2011-5-Ontscholen-democratisch onderwijs-thuisonderwijs

Ontscholen Is school de beste plek om te leren? Veel ouders en leerkrachten vinden van niet. Twee verhalen: over ‘ontscholen’ op een democratische school en de ervaringen van een moeder die koos voor thuisonderwijs.

educare | november 2011

29

“Hier komt een kind weer in zijn kracht” De overgang van een reguliere naar een democratische school is groot

Toen onze zoon Wouter 6 jaar was, halverwege groep 3, stapten we over naar het democratisch onderwijs, een onderwijsvorm waar kinderen van jongs af aan leren hun eigen koers te bepalen, uiteraard in samenspraak met ouders, school en medeleerlingen. De begeleiders zijn er om hen daarin bij te staan en de juiste omgeving aan te bieden.

Als een kind naar een school gaat waar het zelf mag bepalen wat het leert, wanneer het leert en hoe het leert kan je je voorstellen dat dat niet vanzelf gaat. Er begint er een proces van ‘ontscholing’. Dat is een proces waarbij het individu weer zelf leert denken en voelen. Het betekent dat het kind zelf 30

educare | november 2011

weer gaat nadenken en alles wat het nodig heeft uit zichzelf gaat halen. Hij gaat weer voelen wat hij wil en hoe hij dat kan bereiken.

Een heel proces Toen we naar de nieuwe school gingen begon er een heel proces, dat in stapjes te onderscheiden was.

Wennen aan de nieuwe situatie Dit was vooral praktisch. Elke dag met de auto naar school, een continue rooster van 9 tot 3, en dergelijke. Deze fase was eigenlijk na een paar weken al afgelopen.

tekst: Ankie Boeve-Buurman beeld: Basisschool de Vallei

Overal aan meedoen

Socialisatie

In het begin was alles voor Wouter leuk. Hij maakte wel vanaf het begin duidelijk dat hij niet uit boekjes wilde leren, maar verder was alles goed. Voetballen? Yes! Naar de winkel? Doen we! Hutten bouwen? Vet! Deze fase kostte hem veel energie.

Omdat hij nog niet voelde wat hij zelf wilde, was alles in potentie goed. Hij rende van hot naar her.

Socialiseren is een voortdurend proces. Het is zichtbaar in alle fases van het ontscholen.

Als mens ben je nooit alleen: je hebt altijd te maken met anderen. Op een school waar iedereen door elkaar loopt, heb je dus indirect met iedereen te maken.

Voor Wouter was het lastig, want hij moest leren om in een

“Als een kind hier komt moet het eerst schools gedrag afleren.

Dat is echt afkicken.”

Voor ons als ouders was deze tijd pittig. We wisten zeker dat dit type onderwijs goed was maar Wouter was zo moe na een schooldag! Ongelooflijk! Thuis hebben we dat opgevangen door hem een strakke structuur aan te bieden en veel rust.

groep te functioneren. Na enige tijd merkten we dat Wouter de afspraken begon te doorzien en in zijn kracht kwam te staan. Dit zorgde ervoor dat hij vrienden kreeg bij wie hij zich thuis voelt.

Als een kind van de ene naar een andere school overstapt, volgt er een periode van wennen. Als de scholen erg verschillend zijn, van een reguliere school naar bijvoorbeeld een democratische school dan volgt een proces wat ‘ontscholen’ genoemd wordt.

Dat werkte prima. Na een half jaar begon hij te voelen wat hij wilde en kon hij gerichtere activiteiten bedenken en doen.

Vervelen Deze fase heeft bij Wouter niet lang geduurd. Vervelen kan karaktergebonden zijn. Een verlegen kind kan langer in deze fase verkeren, omdat het minder duidelijk naar buiten durft te treden. Een extraverte persoonlijkheid kan deze fase sneller doorlopen, omdat hij eerder geneigd zal zijn ergens bij aan te sluiten. De duur van deze fase is ook afhankelijk van de tijd die kinderen in regulier onderwijs hebben doorgebracht waar ze vooral met de stroom mee getrokken worden. Ander onderwijs maakt dat kinderen zich verantwoordelijk gaan voelen voor hun eigen proces; zij worden doeners. Een kind dat langer onderwijs heeft gevolgd, waar iemand anders bepaalde wat er gebeurde, zal meestal meer tijd nodig hebben om te voelen wat hij wil bereiken.

