De geestelijke gezondheidszorg slaakt een noodkreet Tekst: Nadia Mahjoub – Illustratie: Ingrid Lammerant
Op 14 maart vond de allereerste Staten-Generaal van de geestelijke gezondheidszorg (ggz) plaats in Antwerpen, een initiatief van het Forum Geestelijke Gezondheid, een samenwerking van het Steunpunt Geestelijke Gezondheid en de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Vierhonderd mensen namen eraan deel, UilenSpiegel was één van de zevenenveertig deelnemende organisaties. Chris Bervoets, voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie, noemde de ggz een puinhoop. Het geduld van de sector is op: het budget voor ggz is te laag, de financieringsmechanismen zijn verouderd, patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening worden onvoldoende ondersteund, wachtlijsten zijn extreem lang en de transitiezorg voor jongeren en jongvolwassenen is onvoldoende uitgebouwd.
Op de Staten-Generaal Geestelijke Gezondheidszorg werd het noodprogramma, een eisenbundel voor de volgende regeringen, publiek gemaakt. Het is de eerste keer dat de sector op die schaal samenwerkt. Drastische hervormingen dringen zich op want de nood aan verandering op korte termijn is groot. Het noodprogramma focust op vier pijnpunten: de perverse impact van financieringsmechanismen, het feit dat armoede en ziekte hand in hand gaan, de gebrekkige zorg voor jongeren in de transitieleeftijd (overgang van adolescentie naar jongvolwassenheid) en ten slotte de lange wachtlijsten in de zorg.
1. Perverse impact financieringsmechanismen
Een kwart van onze bevolking ervaart psychische problemen, maar slechts weinigen onder hen vinden goede en betaalbare zorg. De gezondheidsschade door psychisch lijden is groot, net als de kost voor de maatschappij. Om het tij te keren moeten we komaf maken met de onderfinanciering, het verouderde financieringssysteem, de versnipperde bevoegdheden en het verkruimelde landschap in de ggz. Het financieringssysteem zorgt voor hoge drempels voor ambulante ggz, want die blijft schaars en duur. Vooral voor sociaal 16
kwetsbare mensen in onze samenleving is dit problematisch. Zij hebben het grootste risico op psychische problemen. Patiënten die het financieel niet breed hebben, stellen zorg uit, hun problemen worden groter, de zorg maakt hen armer en ze haken sneller opnieuw af. Een ziekenhuisopname blijkt voor veel patiënten toegankelijker en financieel haalbaarder dan ambulante behandeling: het kost hen minder en enkel via die weg verkrijgen ze de nodige multidisciplinaire zorg, met een integratie van ggz, somatische zorg en sociaal welzijn. De wereld op zijn kop dus. In het financieringssysteem moet er veel meer ruimte komen om de ggz in de nuldelijnszorg*, eerstelijnszorg, preventie en vroegdetectie te versterken. De versnipperde bevoegdheden tussen de federale minister van volksgezondheid en de gezondheidsministers van de gemeenschappen verhinderen een efficiënte organisatie van de ggz. Die architectuur van de staatsinrichting maakt een geïntegreerde aanpak én financiering zeer moeilijk. Het noodprogramma stelt daarom voor, om alle bevoegdheden voor de geestelijke gezondheidszorg samen te brengen op één niveau; die van de gemeenschap ofwel federaal. Ook het ggz-landschap is hopeloos verkruimeld. Dat is historisch zo gegroeid. In het belang van de patiënt is het aangewezen om die versnippering te beperken via net-
werkvorming. De hervorming binnen de ggz (artikel 107**) probeert hieraan tegemoet te komen. Dit proces verloopt echter ontzettend traag en moeizaam omdat initiatieven aan de goodwill van de ziekenhuizen worden overgelaten.
2. Arm maakt ziek en ziek maakt arm
Mensen met een ernstige psychiatrische aandoening moeten we veel meer ondersteunen. Want ook zij hebben recht op volledige inclusie in onze samenleving. Ze leven veelal in armoede en ontberen daardoor goede zorg, of andersom. Hun nood zet zich bovendien door van generatie op generatie. We moeten hen intensieve zorg en sociale begeleiding bieden, en voldoende tegemoetkoming om die te kunnen betalen. Sommige patiënten moeten rondkomen met een uitkering van 911 euro. Dat is een inkomen onder de Europese armoedegrens! Sommigen moeten een derde van dat bedrag uitgeven aan noodzakelijke zorg. Heel wat ggz-kosten worden immers niet gedekt door het Omnio-statuut noch door de maximumfactuur. Dat belemmert hun toegang tot zorg, terwijl net zij die zorg het hardste nodig hebben. Onze sociale zekerheid faalt hier in haar basisopdracht om voor iedereen gezondheidszorg te garanderen. Het noodprogramma stelt daarom onder meer volgende maatregelen voor: Geef patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen hetzelfde recht op vormen van financiering en tegemoetkoming als patiënten met een ernstige chronische somatische problematiek zoals diabetes of kanker. Zij krijgen bijvoorbeeld gratis nood-