Fijn dat ze er nog mogen zijn! Een heilzame verbintenis met onze overledenen.

Beeld Admar Kwant Tekst Kathy Beckers

Val in de afgronden van leven, aan de rand van de dood zicht op kleur van zand, steen, aanhechting van gras neus in donkere aarde, geur van leven en weidsheid van het hemelgewelf, zon, wolken, regen, sterren, maan, duisternis meer verte te zien, moed te verzamelen om weer bodem te krijgen onder voeten die willoos willen zijn, dragen niet kunnen, op weg naar weer staan zien tot aan de horizon van de aarde, stevig, rechtop, wankelend, markant, standvastig, struikelend op weg naar blijven staan in leven en vreugde, verbonden in eeuwigdurende liefde.

educare | november 2012

39

Fijn dat ze er nog mogen zijn!

Een heilzame verbintenis met onze overledenen

Het verlies van een dierbare kan ons op een dood spoor brengen.

Als onze overledenen bij ons mogen blijven in gedachten, gevoelens, woorden en daden, helpt dat ons om weer een nieuwe toekomst te zien.

Belangrijkste rouwmodellen van dit moment Rouwtherapeut Worden heeft het takenmodel ontwikkeld, waarin hij vier taken beschrijft die een rouwende in wisselende variaties en opeenvolgingen volbrengt, voordat er weer sprake kan zijn van een leven met een positieve balans: 1. Het aanvaarden van de realiteit van het verlies.

2. Het doorleven van de pijn en het verdriet.

3. Het aanpassen aan een nieuw leven, waarin de overledene niet meer lijfelijk aanwezig is.

4. Het oppakken van de draad van het leven, waarin de overledene op een andere manier een plaats krijgt.

40

educare | november 2012

Het duaal-procesmodel is ontwikkeld door psychologen Stroebe en Schut. Het model bestaat uit een verliesgerichte en herstelgerichte oriëntatie, waartussen rouwenden zich bewegen. De verliesgerichte oriëntatie houdt in dat de confrontatie met het verlies niet uit de weg wordt gegaan en dat het gemis, het verdriet, de woede en andere emoties worden doorleefd. De herstelgerichte oriëntatie houdt in dat er een staat van vermijding is, waarin de rouwende zich afsluit voor de verdrietige emoties en zich bezighoudt met de aanpassingen die gemaakt moeten worden om te kunnen leven zonder de overledene. Een rouwproces verloopt goed als er sprake is van continuïteit in en een gelijke balans tussen de beide oriëntaties.

Tekst: Kathy Beckers Beeld: Marike Blanken

Idealiter begint het leven van de mens bij de liefde tussen twee mensen. Uit deze liefde ontspringt de conceptie en in de buik van de vrouw raakt het groeiend mensenkind bezield.

Tijdens de reis op weg naar het aardse leven, wordt het kind langzaam gesocialiseerd door de stemmen die het hoort, de aanrakingen door de buikwand heen, de veranderingen van licht en duisternis. Bij de geboorte is er dan het gemarkeerde begin van een leven dat geborgd is in het leven van andere mensen.

Onzichtbare navelstrengen De levensader tussen moederkoek en het kind wordt met het doorknippen van de navelstreng verwijderd. De biologische verbintenis tussen moeder en kind wordt vanaf dat moment gelijk aan die tussen vader en kind: onzichtbaar. Naast deze onzichtbare biologische navelstrengen, bouwen moeder en vader vanaf het begin van de zwangerschap aan emotionele en sociale navelstrengen met hun kind, eveneens onzichtbaar.

Deze onzichtbare navelstrengen blijven altijd bestaan, ook als het kind later de vleugels uitslaat. Ook andere sociale relaties krijgen gaandeweg vorm in het leven, waardoor een mensenkind ingebed leeft in vele verbintenissen met andere mensen.

Er ontstaan nieuwe onzichtbare navelstrengen, bijvoorbeeld tussen liefhebbende partners, tussen broers en zussen, tussen zielsvrienden en tussen grootouders en kleinkinderen.

Onzichtbare navelstrengen tussen familieleden en vrienden vormen de basis van onze maatschappij: alles bij elkaar vormt dat de liefde, waar telkens weer nieuw menselijk leven uit voortkomt. Ondanks het feit dat de menselijke levensloop helaas niet altijd zo harmonieus verloopt, is een mens vrijwel altijd met onzichtbare navelstrengen verbonden aan dierbaren.

Rouw om liefde Als de menselijke levensloop uiteindelijk met de dood eindigt, zijn de onzichtbare navelstrengen niet opeens verdwenen, maar zijn zij juist de bron van onze rouw. De dood veroorzaakt doorgaans in het leven van de nabestaanden een diepe krater, die zich vult met hevige emoties, waar je als rouwende mee om moet leren gaan: ongeloof, pijn, boosheid, woede, verdriet, wanhoop, opluchting, schaamte en nog veel meer.

