensya na lang ‘ko kay Monica nga mapa-cubicle ko lapit sa canteen sangSan-Ag.Unakopalangngatapaksapwertahandampi,dawmabug-at na gid ‘ya sa balatyagon. Ginpasiga ko ang suga pero isa na lang gaandar, amonamedyomadulom.Diranaakoumpisakabatyagsangkakulba.
Dali-dalikosaCRkayindikonagidmatiis.
SamtangsaCR‘ko,kitakosaidalompartenganagapatay-patayangsuga. Sa pila ka segundo, may nabatian ako tingog sang bata nga studyante man parehas sa akon, manipis lang pero gulpi sa naghibi sang tunog-tunog. Syempre, gapinamalhas ‘ko iya sa kakulba. Nagpiyong na lang ako kag nangadisangpilakabeses.
Pagkatapos sang pila ka minutos, nag-untat man ang iya paghibi kag naglinong ang cubicle. Gapinadali ako himos kag nagdalagan paguha. Sa grabe nga kakulba kag kurog, nagatululo na ang akon luha. Pero sang sa pwertahan na ‘ko, indi ko mabuksan ang knob sang pwertahan biskan anuhonkokapuwersa.Gatulok-tulok‘kosagilidkunganopwedekuhaon, peromaynakitaakongaapigurasaespiho.
May puti nga studyante, naka-uniform pero damo siya dugo kag hilibion ngaginsambitang“Manang,buligiko…”
Indinagid‘kokampante.Sige-sigenaakonpaghibikagpagkurog.Pursigidokogid buksanangpwertahankagsakaswertehan,nabuksankomansiya.Nagdalagan‘ko diretso sa kay Monica kag nagkupo sang tudo. “Bes, naano ka?” singgit niya sa akon.“Bes,tan-awabalaangcubiclekaymaystudyantetongaduguan,”hambalko saiyangamaypaghibi.Gintan-awniMonicasamalayokagnagsambit:
“Angamona,Bes?Dawnormalmanlangina.”
Sasangmalayongnayon,maymatandangbahaynasinasabingsumpaatpinamumugaran ngmgakaluluwangmgataongnagkaroonngmalagimnakamatayansaloobngmgapader nito.
Sabiniinaytotoorawangmgaaswang.Ngunit,ayawkongmaniwala.Hindipanaman akonakakitano’n.Maykasabihankasiako,“Toseeistobelieve.”
AkongapalasiYuri,labing-walongtaonggulangnanakatirasabayanngIloilo.Maramina akongnarinignamgaistoryatungkolsamgaurbanlegendsdito,isanaritoangaswang. Hindiakonaniniwalanaitoaytotoo,hanggangsaumabotanggabing‘yon.Nangyariito noonggabingHunyo25,2023.
“Tambay tayo, may tambayan doon sa may ilog,” sabi ng kaibigan kong si Steffanie. “Medyomaykalayuanngalang.”
Nanggabingiyon,kasamakoangakingmgakaibigannasinaKrane,Vlad,atSteffanie. Nagpasyakamingmagtambaysaisanglugarmalapitsailog.Medyomalayongalangito, perohindinaminiyonpinansindahilsaamingkagustuhangmag-enjoyatmagpalipasng oras.
Habang kami ay naglalakad patungo sa lugar, napansin namin na ang paligid ay untiuntingnagigingtahimikatmadilim.Angmgakahoyaytilanagkakaroonngmgaaninona naglalarosailalimngliwanagngbuwan.Ngunithindiparinkaminag-alalaatnagpatuloy saamingpaglalakad.
Nangmakaratingkamisaamingdestinasyon,napansinnaminnaanglugaraytilawalang tao.Angmgakuboatmgaupuanaynakalatagngunitwalangsinumanangnakapaligid.
Hindinaminalamkungbakit,ngunithindiparinkaminag-alalaatnagpatuloysaaming pag-uusapattawanan.
Biglangnatigilangkatuwaannangtilaba’yumibaangihipnghangin.“Magandanaman ang panahon, ah? May buwan naman. Bakit parang uulan?” biglaang saad ni Krane. “Hamoglang‘yan,nakatagolangsaulapangbuwan.Kalmalang,”sabiniVlad.
NagsimulaangalitanngdalawanangbiglaangpinutolniSteffanieangusapannila,“Hindi batotooangmgaaswang?”Kuhaniyasaatensyonnamingtatlo.
“Hindisilatotoo,”sagotko.
“Hindiniyobaalamangkuwentotungkolsalugarnaito?Sabinilaaymaylumalagiritona manang,”pagpatuloyniya.
NapatinginkamingtatlokaySteffanie,naghihintayngpaliwanag.Siyaayisangbatangmay malalim na interes sa mga kuwento at paniniwala ng mga tao sa lugar na kanilang pinuntahan.Siyaangpinakamatapangsaaminggrupo,walangtakotnaharapinangmga misteryoatkababalaghan.
“Si Manang,” simula ni Steffanie, “ay isang matandang babae nakilala sa buong lugar bilang tagapagkwento ng mga kuwento at alamat. Sinasabing siya ang huling natirang tagapagmanangmgasinaunangpaniniwalaatkaalamanngmganinunonatin.”
