nummer 5 • september 2015 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
ap h c s n e t e W iek & Techn ereld
w Er gaat een pen voor je o
88
PAGINA’S DIK!!
dt Muziek verbinin t en verblijd ouw b Het Concer tge ina’s + 7 extra pag tie cultuureduca
l a i c e p s k e e w n en tips! Code e l e k i t r a e d n e er r i p s n i l o v m o B
& Post in de klas ✚ Win een debat in de Eerste Kamer
✚ Sinterklaasjournaal van start ✚ Taaie kost op het Econasium ✚ Miljoenennotaposter ✚ Vernieuwd Nationaal Aandenken ✚ KindVak 2016 ✚ Van papier naar digitaal overstapdossier
01_EDG_PO_Sept15_cover.indd 1
26-08-15 16:38
Rekenconferentie basisonderwijs Uitgeteld - laad u op! 12 november 2015 - Amersfoort Voor: leraren, intern begeleiders en schoolleiders in het basisonderwijs Waaraan moet een goede rekenles in het basisonderwijs voldoen? Welke data en leerinhouden verwerkt u in de rekenles? Welke leermiddelen gebruikt u? Welke betekenis heeft taal bij een goede rekenles én hoe kunt u een goede rekenles met de tablet meer interactief maken? Al deze vragen komen tijdens de conferentie aan bod. Laad u op aan realistische opties die u kunt toepassen in de eigen rekenles.
VROEGBOEK
ACTIE:
De eerste 25 deelnemers betalen slec hts € 329,(standaardp
rijs € 369,-)
Schrijf u in op www.cps.nl/conferentierekenenpo
Adv CPS tbv POnderwijs Sept_15.indd 1 02_EDG_PO_Sept15_Ad_CPS.indd 2
24-08-15 12:46 26-08-15 16:39
Inhoud 13 t/m 20
29 t/m 41
Doe mee aan de Codeweek 2015 Special vol tips en inspiratie!
CULTUUR
WETENSCHAP & TECHNIEK
74 t/m 85
Cultuureducatie als vast onderdeel in het onderwijs Dat klinkt als muziek in de oren EN VERDER 4 Nieuws 22 Grijp die rekenkans! 24 CPS Boeken 27 Post in de klas 43 Educatheek 46 Project GeenSchool 50 Econasium
Met 170.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals. PrimaOnderwijs is een uitgave van
KindVak 2016 Toe aan een gloednieuw schoolplein? Schoolsupport in de praktijk Van papier naar digitaal overstapdossier Internationalisering met Line School aan Zet Bestel vernieuwd Nationaal Aandenken Sinterklaasjournaal van start
Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl
Vormgeving Tom Venema Martin Hollander Stijn Visser
EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht
Medewerkers Brigitte Bloem, Suzanne de Boer, Tefke van Dijk, Mirjam Janssen, Erik Ouwerkerk, Francine Smink, Malini Witlox
Uitgever Erik Trimp Assistent-uitgever/coördinator Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl
03_EDG_PO_Sept15_Inhoud.indd 3
54 60 62 64 66 70 86 87
Wetenschap & techniek Er gaat een wereld voor je open
Foto’s Human Touch Photograpy, iStock, Shutterstock
Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 6 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales Mark Hutzezon 030-2417025, mhutzezon@edg.nl
Klantenservice 030-241 70 30 klantenservice@edg.nl Copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.
26-08-15 16:40
NIEUWS
Begin luizenvrij aan het nieuwe schooljaar De vakanties zijn weer voorbij en het Landelijk Steunpunt Hoofdluis adviseert scholen om alle kinderen weer te controleren op hoofdluis. Immers, waar kinderen veel contact met elkaar hebben kan de hoofdluis welig tieren. De beestjes kunnen oversteken van het ene hoofd naar het andere, of een omweg nemen via jassen, dassen en mutsen. Hoofdluizen leven van mensenbloed. Wanneer een besmet kind zich bij jeuk eens flink achter de oren krabt, is de kans groot dat er luizen op de schouder en kraag vallen. Luizen kunnen niet vliegen of springen, maar wel lopen. Ze kunnen twee dagen zonder bloed en gaan (reislustig als ze zijn) zonder hoofdhuid op zoek naar een nieuwe gastheer. Volgens het RIVM is het effect van een luizencape en luizenzakken op de verspreiding van hoofdluis niet wetenschappelijk aangetoond maar dat zij het gebruik ervan afraden, is een misvatting. Voorkomen blijft immers altijd beter dan genezen. Licesafe of luizenzakken zijn een effectief preventiemiddel. Als een kind toch hoofdluis heeft, dan is het advies het haar gedurende twee weken dagelijks te kammen met een netenkam. Eventueel kan het kammen gecombineerd worden met een anti-hoofdluismiddel. Vooral bij schoolklassen is het belangrijk dat alle besmette kinderen uit een groep tegelijk worden behandeld, anders kunnen ze elkaar weer besmetten.
LessonUp! Elke dag besteden docenten met elkaar duizenden uren aan het zoeken op internet naar hetzelfde: het beste materiaal bij hun les. Het LessonUp team wil docenten een klein beetje van al die tijd laten besparen. Daarom kunnen docenten met LessonUp dia’s, filmpjes, afbeeldingen en weblinks zoeken, maken en selecteren. Gewoon bij het hoofdstuk van het lesboek. Bovendien kan elke docent direct zien welke lesverrijking vakgenoten gebruiken bij het hoofdstuk dat nu in de klas behandeld wordt. Dus hoe meer docenten LessonUp gebruiken, hoe meer tijd iedereen bespaart. Martijn Luijks van LessonUp: ‘Op scholen die LessonUp gebruiken besparen docenten al snel tijd door samen met sectiegenoten lessen te verrijken. ’Elke docent kan LessonUp direct uitproberen met het gratis basisaccount op: http://lessonup.nl
4
04_EDG_PO_Sept15_Nieuws.indd 4
26-08-15 16:41
GRATIS TE DOWNLOADEN
De Miljoenennotaposter!
Voor ons is het nog even een verrassing maar vlak rondom het verschijnen van deze PrimaOnderwijs wordt de nieuwe Miljoenennotaposter onthuld! Download hem gratis inclusief digitale docentenhandleidingen met lessuggesties.
uit
gav en ink oms ten mil joenennota 2015 uit € ia
t
en
a ez nlands
10,6
econ
o
3,0
wo n
enla ndse nninkrijksr z n
i
€
0,7
€
pre
6,7%
1,7%
1,3%
1,1%
0,7%
0
4
-2
Feitelijk EMU-saldo
-14,6
-3
Feitelijk EMU-saldo (in % BBP)
-2,2%
-4
6
6,9%
6,8%
4,4%
0 2010
2011
2012
2013
2014
2015
2,5%
0 2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
70 68,6%
1,2%
-2,9%
-3 1,2%
-4,3%
-4 -6
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2009
70,0%
61,3% 59,0%
55
56,5% 54,8%
50 2010
69,8%
66,5%
60
-5,5%
2008
65
-4,0%
-5,0%
-5 2008
-2,2%
-2,3%
-2 1,3%
0,5 2008
Overheidsschuld/EMU-schuld (in % BBP) 75
0,2%
-1
2,3%
1,5%
1,0
2
2009
0 2,5%
2,5%
1,5
3,7% 3,1%
-3,3%
2008
2,5 2,0
5,3% 4,5%
-0,7% -1,6%
o v e ri
LenoirSchuring, Amstelveen Foto’s David, Pol, Sally en Sjimmie Ontwerp Studio Tint, Den Haag Druk
1
3,0
8 2,1%
1
0,1
g
en rijksd
€
st
4,4
en
en
e zaken
7,3
€
Begrotingssaldo/EMU-saldo (in % BBP)
Inflatie (consumentenprijsindex in %)
Werkloosheid (in %)
-1
n
en en ak laties e
sch
€
ld
-1,8
€
fensie
mi
8,4
staatsschu
€
de
4,1
n
tel
ten
EMU-saldo lokale overheden
-12,8
internation n/ al ke
enwerking
ren
fina
€
am
33,0
9,2
es
G
€
n
as
€ 259,6
infra str u
cië
p
te
eid
10,0
www.rijksoverheid.nl/prinsjesdag 2
€ 246,8
EMU-saldo Rijk
18,4
€
veiligh
en milieu
e n we
i ef
hap
€
ur ltu
r ovi nc
€
(inclusief sociale werkplaatsen)
sc
ngen
keringen
cu
en p
Overig
77,6
Arbeidsongeschiktheidsregelingen Re-integratie en bemiddeling
uu r ct
rze
53,9
9,1
Groei BBP (in %)
EMU-opbouw (in mld)
Uitgaven Rijk
Kindregelingen
Werkloosheidsuitgaven
ds
s
TEN BA
€
e-
ve
eri AS
* Wegens afronding wijkt de som der delen af van het totaal
Inkomsten Rijk
€ 3,2 € 6,8
on
e
e r k n e me sw r
€
z
37,2
AOW en Anw
€
74,9
ek
€
i e s vo l k s v e r
€ 36,0 € 12,6 € 11,8 € 7,2
*
mi
m re
72,9
ar
ko bi
Overig
Overig
g e me
€
€
Medische zorg (incl. zorgtoeslag) Langdurige zorg en verpleging
erheid en
itie
71,8
*
€ 45,8 € 25,6 € 1,5
Verhuurderheffing Belasting op personenauto’s en motorrijwielen (BPM)
soc
Bankbelasting
Invoerrechten
zek
t jus en
€ 0,5 € 0,4
Overig
Motorrijtuigenbelasting Overdrachts- en assurantiebelasting
j s,
Dividendbelasting Schenk- en erfbelasting
Belastingen op milieugrondslag
le
markt
Vennootschapsbelasting
Accijnzen (alcohol, brandstof en tabak)
in miljarden
id s
€
Loon- en inkomstenbelasting
Omzetbelasting (BTW)
en
en
€ 52,4 € 14,4 € 2,6 € 1,6 € 0,7
€ 44,7 € 11,4 € 5,1 € 3,9 € 3,8 € 2,4 € 1,3 € 1,3
259,6
be
in
zorg a in g
i
indirecte bel
st
cte belast
ng
e d ir
in miljarden
buite
246,8
o n d e rwi
€
2011
2012
2013
2014
2015
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
e of maatschappijleer opgehangen in de klas. De Miljoenennotaposter van vorig jaar werd door vele docenten economi eid.nl/lesmateriaal Hoe de nieuwe poster eruitziet? Je vindt hem op www.rijksoverh
Elk jaar maakt het ministerie van Financiën de Miljoenennotaposter. Op deze poster staan de inkomsten en uitgaven die de overheid in het komende jaar verwacht overzichtelijk gepresenteerd. Vorig jaar werden de werkbladen door het ministerie van Financiën vervangen door een uitgebreide digitale docentenhandleiding, en dat is dit jaar niet anders. De poster zelf blijft in fysieke vorm bestaan en is ook digitaal beschikbaar. De digitale handleiding heeft generieke lessuggesties over de onder werpen van de Miljoenennota. Zo staan in de handleiding opdrachten om leerlingen bewust te maken van overheidsfinanciën door deze te benaderen vanuit de eigen inkomsten en uitgaven en dit overzicht te vergelijken met het overzicht van de overheid: de Miljoenennota. Ook bevat de handleiding opdrachten waar wordt ingegaan op de ontwikkeling van de Nederlandse
economie in relatie tot de overheidsfinanciën. De poster is geschikt voor alle klassen van het voortgezet onderwijs. In de docentenhandleiding wordt deze groep leerlingen opgesplitst in vmbo, onderbouw havo/vwo en bovenbouw havo/vwo. De lessuggesties rondom de Miljoenennotathema’s zijn specifiek gericht op die verschillende groepen.
Gratis downloaden! De Miljoenennotaposter wordt even na Prinsjesdag op de scholen bezorgd. De handleiding is gratis te downloaden via www.rijksoverheid.nl/lesmateriaal. Hier staat nog meer materiaal voor het basis- en het voortgezet onderwijs zoals de cliptoets, een video en het Begrotingsspel. Wil je daarnaast nog meer weten over financiële bewustwording bij leerlingen? Houd dan ook de website www.weekvanhetgeld.nl in de gaten. PrimaOnderwijs 5
05_EDG_PO_Sept15_Miljoenennota.indd 5
26-08-15 16:42
14 t/m 18 maart 2016
Leer uw leerlingen omgaan met geld! Geld verdienen
Sparen
Geld uitgeven
Keuzes maken
€ - €€ weekvanhetgeld.nl
initiatief van
Week van het geld - 14 tot en met 18 maart 2016
5695-WIG WvhG 2016 Adv Prima Onderwijs-192x285mm.indd 1 06_EDG_PO_Sept15_Ad_WIG.indd 6
24-08-15 16:43 17:15 26-08-15
Cinekid 2015!
NIEUWS
15 oktober t/m 1 november
In de herfstvakantie barst Cinekid weer los: het film-, televisie- en nieuwe mediaspektakel voor de jeugd. Kinderen tussen de 4 en 14 jaar kunnen op het Westergasfabriekterrein in Amsterdam snuffelen aan de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van media en leren hoe ze hier kritisch naar kunnen kijken. In het MediaLab worden de nieuwste apps, games en installaties gepresenteerd en zijn er verschillende workshops en masterclasses te volgen. Kinderen die niet in de Randstad wonen, kunnen in meer dan 35 filmtheaters verspreid in Nederland terecht. Iedere locatie heeft een eigen programmering met films, workshops en interactieve installaties uit de Cinekid-stal. Speciaal voor het onderwijs is er ook dit jaar een scholenprogramma. Twee dagen voordat de herfst vakantie begint, staan de bioscoopzalen van Cinekid en het MediaLab volledig tot de beschikking van scholen. De ingeschreven scholen hebben per gekozen thema begeleidend lesmateriaal ontvangen om de kinderen voor te bereiden op hun bezoek aan het festival. Kijk voor meer informatie www.cinekid.nl advertentie
Een ondernemend begin van de dag Tot aan het eind van het jaar verschijnt er een reeks nieuwsberichten en filmpjes, die basisschoolleerlingen laat zien wat het is om een ondernemend project op te zetten. De filmpjes gaan vergezeld van een lesbrief of achtergrondinformatie. De leerkracht krijgt handvatten aangereikt om in de klas de projecten te bespreken of er een opdrachtje aan te verbinden. In de filmpjes vertellen basisschoolleerlingen van scholen door heel Nederland over hun ondernemingservaringen. De eerste filmpjes zijn te zien via De Dag Vandaag www.dedagvandaag.nl/dossiers (kijk bij Ondernemend leren). De Dag Vandaag is een agenda voor het digitale schoolbord. De leerkracht kan de dag beginnen met leuke weetjes, een filmpje, een quizvraag of een opdracht. De onder werpen hebben een link met de vakken op school en sluiten aan bij de kerndoelen van het onderwijs.
07_EDG_PO_Sept15_Nieuws.indd 7
26-08-15 16:44
Derde Kamer
Derde Kame
Derde Kamer
Derde Kamer
Win een debat in de Eerste Kamer Heeft u met uw groep het lesprogramma van de Derde Kamer behandeld? Dan maken uw leerlingen kans op een bijzondere prijs, namelijk een dag op het Binnenhof en debatteren in de Eerste Kamer onder leiding van échte Kamerleden.
Wat moet u hiervoor doen? • Laat de leerlingen de winnende stelling van het slotdebat dat jullie op school gevoerd hebben, opsturen naar de redactie van de Derde Kamer, redactie@derdekamer.nl. • Ze moeten hun stelling daarbij wel beargumenteren. • Maak een kort verslag van het slotdebat. De leerlingen mogen alles maken: van een filmpje tot een fotoreportage en alles daartussenin. Creativiteit wordt beloond! • Tip: met een zelfbedachte stelling maken de leerlingen meer kans. Meedoen? Stuur de winnende stelling en een verslag naar redactie@derdekamer.nl. Let op! Meedoen kan tot 15 oktober 2015. De winnaars krijgen eind oktober bericht. Het debat vindt in november plaats. Succes! Benieuwd naar het debat? Kijk naar de film van het debat van 2014 op www.youtube.com/user/derdekamer
08_EDG_PO_Sept15_AdvertorialDeDerdeKamer.indd 8
26-08-15 16:45
De trein heeft altijd al aan de basis van verandering gestaan. Van de industriële revolutie tot de moderne techniek, nergens lijkt de tijd zo zijn sporen nagelaten te hebben. Met het educatieve lesmateriaal van Het Spoorwegmuseum in Utrecht kan de hele klas deze sporen uitpluizen. De educatieve programma’s die Het Spoorwegmuseum voor het basisonderwijs aanbiedt, bestaat uit een lesbrief, een voorbereidende les, een bezoek aan het museum en een verwerkingsles. De lessen zijn gratis, voor het bezoek aan het museum waar je met de hele klas op speurtocht kunt gaan, betalen leerlingen € 5,50 entree (museumkaart en begeleiders gratis). De educatieve programma’s die online te vinden zijn, zijn kosteloos. Kijk voor meer informatie en voor de leukste educatieve lespakketten voor groep 3&4, groep 5&6 en groep 7&8 op www.spoorwegmuseum.nl/educatie
Foto: Marieke Wijntjes
Het Spoorwegmuseum
NIEUWS
Op speurtocht met de educatieve programma’s van
Lancering:
Listr voor samenstellen en delen van lessen Met het gratis hulpmiddel Listr is het voor docenten mogelijk om eigen lessen samen te stellen en te delen. Van leerkrachten en leerlingen van het basisonderwijs tot docenten en scholieren van het voortgezet onderwijs (en zelfs universiteit): iedereen kan gebruik maken van de site. Docenten kunnen een gratis account aanmaken om eigen lesmateriaal en vrij beschikbare lesstof op internet in een leerlijst te plaatsen. Bij voorbeeld presentaties, tekst of beeld, aangevuld met een YouTube-video, Google Drive-document of webartikel. Ook toetsen maken, oefeningen en instructies kunnen eenvoudig met Listr. De docent kan zelf een leerlijst maken of met collega’s en deze delen met leerlingen. Leerlingen kunnen de leerlijst bekijken waarop docenten de voortgang van de leerling kunnen volgen. Bas Verhoeven, oprichter van Listr: ‘We willen echt toegevoegde waarde bieden aan de docent en leerling. Het schoolbudget is klein, daarom dragen we graag bij met een gratis digitaal hulpmiddel.’ Listr.nl sluit aan bij de strategische agenda van het ministerie van OCW. Minister Jet Bussemaker in het nieuws: ‘Onderwijs wordt beter als docenten hun kennis uitwisselen. Van hen wordt verwacht dat zij hun digitale onderwijsmiddelen vrij beschikbaar stellen, via een (inter) nationaal platform.’ Listr is volgens de Lean Startup methode ontwikkeld in het Sanoma Lab en uitgebreid getest met docenten en leerlingen. www.listr.nl
PrimaOnderwijs 9
09_EDG_PO_Sept15_Nieuws.indd 9
26-08-15 16:45
NIEUWS
Na de nieuwe wildernis, nu delta in de klas Na het grote succes van de natuurfilm De Nieuwe Wildernis gaat op 24 september de opvolger Holland, natuur in de delta in première. De nieuwe film toont volgens de makers als nooit tevoren de dynamiek en de veerkracht van het land waarin wij leven. We zien de Hollandse natuur door de ogen van verrassende, kenmerkende dieren die de delta bevolken. Naast de zeearend is dat bijvoorbeeld de bever, de haas, het pimpernelblauwtje en de stekelbaars. Het begeleidende lespakket bij De Nieuwe Wildernis was een groot succes en ook nu weer tekenen EMS FILMS en Podium voor de ontwikkeling van een geheel gratis lespakket. De basis van het educatief materiaal wordt gevormd door een groot aantal korte clips die zijn samengesteld uit de driehonderd uur aan beelden die zijn geschoten voor Holland, natuur in de delta. Het pakket richt zich op de bovenbouw van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs en sluit geheel aan op de leerdoelen. De clips mogen ook voor methodelessen, dagopeningen, spreekbeurten en projecten worden gebruikt. Schrijf je in en ontvang dit bijzondere digitale pakket helemaal gratis. http://hollanddefilm.nl/delta-de-klas-inschrijving
Op 25 september 2015 organiseren Cordaid en de Radboud Universiteit een Profielwerkstuk Masterclass. De gratis masterclass is bedoeld voor leerlingen die hun profielwerkstuk willen wijden aan maatschappelijke en/ of mondiale vraagstukken. Na een inleiding door Paul Hoebink, hoogleraar ontwikkelingssamenwerking, gaan de deelnemers zelf aan de slag. In workshops, begeleid door experts die hun praktijkervaringen met hen delen, kunnen ze ideeën opdoen. Natuurlijk krijgen ze ook praktische tips voor het schrijven van hun profielwerkstuk. Heb jij leerlingen die een verschil willen maken in het leven van anderen? Attendeer ze dan op de Profielwerkstuk Masterclass bij de Radboud Universiteit in Nijmegen. Aanmelden kan op www.cordaid.org/profielwerkstuk. Deelname is gratis.
Foto Adriaan Backer
Maatschappelijk profielwerkstuk? Gratis masterclass voor leerlingen!
10
10_EDG_PO_Sept15_Nieuws.indd 10
26-08-15 16:47
Op een doorsnee dag... www.cbs.nl/cbsindeklas
Worden in ons land kinderen geboren
478
8
tweelingen Zien het levenslicht
207
Worden huwelijken gesloten ...
Bestel nu gratis deze 4 en andere posters op CBS in de klas! ...waarvan homohuwelijken
92
Worden huwelijken door echtscheiding ontbonden
ontwerp: Ontwerphaven
Overlijden mensen
381
Verhuizen mensen
4 325
De poster voor schooljaar 2016/’17 kun je bestellen op www.cbs.nl/cbsindeklas
11_EDG_PO_Sept15_Ad_CBS.indd 11
26-08-15 16:48
Ict is de sleutel naar toekomstproof onderwijs! Hoe ver is jullie school?
Blijf ook op de hoogte
van álle ontwikkelingen Onafh
anke lijk va ktijds ch
rift vo
or eig entijd
s on derw Dee ijs en l ins ict pire met rende le TED -Ed ssen Gam en in (plu s)kla de s!
‘C R
tijds voor eigen
jdschrift elijk vakti Onafhank
onderwijs
jdschrift elijk vakti Onafhank
gang
d ‘Mijn Kin
Stap voor stap leren werken met Quizizz
en ict
voor taa k’ ‘Ict is ische dagog een pe
Onafhank elijk vakti jdschrift
w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l
5 | Janu ar
i 2015
el in het hulpmidd geweldig
ijs’ onderw
Ontwerp je eigen obstacle run
s Dig scaal & IC ct orle ids daetedri ijhze T n w isg Re Leerme wegremp over el ch s kti Pra
hr ijdsc vakt elijk hank
ift vo
or ei
gent
on ijds
Het menselijk lichaam ontdekken met een app
nt Kind ce
Hond: Maurice de maximale om het ‘Ict helpt te halen. uit het kind niet minder’ Niet meer,
Jaargang
rift
ch jds kti va lijk ke
On
a
n fha
vo
o
n ige re
so tijd
32 | Num
nd
erw
ijs
| Novembe mer 3
Jaargang
HACKEN VOOR KINDEREN
ict
g erlin en le tuss loof le k 2014 a ber it m ce E et dig | De mo er 4 mm ng 32
Jaar
:
DE ONDERWIJSAMBITIES VAN SAMSUNG
nt
IN et’s ooit die wil g n n RF og en sla SU n n kom de b e n ge a a n ‘Ik ege ict t
m
t pu
er ic
r
o os
ft
M E co TI de s bij kla UA et us rs AL n m de cu in EV tarte om g S
ic
t-s
to
Dig
l ita
St
Jaa
or
rga
yt
ng
e
llin
32
|
Nu
e mm
r2
|
Ok
tob
er
14 20
M
Interview: er
e W IE Huiz doc et RV ik en t m TE Er e nie ’
| Nu
Op
Jaargang 32 | Nummer 6 | Februari 2015
gen rug erb r ov raa en le
T D HE AN V
ga Jaar
Jaargang 33 | Nummer 1 | September 2015
roze Onaf niet over ha at ellen ga nkelijk vakt raal st ijdsc hr ift vo
mer 32 | Num
201 9 | Mei
Jaa
rga
ng
32
|
‘Geef je
AA
32 | Num mer 8 | April 201
or ei
gent
n
ijds on
5
derw
ijs en
ict
ar
Q&
32
ie ‘Le k e ( e A ie rkra Ed u va ts n c m ht a p p Os ec ee en ch r m ): ht nie durv oge t m en n b oe , ic est ilij t is k’ Nu
mm
er
10
|
Jun
i2
01 5
|
Num
mer
inbreng a
7 |
Maa
en e a L e re n ard e r t yp e edd n en)
Platfo rm Onde fha over he nke t onderw rwijs20 lijk 32: ijs van Grijp de va kti de toek kans nu jds ch omst. die gebo rift vo den wo or eig rdt!’ en
5
tijd so
voo r eig enti jds,
inno vati ef e n
CO EL IJ D I N F SL E H E EV P T O EN A ND W C E R IL P T W RO : IJ G
Lee we r stap rke nBm voor st e SN EDt PRadletap
gang
On
E N N SCH I CT A F V G E AN H EN AR SIN DWA ECU R E RE
Hoe krijg je
Claire Boonstra: ‘In het FreedomLab worden de stoutste dromen getest!’
Bij Zwijsen klikt en klopt alles: ‘We willen scholen de meerwaarde van ict laten ervaren’
RT ! MAIJS ST S ’S UW B M G UN llen HR O MS oAorsTpeIONDE EK SA UtC N O sv EDxper O E T
en
Jaargang
Big Brother-software doet intrede op scholen Inzet van ict leidt tot meer ouderbetrokkenheid
ict
jk d
HackLab High School:
r 2014
rwijs en
LE E R We Vir BOUWLINGEN GRO bC t h ue e EN EIG E ‘Als je ind air la l na ze er e a t t a r s EN 3D P 7/k8 geweldi lf hebt meeg n hu g appa c -P raat, be ebouwd aa n (en RINT weer iszit hool! n je ve zo’n el meer E te g R les votlgende betrokk eli en’
derw
l ia.n ed een km op dje a tde ls On iatoo erbla ept d ijsconc BIJ Me sente KIJK JE nieuw onderw pre een Agora, le e digita t nieuw erg rol lmb Ma en uit geving leerom
tijds onde
R EN OVER ERD LE DEBATRSONALISE E G EP
een ‘NAO is ijs en ict
Onaf
voor eigen
iSG wi l het on Pilotproject derwijs ‘Intere ssante vera nd Windows 8-tablets r, leuk eren: afwiss aan er, span elende laat proeven nender ing r, pers ,rwijsvernieuw oonlijk er, adonde aptieve r’
Pilotp roject adaptie f leren Engelse gramm atica va n st ar t
Onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict
onm en te ceOsn rbra ro s a tus leerp he dea l kpro lptita rw je en ij
On
, Horsten imair: Angela t Pr r Xpec manage leerkrachten
M a rs me geve sch gie Thie ‘Uit isbarechnoloDsoeno’
| Nu mmer
ict
& dig jeugd Expe rt t!’ Pijpe rs: r dan ooi sterke Re mco line is
U CI Uitg ever A Noo DE AL IS D rdhoff: R EG A IE H T DOC O U D E NT E N’ E N
BOT E E N RO LAS K E IN D 32
rwijs en
tijds onde
dia ita le me
f f: ho len een eu zijn kel
Jaar
voor eigen
nd
erw
ijs
en
ict
digit aal ond erw ijs d e ju iste spu llen in
huis ?
rt 20 15
S
‘K i
I N R AM TE M GR E E R REN EN
nd O n er d e e r o r n v wi d e an j s d e nu a d v nk m is s t ak e u r a en r te M g i me i c e ë er h n g e d a eb l v nk rui a n zi k v d jt e e c an V h n ho e n ol ge : og re ie ’
Neem nu een SCHOOLJAAR 2015/2016-abonnement op COS en ontvang 10 edities voor slechts € 46,50!
COS: hét magazine voor ict in het onderwijs Ga naar www.computersopschool.nl of stuur een mail naar cos@edg.nl 12_EDG_PO_Sept15_Ad_COS.indd 12
26-08-15 16:50
Codeweek 2015:
Stoom jouw leerlingen klaar voor de toekomst!
Houd ons op de hoogte van jo programmeera uw vontuur: Twitter @CodeweekN L
0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0101 1 1 0 Programmeren is hét lezen en schrij ven van de toekomst. Dat vinden Kennisnet en ECP Platform voor de InformatieSamenleving, initiatiefnemers van de Nederlandse Codeweek. Tijdens de Codeweek wordt aandacht gegeven aan bestaande programmeerinitiatieven en worden deze met elkaar verbonden. Van 10 tot en met 17 oktober 2015 kan iedereen aan de slag met programmeren. Niet alleen op Nederlandse scholen, maar in heel Europa. Doe ook mee! Code is namelijk overal. Het zit achter iedere interactie tussen mens en computer. Als leerkracht kun je leerlingen kennis laten maken met programmeren, zodat zij voorbereid zijn op een steeds digitaler wordende toekomst. Programmeren is namelijk een waardevolle programmeren niet alleen vaardigheid voor iedereen, niet alleen voor programmeurs en ICT’ers. heel leuk is, maar dat het ook de Deze speciale Codeweek-editie staat bomvol inspirerende artikelen en creativiteit bevordert en het je tips. Zo kun je op een leuke en laagdrempelige manier aan de slag met laat samenwerken met mensen programmeren in de klas. over de hele wereld?