Jezelf zijn Deze fase zou je als eindfase kunnen betitelen. Een kind wat zichzelf is, zit goed in zijn vel en is volledig ingedaald in zijn lichaam. Het staat in verbinding met zijn kern en zal voelen en handelen vanuit die kern. Bij Wouter is zichtbaar dat hij meestal in verbinding staat met zijn kern. Op de momenten dat die verbinding er niet is, is er iets. Hij is dan moe, of ziek, of er is onenigheid. Deze fase is als een evenwichtsbalk: constant balans zoeken.

Doen we dat niet allemaal?

Ontscholen is noodzaak Je leert zelf te kiezen, omdat niemand anders de keuzes voor je maakt. Misschien dat je in het begin meedoet omdat je vriendjes of vriendinnetjes meedoen. Maar op een gegeven moment, door gesprekken met begeleiders, door het vertrouwen in jezelf dat je langzaam opbouwt, ga je eigen keuzes educare | november 2011

31

maken: Dit vind ik leuk, dit kan ik goed, dit ga ik kiezen. Of misschien wel: ik ben nog niet zo goed in rekenen, ik wil het graag beter kunnen, daarom ga ik dat nu kiezen.

Dit proces van je zelf steeds verantwoordelijker voelen voor de keuzes die je maakt, werkt vanzelfsprekend door in de rest van je leven.

In ‘ ‘The pursuit of happiness, the lives of Sudbury Valley alumni’, lees je dat deze oud-studenten zoveel vertrouwen hebben in hun eigen kracht, dat zij – welke keuzes ze ook maken – om kunnen gaan met de consequenties die die keuzes meebrengen.

Toekomstige burgers In onze maatschappij is het belangrijk dat het individu al vroeg voelt wat het wil, vanwege de enorme keuzemogelijk-

heden die we hebben. Op televisie 40 kanalen, computerspelletjes bij de vleet, kijk ook eens naar het aanbod in (speelgoed)winkels! Enorm! Dit kan ervoor zorgen dat je jezelf verliest. Maar als je al jong kunt voelen wat goed voor je is, ben je beter in staat keuzes te maken. Je zit dan goed in je vel, bent in balans en staat in je kracht.

Dat is toch goed voor iedereen?!

Ankie Boeve-Buurman is ex-leerkracht binnen het Primair Onderwijs, en betrokken ouder van De Vallei in Renkum, www.basisschooldevallei.nl

Toch weer naar school Nanda van Gestel-van der Schel is auteur van De wereld als klaslokaal, een boek dat de lezer recht in het hart weet te raken. Zij schreef eerder in Educare over thuisonderwijs, en blikt in dit artikel terug op haar ervaringen.

Thuisonderwijs ‘Nooit meer naar school’ stond er in grote letters boven het artikel dat in 2001 in de Educare verscheen. In dat artikel schreef ik over mijn oudste zoon, Rutger, die prematuur geboren was en bij de geboorte hersenbeschadiging had opgelopen. Ik vertelde hoe hij was vastgelopen binnen het schoolsysteem, terwijl hij zich thuis steeds prima had kunnen ontwikkelen. Als zijn omgeving in harmonie was, ontpopte Rutger zich tot een vrolijk jongetje dat zelfverzonnen liedjes zong en grapjes maakte. Maar in een overvolle klas, met een 32

