Colofon
Redactie
Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een ThiemeMeulenhoff ontwikkelt van educatieve uitgeverij tot en een learning learning design company. Wezich brengen content, leerontwerp design company. We Met brengen leerontwerp technologie technologie samen. onzecontent, groeiende expertise,enervaring en samen. Met onze groeiende ervaring en scholen leeroplossingen zijn we een partner leeroplossingen zijn expertise, we een partner voor bij het vernieuwen en voor scholenvan bij onderwijs. het vernieuwen en verbeteren vanbeter onderwijs. kunnen verbeteren Zo kunnen we samen rechtZo doen aan we de samen beter recht lerenden doen aan en de verschillen en scholen en verschillen tussen scholen entussen ervoorlerenden zorgen dat leren steeds ervoor zorgen effectiever dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. persoonlijker, en efficiënter wordt.
M.H.A.J. Gloudemans R.F.M. van Midde
Samen leren vernieuwen. vernieuwen.
Taalkundige redactie
www.thiememeulenhoff.nl of via de Klantenservice 033 448 3800
Colofon Auteur M. Baseler A.C. Verhoef
Tekst2000, Utrecht
Vormgeving en omslag
ISBN 978 9789006622522 90 06 62252 2 Eerste druk, eerste eerste oplage, oplage, 2016 2016
Studio Fraaj, Rotterdam
© ThiemeMeulenhoff, ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, Amersfoort, 2016 2016
Fotografie omslag
Alle rechten rechten voorbehouden. voorbehouden. Niets Nietsuit uitdeze dezeuitgave uitgavemag magworden worden verveelvoudigd, opgeslagen in in een een geautomatiseerd geautomatiseerdgegevensbestand, gegevensbestand, of of openbaar gemaakt, enige vormofofop openige enigewijze, wijze,hetzij hetzij elektronisch, elektronisch, openbaar gemaakt, in in enige vorm mechanisch, door fotokopieën, fotokopieën, opnamen, opnamen, of ofenig enigandere anderemanier, manier,zonder zonder voorafgaande schriftelijke toestemming toestemming van van de deuitgever. uitgever.
Mathilde Karrèr Photography, Rotterdam
Opmaak Imago Mediabuilders, Amersfoort
Illustraties Roel Seidell, Groningen DDCom, Veldhoven Tiekstra Media, Groningen
Foto’s Collectie Fries Museum, Leeuwarden © blz. 11 Shutterstock / Thomas Hecker © blz. 120
uituit deze uitgave is toegestaan op grond Voor zover zoverhet hetmaken makenvan vankopieën kopieën deze uitgave is toegestaan op van artikel Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus Stbl. 471 grond van 16B artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 231985, augustus 1985, en artikel 1912, dient 1912, men de daarvoor wettelijk verschuldigde Stbl. 471 17 en Auteurswet artikel 17 Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatieen Reproductierechten verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KBPostbus Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Reproductierechten Organisatie (PRO), 3060, 2130 KB Hoofddorp Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze van uitgave in bloemlezingen, (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen gedeelte(n) uit deze uitgave readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet)(artikel dient men in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken 16 zich tot de uitgever tedient wenden. het gebruik muziek, film Auteurswet) men Voor zich meer tot deinformatie uitgever over te wenden. Voorvan meer en het maken van kopieën in het zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. informatie over het gebruik van onderwijs muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de De uitgever heeft ernaar gestreefd auteursrechten regelen volgens wettelijke bepalingen. Degenen die de desondanks menentezekere rechten te de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Deze uitgave is volledig geproduceerd. Het voor deze uitgaveCO2-neutraal gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden. plaatsgevonden.