vbhfdst_Lift-3DA-leerschrift

3

Loon

CONTRA

CT

€ =

tu k

T

ds

VRAAG

€

el dh

oo f

F

ur

I

vo or

be

BUY IT NOW

AANBOD

Factu

L

Lift3DNA_Front-Back cover.indd 1

Bedrijf en organisatie Dubbele finaliteit

14/06/2021 07:06

tu k

ds

oo f

el dh

be

vo or

tu k

1 oo f

ds

THEMA

vo or

be

el dh

De consument en de producent in relatie tot de economische wereld

Lift3DNA_T1 lwb.indb 6

14/06/2021 12:37

STEP-UP

tu k

NEXT LEVEL

LEVEL

Hoe komt de prijs op de markt tot stand?

el dh

3

oo f

ds

Ontwerp en prijsbepaling van een bordspel

p. 98

LEVEL

be

2

vo or

LEVEL

Lift3DNA_T1 lwb.indb 7

1

p. 60

Hoe creëren ondernemingen toegevoegde waarde?

p. 38

Voor welk keuzeprobleem staat de consument?

p. 10

STEP-IN

p. 8

14/06/2021 12:37

tu k

2 oo f

ds

THEMA

vo or

be

el dh

De werking van een onderneming

Lift3DNA_T2 lwb.indb 2

14/06/2021 13:31

STEP-UP

LEVEL

5

DOCflow: Hoe verloopt het verkoopproces in een onderneming?

p. 139

Hoe verloopt de goederen­ en documentenstroom in het verkoopproces?

p. 105

Hoe verloopt de goederen­ en documentenstroom in het aankoopproces?

p. 58

Welke organisatiestructuren, culturen en huisstijlen zijn er?

p. 35

Welke samenhang is er tussen kernactiviteiten van een onderneming?

p. 5

STEP-IN

p. 4

el dh

LEVEL

p. 168

ds

6

DOCflow: Hoe verloopt het aankoopproces in een onderneming?

oo f

LEVEL

tu k

Voorstelling documentenstroom infographic of storyboard

4

LEVEL

be

3

vo or

LEVEL

Lift3DNA_T2 lwb.indb 3

2

LEVEL

1

p. 192

14/06/2021 13:31

tu k

3 oo f

ds

THEMA

vo or

be

el dh

Boekhoudkundig en financieel beheer

Lift3DNA_T3 lwb.indb 2

14/06/2021 13:59

NEXT LEVEL STEP-UP

p. 207

Hoe registreer je financiële verrichtingen in de boekhouding?

p. 193

Hoe registreer je verkoopverrichtingen in de boekhouding?

p. 176

Hoe registreer je aankoopverrichtingen in de boekhouding?

p. 146

Wat zijn de boekingsregels van het dubbelboekhouden?

p. 118

Welk belang heeft de boekhoudkundige registratie van bedrijfsverrichtingen?

p. 109

LEVEL

9

LEVEL

8

LEVEL

el dh

7

ds

10

oo f

LEVEL

tu k

Studie van de jaarrekening van Studio 100

LEVEL

6

Welke wettelijke verplichtingen zijn er voor de boekhouding en de jaarrekening?

p. 97

Welke verschillen zijn er tussen een eenmanszaak en een vennootschap?

p. 80

LEVEL

Hoe ziet de balans en de resultatenrekening eruit?

p. 57

LEVEL

Hoe stel je verkoopfacturen en uitgaande creditnota's op?

p. 23

LEVEL

be

5

LEVEL

vo or

4 3 2

LEVEL

1

Lift3DNA_T3 lwb.indb 3

Hoe werkt het btw-systeem?

p. 7

STEP-IN

p. 4

14/06/2021 13:59

tu k

4 oo f

ds

THEMA

vo or

be

el dh

Personeels­ beheer

Lift3DNA_T4 lwb.indb 2

14/06/2021 14:20

STEP-UP

5

LEVEL

Welke rechten en plichten hebben een werkgever en een werknemer?

el dh

4

Hoe bereken je het nettoloon?

oo f

LEVEL

ds

tu k

Presentatie van zelf ontworpen maatregelen, van een vacature en van de gemiddelde brutolonen

p. 94

LEVEL

be

3

LEVEL

vo or

2

Lift3DNA_T4 lwb.indb 3

LEVEL

1

p. 79

p. 53

Hoe solliciteer je voor een studentenjob?

p. 43

Welke rekruteringskanalen zijn er?

p. 32

Wat zijn de kerntaken van een hr-afdeling?

p. 5

STEP-IN

p. 4

14/06/2021 14:20

tu k

5 oo f

ds

THEMA

vo or

be

el dh

Logistiek en transport

Lift3DNA_T5 lwb.indb 2

14/06/2021 14:33

NEXT LEVEL

tu k

STEP-UP

p. 59

LEVEL

Wat zijn de voornaamste schakels in de logistieke keten?

el dh

3

oo f

ds

Infographic over de logistieke sector in Belgë

p. 54

LEVEL

be

2

vo or

LEVEL

Lift3DNA_T5 lwb.indb 3

1

Wat is het economisch belang van de logistieke sector voor België?

p. 32

p. 18

Hoe belangrijk is internationale handel voor België?

p. 5

STEP-IN

p. 4

14/06/2021 14:33

3 tu k

T

F

oo f

AANBOD

el dh

BUY IT NOW

ds

VRAAG

vo or

be

I

L

Lift3DNA_T1 lwb.indb 1

Thema 1: De consument en de producent in relatie tot de economische wereld

14/06/2021 12:37

Starten met Lift Welkom bij Lift. We leggen graag even uit hoe je met dit leerpakket aan de slag gaat.

1 OP WEG MET LIFT

tu k

Het leerwerkboek bestaat uit vijf thema’s. De ICT-fiches kun je bij het onlinelesmateriaal raadplegen. Elk thema is op dezelfde manier opgebouwd.

3

In totaal zul je vijf thema’s doorlopen: de consument en de producent in relatie tot de economische wereld, de werking van een onderneming, boekhoudkundig en financieel beheer, personeelsbeheer en ten slotte logistiek en transport. Elk thema start met een Themapagina.

F

Werk per twee. Waar doet het begrip logistiek je aan denken? Gebruik de onderstaande afbeeldingen als inspiratie.

oo f

I L

1

ds

T

STEP-IN

Elk thema begint met een Step-in.

Daar maak je kennis met de rode draad doorheen het thema.

Thema 4:

Verwerk het resultaat van die brainstorm in een woordenwolk. Ga naar het onlinelesmateriaal.

Je vindt er enkele handige tools.

3

In dit thema doorloop je drie levels waarin je leert …

4

Elk level biedt je een stukje kennis dat je nodig hebt om de opdracht van de Step-up uit te voeren.

1

wat internationale handel is en hoe belangrijk die voor België is;

2

wat het economisch belang van de logistieke sector voor België is;

3

wat de voornaamste schakels in de logistiek zijn.

Daarin ontwerp je een infographic waarmee je het belang van de logistieke sector voor België duidt en jobs in de logistiek promoot.

THEMA 5

STEP-IN

Personeelsbeheer

2

el dh

4

Lift3DNA_T5_L1.indd 4

Je doorloopt per thema verschillende Levels, waarbij je telkens een centrale onderzoeksvraag beantwoordt. Je verkent de onderzoeksvraag aan de hand van verschillende opdrachten, onder de noemer Explore.

Explore 3— Hoe verloopt de vraag naar een product?

Voor de volgende opdracht heb je de keuze. Kies optie 1 ‘Nike-sneakers’ als je wat ondersteuning wilt. Kies optie 2 ‘Pizza’ als je liever een uitdaging wilt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1

Bij verschillende opdrachten kun je kiezen uit twee of meerdere Opties.

De opties geven je de keuze of je graag een uitdaging wilt aangaan of liever meer ondersteuning wenst. Het kan ook zijn dat je kunt kiezen volgens je interesse.

overzicht van: —

de bezittingen en vorderingen of werkmiddelen van een onderneming, de actiefzijde,

—

het eigen vermogen en de schulden of de financieringsmiddelen van een onderneming, de passiefzijde.

vo or

Het actief en het passief staan niet los van elkaar maar zijn met elkaar verbonden. Elk element op de actiefzijde (bijvoorbeeld gebouw, machine) werd betaald met een element op de passiefzijde

(bijvoorbeeld kapitaal, lening). De balans moet in evenwicht zijn. Het totaal van de actiefzijde moet gelijk zijn aan het totaal van de passiefzijde.

De datum waarop je de balans opstelt, schrijf je bovenaan in het midden van de balans. Elke onderneming moet minstens een keer per jaar een balans opstellen.

BALANS DATUM

LINKS

RECHTS

maak je een opsomming van alle bezittingen

Pizza

Jolien heeft aan de verkoop van haar games

Céline, een klasgenote van Jolien, werkt in het

goed verdiend. Wat ze niet op de avondmarkt kon

weekend bij A.S.Adventure.edu. Zo verdient ze

verkopen, heeft ze online via Vinted verkocht. Met

een aardig centje. Met dat geld koopt ze graag en

dat geld wil ze nu nieuwe schoenen kopen, bij

regelmatig pizza.

voorkeur meerdere paren.

1

Hoeveel paar schoenen zal Jolien kopen?

1

Waarvan hangt dat af?

De verworven leerstof is gebundeld in To the point. Daarin staat wat je moet onthouden uit het level.

Bij het onlinelesmateriaal vind je de verworven leerstof in een overzichtelijke mindmap.

2

Nike-sneakers zijn bij veel jongeren populair.

Hoeveel pizza zal Céline kopen? Waarvan hangt dat af?

2

Pizza is sowieso heel populair. In de volgende

In de volgende tabel zie je hoeveel paar

tabel zie je hoeveel pizza’s per maand alle

sneakers alle consumenten voor een bepaalde

consumenten voor een bepaalde prijs zouden

prijs zouden kopen. Wat kun je afleiden uit de

kopen. Wat kun je afleiden uit de gele rij in de

gele rij in de tabel?

tabel?

LEVEL 3

Een balans geeft de toestand weer op een bepaald ogenblik. Het is een momentopname en geeft een

Optie 2

THEMA 1

DE BALANSREKENING

Nike-sneakers

© Robert Way / Shutterstock.com

be

TO THE POINT

29/03/2021 20:50

66

maak je een opsomming van alle schulden

en tegoeden van een onderneming.

van de onderneming aan de eigenaar (eigen

vermogen) of aan derden (vreemd vermogen).

= de werkmiddelen van de onderneming

= de financieringsmiddelen van de

(wat heeft de onderneming met haar vermogen

onderneming

gedaan)

(waar haalde de onderneming haar vermogen)

= het actief van de onderneming TOTAAL ACTIEF

= het passief van de onderneming

=

Nu is het tijd om je opgedane kennis in te oefenen aan de hand van verschillende Actions.

TOTAAL PASSIEF

Action 1— Welke competenties moet een verantwoordelijke

Er is in de wet een verplichte indeling vastgelegd voor de balans.

voor de inkooplogistiek hebben?

De actiefzijde van een balans

Op de actiefzijde maak je een onderscheid

tussen vaste activa en vlottende activa. Je rang-

Bestudeer de jobadvertentie van de inkoopverantwoordelijke van LIDL.

schikt de actiefzijde volgens liquiditeit: Hoe snel is iets omzetbaar in geld? Eenvoudiger gezegd:

a

Hoe snel kun je er geld voor krijgen? Hoe sneller

Ga even terug naar de cartoon van groep 1 van Explore 3. Markeer nu in de advertentie drie mogelijke taken die wellicht niet goed werden uitgevoerd.

iets in geld omzetbaar is, hoe lager het op de

b

actiefzijde staat. Een voorbeeld: Het geld dat in

Verwerk de belangrijkste competenties voor de werknemer die men zoekt in een woordenwolk. Via het onlinelesmateriaal vind je een aantal tools die je kunt gebruiken.

je kas zit, heb je onmiddellijk. Een handelspand

omzetten in geld neemt veel meer tijd in beslag.

Inkoper groenten en fruit

Onder de vaste activa worden de investeringsgoederen of bedrijfsmiddelen geplaatst: de werkmiddelen die voor lange tijd (meer dan een jaar) aanwezig zijn in de onderneming. De meest

Materieel betekent dat je de dingen kunt zien en vastnemen, ze zijn tastbaar. Het zijn duurzame

De inkoopafdeling van Lidl België en Luxemburg staat in voor ons product­ assortiment en is continu op zoek naar optimalisatie. Dat doet ze door het huidige aanbod te verbeteren en nieuwe artikelen te ontwikkelen.

JOUW JOB 

Dagelijks sta je in contact met de distributiecentra en coördineer je de aanleveringen.

71



Je houdt continu de voorraad in de gaten en beslist



Je staat elke dag in voor de planning van de

over bestellingen.

Lift3DNA_T3_L3.indd 71

M

©

STARTEN MET LIFT

THEMA 3

dingen waar je als onderneming in moet investeren.

LEVEL 3

voorkomende rubriek is daar: materiële vaste activa, zoals gebouwen, meubilair en rollend materieel.



Je analyseert de markt, voert concurrentie­ vergelijkingen, houdt prijsontwikkelingen in de gaten en blijft voortdurend op de hoogte van ontwikkelingen en trends.



Je weet van aanpakken en onderhandelen en streeft samen met je leveranciers dagelijks naar de beste kwaliteit en een langetermijnrelatie.

JOUW PROFIEL



Je hebt goesting om je te verdiepen in ‘Vers’ en hebt een eerste relevante werkervaring op zak.

el E

steban hutterstoc /S

om k.c

De kans om direct impact te hebben op de omzet van een succesvolle retailer, dankzij jouw kordate

aankomende acties en promoties.

30/04/2021 10:45

an u

ONS AANBOD 

beslissingen. 

Een team dat gepassioneerd is voor het vak.



Talrijke en afwisselende contacten zowel intern (nationaal en internationaal) als extern.



De mogelijkheid om jezelf te ontwikkelen binnen



Doorgroeimogelijkheden tot een volleerd en

een groeiende en dynamische retailer. succesvol inkoper voor wie onderhandelen geen geheimen meer heeft. 

Een aantrekkelijk loonpakket inclusief een firmawagen.

Productkennis is een pluspunt. 

Je bent analytisch sterk, ziet verbanden en dankzij je hands­onmentaliteit slaag je erin te multitasken.



Je bent professioneel assertief en communiceert vlot en overtuigend.



Je kunt zelfstandig werken, bent een doorzetter en durft beslissingen nemen.



Je drukt je vlot uit in het Nederlands, hebt een

2

Duits durft spreken heb je een extra troef op zak.

© monticello / Shutterstock.com

THEMA 5

LEVEL 3

goede kennis Frans en als je een aardig mondje

48

Lift3DNA_T5_L3.indd 48

Lift3DNA_T1 lwb.indb 2

30/04/2021 10:58

14/06/2021 12:37

Een Action More bevat een verbreding van het leerplandoel. Het is niet verplicht die Action te maken om het leerplandoel te behalen. De Action More biedt je de mogelijkheid om (als je voor de anderen klaar bent of als je Bedrijfswetenschappen volgt) je kennis van het leerplandoel te verruimen en dat doel in een breder kader te situeren. De Action More maakt ook differentiatie in interesse mogelijk.

Action 8— Welke arbeidsovereenkomsten zijn er nog meer?

MORE

Ga naar het E onlinelesmateriaal. Je vindt er een tekst over nog méér arbeidsovereenkomsten. Combineer MOR

daarna de arbeidsovereenkomst met de juiste omschrijving. Gebruik indien nodig ook het artikel dat je bij het

MORE

onlinelesmateriaal vindt.

OMSCHRIJVING 1

ARBEIDSOVEREENKOMST

De werknemer werd gevonden via een

A

interimkantoor. Het gaat om tijdelijk werk.

2

huisarbeiders

De overeenkomst loopt af als het werk dat

B

Overeenkomst voor een duidelijk

C

Overeenkomst voor

moest gedaan worden, af is.

3

omschreven werk

Overeenkomst voor huishoudelijke handenarbeid in het huis van de werkgever

4

Overeenkomst voor tewerkstelling van

handelsvertegenwoordigers

Het bedrijf stelt een werknemer van jonger

D

Vervangingsovereenkomst

dan 26 jaar tewerk.

5

E

Overeenkomst voor dienstboden

6

De werknemer werkt enkel van thuis.

F

Overeenkomst voor uitzendarbeid

7

Een werkneemster is tijdelijk afwezig.

De werknemer ontvangt deels een loon,

G

Startbaanovereenkomst

3

4

5

6

7

© Imladris

© Imladris

ds

THEMA 4

LEVEL 4

Aan het einde van elk level sta je stil bij de actualiteit omtrent de inhoud van dat level in de rubriek Breaking news. Bij het onlinelesmateriaal vind je de bijhorende artikels of filmpjes en de opdrachten.

76

© Werner Lerooy

BREAKING NEWS

1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

3

Elk level eindigt met een Checklist.

Het is een hulpmiddel om te beoordelen of je de doelen van dat level onder de knie hebt.

Werk in groepen. Ontwerp een bordspel voor vier spelers tussen 13 en 17 jaar met vragen over welvaart en welzijn (bij jongeren) en de prijsbepaling van een product.

instructies. Bij het onlinelesmateriaal vind je enkele websites die je daarbij kunnen helpen.

Hoe zou je met jouw bordspel toegevoegde waarde kunnen creëren?

d

Bepaal een prijs voor het bordspel.

e

Laat jouw bordspel spelen door de andere groepen.

f

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

THEMA 1

© Nazar Skladanyi / Shutterstock.com

NEXT

vo or Good to know

Om het makkelijk te houden ga je ervan uit dat de vraag- en aanbodcurve rechten zijn. In wiskunde is de vergelijking van een rechte: y = ax + b

Wanneer je de vertaling maakt naar economie, dan zie je op de Y-as de prijs (p) staan en op de X-as de hoeveelheid (q) staan.

Dus de vergelijking van de vraagcurve is dan p = –aq + b, want het is een dalende rechte en dus is de rico (a) negatief.

De vergelijking van de aanbodcurve is p = aq + b, want het is een stijgende rechte en dus is de rico (a) positief.

Bepaal de evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid.

THEMA 1 139

Lift3DNA_T1_Next.indd 139

Ik kan het verschil tussen een eenmanszaak en

3

Ik kan het verschil tussen beperkte en

4

Ik kan kenmerken van een bv en nv toelichten.

5

Ik kan het verschil tussen hoofdelijke

29/03/2021 20:41

97

Lift3DNA_T3_L4.indd 97

27/05/2021 19:47

3

T F I L

Vergelijking aanbodcurve: 1 q + 60 p = ___ 15 a

NEXT LEVEL 3

1

Vergelijking vraagcurve: –1 q + 400 p = ___ 15 v

2

vennootschap toelichten.

Een Action Next Level is moeilijker en geeft je een idee van wat er in de volgende jaren op je afkomt. De Action Next Level zorgt dus ook voor differentiatie in moeilijkheidsgraad en is sowieso een uitdaging.

LEVEL 3

Action 1— Vraag en aanbod wiskundig

Gegeven:

EXTRA OEFENMATERIAAL

rechtspersoon toelichten.

THEMA 3

Elk thema sluit af met een Step-up die je uitdaagt om je kennis toe te passen in een grotere opdracht.

be

98

KAN BETER

Ik kan de begrippen natuurlijk persoon en

aansprakelijkheid en deelbaarheid toelichten.

el dh

STEP-UP

Zoek een 70-tal vragen en verwerk die samen met de spelregels in een tekstverwerker.

c

JA

1

onbeperkte aansprakelijkheid toelichten.

Stel duidelijke spelregels op zodat het spel kan gespeeld worden zonder bijkomende mondelinge

b

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

oo f

STEP-UP

a

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

ICT-fiches

De ICT-fiches vind je bij het onlinelesmateriaal. Ze helpen je om zelfstandig met een tekstverwerker, een rekenblad of een presentatiepakket aan de slag te gaan; infographics te creëren, foto’s en video’s te monteren en online samen te werken.

STARTEN MET LIFT

2

LEVEL 4

1

tu k

deels een commissie.

3

Lift3DNA_T1 lwb.indb 3

14/06/2021 12:37

4

De lijn die de punten met elkaar verbindt, is de vraagcurve of de vraag. Wat stel je vast in verband met het verloop van de vraagcurve?

a

Schrijf de letter V bij de grafiek.

b

Vul aan.

Optie 1: Wanneer de prijs 70,00 euro bedraagt, vragen de consumenten

paar

Nike-sneakers. Wanneer de prijs 130,00 euro bedraagt, vragen de consumenten

paar

Nike-sneakers.

2 HANDIG VOOR ONDERWEG

Optie 2: Wanneer de prijs 11,00 euro bedraagt, vragen de consumenten Wanneer de prijs 15,00 euro bedraagt, vragen de consumenten c

In elk thema vind je dezelfde hulpmiddelen.

pizza’s. pizza’s.

Waarom verloopt de vraagcurve zo?

Vraagcurve

Doorheen het thema vind je de belangrijkste zaken op een rijtje in de rode kenniskaders.

Wanneer de prijs van het product verandert, is er een beweging langs of op de curve. Je gaat namelijk van het ene punt op de curve naar het andere punt op de curve.

De vraagcurve geeft het verband weer tussen de gevraagde hoeveelheid bij verschillende prijzen. De individuele vraagcurve geeft weer hoeveel stuks een consument wil kopen bij verschillende prijzen.

Explore 4— Welke soorten bedrijven zijn er binnen

Good to know

DISTRIBUTIELOGISTIEK

tu k

Bij de vraagcurve is er dus een negatief verband tussen prijs en gevraagde hoeveelheid.

de distributielogistiek?

Voor het gemak wordt de vraagcurve vaak als een rechte voorgesteld. Maar meestal is dat Moeilijke woorden worden uitgelegd een kromme zoals in het verhaal van Céline. in een begrippenkader. Die woorden vallen extra op door de stippellijn.

Distributielogistiek is de besturing en beheersing van het traject van een afgewerkt product vanaf het eind van het productieproces tot aan de eindafnemer, bijvoorbeeld van fabriek tot winkel.

5

Je hebt de grafieken op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe je

binnen de distributielogistiek schematisch worden uitgelegd. a

Bestudeer de presentatie.

b

Begrippenlijst Thema 1 Beschrijf in je eigen woorden de verschillende soorten logistieke ondernemingen.

VERKLARING

IN JE EIGEN WOORDEN

Mensen die het werk uitvoeren om te kunnen produceren.

1

behoeften

Dat zijn de zaken die een mens nodig heeft

1

collectieve

Dat is een behoefte die jij niet alleen hebt

en waarvoor je anderen nodig hebt om ze te vervullen.

meerdere levera

1

104

Dat zijn goederen die gezinnen kopen.

zoals winkels of cafés een magazijn. Kleinhandelaars de groothandel. bij dan lling beste hun sen plaat Dat zijn goederen die je lange tijd kunt gebruiken.

economische

Dat zijn materiële behoeften die je kunt

of materiële

vervullen met geld door het kopen van

behoeften

goederen of diensten.

gebruiks­

Dat zijn duurzame consumptiegoederen.

goederen 1

1

individuele

Dat is een persoonlijke behoefte die je zelf

behoefte

kunt realiseren.

investerings­

Dat zijn goederen die bedrijven kopen.

goederen 1

kapitaal als

Het kapitaal dat je nodig hebt om te kunnen

productiefactor

produceren. bv. geld, machines, gebouwen

kapitaal­ goederen

B

1

Dat zijn duurzame investeringsgoederen

b

DISTR keuzeprobleem Een consument heeft steeds meer IBUTIE CENTR UM

Een distributiecentrum koopt de keuzes maken om met zijn beperkte middelen zoveel mogelijk van zijn

1

134

Lift3DNA_T1_Lijst.indd 134

producten aan bij de

leveranciers en slaat die op in een centraal magazijn.

Wanneer de voorraad van winke ls uit dezelfde winkelketen als het distributiece ntrum moet aangevuld worden, zal dat distributiecentrum de goederen aan productiefactor

THEMA 1

BEGRIPPENLIJST

behoeften te vervullen.

natuur als

niet­duurzame goederen



Bereken het btw-bedrag op twee manieren.

Dat zijn goederen die worden

verbruikt tijdens of bijdragen aan het productieproces.

de winkel leveren.

Action 7— Spierkracht of machines?

29/03/2021 20:59

be

LEVEL 3

Bereken de verkoopprijs exclusief btw.

produceren.

Wat bedoelt de auteur met deze krantenkop uit de Standaard?

Good to know

handige tips of weetjes bij de uitvoering van de opdrachten.

THEMA 5



Dat zijn grond­ en hulpstoffen om te kunnen

bv. het distributiecentrum van Aldi in Turnhout In de Good to know-kaders staan

38

Hoe bereken je de verkoopprijs exclusief btw? Voor het boek Hoe word ik bergwandelaar? betaalt de consument 21,99 euro.

behoeften dan middelen en moet daardoor

1

29/03/2021 20:54

el dh

1

Bereken de verkoopprijs in twee stappen.



Lift3DNA_T1_L3.indd 104

vo or

In een Forum voer je in groepjes of met de hele klas een gesprek over een bepaalde stelling.

Het is de bedoeling dat je luistert naar elkaars mening en leert hoe anderen denken, maar ook dat je je eigen mening leert onderbouwen met argumenten.

Je rekent altijd tot twee cijfers na de komma.

Bij het berekenen pas je deze afrondingsregels toe, derde cijfer na de komma: < 5: afronden naar beneden bv. 78,2348 = 78,23 euro

Spierkracht legt het af tegen machines

≥ 5: afronden naar boven bv. 78,2374 = 78,24 euro

Action 8— Maakt geld gelukkig?

Forum Welke uitspraak past het beste bij jou? Vergelijk klassikaal en bespreek.

Geld is voor mij niet zo belangrijk. Als ik maar gelukkig ben. Geld maakt daarbij niet zoveel uit.

Geld is voor mij zeer belangrijk. Ik hou van goed leven, feesten en plezier maken.

Geen van bovenstaande uitspraken past bij mij ik vind dat geld …

Lift3DNA_T3_L1.indd 11

1

BREAKING NEWS

LEVEL 1

duurzame goederen

1

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

THEMA 3

consumptie­ goederen

1

Ontwerp de grafiek. Gebruik daarvoor een spreidingsdiagram.

d

Optie 2

LEVEL 3

BEGRIP arbeid als

1

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Snowboard Je vindt die woorden ook achteraan in de Gebruik ‘Grafiekelementen’ om de assen te benoemen.

Tip: a Je koopt Capita Snowboard Birds Of A Feather, de verkoopprijs Begrippenlijst.eenBij het onlinelesmateriaal exclusief btw bedraagt 380,12 euro. Hoeveel zul jij betalen ?

GROOTHANDEL e Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio. vind je dezelfde begrippen terug in een  Bereken de verkoopprijs in een bewerking. producten bij Een groothandel koopt allerhande op inbeeldwoordenboek. cten produ die slaat Hij . nciers

productiefactor

behoefte

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

oo f

1

a

THEMA 1

LEVEL

A

ds

dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_27 en fiche_R_28.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een powerpointpresentatie waarin de verschillende ondernemingen

11

29/03/2021 21:03

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

Los de vragen in een tekstverwerker.

De volgende iconen helpen je ook2 nog eenopeind op weg:

Je vindt online extra (ondersteunend) materiaal.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

4

Lift3DNA_T1 lwb.indb 4

Het luisterfragment dat hierbij hoort, vind je online.

Je moet iets bewaren in je portfolio.

LEVEL 1

Je vindt online een ontdekplaat.

Je oefent je ICT-vaardigheden.

THEMA 1

STARTEN MET LIFT

Het beeldfragment dat hierbij hoort, vind je online.

35

Lift3DNA_T1_L1.indd 35

29/03/2021 21:05

14/06/2021 12:37

Je kunt vrij oefenen of de leraar kan opdrachten voor jou klaarzetten.

oo f

Hier vind je de opdrachten die de leraar voor jou heeft klaargezet.

ds

Leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

tu k

HET ONLINELEERPLATFORM BIJ LIFT

el dh

Hier kan de leraar toetsen en taken voor jou klaarzetten.

be

Benieuwd hoe ver je al staat met je oefeningen en opdrachten? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten.

Hier vind je het lesmateriaal per hoofdstuk (onder andere videobestanden, instructiefiches en instructiefilmpjes).

STARTEN MET LIFT

vo or

Ga ook hier aan de slag met ontdekplaten en de bijhorende werkblaadjes.

5

Lift3DNA_T1 lwb.indb 5

14/06/2021 12:37

tu k

1 oo f

ds

THEMA

vo or

be

el dh

De consument en de producent in relatie tot de economische wereld

Lift3DNA_T1 lwb.indb 6

14/06/2021 12:37

STEP-UP

tu k

NEXT LEVEL

LEVEL

Hoe komt de prijs op de markt tot stand?

el dh

3

oo f

ds

Ontwerp en prijsbepaling van een bordspel

p. 98

LEVEL

be

2

vo or

LEVEL

Lift3DNA_T1 lwb.indb 7

1

p. 60

Hoe creëren ondernemingen toegevoegde waarde?

p. 38

Voor welk keuzeprobleem staat de consument?

p. 10

STEP-IN

p. 8

14/06/2021 12:37

STEP-IN 1

Lees de artikels. Over welke behoeften gaat het? Kun je die behoeften vervullen door iets materieels te kopen? Indien ja, wat?

tu k

KUN JE IETS MATERIEELS BEHOEFTE AAN …

KOPEN OM DIE BEHOEFTE OP TE LOSSEN? WAT?

Mensen dromen

ds

van een eigen huis.

Jongeren willen

oo f

hun vrienden zien.

2

el dh

1

Wat willen de jongeren zelf?

‘Wij willen vooral onze vrienden zien’

Drie op vier wil per se een huis met tuin

met elkaar. Ik hou ervan hen te knuffelen en

be

Huizen waren nog nooit zo duur: Dan maar wachten om te kopen?

Of net niet?

Maar liefst 74 % van de Vlamingen die momenteel op zoek zijn naar een nieuwe woning, wil alleen nog maar

vo or

een huis met tuin kopen. Dat blijkt uit een enquête van makelaarsgroep ERA bij 2 000 Vlaamse huizenjagers.

samen naar muziek te luisteren, in elkaars kamer of ergens op een pleintje. We doen het al jaren zo, maar helaas ... Ik schrijf als rapper eigen nummers, maar nu kunnen we daar niet meer over brainstormen. Voor elk van mijn vrienden heb ik trouwens een eigen ‘handshake’. Dat hoort gewoon bij ons, maar nu moeten we die aanrakingen missen.

Bron: hln.be, 2021-02-01

THEMA 1

STEP-IN

Bron: Bereal, 2020-05-15

Weet je, mijn vrienden en ik zijn heel erg close

8

Lift3DNA_T1 lwb.indb 8

14/06/2021 12:37

2

Lees de artikels. Stijgt de prijs door meer vraag of door minder aanbod? Vink aan.

2

tu k

1

Voor de komende twaalf maanden geven nog meer consumenten aan een e-bike te willen aanschaffen. Fidae Selmani, accountmanager al jaren en in 2020 is hij zelfs exponentieel

oo f

Bikes bij GfK zegt: ‘De e-bikemarkt groeit gestegen omdat er steeds meer mensen gaan fietsen in hun vrije tijd. De e-bike is daardoor

nog meer in populariteit toegenomen. Ook zien we een stijgende groep consumenten die van

Bron: hln.be, 2021-02-24

el dh

plan zijn, hun huidige e-bike te vervangen door een nieuwe.’

Benzineprijs naar hoogste peil in een jaar De maximumprijs van benzine gaat morgen omhoog. Wie benzine 95 (E10) tankt, betaalt dan maximaal 1,463 euro per liter, meldt de FOD Economie. Het gaat om een stijging met 2,90 cent per liter.

Door de productiebeperking die de olieproducerende landen afgesproken hebben, wordt er minder olie opgepompt.

ds

E-bikes fors duurder

Bron: tweewielen.nl, 2020-12-11

meer vraag

meer vraag

In dit thema doorloop je drie levels waarin je leert …

1

wat de verschillende behoeften zijn en voor welk keuzeprobleem de consument staat;

2

hoe de bedrijfskolom werkt en hoe ondernemingen toegevoegde waarde creëren;

3

hoe de prijs op de markt door vraag en aanbod tot stand komt.

Elk level biedt je een stukje kennis dat je nodig hebt om de opdracht van de Step-up uit te voeren.

vo or

4

minder aanbod

be

3

minder aanbod

Daarin ontwerp je een bordspel over welvaart en welzijn (bij jongeren) en de prijsbepaling van een

THEMA 1

STEP-IN

product.

9

Lift3DNA_T1 lwb.indb 9

14/06/2021 12:37

LEVEL 1

INTRO 1

tu k

Voor welk keuzeprobleem staat de consument?

Kiran is een jonge influencer met 10 000 volgers. Hij droomt van een leven in de spotlights en de

el dh

oo f

ds

bijhorende luxe. Hieronder krijg je een inkijk in zijn dromen.

vo or

be

© 360b / Shutters tock.com

2

Noteer vijf dingen waar jij van droomt in het leven. Bespreek en vergelijk jouw dromen met die van

3

THEMA 1

LEVEL 1

jouw klasgenoten.

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Voor welk keuzeprobleem staat de consument?

10

Lift3DNA_T1 lwb.indb 10

14/06/2021 12:37

Explore 1— Wat is een behoefte?

Behoeften Behoeften zijn zaken die een mens nodig heeft. Zo heb je bij honger of dorst de behoefte om

tu k

iets te eten of te drinken. Ieder van ons probeert om zoveel mogelijk behoeften te realiseren.

De vervulling van een behoefte leidt tot tevredenheid. Het niet vervullen van een behoefte

kan leiden tot negatieve gevoelens. Indien je na een zware inspanning de behoefte hebt om te drinken en er is geen drank, dan leidt dat tot dorst. Je hebt immers niet wat je op dat moment

1

Welke behoeften hebben de onderstaande mensen?

B

oo f

A

ds

nodig hebt.

Aïsha is afgestuurd als logopediste. Volgende

week gaat ze voor het eerst aan de slag! Ze heeft uitgerekend dat ze al na enkele maanden sparen

C

el dh

de nieuwste iPhone kan kopen van haar loon.

D

vo or

be

ol ren niet naar scho Jasper enkele ja n ko r uu ok em nhuis. Indien Door zijn ch le naar het zieke ro nt co op j hi at ndelingen gaan. Vandaag ga geen andere beha er sp Ja t oe m n, sitief zij en. de resultaten po er in handen nem n hij zijn leven we ka en en ijg kr r mee

THEMA 1

LEVEL 1

E

11

Lift3DNA_T1 lwb.indb 11

14/06/2021 12:38

F Maura en Elodie geven vandaag hun presentatie voor het vak Frans. Ze hebben er hard aan gewerkt en zijn trots op het resultaat.

Tijdens de voorstelling ziet Maura dat verschillende leerlingen met andere dingen bezig zijn en weinig aandacht aan de presentatie schenken. Maura raapt al haar moed bijeen en onderbreekt de

s jaar tima zijn ze Joran en Fa op eigen eslissen om b n e n e m sa ben aan. Ze heb benen te st aard bedrag gesp beiden een nk om te naar de ba en stappen unnen bedrag ze k lk e w n e ijk k n een un droom va lenen om h n. te realisere eigen stekje

tu k

presentatie. Ze vertelt aan de groep dat ze het jammer vindt dat de

G

oo f

ds

medeleerlingen niet opletten.

H

I

be

el dh

n r ouders ee ne aan haa in T ft e e h ag r oma wil 6e verjaard en van haa gd a a vr Voor haar 1 ge Vuitton s van Louis luxehandta n. den oorringe ze dure gou

Noteer vijf behoeften die jij hebt.

vo or

2

Explore 2— Welke soorten behoeften zijn er?

BEHOEFTEN

die je kunt vervullen door met geld goederen of diensten te kopen.

Niet-economische behoeften zijn behoeften die je niet kunt kopen zoals goede vrienden en een goede gezondheid.

THEMA 1

LEVEL 1

Economische behoeften, ook materiële behoeften genaamd, zijn behoeften

12

Lift3DNA_T1 lwb.indb 12

14/06/2021 12:38

1

Ontwerp met een tekstverwerker een tabel met twee kolommen en drie rijen zoals hieronder weergegeven. a

Voeg de cellen van de eerste rij samen en voeg de titel ‘Indeling behoeften’ in. Gebruik ICT-fiche_R_14.

b

In de linkerkolom plaats je de economische behoeften. In de rechterkolom plaats je de niet-

c

Centreer de eerste twee rijen en geef ze een lichtgroene achtergrond.

d

Plaats de behoeften uit Explore 1 in de juiste kolom.

Indeling behoeften

Niet-economische behoeften

3

Primaire behoeften zijn levensnoodzakelijke behoeften. Geef een aantal voorbeelden.

be

2

el dh

oo f

ds

Economische behoeften

tu k

economische behoeften.

Als er aan je primaire behoeften voldaan is, kun je je secundaire behoeften vervullen. Markeer het juiste antwoord en vul de tekst aan.

Secundaire behoeften zijn minder / meer noodzakelijke

vo or

behoeften. Je kunt ze opdelen in normale behoeften en luxebehoeften. Normale behoeften zijn minder / meer

normale behoefte / luxebehoefte zijn om contact te hebben met je vrienden en de wereld maar als je het duurste type smartphone wilt, kun je dat als een normale behoefte / luxebehoefte beschouwen.

THEMA 1

Luxegoederen daarentegen zijn goederen die niet / wel echt noodzakelijk zijn. Zo kan een smartphone een

LEVEL 1

noodzakelijk, en zijn behoeften die iedereen heeft zoals

13

Lift3DNA_T1 lwb.indb 13

14/06/2021 12:38

4

Deel de economische behoeften uit Explore 1 in volgens primaire en secundaire behoeften. Geef nog drie voorbeelden van primaire en drie voorbeelden van secundaire behoeften.

SECUNDAIRE BEHOEFTEN

ds

tu k

PRIMAIRE BEHOEFTEN

INDIVIDUELE EN COLLECTIEVE BEHOEFTEN

Een individuele behoefte kun je zelf realiseren. Collectieve behoeften zijn

oo f

behoeften die jij niet alleen hebt en je hebt anderen nodig om ze te realiseren.

Zo hebben mensen er behoefte aan dat het land goed bestuurd wordt, dat er een eerlijke rechtspraak is die de rechten van ieder mens respecteert, dat er een

5

el dh

degelijk onderwijssysteem is en een goed wegennet.

Noteer of het een individuele of een collectieve behoefte is.

Speelpleinen

vo or

be

Sporten

Bejaardenzorg

THEMA 1

LEVEL 1

Schoenen

14

Lift3DNA_T1 lwb.indb 14

14/06/2021 12:39

Explore 3— Hoe ziet de behoeftepiramide van Maslow eruit?

Good to know Maslow was een Amerikaanse psycholoog die de behoeften van mensen in vijf

tu k

hiërarchische niveaus onderverdeelde. Hij ontwikkelde de theorie om te zien wat mensen motiveert. Op die manier wilde Maslow tonen hoe je mensen kunt motiveren om iets nog beter te doen. In zijn theorie gaat Maslow ervan uit dat je pas naar een volgend niveau

ds

kunt overstappen, indien het vorige niveau vervuld is.