educare | november 2011

leerkracht die tegen overspannenheid aanzat, trok hij zich terug in zijn eigen wereldje en zat hij apathisch heen en weer te wiegen. Rutger was enorm leergierig en wilde over bepaalde onderwerpen werkelijk alles weten. Door hem in zijn interesses te volgen en telkens een brug te slaan naar een nieuw onderwerp, kon ik hem optimaal begeleiden. Op school was het een zeldzaamheid als de aangeboden leerstof aansloot bij zijn interesse van dat moment. Toen Rutger ook fysieke klachten kreeg was voor mij de maat vol; ik wilde hem zelf les kunnen geven. Toentertijd (het was 1996) was dat in Nederland nog

tekst en beeld Nanda van Gestel

niet zo gemakkelijk, maar bij toeval kregen wij de mogelijkheid om naar Amerika te verhuizen. Daar bleek thuisonderwijs een geaccepteerde keuze te zijn. De wijze waarop ik Rutger volgde in zijn interesses en natuurlijke ontwikkeling, bleek zelfs een naam te hebben; unschooling – ont-scholing.

Toen ik in 2001 het artikel voor Educare schreef, verwachtte ik inderdaad dat mijn kinderen nooit meer naar school zouden gaan. Rutger ontwikkelde zich boven alle verwachtingen en ook mijn andere drie kinderen leerden volop. Bovendien maakte deze manier van leven ons gewoon heel gelukkig en bracht het ons almaar dichter tot onszelf en elkaar. Maar zeg nooit ‘nooit’ want soms loopt het toch anders in het leven dan je had verwacht.

Wortels en vleugels Er is een prachtige uitspraak van Hodding Carter die als volgt luidt: ‘There are two lasting bequests we can hope to give our

children. One of these is roots; the other, wings.’

Vleugels had ik mijn kinderen wel gegeven, maar hoe zat het met hun wortels? Na tien jaar in het buitenland te hebben gewoond, herinnerden mijn kinderen zich maar bar weinig van Nederland, waar hun roots uiteindelijk toch lagen. Vooral voor Rutger was het belangrijk geweest om zich op geheel eigen wijze te mogen ontwikkelen. Maar uiteindelijk wilde ik hem natuurlijk ook helpen zijn plekje in de wereld en de maatschappij te vinden. Enkele jaren geleden zijn we daarom terug naar Nederland gekomen, waar we ditmaal zonder problemen vrijstelling van de leerplichtwet kregen. Eindelijk had ik ook in mijn moederland de vrijheid om mijn kinderen naar eigen inzicht te begeleiden.

Maar vervolgens kozen mijn kinderen er, ieder in hun eigen tijd, toch voor om naar school te gaan. Zoals een van hen zo treffend zei: ‘Mam, jij hebt altijd gezegd dat we zelf mogen kiezen wat we willen leren. En nu kies ik ervoor om te leren educare | november 2011

33

COLUMN

Anna hoe het er op school aan toe gaat.’ Dat het schoolgaande bestaan zowel voor- als nadelen heeft, was een les die ze ook al snel leerden. Maar ze waren nu – naar eigen zeggen – groot en sterk genoeg om daarmee om te kunnen gaan. Het was mooi te mogen ervaren dat de kinderen qua kennisniveau beslist niet onderdeden voor hun nieuwe klasgenootjes. En dat het ze ook in een grote groep lukte om dicht bij zichzelf en hun eigen gevoel te blijven. Rutger maakte als laatste van het viertal de keuze om naar school te gaan en ook bij hem verliep die overgang uitstekend. ‘Toch weer naar school’ vond ik daarom wel een zeer passende titel voor dit artikel. Alleen voelt het wel heel anders als het een vrije en bewuste keuze is, op een moment dat jouw kind daar ook werkelijk aan toe is.

Zelf zie ik het zo, dat kinderen eigenlijk met vleugels worden geboren. Kleine kinderen komen nog maar net vanuit de andere realiteit en staan nog in een direct contact met hun ziel.