Napapalunok kami sa aming kaba at pagkamangha. Si Manang ay isang tanyag na personalidadsalugarnaiyon,isangrespetadongmatandanamaymalalimnakaalamansa mgamisteryongkanilangkomunidad.
“Ang mga kuwento tungkol kay Manang ay naglalaman ng mga kwento ng kanyang kapangyarihanatkakayahan.Sinasabingmayabilidadsiyanamakipag-usapsamgaespiritu ngkalikasanatmgadi-kapani-paniwalangnilalang,”dagdagniSteffanie.
“Ah,albularyo?”TanongniKrane“Albularyosatagalong,manugluy-asahiligaynon.” IpinagmamalakingwikaniVlad.“Ingaymo,”sabatniKrane.
“Masmaingayka,bakitayawmonalangmakinigsakuwentoniSteffanie?Sabatpanang sabat,eh.Nakakarindiangbosesmo.”Nag-umpisananamansaalitanangdalawaatnatigil lamangitosakalabognaamingnarinig.“Ano‘yon?”Tanongko.
“Alasotsona,umuwinakayo.Delikadosadaan.”Sabingisangbabaengmaykatandaan. “Alamniyobanamayaswangumaaligidsalugarnaito?Bakitditopakayotumambay?” Sambitulitnito.
Hindikamiagadnakasagotdahilsagulatnangmakitaangkaniyangitsura.Simanangpala. Ang babaeng kinukwento ni Steffanie kanina. “Pagpasensyahan niyo na po ang mga kaibiganko.Opo,uuwinapokami.Saglitnalangpo.”SaadniSteffanie,ngunitsumagot agadangmatanda,“Masyadonangmadilimsadaan.Mag-ingatkayo…Tandaanniyorin, huwagnahuwagnakayongbumalikdito.”
Aalisnasanasimanangnangmaybiglasiyangnakalimutansasabihin,“Magpalipasnakayo nggabirito.Narinignilatayo.”
Naguguluhan kami sa sinabi ng matanda. Sino at ano ang nakarinig sa amin? May nagambalabakami?“Huwagnapo,aalisnakami.”Sagotkongunitbiglaangtumunogang huningtiktik.
“Sumunodnakayo,sumunodkayosaakin.”Sabiniyaulitnasiyangkinabahalanaminsa rasonnanagingmashuminaanghuningtiktikatmaynaririnignarinkamingkaluskossa paligid. Dalana rin ng kaba ay sumabay ang aking nga kaibigan ngunit ayaw kong sumunod.Hindiitototoosapagkathindikopanakikitaito.“Hayoplang‘yan,huning ibon,”pagmamatigasko.
Bagopamankamimulingmagdesisyonnaumalis,lumapitsiManangsaakinatsinimulan angisangtahimiknapag-uusap.Samala-langitnamukhaniya,masusingbinubulay-bulay angmgasalitangunti-untinglumabasmulasakanyangmgalabi.
“Yuri,”aniya,“hindilahatngbagayaykailangangmaunawaanbagoitopaniwalaan.
Sa ating paglalakbay sa mundong ito, madalas tayong dadaan sa mga landas na hindi maipaliwanagngatingmgaisipan.Ngunitsalikodngmgamisteryo,maaaritayongmatuto atmagbago.”
Hinayaankosiyangmagsalita,ngunithindikoparinmaalisangpag-aalinlangansaaking isipan.Gayunpaman,tilamaykakaibanglakassamgamataniManangnanag-udyoksa akinnamakinigpa.
“Hindi lahat ng masama ay nanggagaling sa malupit na anyo,” aniya. “Minsan, ang pinakamapaminsalangpuwersaaytaglayngmganilalangnahindinatinnakikitangunit nararamdaman natin. Huwag kang matakot, Yuri, subukan mong isara ang iyong mga mataatdamhinangenerhiyasapaligid.”
Napakunotnookongunitsumunodako.Nangtuluyankongisaraangmgamata,bigla akong napuno ng kakaibang init at kakaibang tila ng amoy ng lupa. Para akong napalibutanngmgadi-nakikitangbagaynanagdudulotngkakaibangkaba.
“Naniniwala ka ba sa mga bagay na hindi mo nakikita?” sabi ni Manang sa isang mahinahongtinig.
Nangbinuksankoangmgamatako,nakitakosiManangnanakatayosaharapngisang malaking bakod na may kakaibang simbolismo. Parang bumabalot ito ng liwanag na nagmumula sa mismong lupa. Nagkaroon ng panghihina ang aking mga tuhod sa kabatirannamaymasmalalimpangbagaynadapatkongmalaman.
“Iniiwasan ko lang na maging mabigat ang loob mo, Yuri. Ngunit ang mga aswang na kinatatakutanmo,hindilahataymasamangnilalang.Maymganilalangsakagubatannaito nanagbabantay,nag-aalaga,atnagmumulasapag-ibigsakalikasan.Huwagmongitapon angmgakuwentonanghindimonaiintindihan.Naniniwalakasaaswang.Takotkalang.”
“Ayawkongmaniwalasaiyo.Hindimasama?Silalahataymasama!”Sabiglaangpagsigaw ay tila ba’y umiba ang timplang matanda. “Aswang kayo, at ang aswang ay masama!” Hindikoalamkungbakitbiglaangdumilimangtinginsaakinngmatanda.
Agadnahinanapngakingmgamataangakingmgakaibiganatnakitangnatutulogsila. Ngunit,saanongparaan?Kungmaygustopaakongmalamankaymanang,‘yonayang mgamasamangbagaynaginagawangisangaswang.
“Mahirapkangkumbinsihin,mahirapkakalabaninlalona’tganiyanangpag-iisipmo.” Seryosongsambitnimananghabangunti-untingumiibaangkaniyanganyo.
“Kunggustomongmalamankunganopaangmgaginagawangaswang.Matulogka,atsa panaginipmomasasaksihankungano‘yon.Dahilito,itoanggagawinkosamgakaibigan mo.”Biglaanlamangdumilimangpaligidsahindimalamangdahilan.Hindikonamakita kunganoangnangyayari.
Bastaangalamko...noonggabina‘yon,nasaksihankokungpaanoatanoangginagawang mganilalangnahinditao.
Sakaharianngmgahalaman,kungsaanangputingbuhanginaysumasayawsahangin, doon matatagpuan ang Misteryosong Lungsod sa Gitna. Sa pagitan ng Passi at Dumarao,isanglugarnanaglalamanngmgahimalaatkwentongmgatao.
Sa mayamang kagubatan ng Misteryosong Lungsod sa Gitna, naninirahan ang TumaongTribe,isanglahinamaymgaMongolongmukhangunitpusposngkakaibang kabaitanatpagmamahalan.
SiDatuBatbayar,angliderngTumaongTribe,aykilalasabuongrehiyonbilangtapat at mahinahon na lider. Ang kanilang tribo ay nagtataglay ng yaman sa hindi pangkaraniwangmgaugaliatpamumuhay.
Isangaraw,isangmapaminsangmandirigmamulasakalapitnakaharianaydumating upang subukang agawin ang kanilang yaman. Ngunit sa halip na pakikipaglaban, si DatuBatbayaraynagdesisyonnaharapinangmandirigmasaisangmapayapangusapan.
Sa pag-uusap na iyon, natuklasan ni Datu Batbayar na ang mandirigma ay may pinagdadaanangmatindingpangangailangansakanilangkaharian.Sakabaitanngtribo, nagdesisyonangTumaongnatulunganangkanilangkapwa.
Sa pagkakaisa ng dalawang kaharian, nabuo ang isang malakas na ugnayan ng pagkakaibigan.AngMisteryosongLungsodsaGitnaaynagingsentrongkapayapaanat pag-unlad, kung saan nagtutulungan ang mga tribo at kaharian para sa ikabubuti ng lahat.
Sabawatpaglipasngpanahon,naginghalimbawaangMisteryosongLungsodsaGitna ngkungpaanoangpag-unawaatpagmamahalanaymaaaringmagsilbingpundasyonng isangmaayosatmasaganangpamumuhay.
Puno sing dampog ang kagab-ihon Naghuyop ang malamig nga hangin Ang tun-og nag kunsad sa baybayon sang Fuerte de San Pedro. Mga soldado nagakinaran-karan kaangay sa mga subay nga nagahanda sa paglusob sang mga Holandes. Naga-igpat ang mga suga upod sa mga marcha sang mga soldado pero nagalabaw ang kalinong. Ang guardia itinerante nakabantay sa iya puesto nagatindog nga mataas kag maisog sa pader sang Fuerte. Pero and iya kaisog nabayluhan sang kulba. Mga dampog naghawa, didto iya nakita, isa ka babayi nagasapnay sang iya lapsag. “Ano ining akon nakita, manugdumala nga maanyag, ang paghulag matahum. ” Nagakuba-kuba ang iya dughan kag huna-huna. Apang siya nga guardia, nagatindog sa gihapon. Gindula ang kakulba kag iya ginkuha ang pusil. Sa dako nga
kaisog, iya ginsiling: “Ako ang manugbantay, waay makalusot sing dali.” Iya gin-alsa ang
pusil, kag dungan namangkot sa mabaskog nga tingog: “Sin-o ka? Sin-ong makahas?” Pero
ang guardia naga-laum sang sabat ginsugatâ sang kahipus. Gani, naghanda ang manugbantay. Iya mata wala gid naglisá. Iya gintayâ ang iya pusil. Punò sang kasídla kag
kaisog, iya ginsiling:
“Dili ka bala mag sabat? Tala, handa ka! Isa!” Makabulúngul ang kalinong. ‘Tabo nga indi mahimutig! Ang iya pusil, wala naglupok Halin sa kalinong, may naggwa nga tingog
matahum kag maanyag: “Dungga manugbantay, ining matam-is nga láygay. Nakilala mo
kun sin-o ako. ” Napunò sing kahadlok ang guardia. Pero mapág-on sa gihapon, nagsiling
siya: “Bisan sin-o nga hari, kay wala nagpakilala, balabagan ko sa gilayon! Sabat! Sin-o ka?!”
Ang tingog nagsabat:
“Indi bala ako ang imo iloy? Virgen Sang Santísimo Rosario. ”
Nagdako ang mata sang manugbantay kag napunò sang bádhà. Nagsiling ang Señora:
“Indi magkahadlok, ako ang magapadaog sa inyo sa ini nga inaway kag sa tanan nga mga inaway sang inyo kabuhi.”
Sa gilayon, nagluhod ang guardia sa dako nga pagtahâ, kag nagmitlang sang iya pagdayaw:
Hinali nga pagmuklat ni Igor sang iya mga mata, nahangpan niya ang tunog sang ulan nga galampos sa mga madagko nga dahon sa guwa. Madasig kag makusog ang mga pagulan sa talipuspusan sang tig-ilinit, kag kung ining mga tulo makadupa sa atop sang mga panimalay, daw mga nagasigabong nga tambor sa isa ka pag-ilinaway ini nga gapukaw sa iya halin sa pagdamgo. Ang nawong sang iya pinalangga nga iloy ang una niya nga nakita pagtapos niya imuklat ang iya mga mata. Nabatian niya ini nga gahambal, “Indi ni magdugay ang ulan. Magauntat gid na dugay-dugay,” kag dali-dali siya nga nagbangon sa iya ginahigdaan.
Natalupangdan sang 14-anyos nga lalaki nga pagtulok niya sa iya batiis, may mga pilas na ini nga magagmay. Indi niya mahuna-huna kung ano na siya kadugay nga gakatulog para maabtan ang amo ni nga kahimtangan. Mahimo nga bangod ilabi sa salog sang kuweba nga iya ginahigdaan, dugang pa sa daw nagalabugay kag pagniliso niya sa iya pagtulog, pat-ot gid nga mabagrasan ang iya kalawasan.
Sa sadtong tion, nagbalik sa iya nga handurawan ang nagligad nga iya tani gusto kalimtan. Ara gihapon sa iya tagipusuon nagapanago ang kakugmat kag kahadlok nga nagalapnag sa bug-os niya nga kalag. Maathag niya pa nga masasyay ang adlaw nga ‘to: ang iya pamilya nga nagapahuway halin sa ila mga binuhatan sa umahan nga dapit sa pinakakatundan sang isla sang Visayas, Panay, kag hitabo nga ang mga soldado sang Hapon nagdagsa sa ila nga nayon.
Nagburon na ang iya memorya pagkatapos sang mga sadto nga hitabo. Madumduman niya lang ang mga lalaki sa ila tribo nga nagabatas sing usok sang pag-antos halin sa mga Hapon kag ang mga babayi nga gahinilibi samtang sila ginakastigo. Mapalaron lang nga nakaluwas sila sang iya iloy sang mahimo nga nagatublag pa ang mga soldado kag may nakit-an sila nga kuweba nga mapanaguan sa bagatnan sang dulunan sang kagulangan.
Indi matago ni Igor ang iya kasubo, kag daw napuno sing kakulangan sang paglaum ang iya mga mata samtang nagadunglay kag ini ginpamangkot ang iya iloy, “Nay, ano na natabo didto kay lola kag lolo?”
Nian, gulpi nagtinong. Sa sobra katinong, ang mabatian lang ni Igor ang tunog sang ulan nga nagatupa sa sagwa sang kuweba. Ang iya iloy, maathag nga nasakitan kag nagakuriit ang nawong, gapadayon gihapon sa paghimos sang ila gagmay nga mga butang nga nakuha pa nila mabulakwit. Kung nagahibi pa gid guro ang iya pinalangga nga iloy, mahimo nga labi pa siya nga mahanusbo.
Nagtinguha ang iloy ni Igor nga magyuhom, magtangla sa langit, kag magsiling, “Indi magkabalaka, gilayon gid nga makita na naton sila liwat.”
Bata pa ang lalaki, apang wala yadto nagpugong sa iya agod mahangpan nga ara sila subong sa tion sang pag-ilinaway. Sa kamatuoran, waay na siya gani natingala. Kay man, indi lang ini ang una nga tion nga ginsalakay ang Dakbanwa sang Iloilo sang mga dumuluong.
Sang bataon pa siya, ginasugiran na siya nga daan sang iya lola parte sa mga gakalatabo sang una nga panahon ilabi na sang ginlusong sila sing mga Espanyol kag Amerikano. Apang, wala gid maayo naabtan sang iya lola ang putukputukan sang pagsakop sing mga Espanyol kay bata pa sadto siya, pero madumduman niya lang ang mga tinion nga ginpamatud-an sang mga Ilonggo ang ila pagkamainunungon sa mga Espanyol tungod kuno nga ginpadako sila sa isa ka kabuhi sang sibilisasyon kag pag-uswag.
Tudok nga natandog gid ang mga Espanyol sa ila pagkatutom, gindayaw sila nga “Muy Noble” kag ini nagakahulugan nga ang mga Ilonggo ang pinakadunggano. Sa paglipas sang tion, natigayon sang mga Ilonggo ang kahamuot ni Regent Maria Cristina, reyna sang Espanya, nga ginhatagan sila titulo nga “Queen City of the South” sa tuig sang 1898.
Sa adlaw sang Disiembre 25 kag sa parehos man nga tuig, nagsungka ang gobyerno sang Espanya sa rebolusyonaryo sang mga Ilonggo sa Plaza Alfonso XII, gikan ginatawag subong nga Plaza Libertad. Tungod diri, nahimo ang Iloilo nga katapusan nga kapital sang Emperyo sang Espanya sa bilog nga Asya kag sa tanan nga isla sa Pasipiko.
Pero nangin malip-ot lang ang bag-o nasapwan nga kahilwayan sang mga Ilonggo. Pagkatapos maghalin sang mga Espanyol sa siudad, nagbulos naman ang mga Amerikano sa pagpanag-iya sang teritoryo nga nahisuno sa Tratado sang Paris sang Disiembre 27. Nagbungkag ang pagpamatok sa ulot sang puwersa ni Aguinaldo kag ang mga Amerikano sa Luzon, nga dayon gingamit nila nga pamahog kay Aguinaldo ang pagsunog sa Dakbanwa sang Iloilo.
Hiligaynon lang ang lengguahe nga nabal an ni Igor kay amo ni ang iya gindakuan, pero nakakilala na siya sang mga tawo nga nagagamit kag nagahambal Karay-a ukon Porohanon imbes nga Hiligaynon. Walay sapayan sini, nakuha man gihapon nila mag-intindihanay kay pila sa mga tinaga nila nagapararehos man. Apang, sang nabatian niya nga naghambal nga lalaki kagina, waay siya may nabal-an ni isa nga pamilyar nga tinaga.
Pagkalas nga tunog ang mabatian sa kung diin nagatindog kag nagaistorya ang lalaki sa iya upod Nahangpan dayon sang iloy nga sa sobra kadali nila manago, nalimtan niya himuson ang ila gamit nga nagabuyagyag na sa mga Hapones subong May panagupnop ang nanay ni Igor nga madayag gid ni ang ginataguan nila sa indi magdugay.
Naglili gamay ang iloy sa likod sang bato, nadiskubrehan niya ang duwa ka lalaki nga nagapanaptan sing bug-os nga nakakalo kag may armas sa ila likod. Nagasako sila sa pag-usisa sa mga kagamitan nga nabilin sang nanay ni Igor: isa ka sab-a nga saging, panapton, kag lampara.
Sa gilayon naghunahuna siya sa iya kaugalingon nga maayo nga kahigayunan gid ini samtang ara pa sa lain nga bagay ang ila paminsaron, pwede gid sila makadalagan kag palagyo. Gani sing padasudaso, gin-uyatan niya ang butkon ni Igor kag dali-dali nga nagdalagan pakadto sa sidlak sang kuweba.
Indi na paghambalon pa, sang natalupangdan sang duwa ka lalaki nga gapadalagan sa sagwa ang duwa, naglalain gid dayon ang ila mga chura. Nagsinggit ang lalaki sa iya nga upod, “Karera o yamero!”
Nagdalagan ang mag-iloy samtang ginaikog sila sang duwa ka Hapones. Indi sila dasig magdalagan kung ipaangid sa mga soldado nga galagas sa ila, ugaling may ara sila bentaha: mas natultulan nila duwa ang alagyan diri sa kagubatan kumpara sa sadto nga mga lalaki. Gani gintuytuyan nila sila paagi sa mga alagyan nga likuon, taklaron, kag dulhugon.
Pero indi man gihapon maayo ang kahimtanga ni Igor kag ang iya iloy. Natuman sang mga dumuluong nga wala pulos kung sige lang sila lagas nga wala man kadtuan. Nag-untat sila paglagas kag ginpagwa sang isa ang iya pusil nga direkta nagataya sa iloy ni Igor
Waay ini natalupangdan sang mag-iloy nga ginatutukan na sila sang pusil kay sako pa sila sa padali-dali nga pagdalagan Didto lamang nahibal-an sang iloy nga may malaut sa iya balatyagon nga gin-uyog niya ang iya ulo sa direksyon sang duwa ka lalaki. Pero ulihi na ini katama. Naiguan siya sang bala sa wala niya nga batiis, nahaboy ang iloy paabante. Nagtupa siya sang mapintas kag nagahapaon sa duta.
“Nanay!” Pagsinggit ni Igor. Nagpuswak ang dugo halin sa batiis sang iya nanay, ugaling waay na siya nakapangita oras para magsala hibalo nga may duwa pa ka mga Hapon nga galagas sa ila. Nagginhawa siya sing madalom kag ginhakwat ang iya makaluluoy nga iloy sa iya nga likod.
Nangasubo gid ang tagipusuon ni Igor sa nabatian niya, nagmaoy siya sing mabaskog: “Indi ko ikaw pagbayaan diri, Nay. Magaupdanay kita sa bisan ano nga matabo!” hambal niya samtang nagakurog kag nahulog ang bata sa iya tuhod kag naghilibion sa tupad sang iya iloy.
Duwa na lang ka oras bag-o magdulom sing bug-os ang kalibutan ugaling asta subong waay pa sila kakita lugar nga makaplastar kag makapanago sing husto. Sa subong nga mga tinion, ganilapta na guro ang mga Hapon sa bilog nga Panay, indi magdugay kag madakpan na gid sila. Dugang pa, waay sila pagkaon, tubig, ukon maayo nga istaran.
Naghagong sang mahinay ang dalunggan ni Igor upod ang mga sitsiritan, mga matagsing nga huni sang mga pispis, kag nagahinay nga tunog sang iya pagginhawa. May nagapalamusog sa iya tiyan, daw gutom ukon mahanusbo.
Kag nian, may lain pa gid siya nga nabatian. Ang pinakahawothawot nga tunog nga nagalimite sa iya pamatian, pero nadakpan niya ini. Nagakuragmang siya sa kahadlok nga basi magliwat naman ang natabo kagina sa kuweba sang nauna niya mabatian ang mga tikang sang mga Hapones.
Naisip na ni Igor ang tanan nga posible nga mga katalagman nga mahangpan nila samtang ginahakos niya ang iya iloy. Waay na siya ikasarang nga magdalagan, labi na nga gasalalakit na ang iya tiil kag waay niya pa nabulong ang pilas sang pinalangga niya nga nanay. Ang paghakos sang hugot sa iya nga iloy ang mahimo niya lang sa sitwasyon nga ini, nagalaum nga una siya patyon sang Hapon bag-o sa iya nga nanay.
Ginsirado niya ang iya mga mata kag nangayapot sang makusog samtang nahulat ang lupok sang isa ka pusil. Apang, sang nagpalapit ang lalaki nga nagapakadto sa ila kagina, waay siya may nabatian nga bisan ano. Kahipuson lang sang kalibutan niya kag isa ka kamot nga gatandog sa iya agtang. Nagtaliwan ang pila ka minutos, kag natalupangdan ni Igor nga ang kamot ng gatandog sa iya agtang waay nagangutngot ukon sakit sa iya.
Nagpusnga ang wala makilal-i nga tawo nga nagtandog sa agtang ni Igor kag naghambal, “Gainit ka bata, ho.” Nagkurog ang bata sang nabatian niya ang tingog sang lalaki. Sa ini nga tion, ang tawo nga disunado nagasambit sang lengguahe nga pamilyar sa iya kag indi parehos sa mga Hapon nga nakilala niya kaginang aga.
Wala na makapugong si Igor nga mangasadya sang gamay; ugaling, indi niya madala ang iya kaugalingon nga magbuka sang iya baba.
“
NI CLINT BRYAN E. MOSQUERA
niLaraNiñaP.Masamong
MAINIT-INIT NGA BATCHOY, TAGSING NGA SABOR SANG MOLO, PRESKA NGA LASWA, MANOK NGA BINAKOL, MATAM-IS NGA IBOS, KAG GARAGUMO NGA BISCOCHO
Ang kusina sang mga Ilonggo gina-ugmad kag ginakilala sang madamo nga mga Pilipino
sa bilog nga pungsod, lakip na ang mga manami nga pagkaon halin sa lain-lain nga
parte sang kalibutan. Maskin sin-o makatilaw
sang mga ini, sigurado nga pangitaon kag magahigugmaon gid kung diin sila magkadto.
Ang luto sang mga Ilonggo isa ka matahom nga paghiusa sang ila lokasyon nga ara sa tunga sang
arkipelago sang Pilipinas kag maymanami nga duta kag malapad nga kadagatan; bugana nga ang
kultura nga gin-impluwensyahan sang mga Espanyol kag mga Intsik, kag labi na gid diri ang kreatibo kag praktikal sang mga tawo sa paghimo sang manamit-namit nga mga resipe gamit ang mga produkto halin sa ila tagsa-tagsa ka mga lugar
PAGPAYUNIR SANG BAG-O NGA TITULO SANG ILOILO SA MASUNOD NGA HENERASYON SANG KATILINGBAN
Sa nagligad, ang Iloilo City gintun-an ang pagkilala nga pinkauna nga ciudad sa Pilipinas nga nakasulod sa listahan sang “Creative Cities for Gastronomy ” sang United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO).
Sa isa ka pahayag, nagsiling ang UNESCO: “New cities were acknowledged for their strong commitment to harnessing culture and creativity as part of their development strategies and displaying innovative practices in human-centered urban planning.”
Ang syudad ginakilala kaupod sang 54 ka lain nga siyudad sa bilog nga kalibutan paagi sa Creative Cities Network ukon UCCN, isa ka programa sang UNESCO nga gintukod sang 2004.
Dugang pa sa diri, ang pagdeklara sang lokal nga gobyerno sang Iloilo City kag probinsya sang
Iloilo bilang “The Food Haven of the Philippines,” amo ang isa ka angay nga titulo nga nagapakilala sang ila gastronomiya kag nagapromote pa gid sang turismo. Sa ini nga pamaagi, nakilala sila subong
nga isa ka sentro sang gastronomiya nga suportado gid sang Department of Tourism (DOT), kag
lakip sa diri ang mga pribado nga sektor
NAGING ESPASYO PARA SA
AUTHENTIKADO NGA EKSPERYENSYA
Ang pagsanyog sang duha ka pinakadako nga merkado sang siyudad ang Iloilo Central
Market kag Iloilo Terminal Market (SUPER)—
isa pa ka estratehiko nga paagi agud patigayonon
ang posisyon ukon titulo sang siyudad subong
nga isa ka “Food Haven.” Halin sang una, ang
mga merkado naging pamaagi para sa mga
destenasyon sang tanan nga gusto magluto sang
mga lutong-Ilonggo kag magpamakal sang mga
preska nga mga utanon.
Sa subong, ang pagbag-o sang mga merkado
naging isa pa gid ka pamaagi nga maghatag sang
mas maayo nga lugar para sa lokal nga mga
negosyo sang mga ila nga manami kag preska nga
mga produkto nga maibaligya kag para sa mga
foodies nga makabakal sang mga produkto sa isa ka
matahom, matawhay, kag malinong nga palibot.
Ini nga klase nga eksperyensya amo isa sang mga
naging motibo sang gobyerno sang siyudad kag
sang SM Prime samtang nagapamuhunan sila sa
modernisasyon sang mga merkado pero
ginatipigan ang ila tunay nga kahimtangan agod
magpadayon nila nga isa ka lugar para sa tanan nga
mabatyagan ang titulo nga ginatindugan sang
ciudad nga may kahamut-an, kabayanihan, kag
paagi sang pagpangabuhi sang mga Ilonggo.
Sa aton kalibutan nga puno sang mga manami
nga mga pagkaon, ang Iloilo nagapadayon nga
naging matahom nga kabatiran sang
gastronomiya, isa ka pamatuod sang kabuganaan
sang mga matahum kag tradisyon nga nagadala
sang kinaiya sang Pilipinas. Sa kada timo sang
pagkaon, indi lang ikaw makapanami-nami sang
mga makahuluya nga luto, kundi, makatilaw kag
makabatyag man ikaw sa mainit-init nga
hospitality kag masadya nga kultura sang mga
Ilonggo. Gani, agod mahatagan athag ang
gastronomiko nga paglakbay sang mga Ilonggo
paagi sa sini nga paraiso sang pagkaon,
dumdumon nga sa Iloilo, ang kada pagkaon indi
lang “feast for the taste buds,” kundi isa ini ka
celebrasyon sa kabuhi mismo nga naging
pahanumdom para sa aton nga makatigayon kita
sang koneksyon sa pagkaon, pamilya, kag
kultura.
Kag sa liwat, tilawan ang mga manamit, maghimo sang madamo nga memorya, kag
pasangkagon ang kalan-an sang Iloilo
makatigayon sang isa ka espesyal nga duog kag
duag sa imo kasingkasing kag sa imo pinggan
araming nagsasabi na ang Casa Real ay
nakakabighani at maimpluwensiya sa
kasaysasayan ng siyudad ng Iloilo. Pero talaga
bang maimpluwensiya sa kasaysayan ng Iloilo
City ang nasasabing gusali?
Old Capitol Building of Iloilo o mas kilala
sa pangalang Casa Real de Iloilo. Ang gusali
na ito ay nag sisilbi bilang isang “ seat of
power ” ng mga Kastila sa probinsya ng Iloilo.
Ito ay ipinatayo ng Gobernador ng Iloilo na si
Jose Maria Carles noong 1862 hanggang
1867. Ang gusali na ito ay ipinatayo gamit
ang tradisyonal na Pilipinong disenyo ng
arkitektura at dito tumitira ang Gobernador
ng Iloilo noong panahon na iyon. Sa
kasalukuyan, ang Casa Real ay matatagpuan
sa harap ng bagong Iloilo Provincial Capitol.
Noong 2010, idineklara ng National
Historical Commision of the Philippines na
ang Casa Real ay isang makasaysayang
monumento at ito ay ipinaayos ni Iloilo
Arthur Defensor Sr. Ang pagpapa-ayos ng
sinabing gusali ay pinondohan ng NMP o
National Museum of the Philippines noong
2015 Pagkatapos mabuksan ulit sa publiko
ang naturang gusali, ito ay naidagdag sa mga
lugar na dapat puntahan ng mga turista sa
lungsod ng Iloilo.
Noong ika-117th na pagdaraos ng
Independence Day ng Pilipinas, sa Casa Real de Iloilo ginanap ang Vin d’honneur sa
pamumuno ni President Benigno S. Aquino
III noong June 12, 2015
Sa karagdagan, sa Casa Real din ginanap
ang ika-36th na National conference on
National and Local History noong Oktubre
22 hanggang 24, 2015. Ito ay pinamunuan ng
Office of the Governor ng Iloilo, National
Commission for Culture and the Arts,
Committee on National Research, at ng
Philippine Social Science Council. Ang
kasalukuyang gobernador ng Iloilo na si
Arthur R. Defensor Jr. ay nagbabalak na
gawing museo ang Casa Real. Ayon sa gobernador, ang mga memorabilia galing sa
politikal na kasaysayan ng probinsya at ng
lungsod tulad ng mga litrato, kagamitan, at
mga dokumento at iba pa ay planong
itanghal sa Casa Real de Iloilo.
Talaga nga na nakabibighani ang
kagandahan ng Gusali na ito sapagkat ang
disenyo at ang kakaibang istraktura nito ay na
preserba. Sa pamamagitan ng gusaling ito
maari tayong makakasilip sa kasaysayan ng
ating bansa
NI JUSSA NICLE M. DOLFO
JUSSA NICLE M. DOLFO
sang
sang sang PLAZA
ng Plaza Libertad, isa sa mga daan kag
maanyag nga lugar sa Iloilo City Pila na ka tuig ang nagligad nga ang mga katawhan sa Iloilo nagaabot kag nagahalin, nagalakat kag
nagatinir, kag daw ginpatumbayaan lang
ining hamili nga lugar sa siudad. Walay
sapayan, madamo ang nagahambal nga
madako ang impluwensya sini sa aton nga
kasaysayan, pero matuod gid man bala nga
maimpluwensya ini sa kasaysayan sa siudad
sang Iloilo?
