5. 6
HANDLEIDING
DEMOCRATIE
Vincent Verhelst Philippe Windelen Jef Pazmany
Naam: ................................................................................................. Klas: ...............................................
Op verkenning – ‘Democratie’ – bestaat uit: • een themaschrift • een handleiding • een Mijn VAN IN Bordboek Een volledig productoverzicht vind je op www.opverkenning.be. Auteurs: Vincent Verhelst Philippe Windelen Jef Pazmany Doelencoördinator: Stefaan Casier Conceptcoördinator: Jef Pazmany
Fotokopieerapparaten zijn algemeen verspreid en vele mensen maken er haast onnadenkend gebruik van voor allerlei doeleinden. Jammer genoeg ontstaan boeken niet met hetzelfde gemak als kopieën. Boeken samenstellen kost veel inzet, tijd en geld. De vergoeding van de auteurs en van iedereen die bij het maken en verhandelen van boeken betrokken is, komt voort uit de verkoop van die boeken. In België beschermt de auteurswet de rechten van die mensen. Wanneer u van boeken of van gedeelten eruit zonder toestemming kopieën maakt, buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen, ontneemt u hun dus een stuk van die vergoeding. Daarom vragen auteurs en uitgevers u beschermde teksten niet zonder schriftelijke toestemming te kopiëren buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen. Verdere informatie over kopieerrechten en de wetgeving met betrekking tot reproductie vindt u op www.reprobel.be. Ook voor het digitale lesmateriaal gelden deze voorwaarden. De licentie die toegang verleent tot dat materiaal is persoonlijk. Bij vermoeden van misbruik kan die gedeactiveerd worden. © Uitgeverij VAN IN, Wommelgem, 2016 De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden.
Eerste druk 2016 NUR 193
2
DEMOCRATIE
Cover en lay-outconcept: HarderBetterFasterStronger Opmaak: B.AD Verhaal: Rien Broere Tekeningen: An Van Dooren
Inhoud
INHOUD Lessenoverzicht
4
Themaplanner
6
LES 1
Ga je mee op verkenning?
10
LES 2
Dèmos wat?
14
LES 3
De staatsstructuur in België
18
LES 4
Koning of maharadja ... ben ik de baas?
22
LES 5
Ik laat mijn stem horen!
28
LES 6
Hoe democratisch is onze democratie?
34
LES 7
De symbolen van ons land
38
LES 8
De macht wordt verdeeld!
42
LES 9
DemoKratiK
48
SAMENVATTING
56
Inhoud
3
Lessenoverzicht Dit overzicht geeft de kern van alle lessen weer. Het laat je toe snel te beoordelen of je de door de auteurs gekozen volgorde van de lessen wilt aanhouden of een andere volgorde verkiest.
LES 1 – Ga je mee op verkenning? In deze les neem je de leerlingen mee op verkenning. Ze activeren hun voorkennis en worden geprikkeld door het thema.
LES 2 – Dèmos wat? In deze les ontdekken de leerlingen het ontstaan van de democratie in het oude Athene. Ze vergelijken de democratie van vroeger met onze hedendaagse democratie in België.
LES 3 – De staatsstructuur in België De leerlingen maken kennis met de staatsstructuur van België. De begrippen gemeenschap, gewest en provincie worden verduidelijkt. Ze gaan aan de slag met verschillende kaarten van België en ontdekken de verschillen tussen onze gemeenschappen en gewesten. Op de kaart duiden ze aan waar ze wonen.
LES 4 – Koning of maharadja … ben ik de baas? Wie is nu precies de baas? Met behulp van enkele artikels over leiders van vroeger en nu vergelijken de leerlingen het bestuur van verschillende landen. Op de demoKratiKmeter duiden ze aan hoe democratisch de landen zijn.
LES 5 – Ik laat mijn stem horen! Verkiezingen en het stemrecht hebben doorheen de tijd een hele weg afgelegd. De leerlingen spelen het Mag-ik-al-stemmenspel en ontdekken dat niet iedereen altijd stemrecht had in België.
4
DEMOCRATIE
VERHAAL – Misolo (Rien Broere) In het midden van het themaschrift zit een boeiend kortverhaal. Verhalen brengen het onderwerp van het thema tot leven en zorgen ervoor dat de leerlingen zich kunnen inleven in de wereld van de personages. Hoe en wanneer je het verhaal een rol laat spelen tijdens dit thema, bepaal je zelf. Lees je het bij het begin van het thema, tussendoor of achteraf? Je kiest zelf het gepaste moment en de geschikte plaats.
LES 6 – Hoe democratisch is onze democratie? In deze les denken de leerlingen samen na over ‘democratie’. Krijgt iedereen dezelfde kansen en mogelijkheden? Bestaat de perfecte democratie wel? Ze leren om kritisch te zijn en zich niet te laten misleiden door wat ze op het eerste gezicht zien.
LES 7 – De symbolen van ons land Volgend op les 3 maken de leerlingen kennis met de officiële symbolen van Vlaanderen en België. Ze ontdekken de feestdag, de vlag, het volkslied en het wapen(schild).
LES 8 – De macht wordt verdeeld! De macht in ons land wordt verdeeld. De wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht controleren elkaar. Waarom doen ze dat? Je nodigt iemand uit in de klas of beluistert één van de audiofragmenten met een vertegenwoordiger van de machten.
LES 9 – DemoKratiK De leerlingen spelen het DemoKratiKspel. Ze nemen deel aan de verkiezingen en ervaren hoe een regering tot stand komt. Ze vormen een coalitie of zetelen in de oppositie. Zo ontdekken ze meer over democratie en België en vormen ze er hun eigen mening over.
SAMENVATTING In deze les worden de belangrijkste leerinhouden van het thema herhaald.
Lessenoverzicht
5
Themaplanner
6
Lestitel
Voorbereiding
Inhouden
Les 1: Ga je mee op verkenning?
Voor de leerkracht Voorzie een plek in de klas om het thema tot leven te brengen (thematafel, een deel van de muur …).
Kennismaken met het thema, activeren van de voorkennis.
Les 2: Dèmos wat?
Democratie in Athene en hier, democratie vroeger en nu
Les 3: De staatsstructuur in België
Aanduiden van gemeenschappen, gewesten en provincies op de kaart. De begrippen gemeenschap, gewest en provincie correct gebruiken.
Les 4: Koning of maharadja … ben ik de baas?
Voor de leerkracht Kopieer de kopieerbladen. Voor de leerling De leerlingen brengen krantenartikelen mee over wereldleiders.
Leiders uit verschillende landen, vroeger en nu De verdeling van de macht Democratisch of niet?
Les 5: Ik laat mijn stem horen!
Voor de leerkracht Kopieer de kopieerbladen.
De evolutie van het stemrecht Mag-Ik-Al-Stemmenspel Tijdsband aanvullen.
Les 6: Hoe democratisch is onze democratie?
Voor de leerkracht Bekijk op het internet informatie en methodes om stapsgewijs te leren filosoferen met je leerlingen.
Kritisch denken over de perfecte democratie: bestaat ze of niet?
Les 7: De symbolen van ons land
Voor de leerkracht Kopieer de kopieerbladen.
Officiële symbolen van België en Vlaanderen leren kennen.
Les 8: De macht wordt verdeeld!
Voor de leerkracht Kopieer de kopieerbladen.
De verdeling van de macht. Leren interviewen. De vier w-vragen
Les 9: DemoKratiK
Voor de leerkracht Kopieer de kopieerbladen. Bekijk zelf vooraf de spelregels van het spel en het bijbehorende filmpje.
Ervaren via het spel hoe een regering wordt gevormd. Een mening vormen over democratie.
DEMOCRATIE
Media
Andere materialen
Lesduur
• themaschrift p. 2-3 • cd 1 nr. 6-7
krantenartikelen een vlag het Belgisch volkslied op A3 foto’s van het koningshuis …
25’
• themaschrift p. 4-5 • dvd 1 nr. 18
• een pc of tablet met internetverbinding
50’
• themaschrift p. 6-7 • kopieerbladen p. 1-2
• een landkaart van België
50’
• themaschrift p. 8-9 • dvd 1 nr. 19-20 • kopieerbladen p. 3-10
• themaschrift p. 10-11 • dvd 1 nr. 21 • kopieerbladen p. 11-18
50’
• een pc of tablet met internetverbinding
• themaschrift p. 14-15 • kopieerblad p. 19
50’
25 à 50’
• themaschrift p. 16-17 • dvd 1 nr. 22 • kopieerblad p. 20
• foto’s van sportclubs, jeugdbewegingen
50’
• • • •
• een pc of tablet met internetverbinding
50’
• • • •
100’
themaschrift p. 18-19 dvd 1 nr. 23 cd 1 nr. 8-10 kopieerblad p. 21
• themaschrift p. 20-21 • dvd 1 nr. 24 • kopieerbladen 22-37
een dobbelsteen een zestigtal fiches of blokjes het scorebord (kopieerblad p. 37) een pion
Themaplanner
7
Lestitel
8
Voorbereiding
Inhouden
Samenvatting
Vastzetten van de kennis en vaardigheden die in dit thema aan bod kwamen.
Leren leren
Tips om de leerstof te studeren te verwerken.
DEMOCRATIE
Media
Andere materialen
Lesduur
• themaschrift p. 22-23 • kopieerblad p. 38
50’
• themaschrift p. 24
‘25
Themaplanner
9
LES 9
DemoKratiK (inleefspel) Domein(en): maatschappij Onderwerp: een spel over democratie en verkiezingen Lesduur: 100 minuten
LEERPLANDOELEN Online vind je een overzicht met alle leerplandoelstellingen per les.
Het doel van de les In deze les… - ervaar ik hoe een regering tot stand komt na verkiezingen. - ontdek ik meer over democratie in België en vorm ik er een mening over.
MATERIAAL Voor de leerlingen • themaschrift p. 20-21 Voor de leerkracht • bordboek • dvd 1 nr. 24 Voor de klas • •
kopieerbladen vanaf p. 22 spelmateriaal : een dobbelsteen, een zestigtal fiches of blokjes, het scorebord, een pion
Voorbereiding De kern van deze les is een spel. Kopieer en lamineer het materiaal vooraf per groepje. Herschik de banken indien nodig. Voorzie per groep één of twee exemplaren van de spelregels. De spelregels zijn net iets ingewikkelder dan pakweg ‘Wie is het?’ of ‘Menserger-je-niet’. Neem ze zorgvuldig door voordat je het spel aan de leerlingen uitlegt. Bekijk zeker ook het filmpje met de speluitleg (dvd 1 nr. 24). Extra begeleiding (ses-leerkracht, ouders, …) kan handig zijn.
Start • Verwijs naar de vorige lessen: wat leerden de leerlingen al over democratie? Laat de leerlingen vrij reageren. Noteer de antwoorden in een mindmap aan het bord. • Ga dieper in op het aspect verkiezingen. Hoe zit dat in België? Hoe kom je als partij aan de macht? Vertel dat je dit in spelvorm verder gaat verkennen.
Kern Speluitleg Bekijk met de leerlingen het filmpje (dvd 1 nr. 24) waarin het spel wordt uitgelegd. Laat de leerlingen nadien in eigen woorden de belangrijkste zaken herhalen. Ga na of iedereen alles begrepen heeft. Speel een voorbeeldronde met een groepje terwijl de rest van de klas toekijkt. Leg steeds uit wat er gebeurt, welke opties mogelijk zijn bij het vormen van een coalitie enz.
48
DEMOCRATIE
Geef elk groepje een exemplaar van de spelregels waarop ze kunnen terugvallen als ze een vraag hebben.
Spelen maar! Verdeel de leerlingen in groepjes. Kies voor heterogene groepjes. De leerlingen spelen het spel. Geef hen voldoende tijd. Zorg eventueel voor een vervolgtaak voor groepjes die sneller klaar zijn. Ga rond en ondersteun de leerlingen. Focus je op het spel zelf, en neem ervaringen (en misschien frustraties) van de leerlingen mee naar de bespreking.
Bespreking Bespreek het spel. Vertrek vanuit de ervaringen van de leerlingen. • Hoe hebben jullie het spel ervaren? Lukte het om aan de macht te komen (en te blijven), of was het zwaar werk? • Hoe was het om coalities te vormen? • Tijdens het spel heb je misschien afspraken gemaakt of beloftes gedaan. Hoe zou dat in het echt gebeuren? • Welke eigenschappen heeft een goed politicus / politica volgens jou? Waarom denk je dat? (bv. eerlijk zijn omdat je anders nadien niet meer vertrouwd wordt, durven onderhandelen en niet te snel toegeven …). • Kan je dat illustreren met een voorbeeld uit het spel? • Is politiek iets voor jou? Waarom wel / niet? Spelvariaties Bij het uittesten van dit spel zagen enkele leuke varianten het licht. Ten eerste merkten we dat het politieke spel niet altijd even proper gespeeld wordt. Waar in de spelregels duidelijk staat dat de speler/partij met de hoogste stemmenkaart aan zet is om een coalitie te vormen, bleek dat in de praktijk niet meer dan een ‘summiere richtlijn’ om het spel in goede banen te leiden. Niet iedereen wachtte even braaf zijn beurt af. Je kunt het spel ook klassikaal spelen, waarbij je de klas in groepjes verdeelt die elk een partij vormen. In dat geval geef je aan het begin van elke ronde elke leerling één kaart. De som van alle ‘gewone’ stemmenkaarten per partij is nu het vertrekpunt voor het vormen van een coalitie. De speciale kaarten worden gebruikt zoals in het basisspel. Na elke ronde geven de partijen hun stemmenkaarten terug aan de spelleider. Gebruikte speciale kaarten worden uit het spel verwijderd, niet-gebruikte speciale kaarten houden de partijen bij zich voor later in het spel. Let op: men is nooit verplicht om een speciale kaart uit te spelen! Een tip: beperk het aantal spelrondes in deze variant tot 4 à 5. Er wordt immers veel meer overlegd. Om de variant hierboven nóg realistischer te maken kun je de klas in ongelijke groepen verdelen. Dat heeft dan weer z’n weerslag op de stemmen die een partij haalt (elke speler krijgt immers één kaart), en zo ook de macht van elke LES 9 DemoKratiK (inleefspel)
49
TIPS: Meer spelen? Via het Centrum voor Informatieve Spelen kan je nog meer spellen bestellen rond politiek. Enkele aanraders zijn G4, Democracity en Majority. Meer info vind je bij de achtergrondinformatie. Spelen is vaak een geweldige manier om impressies op te doen en leerinhouden aan te bieden. Het spel zorgt voor een veilige context waarin leerlingen kunnen experimenteren, en de interactie en intensiteit zorgen ervoor dat er veel meer blijft ‘hangen’ dan na een ‘klassieke’ les.
50
DEMOCRATIE
partij. Of leerlingen van partij mogen veranderen? Dat kies je zelf, net als het bedenken van nóg andere varianten op het basisspel.
Verwerking De leerlingen vullen het themaschrift op p. 20 in. Ze leggen de link tussen het spel en de realiteit van de verkiezingen.
Afronding Wijs de leerlingen erop dat je van hen verwacht dat ze kennen en kunnen wat er in de lesdoelen staat. • Als je deze les leert, op welke vragen moet je dan een antwoord kunnen geven? Wat moet je kennen en kunnen?
Achtergrondinformatie Centrum voor Informatieve Spelen (C.I.S) www.spelinfo.be
Het Centrum Informatieve Spelen vzw (C.I.S.) kiest resoluut voor ‘spel’ als vormingsmethode. Via informatieve spelen brengt het C.I.S. maatschappelijk belangrijke onderwerpen op een ervaringsgerichte en speelse manier aan de orde. De werking van het C.I.S. steunt op 4 kernactiviteiten. ONTWIKKELING Het C.I.S. heeft jarenlange ervaring in het ontwikkelen en produceren van informatieve spel voor onder meer het jeugdwerk, het onderwijs en de (social) profit. BEGELEIDING Een ervaren team van speltrainers staat in de startblokken om de spelen uit het C.I.S.-aanbod te begeleiden. Op de afgesproken plaats en tijd verzorgen 1 of meerdere speltrainers het spelverloop en de nabespreking. VORMING - TRAINING - OPLEIDING Zelf met informatieve spelen aan de slag? Via informatieve spelen een welbepaald thema aankaarten? De vormingen, trainingen en opleidingen van het C.I.S. maken het mogelijk. Het uitgangspunt? Samen werken we een programma op maat uit. DISTRIBUTIE Via www.spelinfo.be en in de spelenwinkel in Leuven verspreidt het C.I.S. informatieve spelen, leerspelen, spelenboeken, doe-boeken, infoboeken en speciaal speelmateriaal. Bovendien verhuurt het C.I.S. een aantal grote gezelschapsspelen.
Majority ‘Majority’ is een verrassend bordspel over politieke besluitvorming in een parlementaire democratie. De spelers zijn lid van een politieke partij. Elke partij heeft een eigen kleur en partijprogramma. De spelers zetelen in het parlement en proberen voor hun ideeën een meerderheid te vinden. Het spel laat de bochten van het politieke spel zien: referenda, schandalen, verkiezingen, betogingen, revolutie ... Vanaf 10 jaar 3 tot 24 speler 50 tot 75 minuten
Democracity De spelers worden verdeeld in groepen. Elke groep vormt een politieke partij. Binnen de partijen werken de partijleden een taakverdeling uit. Welk partijlid speelt de voorzitter, de secretaris, de woordvoerder ...? Vervolgens zoekt elke partij een geschikte naam en werkt een partijprogramma uit. Op de plenaire vergaderingen LES 9 DemoKratiK (inleefspel)
51
komen de verschillende partijen samen om het gemeentebeleid uit te stippelen. De partijen verdedigen tijdens de samenkomsten hun partijprogramma en proberen een zo groot mogelijke achterban te vinden voor hun voorstellen. Al snel ondervinden de partijen dat argumentatie, samenwerking en overleg noodzakelijk zijn om de gemeente op een evenwichtige wijze op te bouwen. Vanaf 10 jaar 12 tot 28 spelers 1 speltrainer per 25 spelers 80 tot 150 minuten
G4 Doel De politiek van de gemeente dichter bij de jongeren brengen. Omschrijving Wie wordt burgemeester? Dit verrassende simulatiespel start met het nabouwen van de eigen gemeente en wegen, waterlopen, kerken, huizen, speeltuinen, bioscoop, winkels ... De spelers zetelen in 4 fictieve partijen en bepalen het beleid van de gemeente. Elke partij probeert haar stempel te drukken op het beleid van de gemeente. Kan de burgemeester de betogingen verbieden of toelaten? De gemeenteraad behandelt kennisvragen over het gemeentebeleid, de projecten van de partijen en de problemen in de gemeente. De besluiten van de gemeenteraad worden zichtbaar gemaakt op de speelplattegrond. De partij die het meest bijdraagt tot de welvaart en het welzijn van alle bewoners, maakt kans op de meeste stemmen en de burgemeesterssjerp. ‘G4’ werd gerealiseerd in samenwerking met de Vlaamse onderwijsraad (VLOR).
52
DEMOCRATIE
LES 9 DemoKratiK (inleefspel)
53
NOTITIES
LES 9
DemoKratiK In deze les ... ervaar ik hoe een regering tot stand komt na verkiezingen. ontdek ik meer over democratie in België en vorm ik er een mening over.
1
Speel het spel ‘DemoKratiK’. Vul de zinnen aan. Denk aan wat je tijdens het spel ontdekte en ervaarde. a Ik vond het spel omdat b Een coalitie vormen was omdat
c Ik zou een
politicus/politica zijn
omdat
2
De spelregels zijn gebaseerd op de verkiezingen in België. Ze laten zien hoe België het begrip democratie toepast. a Wat vind je hiervan? Wat doet België al goed? Wat kan beter?
b Wat zou je veranderen?
20
54
DEMOCRATIE
DEMOCRATIE
NOTITIES
3
Wat is de rol van de koning in het spel?
Na elke verkiezing wordt hij een vakje verder gezet. Zijn pion houdt de rondes bij. 4
Welke rollen heeft de koning in België? Vul aan. a Symbolische functie: De koning vertegenwoordigt ons land in binnen- en
buitenland. Hij verschijnt daarom vaak in het openbaar. b Wetten bekrachtigen: De koning maakt zelf geen wetten, maar hij moet ze
wel ondertekenen. Een wet is pas ‘wet’ wanneer de handtekening van de koning eronder staat. c Invloed op de regering: de koning kan ministers benoemen of ontslaan. Hij stelt ook iemand aan om een nieuwe regering te vormen na de verkiezingen.
moeilijke woorden een coalitie: verschillende partijen die samen in een regering zitten. de oppositie: de partijen die niet in de regering zitten. Dat wil niet zeggen dat ze geen invloed hebben, ook zij vertegenwoordigen een deel van de bevolking. een (partij)programma: de dingen die je als partij wil uitvoeren, wil bereiken. Met het programma gaat een partij naar de kiezer in de hoop dat die voor haar stemt. LES 9 DemoKratiK
21
LES 9 DemoKratiK (inleefspel)
55
www.vanin.be
a Sanoma company