Wist je dat… …
…
Doe mee!
De Codeweek wordt op 10 oktober afgetrapt met een groots event in . Science Center NEMO in Amsterdam ecod den In heel Nederland wor events georganiseerd – ook bij jou in de buurt. Bekijk de kalender op www.codeweek.nl/kalender en doe e mee! Of organiseer zelf een leuk d mel programmeeractiviteit en deze online aan.
Op www.codeweek.nl vind je een Toolkit met lesmateriaal. Daarnaast staat de Codedatabase vol met programmeerinitiatieven die je verder op weg helpen.
tijdens de vorige Nederlandse Codeweek maar liefst 300.000 kinderen leerden programmeren met een speciale editie van de Donald Duck? Download hem op codeweek.nl.
…je als leerkracht niet goed hoeft
te kunnen programmeren om kinderen tóch de taal van de toekomst te leren? Deze special helpt je op weg.
…
tijdens de eerste Europese Codeweken in november 2013 en oktober 2014 meer dan 1.300 programmeerevenementen werden georganiseerd in 26 deelnemende Europese landen?
De Codeweek is een Europees initiatief van de voormalig vice-president van de Europese Commissie, Neelie Kroes en haar ‘Young Advisors’. Tijdens de Europese Codeweek 2015 worden door heel Europa nationale codeweken georganiseerd. ECP Platform voor de InformatieSamenleving en Stichting Kennisnet zijn de initiatiefnemers van de Nederlandse Codeweek. Meer informatie vind je op www.codeweek.nl. De Nederlandse Codeweek 2015 wordt mogelijk gemaakt door:
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 13
26-08-15 16:51
010Codekinderen 0 1 1 0111 001 1001 1 Ontdek digitale talenten
In de klas aan de slag met
Met Codekinderen leren basisschoolleerlingen van groep 3 t/m 8 hun digitale talenten kennen en maken ze kennis met de ‘achterkant’ van computers, iPads en smartphones.
Codekinderen is een initiatief van Kennisnet. Kinderen proeven aan apps, sites en programma’s die creatief en logisch denken stimuleren. Bij elke (meestal gratis) tool biedt Codekinderen een lesbrief, lerarenhandleiding én een informatief filmpje. De tools kunnen voor meerdere leerjaren worden ingezet en zijn er voor beginners tot en met leerlingen die al hun
eigen programma’s maken. Er zijn ook zogenaamde unplugged-activiteiten waardoor ook kinderen zonder computer inzicht krijgen in programmeren. Ze programmeren bijvoorbeeld hun eigen leraar, die de rol van een robot aanneemt. Bij de maakactiviteiten gaan leerlingen aan de slag met 3D-ontwerpen of het ontwerpen van een eigen app. Het zijn allemaal activiteiten waarbij ze echt hun creativiteit kwijt kunnen. Belangstelling? Kijk voor alle activiteiten op
www.codekinderen.nl
Computing in Engeland een vast onderdeel van het curriculum...
Maar, wat leer je dan?
Stichting Kennisnet heeft onderzoek gedaan naar hoe scholen in Engeland leerlingen leren programmeren. ‘Computing’, breder dan alleen programmeren, is daar sinds vorig jaar een vast onderdeel van het curriculum. Tien programmeervaardigheden die leerlingen in het Engelse basisonderwijs leren en waar wij ons in Nederland door kunnen laten inspireren: Simpele computerprogramma’s bedenken, schrijven en debuggen (van fouten ontdoen). Problemen oplossen door ze in kleinere eenheden te ontleden. Werken met verschillende vormen van invoer en uitvoer van gegevens. Toepassen van programmeerconcepten zoals herhalingen, selecteren, procedures. Logische redeneringen gebruiken om eenvoudige algoritmes (set aan instructies) uit te leggen. Begrijpen welke verschillende functies de computernetwerken (zoals internet) hebben, zoals mogelijkheden voor communicatie en samenwerking. 7. Zoektechnologieën effectief gebruiken. 8. Beseffen hoe zoekresultaten worden geselecteerd en gerangschikt en deze resultaten kritisch beoordelen. 9. Verschillende software (en internetdiensten zoals Whatsapp of Instagram) kiezen en gebruiken en combineren op verschillende digitale apparaten om een reeks programma’s, systemen en content te ontwerpen, creëren en delen. 10. Technologie veilig en verantwoord gebruiken. Het rapport ‘Coding in Engeland: lessen voor Nederland’ is te downloaden via www.kennisnet.nl/digitale-vaardigheden
Foto: Sandra Legters
1. 2. 3. 4. 5. 6.
14
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 14
26-08-15 16:52
s Gratis workshop n voor jongere
‘Het opzetten van een
CoderDojo is leuk en makkelijk!’ ‘Jongeren weten soms al meer van computers dan juffen en ouders’, vertelt Marloes van der Meulen uit Itens (Friesland). Ze was op zoek naar een activiteit voor haar kinderen (8 en 10 jaar), die geïnteresseerd zijn in programmeren. ‘Op school leren ze dit nog niet en samen is gezelliger dan alleen.’ Ze las over CoderDojo en besloot in januari 2015 zelf een Dojo op te zetten in de bibliotheek van Wommels. Er was meteen een wachtlijst. ‘Het is fantastisch om te zien hoe enthousiast iedereen is. Het gaat om meer dan alleen programmeren of apps maken. Ook samenwerken, logisch en analytisch nadenken staan centraal.’ Het opzetten van een Dojo is eenvoudig en je hoeft zelf geen programmeerkennis te hebben.
0100 1 1 0 1010 01 1001 0 CoderDojo & Ziggo
CoderDojo’s zijn gratis workshops waar jongeren van 7 tot 17 jaar alles leren over programmeren en apps. Oorspronkelijk gestart in Ierland zijn er inmiddels meer dan 675 CoderDojo’s in 57 landen. Samen met (lokale) partners ondersteunt Ziggo de ambitie van CoderDojo om meer Dojo’s te creëren. Dit past in de maatschappelijke aanpak van Ziggo, waarin zij jong en oud de vaardigheden wil geven vol vertrouwen de mogelijkheden van de online wereld te benutten.
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 15
Meehelpen met deze ambitie en zelf een Dojo organiseren? Stuur een email naar mvo@office.ziggo.nl of kijk op
www.coderdojo.nl.
26-08-15 16:52
Werken met of in de ICT is leuker dan je denkt
Het aantal onvervulde vacatures voor ICT-professionals loopt hard op. Daar liggen carrièrekansen! Veel jongeren weten echter niet precies wat ICT inhoudt of ze denken dat het saai is. Geef IT Door laat leerlingen zien dat ICT overal te vinden is, ook daar waar zij het misschien niet zouden verwachten. Als leerkracht kun je je klas aanmelden voor een gratis gastles van een ICT-professional. Hij of zij vertelt in de klas over zijn of haar beroep en laat zien waarom werken met ICT juist hartstikke leuk en afwisselend is, zodat de leerlingen kunnen snuffelen aan de praktijk. De database bestaat uit business analisten, directeuren, coaches, cybercrime-docenten, app-ontwikkelaars en veel meer. Je klas kennis laten maken met programmeren? Ook dat behoort tot de mogelijkheden. Kijk voor meer informatie op www.geefitdoor.nl en geef je op!
‘Technologie ligt aan de basis van de , economie. Hoe beter je digitale vaardigheden kan hoe groter je carrièremogelijkheden. Want wie gie nolo tech de om s programmeren, beschikt over de tool van de toekomst te ontwerpen.‘
eSkills for Jobs: goed voor je carrière
ls
Foto: Jorrit Lousberg
0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 1 1001 1 1 1 Jonathan Murray, Director of Operations eSkil
Onder de campagnenaam ‘eSkills for Jobs 2015 – 2016’ brengt de Europese Commissie honderden organisaties uit heel Europa bij elkaar om zo aan de groeiende vraag naar professionals met ICT-vaardigheden te voldoen. Naast activiteiten in 24 Europese landen ondersteunt de campagne leerkrachten bij het trainen van digitale vaardigheden in de klas en vinden er webinars plaats (onder andere tijdens de Codeweek). Meer informatie? Kijk op www.eskillsforjobs.nl of volg @eskills4jobsnl, #eskills
Veilig en bewust
Inschrijven tot 31 oktob
er
Doet jouw klas al mee
aan MediaMasters 2015?
Leerkrachten let op: de inschrijving voor MediaMasters is geopend! Dit gratis spel is een laagdrempelige en uitdagende manier om met mediawijsheid in de klas aan de slag te gaan. MediaMasters heeft tot doel leerlingen in groep 7/8 een basisniveau ‘mediawijsheid’ mee te geven. Gedurende vijf dagen leren kinderen hoe de media werken én leren ze kritisch kijken naar hun eigen online gedrag. Welke informatie deel je met mensen? Hoe komt een journalist aan zijn nieuws? En hoe maak je een computergame? In 2014 deden ruim 80.000 kinderen mee aan MediaMasters. Het spel wordt gespeeld tijdens de Week van de Mediawijsheid, van 20 t/m 27 november 2015 (www.weekvandemediawijsheid.nl). MediaMasters bevat dit jaar een programmeeropdracht die is samengesteld door het Klokhuis en Codeweek. Zo bereiden we kinderen nog beter voor op een wereld waarin media en technologie een steeds belangrijkere rol innemen. Enthousiast? Inschrijven kan via www.mediamasters.nl. Meedoen is kosteloos.
Ken je de site Meldknop.nl al? Kinderen, maar ook leerkrachten vinden daar informatie, advies en hulp bij vervelende ervaringen op internet, zoals pesten of oplichting. Meldknop is een initiatief van Veiliginternetten.nl en wordt ondersteund door onder andere de politie en de Kindertelefoon.
Ook is er in Nederland een groep jongeren tussen de 12 en 22 jaar die andere jongeren bewust wil maken van veilig internetgebruik. Op www.digiraad.net geven zij praktische tips over bijvoorbeeld wachtwoorden en de betrouwbaarheid van online informatie. Ook gaan zij in gesprek met bedrijven en overheid over veilig internet. Ken je leerlingen die dit ook leuk zouden vinden? Zij kunnen zich aanmelden via de website.
16
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 16
26-08-15 16:53
0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 1 0100 1 0 1 Laat je inspireren op het
Platform Technologie en Onderwijs
Hoe zien de banen van de toekomst eruit? En welke lessen moeten onze kinderen krijgen om straks moeiteloos het arbeidsproces in te rollen? We weten dat technologie in het onderwijs voor veel nieuwe mogelijkheden zorgt, maar tegelijkertijd ook vragen oproept. Hoe brengen we alle groepen in het primair onderwijs in contact met technologie en in het bijzonder met de vaardigheden die nodig zijn in het jaar 2032, als zij instromen op de arbeidsmarkt?
Er zijn in Nederland verschillende initiatieven die zich bezighouden met dit vraagstuk. Codeweek is hier één van en heeft het doel kinderen, ouders en leerkrachten te leren programmeren. Microsoft Nederland organiseert tijdens de Codeweek verschillende activiteiten zoals extra CodeUren in de klas, een inspiratiesessie voor onderwijsspecialisten en een workshop coderen in de Tweede Kamer samen met CoderDojo Nederland en Ziggo. Deze en andere activiteiten zijn te vinden op codeweek.nl.
Jouw rol?
Wil je meer weten over wat jouw rol kan zijn bij de vormgeving van het onderwijs van de 21ste eeuw met behulp van technologie? Laat je informeren en inspireren op het Platform Technologie en Onderwijs, opgericht door Microsoft Nederland en ICT-partners en bedoeld om onderwijsprofessionals te adviseren en hen kennis en ervaringen te laten delen. Kijk voor meer informatie op www.technologie-onderwijs.nl.
Beroep van de toekomst: ethisch hacker!
Voor de echt handige programmeurs in de dop is er een nieuw carrièreperspectief ontstaan. Ethisch hacken: legaal illegaal bezig zijn. Voor een hacker is het een sport om in te breken in computersystemen en kwetsbaarheden bloot te leggen. Leuk en spannend, maar ook illegaal. Dat lijkt niet echt een beroepskeuze die je leerlingen aanraadt, maar het is eigenlijk een heel goede zet! Er is namelijk steeds meer vraag naar ethische hackers. Heb jij een leerling die superhandig is met computers (en een beetje ondeugend), vertel hem of haar dan over dit beroep van de toekomst. Deel met je leerlingen ook vooral het verhaal van Mischa van Geelen (16). Hij wees de Belastingdienst, Sony en KPN op kwetsbaarheden in hun ICT-infrastructuur en het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) bood hem ooit een plek om werkervaring op te doen. https://veiliginternetten.nl/nieuws/als-ethische-hacker-ben-je-soms-illegaal-bezig/
PrimaOnderwijs 17
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 17
26-08-15 16:54
1001 1 0 1111 010 0011 Leerlijn 01 13-jarige Nick leert leeftijdsgenoten programmeren Nick Jordan is nog maar 13 jaar en leert via zijn eigen website JorCademy.nl leeftijdsgenoten al programmeren. Met dit initiatief sleepte hij een Gouden@penstaart in de wacht en hij is ambassadeur van CodePact. Waarom ben je deze site gestart? ‘Omdat het nodig is dat kinderen leren programmeren! Er zijn veel te weinig programmeurs, vooral in Europa. Als je kunt programmeren, kun je bijvoorbeeld apps en games maken. Ik was 10 jaar toen ik leerde programmeren. Dat heb ik mezelf aangeleerd.’ Wat programmeer je zelf? ‘GUI’s (Graphical User Interfaces) met Python (programmeertaal). Dat houdt in dat je iets maakt dat de gebruiker ziet, bijvoorbeeld een venster met knoppen en stukken waar je tekst in kunt schrijven. Ook richt ik me op webdesign.’
Hoeveel mensen bezoeken jouw site? ‘Ik weet niet precies hoeveel, maar toen ik op het Jeugdjournaal was omdat ik de Gouden @penstaart had gewonnen, raakte de server overbelast. Gelukkig heb ik nu een nieuwe server.’ Hoe ziet volgens jou een goede programmeerles op school eruit? ‘Het zou leuk zijn als leerlingen stap voor stap een website moeten maken of een game.’ Wat vind je ervan dat steeds meer scholen aan de slag gaan met programmeren? ‘Heel goed! Digitale vaardigheden zijn nodig omdat je die later bij elk beroep zal tegenkomen. Ook zijn er te weinig programmeurs. Wie moeten er anders de leuke games en apps van de toekomst maken?’ En nu ben je ook nog ambassadeur van CodePact. Hoe is dat gekomen? ‘Bij de ondertekening van het CodePact
werd ik geïnterviewd door Neelie Kroes. Ze nodigde me uit om samen met staatssecretaris Sander Dekker chocolademelk te drinken en te praten over het programmeren in het onderwijs. Daar werd ik door hen benoemd tot ambassadeur van CodePact.’ Heb je nog wel tijd voor school? ‘Het eerste jaar van de havo/vwo verliep in ieder geval heel goed. Nu zit ik in de tweede en na de middelbare school wil ik Informatica gaan studeren omdat ik zeker programmeur wil worden.’
In de praktijk!
‘Programmeren is de taal van de toekomst’
programmeren
www.kennisnet.nl/artikel/alles-wat-je-moet-wetenover-programmeren-en-maken/
Nieuwsgierig naar wat er binnen de stichting op programmeergebied gebeurt? Bezoek dan: https://oponoa-programmeertalen. wikispaces.com. Zie voor aanvullende informatie ook www.csunplugged.nl
18
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 18
26-08-15 16:54
ans / VHTO
Interessante links voor meer informatie: www.kennisnet.nl/artikel/schoolbesturen-ontwikkelenleerlijn-programmeren-voor-basisonderwijs/
Foto Lie sbeth Dingem
Een aantal schoolbesturen gaat met de PO-Raad en Kennisnet een leerlijn programmeren ontwikkelen voor het basisonderwijs. De scholen die aangesloten zijn bij de besturen OPONOA, FIER en OOADA zijn al druk aan het programmeren, maar het is voor hen niet helemaal helder welke vaardigheden de leerlingen precies moeten leren. De scholen lopen aan tegen vragen als welke programmeerdoelen moeten leerlingen zich eigen maken en welke activiteiten voer je uit in welke leerjaren? De leerlijn wordt samen met leerkrachten ontwikkeld.
Sandra Legters is coördinator programmeertalen en techniek bij Stichting Openbaar Primair Onderwijs Noord Oost Achterhoek (OPONOA). ‘Kinderen leren programmeren is zinvol én leuk. Leerkrachten die hiermee nog geen ervaring hebben, raad ik aan eenvoudig, misschien unplugged, te beginnen. Kinderen gebruiken diverse digitale middelen doorgaans al wel, maar ze hebben vaak nog niet ervaren dat ze zelf de bestaande middelen kunnen beïnvloeden. Of dat ze juist iets nieuws kunnen ontwikkelen. Programmeren is een van de talen van de toekomst. Wat zou het mooi zijn als we ook in het basisonderwijs kinderen op deze toekomst kunnen voorbereiden.’
Bol.com: ‘Nieuwsgierigheid voor IT kan niet vroeg genoeg worden aangewakkerd’ ‘Technologie is niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven’, zegt Daniel Ropers, algemeen directeur bij bol.com. ‘Met name de toepassing ervan wordt voor veel bedrijven steeds belangrijker en het raakt bijna ieder beroep. Dat betekent dat niet alleen IT-professionals, maar iedereen basiskennis van IT nodig zal hebben.’ ‘Dat ervaren dagelijks honderden collega’s bij bol.com’, zegt Daniel. ‘Binnen nu en 10 jaar is digitale kennis voor het grootste deel van de banen een vereiste. Die kennis, waaronder programmeren, wordt op Nederlandse scholen echter nog niet standaard aangeboden. Dit betekent dat duizenden banen in Nederland mogelijk moeilijk vervulbaar zullen zijn in 2020. Bij bol.com vinden wij dan ook dat de nieuwsgierigheid van kinderen voor de toepassing van IT niet vroeg genoeg aangewakkerd kan worden. Meer aandacht vanuit het onderwijs zou hier een goede bijdrage aan kunnen leveren, zodat kinderen op een leuke en interactieve manier geënthousiasmeerd worden voor IT en de basisbeginselen van programmeren kunnen leren.’
1001 1 0 0 0101 10 0010 Handig, die kennis van IT!
Op het kantoor van bol.com werken bijna 1.000 mensen. In een groot deel van de functies is basiskennis van IT van groot belang. Zoals bij deze functies:
Yvonne, Supply Chain Innovator: ‘Om onze klanten zo goed mogelijk van dienst te zijn en artikelen snel te kunnen leveren, zoek ik naar de optimale afweging tussen behoeften en kosten. Dit doe ik door slim te coderen in de enorme hoeveelheid data die beschikbaar is over verkopen en klantinteresse.’
Rowan, Software Ontwikkelaar: ‘Met veel passie en energie codeer ik nieuwe functionaliteiten voor een nog betere mobiele winkelervaring in de bol.com-app. Programmeren is niet alleen nuttig voor bol.com en haar klanten, maar ook gewoon erg leuk om te doen.’
Hans, Business Analist: ‘Ik zorg ervoor dat de prijzen in onze winkel snel en goed berekend worden. Doordat ik heb geleerd te programmeren, kan ik gemakkelijker conceptueel denken en bouw ik mijn eigen oplossingen voor lastige problemen.’
Maurice, Manager Mobiel: ‘Ook als je zelf geen softwareontwikkelaar wilt worden, is het superhandig om kennis te hebben van IT. Doordat ik bijvoorbeeld zelf begrijp hoe coderen werkt, kan ik veel beter inschatten hoe makkelijk of moeilijk het is voor mijn IT-collega’s om allerlei gave dingen te bouwen.’
Foto Lie sbeth Dingem
DigiVita: Meer meisjes in de ICT!
ans / VHTO
: TIP VOOR IN DE KL AS ’ers ICT van s Bekijk de filmpje en rie ma ne Vanessa, Monica, An Lisanne op
ICT alleen voor mannen? Echt niet! Het VHTO, Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek laat tijdens de Codeweek zien waarom ICT ook voor vrouwen is. Op zaterdag 10 oktober organiseert VHTO DigiVita Code Events voor meisjes in Zwolle en in Zoetermeer en op dinsdag 13 en donderdag 15 oktober in Amsterdam. Tijdens de DigiVita Code Events leren meisjes programmeren van vrouwelijke ICT-studenten en -professionals. VHTO organiseert het hele jaar door verschillende activiteiten binnen en buiten de school om de instroom van meisjes en vrouwen in bèta, techniek en ICT in Nederland te vergroten. Zo worden tijdens de lessen Informatica gastlessen door vrouwelijke ICT’ers gegeven en kunnen meisjes ook speeddaten met deze profs. Bekijk vooral www.vhto.nl/projecten/digivita/
H ©V
TO
ww w.ditdoeik.nl
PrimaOnderwijs 19
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 19
26-08-15 16:55
8 GB
0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 1 1001 1 1 1 Een robot bouwen is kinderspel! Denken als een computer: hoe moeilijk kan dat zijn? Nou, niet eens zo heel erg moeilijk. Als je maar logisch en creatief blijft nadenken. Zo heeft een computer geen ogen en geen mensenbrein. Wij kijken in de lucht en zien dat er een kraai vliegt. Voor een computer is dat een stuk lastiger, want ‘iets’ met een snavel en veren kan toch ook een duif of een mus zijn? Je zult echt alle kenmerken van een kraai moeten invoeren, voordat je computer herkent dat het een kraai is. Probeer te bedenken welke kenmerken je dan allemaal in moet voeren, dan leer je echt denken als een computer!
Zelf programmeren
Wie denkt als een computer kan zelf apps en programma’s bouwen. Programmeren dus! Dat klinkt voor leerlingen misschien saai en nerdy, maar dat is het juist niet! Laat leerlingen maar eens hun eigen robot of een automatisch kattenvoersysteem programmeren. Je zult versteld staan van de creatieve aanpak en snelheid waarmee kinderen zulke funprojecten in elkaar zetten.
Plan B
De lol van leren programmeren is dat je nieuwe dingen leert door fouten te maken en te blijven proberen. Als het eerste plannetje niet werkt, stap je gewoon over op plan B. En dat werkt natuurlijk wel. Daarom hoeven jij en je leerlingen ook helemaal niet alles te weten over programmeren of computers om ermee aan de
slag te gaan. Je leert ‘ontdekkingsgewijs’ namelijk veel sneller. Laat kinderen zelf aan de slag gaan met techniek en technologie zonder dat jij ze beperkingen of kaders oplegt. Laat hun creativiteit de vrije loop en laat je als leerkracht verbazen door hun uitkomsten!
Complete basisset
Start deze technologische ontdekkingstocht met de Bendoo Box en laat kinderen aan de slag gaan met de leukste projecten. De box bevat Nederlandstalig lesmateriaal en handleidingen. Je hebt meteen een complete basisset voor kinderen om te leren programmeren en kunt samen aan de slag gaan met bijvoorbeeld Minecraft en Scratch. Kijk vooral even op www.bendoobox.nl.
Bendoo Box Cup
Op 10 oktober, de eerste dag van de Codeweek, is de kickoff van de Bendoo Box Cup. Dit is een technologiewedstrijd waarbij creativiteit, innovatie, technologie, techniek en programmeren centraal staan. Show jullie skills en laat zien waarom jullie robot of alarmsysteem de allercoolste van de hele wereld is. Iedereen kan meedoen, met kans op prachtige prijzen! Ga naar www.bendooboxcup.nl voor meer informatie. De Bendoo Box Cup is powered by SIDN.
20
13-20_EDG_PO_Sept15_Codeweek.indd 20
26-08-15 16:57
Ga de betrouwbaarheidsuitdaging met de educatieve producten van Acer aan
Koop nu. Krijg Windows 10 gratis.*
Ga voor meer informatie naar promise.acer.com
* Pre-release-versie weergegeven. Deze versie kan nog worden gewijzigd. Apps afzonderlijk verkrijgbaar. De aanbieding voor Windows 10-upgrades is geldig voor in aanmerking komende Windows 7- en Windows 8.1-apparaten (inclusief apparaten die u al bezit), tot 1 jaar nadat de Windows 10-upgrade beschikbaar is gemaakt. Ga naar windows.com/windows10upgrade voor meer informatie.
Koop tussen 1 mei 2015 en 31 december 2015 een aan de actie deelnemend educatief product van Acer en registreer dit binnen 30 dagen. Als het product tijdens het eerste jaar onder garantie wordt gerepareerd, komt u in aanmerking voor het claimen van een TERUGBETALING VAN 100% van de aankoopprijs.
Motiveer en inspireer leerlingen en leraren met het nieuwe Windows!
Acer Europe SA Š2015 Acer Inc. Alle rechten voorbehouden.
21_EDG_PO_Sept15_Ad_Acer.indd 21
26-08-15 16:58
Voor de rekenvaardigheid te
‘Bij gym, bij creatieve lessen… de rekenkansen lig Al gaat het inmiddels beter, nog steeds blijken veel leerlingen onvoldoende te kunnen rekenen. Ria Brandt-Bosman, specialist referentieniveaus rekenen bij CPS Onderwijsontwikkeling en advies én schrijfster van het boek Grijp de Rekenkansen, doet suggesties hoe de rekenvaardigheden te verbeteren zijn in de doorlopende leerlijn po-vo. tekst suzanne de boer
Toen een aantal jaar geleden een daling in het reken niveau van scholieren werd geconstateerd, is de commissie Meijerink in het leven geroepen. Deze com missie kreeg de opdracht uitspraken te doen over wat scholieren op het gebied van (taal en) rekenen zouden moeten kennen en kunnen wanneer zij de basisschool, het voortgezet onderwijs of het mbo verlaten. Deze doelen zijn vastgelegd in de wet op de referentieniveaus. Voor het basisonderwijs is er inmiddels een centrale eindtoets waaruit informatie te halen is over het be haalde referentieniveau. Voor het voortgezet onderwijs en mbo is er met ingang van 2016 een rekentoets die meetelt in de slaag/zakbeslissing. Ria Brandt-Bosman: ‘Rekenen doe je in het dagelijks leven elke dag, voor je gaat rennen om de bus te halen, bij het boodschappen doen, als je Buienradar bekijkt en op vele momenten meer, dus bepaalde rekenvaardigheden moet je be heersen. Zo niet, dan heb je daar last van, je leven lang.’ Docenten in het voortgezet o nderwijs en mbo heb ben inmiddels veel geleerd over de rekenhiaten van leerlingen, maar weten niet altijd hoe ze daarmee om moeten gaan. Ria: ‘Nogal wat leerlingen blijken geen goede rekenbasis te hebben. En er zijn veel leerlingen bij wie de rekenvaardigheden zijn weggezakt. Wat ga je daaraan doen en waar begin je? Het is duidelijk dat
22-23_EDG_PO_Sept15_CPS.indd 22
er werk aan de winkel is; de doorlopende leerlijnen moeten worden verbeterd.’
Staartdelingen Het Steunpunt taal en rekenen heeft onderzoek gedaan bij scholen in het voortgezet onderwijs. Elf scholen met bovengemiddelde resultaten op de pilottoets werden uitgebreider bezocht om inzicht te krijgen in de achter gronden van de betere resultaten. Dit leidde tot zeven succesfactoren die in relatie worden gebracht met de hogere resultaten. Ria: ‘Eén ervan is de aansluiting op het basisonderwijs. Momenteel willen de leraren in het voortgezet onderwijs graag informatie over de reken vaardigheden van hun brugklasleerlingen. Als je weet wat een leerling op de basisschool heeft geleerd en hoe, dan weet je wat zijn basis is en zijn m anier van denken.’ Docenten in het voortgezet onderwijs leerden vroeger zelf op de lagere school andere rekenmethodes dan leerlingen nu. Vroeger had je staartdelingen, nu is dat delen middels herhaald aftrekken. Wanneer docenten in het vo de staartdelingen aanbieden in de rekenles, dan wordt dat verwarrend voor de leerlingen en doorbreekt het de doorlopende leerlijn. In het boek Grijp je Reken kansen is een katern opgenomen waarin wordt getoond hoe leerlingen nu op de basisschool leren rekenen. Van
26-08-15 17:03
d telt, eerst de kloof dichten
hoofdlijnen: en liggen voor het oprapen, jeConclusies moet zeopalleen zien’ zeven succesvoorwaarden
belang bij de overdracht is dus niet alleen het aanleveren van de resultaten, maar ook infor matie over de gebruikte strate gie. Ria: ‘Bij de warme over dracht leidt dit veelal tot andere gesprekken omdat het vo nu ook inhoudelijke vragen op het gebied van rekenen (en taal) stelt. Alle gegevens zijn in principe beschikbaar en de gespreks partners kunnen zich Ria Brandt-Bosman richten op die gebieden die meer aandacht behoeven. Zo problemen direct aan het kunnen specifieke reken begin van de brugklas w orden opgepakt.’
Inzicht Waar voorheen sprake was van een leerachterstand, zorgt de wet op de referentieniveaus voor een vertrek punt per leerling. Met de scores op de centrale eind toets po is er informatie over de rekenvaardigheden die leerlingen beheersen en de rekendomeinen waarop zij hiaten hebben. Met dit inzicht kunnen leraren beter in
Speciaal voor het basis
onderwijs
Rekenconferentie
Uitgeteld – laad u op! 12 november 2015 organiseert CPS Academie in Amersfoort de rekenconferentie Uitgeteld – laad u op! Leer tijdens praktische workshops onder begeleiding van experts hoe u taal, data, tablet en prentenboeken kunt inzetten bij een goede rekenles. Kijk voor aanmelden en prijzen op
www.cps.nl/conferentierekenenpo
Zeven succesvoorwaarden 1 Schoolleiding en docenten geven rekenen een belangrijke plaats in de school
7
2 De verantwoordelijkheid voor rekenonderwijs is breed belegd binnen de school
De rekenlessen kennen een duidelijke structuur
Toelichting •
6
Goed rekenonderwijs
Directe Instructie en oefeningen op het juiste niveau; aandacht voor de minder sterke leerling
waargenomen.
3
•
De docenten stemmen rekenstrategieën en -didactiek op elkaar af
5
4
Het rekenonderwijs grijpt terug naar de basis en sluit aan bij de voorgeschiedenis van leerlingen
De schoolleiding investeert in de rekendidactische vaardigheid van docenten
•
spelen op de specifieke onderwijsbehoeften wanneer leerlingen instromen in het vervolgonderwijs. Ria: ‘Daarbij gaat het allereerst om inzicht. Voor veel kinderen is rekenen abstract, terwijl het zo inzichtelijk te maken is. Als we uitgaan van de vier rekendomeinen getallen, verhoudingen, meten en meetkunde en ver banden, dan doen zich elke dag rekenmomenten voor. En niet alleen in de rekenles. Ook tijdens gym: hoeveel teams van vier personen kunnen we uit onze klas samenstellen? Hoeveel ballen hebben we nodig? Hoeveel speelvelden passen er op één sportveld? Bij creatieve lesmomenten: hoeveel papier van elke kleur gebruiken we voor een boekje?’ De rekenkansen liggen Het boek Grijp voor het oprapen, je moet ze de Rekenkansen alleen zien. Ria: ‘En ‘doen’ is is verkrijgbaar via daarbij belangrijk. Laat leer www.cps.nl/uitgeverij lingen eens met schilderstape op de vloer een oppervlakte van een vierkante meter afplakken en onderzoeken wat het betekent wanneer je met mist een zicht van vijftig meter hebt. Hoeveel meter tape hebben ze nodig? Na hoeveel passen kunnen ze hun klasgenoot niet meer zien? Door fysiek met iets be zig te zijn, groeit het inzicht en het begrip. Dat is het fundament van de rekenvaardigheid. En dat kan de hele dag door. Inzicht geeft oefenen meer betekenis. Als iedereen op school zijn rekenkansen grijpt én samenwerkt, zorgen we samen voor een goed basis niveau rekenen van alle leerlingen!’ PrimaOnderwijs 23
22-23_EDG_PO_Sept15_CPS.indd 23
26-08-15 17:04
Maak een succes van de rekenles Grijp de rekenkansen De referentieniveaus rekenen in het voortgezet onderwijs
Resultaat met rekenen
Handvatten voor een goede rekenles Dit boek laat op een heldere en toegankelijke manier zien hoe de effectieve rekenles er in de dagelijkse onderwijspraktijk uit ziet. Een greep uit de onderwerpen: de juiste doelen stellen, effectieve instructie, differentiatie, monitoring en een passend aanbod. Ook ontwikkelingen als handelingsgericht werken, de referentieniveaus en het ERWD-protocol komen aan de orde.
In dit boek vindt u handvatten op het gebied van didactiek, instructie en organisatie van rekenen in het voortgezet onderwijs. Het boek richt zich op alle docenten (ook in opleiding), rekencoördinatoren en rekencoaches in het voortgezet onderwijs. Met handig rekenkatern ‘Zo leren kinderen rekenen op de basisschool’.
Prijs: € 31,90 Bestelnummer: 32348 Sector: VO
Prijs: € 29,90 Bestelnummer: 32349 Sector: PO
Als kleuters leren tellen… Als kleuters leren meten…
Meten met maten
Bij jonge kinderen wordt de basis voor tellen en voor meten en meetkunde gevormd door het opdoen van concrete en betekenisvolle ervaringen. Daarom is in deze mappen gekozen voor speelse peilingactiviteiten in plaats van voor toetsen. Zo kunt u als leerkracht of remedial teacher de ontwikkeling van kleuters peilen én stimuleren.
Het metrieke stelsel is een struikelblok voor veel leerlingen, zowel in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs als het mbo. Deze posters (A1 formaat) maken inzichtelijk met welke maten gemeten moet worden. Door de posters naast elkaar te hangen, ziet elke leerling in één oogopslag waar het over gaat als bijvoorbeeld de eenheden hm of dg worden genoemd.
Set van twee posters
Setprijs: € 79,90 Prijs per map: € 45,90 Bestelnummer: 32316 + 32327 Sector: PO
NIEUW!
Prijs per map: € 18,90 Bestelnummer: 32335 Sector: PO/VO/MBO
Handboek School in de samenleving De Samenlevingsgerichte School van de 21ste eeuw
De samenleving verandert ingrijpend en razendsnel, op allerlei gebieden. Beweegt het onderwijs genoeg mee? Dit inspirerende handboek laat zien dat het essentieel is dat scholen zich bewust zijn van de (wereldwijde) samenleving waarin ze staan. De Samenlevingsgerichte School haalt én brengt nieuwe kennis en vaardigheden, zodat ze leerlingen optimaal voorbereidt op de samenleving van nu en de toekomst. Dit handboek bevat theoretische achtergronden, handvatten, aansprekende voorbeelden uit de praktijk en een concreet stappenplan. Zo kunnen scholen kinderen en jongeren bieden wat ze nodig hebben in de 21ste eeuw.
Prijs: € 44,90 Bestelnummer: 32398 Sector: PO/VO/MBO
Ga voor meer informatie en bestellen naar www.cps.nl/uitgeverij
CPS Boeken Adv POnderwijs Sept 2015.indd 1 24_EDG_PO_Sept15_Ad_CPSboeken.indd 24
24-08-15 14:10 26-08-15 17:05
NDERE A N E E N E E T EN DAAG ME RFT! U D E J S L A T SCHOOL UI t hen bo-leerlingen. Je zie vm or vo g in ag td ui is dé ronde op tstejaars vmbo'ers, rt al tijdens de voor edstrijden voor laa sta kw t va Di s. de ni ts, en kk len va Ta in Skills ap lijkheid, maar ook inciaal kampioensch ien in hun persoon oe gr en jd tri ds voorronde, het prov we de ns de tij tijdens de gd aa s van drie uitged zichzelf naar boven. en worden in team rband het beste in school. De leerling ve jd tri ds we in len ale en ha en de nationale fin
EEN RECORDAANTAL DEELNEMERS HEEFT ZICH AL INGESCHREVEN Jouw school ook? Zorg er dan voor dat collega’s van andere scholen ook meedoen en ontvang een originele Skills Talents powerbank!
11 VERSCHILLENDE WEDSTRIJDRICHTINGEN
NIEUW! Organisatie & Promotie
NIEUW! Tuinaanleg
exclusief voor GL en TL leerlingen
MEER INFORMATIE?
Deelname is kosteloos Vragen of een afspraak maken? Bel: 088 080 8868 of mail info@skillstalents.nl
25_EDG_PO_Sept15_Ad_Skills.indd 25
26-08-15 17:06
Groep 1 t/m 8!
Nu gratis in de klas! Squla, het leukste en meest complete oefenprogramma. Incl. Nieuwsbegrip, Sociale Vaardigheden & Scratch
NĂş met een gratis scholenversie! Klassikaal en individueel te gebruiken via digibord, desktop en tablet
Squla is het leukste en meest complete online oefenprogramma om thuis te oefenen voor school. Met games, quizzen en uitlegfilmpjes in alle vakken voor groep 1 t/m 8.
26_EDG_PO_Sept15_Ad_Squala.indd 26
26-08-15 17:08
Leuk, verfrissend en lekker ‘ouderwets’! Deze typerende uitspraak is afkomstig uit de enquête die is gehouden onder de ruim 1.000 scholen die het afgelopen schooljaar het lespakket van Post in de klas hebben gedownload. Post in de klas geeft inzicht in de moderne wereld van een postbedrijf. Er is aandacht voor het hedendaagse postproces, het beroep van postbezorger en de groeiende markt van pakketpost en e-commerce. In het lesmateriaal worden speelse, digitale werkvormen afgewisseld met handgeschreven brieven en speuropdrachten in de eigen omgeving. De kracht van Post in de klas zit in deze eigentijdse aanpak in combinatie met aandacht voor de meer sociale ‘ouderwetse’ waarde van een kaart of brief. bij de post. In groep 3-4 gaan de kinderen samen met postbezorger Luuk op speurtocht aan de hand van het thema Zenden en ontvangen. Voor groep 5-6 is het thema Een universeel postbedrijf. PostNL heeft als universeel postbedrijf te maken met regelgeving en afspraken. De kinderen krijgen een geheime missie waarin zij de werkwijze van PostNL op enkele punten onderzoeken. Voor groep 7-8 is het thema E-commerce. Als adviseurs voor de minister ontdekken de kinderen de wereld rondom pakketpost en e-commerce.
Enquête Kinderen zijn nieuwsgierig naar de wereld om hen heen. Post maakt ook voor jonge kinderen deel uit van het dagelijks leven. Zij hebben allerlei vragen over post, de werking van een postbedrijf en het beroep van postbezorger. Daarom heeft PostNL in oktober 2014 het gratis te downloaden lesprogramma Post in de klas gelanceerd. In dit lesprogramma maken leerlingen kennis met de wereld van post en pakketten. Bij aanvang van de lessen ontvangen de leerlingen een echte brief. De verwachtingsvolle gezichten bij het openmaken en voorlezen van deze brief zetten de toon voor de vervolgactiviteiten.
Aanbod op vier niveaus Post in de klas bestaat uit vier lespakketten voor verschillende niveaus. Elk niveau heeft een eigen thema met een handleiding voor de leerkracht en bijbehorend leerlingmateriaal. Voor groep 1-2 is het thema Beroepen. Samen met de verliefde postbezorger Luuk ontdekken de kinderen verschillende beroepen
Uit de scholenenquête die na afloop van het eerste schooljaar is gehouden, blijkt dat het lesmateriaal goed aansluit bij de wensen en verwachtingen. Het lespakket is overzichtelijk, makkelijk hanteerbaar en doet wat het belooft: het laat kinderen kennismaken met de wereld van post en pakketten. Het leerkrachtmateriaal wordt positief beoordeeld. De handleidingen zijn duidelijk met heldere, uitgewerkte lesbeschrijvingen. De lessen zijn compact, actueel en flexibel in te passen in de eigen planning. Het lesmateriaal voor de kinderen wordt zeer aansprekend gevonden. Er wordt gewerkt met echte brieven en kleurrijk, helder beeldmateriaal. De vervolgactiviteiten worden goed gewaardeerd om de speelse opzet en de aansluiting bij de belevingswereld van de kinderen. Post in de klas kan terugblikken op een succesvol eerste jaar!
Meer weten of direct een lespakket downloaden? Ga naar postnl.nl/postindeklas
PrimaOnderwijs 27
27_EDG_PO_Sept15_PostNL.indd 27
26-08-15 17:09
e i t a k n i e i c n s h fa c e k t e n e e w r K u u t a n r o vo Natuurkunde
Techniek
Biologie
Basisonderwijs
e d t me n a v ts e s r e e t n e m i r e p x e
Scheikunde
Experimenteerdoos
www.mekruphy.com 28_EDG_PO_Sept15_Ad_Merkruphy.indd 28
26-08-15 17:09
WETENSCHAP & TECHNIEK
Het Weekend van de Wetenschap
Er gaat een wereld voor je open
Blok in je agenda 3 & 4 oktober 2015
Een beetje nieuwsgierig moeten onderzoekers wel zijn, en wat doorzettingsvermogen kunnen ze ook wel gebruiken. Daarmee komen ze tot de meest interessante vindingen. Hun kennis delen ze tijdens het Weekend van de Wetenschap met iedereen die langskomt. Ga met hen mee op ontdekkingstocht! door suzanne de boer foto’s samuel van leeuwen
We staan er niet dagelijks bij stil, maar wetenschap en technologie zijn overal om ons heen. We maken elke dag gebruik van uiteenlopende vondsten die al lang geleden zijn gedaan (zoals vuur, het wiel, bruggenbouw, de verklaring van meteorologische fenomenen) en tegelijkertijd is er nog zo veel nieuws te ontdekken. Over de natuur, verschillende culturen, de medische wereld, biologische en technische processen, ruimtevaart… Vandaar dat er nog altijd veel onderzoek wordt gedaan om dingen beter te begrijpen, eenvoudiger of goedkoper te maken of een oplossing te vinden voor een bepaald probleem - een ziekte bijvoorbeeld.
Backstage De meeste tijd vindt al dat onderzoek achter gesloten deuren plaats, maar tijdens het Weekend van de Wetenschap mag iedereen bij bijna 200 laboratoria, universiteiten, ziekenhuizen, speel-en-ontdek instellingen, dierentuinen en m usea door heel Nederland een kijkje in de keuken nemen. Jong en oud kunnen backstage live ervaren waar de wetenschappers van nu zich
zoal mee bezighouden. Deze Wil je graag naar knappe koppen laten hun tesScience Center NEMO, ten, experimenten en proefjes maar kun je niet tijdens het zien, hun ontdekkingen én Weekend van de Wetenschap? mislukkingen - waar dan Laat voor 13 oktober 2015 via soms toch weer iets anders uit voortgekomen is dat redactie@primaonderwijs.nl i nteressant bleek te zijn. En weten waarom je NEMO wilt dat niet alleen. Bezoekers, bezoeken en maak kans kinderen en volwassenen, kunop 4 vrijkaarten! nen in verschillende laboratoria zelf de jas van de onderzoeker aantrekken, door een microscoop turen en de kleinste diertjes en cellen ontdekken. Universe Awareness in Leiden bijvoorbeeld inspireert met het fantastische heelal. In het informatiecentrum Noord/Zuidlijn in Amsterdam kom je te weten wat er allemaal komt kijken bij de aanleg van een spiksplinternieuwe moderne metrolijn onder een eeuwenoude stad. In InnoSportLab De Tongelreep in Eindhoven zie je hoe zwemsters als Ranomi Kromowidjojo hun start en keerpunt perfectioneren. In museum en sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht PrimaOnderwijs 29
29+31_EDG_PO_Sept15_WWetenschap.indd 29
26-08-15 17:15
30_EDG_PO_Sept15_Ad_Omniversum_N.indd 30
27-08-15 12:06
WETENSCHAP & TECHNIEK
Wetenschapsjournalisten Diederik en Ionica eD
ied
Foto: Yp
Fo t o: d
Naast alle onderzoekers die aan de verschillende instellingen verbonden zijn, heeft het Weekend r ie er ssen ik j e ke l . nl van de Wetenschap twee ambassadeurs die op hun eigen manier de vonk tussen wetenschap en publiek willen laten overspringen: Diederik Jekel en Ionica Smeets. Diederik komt als wetenschapsjournalist regelmatig bij De Wereld Draait Door en is presentator van het programma De Kennis van Nu. ‘Wetenschap is boeiend en noodzakelijk. En momenteel bijzonder ingewikkeld vanwege alle piepkleine, praktisch onzichtbare technologieën. Die wil ik graag begrijpelijk maken.’ Wetenschapsjournalist en wiskundemeisje Ionica Smeets wil juist de vrolijke, mooie en tastbare kant van wetenschap laten zien. ‘Vooral bij kinderen kan dat invloed hebben. Bij veel wetenschappers begon de liefde voor hun vak al jong: ze zagen een mooi experiment, kregen een bijzonder boek of gingen etenschap naar een museum. Het Weekend van de W kan ook zo’n moment zijn.’ Diederik en Ionica zullen op verschillende plaatsen mensen voor de wetenschap en technologie enthousiasmeren.
kun je met een kijker de zon heel dichtbij halen en je verbazen over wat je dan allemaal ziet. In het Netherlands Space Office in Den Haag, het Oertijdmuseum in Boxtel, bij Groep Robotics in Bergen op Zoom, Kasteel Hoensbroek, de Haagse Vogelbescherming, het Dorus Rijkers Reddingmuseum in Den Helder, Science Center NEMO, het Rijksmuseum en Body Worlds in Amsterdam, het Natuurmuseum in Nijmegen, De Jonge Onderzoekers in Groningen, het Museum van het Nederlandse U urwerk in Zaandam, De Ontdekfabriek in Eindhoven en in vele, vele andere instellingen is allerlei bijzonders te zien, te doen en te leren.
Podium van de toekomst Het Weekend van de Wetenschap is een activiteit van Science Center NEMO en wordt mede mogelijk gemaakt door steun van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en dankzij de belangeloze steun van alle deelnemers en meewerkende bedrijven en instellingen. Het weekend investeert in de toekomst, in talenten en in kennis door aan zo veel mogelijk mensen te laten zien hoe leuk, interessant, spannend en belangrijk wetenschap en technologie zijn. Ontdek de innovaties en ervaar een kijkje in de toekomst - daar wordt nu al hard aan gewerkt!
25.000 proefpersonen
Jaarlijks organiseert het Weekend van de Wetenschap met een universiteit of kennisinstelling een grootschalig publieksonderzoek. Afgelopen jaar vond dit plaats in samenwerking met de Rijks universiteit Groningen: ruim 25.000 mensen deden mee aan het grootste links- en rechtshandigen onder zoek onder de Nederlandse bevolking. Het doel was te bewijzen of de mythes en aannames die over links- en rechtshandigen bestaan, waar zijn. Mensen zijn vaak links- of rechtshandig en sommigen hebben helemaal geen handvoorkeur. Wat zegt dat over onze hersenen? Hebben linkshandigen voordelen die opwegen tegen de nadelen? Wat zijn die voordelen precies en zijn die gericht in te zetten? Zijn linkshandigen creatiever dan rechtshandigen? De eerste resultaten van het onderzoek worden binnenkort bekendgemaakt. Tijdens de kick-off van het Weekend van de Wetenschap op 30 september wordt het nieuwe publieksonderzoek onthuld waar iedereen weer aan kan deelnemen.
Surf naar www.hetweekendvandewetenschap.nl, volg je interesse, zoek een adres bij je in de buurt en laat je verrassen door de kennis van de onderzoekers. PrimaOnderwijs 31
29+31_EDG_PO_Sept15_WWetenschap.indd 31
26-08-15 17:17
‘Techniek vergroot je wereld’ Goed uit de startblokken met gratis
Een groeiend aantal scholen in het primair- en voortgezet onderwijs wil meer doen met techniek. Tegelijkertijd is er vaak drempelvrees onder leerkrachten: weet ik er zelf wel genoeg van? Hoe pak ik het aan? TechniekTalent.nu ondersteunt basisscholen en hun teams bij het invoeren van techniekonderwijs dat beklijft en helpt vmbo’s LOB-programma’s op te zetten waarin leerlingen de kans krijgen om te ontdekken of techniek iets voor ze is. Allemaal kosteloos.
Foto: TechniekBeeldbank.nu (Timon Jacob)
Voor het primair onderwijs heeft TechniekTalent.nu als belangrijke troef een netwerk van techniekcoaches. Zij begeleiden scholen bij het invoeren van Wetenschap & Techniekonderwijs, gebaseerd op Onderzoekend en Ontwerpend Leren. Norma Hochstenbach is een van hen. ‘We gaan uit van de situatie in een school en coachen het team van leerkrachten en directie’, vertelt ze. ‘Die lopen vaak met allerlei vragen rond. Hoe nemen we techniekonderwijs op in ons beleid, bijvoorbeeld. Maar ook heel praktisch: hoe komen we in contact met bedrijven? Of: wij hebben geen budget voor duur techniekmateriaal. Maar met een paar houten latjes en wat plastic bekertjes kun je bijvoorbeeld al minivlotten maken en kinderen laten ontdekken wat drijvend vermogen is.’
Voorproefje In de aanloop naar de Kinderboekenweek die in het teken staat van Natuur, Wetenschap en Techniek, bieden de techniekcoaches de workshop ‘Hoe word ik proefjesproof?’ aan. Daarin laten ze leerkrachten zelf ondervinden hoe leuk en makkelijk het is om techniekonderwijs te geven. Bijna driehonderd scholen hebben zich aangemeld. Norma: ‘Die workshops vormen een mooi voorproefje van wat wij voor een school kunnen betekenen. Willen scholen verder, dan gaan we de diepte in. Dat doen we volgens een aantal vaste stappen, die we voor elke school weer anders invullen. Het belangrijkste is dat leerkrachten zelf enthousiast raken. Dat ze gaan inzien dat techniekonderwijs niet wéér iets extra’s op hun bord is, maar dat ze het overal in kunnen verweven. Op die manier blijft techniekonderwijs ook niet hangen in knutsellessen of een incidenteel bedrijfsbezoek, maar gaan leerlingen zelf verbanden leggen. Techniek biedt veel aanknopingspunten om belangrijke vaardigheden als creativiteit, samenwerken en kritisch denken te stimuleren. Bovendien maken leerlingen zo kennis met een breed terrein dat anders buiten beeld blijft. Techniek vergroot je wereld.’
Meer weten over de techniekcoaches en hun aanpak? Kijk op www.techniektalent.nu/techniekcoach
32-33_EDG_PO_Sept15_TT.indd 32
26-08-15 17:21
Foto: TechniekBeeldbank.nu (Oscar Seykens)
professionele ondersteuning
Foto: TechniekBeeldbank.nu (Oscar Seykens)
WETENSCHAP & TECHNIEK
Workshops LOB Een succeservaring met techniek vergroot de kans dat leerlingen kiezen voor een technische opleiding of loopbaan. Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 87 procent van de jongeren openstaat voor techniek, als ze maar de juiste prikkels krijgen. Dat is goed nieuws, want de vraag naar goed opgeleide technici neemt alsmaar toe. Daarom is TechniekTalent.nu ook actief in het voortgezet onderwijs, nu nog voornamelijk op vmbo’s. Bijvoorbeeld met de workshop LOB Loont die centraal of op locatie gegeven wordt. Hierin gaan docenten, decanen en mentoren zelf aan de slag om een samenhangend programma voor loopbaanoriëntatie en -begeleiding op te zetten dat leerlingen met techniek in aanraking brengt.
Breder dan techniek Heleen Westhoeve van de CSG Prins Maurits in Middelharnis volgde deze workshop samen met haar teamleider. ‘Zelf geef ik natuur- en scheikunde, en Dienstverlening & Producten. Vanuit die rol ben ik betrokken bij het LOB-programma. Ik wil leerlingen graag zo veel mogelijk laten zien, ervaren en meegeven. Hoe beter ze weten welke mogelijkheden er zijn, hoe beter ze kiezen. Dat vond ik ook prettig aan de workshop: dat het er niet om ging om via LOB zo veel mogelijk leerlingen voor techniek te werven. Alles draait juist om een uitgebalanceerd
Kijk voor meer informatie over de workshop LOB Loont op www.techniektalent.nu/lobloont
LOB-programma dat ervoor zorgt dat leerlingen weten wat er te kiezen valt en zelf ontdekken wat ze leuk vinden en waar ze goed in zijn. En ja, dan is techniek een richting die ook nog goede carrièrekansen biedt.’
Nieuwe ideeën De workshop heeft Heleen veel opgeleverd. ‘In een halve dag kwam van alles langs: hoe bouw je een programma evenwichtig op? Welke aanpak past bij jouw school? Hoe leg je contacten met bedrijven? Hoe bereid je schoolbezoeken zo voor dat ze effectief zijn? We hebben veel ideeën opgedaan om ons programma aan te scherpen. Waar ik me bijvoorbeeld niet van bewust was, is dat jongeren rond hun 14e al allerlei beroepen hebben uitgesloten. Je moet er dus vroeg bij zijn. Na afloop heb ik samen met de teamleider dan ook gekeken hoe we ons programma daar beter op kunnen inrichten. Bijvoorbeeld door onderdelen naar eerdere leergangen te verschuiven. Echt goed dat we die workshop hebben gevolgd.’ PrimaOnderwijs 33
32-33_EDG_PO_Sept15_TT.indd 33
26-08-15 17:21
Leerlingen maken en beheren eigen shop met
De Basisschoolwebwinkel
De leerlingen van groep 7 en 8 op basisschool De Keikamp zijn trots! Er is weer een bestelling binnengekomen via hun zelfgemaakte webshop. De leerlingen verkopen hier hun eigen spulletjes. Ze bepalen zelf de prijs van de producten, plaatsen ze zelf in de webshop en zorgen ook voor de afhandeling van de bestelling, inclusief verzending van de pakketjes. ‘Door het project leren kinderen ontzettend veel nieuwe vaardigheden, met name de 21st century skills’, zegt oprichtster van De Basisschoolwebwinkel, Jolanda Luimes.
De Basisschoolwebwinkel is een praktijkleerproject voor basisschoolkinderen, dat is gelanceerd door Jolanda Luimes en Cynthia de Jong. Basisschool De Keikamp uit het Gelderse Geesteren is één van de scholen die het project heeft omarmd. Het project is daar zo succesvol dat het ambitieuze tweetal heeft besloten De Basisschoolwebwinkel als leerpakket landelijk te introduceren. Jolanda: ‘Met De Basisschoolwebwinkel willen we alle kinderen die vaardigheden aanreiken die ze straks nodig hebben om te kunnen functioneren in de snel veranderende maatschappij. Gelet op de impact van het internet op onze huidige samenleving, vonden wij dat basisscholen wel wat ondernemender mochten worden op dit gebied. Het idee van De Basisschoolwebwinkel is dat leerlingen zelf een webshop maken voor de school en deze ook gaan beheren. Via de shop verkopen ze bijvoorbeeld zelfgemaakte spul34
34-35_EDG_PO_Sept15_BWW.indd 34
letjes die ze tijdens de creatieve uren op school hebben gemaakt. Mobielhoesjes, geurzakjes, vogelhuisjes, zeepkettinkjes, oorbellen, bedenk het maar! Er kunnen ook andere producten verkocht worden via de shop, zoals tweedehands speelgoed. Dat laten wij graag aan de creativiteit van de school over.’
Oprichters Jolanda Luimes en Cynthia de Jong.
26-08-15 17:22
WETENSCHAP & TECHNIEK
Zes leermodules Het leerproject De Basisschoolwebwinkel bestaat uit zes leermodules: Webwinkel, Reclame, Producten, Mediawijsheid, Geld en Programmeren. Met de eerste drie leermodules maken en beheren de leerlingen de webshop voor school en gaat de shop live. De laatste drie zijn verdiepingsmodules. Cynthia: ‘Alle lessen voldoen aan de SLO-doelen en zijn gebaseerd op onderzoekend en ontwerpend leren. De lesstof is een combinatie van theorie en praktijk welke klassikaal en online wordt gegeven, inclusief complete online handleidingen voor de leerkrachten en een leerlingvolgsysteem. De lessen zijn groepoverstijgend inzetbaar en kunnen traditionele lessen vervangen. Alle lessen zijn ook in het Engels beschikbaar.’
Leereffecten De Keikampshop is inmiddels een erkende webshop en kent thema’s als Kerst, Vaderdag, en Moederdag. De helft van de winst van de webshop gaat naar school en de andere helft naar een goed doel,
dat is een voorwaarde van deelname. Jolanda: ‘Elk schooljaar mogen de leerlingen een goed doel kiezen ten gunste van een ander kind. Hiermee leren ze sociaal delen. Maar de grootste winst zit in het leren van de vaardigheden. Kinderen leren veel over samenwerken, communiceren, kritisch nadenken en creativiteit. Ze krijgen bovendien de kans om te snuffelen aan programmeertalen zoals html, leren over webwinkels, de
‘Ze leren over samenwerken, communiceren en creativiteit en snuffelen vast aan programmeren’ invloed van media, omgaan met internet, hoe geld te verdienen en diverse technieken om producten te maken. Voor leerkrachten is het ook ontzettend leuk! Met dit project kun je kinderen in plaats van gewoon rekenen heel gericht btw-sommetjes laten maken, om maar een voorbeeld te noemen. De Basisschoolwebwinkel sluit helemaal aan bij de onderwijsbehoefte van deze tijd. Het maakt een betere aansluiting tussen hetgeen de kinderen leren en hetgeen ze later als vervolgopleiding dan wel beroep kunnen gaan doen. Daarnaast zet de school zich ook nog eens een heel schooljaar in voor een goed doel.’
Nieuwsgierig? Voorbeeld basisschoolwebwinkel: www.dekeikampshop.nl Demo webshop: http://demo.basisschoolwebwinkel.nl Website: www.debasisschoolwebwinkel.nl
PrimaOnderwijs 35
34-35_EDG_PO_Sept15_BWW.indd 35
26-08-15 17:23
Haal het weer in de klas met WOW-NL Weermetingen van je eigen meetstation analyseren en deze vergelijken met de metingen van andere weerstations. Dat is kort en krachtig wat je kunt doen met de fonkelnieuwe website WOW-NL van het KNMI. Scholen kunnen meedoen met hun eigen weerstation. Met het lesmateriaal dat door het KNAG is ontwikkeld voor aardrijkskunde, kunnen docenten en leerlingen het weer nu vrijwel letterlijk het klaslokaal binnenhalen. door rob adriaens
Op 24 april van dit jaar sloot weerman Marco Verhoef samen met enkele leerlingen van CSG Het Streek uit Ede tijdens een feestelijke bijeenkomst het eerste WOW-station van Nederland aan. Dit weerstation staat op het meetveld van het KNMI in De Bilt. Inmiddels telt Nederland enkele tientallen WOW-stations en dat aantal groeit snel. Voor onderzoekers en meteorologen bieden de extra meetgegevens tal van nieuwe mogelijkheden. Bijvoorbeeld om meer te kunnen zeggen over trends in extreem weer, voor onderzoek naar klimaat in de stad en om gedetailleerder te adviseren over de impact van het weer. Gedurende een jaar gaat het KNMI bekijken hoe de WOW-NL data hiervoor gebruikt kan worden. Ook voor scholen biedt het aansluiten van een eigen weerstation interessante mogelijkheden.
verbonden met het internet. Dit weerstation kun je registreren bij WOW-NL. Op de website kun je niet alleen je eigen meetgegevens zien, maar ook die van alle andere WOW- en KNMI-stations. Je kunt tabellen en grafieken maken van de meetgegevens en het weer van twee plaatsen met elkaar vergelijken. Kortom, je kunt zelf je eigen weeranalyses maken.
Crowdsourcing Het WOW concept is over komen waaien van de Britse eilanden. De nationale weerdienst Met Office lanceerde daar in 2011 een eerste Weather Observations Website. Australië en Nieuw-Zeeland volgden al snel en nu dus ook Nederland. Wereldwijd zijn ruim 7.500 meetstations aangesloten en dat aantal groeit nog iedere dag. Grote hoeveelheden meetgegevens van allerlei stations stromen continu naar de website. Daar worden ze visueel weergegeven op een kaart. De gebruiker kan zelf kaartlagen aan- en uitzetten en stations selecteren. Er zijn kaarten van temperatuur, neerslagintensiteit, wind, luchtvochtigheid en luchtdruk. WOW-NL is een voorbeeld van crowdsourcing. Door het hele land kunnen mensen hun eigen meetgegevens uploaden. De enige voorwaarde om mee te doen is dat je in het bezit bent van een weerstation 36
36-37_EDG_PO_Sept15_Weer.indd 36
26-08-15 17:34
WETENSCHAP & TECHNIEK
Leerlingen van CSG Het Streek in Ede sluiten het eerste WOW-station.
Zelf aan de slag Voor scholen biedt WOW-NL een uitkomst. Leerlingen kunnen nu aan de slag met de actuele weergegevens, gemeten door het weerstation van je eigen school. De aardrijkskunde- of natuurkundelessen over het weer zullen hiermee nog meer gaan leven. Om het gebruik van WOW-NL door scholen te bevorderen heeft het
KNAG (Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap) lesmateriaal ontwikkeld bij de nieuwe website. Dit lesmateriaal helpt docenten bij het gebruik van weermetingen als lesstof. Docenten kunnen kiezen voor een complete lessenserie of voor losse modules, inclusief een handleiding. De serie bestaat uit lessen over temperatuur, luchtdruk en wind. Elke les is gebaseerd op de eigen meetgegevens met WOW-NL en maakt de vertaalslag naar de traditionele lesstof over verschillen in klimaat in Nederland én in de wereld. De lessen worden afgesloten met een eindopdracht, waarin leerlingen met behulp van WOW-NL zelf aan de slag kunnen als weerman of weervrouw. Er is lesmateriaal voor de onderbouw van het vmbo en havo/vwo. Er wordt ook gewerkt aan een Geo Future School-module over het weer voor de bovenbouw van havo/vwo. Geo Future School is een nieuwe stroom in het voortgezet onderwijs waarin vraagstukken rondom de toekomst van onze planeet centraal staan.
Verbeelding De eerste ervaringen van docenten en leerlingen met WOW-NL zijn positief. Op diverse scholen beheren leerlingen inmiddels zelf een weerstation. De lessen gaan nu over het weer dat leerlingen met hun eigen ogen kunnen zien als ze door het raam naar buiten kijken. Dat spreekt tot de verbeelding. De weermannen en - vrouwen van de toekomst kunnen aan de slag met de nieuwe website WOW! https: //wow.knmi.nl www.geofutureschool.nl PrimaOnderwijs 37
36-37_EDG_PO_Sept15_Weer.indd 37
26-08-15 17:34
Maak van jouw klas een ontdekhoek!
Team up met TechYourFuture! Kan je vliegen zonder vleugels? Is een elektrische auto wel zo’n nieuwe uitvinding? Leerlingen stellen iedere dag de leukste vragen. Of we nu te maken hebben met een koelkast, een contactlens of een drone… Wetenschap & Technologie is overal aanwezig. In 2020 krijgt W&T dan ook een structurele plek op alle basisscholen. Maar wat houdt goed onderwijs in W&T eigenlijk in en hoe ziet dat er op jullie school uit? Is jouw klas al een laboratorium of een ontdekhoek? Met TechYourFuture krijg je inzicht, lesmaterialen en handvatten om het onderwijs van de 21e eeuw ook op jouw school vorm te geven. foto’s human touch fotography, istock
Om goed onderwijs in Wetenschap & Technologie b eter in beeld te krijgen, verzamelt TechYourFuture good practises van scholen waar W&T al succesvol geïntegreerd is. Door deze kennisvergaring kan TechYourFuture leerkrachten ondersteunen met les materiaal en handvatten voor een andere didactische aanpak. Om leraren en leerlingen in het primair onderwijs extra te enthousiasmeren voor W&T heeft TechYourFuture de handen ineen geslagen met het Weekend van de Wetenschap. De samenwerking heeft geresulteerd in lesmateriaal waarbij een professional uit een bedrijf een gastles komt geven op een basisschool (groep 7/8) en de leerlingen actief aan de slag gaan met een W&T opdracht. Vervolgens
38-39_EDG_PO_Sept15_TYF.indd 38
kunnen de leerlingen (en ouders) tijdens het Weekend van de Wetenschap het bedrijf bezoeken.
Technonieuws in de klas Bij het ontwikkelen van lesmateriaal wil TechYourFuture vooral aansluiten bij bestaande organisaties en instanties die zich ook met onderwijs en W&T bezig houden. (Zie ook het kader Ontdek het Zelf op de volgende pagina.) Zo heeft TechYourFuture in samenwerking met Nieuws in de Klas het gratis lespakket ‘Technonieuws in de klas’ gelanceerd. Het pakket is ontwikkeld door Codename Future en maakt leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs bewust van wetenschap en technologie in het nieuws. Van het bakken van brood tot het betalen zonder bankpas: het kan niet zonder technologie. Door het nieuws gericht te volgen, zien leerlingen welke rol wetenschap en technologie spelen in hun eigen leefomgeving. Met het lespakket onderzoeken leerlingen wetenschaps- en techniekonderwerpen in het nieuws en presenteren daarna hun bevindingen aan de klas. Het lespakket sluit aan bij Nederlands, techniek en de maatschappij vakken. Bovendien werken leerlingen aan 21st century skills, mediawijsheid, informatievaardigheden en burger schap. Technonieuws in de klas is gratis beschikbaar via http://codenamefuture.nl/technonieuws. Het les pakket bestaat uit drie onderdelen: een instructieles voor het digibord, een set opdrachtenbladen en een stappenplan. Via de Nieuwsservice van Nieuws in de klas zijn de benodigde (digitale) dag- en weekbladen kosteloos aan te vragen.
26-08-15 17:35
WETENSCHAP & TECHNIEK
Wetenschappelijk onderzoek TechYourFuture helpt bij het integreren van W&T in het onderwijs door middel van wetenschappelijk onderzoek en het ontwikkelen van lessencycli. Jos Brunninkhuis, algemeen directeur van TechYourFuture, vertelt: ‘Leerkrachten worden afgerekend op taal en rekenen. De huidige generatie leerkrachten heeft op de pabo ook geen les gehad in W&T. Wij helpen hen om in ontwikkelteams lessencycli op te zetten. Het gaat erom dat leerkrachten zich bewust worden van de kansen die W&T biedt op interessant onderwijs.’ Het project TechYourFuture is g eslaagd als leerkrachten
voldoende zijn geschoold en W&T-lessen moeiteloos integreren in de rest van het c urriculum, vindt Brunninkhuis. ‘Wetenschap & Technologie moet een duurzame plek krijgen in opleiding en bedrijfsleven. Het bedrijfsleven is marktgericht en het onderwijs is meer gericht op vorming. Maar een goede samenwerking kan zeker tot stand komen.’ Hoe maak je nu van jouw klas een laboratorium of ontdekhoek? Alle scholen die vragen hebben over de manier waarop je Wetenschap & Technologie een plaats kunt geven in het onderwijs kunnen bij TechYourFuture terecht. Meer informatie: www.techyourfuture.nl
Ontdek het Zelf!
Onderzoekend, ontwerpend en ontdekkend leren met je leerlingen, op een leuke en laagdrempelige manier? Dat kan met de uitdagingen van Ontdek het Zelf. Het lesproject stimuleert een creatieve en nieuwsgierige houding bij leerlingen in het basisonderwijs. De uitdagingen komen zes keer per jaar uit. Vorig schooljaar werden leerlingen bijvoorbeeld uitgedaagd om een speeltoestel te ontwerpen, de migratieroute van dieren te onderzoeken of te onderzoeken hoe een boon groeit. De leerdoelen van Ontdek het Zelf sluiten aan bij het SLO leerplankader Wetenschap & Technologie. Hierbij gaat het onder meer om het ontwikkelen van wetenschappelijke vaardigheden en denkwijzen door te onderzoeken en ontwerpen, maar ook om het stimuleren van verwondering en nieuwsgierigheid. Scholen kunnen een betaald abonnement nemen op de uitdagingen. Dit kan bekostigd worden vanuit de subsidie van de regionale Expertisecentra Wetenschap & Technologie.
Speciaal voor de Kinderboekenweek Voor de Kinderboekenweek 7 t/m 18 oktober 2015 wordt een speciale reeks uitdagingen uitgebracht. Het thema van de Kinderboekenweek (Raar, maar waar!) is Natuur, Wetenschap & Technologie. Bij 17 van de 20 kerntitels zijn uitdagingen ontwikkeld, die in het lespakket van de Kinderboekenweek zijn opgenomen. Naast de uitdagingen wordt ook een training voor leerkrachten ontwikkeld. Deze facultatieve training is erop gericht leerkrachten te helpen zich de didactiek van het onderzoekend en ontwerpend leren eigen maken. In oktober 2015 wordt de training voor het eerst gegeven in Dordrecht. Meer weten over de uitdagingen, trainingen of vrijblijvend een uitdaging ter voorbeeld ontvangen? Mail marieke@praktijk.nu of kijk op www.ontdekhetzelf.nu. PrimaOnderwijs 39
38-39_EDG_PO_Sept15_TYF.indd 39
26-08-15 17:36
Nieuwsgierigheid als
21st century skill?
Nieuwsgierige kinderen trekken betere conclusies en leren meer tijdens het onderzoekend leren. Dat concluderen ontwikkelingspsychologen van de Universiteit van Amsterdam, die onderzoek doen naar de manier waarop jonge kinderen spelen en leren. De bevindingen zijn een steun voor het pleidooi om het stimuleren van nieuwsgierigheid een plek te geven in het basis- en voortgezet onderwijs. Nieuwsgierigheid als 21st century skill? door brigitte bloem foto’s hanne nijhuis, talentenkracht publieksdag naturalis en vvbfoto, talentenkracht weekend van de wetenschap universiteit van amsterdam
‘Nieuwsgierigheid zet kinderen aan tot experimen teren, tot het zoeken naar oplossingen en tot door zetten op momenten dat het moeilijk wordt. De KNAW en Akademie van Kunsten pleiten dan ook – in het licht van Onderwijs2032 – voor het aanwakkeren van
nieuwsgierigheid bij kinderen in het basis- en voort gezet onderwijs. De ontwikkelingspsychologen Tessa van Schijndel, Ingmar Visser, Bianca van Bers, Brenda Jansen en Maartje Raijmakers bestuderen in het ka der van het TalentenKracht-programma al een aantal jaren de wijze van spelen en onderzoeken van jonge kinderen. Recent zijn zij ook geïnteresseerd geraakt in de rol die nieuwsgierigheid hierin speelt. Van Schijndel vertelt: ‘We lieten een grote groep kinderen tussen de 7 en 9 jaar oud een onderzoekend leren-taak doen. Daarmee wilden we kijken of nieuwsgierige kinderen anders te werk gaan dan minder nieuwsgierige kinde ren. We waren erg benieuwd of we verschillen tussen
de groepen zouden vinden in de manier waarop kinderen experimenteren en kennis opdoen.’ De onderzoekers vonden geen verschil in hoe de kinderen te werk gingen. Wel leerden nieuwsgierige kinderen meer van de op dracht. ‘Het verschil zit ‘m mogelijk in de reflectie op wat er gedaan wordt’, zegt Van Schijndel. ‘De resultaten zouden verklaard kunnen worden doordat de nieuws gierige kinderen vooraf betere hypothesen hadden of doordat zij beter in staat waren conclusies te trekken over wat ze hadden gedaan.’ Nieuwsgierigheid lijkt het voor kinderen dus makkelijker te maken om lesstof op te nemen, stelt Van Schijndel.
40
40-41_EDG_PO_Sept15_Nieuwsgierigheid.indd 40
26-08-15 17:37
WETENSCHAP & TECHNIEK Kleuters Ook onderzochten Van Schijndel en haar collega’s hoe kleuters reageren als ze tijdens het spelen in een situatie terechtkomen die niet overeenkomt met hun verwachtingen. Zo lieten ze kleuters spelen met een schaduwopstelling. In hun onderzoeksgroep was een grote groep kleuters die dacht dat alleen de grootte van een poppetje de schaduwgrootte van dat poppetje bepaalt. Deze groep werd in tweeën gesplitst. De ene helft kreeg een voorbeeld te zien dat tegen de eigen redenering inging. De andere helft kreeg een voorbeeld dat in lijn was met de eigen redenering. Kinderen die het voorbeeld zagen dat niet strookte met hun theorie, voerden betere experimenten uit dan de andere groep kinderen. ‘De kinderen deden dat op een manier die lijkt op de systematiek in wetenschappelijk onderzoek, ontdekten we’, zegt Van Schijndel. ‘Intuïtief wijzigen ze steeds één variabele, in dit geval de grootte van het poppetje, om te kijken wat er vervolgens gebeurt. De andere variabele, de afstand van het poppetje tot de lamp, lieten ze in deze experimenten
ongemoeid. Zo konden ze zien wat het effect was van de aangebrachte verandering. Deze studie laat zien dat het geven van één simpel voorbeeld een positief effect kan hebben op het spelpatroon van jonge kinderen.’
Verschillen De vaardigheden die jonge kinderen laten zien tijdens hun spel, zien de onderzoekers als voorlopers van de 21ste eeuwse vaardigheden. ‘Als leraar is het belangrijk je te realiseren wat jonge kinderen al kunnen. Als je oppervlakkig kijkt, lijkt het alsof een kind maar wat doet’, schetst Van Schijndel. ‘Kijk je beter, dan ontdek je de intuïtieve
systematiek. Daar kun je op voortbouwen in je onderwijs. Er wordt nogal eens gezegd dat het huidige onderwijs kinderen hun nieuwsgierigheid afleert. Daar ben ik het niet mee eens. Wel laten onze onderzoeken zien dat er grote verschillen in kennis en vaardigheden zijn tussen jonge kinderen. Zelfs binnen één leeftijdsgroep zijn er grote verschillen in wat kinderen weten en kunnen. Ook de mate van nieuwsgierigheid is heel verschillend. Het is belangrijk om daar als leerkracht rekening mee te houden en op aan te sluiten. Adaptief onderwijs is daarom in lijn met onze conclusies.’
Begeleiden Onderzoekend spel van kinderen wordt ook beïnvloed door begeleiding van volwassenen. Met bijzonder hoogleraar cognitieve ontwikkelingspsychologie Maartje Raijmakers, verbonden aan Science Center NEMO, doen de UvA-psychologen regelmatig onderzoek naar de verschillende manieren waarop je kinderen kunt begeleiden. Van Schijndel: ‘Je kunt bijvoorbeeld open vragen stellen, of enthousiast aanmoedigen, maar kinderen zelf laten ontdekken. Een andere manier van begeleiden is het beschrijven van wat er gebeurt. De begeleider benoemt dan belangrijke onderdelen van de omgeving en effecten van de
manipulaties van de kinderen. Bij ons laatste onderzoek in NEMO keken we welk type begeleiding het beste werkte. Wanneer de begeleiders beschreven wat er gebeurde, lieten kinderen in deze studie het hoogste niveau van spel zien. Dit effect wordt mogelijk verklaard doordat de begeleider de aandacht van de kinderen stuurde in de richting van de onderdelen en effecten van de opstelling.’
Wil je meer weten over het UvA-onderzoek? Stuur dan een e-mail naar t.j.p.vanschijndel@uva.nl
PrimaOnderwijs 41
40-41_EDG_PO_Sept15_Nieuwsgierigheid.indd 41
26-08-15 17:38
Dit is poster P5 uit onze serie technniekposters
Blijf up-to-date en ontvang gratis techniekposters als welkomstgeschenk!
Gratis
posters!
Meld u via www.techniektalent.nu/posters aan voor onze vmbo-mailing en kies tot zes posters met beelden uit de TechniekBeeldbank, die meer dan 1.300 gratis foto’s volgens ‘The New Picture of Technique’ bevat. Eigentijdse, energieke beelden, waarvan we weten dat ze jongeren aanspreken.
1723.00.332_TT.nu_adv. PrimaOnderwijs_192x285mm_01.indd 1 42_EDG_PO_Sept15_Ad_TechniekTalent.indd 42
20-08-15 10:35 26-08-15 17:39
Raar maar waar!
De leukste weetjes voor tijdens de Kinderboekenweek! Start elke dag tijdens de Kinderboekenweek 2015 met een spraakmakend weetje en je krijgt de leerlingen gegarandeerd op het puntje van hun stoel. Met het thema ‘Raar, maar waar!’ kun je alle kanten op. Denk aan onderwerpen als het heelal, uitvindingen, vreemde dieren en het menselijk lichaam. Lees voor uit onderstaande door CPNB aangewezen kerntitels en geniet van de bijzondere en verbazingwekkende gesprekken die je krijgt met de klas. Alle Kinderboekenweek kerntitels én gerelateerde subtitels vind je in één handig besteloverzicht op www.educatheek.nl/kinderboekenweek
De Astronaut groep Volg een astronaut op z’n 1-2 spannende reis door de ruimte. Een informatief boek voor kleuters, vol met astronautenweetjes en ruimtefeitjes Een gat in mijn emmer Een oude emmer met een gat in de bodem, hoe kan je daar nou de bloemetjes mee water geven? Beer en Egel proberen samen een oplossing te vinden.
eigen Een giraf kan z’n ! en kk nli oo sch n ore groep
5-6
Stijn, Uitvinder Stijn doet een grote ontdekking: hij is uitvinder! Vanaf nu worden alle problemen opgelost met een uitvinding. Lees alles over zijn 12 hilarische én leerzame uitvindingen. Hoeveel papier gaat er in een boom? Duurzaam leven helpt de natuur beschermen. Maar wat betekent ‘duurzaam’ eigenlijk? Leer de antwoorden op 50 duurzame vragen en lees hoe je zelf kunt meehelpen aan een duurzame wereld.
Je kan niet niezen met je ogen open
43_EDG_PO_Sept15_Educatheek.indd 43
groep
3-4
Kobe maakt een museum Kobe laat zien dat in alles iets moois is te zien. Zijn grote verzameling spullen wordt gesorteerd, tentoongesteld in een museum en daarna gerecycled. Springend pinguïns en lachende hyena’s Wist je dat een pinguin wel 1,80 meter hoog kan springen? In dit rijk geïllustreerde boek komen 50 gekke dierenweetjes langs. En ze zijn allemaal waar!
Bij elkaar loop je tijdens je leven 2x de aarde rond Als iemand ooit mijn botjes vindt Een boek vol fantasierijke gedichten en illustraties. Een ontdekkingstocht naar nieuwe, niet eerdere bestaande dieren aan de hand van vergeten woorden. Ongelooflijk rwaar! Onvoorstelbare ruimteweetjes Wetenschapsjournalist Govert Schilling vertelt over de onmeetbare afstanden en aantallen in de ruimte. Een boek vol spectaculaire weetjes over het heelal!
groep
rde zijn er Voor elk persoontjeops aa abriceerd gef 53 LE GO-steen
7-8
Bestel deze én alle andere kerntitels op
www.educatheek.nl/kinderboekenweek
De grootste leermiddelenwinkel van Nederland
26-08-15 17:41
Geluk in je werk Je hebt ooit bewust voor het onderwijs gekozen. Je bent gemotiveerd om je leerlingen nieuwe dingen bij te brengen en te laten beleven. Het gevoel dat je krijgt als het kwartje valt, de trots in de ogen van je leerling als hij zegt: ‘oooh, nu snap ik het’. Herken je deze geluksmomentjes? Of is geluk voor jou iets heel anders? Wat maakt jou gelukkig? Zijn het je leerlingen, elke dag iets bijleren of ben je blij als je naar huis kunt?
Het is goed om jezelf dit regelmatig af te vragen en waar nodig dingen aan te passen in je werk. Te weinig tijd hiervoor? Maar vraag je jezelf dan wel eens af waar jij je tijd aan besteedt? Beantwoord voor jezelf eens onderstaande vragen:
Ik heb voor het onderwijs gekozen omdat: ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ …
Het liefst besteed ik mijn tijd aan: ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
Mijn grootste voorbeeld is: ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
Het mooiste compliment dat ik ontving: ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ ………………………….…………………………………………………
Mijn motto voor dit jaar is:
________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
44-45_EDG_PO_Sept15_Ad_CNV.indd 44
26-08-15 17:42
Creatief cadeautje Omdat je altijd hard werkt. Omdat je nooit genoeg inspiratie kunt hebben in jouw vak. Omdat je soms gewoon even met een boekje in een hoekje wilt zitten. Het inspiratieboekje van CNV Onderwijs staat vol met prikkelende vragen en tips om jezelf wat beter te leren kennen, daarnaast lees je bijzondere verhalen van andere leraren en kun je lachen om gekke quotes en leuke doe-opdrachten. Met het boekje doorloop je het hele schooljaar en sta je elke maand stil bij een ander thema, zoals: werkdruk, veranderen, orde houden en feest.
44-45_EDG_PO_Sept15_Ad_CNV.indd 45
Coming soon Met de Dag van de Leraar deelt CNV Onderwijs in bijna elke lerarenkamer een inspiratieboekje uit. Wil je graag een eigen boekje? Vanaf oktober zijn de boekjes te verkrijgen. Kijk op:
www.cnvonderwijs.nl/inspiratieboekje.
26-08-15 17:44
Een weekje n ‘Het komt aan op samenwerken, en’ ak m es uz ke en it te vi ti ea cr n, re te presen ‘Als school even geen school is, kan er ineens best veel’ staat op de website van GeenSchool: ‘een beweging van mensen die geloven dat onderwijs slimmer, beter en leuker kan.’ Ook wordt er gesproken over ‘ruimte binnen het onderwijssysteem’ en ‘wilde en gekke ideeën’. De projecten van GeenSchool kunnen misschien wel het beste worden uitgelegd aan de hand van een praktijkverhaal. Op het Gregorius College in Utrecht doen ze dat graag. door erik ouwerkerk
Het Gregorius College is een aantal jaren geleden begonnen met GeenSchool. De deelnemende leerlingen zijn ieder jaar afkomstig uit 5 vwo, dat staat vast, maar wat er tijdens de week gebeurt, is altijd een verrassing. Docente Nederlands Anita Damkot is een van de organisatoren. Samen met de scholieren Jessie Hoogland en Anne Oor blikt ze terug.
Ondernemingszin Voordat de leerlingen zijn gearriveerd, legt Damkot kort uit waarom haar school het concept van GeenSchool omarmt. ‘Onze leerlingen op het vwo zijn voornamelijk theoretisch bezig: ze zijn cognitief wat sterker dan anderen, leren met boeken en ontwikkelen het abstracte denken. Maar echt contact met de maatschappij, ondernemingszin en praktijkervaring kan geen kwaad. Tijdens GeenSchool leren ze in korte tijd aan de hand van workshops doelen te stellen, plannen te maken en die uit te voeren. Dan komt het aan op samenwerken, presenteren, creativiteit en keuzes maken. Het fietsenhok van de school is vorig jaar geschilderd. De scholieren, en wijzelf trouwens ook, zijn telkens weer verbaasd over wat ze binnen een week bereiken.’
‘Ik ben geweldig’ Er wordt op de deur geklopt. Jessie en Anne komen binnen. Wisten zij van tevoren wat hen te wachten stond? ‘We hoorden alleen dat we om half negen op school moesten komen met goede schoenen aan’, vertelt Jessie. ‘Eenmaal op school gingen we in groepjes uiteen en werden we aan de hand van een speurtocht langs de daklozenopvang, een muurschildering en een gratis watertappunt geleid.’ Damkot: ‘Dat was ter inspiratie voor de vraag van de week: wat zou jij doen om de stad te verbeteren?’ Jessie vervolgt: ‘In de middag kregen we workshops op school van de Nationale Jeugdraad (NJR) en van Bestuurswetenschap-studenten 46
46-47_EDG_PO_Sept15_GS.indd 46
26-08-15 17:46
’
van de Universiteit Utrecht.’ Damkot: ‘Het project kwam niet zomaar uit de lucht vallen. We hadden via via coaches verzameld en de NJR had een workshop bedacht, ‘Ik ben geweldig’ genaamd. De leerlingen leerden hoe ze vanuit een positief zelfbeeld iets voor anderen in de buurt kunnen betekenen. Het meest veelbelovende project werd aan het einde van de week aangeboden aan de wethouder en kwam bovendien in aanmerking voor subsidie. De leerlingen leerden hoe een idee strategisch wordt omgezet naar de praktijk.’ Jessie bedacht met haar groepje hoe ze met graffiti van mos de muren van de school mooier en groener konden maken en Anne wilde samen met leeftijdgenoten een overkapping tegen de regen neerzetten naast de school. Omdat het de omliggende wijk niet echt ten goede kwam volgens de NJR werd er een plan B opgezet. ‘Ken je de teksten van Loesje? Zoiets gingen we doen, met post-its en street-art. Kunst om de mensen aan het denken te zetten en de buurt op te fleuren’, vertelt Anne. ‘In een paar dagen moesten we een plan ontwikkelen en uitvoeren. Dan heb je opeens
geen tijd meer om te treuzelen, je móest je wel focussen en snel beslissingen nemen. Ongelooflijk dat we in zo’n korte tijd zelfs nog een plan B hebben uitgevoerd toen plan A niet lukte.’ Jessie: ‘Onze coach hielp ook ontzettend. Omdat zij zo enthousiast was en echt geloofde dat het ons ging lukken, gingen wij er ook in geloven. En het is ook gelukt’, zegt ze met trots.
Zelfredzaam Als de twee tieners weer richting de aula vertrekken, vertelt Damkot wat meer over de achtergrond van GeenSchool. ‘We kregen een jaar of drie geleden workshops aangeboden vanuit hun organisatie en dat hielp ons enorm. Nu we meer ervaring hebben, kunnen we het alleen af. Het is nog steeds veel werk, want er moet een boel geregeld worden. Met een klein budget zoeken we contact binnen ons eigen netwerk en met bedrijven en organisaties in de omgeving. Wij zetten ons in en de leerlingen zetten zich in. Het is eigenlijk opvallend om te zien hoe volwassen en zelfredzaam onze pubers opeens blijken te zijn, als ze meer vrijheid krijgen en worden uitgedaagd.’ Meer informatie is te vinden op www.geenschool.nl PrimaOnderwijs 47
46-47_EDG_PO_Sept15_GS.indd 47
26-08-15 17:47
Verrijk uw lessen met schooltv.nl Altijd en overal beschikbaar: programma’s, clips, liedjes en animaties over elk onderwerp. Begeleidend lesmateriaal: schooltvwebshop.nl
48_EDG_PO_Sept15_Ad_NTRschoolTV.indd 48
26-08-15 17:47
Een gap year voor betere studieresultaten! Steeds meer scholieren kiezen ervoor om na de middelbare school voor langere tijd naar het buitenland te vertrekken. Maar waarom eigenlijk? Wat voegt zo’n ‘gap year’ toe, behalve heel veel plezier? Wij hebben de voordelen van een tussenjaar op een rij gezet: • Onderzoek* wijst uit dat studenten die een tussenjaar hebben genomen voor zij aan hun vervolgopleiding begonnen, betere studieresultaten behalen en sneller afstuderen. • Uit datzelfde onderzoek blijkt dat deze studenten dankzij hun tussenjaar een bewustere studiekeuze hebben gemaakt. Gemiddeld maakt één op de drie studenten een verkeerde studiekeuze en stopt met zijn of haar studie in het eerste jaar. Dit aandeel ligt significant lager bij studenten die een tussenjaar hebben genomen. • Na een tussenjaar hebben jongeren een vergrote mate van volwassenheid, zelfvertrouwen en onafhankelijkheid ontwikkeld. • Buitenlandervaring is tegenwoordig onmisbaar op je CV. Niet voor niets adviseren veel vervolgopleidingen om ervaring op te gaan doen in het buitenland, juist om je in de toekomst te onderscheiden op de arbeidsmarkt. • Nieuwe taalvaardigheden. • Internationaal netwerk.
Hoe zit het met uw leerlingen? Zijn zij voldoende op de hoogte over de voordelen van een tussenjaar? EF Education First biedt zoals u ongetwijfeld weet veel mogelijkheden voor scholieren als het gaat om buitenlandervaringen. Van twee weken taalcursus in de vakantie, tot een heel jaar naar het buitenland om volledig ondergedompeld te worden in een andere cultuur: alles is mogelijk. Ook cursussen ter voorbereiding op examens als GMAT of Cambridge English behoren bij ons tot de mogelijkheden.
Voorlichting op school Mocht u het nuttig vinden als wij een voorlichting komen geven over onze programma’s of als wij aanwezig zijn op een beroepenmarkt of buitenlandavond bij u op school, neemt u dan gerust contact met ons op via info.nl@ef.com of 020-5745400. We komen graag (samen met een oud EF-student) naar u toe om uw leerlingen te vertellen over de voordelen van een gap year. The world is waiting! *’Gap Year onderzoek’ is in mei 2012 uitgevoerd door ResearchNed, in opdracht van het Europees Platform en Nuffic.
PrimaOnderwijs 49
49_EDG_PO_Sept15_AdvertorialEF.indd 49
26-08-15 17:48
Taaie kost bij het Econasium
Ordinale variabelen, Wilcoxon’s rangsomtoets en de regels van Chebyshev. Middelbare scholieren uit 4 vwo krijgen deze stof voorgeschoteld bij het Econasium; een project van Tilburg University, samen met het Odulphuslyceum en Ons Middelbaar Onderwijs. tekst en foto’s malini witlox
In klas A103 van het Norbertus College in Roosendaal zitten tien leerlingen uiterst geconcentreerd te werken achter hun laptops. De opdracht is een gegevensanalyse in Excel. Het lukt niet iedereen. ‘Klik op bestand. Dan opties, invoegtoepassingen en Analysis Toolpak’, tipt economiedocent René Gijzen. De lesstof is niet makkelijk. De leerlingen uit 4 vwo buigen zich over relatieve frequenties, nominale variabelen en data van tijdreeksen. We zijn bij het Econasium dat in 2014 werd opgestart. Er doen twaalf scholen in Brabant mee en één in Gelderland. Er zijn wel wat eisen. Zo moeten de deelnemers voor aanvang van het traject minstens een 7 hebben voor wiskunde en moeten ze economie of management & organisatie in hun pakket hebben. Met het programma dat bestaat uit een statistiekcursus, economische en bedrijfseconomische simulaties, symposia en bedrijfsbezoeken
hoopt de universiteit meer talentvolle middelbare scholieren voor een economische studie te interesseren. Leerlingen die meedoen aan het project krijgen vanuit de universiteit ook ondersteuning bij hun profielwerkstuk. ‘Met ingang van dit jaar doet in ieder geval ook de Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur mee. En, als de medezeggenschapsraad van het Frenckencollege in Oosterhout akkoord gaat, ook die school. Daarnaast is er sterke interesse vanuit het Sint Maartenscollege in Maastricht. En er lopen nog meer gesprekken. In totaal verwacht ik dat we in september 2015 met zo’n 20 scholen zullen zijn’, zegt Econasium-directeur Hans Gremmen.
Plaza Challenge Op het Norbertus College hadden ze in eerste instantie 32 inschrijvingen. ‘Niet alle leerlingen
50
50-51_ EDG_PO_Sept15_Econasium.indd 50
26-08-15 17:49
adden echter een voldoende voor wiskunde en dat h is wel noodzaak om de ingewikkelde stof te begrijpen’, aldus René Gijzen. Hij is dolenthousiast over de moti vatie van zijn leerlingen. ‘We zijn op excursie gegaan naar Meeus Transport in Bergen op Zoom. Daar kregen ze een bedrijfseconomisch probleem voor geschoteld. Het bedrijf heeft veel klanten in Frankrijk, maar in de zomer valt de helft stil. De leerlingen kwamen onder meer met het plan om het basis wagenpark de helft kleiner te maken en voor de pie ken trucks in te huren. En vorige week deden we het ondernemerschapsspel Plaza Challenge, waarbij de scholieren zelf winkels moesten opzetten in een winkelcentrum. Ze moesten daarbij naar alle aspecten kijken zoals huurpijzen, populaire winkelstraten, b evoorrading, jaarcijfers.’ Vergeleken met die lessen, is de statistiekles van vandaag relatief saai. Op het smartboard staat een uitleg over een cumulatieve relatieve frequentietabel. ‘Tja, vergeleken met zo’n spel is dit minder spannend, maar dit hoort er ook bij.’ Een van de andere scholen die in de tweede helft van vorig schooljaar is gestart met het project, is het Jacob Roelandslyceum in Boxtel. Volgens docent Toon van Brunschot doen er nu vijftien leerlingen uit 4 vwo mee. ‘Wij hadden al profileringen voor leerlingen die uitblinken in techniek, taal of cultuur. Economie was de enige hoek die nog openstond. Vanaf het moment dat het project startte, hadden we dus interesse. Omdat veel leerlingen al een van de a ndere profielen hadden gekozen, hebben we nu maar vijftien aanmeldingen, maar ik verwacht dat dat de komende vier jaar gaat groeien.’
gaat, ze zitten tussen andere studenten en krijgen les van alumni. Door de bezoeken krijgen scholieren ook een beter beeld voor een eventuele vervolgstudie.’
jip-en-janneketaal
Econasium-directeur Hans Gremmen vervolgt: ‘De stof voor Statistiek hebben we zelf gemaakt. Het was best lastig om het op het niveau van vwo 4 af te stem men, maar we gebruiken geen Jip en Janneke taal. Het gaat hier om leerlingen die een extra uitdaging aankunnen. De eerste leerlingen van pilotschool Odulphus in Tilburg hebben inmiddels het tentamen Statistiek gemaakt dat vanuit de universiteit is samen gesteld. Zo’n 80 procent van de leerlingen heeft dat Studiekeuze tentamen in één keer gehaald. De overigen mogen nog De leerlingen van Van Brunschot kregen tot nu toe herkansen. Ik weet natuurlijk niet of dit representatief vier keer een statistiekles voor hun kiezen. Ook gaat zijn voor de andere scholen, maar ik heb geen bezochten ze twee keer de Tilburgse universiteit. ‘Het reden om aan te nemen dat het niveau van de project is opgezet omdat de l eerlingen daar lager universiteit twee problemen zou zijn.’ De middelbare ‘Je pakt een stukje van de universiteit onderkende. Scholieren heb scholen die aanhaken ben niet genoeg onderzoeks en dat schuif je naar beneden. Dat zou je betalen €4.000,- per jaar. vaardigheden en vonden de Daar hebben ze volgens ook met andere studies keuze tussen verschillende Gremmen wel een voor kunnen doen.’ studies lastig. Statistiek lijkt deel bij. ‘Als talentvolle misschien saai maar je kunt leerlingen zich niet uitge het best interessant maken. Zo gaan de leerlingen op daagd voelen, gaan ze onderpresteren en halen ze bezoek bij Willem II, waar ze inzicht krijgen in de lagere cijfers zoals zesjes. Bovendien kunnen scholen financiën. Ook staat een symposium van een g eneraal- zich in hun werving, ook richting ouders, presenteren majoor gepland over de economische aspecten van als Econasium. En de scholieren worden beter voor defensie en militaire operaties. We zijn nu bezig met bereid op een universitaire studie. Je probeert een de termen: wat is een steekproef, wat is populatie, wat doorlopende leerlijn te creëren. Je pakt een stukje van zijn variabelen?’ de universiteit en dat schuif je naar beneden. In Een derde school die vorig schooljaar met achttien principe zou je dit ook met andere studies kunnen leerlingen is gestart, is het Sint-Janslyceum in Den doen. Een Bionasium bijvoorbeeld!’ Bosch. Nelleke Krijger, adjunct sectordirecteur vwo: ‘De leerlingen vinden het ontzettend leuk om op de Voor meer info: www.econasium.com universiteit te zijn. Je ziet dan hoe het er daar aan toe PrimaOnderwijs 51
50-51_ EDG_PO_Sept15_Econasium.indd 51
26-08-15 17:50
(advertorial)
Online oefenstof slaat de brug tussen school en thuis Met het toenemende aanbod aan online les- en oefenmateriaal wordt het voor leerlingen steeds gemakkelijker om thuis zelfstandig te oefenen met de leerstof die ze op school krijgen. De toegankelijkheid wordt verder vergroot doordat het oefenmateriaal vaak ook op tablets is te gebruiken. Leerlingen kunnen hierdoor hun kennis en vaardigheden buiten de schooluren om blijven ontwikkelen.
Ook voor scholen biedt de digitale vooruitgang voordelen. Zo kunt u als leerkracht met een online oefenpakket als Ambrasoft Rekenen & Taal School de oefenstof voor de leerling thuis zodanig bepalen, dat het naadloos aansluit op de leerstof die u op school aanbiedt. Ook kunt u de resultaten per kind volgen en eventueel bijsturen. Aanvulling op het lesaanbod Ambrasoft Rekenen & Taal School is de ideale aanvulling op uw lesaanbod. Het pakket sluit aan bij alle reken- en taalmethodes en past bij de leerstof die u behandelt in uw groep. Als leerkracht houdt u de regie in handen. U bepaalt hoe Ambrasoft Rekenen & Taal School wordt gebruikt: dagelijks of incidenteel, klassikaal of zelfstandig, op het digibord of in uw computerlokaal. De resultaten van de leerlingen ziet u direct online. Met de oefenstof die u beschikbaar stelt kunnen uw leerlingen dus gericht aan de slag. Zij oefenen zelfstandig met rekenen, tafels, woordpakketten, spellingsregels, werkwoorden en lezen. Elke leerling start op zijn eigen niveau. Het pakket biedt honderden online oefeningen, quizvragen en spelletjes verdeeld over verschillende modules. Rekenen & Taal School wordt door 5.000 scholen en meer dan 1 miljoen leerlingen gebruikt. Oefenen op school ĂŠn thuis Uw leerlingen kunnen met Ambrasoft Rekenen & Taal de leerstof die ze op school krijgen thuis oefenen. Met de school-thuiskoppeling krijgen ze gratis toegang tot de oefenstof waardoor ze nog sneller vooruitgang boeken in rekenen en taal. Gebruikt uw school al Ambrasoft, maar is de school-thuiskoppeling nog niet doorgevoerd? Dit kan eenvoudig worden geregeld op www.mijnklas.nl. Leren wordt spelen Het is belangrijk dat kinderen plezier hebben in het oefenen en leren. Hebben ze de smaak te pakken, dan gaat het leren een stuk gemakkelijker. Ambrasoft maakt leren effectief en motiverend, maar vooral ook leuk. Leren wordt hierdoor net zo leuk als spelen. Deze visie komt helemaal tot uiting in het vernieuwde oefenpakket Rekenen & Taal School.
52-53_EDG_PO_Sept15_Ad_Ambrasoft.indd 52
26-08-15 17:52
Nieuw en toch vertrouwd Werkt u al met Ambrasoft, dan bent u bekend met de voordelen van het oefenpakket. Maar Ambrasoft staat niet stil. Vanaf het nieuwe schooljaar ziet Ambrasoft er anders uit dan u gewend was door een frisse, moderne uitstraling van zowel het portaal als de oefeningen in de rekenmodules. De bekende personages Tom en Tamira die de leerlingen begeleiden bij de oefeningen zijn in alle rekenmodules voorzien van een nieuwe uitstraling. Ook het oefenpakket is flink onder handen genomen. Zo is de oefenstof uitgebreid met een rekenmodule voor de bovenbouw, Rekenen Extra. En alle rekenmodules zijn voortaan ook op tablets te gebruiken. Zo blijft het leuk voor de kinderen om te oefenen met Ambrasoft Rekenen & Taal School. Probeer Rekenen & Taal School 3 maanden gratis Maakt uw school nog geen gebruik van Ambrasoft Rekenen & Taal School? Dan kunt u nu voor drie maanden een proeflicentie aanvragen. U heeft dan toegang tot alle onderdelen en functionaliteiten van het oefenpakket. Besluit u daarna een vaste licentie te nemen, dan blijven alle resultaten van uw leerlingen uit de proefperiode gewoon behouden. Een proeflicentie kunt u aanvragen via www.ambrasoft.nl/school.
52-53_EDG_PO_Sept15_Ad_Ambrasoft.indd 53
Met de school-thuiskoppeling kunnen leerlingen de leerstof van school gewoon thuis oefenen.
De voordelen van Ambrasoft Rekenen & Taal School: • Methodeonafhankelijke oefensoftware • Oefenstof naar keuze en hulp op maat • Nu met Rekenen Extra voor groep 7 en 8 • Gratis thuisgebruik voor leerlingen • Rekenmodules nu ook geschikt voor tablets • Online volgen van resultaten per leerling • Alle oefenstof ontwikkeld door leerkrachten • Nauwe samenwerking met Cito Rekenen Extra: rekenmodule voor groep 7 en 8 • 4 hoofddomeinen: Getallen, Meten, Verhoudingen en Verbanden • Inspelend op belevingswereld van bovenbouwleerlingen • Rekenen op landelijk vastgestelde referentieniveaus 1F en 1S • Adaptieve oefeningen en toetsen • Somspecifieke ondersteuning bij de oefeningen (hulp op maat) • Rekenen Extra inplannen en vorderingen volgen via mijnklas.nl • Creëren van eigen avatar door de leerling • Uitdagende multiplayer spellen
Leren wordt spelen
26-08-15 17:52
KindVak 2016
Save the date: 28/29/30 januari
Nationaal vakevent voor onderwijs, opvang en zorg Op 28, 29 en 30 januari openen de deuren van de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch zich voor KindVak 2016. KindVak is hét evenement voor iedereen die met kinderen werkt. Het aanbod van 2016 is niet alleen interessant voor professionals uit de kinderopvang maar ook voor leerkrachten, vakspecialisten en directeuren uit het basisonderwijs, die nieuwsgierig zijn naar de ontwikkelingen ‘in het voorland van hun werkveld.’ KindVak bestaat al 20 jaar en is door de jaren heen uitgegroeid tot een kenniscentrum voor alle professionals werkzaam in de opvang en het onderwijs. Oorspronkelijk richtte KindVak zich op de destijds snel in ontwikkeling zijnde kinderopvangbranche. Jaarlijks kwamen duizenden medewerkers naar de Brabanthallen om zich te laten informeren over nieuwe producten en diensten en zich bij te scholen door de vele inspirerende lezingen en workshops. Het aanbod van de beurs bleek al snel even zo interessant te zijn voor professionals uit het basisonderwijs, die op de KindVak de ontwikkelingen in de opvang konden volgen en kennis met elkaar konden uitwisselen. Inmiddels is de beurs dé ontmoetingsplaats, de plek om te groeien en te ontwikkelen voor alle professionals die werken mét en vóór kinderen als hun vak zien.
Brug slaan De KindVak van 2016 wordt qua aanbod misschien wel relevanter dan ooit. De afgelopen periode waren de veranderingen groot: demografische krimp, invoering
KindVak Magazine Omdat netwerken en kennisoverdracht binnen de KindVak-community niet beperkt mag blijven tot één moment per twee jaar is de organisatie gestart met het uitbrengen van een gratis digitaal vakblad voor haar bezoekersdoelgroep. KindVak Magazine wordt gratis toegestuurd aan iedereen die zich hiervoor aanmeldt via www.kindvak.nl/primaonderwijs. Eerdere edities van het magazine zijn via www.kindvak.nl te downloaden. Het magazine brengt up to date-informatie uit het werkveld van mensen die van het omgaan met kinderen hun vak hebben gemaakt. Vol energie zorgen deze kindpro’s voor nieuwe ontwikkelingen binnen hun specialisme. Zo bereiden zij de weg voor die opvang, onderwijs en zorg samen zal laten gaan werken. Ook jij kan je ervaringen delen in het magazine. Op deze manier lever ook jij een bijdrage die uiteindelijk de basis zal vormen van een nieuwe manier van denken en werken. Een werkvorm die gebaseerd is op openstaan voor elkaar, op samenwerken en die - als logisch gevolg - zal leiden tot een samensmelting van afzonderlijke belangen.
54
54-55_EDG_PO_Sept15_KindVak.indd 54
26-08-15 17:54
thema’s als ict, breindenken, voeding en bewegen, sport en spel, theater en creativiteit. KindVak 2016 is driedimensionaal. Je vindt er goed geïnformeerde en gemotiveerde collega’s aan uit diverse branches en functies: van praktisch uitvoerend tot bestuurder, directeur en leerkracht. Van orthopedagoog tot ict’er-, IB-er, schoolmaatschappelijk CJG-er en PM-er. KindVak 2016: aangenaam leerzaam!
van passend onderwijs, crisis in de kinderopvang, peuters naar school of opvang, gemeenten die de verantwoordelijkheid en uitvoering van de jeugdhulp op zich namen. Een spannende, onzekere tijd voor velen, voor anderen juist een tijd vol nieuwe kansen omdat ze op een innovatieve en effectieve manier kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen. KindVak brengt alle betrokken partijen bij elkaar en wil zo een brug slaan tussen het basisonderwijs, opvang en jeugdzorg/hulp.
3 x 3 is 9!
Meld je aan voor KindVak 2016
Er wordt nu al hard gewerkt aan een boeiend programma met daarin aandacht voor deze drie doelgroepen gezamenlijk én afzonderlijk. Door meer kennis van en inzicht in de diverse werkwijzen in omgang/ontwikkeling/ zorg/opvang van kinderen kan immers een sterk fundament worden geslagen. Uiteraard kun je bij de vele stands op de KindVak ook snuffelen aan nieuwe producten en diensten, met aandacht voor speciale
Natuurlijk ben je als vakman of vakvrouw gemotiveerd om met je collega’s een dag leuk en leerzaam door te brengen op KindVak 2016. Meld je aan voor het KindVak Magazine via www.kindvak.nl/primaonderwijs en je ontvangt medio oktober een uitnodiging om je te registreren voor een bezoek aan het vakevent KindVak 2016.
PrimaOnderwijs 55
54-55_EDG_PO_Sept15_KindVak.indd 55
26-08-15 17:54
“Je kunt lesvideo´s selecteren op leeftijdscategorie en thema”
Lyanne van Dijk
56-57_EDG_PO_Sept15_Advertorial_NTR.indd 56
26-08-15 17:55
Erik Appelman
Dynamisch onderwijs aan alle groepen
Goede, veilige en leuke video’s vind je op schooltv.nl Een les op het digibord verrijk je eenvoudig met aantrekkelijke video’s. Kinderen zijn er dol op. Maar een interessant, leuk en verantwoord filmpje vinden dat geschikt is voor jouw groep, is vaak een tijdrovende klus. Tenminste, als je de video-omgeving van schooltv.nl nog niet hebt ontdekt. Schooltvredacteur Lyanne van Dijk en eindredacteur Erik Appelman weten precies waarom leerkrachten niet zonder kunnen. Video is een snelle en actieve manier om kinderen lesstof bij te brengen, lastige materie uit te leggen, of om een discussie aan te wakkeren in de klas. De video-omgeving van Schooltv is er voor alle leerkrachten in het primair en voortgezet onderwijs. “Je vindt hier bijna 10.000 video’s”, vertelt Lyanne. “En zoeken is heel eenvoudig. Je start met een zoekwoord, bijvoorbeeld ‘de aarde’. Daarna kun je
3 tips voor de beste videolessen 1. Maak een persoonlijke afspeellijst aan in ‘Mijn schooltv’. Thuis op je laptop of tablet lessen voorbereiden was nog nooit zo eenvoudig. 2. Check regelmatig het extra lesmateriaal, of de kijktips
56-57_EDG_PO_Sept15_Advertorial_NTR.indd 57
een leeftijdscategorie tussen 0-18 jaar selecteren en het soort filmpje. Naast complete afleveringen van Schooltv-programma’s vind je bijvoorbeeld korte clips, liedjes of animaties over allerlei onderwerpen. En dat allemaal in een veilige, niet commerciële omgeving.”
Overal afspelen De website is overzichtelijk en de redactie screent alle filmpjes voor publicatie. Een belangrijke toegevoegde waarde, vindt Erik. “Je wilt kinderen iets leren in een veilige omgeving. Schooltv-filmpjes zijn altijd verantwoord en als een video niet geschikt is voor elke leeftijd, staat dat erbij. Leerkrachten kunnen op de video-pagina eerst door de tekst scrollen en lezen wat in het filmpje gezegd wordt. Bovendien kun je de Schooltv-video’s overal afspelen: op een pc, digibord, laptop of smartphone.”
gerelateerd aan het zoekwoord. Op schooltvwebshop.nl vind je uitdagende lesmaterialen. 3. Volg Schooltv op Facebook, Twitter en Instagram en geef je op voor onze leerkrachten-nieuwsbrief. Zo maak je kennis met ons actuele aanbod video’s en
houden we je op de hoogte over de nieuwe Schooltv-app die binnenkort verschijnt.
26-08-15 17:56
OpOp het het spoor spoor met met SOMtoday SOMtoday Op Op het het spoor spoor met met SOMtoday SOMtoday Op 17 Opnovember 17 november 2015 2015 organiseert organiseert SOMtoday SOMtoday haarhaar klantendag klantendag in het in2015 het Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum inSOMtoday Utrecht. in Utrecht. Op 17 Opnovember 17 november 2015 organiseert organiseert SOMtoday haarhaar Tijdens Tijdens dit event dit event praten praten wij u wij graag u graag bij over bij onzeonze visievisie klantendag klantendag in het in het Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum in Utrecht. inover Utrecht. en dienstverlening en dienstverlening in het in het onderwijs onderwijs en wat en wat dit betekent dit betekent Tijdens Tijdens dit event dit event praten praten wij uwij graag u graag bij over bij over onzeonze visie visie voor voor uw organisatie. uw organisatie. Op het Op het spoor spoor met met SOMtoday SOMtoday wordt wordt en dienstverlening en dienstverlening in het in het onderwijs onderwijs en wat en wat dit betekent dit betekent een een inspirerende inspirerende dag dag boordevol boordevol actuele actuele informatie! informatie! voorvoor uw organisatie. uw organisatie. Op het Op het spoor spoor metmet SOMtoday SOMtoday wordt wordt
Save Save the the date date Save Save the the date date 17 17 november november 2015 2015 17 17 november november 2015 2015
Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum Maliebaanstation Maliebaanstation 16,16, Utrecht Utrecht Maliebaanstation Maliebaanstation 16,16, Utrecht Utrecht
ScanScan de QR-code de QR-code in het in het logologo voorvoor meer meer informatie informatie over over onze onze klantendag klantendag en schrijf en schrijf u direct u direct in! in! ScanScan de QR-code de QR-code in het in het logologo voorvoor meer meer informatie informatie overover onzeonze klantendag klantendag en schrijf en schrijf u direct u direct in! in!
www.som.today www.som.today www.som.today www.som.today
eeneen inspirerende inspirerende dagdag boordevol boordevol actuele actuele informatie! informatie! ICT ICT in het in het onderwijs onderwijs Wij Wij bieden u interessante u interessante sessies sessies overover nieuwe nieuwe ontwikkelingen ontwikkelingen ICT bieden ICT in het in het onderwijs onderwijs rondom rondom ICT ICT in het in het onderwijs. onderwijs. Onderwerpen Onderwerpen als digitaal als digitaal Wij bieden Wij bieden u interessante u interessante sessies sessies overover nieuwe nieuwe ontwikkelingen ontwikkelingen leren leren en gepersonaliseerd en gepersonaliseerd leren leren zullen zullen worden worden uitgelicht uitgelicht rondom rondom ICT ICT in het in het onderwijs. onderwijs. Onderwerpen Onderwerpen als digitaal als digitaal door door boeiende boeiende sprekers. sprekers. Ook Ook wordt wordt er meer er meer verteld verteld overover leren leren en gepersonaliseerd en gepersonaliseerd leren leren zullen zullen worden worden uitgelicht uitgelicht Big Big Data Data en de en inzet de inzet van van clouddiensten clouddiensten als Google als Google for doordoor boeiende boeiende sprekers. sprekers. OokOok wordt wordt er meer er meer verteld verteld overfor over Eduction Eduction en Office en Office 365. 365. De inspirerende De inspirerende sessies sessies zorgen zorgen Big Big DataData en de eninzet de inzet van van clouddiensten clouddiensten als Google als Google for for ervoor ervoor daten dat u vol u nieuwe vol nieuwe kennis kennis inzichten en inzichten naar naar huis huis gaat. gaat. Eduction Eduction Office en Office 365. 365. De inspirerende De en inspirerende sessies sessies zorgen zorgen Bovendien Bovendien krijgt krijgt u de u kans de kans om om het het Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum te te ervoor ervoor dat dat u volu nieuwe vol nieuwe kennis kennis en inzichten en inzichten naarnaar huishuis gaat. gaat. bezichtigen bezichtigen en bij en te bij praten te praten met met collega’s collega’s uit het uit het hele hele Bovendien Bovendien krijgt krijgt u deukans de kans om om het het Spoorwegmuseum Spoorwegmuseum te te land. land. Netwerken Netwerken ente kennisdeling en staan staan opuit deze ophet deze dag dag bezichtigen bezichtigen en bij en bij praten tekennisdeling praten metmet collega’s collega’s uit het hele hele centraal. centraal. U mag U mag dus zeker zeker nietniet ontbreken! ontbreken! land. land. Netwerken Netwerken en dus kennisdeling en kennisdeling staan staan op deze op deze dagdag centraal. centraal. U mag U mag dus dus zeker zeker nietniet ontbreken! ontbreken!
Schrijf Schrijf u direct u direct in voor in voor onze onze klantendag klantendag Er zal Er beperkt zal beperkt plaats plaats zijn, zijn, schrijf schrijf u daarom u daarom op tijd op tijd in! in! Schrijf Schrijf u direct u direct in voor in voor onze onze klantendag klantendag
Dit kan Dit kan viabeperkt de viaQR-code de QR-code inzijn, het in schrijf het logo ofu via of de via de Er zal Er beperkt zal plaats plaats zijn, schrijf u logo daarom daarom opaanmeldtijd opaanmeldtijd in! in! button button op de op website de website van van SOMtoday. SOMtoday. Dit kan Dit kan via de viaQR-code de QR-code in het in het logologo of via of de viaaanmeldde aanmeldbutton button op de opwebsite de website van van SOMtoday. SOMtoday. Heeft Heeft u vragen u vragen overover de klantendag? de klantendag? Neemt Neemt dandan contact contact met met ons ons op via op info@som.today via info@som.today of 0318-649210. of 0318-649210. Heeft Heeft u vragen u vragen overover de klantendag? de klantendag? Neemt Neemt dandan contact contact metmet ons ons op via op info@som.today via info@som.today of 0318-649210. of 0318-649210.
Van denken naar doen: FRIS, DUURZAAM, GROEN! tificaat cer a m e h t g met het Aan de sla uur vo or: Nat Milieu en estaties r p r e e l e r • bete kinderen e t s u w e • milieub okalen ing • frisse l leeromgev e n e o r g • een
bezoek www.gezondeschool.nl voor meer informatie GGD15.007 themacertificaat milieu-P.O.indd 1 58_EDG_PO_Sept15_Ad_GGD-Som.indd 58
20-08-15 15:50 26-08-15 17:57
■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Wat leren jullie ze op school?
Kwestie van (op)voeden Al in hun jonge jaren leggen kinderen de basis voor een gezond eet- en leefpatroon. Gezond eten en drinken op school draagt ook bij aan de gezondheid van een kind. Nu en later. Een kwestie van (op)voeden dus. Door de ouders, maar ook school speelt een belangrijke rol. Een voedingsbeleid op school is dé oplossing. Wat is jullie voedingsbeleid? Het Voedingscentrum heeft voor basisscholen handige handvatten ontwikkeld om samen met ouders aan de slag te gaan. Het resultaat? Een gezondere school. Want aanleren dat gezond eten en drinken de basis is, dáármee scoor je al gauw een voldoende. In drie stappen wandel je als school naar een gezondere eetomgeving. Stap 1: Ontwikkel een voedingsbeleid In het voedingsbeleid verwoordt de school waarom zij gezonde voeding aanraadt en wat zij verstaat onder gezonde voeding. Het Voedingscentrum heeft een beleid gemaakt dat scholen direct kunnen voorbeeld overnemen. Stap 2: Verspreid het beleid De school communiceert het beleid met de ouders, de leerkrachten en draagt het uit naar de leerlingen. Belangrijk is het geven van voorbeelden: wat kunnen ouders dan wél meegeven als pauzehap? En wat is lekker en gezond voor in het lunchtrommeltje? Stap 3: Implementeer het beleid Verandering is altijd wennen. Dat geldt voor de o uders, de oedingscentrum leerlingen én de leerkrachten. Het V geeft daarin graag advies. Gezondheid! Scholen kunnen nóg een stap zetten. Met de Gezonde School-aanpak werkt de school structureel en samenhangend aan de gezondheid van de leerlingen en het team. De school zet dan in op de vier ‘Gezonde School’-pijlers: signaleren, gezondheidseducatie, omgeving en schoolbeleid. Het hebben van een voedingsbeleid is één van de criteria om het themacertificaat Voeding van het vignet Gezonde School te halen. Met het vignet Gezonde School kan de school zich profileren en o nderscheiden. Meer informatie? Kijk op www.gezondeschool.nl/primair-onderwijs
Maak goede keuzes! Wat: flesje kraanwater Voor wanneer: altijd Goed want: water voorziet het lichaam van vocht. Het bevat geen calorieën. Water uit de kraan is ook milieuvriendelijker dan flessenwater uit de winkel. Tip: zorg voor een leuk flesje en pimp het w ater met bijvoorbeeld een schijfje sinaasappel. Wat: een mandarijn Voor wanneer: pauze/bij de lunch Goed want: een mandarijn zit vol met vitamines, mineralen en voedingsvezels. Een stuk fruit tijdens de pauze helpt om de aanbevolen stuks fruit per dag te halen. Wat: een volkoren boterham Voor wanneer: lunch/pauze Goed want: brood is een belangrijke bron van koolhydraten en jodium. Vooral volkorenbrood bevat daarnaast veel voedingsvezels, vitamines en mineralen, onmisbaar voor een goede gezondheid en normale groei en ontwikkeling. Ook goed voor de darmen. Hoe beleg je het? Hartig beleg is niet beter dan zoet. Bij beide zijn er betere en minder goede keuzes. In kaas en vleeswaren zitten vaak veel ongezonde vetten en zout. Magere kaas (30+), kipfilet, appelstroop, sla, tomaat, komkommer of (halva)jam bijvoorbeeld zijn betere keuzes. Halvarine bevat goede vetten en vitamine A, D (o.a. goed voor je botten) en E.