Voor deze opdracht heb je de keuze. Kies, afhankelijk van je interesse, de oefening met het filmpje of de tekst.

Vink de gekozen optie aan. Beantwoord daarna de vragen.

oo f

Optie 1: Ga naar het onlinelesmateriaal en bekijk het filmpje over de behoeften van Maslow.

Optie 2: Ga naar het onlinelesmateriaal en lees de tekst over de behoeften van Maslow. a

Noteer in de kaders naast de piramide het juiste niveau. Kies uit:

fysiologische / fysieke behoeften – zelfactualisatie / zelfontplooiing – affectie / sociale acceptatie –

b

el dh

veiligheid / zekerheid – waardering / aanzien

Noteer in de piramide de voorbeelden. Kies uit:

een dure wagen – vrienden – slapen – eten – drinken – studeren – een job – naar het toilet gaan – je passie volgen – gezin en familie – een woning – waardering van anderen – zelfwaardering –

be

spiritualiteit – gezondheid

vo or

LEVEL 1

THEMA 1

15

Lift3DNA_T1 lwb.indb 15

14/06/2021 12:39

Explore 4— Welke keuzes maken consumenten?

Lees de situaties. In beide situaties moet je kiezen hoe je je behoeftes wilt vervullen.

Je hebt 500,00 euro. Wat kies je? smartphone

Situatie 2

Zaterdag zijn de volgende activiteiten mogelijk. Wat kies je?

sparen

een optreden van je favoriete

citytrip met vrienden

groep in het Sportpaleis

nieuwe gamecomputer

een familiebijeenkomst

kleding

de verjaardag van een goede

tu k

Situatie 1

sportuitrusting

vriend(in)

smartwatch

een daguitstap met de

ds

1

jeugdbeweging

el dh

Schaarse middelen

oo f

andere:

Door een keuze te maken sluit je andere mogelijkheden uit. Je behoeften zijn immers altijd groter dan de middelen waarover je beschikt. In economische termen zegt men dat mensen met de schaarse middelen waarover ze beschikken, hun behoeften vervullen.

Zoek het woord ‘schaars’ op in het woordenboek. Noteer de definitie hier.

3

In economische zin heeft schaars een andere betekenis. Leg in je eigen woorden uit waarom auto’s (en

be

2

vo or

andere goederen) in economische zin een schaars goed zijn.

4

Wat zou er gebeuren indien auto’s gratis zouden worden?

Schaarste kun je ook omschrijven als een goed waarvan de verlangde hoeveelheid de beschikbare hoeveelheid overstijgt indien het gratis ter beschikking staat.

THEMA 1

LEVEL 1

Good to know

16

Lift3DNA_T1 lwb.indb 16

14/06/2021 12:39

Vul het ontbrekende woord in het schema aan.

6

Vul aan: Situatie 2 leert dat ook tijd een

oo f

ds

tu k

5

goed is. Door een bepaalde activiteit te

kiezen, worden andere activiteiten onmogelijk.

1

el dh

Explore 5— Welke keuzes maken ondernemingen?

Stel dat A.S.Adventure.edu beslist om een eigen kledinglijn en een eigen fietsmerk te lanceren. Bereid in twee groepen voor. Beantwoord daarna klassikaal de vragen.

Groep 1 bekijkt het filmpje bij het onlinelesmateriaal over het productieproces van fietsen.

be

Groep 2 surft via het onlinelesmateriaal naar een website over het productieproces van kleding. a

Waarover beschikt de onderneming om goederen te produceren? Noteer er zes.

Fietsen:

vo or

–

–

b

Kleding:

Plaats de goederen uit vraag 1 in de juiste kolom onder de afbeeldingen.

PRODUCTIEFACTOREN

nodig zijn om te produceren. Ondernemingen zullen afhankelijk van het product en de kostprijs van de productiefactoren kiezen voor een combinatie van arbeid, kapitaal en natuur.

THEMA 1

Productiefactoren zijn de middelen die in een bepaalde combinatie

LEVEL 1

Natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap zijn productiefactoren.

17

Lift3DNA_T1 lwb.indb 17

14/06/2021 12:39

c

Noteer de juiste productiefactor boven elke afbeelding.

PRODUCTIEFACTOREN

Grond- en hulpstoffen

Mensen die het werk

Machines, gebouwen

De ondernemer die

uitvoeren

…

kansen ziet en benut

oo f

el dh

2

tu k

ds

Welke productiefactor is in België het minst aanwezig?

be

Good to know

In kapitaalintensieve sectoren weegt de productiefactor kapitaal het zwaarste door. In

vo or

arbeidsintensieve sectoren is de productiefactor arbeid het belangrijkst.

3

Zijn de onderstaande sectoren arbeidsintensief of kapitaalintensief? Kruis aan.

SECTOR

ARBEIDSINTENSIEF

KAPITAALINTENSIEF

Bouwsector

THEMA 1

LEVEL 1

Chemische industrie Horeca Landbouwsector Onderwijs

18

Lift3DNA_T1 lwb.indb 18

14/06/2021 12:40

SECTOR

ARBEIDSINTENSIEF

KAPITAALINTENSIEF

Staalindustrie Vliegtuigbouw

4

tu k

Voedingshandel

Waarom zijn de productiefactoren waarover een onderneming beschikt schaars?

ds

Wat consumeren de gezinnen? Wat kopen de bedrijven? Vul de tabel aan. a

Kies uit:

el dh

1

oo f

Explore 6— Welke soorten goederen zijn er?

tandpasta – afvulmachine (doseermachine) – hotelovernachting – auto – vorkheftruck – betaalterminal – avondje cinema – smartphone – elektriciteit – laptop – stofzuiger – transportband – televisie – taxirit – kappersbeurt – saunabeurt – snoep – gas – polyethyleentereftalaat

Goederen die zowel gezinnen als bedrijven kopen, schrijf je in beide kolommen.

be

Tip: b

Bedenk voor de gezinnen en voor de bedrijven telkens vier extra voorbeelden.

vo or

LEVEL 1

BEDRIJVEN

THEMA 1

GEZINNEN

19

Lift3DNA_T1 lwb.indb 19

14/06/2021 12:40

tu k

Polyethyleentereftalaat

be

el dh

oo f

ds

© StanislauV / Shutterstock.com

CONSUMPTIE-, INVESTERINGS- EN KAPITAALGOEDEREN

Goederen die de gezinnen kopen, vervullen de behoeften van gezinnen en zijn consumptiegoederen. Goederen die de bedrijven

vo or

kopen, zijn investeringsgoederen en dienen om andere goederen te produceren. Het onderscheid tussen consumptiegoederen en investeringsgoederen is niet altijd even gemakkelijk. Zo is een wagen voor een gezin een consumptiegoed, terwijl die voor bedrijven tot de kapitaalgoederen behoort, en een duurzaam investeringsgoed is. De manier waarop het goed gebruikt wordt, is doorslaggevend om het

THEMA 1

LEVEL 1

onderscheid te maken.

20

Lift3DNA_T1 lwb.indb 20

14/06/2021 12:40

2

Sommige consumptiegoederen zullen gezinnen een keer kunnen gebruiken terwijl ze andere consumptiegoederen lange tijd kunnen gebruiken om dezelfde behoefte te vervullen. Deel de consumptiegoederen uit vraag 1 in twee categorieën in. Kies uit: tandpasta – hotelovernachting – auto – avondje cinema – smartphone – elektriciteit – laptop – stofzuiger – televisie – taxirit – kappersbeurt – saunabeurt – snoep – gas

Goederen die je slechts een keer of enkele keren kunt gebruiken, plaats je in de linkerkolom.

Goederen die je veel langer kunt gebruiken, plaats je in de rechterkolom.

c

Op basis van die indeling spreek je van duurzame en niet-duurzame goederen, of verbruiksgoederen en gebruiksgoederen. Noteer de benamingen in de juiste kolom.

MEERDERE KEREN

oo f

el dh

ds

BEPERKT AANTAL KEREN

tu k

a b

Investeringsgoederen

Investeringsgoederen dienen om andere goederen te produceren. Ook investeringsgoederen kunnen duurzaam of niet-duurzaam zijn. Duurzame investeringsgoederen zijn

be

kapitaalgoederen zoals machines en gebouwen en hebben een levensduur van minimaal een jaar. Niet-duurzame investeringsgoederen worden verbruikt of dragen bij aan het

vo or

productieproces. Voorbeelden daarvan zijn grond- en hulpstoffen.

3

Deel de investeringsgoederen uit vraag 1 in naar duurzaamheid. Kies uit: afvulmachine (doseermachine) – hotelovernachting – auto – vorkheftruck – betaalterminal – smartphone – elektriciteit – laptop – transportband – taxirit – gas – polyethyleentereftalaat

KAPITAALGOEDEREN

LEVEL 1

NIET-DUURZAME INVESTERINGSGOEDEREN

THEMA 1

= DUURZAME INVESTERINGSGOEDEREN

21

Lift3DNA_T1 lwb.indb 21

14/06/2021 12:40

4

Economische goederen kun je ook nog op een andere manier indelen. a

Kruis in de eerste kolom de goederen voor individueel gebruik aan.

b

Kruis in de tweede kolom de goederen aan die je moet betalen om te gebruiken.

INDIVIDUEEL

BETALEND

tu k

Een paar schoenen De brandweer Een fiets

ds

Politie Straatverlichting

Soorten goederen

oo f

Het leger

Goederen die voor individueel gebruik en betalend zijn, zijn zuiver individuele goederen. Als je er niet voor betaalt, word je uitgesloten voor gebruik ervan. Bij die goederen speelt er ook rivaliteit omdat

el dh

niemand anders het goed dat jij koopt, nog eens kan kopen. Als jij een broodje koopt als middagmaal dan kan niemand datzelfde broodje nog eten. Individuele goederen worden geproduceerd door bedrijven.

Goederen waarvan je het gebruik niet betaalt en waarvan men je niet kan uitsluiten, zijn zuiver collectieve goederen. De politie en de brandweer bijvoorbeeld zijn er voor iedereen. Zuiver collectieve goederen worden door de overheid geproduceerd. Mensen dragen bij aan de kosten van die goederen via de heffing van belastingen.

Naast individuele en collectieve goederen zijn er ook nog quasi-collectieve goederen. In theorie

be

zijn ze individueel leverbaar en kun je door niet-betaling uitgesloten worden van het gebruik ervan.

Zo kan een privébedrijf tolwegen aanleggen en bij niet-betaling mensen uitsluiten om de tolweg te gebruiken. Ook de rivaliteit speelt een (beperkte) rol bij tolwegen. Wanneer er immers te veel mensen op hetzelfde moment de tolweg gebruiken zal er file ontstaan. Toch worden de meeste wegen niet als

vo or

tolweg uitgebaat en is het de overheid die de goederen aanbiedt.

5

Ga naar het onlinelesmateriaal en zoek op de

THEMA 1

LEVEL 1

ontdekplaat de betekenis van vrije goederen op.

22

Lift3DNA_T1 lwb.indb 22

14/06/2021 12:40

Explore 7— Wat is welvaart?

Welvaart Welvaart is de mate waarin mensen met schaarse middelen hun behoeften vervullen. beschikking hebt, hoe meer van jouw behoeften je kunt vervullen.

2

een superrijke

b

een dakloze

c

een jongere

oo f

a

ds

Geef met voorbeelden aan wat welvaart kan betekenen voor de volgende personen.

el dh

1

tu k

Daarbij kijkt men enkel naar economische behoeften. Hoe meer geld je als consument ter

Werk in twee groepen. a

Ga naar het onlinelesmateriaal en lees het artikel van jouw groep.

Groep 1: Belgen bij de meest welvarende Europeanen.

Groep 2: België zakt naar achtste plaats op ranglijst rijkste landen ter wereld.

Stel het artikel voor aan de hand van een powerpointpresentatie, een infographic of een storyboard.

be

b

Gebruik de ICT-fiches van powerpoint, Canva of Storyboard. Verwerk de volgende items in je presentatie.

Hoe meet men in het artikel welvaart?



Hoe scoort België volgens die methode?



Gaat de welvaart in België vooruit of achteruit?



Vergelijk met andere landen.

vo or



c

Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level en geef die submap de naam ‘Thema_X_Level_Y’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals

THEMA 1

LEVEL 1

‘Explore_7_Presentatie_welvaart’.

23

Lift3DNA_T1 lwb.indb 23

14/06/2021 12:40

Explore 8— Wat is welzijn?

1

Hoe tevreden ben je met jouw leven op dit ogenblik? Geef jezelf een score op een schaal van 1 tot 10 (1 = helemaal ontevreden, 10 = zeer tevreden).

2

2

3

4

5

6

7

8

9

10

tu k

1

Heb je jezelf een hoge of een lage score gegeven? Neem de proef op de som! Ga via het onlinelesmateriaal naar de veerkrachttest.

ds

Welzijn

Welzijn gaat een stapje verder dan welvaart. Je weet dat er naast economische behoeften

ook niet-economische behoeften zijn. Wanneer je zowel je economische als niet-economische algemene tevredenheid van mensen.

Wat betekent welzijn voor deze personen? Geef een aantal voorbeelden. een jongere

b

een 80-plusser

el dh

a

be

3

oo f

behoeften kunt vervullen, dan is er sprake van welzijn. Welzijn meet met andere woorden de

4

Surf via het onlinelesmateriaal naar de website van Statistiek Vlaanderen en bekijk hoe tevreden we in Vlaanderen zijn. Beantwoord de onderstaande vragen. a

Welke score geeft de gemiddelde Vlaming zichzelf op het vlak van levenstevredenheid? Vergelijk die

vo or

score met jouw eigen score.

Markeer: De mensen zijn meer / even / minder tevreden in vergelijking met vijf of tien jaar geleden.

Geef drie zaken waarover de Vlamingen het meest tevreden zijn.

THEMA 1

LEVEL 1

b

c

24

Lift3DNA_T1 lwb.indb 24

14/06/2021 12:40

Geef drie zaken waarvoor de scores van tevredenheid een beetje lager liggen.

e

Wie is het meest tevreden? Markeer.

tu k

d

mannen – vrouwen



<65 jaar – >65 jaar



mensen zonder partner – mensen met een partner



mensen uit kleinere steden – mensen die elders wonen

oo f

Good to know

ds



Het Federaal Planbureau heeft voor heel België de welzijnsindicator ‘Hier en Nu’ opgesteld. Die indicator houdt met een aantal zaken rekening.

De gezondheidstoestand

–

De levensstandaard en armoede: Hoe hoog is het inkomen? Bezit men zijn eigen

el dh

–

huis? Leeft men boven of onder de armoededrempel?

–

Werk en vrije tijd

–

Opleiding en vorming (Over welk diploma beschikt men?)

–

De samenleving (Kan men iemand om hulp vragen? Heeft men iemand om in vertrouwen te nemen? Hoe veilig voelt men zich? Hoeveel vertrouwen is er in de

5

be

instellingen?)

Ga naar het onlinelesmateriaal en lees het artikel over het welzijn van de Belgen tijdens de coronapandemie.

vo or

Beantwoord de onderstaande vragen.

Hoe evolueert het welzijn van de Belgen?

b

Wat zijn de oorzaken van de evolutie van ons welzijn?

THEMA 1

LEVEL 1

a

25

Lift3DNA_T1 lwb.indb 25

14/06/2021 12:40

c

Welke invloed heeft COVID-19 op ons welzijn?

tu k

Good to know

Op internationaal vlak is er de index van de menselijke ontwikkeling of de HDI-index

(Human Development Index) om welzijn te meten. De Verenigde Naties heeft die index

ds

ontwikkeld. Hij meet de gemiddelde prestaties van een land op het vlak van: –

gemiddelde levensverwachting,

–

analfabetisme en het scholingsniveau,

–

levensstandaard (door te kijken naar het inkomen per hoofd van de bevolking).

een rangschikking van de landen.

Tip:

Bekijk het filmpje voor meer informatie over de werking van de HDI-index.

el dh

6

oo f

Via een ingewikkelde formule berekent men dan een cijfer tussen 0 en 1 en maakt men

Surf via het onlinelesmateriaal naar de aangegeven website. a

Noteer de HDI-score van België.

b

Op welke plaats staat België daarmee in de lijst?

be

c

In welk land is het welzijn het hoogst op basis van de HDI-score?

vo or

d

In welk land is het welzijn het laagst op basis van de HDI-score?

Good to know Naast de HDI berekenen de Verenigde Naties ook de PHDI. Dat is een index die de HDI planeet niet onder druk zou zetten door bijvoorbeeld geen CO2 uit te stoten, zouden de

HDI en de PHDI hetzelfde zijn. Hoe meer druk een land op de planeet uitoefent, hoe lager de PHDI ligt.

THEMA 1

LEVEL 1

corrigeert op basis van de planetaire druk die een land uitoefent. Indien een land de

26

Lift3DNA_T1 lwb.indb 26

14/06/2021 12:40

Explore 9— Hoe kijken jongeren naar welvaart en welzijn?

Surf via het onlinelesmateriaal naar de aangegeven website en beantwoord de vragen.

Wat vinden de jongeren het belangrijkste: welvaart of welzijn?

b

Hoe kunnen we het welzijn van iedereen verbeteren?

c

Wat heeft volgens de jongeren geleid tot de kloof tussen arm en rijk?

vo or

be

el dh

oo f

ds

tu k

a

utterstock.com

THEMA 1

LEVEL 1

© Jacob Lund / Sh

27

Lift3DNA_T1 lwb.indb 27

14/06/2021 12:40

TO THE POINT Behoeften zijn zaken die een mens nodig heeft. Het vervullen van een behoefte leidt tot tevredenheid. Het niet vervullen van een behoefte kan leiden tot negatieve gevoelens. Er zijn verschillende soorten behoeften: economische en niet-economische behoeften, primaire en

tu k

secundaire behoeften en individuele en collectieve behoeften.

Economische behoeften, ook materiële behoeften genaamd, kun je vervullen door met geld goederen of diensten te kopen. Niet-economische behoeften kun je niet vervullen door iets te kopen. Zo hebben mensen

ds

nood aan goede vrienden en aan een goede gezondheid.

De vervulling van primaire behoeften is levensnoodzakelijk zoals de behoefte aan eten en

oo f

drinken. De vervulling van secundaire behoeften is

minder noodzakelijk. Secundaire behoeften kun je opdelen in normale behoeften en luxebehoeften.

De vervulling van normale behoeften is minder noodzakelijk maar iedereen heeft zulke behoeften aan bijvoorbeeld een etentje met vrienden, op vakantie gaan of af en toe iets extra’s voor zichzelf kopen.

Luxegoederen daarentegen zijn goederen die niet echt noodzakelijk zijn.

el dh

Een individuele behoefte is een persoonlijke behoefte die je zelf kunt realiseren. Collectieve behoeften zijn behoeften die jij niet alleen hebt en waarvoor je anderen nodig hebt om ze te realiseren. Zo hebben mensen bijvoorbeeld de behoefte aan een goed bestuur van het land.

De behoeften volgens Maslow

be

studeren,

zelfwaardering, spiritualiteit,

zelfactualisatie / zelfontplooiing

je passie volgen

een dure wagen,

vo or

waardering van anderen

waardering / aanzien

vrienden, gezin / familie

affectie / sociale acceptatie

een job, gezondheid

veiligheid / zekerheid

slapen, eten, naar het toilet gaan, een woning

fysiologische behoeften / fysieke behoeften

Om met zijn beperkte middelen zoveel mogelijk van zijn behoeften te vervullen, moet de consument

THEMA 1

LEVEL 1

keuzes maken, ook wel het keuzeprobleem genaamd. Door die keuzes worden andere mogelijkheden onmogelijk. Onze behoeften zijn immers altijd groter dan de middelen waarover we beschikken. In economische termen zegt men dat mensen met de schaarse middelen waarover ze beschikken, hun behoeften vervullen. Schaars betekent dat goederen beperkt beschikbaar zijn door de beperktheid van ons inkomen.

28

Lift3DNA_T1 lwb.indb 28

14/06/2021 12:40

Je kunt de goederen in verschillende categorieën indelen.

–

Consumptiegoederen en investeringsgoederen

–

Niet-duurzame goederen en duurzame goederen

–

Individuele en collectieve goederen

Goederen die de gezinnen kopen, vervullen de behoeften van gezinnen en zijn consumptiegoederen.

tu k

Goederen die de bedrijven kopen, zijn investeringsgoederen en dienen om andere goederen te

produceren. Het onderscheid tussen consumptiegoederen en investeringsgoederen is niet altijd even gemakkelijk. Zo is een wagen voor een gezin een consumptiegoed, terwijl dat voor bedrijven een doorslaggevend om het onderscheid te maken.

Goederen die je slechts een (paar) keer kunt gebruiken, zijn niet-duurzame goederen of verbruiksgoederen. Goederen die je veel vaker gebruiksgoederen.

Investeringsgoederen dienen om andere

oo f

kunt gebruiken, zijn duurzame goederen of

ds

investeringsgoed, meer bepaald een kapitaalgoed, is. De manier waarop men het goed gebruikt, is

goederen te produceren. Er bestaan duurzame en niet-duurzame investeringsgoederen.

Duurzame investeringsgoederen zijn

el dh

kapitaalgoederen zoals machines en

gebouwen, en hebben een levensduur van minimaal een jaar. Niet-duurzame investeringsgoederen zoals grond- en hulpstoffen worden verbruikt of dragen bij aan het productieproces.

Zuiver individuele goederen zijn goederen waarvoor je betaalt. Als je niet voor het goed betaalt, word je uitgesloten van gebruik van het goed. Bij die goederen speelt de rivaliteit omdat door de aankoop van het goed niemand anders nog dat goed kan kopen. Individuele goederen worden

be

geproduceerd door bedrijven.

Goederen waarvoor je niet betaalt bij gebruik en waarvan je niet kunt uitgesloten worden, zijn collectieve goederen. De politie en de brandweer zijn er voor iedereen. Zuiver collectieve goederen worden door de overheid geproduceerd. Mensen dragen bij aan de kosten van die goederen via de

vo or

belastingen.

Quasi-collectieve goederen zijn theoretisch individueel leverbaar en bij niet-betaling kun je uitgesloten worden van het gebruik ervan, bijvoorbeeld een tolweg. Ook de rivaliteit speelt een (beperkte) rol. In de meeste gevallen is het de overheid die de goederen aanbiedt.

Vrije goederen zijn goederen die niet schaars er zijn geen productiefactoren voor nodig, denk

THEMA 1

maar aan zonlicht, lucht en water.

LEVEL 1

zijn. Ze komen overvloedig voor in de natuur en

29

Lift3DNA_T1 lwb.indb 29

14/06/2021 12:40

tu k ds oo f

Productiefactoren zijn de middelen die nodig zijn om te produceren. Ten eerste heb je grondstoffen nodig om het product te maken, dat is de productiefactor natuur. Door de klimaatopwarming en alle

el dh

bijhorende problemen zal de productiefactor natuur de volgende jaren een belangrijke plaats in het productieproces blijven innemen. Ook energie zoals elektriciteit en water behoren tot de natuur. Om grondstoffen te verwerken tot producten heb je werknemers nodig. De productiefactor arbeid omvat zowel de intellectuele als de fysieke arbeid.

Om het werk efficiënt uit te voeren maken werknemers gebruik van machines. Voor de aankoop van machines en de betaling van de arbeiders heb je geld nodig. Machines, gebouwen, geld … vormen de productiefactor kapitaal. Ten slotte is er de ondernemer die het (productie)proces in gang zet, en de

be

beslissingen neemt. Dat is de productiefactor ondernemerschap.

Welvaart is de mate waarin mensen met schaarse middelen hun behoeften vervullen.

Daarbij wordt er enkel gekeken naar

vo or

economische behoeften. Welzijn gaat een stapje verder dan welvaart. Naast de economische behoeften heb je geleerd dat mensen ook heel wat niet-economische behoeften hebben. Wanneer je zowel je economische als niet-economische behoeften kunt vervullen, is er sprake van welzijn.

BEKIJK DE KENNISCLIP

THEMA 1

LEVEL 1

Welzijn meet met andere woorden de algemene tevredenheid van mensen.

30

Lift3DNA_T1 lwb.indb 30

14/06/2021 12:40

1

Wat zijn behoeften?

2

Waarom is er sprake van schaarste bij een behoefte?

3

Bekijk de behoeften in de tabel.

Zijn ze individueel of collectief? Kruis aan.

b

Welke behoeften zijn geen economische behoeften? Markeer rood.

ds

a

tu k

Action 1— Welke behoeften hebben mensen?

Bedrijfsleider willen worden Een folder voor een deodorant Gelukkig zijn

el dh

Goede ziekenhuiszorgen

COLLECTIEF

oo f

INDIVIDUEEL

De presentatie van het nieuwe model van Tesla op het autosalon

Op het platteland wonen

Politieke partijen eisen meer politie op straat

be

Reclame voor een levensverzekering Reclame voor kreeft en kaviaar Veilige fietspaden

€ 6,95

THEMA 1

€ 5,50

LEVEL 1

vo or

Verlangen naar zon

31

Lift3DNA_T1 lwb.indb 31

14/06/2021 12:40

Action 2— Waar staan de behoeften in de piramide van Maslow?

1

Mensen hebben verschillende motieven of redenen om te gaan werken. Noteer de motieven op het juiste niveau in de piramide. Kies uit:

tu k

goede werkomstandigheden – een vaste job – maaltijdcheques – een premie voor extra prestaties –

2

el dh

oo f

ds

toffe collega’s – een goed salaris – promotiemogelijkheden – interessant werk

Bij welk behoefteniveau passen deze reclameslogans?

B

vo or

be

A

THEMA 1

LEVEL 1

© 360b / Shutterstock.com

32

Lift3DNA_T1 lwb.indb 32

14/06/2021 12:40

D

ds

tu k

C

F

oo f

(c) Neil Baylis / Alamy

H

vo or

be

G

el dh

E

THEMA 1

LEVEL 1

I

33

Lift3DNA_T1 lwb.indb 33

14/06/2021 12:40

Action 3— Is kiezen verliezen?

ds

tu k

Verklaar de volgende economische stelling: ‘Kiezen is verliezen’.

Tablet

VRIJ GOED

SCHAARS GOED

INVESTERINGSGOED

NIET-DUURZAAM

KAPITAALGOED

GEBRUIKSGOED

VERBRUIKSGOED

INVESTERINGSGOED

el dh

CONSUMPTIEGOED

Tot welke categorie(ën) behoort dit goed?

oo f

Action 4— Welke soorten goederen zijn er?

be

Warme maaltijd Jeansbroek Zonlicht

vo or

Containerschip

Cruise op de Middellandse Zee

THEMA 1

LEVEL 1

Vlamvertragers

34

Lift3DNA_T1 lwb.indb 34

14/06/2021 12:41

Action 5— Ken jij de productiefactoren?

Onderstreep.

b

Leg kort uit waarom hij er niet thuishoort. water – winkelbediende – olie – elektriciteit



loodgieter – vastgoedmakelaar – winkelpand – verkoper



printer – inkt – kopieerapparaat – laptop

oo f



ds

a

tu k

Welke productiefactor hoort niet thuis in het rijtje?

Lees het artikel.

el dh

Action 6— Wat zijn de productiefactoren van Poco Loco?

Markeer de productiefactoren.

b

Om welke productiefactor gaat het?

be

a

vo or

Poco Loco heeft plannen voor een nieuwe fabriek

‘De investering van 45 miljoen euro is erg belangrijk voor Poco Loco en voor de regio Roeselare, waar we al zo’n 700 mensen tewerkstellen’, zegt Rogier Verkarre, directeur bij Poco Loco. ‘Met de nieuwe fabriek mikken we

op een zestigtal nieuwe jobs voor de regio. Die zullen we uiteraard allemaal in verschillende fasen aanwerven.’ Het is meteen ook de grootste investering die de groep Paulig buiten Finland doet.

Bron: nieuwsblad.be, 2020-09-04

THEMA 1

Poco Loco behoort tot de marktleiders wereldwijd in private label tex-mexproducten.

Poco Loco werd opgericht in 1994 en maakt sinds 2010 deel uit van de Finse familiale groep Paulig. Die groep investeert nu 45 miljoen euro om een nieuwe fabriek te bouwen op de huidige site in Roeselare langs de Rumbeeksegravier.

LEVEL 1

De nieuwe fabriek moet 60 nieuwe jobs opleveren. Met de nieuwbouw gaat een investering van 45 miljoen euro gepaard.

35

Lift3DNA_T1 lwb.indb 35

14/06/2021 12:41

Action 7— Spierkracht of machines?

tu k

Wat bedoelt de auteur met deze krantenkop uit de Standaard?

el dh

oo f

ds

Spierkracht legt het af tegen machines

be

Action 8— Maakt geld gelukkig?

Forum

Welke uitspraak past het beste bij jou? Vergelijk klassikaal en bespreek.

vo or

Geld is voor mij niet zo belangrijk, zolang ik maar gelukkig ben.

Geld is voor mij zeer belangrijk. Ik hou van goed leven, feesten en plezier maken.

Geen van bovenstaande uitspraken past bij mij. Ik vind dat geld …

THEMA 1

LEVEL 1

BREAKING NEWS

1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op in een tekstverwerker.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

36

Lift3DNA_T1 lwb.indb 36

14/06/2021 12:41

CHECKLIST Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

Ik kan verwoorden wat een behoefte is.

2 Ik kan behoeften indelen in verschillende soorten.

3

Ik kan uitleggen wat het keuzeprobleem is.

4 Ik kan de productiefactoren opsommen en van iedere productiefactor een voorbeeld geven.

Ik kan het begrip schaarste uitleggen.

en het onderscheid tussen beide benoemen.

7 Ik kan verschillende methodes opsommen om

el dh

8 Ik kan een mening formuleren over wat welzijn

THEMA 1

LEVEL 1

vo or

be

voor mijzelf betekent.

6 Ik kan het begrip welvaart en welzijn uitleggen

naar welvaart en welzijn te kijken.

oo f

5

EXTRA OEFENMATERIAAL

BETER

tu k

1

KAN

ds

JA

37

Lift3DNA_T1 lwb.indb 37

14/06/2021 12:41

LEVEL 2

tu k

Hoe creëren ondernemingen toegevoegde waarde en welvaart?

INTRO Bekijk het filmpje en beantwoord de vragen.

el dh

oo f

ds

1

Hoeveel ondernemingen hebben meegewerkt aan de creatie van de tafel?

b

Waarmee verdient de meubelmaker in het filmpje geld?

c

Waarom koopt de meubelmaker volgens jou zijn hout lokaal?

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

a

2

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Hoe creëren ondernemingen toegevoegde waarde aan een product en welvaart?

38

Lift3DNA_T1 lwb.indb 38

14/06/2021 12:41

Explore 1— Wat is een bedrijfskolom?

BEDRIJFSKOLOM

Een bedrijfskolom is een overzicht van alle ondernemingen die producent van de grondstoffen en het eindigt bij de kleinhandel of detailhandel die het product verkoopt aan de consument. De consument maakt geen onderdeel uit van de bedrijfskolom.

Hoeveel ondernemingen werken mee aan het product?

b

Voeg de ondernemingen toe in het schema.

be

el dh

oo f

a

ds

Bekijk het filmpje over het maken van frietjes. Beantwoord de vragen.

tu k

meewerken aan de vervaardiging van het product. Het start bij de

vo or

Explore 2— Hoe werkt een bedrijfskolom?

Toegevoegde waarde In een bedrijfskolom voegt iedere schakel waarde toe aan het product door het product te bewerken. Door waarde toe te voegen creëren ondernemingen welvaart. Voor die toevoeging van waarde aan het product, vraagt elke onderneming een vergoeding. Dat is de toegevoegde waarde. De totale toegevoegde waarde per product is de prijs die de consument voor het

Voor deze opdracht heb je de keuze. Kies optie 1 als je een uitdaging wilt. Kies optie 2 als je liever wat

THEMA 1

ondersteuning wilt. Vink de gekozen optie aan.

LEVEL 2

product betaalt.

39

Lift3DNA_T1 lwb.indb 39

14/06/2021 12:41

Optie 1 Bekijk de bedrijfskolom a

Hoeveel waarde voegt iedere onderneming aan het product toe? Vul aan in het schema.

b

Hoeveel bedraagt de totale toegevoegde waarde?

c

Vul aan: De totale toegevoegde waarde = de prijs die de betaalt.

d

Waarom maakt de consument geen deel uit van de bedrijfskolom?

tu k

TOEGEVOEGDE WAARDE

LANDBOUWBEDRIJF

ds

PRODUCTIE VAN MELK

verkoopt de melk voor

0,50 euro per liter aan de

el dh

kaasmakerij.

euro waarde toe aan

het product.

De kaasmakerij maakt uit 1 liter melk 100 gram

GROOTHANDEL IN KAZEN

vo or

be

BEDRIJFSKOLOM

KAASMAKERIJ

Het landbouwbedrijf voegt

oo f

Het landbouwbedrijf

KLEINHANDEL IN KAZEN

aan de groothandel voor

euro waarde toe aan

1,20 euro.

het product.

De groothandel verkoopt

De groothandel voegt

de kaas voor 1,80 euro aan de kleinhandel.

De kleinhandel verkoopt de kaas voor 2,60 euro aan de consument.

euro waarde toe aan het product.

De kleinhandel voegt euro waarde toe aan het product.

THEMA 1

LEVEL 2

CONSUMENT

kaas die ze verkoopt

De kaasmakerij voegt

40

Lift3DNA_T1 lwb.indb 40

14/06/2021 12:41

Optie 2 Bekijk het filmpje Geef een ander woord voor oerproducent:

b

Zoek op internet een synoniem voor grossier:

c

Noteer in het schema hoeveel waarde iedere onderneming aan het product toevoegt.

d

Hoeveel bedraagt de totale toegevoegde waarde?

e

Vul aan: De totale toegevoegde waarde = de prijs die de betaalt.

f

Waarom maakt de consument geen deel uit van de bedrijfskolom?

tu k

a

oo f

De graanboer voegt

ds

TOEGEVOEGDE WAARDE

GRAANBOER

euro waarde

toe aan het product.

el dh

OPKOPER

De opkoper voegt

BAKKER

De meelfabriek voegt

=

euro

euro waarde toe aan het product.

De grossier voegt euro waarde toe aan het product.

De bakker voegt euro waarde CONSUMENT

Totaal toegevoegde waarde

toe aan het product.

LEVEL 2

vo or

GROSSIER

toe aan het product.

THEMA 1

MEELFABRIEK

be

BEDRIJFSKOLOM

euro waarde

41

Lift3DNA_T1 lwb.indb 41

14/06/2021 12:41

Explore 3— Kan een bedrijfskolom veranderen?

Werk in vijf groepen. Elke groep bestudeert zijn toegewezen case.

ds

tu k

Groep 1

Ga naar het onlinelesmateriaal en bekijk het filmpje.

b

Lees het fragment uit het krantenartikel.

c

Welke invloed hebben het winkelhieren en de korte keten op de lengte van de bedrijfskolom?

oo f

a

De Zwevezeelse familie Vannevel heeft de schuur waar ze al tientallen jaren aardappelen verkoopt, omgebouwd tot een volwaardige hoevewinkel, ’t Schuurke. Dochters Charlotte (21) en Lore (19) zullen er

el dh

vanaf vrijdag 4 december groenten, fruit en zuivelproducten verkopen.

Het fruit, de groenten en de zuivelproducten zoals boter, kaas, karnemelk, yoghurt en eieren zijn afkomstig van lokale landbouwers. ‘We vinden het heel belangrijk dat producent en consument in nauw contact staan met elkaar. Dankzij de korte keten wordt kwaliteit gegarandeerd.’

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

Naar: nieuwsblad.be, 2020-12-02

42

Lift3DNA_T1 lwb.indb 42

14/06/2021 12:41

Groep 2 a

Bekijk beide bedrijfskolommen.

b

Welke invloed heeft een fusie (= integratie) van de bosbouwer en bosexploitant op de lengte van de bedrijfskolom?

Bosbouwer

Bosbouwer / exploitant

Bosexploitatie

Zagerij

(oogst en verkoop van hout)

Schrijnwerker

Groep 3

Schrijnwerker

oo f

Bouwsector

Bouwsector

ds

Meubelmaker

Zagerij

Meubelmaker

tu k

a

Bekijk de bedrijfskolom van een fruitkweker.

b

Markeer het juiste antwoord.

el dh

De fruitkweker beslist om niet alleen fruit maar ook groenten te kweken. De bedrijfskolom wordt smaller / breder. Als ondernemingen beslissen om er extra activiteiten bij te doen die niet tot de gewone bedrijfsactiviteiten behoren, is er sprake van specialisatie / branchevervaging of parallellisatie.

Fruit- en groentekweker

Veiling

Veiling

Groothandel

Groothandel

Kleinhandel

Kleinhandel

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

Fruitkweker

43

Lift3DNA_T1 lwb.indb 43

14/06/2021 12:41

Groep 4 a

Bekijk de bedrijfskolom van een boekhandel.

b

Markeer het juiste antwoord.

De boekhandel beslist om voortaan enkel schoolboeken te verkopen. Ondernemingen die zich toespitsen op een product binnen de eigen bedrijfstak maken de bedrijfskolom breder / smaller. Dat heet branchevervaging of

tu k

parallellisatie/ specialisatie.

Bosbouw

Houtzagerij

Houtzagerij

ds

Bosbouw

Papierfabriek

Papierfabriek

Boekhandel

Uitgeverij

oo f

Uitgeverij

Boekhandel studieboeken

Groep 5

el dh

a

Bekijk beide bedrijfskolommen.

b

De raamfabrikant beslist om enkel nog de ramen aan te bieden en zelf geen glas in de raamprofielen te plaatsen. Een andere onderneming zal het glas in de ramen zetten. Dat is differentiatie. Bij differentiatie stoot een bedrijf een deel van de productieactiviteit af. Welke invloed heeft die beslissing op de bedrijfskolom?

Aluminiumsmelter

Aluminiumsmelter

Raamfabrikant

Raamfabrikant

Ramenverkoper

Glasplaatser Ramenverkoper

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

44

Lift3DNA_T1 lwb.indb 44

14/06/2021 12:41

Explore 4— Wat is de bruto toegevoegde waarde?

Bruto toegevoegde waarde De totale verkopen van een onderneming vormen de omzet. Het verschil tussen de omzet

tu k

en de kosten voor de aankoop van goederen (inclusief diensten) bij leveranciers, is de bruto toegevoegde waarde. Diensten zijn bijvoorbeeld de kosten voor transport van de goederen

of verzekeringen. Door te produceren voegt een onderneming bijgevolg waarde toe aan een

1

ds

product.

Bestudeer de infographic. Een onderneming koopt voor 80,00 euro groenten bij de groenteboer en verwerkt die tot soep. Ze verkoopt de soep voor 170,00 euro. Hoeveel waarde heeft de onderneming door

el dh

Infographic 1: Bruto toegevoegde waarde

oo f

middel van productie toegevoegd?

170,00 EURO

Lees de onderstaande situatie. Bereken de bruto toegevoegde waarde.

vo or

2

SOEPONDERNEMING

be

80,00 EURO

THEMA 1

LEVEL 2

A.S.Adventure.edu verkoopt 2 000 jeansbroeken aan 110,00 euro per stuk. De aankoopprijs van een jeansbroek bedraagt 40,00 euro en de kostprijs van de diensten bedraagt 4 500,00 euro.

45

Lift3DNA_T1 lwb.indb 45

14/06/2021 12:41

Explore 5— Wat is het verschil tussen bruto en netto toegevoegde waarde?

Netto toegevoegde waarde

tu k

Bij de bruto toegevoegde waarde houd je nog geen rekening met de kosten van afschrijvingen van de gebruikte kapitaalgoederen. Wat er nadien overblijft, is de netto toegevoegde waarde.

Afschrijvingen zijn enerzijds een boekhoudkundige manier om de kosten van investeringen te spreiden over meerdere jaren, en anderzijds een manier om de waardevermindering van goederen (activa) over

ds

een bepaalde periode weer te geven.

Stel dat je vorig jaar een dure productiemachine aangekocht hebt van 100 000,00 euro. Indien je die machine volledig in de kosten van het boekjaar meerekent, dan zal je winst voor dat boekjaar flink lager liggen. Dat is eigenlijk niet eerlijk omdat je die machine misschien wel tien jaar in je onderneming

oo f

zult gebruiken. Daarom zijn er afschrijvingen. Je kunt de kost van de aankoop (in dit voorbeeld

100 000,00 euro) spreiden over de levensduur van de machine. Indien de machine tien jaar gebruikt wordt, boek je ieder jaar 10 000,00 euro in kosten en spreid je de kostprijs over de verschillende jaren.

Door het gebruik en de veroudering van de machine zal de waarde van die machine ieder jaar ook dalen. Door de machine jaarlijks 10 000,00 euro af te schrijven geef je in de boekhouding eveneens

1

el dh

aan dat de machine voor 10 000,00 euro in waarde vermindert.

Vul het schema aan.

OMZET

inkopen

be

–

–

afschrijving

toegevoegde waarde = toegevoegde waarde

Bereken de netto toegevoegde waarde. Je herneemt het voorbeeld van A.S.Adventure.edu uit Explore 4.

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

2

=

A.S.Adventure.edu verkoopt 2 000 jeansbroeken aan 110,00 euro per stuk. De aankoopprijs van een jeansbroek bedraagt 40,00 euro en de kostprijs van de diensten bedraagt 4 500,00 euro. De kosten voor afschrijving van kapitaalgoederen bedragen 22 400,00 euro.

46

Lift3DNA_T1 lwb.indb 46

14/06/2021 12:41

Explore 6— Welke kosten moeten uit de toegevoegde waarde betaald worden?

Om te produceren heeft een bedrijf productiefactoren nodig. Welke productiefactoren zijn er?

RENTE, HUUR, LOON, PACHT EN WINST

Rente: De vergoeding die je krijgt, wanneer je geld uitleent. Banken rekenen rente aan bij het uitlenen van geld.

Loon:

De vergoeding voor geleverde arbeid.

ds

Huur: De vergoeding die je bij de verhuur van een gebouw ontvangt.

tu k

1

Pacht: De vergoeding die je krijgt, wanneer je grond ter beschikking stelt. afgetrokken hebt.

2

oo f

Winst: Het geld dat overblijft, nadat je de kosten van de inkomsten

Een onderneming moet de leverancier van een productiefactor vergoeden. Doordat ondernemingen waarde toevoegen aan het product, kunnen ze die kosten betalen uit de (bruto) toegevoegde waarde. Vul

el dh

aan welke vergoeding er voor welke productiefactor is. Kies uit :

rente – huur – loon – pacht – winst

PRODUCTIEFACTOREN

ARBEID

KAPITAAL

ONDERNEMERSCHAP

VERGOEDING

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

NATUUR

47

Lift3DNA_T1 lwb.indb 47

14/06/2021 12:41

3

Vul het schema aan.

ds

tu k

Een onderneming heeft een loonkost van 60 000,00 euro.

Daarnaast heeft de onderneming een huurlast voor de gebouwen van 20 000,00 euro. De afschrijvingen van de machines bedragen 15 000,00 euro en de aankoop van materialen bij de leveranciers bedraagt 40 000,00 euro.

Op een lening bij de bank voor de aankoop van een magazijn betaalt de onderneming jaarlijks 4 000,00 euro rente. De onderneming heeft voor 250 000,00 euro goederen verkocht.

OMZET € –

inkopen

=€

bruto toegevoegde waarde

–

oo f

€

netto toegevoegde waarde

=€

€ afschrijving

Rente

Pacht

Winst

€

€

€

€

el dh

Loon

Explore 7— Wat als … je de toegevoegde waarde van alle goederen en diensten neemt?

be

BBP

Indien je de som neemt van de toegevoegde waarde van alle geproduceerde goederen en diensten in een land gedurende een jaar, krijg je het bruto binnenlands product of bbp van

vo or

een land. Door het bbp ieder jaar te vergelijken met het voorgaande jaar krijg je een inzicht in de groei van de economie van een land.

1

Ga naar het onlinelesmateriaal en open het rekenblad ‘bbp.xlsx’. a

Bereken de jaarlijkse economische groei voor België uitgedrukt in procent.

b

Ontwerp de onderstaande grafiek die de evolutie van het bbp en de groei weergeeft. Gebruik ICT-fiche_R_30.

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

THEMA 1

LEVEL 2

c

48

Lift3DNA_T1 lwb.indb 48

14/06/2021 12:41

2

oo f

ds

tu k

Grafiek 1: Het bbp in België

De economie groeit niet ieder jaar evenveel. In 2008 en 2020 zie je zelfs een krimp van de economie. Wat

el dh

zijn volgens jou de oorzaken van het krimpen van de economie? Gebruik het internet.

be

Good to know

De welvaart – die vaak gemeten wordt op basis van het bbp – stijgt jaarlijks gemiddeld met een kleine 2 %. Dat merk je op een jaar tijd niet meteen. Meestal merk je dat pas tien jaar later. Ongeveer om de 30 jaar verdubbelt de welvaart.

vo or

Denk hier eens over na of bespreek met je ouders: Begin de jaren 90 van de vorige eeuw had niemand een gsm of een laptop. Nu zijn er in de meeste huishoudens minstens een computer en meerdere gsm’s. Het internet deed zijn intrede in de huiskamers vanaf midden de jaren 90. De smartphones kwamen op de markt rond 2005-2007. De iPad werd voorgesteld in 2010. Netflix en smartwatches zijn

THEMA 1

LEVEL 2

er ook nog maar enkele jaren.

49

Lift3DNA_T1 lwb.indb 49

14/06/2021 12:41

3

Omdat grote landen veel meer inwoners hebben dan kleine landen, ligt het bbp in die landen in de meeste gevallen hoger en is het moeilijk te vergelijken. Om het bbp van landen met elkaar te vergelijken deelt men het totaal bbp door het aantal inwoners. Dat is het bbp per capita of het bbp per inwoner.

Zoek op internet een lijst met de

tu k

a

rangschikking van het bbp per capita. b

Op de hoeveelste plaats staat België in

ds

de lijst?

Explore 8— Hoe kunnen ondernemingen op een duurzame

oo f

manier waarde creëren?

Good to know

el dh

De mens staat voor grote uitdagingen. Omwille van de klimaatopwarming, de uitputting van alle grondstoffen, de vervuiling van de lucht, beken, rivieren en oceanen, de bedreiging van duizenden dier- en plantensoorten, zal de productie en bijgevolg de toegevoegde waarde van iedere schakel in de bedrijfskolom in de toekomst duurzamer moeten gebeuren.

be

Louis Neefs zong daar meer dan 50 jaar geleden al over.

1

Werk in drie groepen. a

Elke groep verwerkt een begrip uit de woordenwolk.

b

Ga naar het onlinelesmateriaal. Elke groep vindt er voor zijn begrip een website ter inspiratie.

vo or

Raadpleeg gerust ook andere bronnen zodat je de vragen kunt beantwoorden.

c

Stel het begrip op een originele manier (infographic, Storyboard, mindmap …) voor aan de andere klasgenoten. Zorg dat je tijdens je presentatie op alle vragen van je groep een antwoord geeft.

THEMA 1

LEVEL 2

Gebruik de ICT-fiches van rekenblad, Storyboard of mindmap.

circulaire economie deeleconomie

NAAR EEN ANDERE ECONOMIE

donuteconomie

50

Lift3DNA_T1 lwb.indb 50

14/06/2021 12:41

Groep 1

Omschrijf in je eigen woorden wat een deeleconomie is.



Geef vijf concrete voorbeelden van een deeleconomie en leg telkens kort uit hoe het werkt.



Hoe dragen die ondernemingen binnen de deeleconomie bij aan een duurzame samenleving?



Bespreek verschillende voor- en de nadelen van een deeleconomie.



Hoe sta je tegenover het principe van een deeleconomie?

Circulaire economie

tu k



Groep 2

Omschrijf in je eigen woorden wat een circulaire economie is.



Maak een vergelijking tussen het begrip circulaire economie en lineaire economie.



Waarom is het nodig om over te stappen naar een circulaire economie?



Bespreek een aantal voordelen van een circulaire economie.

Donuteconomie

ds



Groep 3 

Wat is het uitgangspunt van de donuteconomie?



Wat is volgens de auteur van de donuteconomie het probleem met de huidige economie?



Aan de hand van welke figuur stelt de auteur welvaart voor? Leg die figuur uit.

oo f

2

Deeleconomie

Surf via het onlinelesmateriaal naar de website van Change en verken een meer praktische kijk op

el dh

duurzame waardecreatie.

Klik op de rubriek ‘Nieuws en verhalen’.

b

Geef drie voorbeelden van ondernemingen die op een duurzame manier waarde creëren.

c

Leg elk voorbeeld in een drietal zinnen uit.

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

a

51

Lift3DNA_T1 lwb.indb 51

14/06/2021 12:41

TO THE POINT Een bedrijfskolom is een overzicht van alle ondernemingen die meewerken aan de vervaardiging van het product. Ze start bij de producent van de grondstoffen en eindigt bij de kleinhandel die het product verkoopt aan de consument.

tu k

Iedere onderneming in een bedrijfskolom voegt waarde toe. De totale toegevoegde waarde binnen een bedrijfskolom is de prijs die de consument betaalt.

Door de digitalisering van de maatschappij en het meer online kopen kan een bedrijfskolom korter worden. Indien de bedrijfskolom korter wordt, wordt er minder waarde toegevoegd en wordt

ds

het product goedkoper voor de consument. Ook door integratie, parallellisatie, specialisatie en differentiatie kan de bedrijfskolom veranderen.

Het verschil tussen de omzet van en de kosten voor de aankoop van goederen (inclusief diensten) bij

Enkele voorbeelden van diensten zijn:

oo f

leveranciers is de bruto toegevoegde waarde.

–

De kostprijs van een transportbedrijf die de eindproducten naar de klant brengt.

–

De kostprijs voor het verzekeren van de verkregen goederen.

Door te produceren voegt een onderneming waarde toe aan een product en wordt er welvaart

el dh

gecreëerd.

Bij de bruto toegevoegde waarde is er nog geen rekening gehouden met de kosten van afschrijvingen van de gebruikte kapitaalgoederen.

OMZET

be

– inkopen

= bruto toegevoegde waarde = netto toegevoegde waarde

– afschrijving

Afschrijvingen zijn enerzijds een boekhoudkundige manier om de kosten van investeringen te spreiden over meerdere jaren en anderzijds een manier om de waardevermindering van goederen

vo or

(activa) over een bepaalde periode weer te geven.

Van de (bruto) toegevoegde waarde moet een bedrijf de kosten betalen. De productiefactoren die een bedrijf inzet moeten vergoed worden.

PRODUCTIEFACTOREN ARBEID

KAPITAAL

ONDERNEMER­SCHAP

pacht

loon

rente

winst

THEMA 1

LEVEL 2

NATUUR

huur VERGOEDING

52

Lift3DNA_T1 lwb.indb 52

14/06/2021 12:42

De som van de toegevoegde waarde van alle geproduceerde goederen en diensten in een land gedurende een jaar is het bruto binnenlands product of bbp van dat land.

Door het bbp ieder jaar te vergelijken met het voorgaande jaar krijg je inzicht in de groei van de economie van een land.

tu k

Omwille van de klimaatopwarming, de uitputting van alle grondstoffen, de vervuiling van de lucht,

beken, rivieren en oceanen, de bedreiging van duizenden dier- en plantensoorten, zal de productie en bijgevolg de toegevoegde waarde van iedere schakel in de bedrijfskolom in de toekomst duurzamer moeten gebeuren.

In een circulaire economie probeert men alles wat van waarde is, waardevol te houden. Er gaat

ds

(bijna) niets verloren. Materialen en producten worden zoveel mogelijk hersteld of gebruikt voor

andere producten. De gebruikte materialen zijn recycleerbaar of afbreekbaar aan het einde van hun

met elkaar. Consumenten laten elkaar gebruikmaken van hun onderbenutte consumptiegoederen. Voorbeelden

bodemv it iversite eron biod tre an ini a E BEGRENZ H s C gin S I e G i O ING L rl g O e v EC

Inc lus ie

autodeelplatform Cambio of

klim aat ver an de rin g

woning verhuren via Airbnb, het

meerdere gezinnen die gezamenlijk

be

voor de economie. Er moet een

wereldeconomie komen zonder

gezondheid

NT

water wonen

sociale en gendergelijkheid

he vervuiling misc che

De natuur is het uitgangspunt

voedsel

waterverontrei nigi ng

een grasmachine aankopen ...

SO

g ilin rvu tve ch lu

gezinnen die een kamer in hun

ng eli kk

zame economisch uur eo d nt en wi e U F N L D v AME CIAA

el dh

van een deeleconomie zijn

UITPUTTING

gebruikers producten

TEKORTKOMING

In een deeleconomie delen

oo f

levensduur.

opleiding

veiligheid

energie

werk en inspraak inkomen

a

aan t

vo or

atig watergebrui k overm

als een donut.

en ast i f os ng fo st rb i al

zegt, wordt de economie bekeken

ur atu gn in st

donuteconomie. Zoals de naam het

aa nt a

het geval is, het gaat om de

fto ks ns

oneindige groei zoals het nu

De binnenste ring van de donut geeft de sociale ondergrens voor de mensheid en de buitenste ring duidt het ecologische plafond van de aarde aan. De nieuwe economie moet binnen die twee ringen blijven om voor iedereen een duurzame en sociale wereld te creëren. Iedereen moet beschikken over zaken als voedsel, onderwijs, gezondheidszorg, een woning en gelijkwaardige kansen. Om de BEKIJK DE KENNISCLIP

THEMA 1

LEVEL 2

buitenste ring niet te overschrijden mag de groei niet oneindig zijn.

53

Lift3DNA_T1 lwb.indb 53

14/06/2021 12:42

Action 1— De weg die chocolade aflegt Bekijk het filmpje over de productie van chocolade. Plaats de ondernemingen op de juiste plaats in de bedrijfskolom. Kies uit:

el dh

oo f

ds

tu k

groothandel – cacaoplantage – chocoladefabriek – exporteur – kleinhandel

be

Action 2— Integratie, specialisatie, parallellisatie, differentiatie

vo or

Gaat het in deze situaties om integratie, differentiatie, parallellisatie of specialisatie?

De chocoladefabriek begint ook koekjes te bakken.

b

Op de cacaoplantage begint men ook soja te kweken.

c

De cacaoplantage en de exporteur fuseren tot één onderneming.

d

Een verkoper van ramen en deuren gaat enkel nog ramen verkopen.

THEMA 1

LEVEL 2

a

54

Lift3DNA_T1 lwb.indb 54

14/06/2021 12:42

Action 3— De bruto toegevoegde waarde bij A.S.Adventure.edu

oo f

ds

A.S.Adventure.edu heeft de zomercollectie herenkleding (inclusief diensten) aangekocht voor 1 289 300,00 euro. De collectie is verkocht voor 3 200 000,00 euro.

tu k

Bereken de bruto toegevoegde waarde van A.S.Adventure.edu.

Action 4— De toegevoegde waarde van toiletpapier 1

el dh

Lees het verhaal. a

Noteer van iedere onderneming in de bedrijfskolom de toegevoegde waarde.

b

Bereken de totaal toegevoegde waarde.

vo or

be

Een ophaler van oud papier verkoopt het papier aan de papierfabriek voor 0,02 euro.

De papierfabriek verwerkt het oud papier tot toiletpapier en verkoopt het aan de groothandel voor 0,07 euro. De groothandel verkoopt het toiletpapier aan de supermarkt voor 0,18 euro. De supermarkt verkoopt het toiletpapier voor 0,37 euro per rol.

TOEGEVOEGDE WAARDE

BEDRIJFSKOLOM

PAPIEROPHALER PAPIERFABRIEK GROOTHANDEL

Totaal toegevoegde waarde

CONSUMENT

2

Vul aan: De totale toegevoegde waarde = de prijs die de

betaalt.

THEMA 1

LEVEL 2

SUPERMARKT

55

Lift3DNA_T1 lwb.indb 55

14/06/2021 12:42

Action 5— Bruto en netto toegevoegde waarde 1

Vul het schema aan om de bruto toegevoegde waarde, de netto toegevoegde waarde en de winst te berekenen.

oo f

ds

tu k

Een lokale supermarkt in Oost-Vlaanderen heeft de volgende kosten en inkomsten. De supermarkt huurt een gebouw voor 55 000,00 euro. De supermarkt heeft een lening bij de bank van 250 000,00 euro en betaalt daarop jaarlijks 6 300,00 euro rente.

De loonkost bedraagt 160 000,00 euro en de afschrijvingen van de machines bedragen 42 000,00 euro. De aankoop van goederen (inclusief diensten) bij de leveranciers kost 270 000,00 euro. De supermarkt heeft voor 560 000,00 euro goederen verkocht.

–

inkopen €

el dh

OMZET € =€

–

bruto toegevoegde waarde

=€

€

netto toegevoegde waarde

be

afschrijving

2

Loon

Rente

Pacht

Winst

€

€

€

€

Vul de onderstaande tekst aan.

vo or

De netto toegevoegde waarde plus de afschrijving is de

toegevoegde

waarde. De netto toegevoegde waarde bestaat uit de vergoeding voor

.

Het verschil tussen de bruto toegevoegde waarde en de netto toegevoegde waarde bestaat uit de

. Afschrijvingen zijn kosten voor de slijtage / het gebruik van . De kosten van verzekering van de goederen, de

reclamekosten, transportkosten zijn .

THEMA 1

LEVEL 2

ondernemer heet de

. De vergoeding voor de

56

Lift3DNA_T1 lwb.indb 56

14/06/2021 12:42

Action 6— De toegevoegde waarde van Mr. Manchette Bekijk het filmpje van Mr. Manchette. Hoe zet die onderneming in op duurzame toegevoegde waarde? Leg uit

Action 7— Too Good To Go

oo f

ds

tu k

aan de hand van minstens vier voorbeelden.

Surf via het onlinelesmateriaal naar de website van Too Good To Go.

a

Wat is de missie van Too Good To Go?

© Stephan Melzer / Shutterstock.com

Waarom is voedselverspilling een probleem? Geef een aantal redenen.

vo or

be

b

el dh

Beantwoord de onderstaande vragen.

Hoe kunnen bedrijven helpen om minder voedsel te verspillen?

Forum

THEMA 1

Wat kun je zelf doen om voedselverspilling tegen te gaan?

LEVEL 2

c

57

Lift3DNA_T1 lwb.indb 57

14/06/2021 12:42

Action 8— De toegevoegde waarde en het bbp

a

Bereken de procentuele groei van het bbp voor België en zijn buurlanden.

b

Ontwerp de onderstaande grafiek.

c

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

el dh

oo f

ds

Grafiek 2: Groei van het bbp voor België en zijn buurlanden

tu k

Ga naar het onlinelesmateriaal en open het rekenblad ‘bbpbuurlanden.xlsx’.

be

BREAKING NEWS

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

vo or

1

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

THEMA 1

LEVEL 2

3

58

Lift3DNA_T1 lwb.indb 58

14/06/2021 12:42

CHECKLIST Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

KAN

EXTRA OEFENMATERIAAL

BETER

1

Ik kan uitleggen wat een bedrijfskolom is.

2

Ik kan uitleggen hoe een bedrijfskolom werkt.

worden.

4 Ik kan het onderscheid tussen bruto en netto toegevoegde waarde verklaren.

en welvaart uitleggen.

6 Ik kan het verband zien tussen toegevoegde waarde en bbp.

7 Ik kan de procentuele groei van het bbp

el dh

berekenen en grafisch weergeven.

oo f

5 Ik kan het verband tussen toegevoegde waarde

ds

3 Ik kan uitleggen hoe productiefactoren vergoed

tu k

JA

8 Ik kan alternatieve economische modellen

zoals donuteconomie, circulaire economie en

deeleconomie uitleggen.

9 Ik kan voorbeelden geven van duurzame

THEMA 1

LEVEL 2

vo or

be

waardecreatie.

59

Lift3DNA_T1 lwb.indb 59

14/06/2021 12:42

LEVEL 3

tu k

Hoe komt de prijs op de markt tot stand?

INTRO Lees het verhaal van Jolien.

el dh

oo f

ds

1

© Adha Ghazali / Shutterstock.com

vo or

be

Jolien houdt niet alleen van schoenen maar ook van gamen. Zij heeft tientallen games zoals Call of Duty, GTA en FIFA. Volgend jaar verhuist het gezin van Jolien. Haar moeder wil dat ze de helft van haar games verkoopt.

Het eerste weekend van mei vindt de jaarlijkse avondmarkt plaats waar Jolien haar games verkoopt.

Per game vraagt ze 16,00 euro. De eerste klant wil meteen twee games kopen, maar wil er slechts 10,00 euro per game voor betalen. Een tweede klant wil dan weer drie games kopen en is bereid om 9,00 euro per game te betalen.

De klanten vinden de gevraagde prijs te hoog. Jolien zal de prijs met de klanten moeten bespreken om tot een overeenkomst te komen.

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Hoe komt de prijs op de markt tot stand?

THEMA 1

LEVEL 3

2

60

Lift3DNA_T1 lwb.indb 60

14/06/2021 12:42

ds

tu k

Explore 1— Wat is een markt?

Waar doet het begrip markt je aan denken?

2

In welke twee categorieën kun je de mensen op de markt indelen?

3

Wat is een consument?

4

Wat is een producent?

el dh

be

Op een markt staan er vaak meerdere kraampjes die fruit of schoenen verkopen. Wat zijn die verkopers

vo or

5

oo f

1

onderling van elkaar?

MARKT

In de economie is een markt een plaats waar kopers en verkopers

THEMA 1

LEVEL 3

van een goed of een dienst samenkomen en een prijs afspreken.

61

Lift3DNA_T1 lwb.indb 61

14/06/2021 12:42

tu k

ds

© Dafinchi / Shutterstock.com

Over welke markt gaat het in de Intro?

7

Je hoort de term markt wel eens vallen in het nieuws. Over welke markten in de economie wordt er dan

Wie zou een concurrent van Jolien uit de Intro kunnen zijn?

vo or

be

8

el dh

zoal gesproken?

oo f

6

THEMA 1

LEVEL 3

© hanmon / Shutterstock.com

62

Lift3DNA_T1 lwb.indb 62

14/06/2021 12:42

Explore 2— Welke marktvormen zijn er?

Bestudeer de volgende afbeeldingen. a

Hoeveel aanbieders zijn er: veel, enkele of slechts een?

b

In welke mate verschillen de producten van elkaar? Kruis aan.

tu k

1

Restaurant

geen verschil gelijkaardig verschillend

geen verschil gelijkaardig

verschillend

Elektriciteitscentrale

be

el dh

Vliegtuigbouwer

oo f

ds

Bloemenveiling

geen verschil

gelijkaardig

gelijkaardig

verschillend

verschillend

vo or

geen verschil

NMBS

gelijkaardig verschillend

THEMA 1

geen verschil

LEVEL 3

© Bjorn Beheydt / Shutterstock.com

63

Lift3DNA_T1 lwb.indb 63

14/06/2021 12:42

2

Welke markten zie je op de foto’s?

Markt verschillen. Een markt wordt getypeerd door vier kenmerken.

—

Aantal aanbieders: Zijn er veel of weinig aanbieders van dat product?

—

Homogeen of heterogeen product: Zijn de producten identiek of verschillen ze veel?

—

Transparantie van de markt: Kan de consument de prijzen en de kwaliteit gemakkelijk

—

ds

vergelijken? Hoe gemakkelijker dat is, hoe transparanter de markt is.

Vrije toetreding tot of uittreding uit de markt: Kun je als nieuwe aanbieder gemakkelijk

oo f

op die markt een bedrijf starten?

3

tu k

Hoewel het allemaal markten zijn waar kopers en verkopers samenkomen, zijn er toch veel

Er zijn vier bekende marktvormen: perfecte competitie of volkomen mededinging, monopolistische concurrentie, oligopolie en monopolie. Van monopolie heb je ongetwijfeld al gehoord. Wat is dat?

el dh

Good to know

Wanneer je die vier marktvormen op een lijn uittekent, dan staan monopolie en volkomen mededinging elk aan een uiteinde. Daartussen bevinden zich de andere twee vormen.

be

VOLKOMEN MEDEDINGING

MONOPOLIE

—

veel aanbieders

—

een aanbieder

—

homogeen product

—

homogeen product

—

makkelijke toetreding tot en

—

zeer moeilijke toetreding tot

uittreding uit een markt transparante markt

—

weinig tot niet-transparante markt

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

—

een markt

64

Lift3DNA_T1 lwb.indb 64

14/06/2021 12:42

Vul aan de hand van je antwoorden op vraag 1 de tabel in.

AANTAL

SOORT

TRANS­

BEELD

AANBIEDERS

PRODUCT

PARAN­TIE

mededinging

Monopolis­

Restau­rants

tische concurrentie

Oligo­polie

Vlieg­tuigen

Elektri­citeit

5

Trein­ritten

el dh

Mono­polie

MARKT

tu k

Graan

TOE- EN UITTREDING

ds

Volkomen

VOOR­

oo f

4

Voor dit jaar dien je enkel de perfecte competitie of volkomen mededinging te onthouden. Markeer

be

daarom die rij in de tabel.

Good to know

vo or

De perfecte competitieve markt is een economisch model dat in realiteit nauwelijks

THEMA 1

LEVEL 3

voorkomt. Het model wordt wel gebruikt om economische theorieën te ontwikkelen.

65

Lift3DNA_T1 lwb.indb 65

14/06/2021 12:42

Explore 3— Hoe verloopt de vraag naar een product?

Voor de volgende opdracht heb je de keuze. Kies optie 1 ‘Nike-sneakers’ als je wat ondersteuning wilt. Kies optie 2 ‘Pizza’ als je liever een uitdaging wilt. Vink de gekozen optie aan.

Nike-sneakers

Optie 2

Pizza

© Robert Way / Shutterstock.com

Jolien heeft aan de verkoop van haar games

oo f

ds

tu k

Optie 1

Céline, een klasgenote van Jolien, werkt in het weekend bij A.S.Adventure.edu. Zo verdient ze

verkopen, heeft ze online via Vinted verkocht. Met

een aardig centje. Met dat geld koopt ze graag en

dat geld wil ze nu nieuwe schoenen kopen, bij

regelmatig pizza.

el dh

goed verdiend. Wat ze niet op de avondmarkt kon

voorkeur meerdere paren.

1

Hoeveel paar schoenen zal Jolien kopen?

1

be

Waarvan hangt dat af?

Nike-sneakers zijn bij veel jongeren populair.

2

hangt dat af?

Pizza is sowieso heel populair. In de volgende

In de volgende tabel zie je hoeveel paar

tabel zie je hoeveel pizza’s per maand alle

sneakers alle consumenten voor een bepaalde

consumenten voor een bepaalde prijs zouden

prijs zouden kopen. Wat kun je afleiden uit de

kopen. Wat kun je afleiden uit de gele rij in de

gele rij in de tabel?

tabel?

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

2

Hoeveel pizza zal Céline kopen? Waarvan

66

Lift3DNA_T1 lwb.indb 66

14/06/2021 12:42

Tabel 1.1

Tabel 1.2

GEVRAAGDE

PRIJS PER PAAR

GEVRAAGDE

HOEVEELHEID

NIKE-SNEAKERS

HOEVEELHEID

NIKE-SNEAKERS

IN EURO

PIZZA

18

10,00

44

15

40,00

32

12

70,00

23

9

100,00

17

6

130,00

11

3

160,00

tu k

5,00 11,00 15,00 21,00 26,00

8

Zet de gegevens van de tabel uit op de

3

30,00

Zet de gegevens van de tabel uit op de

oo f

grafiek.

grafiek.

Ga naar het onlinelesmateriaal.

Je vindt er een link naar een

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je

Tip:

vindt er een link naar een applicatie

applicatie die je uitlegt hoe je

die je uitlegt hoe je de vraagcurve

de vraagcurve op papier kunt

op papier kunt tekenen.

el dh

Tip:

IN EURO

ds

3

PRIJS PER PIZZA

tekenen.

a

Verdeel de assen zodat je de punten

a

Schrijf de juiste benaming bij de X-as

b

Zet de punten uit.

c

Verbind de punten met een blauwe

c

Zet de punten uit.

rechte lijn.

d

Verbind de uitgezette punten met een

en de Y-as.

be

b

Grafiek 1.1: Vraag naar Nike-sneakers door alle

kunt uitzetten.

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

blauwe lijn.

Grafiek 1.2: Vraag naar pizza door alle vragers

Y-as:

vo or

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

0

10

15

20

X-as:

THEMA 1

LEVEL 3

X-as:

5

Y-as:

vragers

67

Lift3DNA_T1 lwb.indb 67

14/06/2021 12:42

4

De lijn die de punten met elkaar verbindt, is de vraagcurve of de vraag. Wat stel je vast in verband met het verloop van de vraagcurve?

a

Schrijf de letter V bij de grafiek.

b

Vul aan. paar

tu k

Optie 1: Wanneer de prijs 70,00 euro bedraagt, vragen de consumenten Nike-sneakers. Wanneer de prijs 130,00 euro bedraagt, vragen de consumenten Nike-sneakers.

Optie 2: Wanneer de prijs 11,00 euro bedraagt, vragen de consumenten

Waarom verloopt de vraagcurve zo?

Vraagcurve

pizza’s.

oo f

c

pizza’s.

ds

Wanneer de prijs 15,00 euro bedraagt, vragen de consumenten

paar

Wanneer de prijs van het product verandert, is er een beweging langs of op de curve. Je gaat namelijk

el dh

van het ene punt op de curve naar het andere punt op de curve.

De vraagcurve geeft het verband weer tussen de gevraagde hoeveelheid bij verschillende prijzen. De vraagcurve geeft weer hoeveel stuks consumenten bij verschillende prijzen willen kopen.

Bij de vraagcurve is er dus een negatief verband tussen prijs en gevraagde hoeveelheid.

be

Good to know

Voor het gemak wordt de vraagcurve vaak als een rechte voorgesteld. Maar meestal is dat

vo or

een kromme zoals in het verhaal van Céline.

5

Je hebt de grafieken op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28.

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Ontwerp de grafiek. Gebruik daarvoor een spreidingsdiagram.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

THEMA 1

LEVEL 3

a

Tip: e

Gebruik ‘Grafiekelementen’ om de assen te benoemen.

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

68

Lift3DNA_T1 lwb.indb 68

14/06/2021 12:42

Explore 4— Wanneer kan de vraag naar een product veranderen?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Nike-sneakers

Optie 2

Pizza

tu k

De vraag naar pizza (of een ander product) blijft

blijft niet altijd hetzelfde. Er zijn verschillende

niet altijd hetzelfde. Er zijn verschillende redenen

redenen waarom de vraag stijgt of daalt bij

waarom de vraag stijgt of daalt bij gelijkblijvende

gelijkblijvende prijzen.

prijzen.

1

1

In elk van de volgende situaties verandert er

ds

De vraag naar Nike-sneakers (of een ander product)

In elk van de volgende situaties verandert er telkens één aspect. Ga na hoe die

de vraag van de consumenten naar Nike-

verandering de vraag van de consumenten

sneakers beïnvloedt. Markeer:

naar pizza beïnvloedt. Markeer:

de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

Situatie 1

Stel dat de consumenten loonopslag krijgen doordat de overheid de

Situatie 2

b

het gevolg in het blauw.

Situatie 1

crisispremie van de overheid krijgen.

Daardoor hebben ze dus een extra

consumenten zullen dan minder /

inkomen. Verder verandert er voor

meer sneakers kunnen en willen

hen niets. De consumenten zullen

kopen.

dan minder / meer pizza kunnen en

Puma heeft een nieuwe, flashy schoen ontworpen. Om die te

be

Situatie 2

willen kopen.

De consumenten van een bepaald dorpje houden van pizza en durum.

Stel dat er in dat dorp een nieuw

voetbalelftal. De voorkeur van de

Turks restaurant opent dat durum

Belgische consument verandert dus.

serveert en dat de consumenten de

Voor de rest verandert er niets. De

pizza even beu zijn. Hun voorkeur

vo or

sponsor van het Belgische

Belgische consumenten zullen dus

gaat uit naar durum. Voor de rest

meer / minder Nikes kopen.

verandert er niets. De consumenten zullen dan meer / minder pizza

De prijs van de Nike-sneakers blijft

kopen.

dezelfde, maar Adidas (concurrent) verlaagt zijn prijzen. De vraag naar Nike-sneakers zal dus meer / minder

Situatie 3

worden.

Situatie 4

Stel dat de consumenten gedurende

een jaar bovenop hun loon een

verandert er voor hen niets. De

promoten wordt Puma de nieuwe

Situatie 3

de oorzaak in het groen,

el dh

belastingen verlaagt. Verder

a

Dan zullen er meer / minder pizza’s verkocht worden.

waardoor meer mensen sporten. Er verkocht worden.

dezelfde, maar de lokale kebabzaak verlaagt de prijs van haar durum.

De overheid promoot het sporten zullen dus meer / minder schoenen

De prijs van de pizza’s blijft

Situatie 4

In het dorp zijn recent veel jonge koppels komen wonen die carrière willen maken en weinig tijd hebben om te koken. Daardoor is er meer / minder vraag naar pizza.

LEVEL 3

a

oo f

telkens een aspect. Ga na hoe die verandering

THEMA 1

Optie 1

69

Lift3DNA_T1 lwb.indb 69

14/06/2021 12:42

Verschuiving vraagcurve rechts Wanneer een bepaalde factor de vraag naar een product doet toenemen, zal de vraagcurve naar rechts verschuiven. Dat betekent dat er voor elke prijs meer gevraagde hoeveelheid is.

Teken de situatie waarbij de vraag toeneemt. a

2

Teken de situatie waarbij de vraag toeneemt. a

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

tweede vraagcurve V2.

Grafiek 2.2: Vraag naar pizza door alle vragers

Prijs in euro

vragers

35,00

V

30,00

oo f

V

Noem de eerste vraagcurve V1 en de

ds

Grafiek 2.1: Vraag naar Nike-sneakers door alle

25,00 20,00 15,00 10,00

el dh

Prijs in euro

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

Noem de eerste vraagcurve V1 en de

tweede vraagcurve V2.

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

tu k

2

0

5

10

25 15 20 Gevraagde hoeveelheid

5,00 0,00

0

10

20

30 40 50 60 Gevraagde hoeveelheid

Verschuiving vraagcurve links

Wanneer een bepaalde factor de vraag naar een product doet afnemen, zal de vraagcurve

be

naar links verschuiven. Dat betekent dat er voor elke prijs minder gevraagde hoeveelheid is.

3

Teken de situatie waarbij de vraag afneemt.

Teken de situatie waarbij de vraag afneemt. a

Trek een pijl voor de richting van de

vo or

a

3

verschuiving.

b

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

Noem de eerste vraagcurve V1 en de

tweede vraagcurve V2.

Grafiek 3.1: Vraag naar Nike-sneakers door alle

Noem de eerste vraagcurve V1 en de

tweede vraagcurve V2.

Grafiek 3.2: Vraag naar pizza door alle vragers

THEMA 1 70

Lift3DNA_T1 lwb.indb 70

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

Prijs in euro

Prijs in euro

LEVEL 3

vragers V

35,00

V

30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00

0

2

4

6

8

10 12 14 16 18 20 Gevraagde hoeveelheid

0,00

0

5

10 15 20 25 30 35 40 45 50 Gevraagde hoeveelheid

14/06/2021 12:42

Markeer het gevolg in de samenvattende tabel.

FACTOR DIE DE VRAAG

FACTOR NEEMT AF

KAN BEÏNVLOEDEN

FACTOR NEEMT TOE

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

consument

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

Voorkeur van de

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

consument

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

Prijs van een

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

substitutiegoed

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Grootte van bevolking of

Vraagcurve verschuift naar

bevolkingsgroep

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraagcurve verschuift naar links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

oo f

Vraag neemt af / toe.

tu k

Inkomen van de

ds

4

Wat zijn substitutieproducten?

6

In de bovenstaande situaties heb je een voorbeeld gezien van

el dh

5

7

be

substitutieproducten. Over welke twee producten gaat het?

Je hebt de verschuivingen van de grafiek op papier gemaakt.

Maak nu de verschuivingen van de grafieken met een rekenblad. Zoek op internet hoe je dat moet doen of

vo or

gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28 en fiche_R_29. a

Bij het onlinelesmateriaal vind je de cijfergegevens in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Ontwerp de grafieken.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je

Maak nu Action 1 en 2.

THEMA 1

8

LEVEL 3

portfolio.

71

Lift3DNA_T1 lwb.indb 71

14/06/2021 12:42

Explore 5— Hoe verloopt het aanbod van een product?

Een verkoper wil natuurlijk zoveel mogelijk verdienen. Hoe hoger de verkoopprijs per stuk, hoe meer winst hij maakt. Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 2

In de volgende tabel zie je hoeveel Nike-

1

Pizza

In de volgende tabel zie je hoeveel pizza’s de

sneakers de verkopers willen verkopen bij

pizzeria’s willen verkopen bij verschillende

verschillende prijzen. Wat kun je afleiden uit

prijzen. Wat kun je afleiden uit de gele rij in

de gele rij in de tabel?

de tabel?

oo f

ds

1

Nike-sneakers

tu k

Optie 1

Tabel 2.2

el dh

Tabel 2.1

HOEVEELHEID

10,00

5

5,00

9

40,00

14

11,00

12

70,00

23

15,00

15

100,00

35

21,00

18

130,00

41

26,00

21

160,00

44

30,00

TOTALE

AANGEBODEN

HOEVEELHEID

NIKE-SNEAKERS

NIKE-SNEAKERS IN EURO

TOTALE AANGEBODEN

PRIJS PER PIZZA IN EURO

PIZZA’S

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

6

PRIJS PER PAAR

72

Lift3DNA_T1 lwb.indb 72

© Qiongna Liao / Shutterstock.com

14/06/2021 12:42

2

Zet de gegevens van de tabel uit in een grafiek.

2

Ga naar het onlinelesmateriaal.

Tip:

Zet de gegevens van de tabel uit in een grafiek.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je

Tip:

Je vindt er een link naar een

vindt er een link naar een applicatie

applicatie die je uitlegt hoe je

die je uitlegt hoe je de aanbodcurve

de aanbodcurve op papier kunt

op papier kunt tekenen.

tekenen.

Verdeel de assen zodat je de punten

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

tu k

a

a

kunt uitzetten.

de Y-as. b

Zet de punten uit.

c

Verbind de punten met een rode rechte

c

Zet de punten uit.

lijn.

d

Verbind de uitgezette punten met een

ds

de Y-as.

rode lijn.

Grafiek 4.1: Aanbod van Nike-sneakers door alle

Grafiek 4.2: A anbod van pizza door alle

oo f 0

5

10

15

20

25

Y-as:

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

X-as: 3

aanbieders

el dh

Y-as:

aanbieders

X-as:

De lijn die de punten met elkaar verbindt, is de aanbodcurve of het aanbod. Wat stel je vast over het verloop van de aanbodcurve?

be

a

Schrijf de letter A bij de grafiek.

b

Vul aan.

O ptie 1: Wanneer de prijs 100,00 euro bedraagt, bieden de verkopers

vo or

paar

Nike-sneakers te koop aan. Wanneer de prijs 70,00 euro bedraagt, daalt de aangeboden hoeveelheid naar

paar Nike-sneakers.

Optie 2: Wanneer de prijs 15,00 euro bedraagt, bieden de verkopers Wanneer de prijs 21,00 euro bedraagt, stijgt de aangeboden hoeveelheid naar

c

pizza’s te koop aan. pizza’s.

Waarom verloopt de aanbodcurve zo?

THEMA 1

LEVEL 3

73

Lift3DNA_T1 lwb.indb 73

14/06/2021 12:42

Aanbodcurve Wanneer de prijs van het product verandert, heb je een beweging langs of op de curve. Je gaat namelijk van het ene punt op de curve naar het andere punt op de curve.

De aanbodcurve geeft het verloop van de aangeboden hoeveelheid bij verschillende prijzen. Ze

4

tu k

geeft weer hoeveel stuks de producenten / verkopers willen verkopen voor verschillende prijzen.

Je hebt nu de grafiek op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28.

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken

ds

a

staat.

Ontwerp de grafiek.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

oo f

c

el dh

Explore 6— Waardoor kan het aanbod veranderen?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1

In elk van de volgende situaties verandert er

Optie 2

1

Pizza

In elk van de volgende situaties verandert er

telkens één aspect. Wat gebeurt er? Markeer:

telkens één aspect. Wat gebeurt er? Markeer:

a

de oorzaak in het groen,

a

de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

b

het gevolg in het blauw.

be

1

Nike-sneakers

Situatie 1

Als er meer aanbieders van Nikesneakers komen, worden er meer /

Situatie 1

vo or

minder Nike-sneakers aangeboden of

Als er meer aanbieders van pizza komen, worden er meer / minder pizza’s aangeboden of verkocht.

verkocht.

Situatie 2

Als de prijzen van de grondstoffen van sneakers gaan dalen, worden

Situatie 2

Als de prijzen van de grondstoffen dalen, worden er meer / minder pizza’s aangeboden of verkocht.

er meer / minder Nike-sneakers

THEMA 1

LEVEL 3

aangeboden of verkocht.

74

Lift3DNA_T1 lwb.indb 74

© 2p2play / Shutterstock.com

14/06/2021 12:43

Verschuiving aanbodcurve rechts Als je dat op een grafiek bekijkt, dan gaat de toename van het aanbod gepaard met een

2

2

Teken de situatie waarbij het aanbod

Teken de situatie waarbij het aanbod

toeneemt.

toeneemt.

a

a

Trek een pijl voor de richting van de

b

3

Prijs in euro

A

Grafiek 5.2: Aanbod van pizza’s door alle aanbieders

35,00 30,00

A

25,00 20,00 15,00

el dh

Prijs in euro

aanbieders

tweede aanbodcurve A2.

oo f

Grafiek 5.1: Aanbod van Nike-sneakers door alle

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de

ds

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de

tweede aanbodcurve A2.

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

verschuiving. b

tu k

verschuiving van de aanbodcurve naar rechts.

10,00 5,00

0

5

10

0,00

25 15 20 Aangeboden hoeveelheid

Het aanbod kan ook op een andere manier

be

veranderen. Markeer:

3

0

10

20

30 40 50 60 Aangeboden hoeveelheid

Het aanbod kan ook op een andere manier veranderen. Markeer:

a

de oorzaak in het groen,

a

de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

b

het gevolg in het blauw.

Als er veel aanbieders van Nike-

vo or

Situatie 3

Situatie 3

Als er veel aanbieders van pizza failliet gaan, dan worden er meer /

er meer / minder Nike-sneakers

minder pizza’s aangeboden of

aangeboden of verkocht.

verkocht.

Als de prijzen van grondstoffen van sneakers gaan stijgen, dan worden

Situatie 4

Als de prijzen van de grondstoffen gaan stijgen, dan worden er meer /

er meer / minder Nike-sneakers

minder pizza’s aangeboden of

aangeboden of verkocht.

verkocht.

THEMA 1

LEVEL 3

Situatie 4

sneakers failliet gaan, dan worden

75

Lift3DNA_T1 lwb.indb 75

14/06/2021 12:43

Verschuiving aanbodcurve links Als je dat op een grafiek bekijkt, dan gaat de afname van het aanbod gepaard met een

4

Teken de situatie waarbij het aanbod afneemt. a

4

Teken de situatie waarbij het aanbod afneemt. a

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

tweede aanbodcurve A2.

Grafiek 6.2: Aanbod van pizza door alle

Grafiek 6.1: Aanbod van Nike-sneakers door alle

aanbieders

aanbieders

A

Prijs in euro

oo f

35,00

A

30,00 25,00 20,00 15,00 10,00

0

5

el dh

Prijs in euro

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de

ds

tweede aanbodcurve A2.

5

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

tu k

verschuiving van de aanbodcurve naar links.

10

25 30 15 20 Aangeboden hoeveelheid

5,00 0,00

0

10

20

30 40 50 60 Aangeboden hoeveelheid

Markeer het gevolg in de samenvattende tabel. Geef aan wat er gebeurt met het aanbod wanneer die

be

factor afneemt of toeneemt.

FACTOR NEEMT AF

FACTOR NEEMT TOE

Aantal producenten

Aanbod daalt / stijgt

Aanbod daalt / stijgt

Kosten voor de productie / prijs grondstoffen

Aanbod daalt / stijgt

Aanbod daalt / stijgt

vo or

FACTOR DIE HET AANBOD KAN BEÏNVLOEDEN

6

Je hebt de verschuivingen van de grafiek op papier gemaakt. Maak nu de verschuivingen van de grafieken met een rekenblad. Zoek op internet hoe je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28 en fiche_R_29. a

Bij het onlinelesmateriaal vind je de cijfergegevens in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken

THEMA 1

LEVEL 3

staat.

7

c

Ontwerp de grafieken.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Maak nu Action 3.

76

Lift3DNA_T1 lwb.indb 76

14/06/2021 12:43

Explore 7— Waar zijn de vraag en het aanbod op de markt gelijk?

Je stelt vast dat kopers liever minder betalen en verkopers liever tegen een hogere prijs verkopen. Om toch tot een aankoop of verkoop over te gaan, komen kopers en verkopers, of vragers en aanbieders, samen op de Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1 Nike-sneakers 1

Je vindt de gevraagde en aangeboden hoeveelheid in een tabel.

TOTALE GE­VRAAG­DE

TOTALE AANGEBODEN

PRIJS PER PAAR

HOE­VEEL­HEID NIKE-SNEAKERS

HOEVEELHEID NIKE-SNEAKERS

IN EURO

6

10,00

oo f

18 15 12 9

9

40,00

12

70,00

15

100,00

18

130,00

21

160,00

el dh

6 3

2

ds

Tabel 3.1

tu k

markt. Daar spreken ze af welke hoeveelheid ze bereid zijn te verhandelen tegen een overeengekomen prijs.

Vervolledig de grafiek.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een link naar een applicatie die je uitlegt hoe je

Tip:

de vraag- en aanbodcurve op papier kunt tekenen.

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

Verbind de punten. Controleer of je ze in de tabel vindt.

be

a

b

LEVEL 3

170,00 160,00 150,00 140,00 130,00 120,00 110,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00

0

X-as:

Lift3DNA_T1 lwb.indb 77

3

6

9

12

15

18

21

24

THEMA 1

Y-as:

vo or

Grafiek 7.1: Vraag en aanbod van Nike-sneakers op de totale markt

77

14/06/2021 12:43

Optie 2 Pizza 1

Je vindt de gevraagde en aangeboden hoeveelheid in de tabel.

Tabel 3.2 PRIJS PER PIZZA

HOEVEELHEID PIZZA

IN EURO

44

5

32

14

23

23

17

35

11

41

8

44

tu k

TOTALE AANGEBODEN

5,00

11,00

ds

15,00 21,00 26,00 30,00

oo f

2

TOTALE GE­VRAAG­DE HOE­VEEL­HEID PIZZA

Noteer de gegevens uit de tabel in de grafiek en teken de curven.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een link naar een applicatie die je uitlegt hoe je de vraag- en aanbodcurve op papier kunt tekenen.

el dh

Tip: a

Verdeel de assen zodat je de punten kunt uitzetten.

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten.

THEMA 1

Y-as:

LEVEL 3

vo or

be

Grafiek 7.2: Vraag en aanbod van pizza op de totale markt

X-as:

78

Lift3DNA_T1 lwb.indb 78

14/06/2021 12:43

3

Waar de vraagcurve en de aanbodcurve snijden, is de markt in evenwicht. Vraag en aanbod zijn daar gelijk. a

Optie 1: In dat snijpunt is er enerzijds een evenwichtshoeveelheid van 12 stuks voor Nikesneakers en anderzijds een evenwichtsprijs van 70,00 euro.

Optie 2: In dat snijpunt is er enerzijds een evenwichtshoeveelheid van 23 pizza’s en anderzijds een evenwichtsprijs van 15,00 euro.

Trek een lijn vanuit het snijpunt naar de evenwichtshoeveelheid en de evenwichtsprijs.

c

Noem dat snijpunt ‘e’. Dat staat voor marktevenwicht.

tu k

b

ds

Symbolen Net als in wiskunde, gebruikt het vak economie ook symbolen.

Gevraagde hoeveelheid: qv (q komt van quantity)

Aangeboden hoeveelheid: qa

—

Prijs: p

—

Evenwichtshoeveelheid: qe

— —

Evenwichtsprijs: pe Marktevenwicht: e

4

el dh

Gebruik voortaan die symbolen.

oo f

— —

Na de eerste zeven explores, merk je al hoe de prijs van een product of dienst tot stand komt. Hoe wordt de prijs van een product bepaald?

Je hebt de grafieken op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe je

be

5

dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28 en fiche_R_29. a

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken

vo or

staat.

Ontwerp nu de grafiek.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Maak nu Action 4 en 5.

THEMA 1

LEVEL 3

6

c

79

Lift3DNA_T1 lwb.indb 79

14/06/2021 12:43

Explore 8— Waarom is het belangrijk om over vraag en aanbod te leren?

Lees de volgende krantenknipsels. a

Teken de situatie op de bijhorende grafiek. Benoem alle curven.

b

Hoe veranderen de evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid?

c

Duid de oorspronkelijke en de nieuwe evenwichtshoeveelheid (qe1 en qe2) en evenwichtsprijs (pe1 en

pe2) aan.

ds

1

tu k

1

SITUATIE

pe

qe

el dh

p

oo f

Door de hogere vraag naar ruwe aardolie vanuit China, India en de VS werd bijna 30 % meer betaald voor een vat. Dat effect sijpelde door in de brandstofprijzen.

be

q

2

vo or

Door de slechte oogst van aardappelen stijgt de prijs van frieten in de frituur

SITUATIE

pe

qe

THEMA 1

LEVEL 3

p

q

80

Lift3DNA_T1 lwb.indb 80

14/06/2021 12:43

3 Door kleinere vraag naar iPhone moet Apple de prijs verlagen

pe

qe

tu k

SITUATIE

oo f

q

ds

p

4

el dh

Dankzij goede appeloogst in België en Polen en aanvoer van appels uit Chili, is het aanbod dit jaar groter

SITUATIE

pe

qe

q

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

p

81

Lift3DNA_T1 lwb.indb 81

14/06/2021 12:43

2

Lees de krantenknipsels. Wat leid je eruit af? Markeer de tendens. a

Wanneer de vraag naar een product stijgt omdat het bijvoorbeeld populair is, willen meer / minder consumenten dat product. Dat betekent dat er minder producten beschikbaar zijn voor meer vragers.

Daardoor zullen mensen tegen elkaar opbieden en dus zal de prijs stijgen /dalen.

b

Wanneer er een nieuwe iPhone op de markt komt, verliest de vorige versie aan populariteit. Daardoor oude model niet verkocht krijgen, doen ze de prijs stijgen / dalen.

Vul de verbanden aan.

Als de vraag stijgt,

.

b

Als de vraag daalt,

.

c

Als het aanbod stijgt,

d

Als het aanbod daalt,

Prijszetting

ds

a

.

.

oo f

3

tu k

zullen meer / minder mensen dat model kopen. De vraag daalt / stijgt dus. Omdat de verkopers het

Zoals je merkt komt de prijs van een product tot stand door de vraag naar en het aanbod

be

A

el dh

van dat product.

vo or

Door de gestegen vraag naar ruwe

B

© r.classen / Shutterstock.com

aardolie vanuit China, India en de VS Door minder vraag naar iPhones ziet

een vat. En dat effect sijpelde door in

Apple zich genoodzaakt de prijs te

de prijzen voor brandstoffen.

verlagen.

Bron: hln.be, 2019-03-22

Bron: tijd.be, januari 2019

THEMA 1

LEVEL 3

werd bijna 30 % meer betaald voor

82

Lift3DNA_T1 lwb.indb 82

14/06/2021 12:43

C In 2018 is de prijs van een woonhuis in ons land met 4,7 procent gestegen. ‘Aan de ene kant lagen de rentevoeten voor woonkredieten erg laag. Dat zet vooral jongere mensen ertoe aan om de stap te zetten om een huis te kopen. Tegelijk merken we

tu k

dat investeerders actiever geworden zijn omdat ze op zoek zijn naar wat extra rendement of naar een veilige haven.’

D De prijs van palladium is hard aan het stijgen de laatste

oo f

weken. Inmiddels is het edelmetaal zo hard in prijs

ds

Bron: vrt.be, 2019-01-21

gestegen dat het op weg is zijn beste maand te hebben sinds november 2016.

Oorzaak van de stijging is de toegenomen vraag vanuit

de autosector. In de katalysatoren van benzineauto’s zit

namelijk palladium verwerkt. En de vraag naar benzine-

el dh

auto’s stijgt op dit moment, aangezien overheden het

gebruik van dieselauto’s ontmoedigen. De katalysatoren van dieselauto’s bevatten meestal platina.

Het aanbod van palladium is nog niet in staat om aan de sterk toegenomen vraag te voldoen. Daarnaast dreigt er een staking van Zuid-Afrikaanse mijnwerkers. Dat doet de zorgen omtrent het aanbod alleen maar verder aanwakkeren.

4

be

Bron: tijd.be, 2019-02-26

Denk even aan de markt van elektrische auto’s. Wat gebeurt er met de prijs van een elektrische auto als

vo or

naast Tesla, nog vele andere producenten elektrische auto’s aanbieden?

Maak nu Action 6.

THEMA 1

LEVEL 3

5

83

Lift3DNA_T1 lwb.indb 83

14/06/2021 12:43

TO THE POINT De term markt wordt in de economie gebruikt voor de plaats waar vragers (kopers) en aanbieders (verkopers) elkaar ontmoeten, net zoals dat op de markt in jouw buurt het

tu k

geval is. Er zijn verschillende marktvormen. Dat betekent dat een bepaalde markt kan verschillen van de andere.

–

het aantal aanbieders,

–

een homogeen of heterogeen product,

–

de transparantie van de markt,

–

de vrije toetreding tot of uittreding uit de markt.

ds

Een markt wordt getypeerd door vier kenmerken:

In dit level gaat het om de marktvorm perfecte competitie of volkomen mededinging. In die marktvorm zijn er veel vragers en aanbieders. De markt is transparant wat betekent dat de

oo f

consument makkelijk toegang heeft tot informatie over prijs en kwaliteit. De producten zijn homogeen en aanbieders kunnen gemakkelijk tot die markt toetreden of eruit uittreden.

De vragers (of ook consumenten) laten zich beïnvloeden

door de prijs. Ze zijn bereid een bepaalde prijs te betalen wanneer die in overeenstemming is met de kwaliteit, zo

el dh

niet zullen ze snel overstappen naar de concurrent. Hoe hoger de prijs van het product, hoe lager de gevraagde

hoeveelheid (qv) van de consumenten. Omgekeerd geldt

uiteraard: hoe lager de prijs, hoe groter de gevraagde hoeveelheid.

De aanbieders (of producenten) zorgen ervoor dat de prijs die ze voor hun product vragen, hun kosten voor de productiefactoren dekt. Hoe hoger de prijs, hoe meer winst de producenten maken.

be

Bij een hogere prijs zullen ze dan ook meer willen aanbieden en zal de aangeboden hoeveelheid (qa)

stijgen. Hoe lager de prijs, hoe minder ze willen aanbieden.

Op de markt komt dan de evenwichtsprijs of marktprijs (pe) tot stand. Bij die evenwichtsprijs hoort

ook de evenwichtshoeveelheid (qe). Het is bij de evenwichtsprijs dat qa en qv gelijk zijn. Het snijpunt

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

van de evenwichtshoeveelheid en evenwichtsprijs is het marktevenwicht.

© MikeDotta / Shutterstock.com

84

Lift3DNA_T1 lwb.indb 84

14/06/2021 12:43

Er zijn bepaalde externe factoren die de vraag kunnen beïnvloeden en een verschuiving van de vraagcurve tot gevolg hebben. Die oorzaken zijn bijvoorbeeld: wijziging van het inkomen,

–

wijziging in de voorkeur (voor een product of dienst) van de consument,

–

wijziging in het aantal consumenten,

–

wijziging in de prijs van een substitutiegoed.

tu k

–

Als er een toename is bij een van die factoren, zal de vraagcurve naar rechts verschuiven. Als er een afname is, zal de curve naar links verschuiven.

Een substitutiegoed is een goed dat voor de consument kan dienen als een vervangmiddel voor het oorspronkelijke product. Zo kunnen elektrische auto’s en dieselauto’s substitutiegoederen zijn van

ds

elkaar.

Er zijn ook factoren die het aanbod beïnvloeden en dus de aanbodcurve doen verschuiven. Zo kan: het aantal producenten wijzigen,

–

er een technologische vernieuwing (in de productiemethode bijvoorbeeld) zijn,

–

de kostprijs voor de productie (en de verkoop) veranderen.

oo f

–

Bij de eerste twee factoren doet een toename de aanbodcurve naar rechts verschuiven. Het aanbod neemt dus toe. Als de kostprijs echter toeneemt, wordt het duurder om te produceren en zal de producent minder aanbieden. Omgekeerd geldt dat bij een afname van de eerste twee factoren de aanbodcurve naar links verschuift en het aanbod afneemt.

el dh

Wanneer de kostprijs daalt en het produceren goedkoper wordt, zal het aanbod toenemen en de curve naar rechts verschuiven.

In het vraag- en aanbodschema zal door die verschuivingen ook de prijs veranderen. In welke mate de prijs verandert, is niet altijd correct te bepalen.

Er zijn immers verschillende factoren die tegelijk op de vraag en het aanbod

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

kunnen inspelen.

BEKIJK DE KENNISCLIP

85

Lift3DNA_T1 lwb.indb 85

14/06/2021 12:43

Action 1— Vraag naar filmtickets en tennisrackets Kies afhankelijk van je interesse, de oefening met de filmtickets of met de tennisrackets. Vink de gekozen optie aan.

Filmtickets

tu k

Optie 1

Iedereen gaat graag naar de bioscoop om een romantische komedie of een actie- en fantasyfilm zoals The Avengers of Star Wars te zien.

In deze tabel staat hoeveel filmtickets de filmliefhebbers bij verschillende prijzen vragen.

Tabel 4.1

FILMTICKETS

IN EURO

20 000

11,00

30 000

9,00

40 000

7,00

el dh

oo f

PRIJS PER TICKET

50 000

5,00

60 000

3,00

70 000

1,00

Teken de vraag naar filmtickets.

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

2

GEVRAAGDE HOEVEELHEID

ds

1

86

Lift3DNA_T1 lwb.indb 86

14/06/2021 12:43

Optie 2

Tennisrackets

Dankzij de goede Belgische tennisspelers en -speelsters is tennis populair in België.

1

In deze tabel staat hoeveel tennisrackets de sportievelingen bij verschillende prijzen vragen.

IN EURO

1 000

100,00

2 000

75,00

3 000

50,00

4 000

25,00

5 000

0,00

ds

TENNISRACKETS

oo f

PRIJS PER RACKET

Teken de vraag naar tennisrackets van Elena.

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

el dh

2

GEVRAAGDE HOEVEELHEID

tu k

Tabel 4.2

87

Lift3DNA_T1 lwb.indb 87

14/06/2021 12:43

Action 2— De verschuiving van de vraag in een rekenblad 1

Bekijk de hoeveelheid koffie (in pakjes van 1 kg) die de consumenten vragen bij verschillende prijzen.

Teken de vraagcurve met een rekenblad.

40

6,50

35

7,50

30

8,50

25

9,50

20

10,50

15

11,50

ds

PRIJS IN EURO

oo f

qV

tu k

Tabel 5

© monticello / Shutterstock.com

Door een inkomenswijziging van de consument verschuift de vraagcurve. a

Analyseer de tabel.

b

Wat gebeurt er met de vraag en de vraagcurve?

c

Teken de verschuiving op de grafiek.

be

Tabel 6

el dh

2

qV (NA VERSCHUIVING)

PRIJS IN EURO

40

60

6,50

35

55

7,50

30

50

8,50

25

45

9,50

20

40

10,50

15

35

11,50

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

qV (VOOR VERSCHUIVING)

88

Lift3DNA_T1 lwb.indb 88

14/06/2021 12:43

Action 3— De verschuiving van het aanbod met een rekenblad

1

Bekijk de hoeveelheid koffie (in pakjes van 1 kg) die de verkopers willen verkopen bij verschillende prijzen. Teken de aanbodcurve met een rekenblad.

6,50

15

7,50

20

8,50

25

9,50

30

10,50

35

11,50

ds

10

oo f

PRIJS IN EURO

el dh

Door een stijging van de kosten verschuift de aanbodcurve. a

Analyseer de tabel.

b

Wat gebeurt er met het aanbod en de aanbodcurve?

c

Teken de verschuiving op de grafiek.

be

2

qa

tu k

Tabel 7

Tabel 8

qa (NA VERSCHUIVING)

PRIJS IN EURO

10

2

6,50

15

7

7,50

20

12

8,50

25

17

9,50

30

22

10,50

35

27

11,50

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

qa (VOOR VERSCHUIVING)

89

Lift3DNA_T1 lwb.indb 89

14/06/2021 12:43

Action 4— Vraag en aanbod met een rekenblad 1

Het elektronicabedrijf Sony heeft in Japan onderzocht hoeveel consoles ze van de nieuwe Playstation 5 in

a

Bekijk de tabel.

b

Maak de vraag- en aanbodcurven in een rekenblad.

c

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Tabel 9

tu k

Tokio zouden verkopen bij verschillende prijzen.

GEVRAAGDE HOEVEELHEID

AANGEBODEN HOEVEELHEID

IN EURO

CONSOLES

CONSOLES

240,00

28 000

280,00

24 000

360,00 400,00

13 000

16 000

16 000

12 000

19 000

8 000

22 000

4 000

25 000

©ESOlex / Shutterstock.com

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

480,00

10 000

20 000

el dh

440,00

7 000

oo f

320,00

ds

PRIJS PER CONSOLE

90

Lift3DNA_T1 lwb.indb 90

14/06/2021 12:43

2

Een festivalorganisator heeft na onderzoek de volgende gegevens beschikbaar over de gevraagde en aangeboden hoeveelheid bij verschillende prijzen. a

Bekijk de tabel.

b

Maak de vraag- en aanbodcurven in een rekenblad. Gebruik daarvoor ICT-fiche_R_28 en fiche_R_29.

c

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

tu k

Tabel 10 GEVRAAGDE HOEVEELHEID

AANGEBODEN HOEVEELHEID

PRIJS IN EURO

12 500

0

10 000

3 750

7 500

7 500

5 000

11 250

20,00

2 500

15 000

25,00

5,00

15,00

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

el dh

oo f

ds

10,00

91

Lift3DNA_T1 lwb.indb 91

14/06/2021 12:43

EVALUATIEFICHE VRAAG- EN AANBODCURVE MET EEN REKENBLAD

Juiste keuze grafiektype

—

Juiste selectie van gegevens

—

Benoeming van de assen

—

Grafiektitel

—

Benoeming van de reeksen

Opmerkingen

ds

—

Score

tu k

Max

oo f

TOTAAL

Action 5— Stellingen beoordelen

a

el dh

Zijn de volgende stellingen juist of fout? Verbeter de foutieve stellingen.

JUIST

FOUT

Wanneer je de vraagcurve wilt tekenen, plaats je de aangeboden hoeveelheid op de Y-as en de prijs op de X-as.

De evenwichtsprijs is de prijs waar de vraagcurve de Y-as snijdt.

be

b

De aanbodcurve verloopt stijgend omdat de producent meer wil aanbieden bij een

vo or

c

lagere prijs.

d

Wanneer de prijs hoger is dan de evenwichtsprijs, dan is er een vraagtekort.

THEMA 1

LEVEL 3

e

Als de prijs stijgt, dan stijgt het aanbod en daalt de vraag.

92

Lift3DNA_T1 lwb.indb 92

14/06/2021 12:43

JUIST f

FOUT

Als het inkomen van de consumenten stijgt, zal de aanbodcurve naar rechts

g

Als de prijzen van de grondstoffen stijgen, zal de aanbodcurve naar rechts verschuiven.

Als de voorkeur van de consumenten voor een bepaald product afneemt, zal de

ds

h

oo f

vraagcurve naar links verschuiven.

i

tu k

verschuiven.

Wanneer producenten hun oude machineparken door nieuwe en betere machines

vervangen, stijgt op de markt van dat product de prijs omdat de aanbodcurve naar

j

el dh

rechts verschuift.

Wanneer het aantal consumenten toeneemt, zal door de verschuiving van de

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

vraagcurve de prijs op de markt afnemen.

93

Lift3DNA_T1 lwb.indb 93

14/06/2021 12:43

Action 6— Dagelijkse kost: verandering in vraag en aanbod Lees de volgende krantenknipsels. a

Duid op de grafiek de oorspronkelijke evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid aan met een blauwe

b

Teken de verschuiving.

c

Duid op de grafiek de nieuwe evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid aan met een groene stippellijn.

tu k

d

stippellijn. Benoem die met qe1 en pe1.

Benoem die met qe2 en pe2.

Geef aan wat er gebeurt met de evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid (stijgen, dalen of gelijk blijven).

ds

1

SITUATIE p

V

oo f

Op de markt van mondmaskers: Door het coronavirus hadden mensen plots veel mondmaskers nodig.

pe

el dh

A

qe

be

q

2

vo or

Een deel van de producten die Coolblue verkoopt, komt uit China en is niet meer leverbaar. Door de problemen met de bevoorrading zijn sommige prijzen enorm gestegen.

V

pe

qe

A

THEMA 1

LEVEL 3

p

SITUATIE

q

94

Lift3DNA_T1 lwb.indb 94

14/06/2021 12:43

3

SITUATIE V

A

qe

q

el dh

4

oo f

ds

p

pe

tu k

Op de markt van fietsen: fietsverkoop na de lockdown (ten tijde van corona) boomt als nooit tevoren: ‘Die eerste week was gewoon hallucinant.’

Benzine of diesel wordt bijna 6 cent goedkoper per liter. De daling van de brandstofprijzen is het gevolg van de sterke daling van de prijs van ruwe olie. Die zakte gisteren verder tot het laagste niveau in maar liefst 21 jaar.

be

SITUATIE

V

qe

A

q

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

p

pe

95

Lift3DNA_T1 lwb.indb 95

14/06/2021 12:43

5

SITUATIE V

A

oo f

q

qe

ds

p

pe

tu k

Door de lockdown (ten tijde van corona) waren de horecazaken lange tijd gesloten en werden er ook geen evenementen meer georganiseerd.

Daardoor was er minder vraag naar industriële (diepvries)frieten.

el dh

6

Door de hitte in juli en augustus zal de oogst van aardappelen dit jaar naar schatting 6 procent kleiner zijn dan vorig jaar.

SITUATIE

V

qe

A

vo or

be

p

pe

q

THEMA 1

LEVEL 3

BREAKING NEWS

1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op in een tekstverwerker.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

96

Lift3DNA_T1 lwb.indb 96

14/06/2021 12:43

CHECKLIST Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

KAN

EXTRA OEFENMATERIAAL

BETER

Ik kan een vraagcurve analyseren.

2

Ik kan een vraagcurve visualiseren.

3

Ik kan een aanbodcurve analyseren.

4

Ik kan een aanbodcurve visualiseren.

5

Ik kan analyseren hoe de vraagcurve kan verschuiven.

Ik kan analyseren hoe de aanbodcurve kan verschuiven.

7

Ik kan de totstandkoming van de prijs op de markt analyseren en beschrijven.

Ik kan de werking van het marktmechanisme analyseren.

9

el dh

8

oo f

6

ds

1

tu k

JA

Ik kan factoren die vraag en aanbod beïnvloeden

THEMA 1

LEVEL 3

vo or

be

onderscheiden en de prijsevolutie bepalen.

97

Lift3DNA_T1 lwb.indb 97

14/06/2021 12:43

STEP-UP Werk in groepen. Ontwerp een bordspel voor vier spelers tussen 13 en 17 jaar met vragen over welvaart en welzijn (bij jongeren) en de prijsbepaling van een product. a

tu k

Stel duidelijke spelregels op zodat het spel kan gespeeld worden zonder bijkomende mondelinge instructies. Bij het onlinelesmateriaal vind je enkele websites die je daarbij kunnen helpen.

Zoek een 70-tal vragen en verwerk die samen met de spelregels in een tekstverwerker.

c

Hoe zou je met jouw bordspel toegevoegde waarde kunnen creëren?

d

Bepaal een prijs voor het bordspel.

e

Laat jouw bordspel spelen door de andere groepen.

f

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

© Nazar Skladanyi / Shutterstock.com

THEMA 1

STEP-UP

vo or

be

el dh

oo f

ds

b

98

Lift3DNA_T1 lwb.indb 98

14/06/2021 12:44

Begrippenlijst Thema 1 VERKLARING

IN JE EIGEN WOORDEN

arbeid als

Mensen die het werk uitvoeren om te

productiefactor

kunnen produceren.

1

behoeften

Dat zijn de zaken die een mens nodig heeft.

1

collectieve

Dat is een behoefte die jij niet alleen hebt

behoefte

en waarvoor je anderen nodig hebt om ze te

1

consumptie-

Dat zijn goederen die gezinnen kopen.

goederen

1

duurzame

Dat zijn goederen die je lange tijd kunt

goederen

gebruiken.

economische

Dat zijn behoeften die je kunt vervullen door

of materiële

met geld goederen of diensten te kopen.

behoeften gebruiks­ goederen 1

individuele behoefte

1

investeringsgoederen kapitaal als

productiefactor

1

Dat is een persoonlijke behoefte die je zelf kunt realiseren.

kapitaal­

vo or 1

1

keuzeprobleem

Het kapitaal dat je nodig hebt om te kunnen

produceren. bv. geld, machines, gebouwen

Dat zijn duurzame investeringsgoederen.

Een consument heeft steeds meer

goederen

1

Dat zijn goederen die bedrijven kopen.

be

1

Dat zijn duurzame consumptiegoederen.

el dh

1

oo f

1

ds

vervullen.

behoeften dan middelen en moet daardoor keuzes maken om met zijn beperkte

middelen zoveel mogelijk van zijn

behoeften te vervullen.

natuur als

Dat zijn grond- en hulpstoffen om te kunnen

productiefactor

produceren.

niet-duurzame

Dat zijn goederen die worden

goederen

verbruikt tijdens of bijdragen aan het

THEMA 1

productieproces.

BEGRIPPENLIJST

1

BEGRIP

tu k

LEVEL

99

Lift3DNA_T1 lwb.indb 99

14/06/2021 12:44

1

1

BEGRIP

VERKLARING

IN JE EIGEN WOORDEN

niet-

Dat is een behoefte die je niet kunt kopen.

economische

bv. behoefte aan goede vrienden en een

behoefte

goede gezondheid

ondernemer-

Dat is de ondernemer die de onderneming

schap als

opstart en kansen ziet en benut.

productiefactor

1

primaire

Dat is een levensnoodzakelijke behoefte.

behoefte

bv. eten, drinken en een woning

productie­

Dat zijn de middelen die nodig zijn om te

factoren

produceren: arbeid, natuur, kapitaal en ondernemerschap.

Dat zijn individueel leverbare goederen. Je

collectieve

kunt bij niet-betaling uitgesloten worden

goederen

van het gebruik ervan. Rivaliteit speelt een

(beperkte) rol. Ze worden meestal door de

bv. (tol)wegen

1

schaarse

Die middelen waarover je beschikt (geld)

middelen

om je behoeften te vervullen, zijn beperkt

secundaire

Dat zijn minder noodzakelijke behoeften.

behoeften

Je kunt ze opdelen in normale goederen en

verbruiks­

luxegoederen.

Dat zijn niet-duurzame consumptie­-

goederen.

be vrije goederen

vo or 1

Die goederen zijn niet schaars. Ze komen

welvaart

welzijn

productiefactoren voor nodig.

Dat is de mate waarin mensen met schaarse

middelen hun (economische) behoeften kunnen bevredigen.

Dat is de mate waarin mensen zowel

hun economische als niet-economische behoeften kunnen bevredigen.

zuiver

Dat zijn goederen waarvoor je niet betaalt

collectieve

bij gebruik en waarvan je niet kunt

goederen

uitgesloten worden. De overheid biedt ze

aan.

THEMA 1

BEGRIPPENLIJST

1

overvloedig voor in de natuur. Er zijn geen

1

beschikbaar.

goederen

1

el dh

1

quasi-

overheid aangeboden.

1

oo f

1

ds

1

tu k

LEVEL

100

Lift3DNA_T1 lwb.indb 100

14/06/2021 12:44

2

VERKLARING

IN JE EIGEN WOORDEN

zuiver

Dat zijn goederen die bedrijven produceren

individuele

en waarvoor je betaalt. Je kunt van gebruik

goederen

ervan uitgesloten worden als je niet betaalt.

De rivaliteit speelt eveneens een rol.

Afschrijvingen zijn enerzijds een

afschrijvingen

boekhoudkundige manier om de kosten van investeringen te spreiden over meerdere

jaren en anderzijds een manier om de

waardevermindering van goederen (activa)

bedrijfskolom

Een overzicht van alle ondernemingen die meewerken aan de vervaardiging van het product.

2

Dat is de som van de toegevoegde waarde

binnenlands

van alle geproduceerde goederen en

product (bbp)

diensten in een land gedurende een jaar.

bruto

Dat is het verschil tussen de omzet en de

toegevoegde

kosten voor de aankoop van goederen

waarde

(inclusief diensten).

In een circulaire economie probeert men

circulaire economie

alles wat van waarde is, waardevol te

Materialen en producten worden zoveel

producten.

In een deeleconomie delen gebruikers

be

deeleconomie

producten met elkaar. Consumenten

donuteconomie

vo or

2

2

loon

laten elkaar hun onderbenutte

consumptiegoederen gebruiken.

In die economie is de natuur het

uitgangspunt voor de economie. Er moet een wereldeconomie komen zonder

oneindige groei zoals dat nu het geval is. De

economie wordt bekeken als een donut.

Dat is de vergoeding die iemand ontvangt bij de verhuur van een gebouw.

Dat is de vergoeding voor geleverde arbeid.

THEMA 1

2

huur

houden. Er mag (bijna) niets verloren gaan. mogelijk hersteld of gebruikt voor andere

2

oo f

2

bruto

el dh

2

ds

over een bepaalde periode weer te geven.

2

BEGRIPPENLIJST

1

BEGRIP

tu k

LEVEL

101

Lift3DNA_T1 lwb.indb 101

14/06/2021 12:44

2

BEGRIP

VERKLARING

IN JE EIGEN WOORDEN

netto

Dat is de bruto toegevoegde waarde min de

toegevoegde

afschrijvingen.

waarde 2

omzet

Dat zijn de totale verkopen van een

onderneming. Het aantal producten

2

pacht

vermenigvuldigd met de prijs.

Dat is de vergoeding die je krijgt, wanneer je

grond ter beschikking stelt. rente

Dat is de vergoeding die je ontvangt, wanneer je geld uitleent.

2

winst

Dat is het geld dat overblijft, nadat je de

aanbieder

De aanbieder is de producent die de producten op de markt aanbiedt.

3

aanbod

Dat is wat de producent aanbiedt op een

bepaalde markt van producten of diensten. aanbodcurve

Dat is de curve die het aanbod van een

el dh

3

product weergeeft.

3

3

aangeboden

Dat is de hoeveelheid die een producent bij

hoeveelheid

een bepaalde prijs wil aanbieden.

consument

Dat is de persoon die in de economie koopt

evenwichts-

Dat is de hoeveelheid die verhandeld wordt

hoeveelheid

bij de evenwichtsprijs.

evenwichts­

Dat is de prijs waarbij vragers en aanbieders

prijs

op de markt overeenkomen een bepaald

3

3

gevraagde

Dat is de hoeveelheid die een consument

hoeveelheid

wil vragen bij een bepaalde prijs.

markt

Dat is de plaats waar vragers en aanbieders samenkomen en onderhandelen over de

prijs voor een welbepaalde hoeveelheid.

markt­

Dat is de prijs die vragers en aanbieders op

evenwicht

de markt overeenkomen om een bepaald

product te verhandelen.

THEMA 1

BEGRIPPENLIJST

3

product te verhandelen.

vo or

3

be

of consumeert.

3

oo f

kosten van de inkomsten afgetrokken hebt.

3

ds

2

tu k

LEVEL

102

Lift3DNA_T1 lwb.indb 102

14/06/2021 12:44

3

BEGRIP

VERKLARING

IN JE EIGEN WOORDEN

perfecte

Dat is een marktvorm met veel vragers

competitie

en aanbieders. De markt is transparant

of volkomen

wat betekent dat de consument makkelijk

mededinging

toegang heeft tot informatie over prijs en

kwaliteit. De producten zijn homogeen en het is voor aanbieders makkelijk die markt

te betreden of te verlaten.

3

producent

Producenten zijn de bedrijven.

3

substitutiegoed

Dat is een goed dat een ander goed kan

3

vraag

Dat is wat de consument vraagt op een

ds

vervangen omdat het hetzelfde nut heeft.

bepaalde markt van producten of diensten. vraagcurve

Dat is de curve die de vraag naar een product weergeeft.

3

vrager

oo f

3

tu k

LEVEL

Vragers zijn de consumenten die producten

BEGRIPPENLIJST THEMA 1

vo or

be

el dh

vragen op de markt.

103

Lift3DNA_T1 lwb.indb 103

14/06/2021 12:44

NOTITIES

tu k

ds

oo f

vo or

be

el dh

LIFT-Thema 1.indb 115

16/03/2020 15:28