86
Þorv aldur Ö rn: Umhv erfismennt
Hollustuvernd ríkisins hefu r m .a. yfiru m sjón m eð heilbrigðiseftirliti og m engu narvörnu m á vegu m sveitarfélaga og Mengunarsvið Siglingamálastofnunar hefu r eftirlit m eð m engu n sjávar, einku m frá skip u m . Geislavarnir ríkisins, sem eru d eild í stofnu ninni, vakta geislu n í u m hverfinu , bæði á land i og í sjó. Fram angreind ar stofnanir heyra allar u nd ir u m hverfisráðu neytið sem gefu r ú t lista yfir ú tgáfu efni ráðu neytisins 288 og stofnananna sem u nd ir þ að heyra og er hann jafnfram t að finna á heim asíðu þ ess. Rannsóknastofnanir atvinnuveganna efla vitneskju u m au ðlind ir þ jóðarinnar og nýtingu þ eirra og m iðla á m argvíslegan hátt. Margir af sérfræðingum þ essara stofnana skrifa greinar fyrir alm enning í blöð og tím arit, hald a fræðslu erind i (áttu t.d . m ikinn þ átt í d agskrá ráðstefnu nnar Miljö 91) og kenna í hlu tastarfi, einku m á háskólastigi. Á þ ann hátt er þ ekkingu m iðlað frá þ essu m stofnu nu m . Landgræðslu ríkisins ber sam kvæm t lögu m að vinna að stöðvu n gróðu reyðingar og jarðvegsrofs, gróðu rvernd og land bótu m og stu ðla að þ ví að land nýting verði sjálfbær. Í starfi sínu u nd anfarin ár og í nýrri land græðslu áætlu n leggu r Land græðslan m ikla áherslu á fræðslu , kynningu og ráðgjöf fyrir alm enning og skóla í þ ví skyni „að au ka skilning þ jóðarinnar á ábyrgð okkar allra og m iðla þ ekkingu á leiðu m til að vernd a og bæta 289 vistkerfi land sins“. Land græðslan gefu r ú t árbók m eð fræðand i efni u m land græðslu , einnig m ynd bönd , m .a. til að kynna 290 land græðslu aðferðir, og hand hæg fræðslu rit til að greina jarðvegs eyðingu . Starfsm enn Land -græðslu nnar leiðbeina fólki og félagasam töku m við land græðslu störf og aðstoða skóla við að skip u leggja land græðslu störf nem end a og land græðslu d aga. U.þ .b. 10 m anns vinna að fræðslu og u p p lýsingarm álu m land græðslu nnar, m .a. á héraðsm iðstöðvu m . Boðið er u p p á sérstaka fræðslu fyrir flokkstjóra hjá sveitarfélögu m og fyrir kennara. Fjölmiðlar gegna afar m ikilvægu hlu tverki í fræðslu u m u m hverfi og þ róu n nær og fjær. Íslend ingar eiga líklega heimsmet í útgáfu bóka, tímarita og dagblaða ef tekið er tillit til sm æðar þ jóðarinnar og er nánast allt á íslensku , m áli sem aðeins 250.000 m anns lesa. Dálítið af þ essu p rent aða efni er u m ým is konar u m hverfism ál. Sjónvarpið hefu r allt frá þ ví að þ að var stofnað fyrir ald arfjórðu ngi sýnt aragrú a fræðslu m ynd a u m náttú ru fjarlægra land a, ekki síst d ýralíf og vernd u n þ ess, og hefu r þ að efni notið talsverðra vinsæld a, m .a. hjá bör nu m . Líklega er þ ekking þ jóðarinnar á náttú ru og sam félögu m þ róu nar land a m est fjölm iðlu m að þ akka. Fjölm iðlar geta verið u p p áþ rengjand i og síbylja þ eirra sljóvgar, sam anber frásögnina Hinn kærulausi heili í kaflanu m Tengsl manns og náttúru. Ým is Fyrirtæki hafa veitt fé til u m hverfism ála og frætt starfsfólk og viðskip tavini u m tiltekna þ ætti u m hverfism ála. Mörg þ eirra hafa sett fram sérstaka umhverfisstefnu og jafnvel ráðið til sín umhverfisfulltrúa. Þar á m .a. við u m stórfyrirtæki sem óhjákvæm ilega vald a m engu n eða u m hverfissp jöllu m en reyna að d raga ú r þ eim og láta ým islegt jákvætt af sér leiða til m ótvægis og d raga jákvæðu þ ættina sem m est fram í d agsljósið. Sem d æm i m á nefna Landsvirkjun, sem hefu r m eð virkju nu m sínu m , m iðlu narlónu m og hásp ennu línu m vald ið u m talsverðri rösku n á náttú ru land sins, sjónm engu n, afm áð fossa, sökkt stóru m svæðu m u nd ir vatn og áform ar virkjanir sem hafa m u n m eiri áhrif á náttú ru land sins en hingað til. H ins vegar hefu r fyrirtækið staðið fyrir og kostað m ikilvægar u m hverfisrannsóknir og u p p græðslu , gengið snyrtilega frá virkju nar stöðu m , byggt vegi sem gera hálend ið aðgengilegra fyrir ferðam enn o.fl. Land svirkju n fram leiðir orku sem veld u r ekki teljand i m engu n eða loftslagsbreytingu m . Fyrirtækið hefu r sett sér u m hverfisstefn u í 10 liðu m og ráðið sérstakan u m hverfisstjóra sem heyrir beint u nd ir forstjórann.
Í umhverfisstefnu Landsvirkjunnar segir m .a.: 1. Við ætlum að vera vakand i fyrir nýjum úrlausnum í verkefnum á öllum sviðum starfsem innar sem leiða til þess að öflun og flutningur raforku verði hagkvæm ari og vald i sem m innstri röskun á um hverfinu ...... 3. Við leggjum áherslu á að uppfylla allar kröfur sem gerðar eru til fyrirtækisins í um hverfism álum og fram kom a m .a. í lögum , reglugerðum og alþjóðlegum skuld bind ingum Ísle nd inga. Jafnfram t m unum við setja okkur strangari kröfur ...... 6. Við ætlum í allri okkar starfsem i að vera til fyrirm ynd ar í m eðferð náttúruauðlind a. 7. Við ætlum að fræða starfsm enn okkar um nátúruvernd og um hverfism ál og stuðla að því að þeir verði áhu gasam ir um þau og geri sér grein fyrir ábyrgð sinni í þeim efnum ...... 10. Við ætlum að gera reglulega grein fyrir árangri okkar í um hverfism álum opinberlega og stuðla 291 að m álefnalegri um ræðu við alla þá er láta sig um hverfism ál og raforkum ál varða. Stefnum örkun þessi getur stuðlað að bættri um hverfism enntun og m álefnalegri um ræðu og í kjölfarið m inni um hverfisspjöllum . En starfsem i Land svirkjunar er það áhrifam ikil að það er ekki að vænta lognm ollu í þeirri um ræðu frekar en hingað til. Skoðanir hljóta að verað skiptar eftir því hvaða verðm æti m enn m eta m est.
288
http://www.mmedia.is/umhverfi/
289
Landgræðsluáætlun, Landgræðsla ríkisins. 1997
290
Ólafur Arnalds. 1997
291
Landsvirkjun ræður sérstakan umhverfisstjóra. Morgunblaðið 12. 9. 1997 bls. 31