Meer informatie? Ga naar
voedingscentrum.nl/basisonderwijs
■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ 59_EDG_PO_Sept15_VC.indd 59
26-08-15 17:58
Alle leerlingen van de Eben-Haëzerschool eindelijk in één gebouw
Met gloednieuw schoolplein! Al jaren heeft de Eben-Haëzerschool in Barneveld drie verschillende locaties. Dat is voor de aansturing, leerkrachten, leerlingen en ouders allesbehalve optimaal. De gemeente Barneveld bood aan om een nieuwe school te bouwen op een andere locatie. Dit schooljaar is het zover: alle leerlingen gehuisvest in één gebouw en een gloednieuw schoolplein! Peter van Harten geeft sinds 1980 les op de Eben- Haëzerschool, een reformatorische basisschool met ongeveer 700 leerlingen. De laatste 15 jaar is hij teamleider van de middenbouw. Tevens zit het onderhoud van het gebouw (binnen en buiten) in zijn pakket. ‘De Eben-Haëzerschool is gestart in 1971. Toen waren er alleen duikelrekken en een klimtoestel. Verder was het plein leeg. In 1996 kwam het plan een zogenaamd schoolhof te realiseren. Samen met externe deskundigen, zoals de firma Van Ee, en handige ouders hebben we een plan gemaakt. Van Ee bestond nog maar net maar omdat het in de buurt was, waren de lijnen kort. Omdat ik destijds ook vanuit de school deelnam aan dit project, heb ik veel overleg gehad met Van Ee en veel geleerd. Er is in ruim twee jaar tijd bijna elke zaterdag door vrijwilligers gewerkt aan het nieuwe plein. Dit plein heeft ongeveer 16 jaar naar volle tevredenheid dienst gedaan. Vanwege de betrokkenheid van Van Ee destijds was de keuze om hen nu ook te betrekken bij het project dan ook een logische.’
Verkeerscircuit De Eben-Haëzerschool had een duidelijke visie voor het nieuwe schoolplein. Peter: ‘Op een schoolplein is ruimte, veiligheid en geborgenheid voor de leerlingen nodig. Kinderen moeten kunnen bewegen en spelen, duikelen, klauteren en balanceren. De ontwikkeling van creativiteit, motoriek en sociale vaardigheden moeten op een schoolplein de ruimte krijgen. Ook vinden we een duurzaam plein met zo min mogelijk onderhoud belangrijk. Het nieuwe schoolplein moet aansluiten bij het nieuwe gebouw. We zijn daarom zoveel mogelijk symmetrisch tewerk gegaan. Op het kleuterplein hebben we nog enkele van onze toestellen kunnen hergebruiken. Verder is er een soort verkeers circuit tussen de andere toestellen door waar kinderen met hun karren en fietsjes kunnen leren met concrete verkeerssituaties om te gaan. Dit plein is gescheiden van de speelplaats voor groep 3-8. Op dat plein staan tafeltennistafels, duikelrekken, evenwichtsbalken en twee nieuwe (grote) klimtoestellen. De toestellen hebben vrolijke kleuren en zijn geplaatst op kunstgras als
60
60-61_EDG_PO_Sept15_Speeltoestellen.indd 60
26-08-15 19:11
valondergrond. Voor de oudere leerlingen is extra ruimte voor balspelen gerealiseerd. Ook is er voldoende ruimte over om de traditionele spelletjes te kunnen doen.’
Trotse vaders De keuze om samen te werken met Van Ee is volgens Peter niet alleen vanwege het sentiment uit het verleden. ‘Er is bij hen veel zelfwerkzaamheid mogelijk. Dat heeft een gunstige uitwerking op de kosten. Al tijdens de eerste presentatie van Van Ee bleek dat er nauwkeurig naar onze wensen was geluisterd. De tips en het meedenken vanuit het bedrijf werden als heel prettig ervaren. Ook toen er in de loop van het proces toch weer voor een ander type toestel werd gekozen, nadat we de mening van oudere leerlingen hadden gevraagd. Toen alle plannen duidelijk waren, hebben enkele personen uit de werkgroep voortdurend contact gehad met de firma Van Ee over planning, aflevering, veiligheidsnormen, enzovoorts. Wat bijzonder leuk is, is dat veel vaders hebben mogen mee helpen aan de realisatie van het speelplein. Ook hier bleek een b ijzondere b etrokkenheid van de medewerkers van Van Ee. En de kinderen vertellen nu trots wat hun vader heeft gemaakt.’
60-61_EDG_PO_Sept15_Speeltoestellen.indd 61
Veilig en geborgen De Gemeente Barneveld is zeer te spreken over de totstandkoming van het nieuwe plein. Peter: ‘Met de gemeente is tijdens de bouw van de nieuwe school veel overleg geweest. De inrichting van het plein is een zaak van de school zelf, hoewel de gemeente ook hierover wel heeft mee gedacht. Ze verbazen zich dat dit prachtige plein, met een bijzonder mooie uitstraling voor relatief weinig geld is gerealiseerd. Van Ee en de zelfwerkzaamheid van onze vrijwilligers hebben hier een sleutelrol in gespeeld. We hebben veel van onze wensen kunnen realiseren. Het is een kleurig geheel dat kinderen erg aanspreekt. We hopen dat het een veilig en geborgen gevoel geeft aan alle leerlingen. Een plein waar fijn gespeeld kan worden. Tijdens de kijkdagen waren de leerlingen in ieder geval niet bij de nieuwe toestellen vandaan te slepen.’
Is jullie schoolpl ein aan verander ing toe? Willen jullie je la ten inspireren of adviseren? Neem dan contac t op met Van Ee Sp eeltoestellen via 0342-751950 of neem een kijkj e op
www.vaneespee ltoestellen.nl
26-08-15 19:12
Meer (be)grip op de wereld Oplossingen voor begrijpend lezen Met de Kinderboekenweek voor de deur staat lezen in ieders belangstelling. Hoe meer kinderen lezen, hoe meer ze leren. We lichten twee begrijpend lezen oplossingen van Schoolsupport toe mét praktische mogelijkheden en ervaringen van gebruikers. aanvulling met een nieuwsfilmpje is erg interessant en aansprekend. We zijn aan het nadenken of we dit programma ook gaan inzetten voor alle kinderen die ook ons pakket Begrijpend lezen volgen. Een ander
Nieuws van de Week Nieuws van de Week is een online uitgave in abonnementsvorm. Iedere week vind je in het Nieuws van de Week online drie tot vijf nieuwsartikelen op verschillende leesniveaus, met uitgebreide verwerkingsmogelijkheden: links naar filmpjes en verdieping, woordenschatwerkbladen, ook gericht op spelling, werkbladen rond leesstrategieën, tekstbegripvragen en algemene kennisvragen. Geschikt voor het digibord en zelfstandig gebruik door leerlingen in groep 5 t/m 8 en onderbouw vo. Lees meer op www.schoolsupport.nl/nieuws+van+de+week+online De Wereldschool over Nieuws van de Week Wie kent het Nieuws van de Week op z’n duimpje? De leerlingen van de Wereldschool! De Wereldschool biedt onderwijs aan Nederlandse kinderen in het buitenland, zowel op het niveau van de basisschool als het voortgezet onderwijs. In dat onderwijsaanbod zit ook een stukje cultuur. Met Nieuws van de Week brengt de Wereldschool het Nederlandse nieuws in beeld bij haar leerlingen. Sylvia Woortman, onderwijskundige en verbonden aan de Wereldschool: ‘De kinderen krijgen op een leuke manier het nieuws mee en de combinatie met begrijpend lezen is super. Vooral om laagdrempelig begrijpend lezen aan te kunnen bieden en de kinderen op de hoogte te houden van ‘ons’ nieuws, is Nieuws van de Week een uitkomst. Ook de 62
62-63_EDG_PO_Sept15_Schoolsupport.indd 62
26-08-15 19:13
methode begrijpend lezen
regelnummer
uitbreiding woordenschat
Patiëntenbijsluiter
Paracetamol
verwijswoord
65
3. Dosering en wijze van inname van (Kinder) paracetamol
70
Dosering Volwassenen: 1 - 2 tabletten van 500 mg per keer, maximaal 6 tabletten van 500 mg per dag / 24 uur
1 Paracetamol 100 mg (100 milligram), tabletten (Kinder)paracetamol 500 mg (500 milligram), tabletten
5 Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor u.
Dit geneesmiddel is verkrijgbaar zonder doktersvoorschrift (recept), voor de behandeling van
10 een milde aandoening waarbij advies van een arts niet
15
20
75 1
noodzakelijk is. Toch blijft het belangrijk om (Kinder) paracetamol zorgvuldig te gebruiken om een goed resultaat te bereiken. • Bewaar deze bijsluiter, het kan nodig zijn om deze nogmaals door te lezen. • Vraag uw apotheker om meer informatie of advies indien nodig. • Raadpleeg een arts als de verschijnselen verergeren of binnen 14 dagen niet verbeteren.
80
85
1. Wat is (Kinder)paracetamol en waarvoor wordt het gebruikt?
90
(Kinder)paracetamol heeft een pijnstillende en 25 koortsverlagende werking. Het wordt gebruikt bij koorts en pijn bij griep en verkoudheid, koorts en pijn na vaccinaties, hoofdpijn, kiespijn, zenuwpijn en spierpijn. Als de klachten langer dan 14 dagen blijven moet u alsnog een arts raadplegen. Vertel hem ook welke
2
95
30 zelfzorggeneesmiddelen u gebruikt heeft en hoe lang.
2. Wat u moet weten voordat u (Kinder)paracetamol inneemt
110
Raadpleeg uw arts als één van de bovenstaande
45 waarschuwingen voor u van toepassing is, of dat in het verleden is geweest.
rijvaardigheid en het gebruik van machines Paracetamol heeft, voor zover bekend, geen invloed op 55 de rijvaardigheid of de bekwaamheid om machines te gebruiken. Gebruik van (Kinder)paracetamol in combinatie met andere geneesmiddelen
60 Informeer uw arts of apotheker wanneer u andere
geneesmiddelen gebruikt of kort geleden heeft gebruikt. Dit geldt ook voor geneesmiddelen die u zonder recept kunt verkrijgen.
verwijzing naar link, filmpje, etc.
eNnu... Bekijk E25 via mijnschoolsupport.nl
4
belangrijk: Het maximaal aantal keren per dag dat een dosis mag worden ingenomen varieert bij kinderen tussen de verschillende leeftijdsgroepen. Let er goed op
3
toediening De tabletten met een ruime hoeveelheid water innemen. Als u merkt dat (Kinder)paracetamol te sterk of juist te weinig werkt, raadpleeg dan uw arts of apotheker. Wat u moet doen wanneer u te veel (Kinder)
115 paracetamol heeft ingenomen Overdosering leidt uiteindelijk tot onomkeerbare
5
alineanummer
leverbeschadiging. Zeer hoge doseringen kunnen dan ook levensbedreigend zijn. Als u een overdosering vermoedt moet u onmiddellijk 120 een arts waarschuwen. Laat hem de verpakking of de patiëntenbijsluiter zien. Hij kan u dan verder op de juiste manier behandelen. 4. Mogelijke bijwerkingen
125 Zoals alle geneesmiddelen kan (Kinder)paracetamol bijwerkingen veroorzaken. In de gebruikelijke doseringen
130
veroorzaakt paracetamol weinig bijwerkingen. Overgevoeligheidsreacties, voornamelijk huiduitslag en koorts, zijn echter gemeld.
5. Hoe bewaart u (Kinder)paracetamol? Niet bewaren boven 25°C. Bewaren in de originele verpakking tegen invloeden van licht. Bewaar (Kinder)paracetamol altijd buiten bereik en zicht 135 van kinderen.
6
7
bijsluiter
verwijzing opdrachtkaart
titel
zitten. De lagere toedieningsfrequentie is bedoeld voor kinderen in de ondergrens van de desbetreffende leeftijdscategorie. Herhaal toediening alleen als de symptomen (koorts en pijn) weer opkomen. Bij kinderen 105 tot 4 jaar wordt toediening gedurende meer dan 2 dagen afgeraden, tenzij uw arts anders voorschrijft.
• als u een stoornis in de lever- en nierwerking heeft. • als u in 1 keer enkele malen de maximale dagdosis inneemt. Dit kan de lever zeer ernstig beschadigen; bewusteloosheid treedt daarbij niet op. De 40 beschadiging van de lever is echter onomkeerbaar. Er moet onmiddellijk medische hup worden ingeroepen. • Langdurig of veelvuldig gebruik wordt ontraden.
Gebruik (Kinder)paracetamol in combinatie met voedsel en drank 50 Voorzichtigheid is geboden bij chronisch gebruik van grote hoeveelheden alcohol.
Kinderen: 3 maanden - 1 jaar: 1/2 tablet van 100 mg per keer, maximaal 4 - 6 keer per dag / 24 uur 1 - 2 jaar: 1 - 1 1/2 tablet van 100 mg per keer, maximaal 4 - 5 keer per dag / 24 uur 2 - 4 jaar: 1 - 2 tabletten van 100 mg per keer, maximaal 4 - 5 keer per dag / 24 uur 4 - 6 jaar: 1/2 tablet van 500 mg per keer, maximaal 3 - 4 keer per dag / 24 uur 6 - 9 jaar: 1/2 tablet van 500 mg per keer, maximaal 4 - 6 keer per dag / 24 uur 9 - 12 jaar: 1 tablet van 500 mg per keer, maximaal 3 - 4 keer per dag / 24 uur 12 - 15 jaar: 1 tablet van 500 mg per keer, maximaal 4 - 6 keer per dag / 24 uur
niveau aanduiding + volgnummer
dat u uw kind een dosis met de juiste frequentie geeft. 100 Er moet minstens 4 uur tussen twee toedieningen
35 Wees extra voorzichtig met (Kinder)paracetamol:
ABCDE tWee
ABCDE-TWEE is een moderne, betaalbare, flexibele lesmethode ter vervanging van of ter aanvulling op de huidige methode begrijpend lezen. In ABCDE-TWEE werken leerlingen met leesteksten (op eigen niveau) aan woordenschat, beter begrijpend lezen en het toepassen van leesstrategieën. In de bijbehorende digitale omgeving staan strategiefilmpjes, audioonder steuning van de teksten voor dyslectische
TWEE
e25 Paracetamol
ABCDE-TWEE
ABCDE © Schoolsupport • www.schoolsupport.nl
belangrijk punt voor het gebruik van Nieuws van de Week is dat we op een handige manier met Schoolsupport afspraken hebben kunnen maken voor onze individuele leerlingen thuis. Dat werkt namelijk niet altijd handig bij uitgeverijen. Onze leerlingen krijgen zelf een code voor thuis. In onze eigen lesmap zit een toelichting wat ze met Nieuws van de Week kunnen doen. Verder zijn de leerlingen met hun ouder vrij om te kiezen welke les en welke oefeningen ze wel of niet doen.’
tekstsoort
Neem nu opdrachtkaart E25 onder de loep!
lezers, digibordtools voor klassikale verwerking en ABCDE Actua. ABCDE-TWEE wordt ook gebruikt in het speciaal onderwijs en in de RT, ook op het voorgezet onderwijs: daarvoor zijn speciale sets te bestellen. Lees meer op www.schoolsupport.nl/ABCDE-TWEE. Montessorischool Kikidio over ABCDE-TWEE Waar wordt ABCDE-TWEE van A tot E ingezet? Op Montessorischool Kikidio! De methode wordt hier al vanaf groep 4 gebruikt. Inge Slaats, leerkracht en hoogbegaafdheidsspecialist verbonden aan Kikidio vond de hedendaagse methodes vaak te spannend gemaakt en legt uit waarom ze kiest voor ABCDE-TWEE: ‘Aan de ene kant vind ik het losse karakter van de methode heel fijn. Leerlingen kunnen in groep 7 al op 8+ niveau aan de gang met de E-kaarten, terwijl groep 8- leerlingen nog met de D-kaarten aan de slag kunnen zijn. Aan de andere kant vind ik dat de opdrachten een duidelijke structuur hebben en ik merk dat de leerlingen dat nodig hebben. ABCDE TWEE is zonder poespas en biedt geen overkill waar kinderen gek van worden. Ik ben blij met de digitale ondersteuning. De voorleesfunctie is een uitkomst voor dyslectische leerlingen. Wij gebruiken het hardop denkend lezen principe minder. De leerlingen slaan gemotiveerd aan het puzzelen met woorden nu de puzzels op groot formaat vanaf de digi-omgeving zijn te printen. Ze plakken deze in hun begrijpend-lees-schrift. Ook een mooie toevoeging is het bieden van extra weblinks bij de onderwerpen van de tekstkaarten. De transfer naar andere vakken wordt zo moeiteloos gemaakt en leerlingen verbreden hun kennis.’ PrimaOnderwijs 63
62-63_EDG_PO_Sept15_Schoolsupport.indd 63
26-08-15 19:14
OSO: van papieren map naar veilig digitaal overstapdossier Jaarlijks stappen zo’n 175.000 leerlingen over van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs. Een belangrijke en grote stap in hun schoolloopbaan. Om te zorgen voor een goede aansluiting tussen beide onderwijsvormen, is een zorgvuldige overdracht van leer- en begeleidingsgegevens essentieel. Met Overstapservice Onderwijs (OSO) kunnen scholen eenvoudig en veilig de overstapdossiers uitwisselen. door tefke van dijk
Berend Cornel werkt als stafmedewerker bij Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe-Vallei en is aanspreekpunt voor de po-scholen in zijn regio. ‘We gebruiken OSO nu voor het tweede jaar. Via OSO regelen we de overstap van het po naar het vo. Ik zet eenvoudig alle standaardgegevens van de leerlingen klaar. Daarna kan ik handmatig documenten toevoegen, zoals relevante verslagen van externe partijen. De ouders krijgen vervolgens een PDF ter inzage en de nieuwe school kan met de gegevens op het inschrijfformulier het dossier opvragen. Voor havo en vwo is de infor matie heel volledig, voor vmbo-leerlingen zijn er vaak meer gegevens nodig om een goede start te kunnen
maken. Daar wordt nog aan gewerkt. Heel belangrijk is dat de gegevens veilig zijn. Vroeger ging alles via de post of gewone mail, veel minder veilig. Na de discussie rondom het patiëntendossier is er extra goed gekeken naar de veiligheid en privacy en zijn enkele verbeteringen doorgevoerd. Ik ben OSO actief gaan promoten in onze regio. Het levert een fikse tijdsbesparing op voor de leraar van groep 8, die niet alles meer handmatig hoeft te verzamelen. Dat geldt uiteraard ook voor de andere kant. In het verleden gingen alle gegevens uit het systeem geprint naar de nieuwe school, die ze opnieuw moest invoeren. Nu kunnen er geen overtikfouten worden gemaakt.’
64
64-65_EDG_PO_Sept15_Kennisnet.indd 64
26-08-15 19:15
OSO is een initiatief van de PO-Raad en de VO-raad. Kennisnet draagt zorg voor de uitvoering van OSO, in samenwerking met de Vereniging Digitale Onderwijsdienstverleners (VDOD). Meer weten? Kijk op overstapserviceonderwijs.nl.
Verbeteringen Yvon de Booij coördineert als applicatiebeheerder de overdracht van po naar vo bij het Stanislascollege, met vestigingen in Delft, Pijnacker en Rijswijk. ‘In oktober willen we alle administratief medewerkers instrueren en overhalen om vanaf januari met OSO te werken. Het zou mooi zijn als de diverse directies officieel besluiten dat we het allemaal gaan gebruiken. Daar gaat het wel naartoe als ik de ontwikkelingen zie en de verbeteringen in OSO. In december werden we benaderd voor een pilot van OSO en dat leek mij erg interessant. De leerlingen die zich hebben ingeschreven, worden eerst in Onderwijs Transparant aangemeld. Dit werkt met een unieke code die ze van de basis school hebben ontvangen. Daarna worden de dossiers in Magister via OSO opgevraagd en verwerkt. In januari zijn we met enkele locaties begonnen en uiteindelijk zijn op twee van de vijf locaties alle leerlingen binnen gehaald via OSO. We liepen tegen enkele moeilijk heden aan en hebben daar geregeld contact over ge had met Kennisnet. Zij hebben ons goed begeleid in het proces. Het was te kort dag om medewerkers een andere manier van werken aan te leren. Je moet men sen uit hun oude patroon halen en dat valt niet altijd mee. Op de twee locaties waar OSO succesvol was, waren de teamleiders tevreden. Alles was een-op-een overgenomen, waar scholen voorheen alles moesten overtypen.’
Geen papieren meer Johan Prenger is adjunct-directeur van het Prisma College in Amersfoort en voorzitter van BAVO Eem land (Basis en Voortgezet onderwijs in Amersfoort en omgeving). ‘In onze regio zitten zo’n 150 basisscholen en 20 vo-scholen. Vanuit het BAVO-bestuur hebben we besloten OSO te gaan gebruiken en dat begon met overleggen, voorlichtingsbijeenkomsten en uitwisse lingen tussen scholen, met hulp van Kennisnet. Alle vo- en po-scholen in de regio hebben afspraken met elkaar gemaakt en ik denk dat de overdracht van het overstapdossier dit jaar voor de helft via OSO is gegaan, een kwart via OSO plus papier en een kwart alleen op papier. Natuurlijk wil je het liefst dat het met een 100 procent is, maar dat is onrealistisch. OSO stelt eisen aan de eigen administratie en een aantal scholen had dit niet op orde. Het zou mooi zijn als volgend jaar driekwart van de overdracht via OSO gaat en over twee jaar alles. In dit digitale tijdperk moeten we geen
papieren overdracht meer willen. Als we gebruik k unnen maken van internet, waarom zouden we dan dubbel werk doen? Op termijn verwachten we een flinke tijdsbesparing. Het gaat erom routine op te bouwen en meer gebruikerservaring op te doen. OSO is geen nieuwe auto waarmee je direct naar Frankrijk rijdt. Een van de belangrijkste randvoorwaarden, naast dat OSO verbeteringen doorvoert, is dat scholen er klaar voor zijn.’
Veil ige en volledige overstap Overstapservice Onderwijs (OSO) maakt het mogelijk leer- en begeleidingsgegevens van een leerling veilig digitaal over te dragen vanuit de leerlingadministratie van de huidige school naar een nieuwe school. Meestal is dat van po naar vo, maar ook wanneer leerlingen overstappen naar een andere school binnen de sector. De zeven stappen van OSO:
Stap 1: Ouder/verzorger meldt de leerling aan bij de nieuwe school.
Stap 2: Oude school zet het overstapdossier klaar in de leerlingadministratie.
Stap 3: Nieuwe school vraagt via OSO het
overstapdossier van de leerling op.
Stap 4: OSO checkt of beide scholen zijn aan
gesloten op OSO (gekwalificeerd zijn).
Stap 5: OSO stelt een tijdelijke beveiligde
verbinding op tussen beide scholen.
Stap 6: Nieuwe school haalt het dossier op bij de oude school.
Stap 7: Administratiesysteem van de nieuwe school leest het overstapdossier in.
De meest voorkomende administratiesystemen werken met OSO. Kijk voor meer informatie op overstapserviceonderwijs.nl
PrimaOnderwijs 65
64-65_EDG_PO_Sept15_Kennisnet.indd 65
26-08-15 19:16
Start internationalisering in het onderwijs met het vernieuwde Line
‘Voor iedere beroepsgroep is er een passend aanbod’ In mei van dit jaar werd de nieuwe versie van Line gelanceerd. Line is het online platform om kennis en ervaring uit te wisselen over internationalisering in het onderwijs. We spraken erover met Jeroen van der Zant, projectleider van Line. Van der Zant: ‘Line is ontwikkeld voor docenten, beleidsmakers en coördinatoren die een snelle start willen maken met internationalisering. Via de website zijn veel verschillende modules te bekijken en is er voor iedere beroepsgroep een passend aanbod.’ foto’s wilco van dijen
Van der Zant werkt bij EP-Nuffic. Deze organisatie is voortgekomen uit het Europees Platform en de Nuffic en is hét expertise- en dienstencentrum voor inter nationalisering in het Nederlandse onderwijs, van primair en voortgezet onderwijs tot beroepsgericht en hoger onderwijs en onderzoek. Voor EP-Nuffic is internationalisering een belangrijk onderdeel in het onderwijs. Veel onderwijsinstellingen hebben inter nationalisering ook op de agenda staan, maar vinden het moeilijk om een begin te maken met de activiteiten. Hoe schrijf je bijvoorbeeld een beleidsplan? En hoe introduceer je een internationaliseringsproject? Line helpt leerkrachten en beleidsmakers om op een laagdrempelige manier te starten met internationalisering in hun werk.
66-67_EDG_PO_Sept15_Line.indd 66
26-08-15 19:17
Focus per doelgroep Primair onderwijs Voor het primair onderwijs richten de modules zich op het starten met internationaliseren, het schrijven van een beleidsplan en het kennismaken met vroeg vreemde talenonderwijs (vvto).
Kritisch met tijd De verschillende modules van Line zijn te vin den via de website www.internationalisering.nl en zijn opgedeeld in de categorieën primair onderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs, hoger onderwijs en profiel scholen en excellentie. Van der Zant: ‘Bij de ontwikkeling van Line hebben we er bewust voor gekozen de modules zo op maat mogelijk aan te bieden. Mensen die in het onderwijs werken, zijn kritisch op wat ze aangeboden krijgen en willen de schaarse tijd die ze heb ben zo goed mogelijk in zetten. Dat is terecht en heeft ons gedwongen om daar in de nieuwe versie van Line meer rekening mee te houden. Overzicht en laagdrempelige toegang zijn daarom leidend geweest in de ontwikkeling. Zo kun je in je eigen tempo of onder begeleiding modules volgen, ontwikkelingen in de gaten houden op het gebied van internationalisering van het onderwijs en ‘best practices’ vinden en delen.’
Life changing Van der Zant tot slot: ‘Met de lancering van deze tweede versie van Line, met de nieuwe modules, denk ik dat we het onderwijsveld op een goede manier bedienen op het gebied van internationalisering. Sinds afgelopen mei is het aantal deelnemers al verdrievoudigd en is de tevredenheid bij gebruikers gestegen. Ik hoop dat dat in de komende maanden nog v erder toeneemt. Want als je hoort hoe enthousiast de gebruikers reageren en dat ze hun ervaringen met internationalisering om schrijven als ‘life changing experiences’, gun je dat iedereen die werkzaam is of deelneemt aan het Nederlandse onderwijs.’
Voortgezet onderwijs Voor het voortgezet onderwijs richten de modules zich onder meer op het kennismaken met tweetalig onder uropa wijs (tto), online samenwerking tussen scholen in E met eTwinning en hoe een school zich kan profileren via internationalisering. Van der Zant: ‘Als een school zich (extra) wil profileren met internationalisering, moedigen we het aan om het niet alleen vast te leggen in een beleidsplan maar de beleidskeuzes ook zo concreet en praktisch mogelijk te communiceren met medewerkers en met (toekomstige) ouders en leerlingen.’ Middelbaar beroepsonderwijs Voor het mbo is er een module ontwikkeld die zich er specifiek op richt hoe activiteiten rond internationalisering op te starten, hoe de activiteiten te financieren en op wat voor manier collega’s te overtuigen van de meerwaarde van dit programma. Hoger onderwijs Voor het hoger onderwijs zijn er modules ontwikkeld over de subsidiëring van onderwijsprojecten, het organiseren van partnerschappen, internationalisation at home en het lesgeven in een international classroom. Van der Zant: ‘Het hoger onderwijs wordt steeds internationaler. Meer en meer opleidingen hebben een E ngelstalige variant en in veel collegezalen en klaslokalen zitten ver schillende nationaliteiten bij elkaar. Als docent komt er een moment dat u college geeft aan een internationaal samengestelde groep studenten. De m odule ‘Lesgeven in de international classroom’ geeft inzicht in de competenties die nodig zijn om als docent succesvol te functioneren in een zaal vol verschillende culturen en achtergronden.’ Profielscholen en excellentie De laatste categorie modules richt zich specifiek op excellentie door profilering. Deze module is bedoeld om een overzicht te bieden van de kwaliteitszorg en de verdere professionalisering van de aanpak en integratie van excellentie en talentontwikkeling in het onderwijs. Van der Zant: ‘De laatste jaren zijn er tal van initiatieven ontstaan om excellentie te bevorderen en leerlingen in staat te stellen hun talenten optimaal te ontwikkelen. De gedachte is dat dit niet alleen goed is voor de leerling zelf, maar ook klasgenoten aanzet b oven zichzelf uit te stijgen. Deze module sluit daar naadloos op aan.’