Als we hen de ruimte geven om dicht bij hun hart, gevoel en ware natuur te blijven, staan we hen toe die vleugels te behouden. Ze herinneren ons er dan aan dat ook wij ooit met vleugels zijn geboren. Andersom lopen wij alweer een poosje langer hier op aarde rond; daarom kunnen wij hen juist helpen hier hun plekje te vinden en stevig wortel te schieten. Op die manier kan er een prachtige, voor beide partijen leerzame en verrijkende wisselwerking ontstaan. Je komt dan niet alleen steeds dichter tot elkaar maar ook tot jezelf.

Nanda van Gestel-van der Schel is auteur van De wereld als klaslokaal.

Het is een eerlijk, inspirerend en zeer persoonlijk verhaal over het moederschap, bijzondere kinderen, holistisch leven en opvoeden, en natuurlijk thuis leren. Dit boek is een aanrader voor ouders van kinderen die op een of andere manier anders zijn en/of moeite hebben om zich binnen het reguliere schoolsysteem te handhaven. Het is een oproep aan ouders om hun hart en daarmee hun kind te volgen, ook wanneer dat niet over de platgetreden paden leidt. Het boek is ook interessant voor mensen die, al dan niet beroepsmatig, met bijzondere kinderen te maken hebben. En eigenlijk voor iedereen die bewust en vanuit het hart wil leven en leren.

Via haar website is Nanda ook beschikbaar voor het geven van begeleiding, consulten en lezingen op het gebied van holistisch opvoeden, bijzondere kinderen en natuurlijk leren.

34

educare | november 2011

Anna heeft buikpijn. Ze staat in de gang tegen de muur en vindt het niet leuk om de klas in te gaan. Het lijkt of ze zich steeds verder in zichzelf keert. Haar hoofd hangt, haar ogen zijn troebel.

Dapper als Jeanne D’Arc zet Anna door, ze moet immers naar school…

De pijn zet ook door. Ik vertel haar wat ik zie en voel. Dat ik snap dat ze buikpijn heeft omdat ze de knop op haar buik te ver open heeft staan. Zo kan er van alles in, maar kan er niets meer uit. Het putje waardoor het teveel kan wegstromen, zit in je voeten, maar het is verstopt. Als je voeten geen contact maken, kun je niet stromen van binnen en de pijn weg laten drijven.

Anna knikt, “dat doet juf ook niet” merkt ze op.

Anna wil naar huis, maar de juf pakt haar vast. Zo hoopt ze dat ze haar helpt. Nu moet Anna eerst vechten met juf... en dat wil ze niet. Gelukkig is mama er. Samen zijn ze sterk genoeg en dan kan Anna eindelijk naar huis.

Uitrusten.Thuis overdenkt Anna de gebeurtenissen van die ochtend: Zou juf boos zijn? Heeft juf ook pijn in haar buik?

De pijn in haar buik moet weg.

Anna pakt een onzichtbaar zwaard, maakt een onzichtbare snee in haar buik om de pijn weg te kunnen halen. Die stopt ze in een raket. De raket schiet ze de lucht in.

Juf zit met de situatie in haar maag. Ze vindt het moeilijk als ík Anna begeleid binnen school, dat is háár taak.

Ik mag wel kijken, omdat de ouders zo aandringen, maar ‘handjes op de rug’. De klas is haar terrein. Alleen zo kan ze het overzicht bewaren.

Waar zou toch de idee vandaan komen dat een leerkracht alles zelf moet doen? Dat jouw gezag ondermijnd wordt als je samenwerkt of hulp aanvaardt?

Anna heeft al door dat er iets niet klopt. Dat doet juf ook niet…

Door dat inzicht is jufs imago misschien inderdaad gekrenkt. Wat zou ze in haar achting stijgen als ze wel zou delen….

Claire Walkate wil in navolging van de Leonardostroming voor hoogbegaafde kinderen een Aquariusvariant ontwikkelen voor hooggevoelige kinderen.

Clairewalkate@kpnmail.nl

Dit artikel kreeg je van Educare!

Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren.

Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites.

Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen

Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen.

De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan.

St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl