BIOgenie-T 5/6 Voortplanting - Inhoudsopgave

Woord vooraf voor de leerling Hoe werk je met BIOgenie-T? Voor je aan de slag gaat met de leerwerkboeken van BIOgenie-T, is het nuttig om wat meer te weten over opbouw en methode.

BIOgenie-T bestaat uit twee delen, waarin telkens twee thema’s aan bod komen. Deel 1 handelt over De cel en Voortplanting; in deel 2 bespreken we Erfelijkheid en Evolutie.

Een thema is opgebouwd uit een aantal hoofdstukken. Elk hoofdstuk eindigt op een samenvatting, die de hoofdzaken bundelt.

Wanneer je een hoofdstuk hebt ingestudeerd, kun je jezelf evalueren aan de hand van de rubriek Test je kennis.

In het leerwerkboek komen een aantal icoontjes voor. Ze hebben volgende betekenis: Je voert een opdracht uit die aansluit op de leerstof die er onmiddellijk aan voorafgaat.

Betrekt de leerstof op concrete situaties uit de samenleving.

Geldt als een nuttige tip om je kennis over de leerstof toe te passen in je dagelijkse leven.

Hier gaan we meer in detail in op de leerstof.

Zo geven we aan dat je online info kunt opzoeken over een bepaald onderwerp.

We hopen dat je met de leerwerkboeken van BIOgenie-T enige wetenschappelijke kennis opdoet, die voor jou als burger van de toekomst nuttig kan zijn.

Veel succes!

De auteurs

3

Inhoud Inleiding 7 Thema 1 De cel 1 De cel als bouwsteen van leven 1.1 1.2 1.3 1.4

De kleinste levende bouwsteen Het leven van een cel in een notendop Inwendige bouw van een dierlijke cel DNA bepaalt de vorm en de werking van de cel

Test je kennis 2 De rol van DNA 2.1 2.2 2.3 2.4

Bouw van een DNA-molecule Verband tussen DNA-code, genen en eiwitten Bouw van een eiwit Van DNA-code tot eiwit

Test je kennis 3 Chromosomen 3.1 Verband tussen DNA, chromatine en chromosomen 3.2 Bijzonderheden over chromosomen 3.2.1 Aantallen chromosomen: diploïd of haploïd 3.2.2 Homologe chromosomen 3.2.3 Geslachtschromosomen

Test je kennis 4 Celdeling door mitose 4.1 4.2 4.3 4.4

Doel van de mitose Hét kenmerk van mitose DNA-verdubbeling en chromosoomvorming Verloop van de mitose

Test je kennis 5 Celdeling door meiose 5.1 5.2 5.3 5.4

Doel van de meiose Hét kenmerk van meiose Verloop van de meiose Belang van meiose voor het ontstaan van genetische variatie 5.4.1 Productie van genetisch unieke voortplantingscellen 5.4.2 Belang van genetische variatie

Test je kennis

9 10 10 12 13 15

17 18 18 18 20 22

24 26 26 27

27 27 27

29 30 30 30 30 31

32 33 33 33 35 37

37 38

39

5

Thema 2 Voortplanting Voortplanten om te overleven Voortplanting bij de mens 1 Het voortplantingsstelsel

40 41 42 43

1.1 Voortplantingsstelsel van de man

43

1.2 Voortplantingsstelsel van de vrouw

45

1.3 Primaire en secundaire geslachtskenmerken 1.4 Sekse en gender

48 48

1.1.1 Stelsel en organen 1.1.2 Functies van de organen 1.1.3 De teelbal uitvergroot 1.2.1 Stelsel en organen 1.2.2 Functies van de organen 1.2.3 De eierstok uitvergroot

Test je kennis 2 Hormonen voor de voortplanting

43 44 44

45 46 46

50 51

2.1 Vruchtbaar vanaf de puberteit 2.2 Hormonale regeling van de vruchtbaarheid 2.3 De maandelijkse cyclus van de vrouw (de menstruatiecyclus)

52 53 54

2.4 De geslachtshormonen en hun effecten 2.5 Hormoonhuishouding verstoord

57 58

2.3.1 Veranderingen in eierstok en baarmoeder 2.3.2 De vruchtbare dagen

Test je kennis 3 Geslachtsgemeenschap 4 Zwangerschap en geboorte

54 56

60 61 63

4.1 Zwangerschap begint bij de bevruchting 4.2 Embryonale en foetale periode

63 65

4.3 Hulporganen voor de baby 4.4 Schadelijke invloeden uit de omgeving

66 67

4.5 De geboorte

73

4.2.1 Ontwikkeling van het embryo 4.2.2 Groei van de foetus

4.4.1 Omgevingsfactoren die de embryonale ontwikkeling verstoren 4.4.2 Verstoring van de groei van de foetus

Test je kennis 5 Zwanger worden, nee dank je 5.1 Anticonceptie

5.1.1 Voorbehoedsmiddelen 5.1.2 Sterilisatie 5.1.3 Natuurlijke anticonceptie 5.1.4 Noodanticonceptie

5.2 Abortus

Test je kennis 6 Als zwanger worden moeilijk lukt 6.1 Oorzaken van verminderde vruchtbaarheid 6.2 Medisch begeleide voortplanting 6.2.1 FSH-injecties 6.2.2 Kunstmatige inseminatie (IUI) 6.2.3 In-vitrofertilisatie (ivf) 6.2.4 ICSI

Test je kennis

65 65

67 71

75 76 76

76 78 78 79

80

81 82 82 85

85 85 86 86

87

Begrippenlijst 91 Bijlage

6