Til burgs Hogeschoolblad nummep 2
jaargang 2
Redactie: R. M. Lapré W. F. M. Kuiper J.J.
Sijben
Redactie-adres: Hogeschoollaan
225,
Tilburg
februari 1965
J. M. M. de Stvart P. J. P. Tak H. A. M. Wagemakers J. J. M. de Bont (Hoofd Bureau
Senaat)
Een "Elsevier" in Tilburg Het is inmiddels al weer goed tien jaar geleden, dat in het raadhuis te Breda een tentoonstelling werd gehouden van buitenlandse juridische werken, daterend uit de tijd vóór 1813, die in Nederland in druk zijn verschenen. Bedoelde tentoonstelling was een onderdeel van de toen door de Société d'Histoire du Droit des Pays flamands, picards et wallons georganiseerde rechtshistorische studiedagen. Onder het geëxposeerde boekenmateriaal bevond zich blijkens de catalogus ook het werk van de Engelse jurist John Selden (1584-1654), getiteld: Mare clausum seu de dominio maris libri duo de gesloten zee of over de heerschappij ter zee i). Bedoeld essay, dat in 1618 ter ondersteuning van de Engelse aanspraken op de rond Engeland gelegen zogenaamde „Britse" zeeën was geschreven, richtte zich voornamelijk tegen het beginsel van de „Vrije zee", de opvatting dus, dat de zee, althans buiten de territoriale wateren, aan allen gezamenlijk en aan niemand in het bijzonder toebehoort. Dit werk van Selden kwam in 1636 voor de eerste maal in klein formaat van de pers, naar het titelblad van een der ter tentoonstelling aanwezige exemplaren te oordelen, o.m. te Londen, voor rekening van Richard Meighen. In de catalogus staat nochtans aangetekend, dat hier sprake is van een originele „Elsevier"-druk, reden waarom het geschrift voor plaatsing op de tentoonstelling in aanmerking kwam. Nu wil het toeval, dat de Hogeschoolbibliotheek sinds kort in het bezit is van een ander exemplaar van bedoelde uitgave van Selden's Mare clausum. Een mededeling aan de birmenzijde van de band bevestigt nog eens de Nederlandse herkomst van het boekje en wijst er op, dat de Engelse uitgever
zich tot zijn Leidse collega heeft gewend omdat laatstgenoemde bekend stond om zijn fraaie drukwerk. Niettemin staan wij voor het merkwaardige feit, dat het titelblad de naam „Elsevier" in het geheel niet noemt. Tracht men het „waarom" van een dergelijke mystificatie te achterhalen, dan komt men al spoedig tot de ontdekking, dat het in die dagen geen zeldzaamheid is geweest, dat boeken onder schuiladres in het licht werden gegeven. Zo is het herhaaldelijk voorgekomen, dat zeventiendeeeuwse drukkers uit de Noordelijke Nederlanden voor het drukken van specifiek „roomse" werken hun toevlucht namen tot de naam en het min of meer volledige adres van een Antwerpse of Keulse bedrijfsgenoot. Ze deden dit wellicht om moeilijkheden met de niet-katholieke overheid te voorkomen, maar waarschijnlijk meer nog om hun debiet in het protestantse noorden niet te schaden of om het vertrouwen te winnen van de katholieke kopers uit hun naaste omgeving, voor wie die uitgaven feitelijk bestemd waren, door de schijn te wekken, dat de door hen aan de markt gebrachte publicaties van godsdienstigen aard in de Zuidelijke Nederlanden of in het Rijnland waren gedrukt. Een typisch voorbeeld van een op die wijze het licht gegeven „rooms boek" vormt de in 1644 zogenaamd te Keulen bij Cornelius van Egmond en consorten gedrukte latijnse editie van de regels en besluiten van het Trentse concilie. Naar het oordeel van ter zake kundigen betreft het hier geen echte Keulse uitgave, maar is het werk afkomstig van de persen van de Amsterdamse meesterdrukker. Johan Blaeu2). Zelfs is het voorgekomen, dat de kerkelijke overheid haar medewerking aan dergelijke prak1