De achtbaan van emoties is zo heftig, dat rouwende mensen vaak bang zijn dat ze krankzinnig worden. De rouw kan immens diep zijn, zodanig dat het voelt alsof alle navelstrengen voor altijd door de dood doorgesneden zijn. De rouwende moet leren leven met een wereld waarin de overledene voorgoed ontbreekt. Toch blijft de overledene nog steeds de moeder, vader, dochter, zoon, vrouw, man, vriendin, vriend… van de rouwende. De dood verbreekt niet de biologische, sociale en emotionele relaties. Ook wordt de liefde voor de overledene niet opgeslokt door de dood. Die liefde blijft, over de grens van leven en dood heen, bestaan. In het rouwproces ontstaat er langzaamaan ruimte om degene die dood is, in lijfelijke zin los te laten en tegelijk op een nieuwe manier te

“Daan wilde een beetje as bewaren” “Onze zoon Daan was dertien toen zijn opa Jan stierf. Opa Jan had kanker. Daan was erg verdrietig over zijn opa die zo ziek was en die dood zou gaan. Toen opa was overleden en in zijn kist lag, durfde Daan eerst niet te gaan kijken. Wij lieten hem hier vrij in. Uiteindelijk is hij uit zichzelf toch voorzichtig gaan kijken. Hij vond het niet meer zo eng.

Een jaar later, op de sterfdag van opa, zijn wij met de familie naar een eilandje gegaan waar we as van opa hebben uitgestrooid bij een mooie grote boom. We hebben niet alle as uitgestrooid, want Daan wilde graag een beetje as bewaren.

Op zijn kamer staat nu een vaasje met as van opa. Daar hangt ook de mooie grote foto van opa die hij van ons voor zijn veertiende verjaardag heeft gekregen. Vrienden die op zijn kamer komen, weten dat opa Jan belangrijk is voor hem. Daan vertelt mij af en toe hoe blij hij is met de as en de foto van opa Jan.”

Arline Heemskerk

betrekken in het leven dat doorgaat. Het opbouwen van een nieuw bestaan waarin de overledene er bij mag horen, lijkt uiteindelijk de weg om weer gelukkig door het leven te gaan.

De overledenen horen erbij!

Wanneer het rouwproces geplaatst wordt binnen de levensloop, waarin mensen met elkaar verbonden zijn door onzichtbare navelstrengen, lijkt het ook zinnig en helend als wij ons bewust zijn dat die navelstrengen mogen blijven bestaan wanneer een geliefde overlijdt. Die navelstrengen, die zich al in de buik van de moeder hebben ontwikkeld tussen de mens in wording en de dierbaren eromheen, zijn door de dood niet opeens opgelost in het niets. De overledenen zijn nog steeds in liefde met ons verbonden. Zij mogen dan ook bij ons blijven in de vorm van foto’s, verhalen en anekdotes, door hun gebruiken en rituelen in ere te houden en door hun lekkere recepten en leuke grapjes door te geven. Door over ze te praten en ze niet te verzwijgen. We kunnen ze waardig herdenken op bijzondere momenten en hun verjaardagen vieren. Overledenen maken op die manier deel uit van onze toekomst, op een gezonde, helende manier. Dat kunnen wij onze kinderen al vroeg leren. De overledenen horen erbij!

Meer weten?

Kathy Beckers heeft een eigen praktijk in Zoetermeer: MetJari, praktijk voor rouwondersteuning voor kinderen, jongeren en ouders. www.metjari.nl

educare | november 2012

41

Vallen en weer opstaan Als je een groot verlies meemaakt, val je vaak letterlijk, maar ook figuurlijk neer. Je kunt niet meer staan, je zakt door je benen, je zakt door de grond, de vloer zakt onder je vandaan, je moet je vasthouden. Soms kun je direct weer opstaan en blijkt later pas dat je geen kracht meer hebt. In andere gevallen moet je direct ondersteund worden door anderen. Als je denkt dat je inmiddels zover bent dat je benen je weer kunnen laten rennen, kan het zijn dat je er weer doorheen zakt. Uiteindelijk is het de bedoeling dat je weer stevig op je benen kunt staan en op termijn weer kunt ‘huppelen van vreugde’.

42

educare | november 2012

Tekst Kathy Beckers Beeld Allard Willemse

Toe maar, doe maar Je hebt na het verlies alle reden om

• weer te gaan lopen: Er is beweging mogelijk, je kunt weer verkennen, op ontdekkingsreis.

• te blijven liggen, plat op je gezicht: Een tijdje bijkomen! Zand, aarde en grassprietjes kunnen in hun eenvoud troostend zijn.

• te gaan rennen: De wind langs je lijf, door je haren. De wereld in vogelvlucht.

• je om te draaien naar je rug: Dat geeft lucht: een heel firmament met een wisselende hemeltentoonstelling.

• te huppelen van vreugde: Het leven kan na verlies uiteindelijk toch weer een feest worden. Wel een ander feest dan voorheen. Soms lig je zomaar weer op de grond, maar je weet dat je weer de weg kunt gaan van vallen en weer opstaan.

• te gaan zitten: Voelen dat er nog kracht in je lichaam is om meer te doen dan alleen liggen. Je zicht reikt verder.

• weer op te staan: Voel de autonomie. Je kunt weer op eigen benen staan.

• te blijven staan: Ervaar: Ik kan het, het lukt!

• op je tenen te gaan staan: Strek je uit en voel dat je kunt balanceren.

• op een verhoging te gaan staan: The sky is the limit! De wereld ligt aan je voeten.

Ieder mens rouwt op een eigen wijze en heeft het recht om daarin eigen wegen te kiezen. De weg van vallen en weer opstaan verloopt mét vallen en weer opstaan. Rouw is naast uniek ook grillig en niet te vangen in een vaststaande structuur. We kunnen slechts tendensen bespeuren. Ieder mens met rouw heeft daarom ook het recht op een unieke benadering die alleen maar achterhaald kan worden door goed te luisteren en te vragen aan de rouwende wat nodig is. educare | november 2012

43

Dit artikel kreeg je van Educare!

Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren.

Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites.

Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen

Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen.

De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan.

St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl