Tijd voor Taal - Taal 6: taalsystematiek - correctiesleutel

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 405

CORRECTIESLEUTEL TA A L S Y S T E M AT I E K

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K

405

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:21

Pagina 406

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:22

Pagina 407

Naam:

Woordsoorten Werkwoord De meeste werkwoorden geven aan wat een mens, dier of ding doet: rijden, fietsen, zwemmen, wandelen, ...

Sommige werkwoorden zeggen helemaal niet dat je iets doet: zijn, worden, mogen, kunnen, willen, lijken, blijken, schijnen, ...

Zelfstandig naamwoord Zelfstandige naamwoorden zijn namen van mensen, dieren, planten en dingen.

Ze kunnen in het enkelvoud en het meervoud voorkomen, bv. waspoeder - waspoeders.

Ze kunnen in een verkleinvorm voorkomen, bv. pot - potje.

Ze hebben ook een genus of geslacht.

Lidwoord Een zelfstandig naamwoord heeft vaak een passend lidwoord: de of het.

Bv. de chocoladepudding, het boek Een kan bij bijna alle zelfstandige naamwoorden staan.

Bv. een chocoladepudding, een boek

Bijvoeglijk naamwoord Een bijvoeglijk naamwoord zegt meestal iets over een zelfstandig naamwoord. Het staat meestal voor het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort, bv. een geel eendje.

De meeste bijvoeglijke naamwoorden kunnen van vorm veranderen en passen zich aan het zelfstandig naamwoord aan waar ze bij staan, bv. de lekkere chocoladepudding, een lekker stukje.

Verwijswoorden - Verwijswoorden zorgen ervoor dat een tekst niet saai en langdradig wordt. We herhalen niet altijd dezelfde woorden, maar vervangen ze door woorden die ernaar verwijzen.

Verwijswoorden verwijzen naar iets of iemand.

Woordjes als ze, hun, daar, hier, dat zijn verwijswoorden.

Bv. Mama en papa zijn triestig. Ze zwijgen en mijn tranen beginnen spontaan te vloeien.

- Er zijn verwijswoorden die verwijzen naar een woord in de zin, naar een andere zin, naar een ander tekstdeel, naar een heel verhaal of naar iets of iemand buiten het verhaal.

Bv. De jongen die naast me zit, heet Bart. (Die verwijst naar jongen en naar Bart.)

- Om te weten waarnaar een verwijswoord verwijst, moet je dus de context kennen.

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 7

407

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 408

Naam:

Onderstreep de bijvoeglijke naamwoorden in de volgende zinnen. Teken daarna een pijltje naar het bijbehorende zelfstandig naamwoord.

De zinnen houden verband met les 1.

1 De verhalen had ik vaak van m'n verre oom.

2 Hij was mijn grote voorbeeld.

3 Mijn geheim voor een goed boek is allerminst geheim.

4 Verder moet je uitkijken dat je je lezers geen blauwe bloempjes wijsmaakt.

5 Een verzonnen verhaal gebaseerd op wetenschappelijke feiten.

Wat kun je zeggen over Patrick Lagrou en zijn boeken? Vul de woordspinnen aan met passende bijvoeglijke naamwoorden.

De woorden houden verband met les 1 en les 2.

Eigen invulling spannend goed

avontuurlijk

volwassen

mysterieus Patrick Lagrou

grappig 408

humoristisch

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 7

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 409

Naam:

akelig

kleurrijk

griezelig

interessant spannend

fantasierijk verzonnen

Vul de woordgroepen in de tabel aan. Doe zoals in het voorbeeld.

De woorden houden verband met les 2.

Eigen invulling

Bepaald lidwoord (de of het)

Bijvoeglijk naamwoord

Bijvoeglijk naamwoord

Zelfstandig naamwoord

de

oude

grijze

papegaai

het de de de de de het de de de

verduisterd mooie grote gele pratende eindeloze grijze wrede lange enige

klein

kamertje

oranje

sweater

vuilgroene

graswoestijn

pratende

neushoorn

vreemde

dieren

voortdruppelende processie trouwe ezeltje kinderkruistocht gruwelijke verre tocht beslissing juiste

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 7

409

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 410

Naam:

a Markeer of onderstreep alle werkwoorden in het gedicht 'Bang en boos'.

Het gedicht houdt verband met les 4.

Zo bang en boos naar mijn bed gegaan.

De hele wereld wilde mij slaan.

De hele wereld lachte mij uit.

Wie kan er tegen dat geluid?

Zo bang en boos naar mijn bed gegaan.

Mijn wimpers gesloten, vergeten mijn naam.

De hele wereld zo groot en slecht.

En niemand die iets aardigs zegt.

Uit: Wie weet nog waar we zijn, Johanna Kruit, Leopold, 1999

b Wat kun je zeggen over de werkwoordsvormen in het gedicht? Kruis aan. gegaan persoonsvorm in het enkelvoud

X

persoonsvorm in het enkelvoud persoonsvorm in het meervoud

bevel

bevel

infinitief

infinitief

voltooid deelwoord

voltooid deelwoord

wilde persoonsvorm in het enkelvoud

410

X

persoonsvorm in het meervoud

slaan

X

lachte uit

X

persoonsvorm in het enkelvoud

persoonsvorm in het meervoud

persoonsvorm in het meervoud

bevel

bevel

infinitief

infinitief

voltooid deelwoord

voltooid deelwoord

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 7

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 411

Naam:

Schrijf de onderstreepte woorden op de juiste plaats in de tabel.

De woorden houden verband met les 5.

Van maart 1984 tot maart 1985 was er in Groot-Brittannië een grote mijnwerkersstaking. De mijnwerkers protesteerden tegen de geplande mijnsluitingen.

De vader en de oudere broer van Billy horen tot de harde kern van stakers. Maar een jaar zonder loon brengt het gezin op de rand van de armoede. Billy's moeder is enkele jaren voordien gestorven en zijn demente oma woont bij hen in. Billy moet van zijn vader op boksles. werkwoorden

zelfstandige naamwoorden

was protesteerden horen gestorven

mijnwerkersstaking mijnsluitingen Billy armoede

bijvoeglijke lidverwijsnaamwoorden woorden woorden

geplande oudere demente

een het

hen zijn

De verwijswoorden staan vetjes gedrukt. Noteer telkens waarnaar ze verwijzen.

Neem er de tekst in je taalboek op blz. 14-16 bij.

De woorden houden verband met les 5.

1 Nou, dat was ik wel. (r. 8) k

concentreren

2 Ik concentreerde mij om zo hoog mogelijk te springen. (r. 8-9) k

Billy 3 Ik keek naar haar. (r. 118) k

oma

4 “Het is heel normaal”, zei ik, terwijl ik hem weer aankeek. (r. 125-126) k

Billy's vader 5 “Welke jongens doen aan worstelen?”, vroeg ik hem en daar had ik hem mee. (r. 137-138) k

Welke jongens doen aan worstelen?

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 7

411

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 412

Naam:

Schrijf de zinnen opnieuw. Vervang de vetgedrukte woorden door een verwijswoord.

De zinnen houden verband met les 5.

1 De meisjes klagen er altijd over.

Ze klagen er altijd over.

2 Debbie had gelijk over dat uithoudingsvermogen.

Ze had gelijk over dat uithoudingsvermogen.

3 Bovendien kwam mijn vader nooit meer kijken bij George.

Bovendien kwam hij daar nooit meer kijken.

4 Het gezicht van mijn vader was zo rood als een boei.

Het was zo rood als een boei.

5 Ik kon juf vanuit mijn ooghoeken naar mijn vader zien kijken.

Ik kon haar vanuit mijn ooghoeken naar hem zien kijken.

Maak een woordposter over het woord 'ballet'. Gebruik een woordenboek.

Afhankelijk van het gebruikte woordenboek Woordsoort:

Meervoud:

zelfstandig naamwoord

balletten

Betekenis:

Samenstellingen:

1. danskunst 2. dans die op het toneel wordt uitgevoerd

balletvoorstelling balletles balletschoentjes balletmuziek balletdanser balletdanseres ...

Andere talen:

ballet (Frans) Ballett (Duits) ballet (Engels)

412

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 7

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 413

Naam:

Over zinnen en zinsdelen Een zin bestaat uit één of meer woorden die één geheel vormen.

Bv. Kom! Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Ze komen morgen.

Zinsdelen geven een antwoord op vragen als: - Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

- Wat doet het onderwerp of wat gebeurt ermee?

- Wat of hoe is of wordt het onderwerp?

- Aan wie …?

- Wanneer?

- Waar …?

- ...

Een zinsdeel kan uit één woord bestaan: Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Of uit een woordgroep: Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Op welke vraag geeft het onderstreepte zinsdeel een antwoord?

Kruis het juiste vraagwoord aan.

De zinnen houden verband met les 3.

1 Omar en Dolon zullen binnenkort bij de echte steenhouwers horen.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

X

□ Wie?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ X Wie?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

X

□ Wie?

2 Het Vrouwenpad kruiste de Handelarenweg.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat? X

□ Waar?

3 Dan hoorde je paardenhoeven op de weg.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat? X

4 Dan zag je een wachter op zijn paard.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

5 Hij naderde het kruispunt stapvoets.

□ Aan wie?

□ X Hoe?

□ Wat?

6 Hij zat roerloos op zijn paard.

□ Aan wie?

□ X Hoe?

7 Toen volgde het meisje.

□ Aan wie?

□ Hoe?

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 8

413

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 414

Naam: 8 Dolon verborg de armband onder zijn hemd.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ X Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

9 Dolon verborg de armband onder zijn hemd.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

X

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

10 Dolon knikte verstrooid.

□ Aan wie?

X □ Hoe?

Vul de zinnen aan met een zinsdeel indien nodig. Gebruik het colofon van 'De Zwarte Stenen' in je werkschrift op blz. 25.

De zinnen houden verband met les 3.

‘De Zwarte Stenen’ 2 In 1985 kreeg hij de Vlag en Wimpel van de Griffeljury (Van wie?).

3 The Tjong Khing tekende de illustraties 1 Guus Kuijer schreef

.

(Wat?)

.

Sommige delen van een zin kunnen we niet zomaar weglaten of het is geen volwaardige zin meer. Andere zinsdelen kunnen we wel weglaten zonder dat de zin betekenis verliest. Toch kunnen ook die zinsdelen belangrijk zijn, want ze vertellen ons vaak waar, wanneer, hoe enz. iets gebeurt.

Vul de zinnen aan met een zinsdeel dat de lezer meer informatie geeft.

Gebruik de advertenties op blz. 24 in je taalboek.

De zinnen houden verband met les 6.

Eigen invulling

a Je kunt b

op donderdag of vrijdag (Wanneer?) als poetsvrouw werken.

In Tielt (Waar?) zoekt men een magazijnier en een

chauffeur. c Een magazijnier bij Dematra werkt eventueel

halftime

(Hoe?).

in de hotelschool (Waar?) studeren.

Na 20 uur (Wanneer?) kan een gemotiveerde poetsvrouw

d Toerisme kun je e

bellen naar 09 227 61 02.

414

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 8

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 415

Naam:

Onderzoek de zinnen.

De zinnen houden verband met les 3 en les 7.

Dolon is een echte actieveling.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat of hoe het onderwerp is of wordt?

Dolon Rest van de zin: is een echte actieveling Onderwerp:

is een echte actieveling

Dan kunnen ze de toren gaan bouwen.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

Onderwerp:

ze

Rest van de zin:

kunnen dan de toren gaan

bouwen kunnen gaan bouwen

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAT?

de toren

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WANNEER?

dan

Geven honderden mensen hem een applaus?

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

honderden mensen Rest van de zin: geven hem een applaus Onderwerp:

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

geven

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAT?

een applaus

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: AAN WIE?

hem

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 8

415

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 416

Naam:

Bouw de zin op door telkens een zinsdeel toe te voegen! Schrijf de zin telkens opnieuw.

Eigen invulling

a onderwerp: de winkelbediende

werkwoord: geven (t.t. enk.)

+ zinsdeel: wat?

+ zinsdeel: aan wie?

b onderwerp: drie psychologen

werkwoord: onderzoeken (v.t. meerv.)

+ zinsdeel: wie?

+ zinsdeel: waar?

+ zinsdeel: wanneer?

c onderwerp: de leerkracht van onze klas

werkwoord: lachen (t.t. enk.)

+ zinsdeel: hoe?

416

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 8

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 417

Naam:

Over betekenissen In het woordenboek staan de woorden in alfabetische volgorde.

Het eerste en laatste woord van elke bladzijde staan bovenaan op die bladzijde. Dat zijn de trefwoorden.

Als ik een werkwoord in een woordenboek opzoek, zoek ik altijd naar het hele werkwoord (de infinitief). Bij een zelfstandig naamwoord zoek ik altijd het enkelvoud op.

Ik zoek eerst het sleutelwoord van een uitdrukking.

Dan volg ik dezelfde stappen als bij het opzoeken van een woord.

Wat betekenen de volgende woorden? Je mag een woordenboek gebruiken.

Afhankelijk van het gebruikte woordenboek grote spot die bij het toneel, in studio's enz. gebruikt wordt kick: prettig opwindend gevoel, oppepper spotlight:

muziekstijl van het platteland in het zuiden van de Verenigde Staten vastgoedverkoper: verkoper van bezittingen die je niet kunt verplaatsen, zoals huizen en land country:

Verbind de uitdrukking met de juiste betekenis. Je mag een woordenboek of de website www.spreekwoord.nl raadplegen.

Bakkerskinderen brood geven

●

●

Goed kunnen praten

Eens burgemeester, altijd burgemeester

●

●

Iemand iets geven waar hij toch al genoeg van heeft

Laat de boeren dorsen

●

●

Zich nergens iets van aantrekken

Spreken als een advocaat

●

●

Zijn waardigheid behouden

Beschrijf een gebeurtenis waarbij de uitdrukking 'als de herder dwaalt, dolen de schapen' gebruikt kan worden.

Eigen invulling

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 8

417

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 418

Naam:

Nonsenstaal en woordsoorten

Jubbegaaster Courant Misschien wel de slechtste krant van Nederland

199

nieuws uit alle regio's en omstreken

Dierenmanieren 1 Ik wil het dit keer hebben over de porgel. Het woord porgel komt u vast wel enigszins bekend voor, want de porgel is namelijk de vader van de blauwbilgorgel, waar ik het de vorige keer over had. Ik ben nu bezig met een onderzoek over de herkomst van deze porgel. Ik probeer erachter te komen wie de ouders van de porgel zijn. Ik vermoed dat dat ook gewoon porgels zijn, maar dat juist de blauwbilgorgel, net zoals het muildier en de muilezel, een kruising is die zich niet verder kan voortplanten. Of juist wel, maar daar ga ik later nog onderzoek naar verrichten. Ik ga ook nog een onderzoek doen naar de porulan, de moeder van de blauwbilgorgel.

Onlangs zag ik nog een porgel. Ik aarzelde geen moment en nam er een foto van.

Helaas was deze mislukt, want ik was vergeten de lensdop van de camera te verwijderen. Vandaar dat ik ook nog een onderzoek doe om uit te vinden hoe ik tracht te onthouden om die lensdop van de camera af te halen. U ziet, ik onderzoek wat af.

Oh ja, ik ga ook nog onderzoek doen naar de blauwbilgorgel wiens vader een porulan en wiens moeder een porgel was. Want als er muilezels en muildieren bestaan, dan moeten er immers ook twee soorten blauwbilgorgels bestaan.

Professor Ferdinand Fleutelreut, beestenkenner

Dierenmanieren 2 Ik wil het in dit artikel hebben over de knezidon. Het woord knezidon kent u wellicht, want de blauwbilgorgel, waar ik het de vorige keer over had, knoestert er vaak mee. Toen ik enkele dagen geleden een wandelingetje maakte, zag ik een knezidon. Ik wilde hem (ik ga er vanuit dat het een mannetje was) vangen, maar hij ging er vliegensvlug vandoor. Vanachter de bosjes had ik hem weer in het vizier.

Hij liet zich knoesteren door een blauwbilgorgel die daar in het wild leeft. Ik wilde er een foto van maken, maar helaas ‌ ik was vergeten de lensdop van mijn cameratoestel te verwijderen.

Professor Ferdinand Fleutelreut, beestenkenner Naar: De Jubbegaaster Courant, http://members.lycos.nl/jubbegaastercourant/

418

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 9

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 419

Naam:

Orden de onbestaande woorden in twee kolommen. onbestaande zelfstandige naamwoorden

porgel blauwbilgorgel porulan knezidon

onbestaande werkwoorden

knoesteren

Noteer telkens de meervoudsvorm en het verkleinwoord van de zelfstandige naamwoorden. zelfstandig naamwoord porgel blauwbilgorgel porulan knezidon

verkleinwoord

porgeltje blauwbilgorgeltje porulannetje knezidonnetje

meervoud

porgels blauwbilgorgels porulans knezidons

Bekijk aandachtig de verkleinwoorden die je hebt gemaakt. Zonder dat je het weet, heb je de 'net als'-regel gebruikt om die woorden correct te schrijven. Je kunt de woorden immers niet opzoeken in het woordenboek. Schrijf naast elk verzonnen verkleinwoord een bestaand verkleinwoord dat op dezelfde manier gevormd wordt.

Eigen invulling

net als net als net als net als

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 9

419

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 420

Naam:

Voeg nu bijvoeglijke naamwoorden toe en maak zo originele woordgroepen.

Eigen invulling

Oh ja, ik ga ook nog onderzoek doen naar de blauwbilgorgel wiens vader een moeder een

porulan en wiens porgel was.

Schrijf zelf een gedichtje met onbestaande woorden. Cees Buddingh zet je alvast op weg …

Ken je de krillemonus niet?

O, je kent hem vast als je hem ziet.

Hij heeft

420

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 9

Eigen invulling

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 421

Naam: Smurfentaal is de fictieve (verzonnen) taal van de smurfen, een kaboutervolk van striptekenaar Peyo. De smurfentaal kenmerkt zich door het gebruik van het werkwoord 'smurfen' in allerlei betekenissen en het vervangen van onbelangrijke woorden en woorddelen door 'smurf'. Door je goed in het stripverhaal in te leven, kun je de betekenis van de woorden in smurfentaal afleiden uit de context.

2 1

A

B

3

4 C

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 9

421

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 422

Naam:

a Duid met een cijfer in de strip aan waar 'smurfen' als werkwoord wordt gebruikt en schrijf de betekenis op.

1 2 3 4

kruipen doe halen haast

b Er worden ook enkele zelfstandige naamwoorden in smurfentaal gebruikt. Duid ze aan met een letter en schrijf de betekenis op.

A B C

dutje slag luiwammes

Vervoeg het werkwoord 'smurfen'.

meervoud

enkelvoud

tegenwoordige tijd

422

1e persoon 2e persoon 3e persoon 1e persoon 2e persoon 3e persoon

smurf smurft jij hij / zij smurft wij smurfen jullie smurfen zij smurfen ik

verleden tijd

smurfte jij smurfte hij / zij smurfte wij smurften jullie smurften zij smurften ik

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 9

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 423

Naam:

Smurfenregel Je weet vast al dat je de schrijfwijze van werkwoorden waarvan de stam eindigt op een t-klank kunt controleren door het werkwoord te vervangen door een vorm van 'werken'. Maar weet je dat je daarvoor ook het werkwoord 'smurfen' kunt gebruiken? Je hoort dan heel goed welke letter(s) bij de stam gevoegd worden. Uiteraard kan ieder werkwoord waarvan de stam niet op een t-klank eindigt (lopen, enz.) gebruikt worden.

Bv.: Word(t) eens volwassen! wordt Smurf eens volwassen! Je hoort geen -t, je schrijft dus geen -t. De juiste schrijfwijze is dus Word eens volwassen!

Bv.: Brand(t) het huis af? wordt Smurft het huis af? Hier hoor je de t-klank, er moet dus een -t toegevoegd worden. De juiste spelling is dus Brandt het huis af?

Opgelet! Vervoegingen in de verleden tijd en voltooide deelwoorden worden NOOIT met -dt geschreven!

'Smurfentaal' of 'straattaal' wordt ook gebruikt om de mengtaal die jongeren van verschillende nationaliteiten op straat of op de speelplaats onder elkaar spreken aan te duiden. Voorbeelden van straattaal zijn djaffen (stelen), vet (cool, mooi), wanabe (na-aper), saffie (sigaret), ... Ken jij ook nog 'straattaalwoorden'? Schrijf ze hieronder en schrijf de betekenis tussen haakjes.

Eigen invulling

Wist je dat er zelfs een woordenboek bestaat om woorden uit de 'straattaal' te vertalen in standaardtaal? Kijk maar eens op www.straatwoordenboek.nl.

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 9

423

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:11

Pagina 424

Naam:

Boven- en onderliggende begrippen Trefwoorden die andere woorden verzamelen, noemt men 'bovenliggende begrippen'.

Woorden die binnen een trefwoord vallen, noemt men 'onderliggende begrippen'.

Omdat woorden soms met elkaar in verband staan, of omdat ze tot eenzelfde groep behoren, kunnen we ze gemakkelijk in een schema plaatsen. Schema's helpen ons om langere teksten op een overzichtelijke manier voor te stellen.

In onderstaand fragment zijn heel wat bovenliggende begrippen gebruikt, waardoor het sprookje te vaag overkomt bij de lezer. Onderstreep de bovenliggende begrippen, herschrijf het tekstje en vervang de bovenliggende begrippen door passende onderliggende begrippen. Werk per twee.

Het beest at het oude mens op. Ze deed toen haar nachtkleding aan en kroop in het slaapmeubel. Er werd op het toegangsvoorwerp een kloppend geluid gemaakt, veroorzaakt door een menselijk lichaamsuiteinde. Het was Roodkapje. Ze ging aan het slaapmeubel staan en zei: “Oud mens, wat zijn uw gehoorzintuigen groot!”

Naar: Taalbeschouwing op de basisschool - reisgids, Ides Callebaut en Marc Stevens, Garant, 2000

Bv. De wolf at het oude vrouwtje op. Ze deed toen haar slaapkleed aan en kroop in het bed. Er werd op de deur een kloppend geluid gemaakt, veroorzaakt door een hand. Het was Roodkapje. Ze ging aan het bed staan en zei: “Oma, wat zijn uw oren groot!”

424

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 0

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 425

Naam:

Vul telkens de bovenliggende begrippen in.

Eigen invulling

meubel ROOS is een onderliggend begrip van bloem BIER is een onderliggend begrip van drank WOENSDAG is een onderliggend begrip van dag HAMER is een onderliggend begrip van gereedschap FIETS is een onderliggend begrip van vervoermiddel MEREL is een onderliggend begrip van vogel BOTERHAM is een onderliggend begrip van voedsel BROEK is een onderliggend begrip van kledingstuk VULPEN is een onderliggend begrip van schrijfgerei

a KAST is een onderliggend begrip van

.

b

.

c d e f g h i j

. . . . . . . .

Uit: Taalbeschouwing op de basisschool - reisgids, Ides Callebaut en Marc Stevens, Garant, 2000

Eigen invulling MEUBEL is een bovenliggend begrip van tafel BEROEP is een bovenliggend begrip van leerkracht JUWEEL is een bovenliggend begrip van armband WATERSPORT is een bovenliggend begrip van zwemmen GEBOUW is een bovenliggend begrip van rijhuis ZOOGDIER is een bovenliggend begrip van konijn KEUKENGEREI is een bovenliggend begrip van pollepel STUDIEBOEK is een bovenliggend begrip van taalboek VERVOERMIDDEL is een bovenliggend begrip van vrachtwagen ZINTUIG is een bovenliggend begrip van gehoor

Vul telkens de onderliggende begrippen in. a b c d e f g h j k

. . . . . . . . . .

Uit: Taalbeschouwing op de basisschool - reisgids, Ides Callebaut en Marc Stevens, Garant, 2000

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 0

425

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 426

Naam:

Ook in de meetkunde moeten heel wat begrippen geordend worden. Schrijf telkens links een bovenliggend begrip, rechts een onderliggend begrip.

Eigen invulling

bovenliggend begrip

veelhoek veelhoek ruimtefiguur ruimtefiguur

onderliggend begrip driehoek vierhoek

rechthoekige driehoek parallellogram

kubus cilinder

Vul nu de tabel aan voor de dierenwereld. bovenliggend begrip zoogdier

vogel insect

onderliggend begrip

onderliggend begrip

hond

labrador arend

roofvogel

vlieg

bromvlieg

In een containerpark wordt heel wat afval verzameld en gesorteerd. a Maak een kort boomschema i.v.m. de soorten glas. Gebruik de tekst hieronder.

Glas is het ruime begrip voor allerlei voorwerpen die uit glas gemaakt zijn.

Daarbij denken we aan flessen, bokalen, vensterglas, e.d. Om een optimale recyclage te bekomen, is het noodzakelijk om bepaalde zaken apart in te zamelen.

glas

flessen

426

bokalen

vensterglas

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 0

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 427

Naam:

b Het volstaat niet om het glas te verzamelen. Het moet ook gesorteerd worden.

Maak een uitgebreider boomschema om duidelijk te maken hoe je glas dient te sorteren. Ga telkens op zoek naar de bovenliggende en onderliggende begrippen.

Wat doe je met het afval?

Glas dien je als volgt uit te sorteren: • Doorschijnende flessen, bokalen en drinkglazen horen thuis in de glasbol voor 'wit' glas.

• Groene, blauwe en bruine flessen, bokalen en drinkglazen horen thuis in de glasbol voor 'gekleurd' glas.

• Vensterglas, spiegels en gewapend glas horen thuis in het containerpark in de container voor 'vlak' glas.

• Ander glasafval zoals een pyrexschotel, vitrokeramische platen, loodglas, e.d. horen thuis in het containerpark in de container 'niet recycleerbaar'.

wit glas

doorschijnende flessen doorschijnende bokalen doorschijnende drinkglazen groene, blauwe en bruine flessen groene, blauwe en bruine bokalen groene, blauwe en bruine drinkglazen

gekleurd glas glas sorteren vlak glas

vensterglas spiegels gewapend glas

niet recycleerbaar

pyrexschotel vitrokeramische platen loodglas

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 0

427

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 428

Naam:

Bestudeer de structuur van een stukje van een webpagina.

Vul telkens een bovenliggend begrip in:

Zitbank en fauteuil met stoffen bekleding

Chaise longue

Chaise longue links

Ektorp

428

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 0

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 429

Naam:

Herhaling: Woordsoorten Werkwoord De meeste werkwoorden geven aan wat een mens, dier of ding doet: rijden, fietsen, zwemmen, wandelen, ...

Sommige werkwoorden zeggen helemaal niet dat je iets doet: zijn, worden, mogen, kunnen, willen, lijken, blijken, schijnen, ...

Zelfstandig naamwoord Zelfstandige naamwoorden zijn namen van mensen, dieren, planten en dingen.

Ze kunnen in het enkelvoud en het meervoud voorkomen, bv. waspoeder - waspoeders.

Ze kunnen in een verkleinvorm voorkomen, bv. pot - potje.

Ze hebben ook een genus of geslacht.

Lidwoord Een zelfstandig naamwoord heeft vaak een passend lidwoord: de of het.

Bv. de chocoladepudding, het boek Een kan bij bijna alle zelfstandige naamwoorden staan.

Bv. een chocoladepudding, een boek

Bijvoeglijk naamwoord Een bijvoeglijk naamwoord zegt meestal iets over een zelfstandig naamwoord. Het staat meestal voor het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort, bv. een geel eendje.

De meeste bijvoeglijke naamwoorden kunnen van vorm veranderen en passen zich aan het zelfstandig naamwoord aan waar ze bij staan, bv. de lekkere chocoladepudding, een lekker stukje.

Verwijswoorden - Verwijswoorden zorgen ervoor dat een tekst niet saai en langdradig wordt. We herhalen niet altijd dezelfde woorden, maar vervangen ze door woorden die ernaar verwijzen.

Verwijswoorden verwijzen naar iets of iemand.

Woordjes als ze, hun, daar, hier, dat zijn verwijswoorden.

Bv. Mama en papa zijn triestig. Ze zwijgen en mijn tranen beginnen spontaan te vloeien.

- Er zijn verwijswoorden die verwijzen naar een woord in de zin, naar een andere zin, naar een ander tekstdeel, naar een heel verhaal of naar iets of iemand buiten het verhaal.

Bv. De jongen die naast me zit, heet Bart. (Die verwijst naar jongen en naar Bart.)

- Om te weten waarnaar een verwijswoord verwijst, moet je dus de context kennen.

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

429

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 430

Naam:

Onderstreep de bijvoeglijke naamwoorden in de volgende zinnen. Teken daarna een pijltje naar het bijbehorende zelfstandig naamwoord.

De zinnen houden verband met les 2.

1 Denkt u dat u tot de buitengewone mensen met buitengewone prestaties behoort?

2 Niet iedereen kan de 100 meter in een recordtijd lopen of 's werelds jongste supermodel worden.

3 U kunt een grote, ongewone verzameling beginnen.

4 U kunt ook een nieuw record bedenken.

5 We proberen zoveel mogelijk nieuwe, interessante records te accepteren.

Wat kun je zeggen over de LEGO-toren in Oostende? Vul de woordspin aan met passende bijvoeglijke naamwoorden. De kleurenfoto in je taalboek op blz. 57 kan je verder op weg helpen.

De woorden houden verband met les 4.

Eigen invulling

kleurrijk mooi

stevig LEGO-toren

reusachtig

hoog

recht 430

indrukwekkend

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 431

Naam:

Zoek woordgroepen zoals het voorbeeld in de tabel. Gebruik teksten van het thema 'Records'.

De woorden houden verband met thema 11.

Eigen invulling

bepaald lidwoord (de of het)

bijvoeglijk naamwoord

bijvoeglijk naamwoord

zelfstandig naamwoord

de

nieuwe

interessante

records

a Onderstreep alle werkwoorden in enkele lesdoelen van thema 11. Bedenk dat sommige werkwoorden scheidbaar zijn en dat je soms meer dan 1 deel moet aanduiden.

De zinnen houden verband met thema 11.

1 Je maakt kennis met een aantal personages die een wereldrecordpoging ondernemen.

2 Je leert snel informatie terugvinden.

3 Bovendien leer je een tekst in een boomschema weergeven.

4 Je schrijft over het verleggen van je eigen grenzen.

5 Lees een tekst aandachtig om zoveel mogelijk over het onderwerp te weten te komen.

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

431

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 432

Naam:

b Wat kun je zeggen over de werkwoordsvormen uit de zinnen? Kruis aan. terugvinden persoonsvorm in het enkelvoud persoonsvorm in het meervoud bevel

X

infinitief voltooid deelwoord

schrijft

X

persoonsvorm in het enkelvoud persoonsvorm in het meervoud bevel infinitief voltooid deelwoord

lees persoonsvorm in het enkelvoud persoonsvorm in het meervoud

X

bevel infinitief voltooid deelwoord

maakt kennis

X

persoonsvorm in het enkelvoud persoonsvorm in het meervoud bevel infinitief voltooid deelwoord

432

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 433

Naam:

Noteer de onderstreepte woorden op de juiste plaats in de tabel.

De woorden houden verband met les 4.

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

433

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 434

Naam: werkwoorden

bouwen

zelfstandige naamwoorden

bijvoeglijke naamwoorden

kindermolen gratis wedstrijd bekende reisparcours Bob

lidwoorden

de

andere woorden

met

Enkele verwijswoorden staan vetjes gedrukt. Noteer telkens waar ze naar verwijzen.

Neem er de tekst in je taalboek op blz. 52 bij.

De woorden houden verband met les 2.

1 U kunt een grote, ongewone verzameling beginnen, dat hoeft niet zo duur te zijn. k

een grote, ongewone verzameling

2 We proberen zoveel mogelijk nieuwe, interessante records te accepteren. k

het Guinness Record Boek

3 Zij mogen niet bij de recordpoging zelf betrokken zijn. k

de getuigen

4 Dit is een schriftelijke verklaring van een autoriteit. k

een proces-verbaal

5 Alle in het logboek genoemde personen moeten hun handtekening plaatsen en daarmee verklaren dat alles correct en volgens de gestelde regels is verlopen. k

434

de in het logboek genoemde personen

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 435

Naam:

Schrijf de zinnen opnieuw. Vervang de vetgedrukte woorden door een verwijswoord.

De zinnen houden verband met les 6.

1 Plotseling stond voor onze deur een witte Rolls Royce.

Plotseling stond daar een witte Rolls Royce.

2 Mijn ouders en ik mochten instappen.

We mochten instappen.

3 De butler begeleidde ons naar de tafel.

Hij begeleidde ons naar de tafel.

4 De aanwezigheid van Frederik Deburghgraeve en zijn vrouw Veerle vond ik heel tof.

Dat vond ik heel tof.

5 Na de training werden er nog enkele foto's genomen.

Toen werden er nog enkele foto's genomen.

Maak een woordposter over het woord 'record'. Gebruik een woordenboek.

Afhankelijk van het gebruikte woordenboek Woordsoort:

Meervoud:

zelfstandig naamwoord

records

Betekenis:

Samenstellingen:

de beste prestatie die ooit is geleverd, het hoogste dat ooit is bereikt

recordtijd wereldrecord recordpoging recordboek duurrecord recordbreker ...

Andere talen:

record (Frans) Rekord (Duits) record (Engels)

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 1

435

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 436

Naam:

Herhaling: Zinnen onderzoeken Een zin bestaat uit één of meer woorden die één geheel vormen.

Bv. Kom! Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Ze komen morgen.

Zinsdelen geven een antwoord op vragen als: - Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

- Wat doet het onderwerp of wat gebeurt ermee?

- Wat of hoe is of wordt het onderwerp?

- Aan wie …?

- Wanneer?

- Waar …?

- ...

Een zinsdeel kan uit één woord bestaan: Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Of uit een woordgroep: Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Rangschik de zinnen.

Schrijf in de linkerkolom de nummers van de zinnen die zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt. In de rechterkolom schrijf je de nummers van de zinnen die zeggen wat of hoe het onderwerp is of wordt.

De zinnen houden verband met les 1.

1 René Magritte was een Belgische kunstenaar.

2 Hij heeft veel schilderijen gemaakt.

3 Het schilderij van de pijp is één van Magrittes meest bekende werken.

4 Nog later schilderde hij een stuk kaas.

5 Soms liet hij mannetjes met een bolhoed uit de lucht vallen.

6 Kijkers en luisteraars mochten de 'Grootste Belg' kiezen.

7 Er waren 111 kandidaten geselecteerd voor de nominatieronde.

8 Tijdens een slotshow werd de Grootste Belg bekendgemaakt.

9 De Vlamingen kozen uiteindelijk Pater Damiaan.

10 René Magritte is op de 18e plaats geëindigd. zinnen die zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt

2,4,5,6,7,8,9,10

436

zinnen die zeggen wat of hoe het onderwerp is of wordt

1,3

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 2

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 437

Naam:

Op welke vraag geeft het onderstreepte zinsdeel een antwoord?

Kruis het juiste vraagwoord aan.

De zinnen houden verband met les 3.

1 De volgende ochtend schrok Sofie wakker.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

X Wanneer? □

□ Wie?

2 Sofie deed haar joggingschoenen aan en liep naar buiten.

□ Aan wie?

□ Hoe?

X □ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

3 In het gras glinsterde de ochtenddauw als kleine druppeltjes kristal.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

X □ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

4 In het gras glinsterde de ochtenddauw als kleine druppeltjes kristal.

□ Aan wie?

X Hoe? □

□ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Wanneer?

□ Wie?

X Wanneer? □

□ Wie?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Waar?

□ Wanneer?

X □ Wie?

□ Waar?

□ Wanneer?

X □ Wie?

5 Een bakker bakt vijftig identieke koekjes.

□ Aan wie?

□ Hoe?

X □ Wat?

□ Waar?

6 Dan hoorde ze plotseling geritsel in de heg.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

7 Dan hoorde ze plotseling geritsel in de heg.

□ Aan wie?

□ Hoe?

X □ Wat?

□ Waar?

8 De hond liet de envelop in Sofies schoot vallen.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

X □ Waar?

9 Sofie volgde hem op een paar meter afstand.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

10 Nu zou ze de filosoof vinden.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 2

437

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 438

Naam:

Onderzoek de zinnen.

De zinnen houden verband met les 3.

Sofie kon geen nieuwe brief van de filosoof vinden.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAT?

Sofie Rest van de zin: kon geen nieuwe brief van de filosoof vinden kon vinden Onderwerp:

geen nieuwe brief van de filosoof

Ze was geen professionele bakker.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat of hoe het onderwerp is of wordt?

ze Rest van de zin: was geen professionele bakker Onderwerp:

was geen professionele bakker

Sofie had nog nooit een paard met zes of acht benen gezien.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAT? Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WANNEER?

438

Sofie Rest van de zin: had nog nooit een paard met zes of acht benen gezien had gezien Onderwerp:

een paard met zes of acht benen nog nooit

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 2

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 439

Naam:

Over betekenissen In het woordenboek staan de woorden in alfabetische volgorde.

Het eerste en laatste woord van elke bladzijde staan bovenaan op die bladzijde. Dat zijn de trefwoorden.

Als ik een werkwoord in een woordenboek opzoek, zoek ik altijd naar het hele werkwoord (de infinitief). Bij een zelfstandig naamwoord zoek ik altijd het enkelvoud op.

Ik zoek eerst het sleutelwoord van een uitdrukking.

Dan volg ik dezelfde stappen als bij het opzoeken van een woord.

Wat betekenen de volgende woorden? Je mag een woordenboek gebruiken.

Afhankelijk van het gebruikte woordenboek afzonderlijk deel van een lied couplet: evenement: grootse gebeurtenis, iets dat bedoeld is voor een groot publiek, happening proces-verbaal: verslag van een wetsovertreding dat door een politieambtenaar geschreven is steekproef: proef waarbij je een aantal willekeurige mensen of dingen uit een groep uitkiest om te onderzoeken, waarna je de resultaten voor de hele groep laat gelden Verbind de uitdrukking met de juiste betekenis. Je mag een woordenboek of de website www.spreekwoord.nl raadplegen.

Alles heeft zijn grenzen.

●

●

Werk dat je goed aanvangt, zal je wellicht ook goed beëindigen.

Goed begonnen is half gewonnen.

●

●

Een optimist ziet altijd mogelijkheden.

Onmogelijke opdrachten. voeren we meteen uit, wonderen duren iets langer

●

●

De bereidheid om je uitzonderlijk in te zetten.

Voor wie omhoog kijkt, zijn er geen grenzen.

●

●

Aan het geduld komt een einde.

Beschrijf een gebeurtenis waarbij de uitdrukking 'zich gewonnen geven' gebruikt kan worden.

Eigen invulling

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 2

439

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 440

Naam:

Herhaling: Zinnen onderzoeken Een zin bestaat uit één of meer woorden die één geheel vormen.

Bv. Kom! Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Ze komen morgen.

Zinsdelen geven een antwoord op vragen als: - Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

- Wat doet het onderwerp of wat gebeurt ermee?

- Wat of hoe is of wordt het onderwerp?

- Aan wie …?

- Wanneer?

- Waar …?

- ...

Een zinsdeel kan uit één woord bestaan: Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Of uit een woordgroep: Komen jullie onmiddellijk naar ons feestje?

Rangschik de zinnen. Schrijf in de linkerkolom de nummers van de zinnen die zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt. In de rechterkolom schrijf je de nummers van de zinnen die zeggen wat of hoe het onderwerp is of wordt.

De zinnen houden verband met les 2.

1 Tot 1850 kon slechts 10 tot 20% van de mannelijke arbeiders zijn naam voluit schrijven.

2 Voor beide vakken moest men een verschillend schoolgeld betalen.

3 Schrijven was duurder.

4 Het onderwijs was gratis.

5 In die periode veranderde het beroep van leerkracht enorm.

6 Leren lezen en schrijven was een bijverdienste.

7 Veel meer dan voorheen maakte de leerkracht gebruik van handboeken.

8 De grootste verandering zag men in het middelbaar onderwijs.

9 Beetje bij beetje verhoogde het aantal arbeiderskinderen.

10 Dat aantal steeg nog na de Tweede Wereldoorlog. zinnen die zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt

1,2,5,7,8,9,10

440

zinnen die zeggen wat of hoe het onderwerp is of wordt

3,4,6

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 3

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 441

Naam:

Op welke vraag geeft het onderstreepte zinsdeel een antwoord?

Kruis het juiste vraagwoord aan.

De zinnen houden verband met les 2.

1 Tot 1850 kon slechts 10 tot 20% van de mannelijke arbeiders zijn naam voluit schrijven.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

□ Wanneer?

X

□ Wie?

2 Voor beide vakken moest men een verschillend schoolgeld betalen.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat? X

□ Waar?

□ Wanneer?

□ Wie?

3 In die periode veranderde het beroep van leerkracht enorm.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

X □ Wanneer?

□ Wie?

4 De grootste verandering zag men in het middelbaar onderwijs.

□ Aan wie?

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

X

□ Wanneer?

□ Wie?

□ Wanneer?

□ Wie?

5 Je legt de tekst uit aan je klasgenoten.

□ Aan wie?

X

□ Hoe?

□ Wat?

□ Waar?

Sommige delen van een zin kunnen we niet zomaar weglaten of het is geen volwaardige zin meer. Andere zinsdelen kunnen we wel weglaten zonder dat de zin betekenis verliest. Toch kunnen ook die zinsdelen belangrijk zijn, want ze vertellen ons vaak waar, wanneer, hoe enz. iets gebeurt.

Vul de zinnen over de speelpleinen aan met een zinsdeel dat de lezer meer informatie geeft. Kijk in je taalboek op blz. 73 voor gegevens.

De zinnen houden verband met les 8.

Eigen invulling a De activiteiten starten (Wanneer?). om 9 en om 14 uur b We gaan spelen en sporten (Waar?). in onze grote super speeltuin c Er is opvang voorzien tussen 7.45 uur en 18.15 uur (Wanneer?). d De activiteiten gebeuren onder leiding van de meest gemotiveerde monitoren (Hoe?). in Knokke e Al deze speelpleinen vind je (Waar?).

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 3

441

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 442

Naam:

Onderzoek de zinnen.

De zinnen houden verband met les 6.

De steen legde ik toen neer in het water.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Onderwerp:

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

Rest van de zin:

ik legde de steen toen neer in het

water Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

legde neer

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAT?

de steen

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAAR?

in het water

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WANNEER?

toen

Het kleine kistje zette ik daarna met een paar kleinere nagels vast op het vlot.

Over wie of waarover wordt er iets gezegd in de zin?

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

442

ik Rest van de zin: zette het kleine kistje daarna met een paar kleinere nagels vast op het vlot Onderwerp:

Welke zinsdelen in de rest van de zin zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

zette vast

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAT?

het kleine kistje

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAARMEE?

met een paar kleinere nagels

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WANNEER?

daarna

Welke zinsdelen in de rest van de zin geven een antwoord op de vraag: WAAR?

op het vlot

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 3

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 443

Naam:

Bouw de zin op door telkens een zinsdeel toe te voegen! Schrijf de zin telkens opnieuw.

Eigen invulling

a onderwerp: ik

werkwoord: schrijven (t.t. enk.)

+ zinsdeel: wat?

+ zinsdeel: aan wie?

b onderwerp: de onderwijzers

werkwoord: uitleggen (t.t. meerv.)

+ zinsdeel: wat?

+ zinsdeel: aan wie?

+ zinsdeel: waar?

+ zinsdeel: wanneer?

c onderwerp: de tijden

werkwoord: veranderen (v.t. meerv.)

+ zinsdeel: hoe?

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 3

443

HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK CS:HW-HDL 6B-TAALSYSTEMATIEK

08-11-2010

14:12

Pagina 444

Naam:

Over betekenissen In het woordenboek staan de woorden in alfabetische volgorde.

Het eerste en laatste woord van elke bladzijde staan bovenaan op die bladzijde. Dat zijn de trefwoorden.

Als ik een werkwoord in een woordenboek opzoek, zoek ik altijd naar het hele werkwoord (de infinitief). Bij een zelfstandig naamwoord zoek ik altijd het enkelvoud op.

Ik zoek eerst het sleutelwoord van een uitdrukking.

Dan volg ik dezelfde stappen als bij het opzoeken van een woord.

Wat betekenen de volgende woorden? Je mag een woordenboek gebruiken.

Afhankelijk van het gebruikte woordenboek creatief: gezegd van mensen die gemakkelijk nieuwe of mooie dingen kunnen bedenken en maken gemotiveerd: je bent gemotiveerd als je het belang inziet om iets te doen onwillig: gezegd van iemand die geen zin heeft en weerstand biedt, weerspannig samenleving: maatschappij, gemeenschap Verbind de uitdrukking met de juiste betekenis. Je mag een woordenboek of de website www.spreekwoord.nl raadplegen.

Als de ragebol rust, dan werkt de spin.

●

●

Het probleem doorgeven aan iemand anders

De bal doorspelen ●

●

Niet iedereen is bezig.

Mooi weer spelen ●

●

Doen alsof alles goed gaat

Rustende jagers jagen niet. ●

●

Als je niet schoonmaakt, neemt het vuil toe.

Beschrijf een gebeurtenis waarbij de uitdrukking 'de bloemetjes buiten zetten' gebruikt kan worden.

Eigen invulling

444

C O R R E C T I E S L E U T E L TA A L S Y S T E M AT I E K T H E M A 1 3