Plaza Alfonso Xll, ini ang dinumaan nga
pangalan sang plaza kag isa ini sa mga sikat
nga lugar sang syudad tungod sa iya nga matahum nga palibot, mainabyanon nga mga
tawo, kag ang matalalupangdon nga magamay nga estatwa ni Doktor Jose P. Rizal
sa sentro sang plaza. Wala labot sini, makita pa gid sa likod sang lugar ang isa sa mga pinakamaayo nga simbahan sa bilog nga
Iloilo, ang San Jose Parish Placer
Ginpangalanan ang Plaza Libertad sunod sa
hari sang Espanya kag ginhimo sa tuig sang
1800 nga nangin isa sa mga daan nga plaza
diri sa Pilipinas. Ginkonsiderar ang lugar
kung diin gin-alsa ang una nga watawat sang
Philippine Republic bilang kadalag-an sang
ginsuko sang mga Espanyol ang Iloilo, ang
ulihi nga kapital sang Espanya diri sa
Pilipinas, sa pwersa sang rebolusyonaryo nga
ginapangunan ni Heneral Martin Delgado
sang Disyembrer 25, 1898. Ang ini nga hitabo
indi guid magakatuman kung wala ang bulig
ni Patrocinio Gamboa, isa sa mga
indibiduwal nga nagapanguna sa rebolusyon.
Wala madugay, ginpangalanan dayun ang
lugar nga Plaza Libertad
para magdahum-dahum ang natabo sa plaza
kag ini ginhatagan sang titulo ang
palatandaan nga ini nga “Last Spanish
Capital in Asia.” Kag sang ulihi, gindiklarar
sang National Institute ang Plaza Libertad
bilang isa ka pangnasyonal nga talalupangdon
sang Nobyembre 17, 2023.
Maathag nga tuman kag may yara man
importante nga papel ang plaza sa maragtas
sang siudad. Apang, makita guid sang mga
Ilonggo kung paano ang mga nagapalibot nga
imprastraktura masami nga nagakabungkag
samtang gataliwan ang mga tion. Sa sini nga
pagkonteksto, mahibaluan guid nga ang kaluhuan sang mga malapad nga wayang nagalimite gihapon sa gamay lang nga mga indibiduwal. Nahisanto sa sinang paglaragway ni Mayor Jerry Treñas nga matuman ang kagustuhan nga maghimo sang moderno nga lugar para sa mga Ilonggo ang magatulod sa gobyerno sang syudad nga
panamion pa gid ang daan plaza Kag ini nga
dungganon nga proyekto sang mayor nagabuhi liwat sa pagsakdag kag apresyahon
sa aton nga palibot kag ang aton mga wayang
nagapabanaag sa nagligad kag modernong adlaw nga dag-on.
Matahum kag maanyag guid man ang
plaza, madamo na nga mga tuig ang naagyan
ang lugar pero indi guid madula ang
memorya kag eksperyensya nga nahimo sa lugar. Sa pamaagi sang lugar nga ini, makita
naton guid ang makasaysayan nga mga
hilitabo nga ara kag nagapabilin sa aton nga pinalangga nga dakbanwa.
“ t s a rea deal of history to produce a little literatur ,”
To have the capability to include history in one ’ s writings: James Henry once remarked, “It takes a great deal of history to produce a little literature,” thereby exhibiting his ability to incorporate intricate history into his works. Hence, throughout the production of this book, I had one aim in mind and underlined it to my team to be able to create a piece of literature that gives readers a sense of what it’ s like to live through our history in all its facets. Even though we writers talk in Hiligaynon on a daily basis, writing the language wasn ’t an easy feat; it requires time and dedication to write in the manner of literature. We viewed it as a challenge, of course; in addition to learning how to use mapping skills to write, we further had to conduct accurate historical research on Iloilo to create and codify these stories Moreover, the photographers and illustrators voiced comparable sentiments to the writers in aiming to evoke the appropriate emotions in the narratives. Nonetheless, we regarded it as an opportunity to learn more about our rich past, rather than a hindrance, and we prevailed over it and produced the works, all of which were created from the bottom of our hearts. The preceding six months of developing this literary portfolio have been an unforgettable experience for me and all of us, and being able to perpetuate our hard work is an amazing opportunity. My heartfelt gratitude to everyone who contributed to its creation and accompanied me in exploring Iloilo’ s affluent legacy May this endeavor impart a deep recognition of what Iloilo was and how it has evolved throughout time. Madamo gid nga salamat kag padayon lang sa pagbasa sang mga literatura halin sa mga nagabukal nga tagipusuon, ka-Augustinians!
Literary and Feature Director
Apang ikaw nagpanglakaton sa sari-sari nga
mga destinasyon, mahibaluan nga
nakabatyag kag nakahangop ka sa lain-lain
nga kinatawan. Ang nakolekta mo nga mga
yabi nga gasidlak, garepresentar ini sang
pagbaton sang kaalam kag ang mga
pwertahan nga gasimbolo sang sining kag
kultura. Makita nga maayo gid ang bunga
kag buwas damlag sang Iloilo, simbolo ini
sang pagpangabudlay kag paghimud-os sang
tagsa-kaisa sang pumuluyo. Sa pagkaon man,
o ang matingkad nga mga lagawan. Mga
misteryo nga nagaluntad o hinatabo nga
ginakabig nga kadalag-an sang Iloilo. Tani, magamit mo ang imo nga mga nabal-an sa
pagpalapta sang mayad nga kinamatarong
kag kung sa diin nag-ugat mismo ang
pinalangga nga Iloilo.