PrimaOnderwijs 67
66-67_EDG_PO_Sept15_Line.indd 67
26-08-15 19:18
Verplichte eindtoets stimuleert innovatie in PO én VO en verhoogt daarmee het rendement van het voortgezet onderwijs De verplichte eindtoets in het basisonderwijs die afgelopen schooljaar voor het eerst is afgenomen en de daarbij horende doorslaggevende stem van de basisschool in het schooladvies, lijkt een goede zaak. Immers, de expertise van de leerkrachten die een kind al jaren elke dag meemaken, wordt weer volop op waarde geschat. Maar er zijn ook risico’s. Een verkeerd advies heeft negatieve gevolgen voor de leerling én het VO. In dit artikel gaan we in op een innovatie die het risico op een verkeerd advies van het PO verkleint en VO-scholen gelegenheid biedt te sturen op factoren die studiesucces beïnvloeden.
De Cito-eindtoets is ooit opgezet om leerlingen een eerlijke kans te geven. Vroeger was het heel normaal om een kind te beoordelen op het sociale milieu van de ouders. In de loop der jaren werd de score op de eindtoets steeds belangrijker. VO-scholen hanteerden steeds vaker harde grenzen en steeds vaker werd geoefend op de Cito-toets, om maar een zo hoog mogelijke score te halen. We kunnen stellen dat we daarin zijn doorgeschoten. In het streven naar een zo hoog mogelijke score, op cognitie alleen, zien we met elkaar veel factoren over het hoofd. Nu, met de invoering van de verplichte eindtoets, de ‘macht’ weer aan de basisscholen is, levert dit ruimte om in de advisering ook andere componenten mee te wegen dan enkel opgedane cognitieve vaardigheid. Zaken als persoonlijkheid, motivatie en interesses zijn ook belangrijke factoren voor studiesucces in het VO. Het moet mogelijk zijn een nauwkeuriger beeld te vormen van de mogelijkheden die een leerling heeft of kan ontwikkelen. Daartoe moeten we in staat zijn om factoren als motivatie, persoonlijkheid en gedrag in samenhang met intelligentie en opgedane vaardig heden te beschouwen. Let wel, factoren die in aanleg aanwezig zijn, behoeven vaak nog wel specifieke, op de persoon gerichte, begeleiding om tot volle wasdom te komen. Op deze wijze wordt de hele mens beoordeeld, niet slechts het deelaspect cognitieve vaardigheid, hoe belangrijk ook.
68-69_EDG_PO_Sept15_AMN.indd 68
Meten, adviseren én begeleiden AMN heeft Aansluiting ontwikkeld en kijkt daarmee breed en ontwikkelingsgericht naar mensen. Leerlingen worden gecontroleerd op capaciteiten (intelligentie), houding en gedrag (persoonlijkheid en motivatie) en interesses. De houding en gedragsfactoren kunnen in een zogenaamd 360 graden assessment worden afgenomen. Dat betekent dat ook leerkrachten/docenten en ouders/ begeleiders hun oordeel over de leerling kunnen geven. AMN meet naast deze factoren ook nog steeds cognitieve vaardigheden, dus taal en rekenen. Al deze factoren worden in samenhang beschouwd en leveren een meer afgewogen advies op over het vervolgonderwijs. Dat niet alleen, het levert ook informatie over hoe de leerling het best begeleid kan worden bij een vervolgopleiding. Een ontwikkelingsgericht assessment, als Aansluiting, onderbouwt en objectiveert het schooladvies. Een logische keus zou dan ook zijn dat dit product in het PO wordt ingezet. AMN ziet dan ook een enorme belangstelling voor Aansluiting. Ook het VO heeft baat bij de uitkomsten. Een afname vroeg in de brugklas levert het VO veel informatie op. Niet alleen geeft dit extra zicht op de juistheid van het niveau waarin de leerling vanuit de basisschool is geplaatst, het geeft ook veel informatie over persoonlijkheid, motivatie en begeleidingsstijl. En juist met deze gegevens kan in het VO veel zinvol werk worden gedaan.
26-08-15 19:19
Wat meet Aansluiting van AMN?
Motivatie verbeteren Vaak wordt gezegd dat iemands persoonlijkheid niet verandert. Dat is tot op zekere hoogte waar. Het bete kent echter niet dat mensen niet in staat zijn hun gedrag te veranderen. Schouwenburg (2004) stelt: ‘Aan persoonlijkheid lijkt zo op het eerste gezicht maar weinig te doen, een leerling is nu eenmaal zo. Maar dat is gelukkig maar voor een deel waar. Persoonlijkheid is wel degelijk aan verandering onder hevig, elke persoonlijkheid ontwikkelt zich tijdens zijn leven. Door het aanleren van en blijven herhalen van ‘verstandige’ nieuwe gewoonten kan een leerling die ontwikkeling in de goede richting sturen, al is dat een langdurig proces.’ Schouwenburg stelt dat aan de verbetering van studie motivatie betrekkelijk veel gedaan kan worden. Hij benoemt maatregelen die kunnen leiden tot gedrag dat leidt tot betere studieresultaten. De informatie die het nieuwe assessment van AMN oplevert, kan een belangrijke bron zijn om deze strategieën per leerling effectief toe te passen. Rendement verhogen Door het inzetten van Aansluiting in groep 8 kan het PO een beter onderbouwd en objectiever school advies afgeven. Daarmee zullen meer leerlingen op de juiste plek terechtkomen. Het behoeft geen verder betoog dat dit effect enkel positieve gevolgen heeft.
68-69_EDG_PO_Sept15_AMN.indd 69
• • • •
Cognitieve vaardigheden o Begrijpend lezen o Rekenen Capaciteiten o Leerintelligentie o Logisch redeneren o Visuele aanleg Gedrag en houding o Betrokkenheid thuis o Contact met leeftijdsgenoten o Interesse in school o Motivatie om te presteren o Concentratie o Zelfvertrouwen o Zorgvuldigheid Interesse o Realistisch o Analytisch o Kunstzinnig o Sociaal o Ondernemend o Conventioneel
Wanneer het assessment door het VO in de brugklas wordt ingezet, krijgt de VO-school een schat aan in formatie. Niet alleen een bevestiging voor wat betreft het juiste niveau, maar vooral ook informatie waar mee de leerlingbegeleiding verbeterd kan worden. Leerlingen verschillen van elkaar in capaciteiten én in persoonlijkheid en motivatie. Maar dat betekent niet dat de motivatie niet verhoogd kan worden. De door Schouwenburg genoemde maatregelen worden uiterst waardevol met de informatie die het a ssessment van AMN oplevert. Dit samen kan het rendement in het voortgezet onderwijs verhogen. Dit schooljaar gratis meedoen? Neemt u dan contact op met Lianne op 026-3557333 of mail naar info@amn.nl
26-08-15 19:19
Bij SBO De Evenaar denkt het h
‘De vloer adviseert nu d
Gonnie Boerma
Marlies van Beem
Roland Rodenburg
Dorien Sluijter
SBO De Evenaar gooide het vorig jaar over een andere boeg. Niet meer alleen de directie, maar ook het team ging nadenken over het beleid. Dat vereiste een nieuwe, projectmatige manier van werken, waarbij School aan Zet als sparringpartner fungeerde. ‘Ik ben trots op wat we hebben bereikt’, aldus directeur Gonnie Boerma. door mirjam janssen
70
70-71_EDG_PO_Sept15_SAZ.indd 70
26-08-15 19:20
et hele team mee
u de vloer’
liet De Evenaar kennismaken met een model voor het werken in projectteams, zodat de vernieuwing ge structureerd zou verlopen. Eerst werden de vragen die leefden in het team geïnventariseerd. Daarna kon den de docenten aan de slag in vier werkgroepen. De groepen hielden zich onder meer bezig met de leerlijnen ontwerpend leren, wetenschap & techniek, cultuur en handelingsgericht werken. De groepsleden verdeelden onderling de taken, bijvoorbeeld die van voorzitter, notulist of procesbewaker. Tijdens speciaal daarvoor gecreëerde studiedagen werkten de werk groepen met elkaar samen. De groepen werden aangestuurd door een regiegroep onder leiding van Rodenburg, die op zijn beurt in Sluijter een critical friend had. De doelen waren op hoofdlijnen aange geven door de directie. Het was aan de werkgroepen om daar een invulling voor te vinden.
Vertrouwen
Aan het begin van het vorige schooljaar besloot SBO De Evenaar alle medewerkers te betrekken bij een andere manier van werken. ‘Docenten hadden het gevoel dat ze moesten uitvoeren wat in de beleids plannen stond’, zegt directielid Roland Rodenburg van SBO De Evenaar uit Nieuwegein. ‘Maar ze wilden zelf mede de ontwikkeling bepalen. Als directie wilden wij hen die ruimte bieden.’ Dat was niet zo eenvoudig als het klinkt, want hoe maak je met 52 mensen nieuwe plannen? Dorien Sluijter, expert van School aan Zet,
‘De werkgroepen zijn het afgelopen schooljaar meer dere keren bijeengekomen’, vertelt Sluijter. ‘De groe pen werkten op eigen tempo aan de inhouden. De regiegroep had hierbij een monitorfunctie. Eens in de drie maanden kwamen de groepen bij elkaar om te la ten zien wat ze hadden ontwikkeld en waar ze tegen aan liepen. Ook konden ze op dat moment activiteiten op elkaar afstemmen, zodat ze geen dubbel werk ver richtten. De directie zorgde dat iedereen op zo’n mo ment vrij geroosterd was, zodat alle medewerkers ook echt aanwezig konden zijn.’ ‘Als directie moesten we veel loslaten’, zegt Gonnie Boerma, directeur- bestuurder. ‘Je moet je medewerkers vertrouwen ge ven. Maar dat betekent niet dat je niets meer hoeft te doen. Je moet het proces in goede banen leiden en daar hebben we alle tijd voor genomen.’ In de praktijk was dat ook wel nodig, merkte Marlies van Beem, orthopedagoog op De Evenaar. ‘Ik werd voorzitter van de werkgroep leerlijnen en dat was ingewikkelder dan ik had verwacht. Toen ik er eenmaal zat, keek ieder een me verwachtingsvol aan en vroeg me hoe ik het wilde gaan doen. Ik moest het proces in goede banen leiden en dat was na het aanvankelijke enthousiasme niet makkelijk. Daarom wierp ik in de regiegroep de vraag op hoe ik dit moest aanpakken. Daarna hebben we het functioneren van de werkgroep praktischer gemaakt en toen werkte het wel.’
School aan Zet Altijd het beste onderwijs voor de leerlingen? Dat gebeurt in lerende scholen waarin iedereen van en met elkaar leert. School aan Zet is een landelijk onderwijsprogramma waar ruim 3.000 scholen uit het p rimair, voortgezet en speciaal onderwijs aan meedoen. Deze scholen willen een lerende organisatie worden: een school die in staat is de onderwijskwaliteit te verhogen door zichzelf continu te verbeteren en alle medewerkers hierbij te betrekken. School aan Zet versterkt scholen in hun ontwikkeling naar een lerende organisatie door s amen met hen te reflecteren tijdens gesprekken, hen te inspireren met goede voorbeelden en medewerkers binnen en tussen scholen met elkaar te verbinden. www.schoolaanzet.nl.
PrimaOnderwijs 71
70-71_EDG_PO_Sept15_SAZ.indd 71
26-08-15 19:21
Stap vooruit ‘Een vernieuwingstraject vraagt om procesbegeleiding’, vult Rodenburg aan. ‘De groep moet leren zich aan af spraken te houden. Het is daarom belangrijk dat een lid van het managementteam deelneemt aan het pro ces om iedereen aan de praat te krijgen.’ Maar toen het proces eenmaal op gang kwam, gebeurde er veel, zo merkte hij. ‘Inmiddels gaan we bijvoorbeeld anders met de leerlijnen om. Eerst gingen we uit van lesdoe len zonder de mate van beheersing aan te geven. De leerkrachten wilden dat veranderen. Zij wilden aan geven in welke mate een kind een lesdoel beheerst, zodat we gerichter kunnen inspelen op zijn behoefte. Andere collega’s hebben hun ideeën voor verbeterin gen via workshops laten zien. Bijvoorbeeld hoe je een leerling kunt uitdagen om te gaan vertellen en niet alleen te antwoorden.’
Stevige discussies Tijdens de evaluatie aan het eind van het jaar bleek dat De Evenaar een enorme stap vooruit had gezet. Boerma: ‘We hebben onze doelen gehaald. We blijven de komende jaren op deze manier werken. Er zijn nieuwe werkgroepen geformeerd, die met nieuwe thema’s aan de slag gaan.’ De aanpak heeft als voor deel dat leerkrachten zich nieuwe ideeën meer eigen maken, meent Rodenburg. Maar hij relativeert dat ook. ‘Het klinkt leuk dat je zelf verantwoordelijk wordt, maar er blijkt van alles aan vast te zitten. We voeren stevige discussies en soms haalt een idee het niet. Daar moet je mee leren omgaan. De meeste leer krachten vinden het inmiddels leuk en pakken hun rol.’ ‘Vroeger waren de ideeën van de directie en moesten we het team zover krijgen daarin mee te gaan’, zegt Boerma. ‘Nu komt alles uit hun koker en voelen zij zich verantwoordelijk. Ze spreken elkaar ook aan als er iets niet goed gaat. Het gaat nu om adviezen van de vloer aan de vloer. Mensen zijn enthousiast en geven elkaar feedback. Ze zijn meer betrokken bij de organisatie en ze worden zich er tegelijk van bewust hoe ingewikkeld het soms is om dingen voor elkaar te krijgen. Alles wat afgelopen jaar
is afgesproken, hebben we in het strategisch beleids plan voor volgend jaar opgenomen. Ik ben erg trots op wat we hebben bereikt. Ik zou andere scholen deze manier van werken zeker aanraden, maar ik denk wel dat het belangrijk is dat een team dit ook echt wil. Zonder enthousiasme lukt dit niet.’
Goede methode Volgens Sluijter zoeken veel scholen naar een manier om hun team bij vernieuwingen te betrekken. ‘Dit is een geschikte methode om veranderingen te imple menteren en draagvlak te creëren. De teamleden kun nen zo meedenken binnen vaste kaders, terwijl de manier waarop ze aan de inhoud werken vrij is. Er is ook ruimte voor mislukking. Je kunt veilig uitproberen. Scholen kunnen er heel makkelijk zelf mee aan de slag. Nadat ik de werkwijze had geïntroduceerd, heeft De Evenaar het helemaal zelf opgepakt.’
Tips voor een vernieuwingstraject • Werk met een structuur van regiegroep en werkgroepen. • Begin er alleen aan als het team het echt wil of help het team enthousiast te worden. • Stel duidelijke doelen en grenzen, breng kaders aan. • Verdeel de vragen over verschillende werkgroepen en benoem individuele verantwoordelijkheden. • Geef iedere werkgroep een heldere opdracht. • Zorg dat iedere deelnemer aan een werkgroep goed weet wat van hem/haar wordt verwacht. • Houd vast aan het plan van aanpak. • Maak gebruik van de expertise binnen je school. • Blijf in de uitvoeringsfase positief kritisch naar elkaar. • Betrek alle leden van een projectteam bij de uitvoering. • Monitor als directie het proces door aansturing van de regiegroep. • Wees helder in het feit dat de werkgroepen een adviesfunctie hebben aan de directie.
72
70-71_EDG_PO_Sept15_SAZ.indd 72
26-08-15 19:39
VANDAAG IN KENNIS INVESTEREN, MORGEN UW LEERLINGEN INSPIREREN! Bekijk het overzicht van alle congressen en cursussen die Medilex Onderwijs in november organiseert voor iedereen werkzaam in het po, vo en mbo en schrijf u in.
Dinsdag 3 november
Dinsdag 17 november
YES YOU CAN
VOORKOM RADICALISERING
Spelenderwijs Engels leren in groep 7/8
www.medilexonderwijs.nl/engels
Over het tegengaan van radicalisering bij jongeren in het onderwijs
www.medilexonderwijs.nl/radicalisering
Woensdag 4 november
Cursus | start 19 november
AUTISME IN HET MBO
WERKDRUK BIJ DOCENTEN
Studenten met autisme begeleiden bij hun studieloopbaan
www.medilexonderwijs.nl/autismembo
Timemanagement en mindfulness in het voortgezet onderwijs
www.medilexonderwijs.nl/werkdruk
Dinsdag 10 november
Woensdag 25 november
1+1=?
SOMBER IN DE KLAS
Omgaan met rekenproblemen en dyscalculie in het primair onderwijs
Signaleren en begeleiden van depressieve en sombere leerlingen
www.medilexonderwijs.nl/rekenprobleem
www.medilexonderwijs.nl/depressie
Cursus | start 11 november
Donderdag 26 november
VERTROUWENSPERSOON IN HET VO
DOWN IN DE KLAS
Optimaal uw leerlingen begeleiden
www.medilexonderwijs.nl/vertrouwenspersoonvo
nbod op
ele aa Kijk voor het actu
MEDICORPAD_1709_PrimaOnderwijs_agenda_HIRES_192x285.indd 1 73_EDG_PO_Sept15_Ad_Mediflex.indd 73
Lesgeven aan leerlingen met downsyndroom in het reguliere onderwijs
www.medilexonderwijs.nl/downsyndroom
s.nl
erwij www.medilexond
8/20/2015 2:55:09 PM 26-08-15 19:21
Leerplankader kunstzinnige oriëntatie
Basis voor krachtige lessen die motiveren Leerlingen kennis laten maken met kunstzinnige en culturele aspecten waarmee de mens vorm en betekenis geeft aan het bestaan: dat is het doel van het leergebied kunstzinnige oriëntatie. Leerlingen leren dat ook zélf te doen. Ze leren de inhouden, vaardigheden en attitudes van de kunstzinnige vakdisciplines en van cultureel erfgoed (bewust) te gebruiken in hun eigen proces van vormgeving en betekenisgeving.
De afgelopen jaren heeft SLO, samen met experts en ervaringsdeskundigen uit de kunst- en onderwijs sector, gewerkt aan een leerplankader kunstzinnige oriëntatie. Het leerplankader kunstzinnige oriëntatie biedt scholen en leerkrachten houvast bij de invulling en borging van het curriculum. Er zijn leerlijnen uitgewerkt voor beeldend, dans, drama, muziek (de kunstzinnige vakdisciplines) en voor cultureel erfgoed. Het creatieve proces, dat bestaat uit de stappen oriënteren, onderzoeken, uitvoeren, evalueren en reflecteren, vormt de rode draad in de leerlijnen.
Cyclus Binnen kunstzinnige oriëntatie is het (cyclische) creatieve proces het uitgangspunt voor de inhoud van het onderwijsaanbod. Bij oriënteren gaat het erom dat de leerling geprikkeld wordt om de opdracht en het thema te verkennen. Vervolgens onderzoekt de leerling verschillende mogelijkheden en oplossingen voor de opdracht of de verwerking van het thema. Wanneer de leerlingen de fase van onder zoeken hebben doorlopen, maken ze gebruik van de vakspecifieke kennis en vaardigheden die zij nodig
74
74-75_EDG_PO_Sept15_SLO.indd 74
26-08-15 19:22
CULTUUR hebben voor het uitvoeren van de opdracht. Daarna worden leerpunten geformuleerd die de opstart vormen voor een volgende opdracht en een volgend creatief proces. Dit is de fase van evalueren. Het creatief proces kent meestal een gezamenlijk startmoment. Vervolgens doorlopen leerlingen dit proces in een verschillend tempo of op een verschillend niveau, passend bij hun ontwikkeling. Door steeds de fasen van het proces te doorlopen, ontwikkelt een leerling zijn creativiteit. Daarbij moet worden opgemerkt dat een creatief proces niet lineair hoeft te verlopen. Zo grijpen leerlingen soms terug naar een eerder door lopen fase omdat ze bijvoorbeeld vastlopen in hun huidige fase van het creatieve proces. Uitgangspunt blijft echter steeds dat deze ‘afzonderlijke’ fasen uit gevoerd worden binnen het grotere geheel van het cyclische creatieve proces.
Stip op de horizon Onderwijs in kunstzinnige oriëntatie kun je op ver schillende manieren aanvliegen. Met goed voorbereide lessen en betekenisvolle opdrachten die aansluiten bij de belevingswereld en ontwikkeling van de leerling, ontwikkelen kinderen hun creativiteit en zijn ze in staat ons steeds weer te verbazen. Bij kunstzinnige oriëntatie is het leren betekenisvol als er een relatie is met de professionele en amateurkunst. Open op drachten vormen daarbinnen het startpunt, dat wil zeggen: een geschikte, probleemgerichte vraag waarmee leerlingen aan de slag kunnen. Door te ver zamelen, brainstormen, experimenteren en improvi seren vergroten leerlingen hun creatief vermogen. Voor een deel bepalen leerlingen dus zelf hoe ze de opdracht uitvoeren en hoe hun product eruit komt te zien. Maar tegelijkertijd moeten zij ook voldoen aan de richtlijnen en leerdoelen binnen die opdracht. Dat is de stip op de horizon die de leraar voor ogen moet houden.
Kleuters Ook met heel jonge kinderen is kunstzinnige oriëntatie volgens dezelfde principes in de praktijk te brengen. Het lesvoorbeeld Op reis met een ruimteschip van een basisschool in het oosten van het land (te zien op www.kunstzinnigeorientatie.slo.nl) laat zien hoe juf
Nadine Völker het creatieve proces doorloopt met de kleuters op de St. Liduinaschool in Lonneker. Het be gint met de keuze van een betekenisvol onderwerp: ruimtevaart, wat weten kleuters daar al van? De leer kracht heeft gesprekjes met de kinderen en laat filmpjes zien. De opdracht voor de leerlingen bestaat uit het zelf maken van een ruimteschip. Duidelijk moet zijn waarvoor het wordt gebruikt: om in te wonen, te reizen of te vechten. De leerlingen kunnen er ver schillende materialen voor gebruiken en zo uit proberen wat werkt en wat niet. Het creatieve proces gaat over van oriënteren, naar onderzoeken en uit voeren en ten slotte evalueren. Leerlingen doorlopen dit proces, leren keuzes maken en deze te onder bouwen. Daardoor worden zij steeds bewuster eige naar van het proces en ontwikkelen zij verschillende competenties, zoals een onderzoekende houding, het kunnen benoemen van materialen of functies of kun nen vertellen over het eigen of andermans werkstuk. Het is steeds een wisselwerking in een groeiproces, waarbij de leerkracht stimuleert, informeert en in strueert. Zij biedt aandacht en ruimte voor het stel len van vragen en de verschillende mogelijkheden om het ruimtelijke werk uit te voeren. De filmpjes laten goed zien hoe dat in de praktijk gebeurt. Tot slot mogen de leerlingen in groepjes hun werk aan elkaar laten zien en erover vertellen. Hoewel ze dat nog niet zo gewend zijn, lukt dat wel met stimulerende vragen van juf Nadine. Een ‘goed gedaan’ doet de kinderen glunderen.
Krachtige cultuurlessen Bovenstaand voorbeeld gaat over het kunstdomein beeldende vorming. Op een vergelijkbare manier kunnen lessen uitgewerkt worden voor dans, drama, muziek en cultureel erfgoed of voor een mix van die domeinen. Als je als leraar zeker wilt weten dat je alle fasen in het creatieve proces doorloopt, alle com petenties die erbij komen kijken behandelt en werkt in doorgaande leerlijnen, dan biedt de website www.kunstzinnigeorientatie.slo.nl houvast. Alle infor matie van SLO over kunstzinnige oriëntatie is op deze site bij elkaar gebracht. Ook de hieronder genoemde brochures zijn er te downloaden evenals lesvoorbeelden met filmmateriaal.
Brochure en praktische hulpmiddelen Het leerplankader kunstzinnige oriëntatie, de uitgewerkte leerlijnen en de stappen in het creatieve proces geven leraren houvast en vormen een ijkpunt. Naar welke stip op de horizon werkt de leerling en welke tussenstappen zijn er? Hoever is een leerling in zijn ontwikkeling en hoe doorloopt hij de fasen van het creatieve proces? Dankzij de gemeenschappelijke taal van het leerplankader kan iedereen - scholen, culturele instellingen, vak docenten of educatieve uitgeverijen - gericht aan de slag om de leerlijnen in de praktijk uit te werken. De brochure Nieuw elan voor kunstzinnige oriëntatie in het primair onderwijs – een handreiking helpt leraren om kunst zinnige oriëntatie volgens het leerplankader in de praktijk te brengen. Er is een duidelijke uitleg van begrippen en lesvoorbeelden, en in een losse bijlage diverse handige checklists.
PrimaOnderwijs 75
74-75_EDG_PO_Sept15_SLO.indd 75
26-08-15 19:23
76_EDG_PO_Sept15_Ad_CNVEnegizer.indd 76
26-08-15 19:24
CULTUUR
Muziekeducatieproject van Het Concertgebouw ‘verbindt en verblijdt’ Het is een kakofonie aan geluiden als we de hal van Het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam binnenlopen. Maar liefst duizend zesde en zevende groepers uit heel Nederland hebben zich hier verzameld en staan te trappelen om de imposante Grote Zaal te betreden. Na zeven weken voorbereiding in de klas is het moment voor deze leerlingen nu echt daar; het beleven en ervaren van de epische voorstelling Odysseus. tekst vanessa pelle foto’s ronald knapp
Met de digitale lesmaterialen van Het Concertgebouw hebben de aanwezige leraren hun muziekles de af gelopen zeven weken op een inspirerende wijze kunnen invullen. De docenten hebben voorafgaand een work shop gevolgd over hoe je de lessen het beste ten uit voer brengt en via de website hebben ze al het beno digde materiaal eenvoudig kunnen downloaden. In de prachtige Grote Zaal kunnen ze vandaag hun lessen in de praktijk brengen. Gedurende de voorstelling wor den de kinderen betrokken bij het spel. Op instructie van de acteurs zingen ze wat ze geoefend hebben, be wegen ze mee, reageren ze op het verhaal, giechelen ze bij de liefdesscènes en gillen hun longen leeg wanneer het spannend is. ‘Muziek verbindt’, roept Anja van Keulen, hoofd educatie en participatie van
Het Concertgebouw, terwijl ook wij de aanwijzingen van de acteurs proberen op te volgen. ‘Het is goed voor de cognitieve ontwikkeling en voor de sociaal-emotionele vaardigheden. Maar wat we vandaag zien, is wel het allerbelangrijkste; muziek maakt blij!’
Muziek is gewoon muziek Een klein uurtje later en met de piep nog in de oren, legt Anja ons meer uit over het educatieproject van Het Concertgebouw. ‘Leerlingen kunnen al vanaf de eerste groep van het basisonderwijs tot en met de examenklassen van het voortgezet onderwijs kennis maken met muziek. Uiteraard staat klassieke muziek centraal, maar ze maken ook kennis met jazz en pop, met verschillende instrumenten, met het orkest, met PrimaOnderwijs 77
77-79_EDG_PO_Sept15_Concertgebouw.indd 77
26-08-15 19:25
CULTUUR de muzikanten en niet in de laatste plaats met Het wat past en wat ze aankunnen. Met kleuters beginnen Concertgebouw, dat cultureel erfgoed is.’ Een com we in de koorzaal, toepasselijk onze kleinste zaal. Ze plexe achterliggende gedachte voor dit project is er maken samen met de zes muzikanten van het niet. ‘Muziek is gewoon muziek’, zegt Anja. ‘Althans, Amsterdam Sinfonietta basaal kennis met de instru dat zou het moeten zijn. Maar muziekonderwijs is wel menten. Er is een verhaal bij bedacht over een visser een ondergeschoven die ‘s nachts gaat ‘Ze zingen wat ze geoefend hebben, kindje. Wij vinden dat vissen. Hij kan zijn muziek voor iedereen giechelen bij de liefdesscènes en gillen hun vissen niet zien om toegankelijk moet zijn, dat de sterrenpoetser longen leeg wanneer het spannend is’ net als Het Concert vergeten is de sterren gebouw. Ongeacht af te poetsen. Het is een komst of opleiding, iedereen is welkom. We zijn veer magisch verhaal waar kleuters in worden meegenomen. tien jaar geleden al met de schoolprogramma’s Voor de kleuters hebben we ook een meezing begonnen. Sommige kinderen zouden anders nauwe programma met de liedjes van Annie M.G Schmidt. uziek Veertien liedjes die ze allemaal geoefend hebben en lijks of nooit in aanraking komen met klassieke m en misschien zelfs nooit de kans krijgen om Het die ze samen gaan zingen met onze musici. Voor groep Concertgebouw te bezoeken.’ 3 hebben we een verhaal over verhuizen. Een meisje dat 8 is, net een jaartje ouder dan de doelgroep, moet Magische ontdekkingsreis haar vriendjes achterlaten en daar is ze verdrietig Anja heeft zelf jarenlang voor de klas gestaan en kent over. Groep 4 maakt meer kennis met hedendaagse het onderwijs van binnenuit. ‘Ik heb met alle leeftijds muziek en gaat ook op ‘ontdekkingsreis’ door het groepen gewerkt, zowel in het basisonderwijs als in gebouw, beginnende met een concertje in de foyer het voortgezet onderwijs. Zo weet ik goed wat er in eindigend op het podium van de grote zaal. Nieuw het leerplan staat. In groep 7 komen bijvoorbeeld voor groep 5 is Willem en Wolfgang. Het gaat over een Griekse mythen naar voren en Griekenland bij jonge Amadeus Mozart, die in Nederland op bezoek is aardrijkskunde, vandaar dat we voor deze groep heb en Willem I ontmoet die tot stadhouder wordt ge ben gekozen voor Odysseus. We kijken bij elke groep kroond. Dit verhaal wordt begeleid door een groot
77-79_EDG_PO_Sept15_Concertgebouw.indd 78
26-08-15 19:27
symfonieorkest. Voor groep 8 organiseren we een soort Night of the Proms. Met allerlei verschillende artiesten en een orkest wordt dat een onvergetelijk afscheid van acht schooljaren.’
Van zolder tot kelder Voor het voortgezet onderwijs gaat Het Concertgebouw meer de diepte in. Anja: ‘Onder begeleiding van professio nele musici gaan leerlingen zelf verschillende instrumen ten bespelen en componeren een stukje uit het concert dat ze ter afsluiting gaan zien. Stel ze gaan naar de Tweede Symfonie van Mahler, dan halen we daar een thema uit dat de leerlingen gaan leren en waarbij ze zelf composities maken. Dat mogen ze hier daadwerkelijk uitvoeren. We nemen dat ook voor hen op zodat ze een aandenken hebben. We geven hen een rondleiding achter de scher men met bezoek aan een repetitie van het Amsterdam orkest. Daar wordt verteld wat een concert allemaal be helst, wat de rol van een dirigent is, wat voor stuk ze gaan luisteren. We gaan door het hele gebouw heen. Van zolder tot kelder. Heel bijzonder!’
Behoefte Alle educatieprojecten van Het Concertgebouw gaan gepaard met voorbereidende lessen en daar hoef je volgens Anja geen muziekdocent voor te zijn. ‘We zien dat veel leerkrachten zich onzeker voelen om muziek
les te geven. Het vraagt veel van een docent. Op de Pabo is er weinig aandacht voor muziek. Met muziek geef je een stukje van jezelf bloot, vooral als je zelf moet zingen voor de klas. Dat is best eng. Desondanks horen we wel dat er veel behoefte is aan muziek onderwijs. We zijn dus gaan onderzoeken of we onze muziekprogramma’s ook volledig digitaal konden maken. In bijna elke klas hangt immers een digitaal schoolbord waardoor wij de leerkracht kunnen helpen om muziekles te geven. Momenteel zijn we bezig een volledige digitale muziekmethode te ontwikkelen voor alle groepen van het basisonderwijs. Deze is vanaf schooljaar 2016/17 beschikbaar.’
Digitale juf De muziekprojecten van Het Concertgebouw zijn online beschikbaar. ‘Filmpjes, werkbladen, de liedjes in karaoke-uitvoering… Wij hebben ook vakdocenten die lessen kunnen geven. We gaan voorafgaand het project naar de scholen toe, soms zijn dat de a cteurs die ze later in Het Concertgebouw op het p odium zien. We nodigen leerkrachten hier uit om een workshop te volgen. We leren hen hoe je een lied voorbereidt en instudeert. Als je het daarna echt niet kan of wil dan kun je altijd nog je computer aanzetten, want er is ook een digitale juf! We willen de drempel zo laag mogelijk houden. We krijgen veel positieve feedback. We horen dat leerlingen het enorm waarderen. Ze leren dat het knap is om een instrument te kunnen bespelen, ze zien dat je er echt iets voor moet doen. En er zitten altijd leer lingen tussen die besluiten om zelf een instrument te gaan bespelen. Maar het allerbelang rijkste is dat het zorgt voor saamhorigheid en plezier. Je werkt als d ocent met de klas ergens naar toe en maakt ter afsluiting samen de uitvoering mee. Het geeft zoveel energie. Als mensen nog twijfelen, kom vooral eens kijken. Of het nu het basisonderwijs is, voortgezet onderwijs of speciaal onderwijs, iedereen is welkom!’
Kijk op http://educatie.concertgebouw.nl welk muziekproject Het Concertgebouw voor jouw groep heeft ontwikkeld en hoe je je aan kunt melden.
PrimaOnderwijs 79
77-79_EDG_PO_Sept15_Concertgebouw.indd 79
26-08-15 19:27
CULTUUR
Het Nationaal Archief: de schatkamer van het Nederlandse verleden
Foto Anne Reitsma
‘Het Nationaal Archief bewaart de geschiedenis van Nederland’, zegt Ellen Loozen, educatief medewerker van het Nationaal Archief. ‘Leerlingen kunnen er de originele stukken zien die bepalend zijn geweest voor de Nederlandse geschiedenis.’ Het Nationaal Archief organiseert sinds oktober 2013 bijzondere, inter actieve tentoonstellingen die leerlingen nog lang zullen bijblijven. Ellen: ‘Bij ons ervaren leerlingen dat geschiedenis heel bijzonder is en dat een archief hele maal niet saai is. Integendeel! We zoeken naar de vertaalslag. Hoe kun je een op het eerste gezicht saai document toch interessant maken voor leerlingen van het basisonderwijs? Dat is niet door het neer te leggen in een vitrine met een kaartje erbij. We laten het document zien, maar vertellen er wel het hele verhaal bij. Dat kan door leerlingen met een tablet met vragen rond te laten lopen, door leerlingen met een onderzoeksvraag in één van onze grote depots naar antwoorden te laten zoeken of door leerlingen zelf stukjes uit een heel dik VOC-boek te
80-81_EDG_PO_Sept15_NA.indd 80
Foto Anne Reitsma
Het Nationaal Archief beheert en presenteert een indrukwekkende collectie van maar liefst 125 kilometer documenten, 15 miljoen foto’s en 300.000 kaarten en tekeningen. Duik met de hele klas in het Nederlandse verleden met de educatieve programma’s van Het Nationaal Archief, zoals over Willem I, de VOC en fotografie. Interactief, inspirerend en vooral heel indrukwekkend!
laten lezen. We gebruiken ook spel vormen of laten zien hoe papier gemaakt kan worden of hoe ze een schriftje kunnen maken. Leerlingen mogen hier op plekken komen waar niet iedere bezoeker toegang tot heeft. Dat maakt het heel bijzonder.’ Afscheiding NL-BE - Nationaal Archief Foto Jan Zweerts
Kijken en doen Een bezoek aan het Nationaal Archief is een c ombinatie van kijken en doen. Ellen: ‘We zoeken de variatie. Iedere leerling is anders en leert op zijn eigen manier. Bij de een beklijft de informatie beter als ze naar verhalen luisteren, anderen leren door te doen. Ons oudste document komt uit het jaar 1179, ons jongste is een digitaal document. Leerlingen vinden zo’n oud voorwerp, soms met een grote rode zegel eraan, vaak indrukwekkend. Juist als ze weten wat dit heeft betekend voor onze geschiedenis.’
26-08-15 19:28
Kom op audiëntie bij koning Willem I De geschiedenis komt tot leven in de tentoonstelling 24 uur met Willem - koning van Nederland en België. Met een tablet in de hand lopen leerlingen van groep 7 en 8 door de tentoonstelling en leren zo de eerste koning van Nederland kennen. Eefje van der Weijden, projectleider van de tentoonstelling, vertelt enthousiast waarom leerlingen (en leraren) absoluut op audiëntie moeten komen.
Waarom 24 uur? ‘Koning Willem I nam dagelijks vele besluiten en ondertekende allerlei KONING VAN NEDERLAND EN wetten, waardoor hij zijn UUR MET BELGIË koninkrijk economisch en maatschappelijk weer op 2016 TENTOONSTELLING 28 AUGUSTUS 2015 T/M 17 JULI de kaart kon zetten. Hij werkte iedere dag, ook op zon- en feestdagen. De 24 uur verwijst naar een etmaal met Willem I en omdat we zijn werkarchief combineren met brieven, schilderijen en spullen uit zijn privé-archief en -verzamelingen, kun je zeggen dat we die 24 uur aardig benaderen.’ Portret van Willem I, koning der Nederlanden, Joseph Paelinck, 1819. Rijksmuseum.
24
Foto Anne Reitsma
Wat staat leerlingen te wachten? Eefje: ‘De leerlingen beleven de tentoonstelling spelenderwijs met een tabletquiz. Ze bekijken de originele versies van de grondwet en leren hoe machtig de koning was. En hoe zit dat nu met koning Willem-Alexander? Nederlanders en Belgen waren korte tijd samen inwoners van het koninkrijk der Nederlanden, waarom was dit geen succes? In een spel kijken we hoeveel ze weten van onze voormalige landgenoten? De leerlingen krijgen bovendien een exclusief kijkje in het depot van het Nationaal Archief, waar zich het grote archief van koning Willem I, de Staatssecretarie bevindt. Daar zien ze 924 meter archiefdozen! Als afsluiting spelen de leerlingen de koninklijke quiz en passeert veel opgedane kennis nog eens op luchtige wijze de revue.’ Waarom is er gekozen voor Willem I? ‘We willen laten zien wat koning Willem I heeft betekend voor de vorming van het huidige Nederland. Dat hij een hardwerkende, conservatieve en zuinige man was die heel belangrijke dingen voor elkaar kreeg, zoals het graven van kanalen, het droogleggen van polders en het oprichten van de spoorwegen. Dat deed hij natuurlijk niet allemaal zelf, daarvoor had hij invloedrijke Nederlanders en Belgen nodig.’ na de franse overheersing wordt de kaart van europa opnieuw ingedeeld door de verschillende landen. België en nederland worden één.
oek Gratis stripb ngen li er le voor alle derwijs on t he Speciaal voor oek kleurrijk stripb verschijnt een ie zich van Willem I. W over het leven aan or een bezoek nu aanmeldt vo or alle em, ontvangt vo 24 uur met Will oek pb ri gratis st leerlingen een s al n is dat te gebruike les. de en id voorbere
43 jaar eerder werd op 24 augustu koning vans 1772 de latere der nederlahet koninkrijk nden gebore n.
kijk, dan maken we het zuidelij hier het koninkr ke het noorde deel, tot aan antwer ijk der nederla lijke nden. zelfstandigedeel van holland pen, verbinden we met . geen provincies, maar een verschillende sterk land. mooie buffer tegen de franse n!
gelukkig is vernietigend napoleon verslagen bij waterlo o.
dat weiger ik!
van 1802 tot 1806 willem, kijk toch... onze dan zoon!
die fransoos scheept ons af.
maar vader, beter iets dan niets...
WILLEM
Wat maakt deze tentoonstelling bijzonder? ‘Wat mooi naar voren komt, is de laagdrempeligheid van Willem I. Iedere week mocht het volk op audiëntie komen om hem te ontmoeten en te vertellen over hun ideeën. De leerlingen worden nu ook uitgenodigd om over de rode loper op audiëntie te komen. In de persoonlijke werkkamer van koning Willem I bekijken ze zijn werkkostuum, schrijfcassettes en zijn vele koninklijke besluiten. Met de tablet worden ze aan de hand van vragen over objecten en documenten door de tentoonstelling geleid. Er komen belangrijke personen uit de tijd van Willem I ‘aan het woord’ door middel van audiofragmenten. Bijvoorbeeld Cornelis Kraijenhoff, een cartograaf die door innovatieve landmeting het Verenigd Koninkrijk zorgvuldig in kaart wist te brengen. En ingenieur Jan Blanken, die heel vooruitstrevend was in het graven van kanalen en het bouwen van sluizen. Een aantal van deze historische figuren is gekoppeld aan hedendaagse tegenhangers. Zo vertelt André Kuipers over hoe hij vanuit de ruimte nog altijd gebruik maakt van de landmetingstechnieken van Kraijenhoff. En vertelt uitvinder Daan Roosegaarde over hoe hij innovatie aanbrengt in infrastructurele projecten zoals snelwegen. Ook komen minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert, de vicevoorzitter van de Raad van State Piet Hein Donner en Gerrit Zalm aan het woord.’
nou jongen, als jij daar mee bent, dan machtig tevreden ik je wel.
verblijft prins willem
frederik (de latere koning willem I) met in het circa 90.000 zijn gezin als duitse inwoners tellende vorst fulda.
wilhelmina, ik ben blij met de voorsp verras oedige bevallin t g.
in 1806, tijdens de slag bij auerstedt, vecht hij als generaal aan de kant van de pruisen tegen de fransen. de slag is verloren,
willem freder ik van oranje -nassau zal je heten.
3 wat? alweer die napoleon?
en staatsgeschiedenis, rechten als hij zijn studie trouwt hij met heeft afgerond, wetenschap in leiden pruisen op 1 oktober 1791 wilhelmina van
sire!
nederland uit! schop die fransozen mannen voorwaarts!
de fransen winnen en fulda wordt aan willem frederik ontnomen. hij trekt zich terug op zijn landgoed, slot van razoten, in posen (poznan), dat in 1797 was gekocht.
8
in 1793 streed willem
in de ber tegen de fransen frederik als opperbevelheb en noord frankrijk.
zuidelijke nederlanden
5
125 kilometer documenten, 15 miljoen foto’s en 300.000 kaarten en tekeningen
Informatie: Tijdsduur: 90 minuten € 3,- per leerling, begeleiders gratis Informatie en boekingen: educatie@nationaalarchief.nl Bekijk het gehele aanbod op gahetna.nl/onderwijs PrimaOnderwijs 81
80-81_EDG_PO_Sept15_NA.indd 81
26-08-15 19:29
Beter motiveren is beter presteren Motivatie- en beloningsmaterialen van De Stulp geven kleur aan het onderwijs.
Nieuwe eigenaar Na bijna 60 jaar en drie generaties verder ben ik sinds augustus vorig jaar de trotse eigenaar van Uitgeverij De Stulp. Ik heb deze stap genomen omdat De Stulp een dynamisch servicegericht bedrijf is met een grote kracht in beeldende materialen. Op dit fundament zijn we het afgelopen jaar verder gaan bouwen en dat heeft de volgende vernieuwingen opgeleverd: • De bewaarcatalogus 2015-2016 is nu al eind mei uitgebracht om zo iedereen de mogelijkheid te geven de nieuwste collectie te kunnen bestellen voor het nieuwe schooljaar; • Introductie van meer kleine verpakkingen voor meer variatie; • Productlijnen ‘wereldiconen’ en ‘klassenmanagement’; • Toevoeging educatieve weetjes en kennis op achterzijde van producten.
Visie Vanuit mijn opleiding en ervaring en gevoed door onze klanten wil ik meer waarde toevoegen op het pedagogische en educatieve vlak. Mijn doel is onze materialen meer aan te laten sluiten op de onderwijsdoelen door deze beter, leuker en daarmee effectiever te maken. De Self-determination Theory past goed bij mijn visie waarmee we binnen de productontwikkeling van De Stulp werken. Deze motivatietheorie (Deci & Ryan) gaat er vanuit dat ieder kind van oorsprong leergierig is en op zoek gaat naar verbintenis tussen zichzelf en de wereld. Nieuwsgierigheid, beweging en groei motiveert het kind om steeds meer te ontdekken. De theorie wordt gevormd door drie psychologische basisbehoeften: autonomie, relatie in de vorm van verbondenheid en competentie. Op deze drie basisbehoeftes sluiten onze motivatiematerialen goed aan. Onze beloningsstickers, beloningskaartjes en miniposters geven de leerlingen het gevoel dat ze gewaardeerd en gezien worden. Daarnaast dragen onze educatieve ondersteuningsmaterialen hun steentje bij op het gebied van (nieuwe) vaardigheden oefenen.
Blijven vernieuwen en verbeteren is ons motto voor de komende jaren. Claudia Doorschodt Mped Informatie & bestellen 070-320 3400 verkoop@destulp.nl
www.destulp.com
PrimaOnderwijs 25
82_EDG_PO_Sept15_DeStulp.indd 82
27-08-15 14:19
CULTUUR
Cultuureducatie met Kwaliteit
Kijk eens wat kan! Cultuuronderwijs is onmisbaar voor de vorming van jonge mensen tot kritische volwassenen. Het is een belangrijke factor bij toekomstgericht leren. Lessen in literatuur, theater, media of erfgoed zijn behalve ontzettend leuk, ook nog eens noodzakelijk voor de brede vorming van kinderen. foto: ocw – henriëtte guest fotografie
Cultuureducatie zorgt ervoor dat kinderen hun talenten ontwikkelen, kennis maken met schoonheid en de waarde van kunst gaan begrijpen. Kunst draagt bij aan historisch besef en daagt leerlingen uit om een creatieve, onderzoekende houding te ontwikkelen.
Geen curriculum zonder cultuur In het programma Cultuureducatie met Kwaliteit werken drie partijen met elkaar samen: het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het Fonds voor Cultuurparticipatie en het Landelijk Kennis instituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). Doel van het programma is de verbetering van het cultuuronderwijs op alle basis scholen, zodat het een vaste plek krijgt in het curriculum. Er zijn vier belangrijke onderdelen: deskundigheidsbevordering van leraren, doorlopende leerlijnen, duurzame samenwerking tussen scholen en culturele instellingen en de ontwikkeling van instrumenten om prestaties te beoordelen. Al meer dan 3.000 scholen doen aan het programma mee.
Financieringsmogelijkheden
foto: flick: kick-off meester app, waag society
Via een aantal landelijke subsidieregelingen kunnen scholen cultuureducatie in het onderwijs financieren. Via het Fonds voor Cultuurparticipatie zijn er subsidie mogelijkheden voor het professionaliseren van cultuur
83_EDG_PO_Sept15_OCW.indd 83
onderwijs en specifiek voor muziek onderwijs. Er zijn overigens ook andere manieren om aan geld te komen voor culturele activiteiten. Kijk voor een overzicht op www.lkca.nl/primaironderwijs/subsidies-en-andere-geldzaken
Zoek een partner Door het hele land werken scholen en culturele instel lingen samen aan het programma Cultuureducatie met Kwaliteit om kunst, cultuur en erfgoed in de klas te brengen. Weten wat de culturele instellingen in uw regio te bieden hebben? Kijk op www.cultuureducatiemetkwaliteit.nl
SLO Leerplankader biedt houvast Welk onderwijsaanbod past het beste bij kinderen uit groep 4? En welke relaties heeft dit leergebied met andere leergebieden? Het landelijke leerplan kader kunstzinnige oriëntatie biedt houvast bij de invulling en borging van het curriculum voor kunst zinnige oriëntatie op scholen. Meer informatie staat op pagina 74 of op www.kunstzinnigeorientatie.slo.nl
PrimaOnderwijs 83
26-08-15 19:31
Kunst op het schoolplein Een echt kunstwerk op het plein. Welke school wil dat nu niet? De kosten hoeven in ieder geval geen belemmering te vormen: het Mondriaan Fonds draagt bij aan beeldende kunst in de openbare ruimte. door mirjam janssen
De leerlingen van STIP VSO in Utrecht spelen iedere dag op een fleurig schoolplein dat is ontworpen door kunstenaar Krijn de Koning en architect Roderik van der Weijden. Het idee voor dit bijzondere plein ontstond
Mondriaan Fonds
Maak van jouw schoolplein ook een kunstwerk! Het Mondriaan Fonds draagt (tot maximaal de helft) bij aan beeldende kunst- en cultureel erfgoedprojecten van instellingen en particulieren. Ook scholen kunnen er dus een beroep op doen. De voorwaarde is wel dat het kunstwerk publiek toegankelijk is. Hulp bij de aanvraag kun je krijgen bij DHAPS, een digitale helpdesk van Kenniscentrum LAPS van de Gerrit Rietveld Academie. DHAPS beschikt over een database met professionele bemiddelaars en kan voorbeelden laten zien van geslaagde projecten. Ook kan de helpdesk ondersteunen bij het formuleren van de opdracht aan een kunstenaar, het opstellen van een contract, het bepalen van het honorarium, de planning en het beheer. Kijk voor informatie op www.mondriaanfonds.nl en http://dhaps.nl
in 2011 toen drie scholen voor speciaal voortgezet onderwijs samen een nieuw gebouw zouden betrekken. De directie wilde een kunstwerk op het plein zetten en kwam via de gemeente in contact met De Koning. Hij is bekend vanwege de kleurige installaties die hij maakt voor instellingen en particulieren. Daarbij gaat hij steeds uit van de mogelijkheden van een plek. ‘Aanvankelijk zou ik één kunstwerk maken’, vertelt De Koning. ‘Maar al pratend ontstond een uitgebreider plan: een speciaal plein met een geïntegreerd kunstwerk afgestemd op de wensen en behoeften van de school.’ Voor de financiering ervan werd een beroep gedaan op twee regelingen, verklaart Mathilde Heyns, projectleider kunst in de openbare ruimte van de gemeente Utrecht. ‘Op het Mondriaan Fonds dat publiek toegankelijke kunstwerken meefinanciert (zie kader) en op een regeling van de gemeente Utrecht zelf, waarbij 1,5 procent van de bouwsom van een nieuw gemeentelijk gebouw wordt besteed aan kunst.’
Puzzelen ‘Het plein moest een plek worden die goed bij de school past, waar het fijn is om te zijn’, zegt De Koning. Om de eenheid uit te drukken is het bekleed met grijs asfalt en niet met tegels. Op het asfalt zijn kleurige vlakken geschilderd. ‘Uitgangspunt vormde het kleuren-
84
84-85_EDG_PO_Sept15_Modriaan.indd 84
26-08-15 19:33
CULTUUR slotte nog een ‘object zonder functie’, een kunstwerk.’ De Koning en Van der Weijden kwamen ook met een oplossing voor de parkeergelegenheid voor de busjes. ‘Elke dag komen tientallen minibusjes de kinderen brengen en halen. Wij wilden geen deel van het plein opofferen voor parkeerplaatsen en hebben erg zitten puzzelen. De oplossing was uiteindelijk om rij- en parkeerbanen voor de busjes in een boog aan te geven op het schoolplein. Ze rijden er van de ene kant op en aan de andere weer af. Het plein is zo een eenheid gebleven zonder scherpe scheidingen.’
Inspiratiebron
schema van een pedagogisch adviesbureau. Dat schema was ontwikkeld om het spelen te organiseren. Verschillende kleuren geven de mate van contact aan: in de blauwe zone bijvoorbeeld spelen de kinderen alleen, in de gele naast elkaar en in de rode doen ze aan sport. Wij hebben de kleuren genuanceerd en er vormen voor bedacht. Verspreid over het plein zijn er nu twaalf gekleurde zones die staan voor verschillende activiteiten. Daarnaast zijn er ‘honken’ met afdakjes waar groepen kunnen zitten. Bij de ingang staat ten
Het plein werd vorig jaar opgeleverd en blijkt goed te werken. De gescheiden speelzones helpen de k inderen hun spel te structureren: er zijn veel minder ruzies in de pauze. ‘Het feit dat een kunstenaar meedacht over de inrichting heeft een bijzonder plein opgeleverd’, zegt Heyns. ‘Traditionele ontwerpers zouden niet gauw met dit soort oplossingen komen. Het is een prachtig voorbeeld van de manier waarop twee werelden elkaar versterken.’ Heyns overlegt inmiddels met twee andere scholen in Utrecht over kunst bij hun nieuwe schoolgebouwen. ‘Dit project is een grote inspiratiebron. Al wordt hun kunstwerk natuurlijk weer anders, want iedere school is uniek.’
advertentie
84-85_EDG_PO_Sept15_Modriaan.indd 85
26-08-15 19:34
Bestel de compleet vernieuwde editie Het Nationaal Aandenken zet je aan het denken! Elk jaar ontwikkelt het Nationaal Comité 4 en 5 mei speciaal voor groep 7 van het basisonderwijs gratis lesmateriaal over de tradities en achtergronden van herdenken en vieren op 4 en 5 mei. Het hiervoor gemaakte boekje is een Nationaal Aandenken voor elke leerling. Het boekje en de bijbehorende digitale lessen maken kinderen bewust van het belang van vrede, vrijheid en democratie. Komend jaar verschijnt een geheel vernieuwd Nationaal Aandenken. Het vraagt kinderen na te denken over wat ze van de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog vinden en welke relatie ze zien met hun eigen leven. Dit gebeurt op allerlei manieren. Het boek is een denkboek geworden in de breedste zin van het woord: het is een nadenkboek, een herdenkboek, een bedenkboek en aandenkboek in één.
Op 4 mei 2016 herdenkt Nederland de oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog én van vredesoperaties en oorlogssituaties nadien. Een dag later, op 5 mei, vieren we de bevrijding en dat we in het hele land in vrijheid leven. Op meer dan 5.000 basisscholen wordt hier aandacht aan besteed met digitale lessen en het Nationaal Aandenken. Bestel het gratis boekje inclusief digitale les en doe ook in 2016 weer mee!
Digitaal Het Nationaal Comité 4 en 5 mei ontwikkelt elk jaar digitaal lesmateriaal bij het Nationaal Aandenken. Het materiaal bestaat uit direct toepasbare lessen voor op het digibord en opdrachten die leerlingen individueel of in kleine groepjes kunnen doen. De digitale lessen zijn speciaal voor bij het Nationaal Aandenken ontwikkeld, maar zijn ook los daarvan in te zetten. Eind september ontvangen de directies van alle basisscholen in Nederland de bestelbrief. Het gratis boekje is uiterlijk tot vrijdag 18 december 2015 te bestellen via www.primaonderwijs.nl/4en5mei Kijk voor meer informatie op www.4en5mei.nl
86
86_EDG_PO_Sept15_4-5Mei.indd 86
26-08-15 19:36
Lespakke
Doe mee met het € 19,50 Sinterklaasjournaal!
t
Je leerlingen kijken er vol verwachting naar uit. Wat gaan Sinterklaas en de Pieten dit jaar beleven in het land? De intocht van Sinterklaas is dit jaar op 14 november in Meppel. Benieuwd naar de belevenissen van de Sint en zijn Pieten? Dieuwertje Blok brengt dagelijks verslag uit van alle verwikkelingen in het Sinterklaasjournaal. Vanaf 9 november te zien op NPO Zapp.
Lesmateriaal Sinterklaasjournaal Het Sinterklaasjournaal lespakket 2015 sluit weer perfect aan op het Sinterklaasjournaal. U ontvangt de juiste tips en materialen om zonder uitgebreide voorbereidingen samen met de kinderen actief mee te doen. Het pakket bevat materiaal voor de hele klas en is gemaakt voor de lagere
Bestel snel want =
groepen basisonderwijs, maar is ook goed bruikbaar op de kinderopvang.
Elk jaar weer een spannende gebeurtenis en daarom kan de Sint de hulp van de kinderen goed gebruiken!
Meer Sinterklaas in de klas? Het grote Sinterklaasjournaal voorleesboek
op op
Moffel en Piertje vieren sinterklaas en kerst Het Moffel en Piertje omkeerboek is een prachtig voorleesboek voor de feestdagen.
Dit prachtig geïllustreerde voorleesboek bevat vijftig
Na het voorlezen van de avonturen rond
spannende verhalen met een ideale voorleeslengte.
sinterklaas, draai je het boek om voor
Ze gaan onder andere over de Huispiet, Pietje Precies,
de kerstverhalen.
de Hoofdpiet, de Wellespiet en natuurlijk Sinterklaas. Naast de verhalen bevat het boek
Prentenboek € 16,95
ook Kort Nieuws van Dieuwertje en rebusgedichten om samen te lezen.
Voorleesboek € 14,95
Sinterklaasjournaal doeboek 2015 Doeboek € 6,99
Boordevol kleurplaten, spellen, liedjes en knutselpagina’s. Met het Sinterklaasjournaal doeboek lijkt het iedere dag feest! Leverbaar vanaf 30 oktober.
schooltvwebshop.nl
1_1 Adv Sinterklaas Journaal PO sept15.indd 1 87_EDG_PO_Sept15_Ad_NTRSint.indd 87
24-08-15 09:43 26-08-15 19:36
Passend Onderwijs Dysle e & Leesproblemen Samenwerken, tijd besparen en meer doen met minder geld! Dat kan uw school bereiken met het
Lexima Partnerprogramma Passend Onderwijs Effectief voorkomen van (ernstige) leesproblemen met het interventieprogramma Bouw! Bovenschools Arrangement Dyslexie. Dankzij deze projectgerichte aanpak voor dyslexiebeleid werken al ruim 13.000 leerlingen op 1.200 scholen succesvol met Kurzweil of Sprint dyslexiesoftware. Kennisontwikkeling via Lexima Academie: • Nationale SEN Conferentie, woensdag 16 september 2015 • Nationale Dyslexie Conferentie, woensdag 9 maart 2016 • Routeplanner Passend Onderwijs, het (online) training- en coaching programma gericht op kennisverdieping SEN (zoals dyslexie) en samenwerking tussen ouders en school (educatief partnership) • Cursussen en consultancy. Het programma is op maat samen te stellen voor uw samenwerkingsverband. Scholen die het programma succesvol doorlopen ontvangen het Predicaat Dyslexievriendelijke school.
Doet u ook mee? Kijk op: www.lexima.nl/passendonderwijs en schrijf u in voor de informatiebijeenkomst in uw regio. Of stuur een e-mail naar consultancy@lexima.nl
www.lexima.nl | 033-4348000 | info@lexima.nl
88_EDG_PO_Sept15_Ad_Lexima.indd 88
26-08-15 19:37